WALKER LARSON

Εξετάζοντας την ιστορία της λογοτεχνίας, παρατηρούμε ότι είναι εξαιρετικά σπάνιο να συναντήσουμε θετικές πατρικές μορφές στα σπουδαία λογοτεχνικά έργα. Αντιθέτως, είναι πολύ εύκολο να βρούμε σωρεία αδύναμων, τυραννικών ή απλώς απόντων πατέρων.

Ωστόσο, αυτό δεν πρέπει να μας εκπλήσσει. Για να δημιουργηθεί μια ιστορία απαιτείται μια σύγκρουση. Ο εντάσεις, οι αντιπαραθέσεις, τα προβλήματα και οι ταραχές που πρέπει να ξεπεράσουν οι ήρωες διαμορφώνουν τη βάση όσων διαβάζουμε. Αν προσπαθήσουμε να φανταστούμε μια ιστορία όπου ο ήρωας πετυχαίνει οτιδήποτε θέλει χωρίς καμία προσπάθεια, θα διαπιστώσουμε ότι βαρεθήκαμε πριν καν ξεκινήσουμε. Τα πρόσωπα ενός λογοτεχνικού έργου πρέπει να υπομένουν βάσανα, να παλεύουν με εχθρούς και να ξεπερνούν εμπόδια. Τέτοιες ιστορίες είναι όχι μόνο πιο ενδιαφέρουσες, αλλά και πιο αυθεντικές.

Σε μεγάλο βαθμό οι συγκρούσεις έχουν τη ρίζα τους στις ενδοοικογενειακές σχέσεις. Τόσο οι κοινωνικές επιστήμες και η ψυχολογία όσο και η λογοτεχνία μάς διδάσκουν ότι τα οικογενειακά και κοινωνικά προβλήματα συνδέονται άμεσα με τους γονείς. Όταν οι γονείς απουσιάζουν ή δεν είναι αυτοί που θα έπρεπε, δημιουργούνται ευκολότερα οι προϋποθέσεις για την ανάπτυξη κοινωνικών και οικογενειακών δραμάτων.

Φυσικά, όσο κι αν αντιτίθενται στη δημιουργία μιας καλής ιστορίας, υπάρχουν και οι καλές πατρικές λογοτεχνικές μορφές, όπως ήρωες που θυσιάζονται για το καλό των οικογενειών τους, παρέχοντας στις κοινωνίες τα απαραίτητα παραδείγματα. Μερικοί από τους πιο εξέχοντες που μπορούμε να απαριθμήσουμε είναι ο Έκτωρ από την ομηρική «Ιλιάδα», ο Ιππότης από τις «Ιστορίες του Κάντερμπερι» του Τσώσερ, ο Πρόσπερο από τη σαιξπηρική «Τρικυμία», ο Μπομπ Κράτσιτ από τη «Χριστουγεννιάτικη Ιστορία» του Καρόλου Ντίκενς και ο ανώνυμος πατέρας του «Δρόμου» του σύγχρονου Κόρμακ Μακάρθι.

Όπως είπε και ο Γάλλος ποιητής Σαρλ Πεγκί [Charles Péguy], «στον σύγχρονο κόσμο, δεν υπάρχει παρά μια μεγάλη περιπέτεια για τους άντρες: η πατρότητα».

Έκτωρ: Ο ήρωας που υπερασπιζόταν αυτά που αγαπούσε

 

Ο Έκτωρ είναι, σύμφωνα με τον Όμηρο, η μόνη άμυνα της Τροίας ενάντια στους Αχαιούς που την πολιορκούν. Οδηγεί τους στρατιώτες στη μάχη, τους εμψυχώνει, ανεβάζει το ηθικό τους και σκοτώνει αθρόα τους εχθρούς στη μάχη.

Ταυτόχρονα είναι αφοσιωμένος στην οικογένειά του, κάτι που τον κινητοποιεί περαιτέρω και τον κάνει ακόμα πιο τρομερό πολεμιστή. Όπως και ένας άλλος λογοτεχνικός πολεμιστής, θα μπορούσε να πει: «Δεν αγαπώ το λαμπερό σπαθί για την κόψη του ούτε το βέλος για την ταχύτητά του ούτε τον πολεμιστή για τη δόξα του. Αγαπώ μονάχα αυτά που υπερασπίζονται.» [1]

Στο παρακάτω απόσπασμα, ο Έκτωρ αποχαιρετά τη γυναίκα του Ανδρομάχη και τον γιο τους Αστυάνακτα και καθησυχάζει τους φόβους της πριν φύγει για τη μάχη:

Ζ 399 «που τότε τον απάντησε με την τροφόν σιμά της,
οπού βαστούσε το μικρό μονάκριβο παιδί της,
τον Εκτορίδην, όμοιον με εύμορφον αστέρα· […]

Εκείνος χαμογέλασε κοιτώντας το παιδί του
ήσυχα· […]

Και […] άπλωσε τα χέρια στο παιδί του·
έσκουξ’ εκείνο κι έγειρε στο στήθος της βυζάστρας·
φοβήθη τον πατέρα του καθώς είδε ν’ αστράφτουν
τ’ άρματα και απ’ την κόρυθα της περικεφαλαίας
Ζ 470 την χαίτην που τρομακτικώς επάνω του εσειόνταν·
εγέλασε ο πατέρας του και η σεβαστή μητέρα·
και ο μέγας Έκτωρ έβγαλε την περικεφαλαία
και καταγής την έθεσεν οπού λαμποκοπούσε.
Εφίλησε κι εχόρευσε στα χέρια το παιδί του

Ζ 475 κι έπειτα ευχήθη στους θεούς …» [2]

 

Ο Ιππότης: Άγρυπνη, αυστηρή, αλλά πάντα ευγενική καθοδήγηση 

 

Στις «Ιστορίες του Κάντερμπερι» (The Canterbury Tales, 14οο) του Άγγλου συγγραφέα Τζέφρυ Τσώσερ (Geoffrey Chaucer, περ. 1340-1400), ανάμεσα στους προσκυνητές είναι και ένας ιππότης. Ο συγγραφέας τον περιγράφει ως ευγενή άντρα, έντιμο, ιπποτικό. Οι τρόποι του είναι αβροί, παρόλο που και αυτός, όπως ο Έκτωρ, πολεμά θαρραλέα για να υπερασπιστεί όσα αγαπά και έχει πάρει μέρος σε πολέμους.

Μαζί του στο ταξίδι έρχεται και ο γιος του, ο Ακόλουθος, ένας 20χρονος νέος, παθιασμένος, όπως όλοι οι νέοι της ηλικίας του με τις τελευταίες μόδες στο χτένισμα και στο ντύσιμο και με μεγάλη εμμονή με τις γυναίκες: για αυτές  έχανε τον ύπνο του, σαν «αηδόνι», και τις αγαπούσε με μια εξιδανικευμένη λατρεία.

Στο έργο του Τσώσερ, κάθε προσκυνητής διασκεδάζει τους συνταξιδιώτες του με ιστορίες για να περάσουν την ώρα του στο δρόμο προς το ιερό του Αγίου Τόμας Μπέκετ. Η «Ιστορία του Ιππότη» είναι μια από αυτές τις ιστορίες, αλλά όπως έχει επισημάνει ο πρώην καθηγητής Αγγλικών στη Ναυτική Ακαδημία των ΗΠΑ David Άλλεν Γουάιτ, στην πραγματικότητα η συγκεκριμένη ιστορία απευθύνεται κυρίως στον γιο του ιππότη ως μια πατρική ευγενική διόρθωση. Η ιστορία αφορά τις επιπολαιότητες και τους κινδύνους της νεανικής, παράλογης αγάπης (ή λαγνείας) στην ιστορία του Πάλαμον, του Αρσίτη και της Έμιλι. Ουσιαστικά, πρόκειται για μια αυστηρή προειδοποίηση για τη λανθασμένη μορφή του αυλικού έρωτα και τη νεανική παρορμητικότητα, η οποία ωστόσο εκφέρεται με έναν ευγενικό, γοητευτικό τρόπο στον νεαρό γιο του.

Πρόσπερο: Κατευθύνοντας τα γεγονότα για το καλό του παιδιού του

 

Η κεντρική φιγούρα του έργου του Σαίξπηρ «Η Τρικυμία» είναι ο μάγος Πρόσπερο, ο οποίος έχασε άδικα το δουκάτο του στο Μιλάνο και εξορίστηκε με τη μικρή του κόρη σε ένα μυστηριώδες νησί. Ο Πρόσπερο ενορχηστρώνει τα γεγονότα του έργου καθώς, χρησιμοποιώντας τη μαγεία του και τον πιστό του υπηρέτη, τον Άριελ, τραβά τους ναυαγισμένους εχθρούς του στο νησί και στη μετάνοια.

Παίζει επίσης τον προξενητή, φέρνοντας τον πρίγκιπα Φερδινάνδο στην ενήλικη πλέον κόρη του Μιράντα και δοκιμάζοντας την ποιότητα, την αγνότητα και την αποφασιστικότητα του νεαρού άνδρα -όπως θα έπρεπε να κάνει ένας καλός πατέρας- προτού του δώσει τη Μιράντα για σύζυγό του.

Αφηγούμενος την ιστορία της εξορίας του σε μια μικρή βάρκα με ελάχιστα υπάρχοντα από το Μιλάνο, ο Πρόσπερο εκφράζει αυτό που όλοι οι καλοί πατέρες γνωρίζουν, στους οποίους και μόνο η θέα του παιδιού τους μπορεί να τους δώσει τη δύναμη και το κίνητρο να εκτελέσουν ακόμα και υπεράνθρωπους άθλους. Μιλώντας στη Μιράντα, λέει:

«Ω, ένα χερουβείμ. /Ήσουν εσύ που με διαφύλαξες. Εσύ χαμογελούσες./ Εμποτισμένος με μια δύναμη από τον ουρανό,/ Όταν έχω στρώσει τη θάλασσα με σταγόνες γεμάτες αλάτι,/ Κάτω από το φορτίο μου στενάζω – που ανέδειξε μέσα μου/ ένα στομάχι που υπομένει, για να αντέξω/ ενάντια σε ό,τι θα έπρεπε να επακολουθήσει.»

Ο Πρόσπερο παίρνει θάρρος και ανακτά τη δύναμή του σε αυτή την πιο σκοτεινή στιγμή της ζωής του χάρη στην παρουσία και την αγάπη του μικρού κοριτσιού του.

Και συνεχίζει να κατευθύνει τα γεγονότα προς όφελός της καθ’ όλη τη διάρκεια του έργου: «Κανένα κακό./ Δεν έκανα τίποτε παρά για σένα να φροντίζω,/ Για σένα, αγαπημένη μου, για σένα, την κόρη μου.»

Μπομπ Κράτσιτ: ένας ήρωας της καθημερινότητας

 

Στην αγαπημένη «Χριστουγεννιάτικη ιστορία» του Ντίκενς, ο Μπομπ Κράτσιτ είναι ο αφοσιωμένος υπάλληλος ενός δεσποτικού και τσιγγούνη εργοδότη, του Σκρουτζ, για τον οποίο δουλεύει με ελάχιστη αμοιβή. Ο Κράτσιτ αντιπροσωπεύει όλους εκείνους τους αμέτρητους πατέρες στην ιστορία, οι οποίοι μπορεί να μην διακρίθηκαν ποτέ από μια μοναδική στιγμή εξαιρετικού ηρωισμού ή γενναιότητας, αλλά μάλλον κατέκτησαν έναν όχι λιγότερο σημαντικό, αν και λιγότερο αισθητό, βαθμό ευγένειας και θυσίας με την επιμονή στην καθημερινή βιοπάλη.

Καλοκαίρι και χειμώνα, χρόνο με το χρόνο, αυτοί οι άνδρες σηκώνουν στους ώμους τους το βάρος ενός άχαρου και άδοξου καθήκοντος, απλώς και μόνο για να στηρίξουν εκείνους που εξαρτώνται από αυτούς. Θα μπορούσαμε να το ονομάσουμε αυτό «συνηθισμένο ηρωισμό» και είναι κάτι που κάθε οικογενειάρχης μπορεί να διεκδικήσει.

Ο Κράτσιτ μάς φέρνει στο νου το ποίημα του Ρόμπερτ Χέιντεν «Εκείνες οι Κυριακές του χειμώνα»:

«Και τις Κυριακές ο πατέρας μου σηκωνόταν νωρίς
και φόραγε τα ρούχα του μέσα στο μαύρο κρύο,
και μετά με ραγισμένα χέρια που πονούσαν
από τη δουλειά τις καθημερινές έκανε
να ανάψει τις φωτιές. Κανείς δεν τον ευχαρίστησε ποτέ.
[…]
[Θα του μιλούσα] αδιάφορα,
αυτού που είχε διώξει το κρύο
και μου γυάλισε και τα καλά μου παπούτσια.
Τι ήξερα, τι ήξερα
για τα αυστηρά και μοναχικά γραφεία της αγάπης;»

Αλλά, εκτός από τη φτώχεια, ο Κράτσιτ -όπως τόσοι πολλοί απλοί πατέρες- έχει το πρόσθετο βάρος των ιατρικών προβλημάτων στην οικογένεια. Ο γιος του, ο Μικρούλης Τιμ, είναι άρρωστος, αλλά η οικογένεια δεν έχει αρκετά χρήματα για να τον φροντίσει σωστά. Παρ’ όλα αυτά, ο Κράτσιτ κουβαλάει το ανάπηρο παιδί του στον ώμο του και το εμψυχώνει όσο καλύτερα μπορεί. Ο Κράτσιτ διαθέτει υπομονή και επίμονα καλή διάθεση μπροστά στις δυσκολίες. Και στο τέλος, η υπομονή του ανταμείβεται.

Ο Πατέρας: Διατηρώντας ζωντανή τη χαμένη ελπίδα και το φως μες στο σκοτάδι

 

Το μυθιστόρημα του Κόρμακ Μακάρθι «Ο δρόμος» (2006) διαδραματίζεται σε ένα ζοφερό, μετα-αποκαλυπτικό φόντο. Είναι το οδοιπορικό ενός πατέρα και του γιου του σε μια κατεστραμμένη Αμερική, όπου ο πολιτισμός έχει εξαφανιστεί λόγω ενός καταστροφικού συμβάντος, οι οποίοι εγκαταλείπουν το σπίτι τους στον βορρά, όπου δεν πιστεύει ο πατέρας ότι μπορούν να βγάλουν άλλον ένα χειμώνα, ψάχνοντας για κάτι «καλύτερο».

Κατά βάθος, ο πατέρας γνωρίζει ότι δεν έχουν πουθενά να πάνε, ότι δεν υπάρχει κανένα καλύτερο μέρος. Η προσπάθειά του, ωστόσο, συγκεντρώνεται, στο να διατηρήσει ζωντανή την ελπίδα στο αγόρι του, στο γιο του, το μόνο πράγμα που του έχει απομείνει σε αυτό τον πικρό κόσμο.

Οι λίγοι επιζώντες που συναντούν ο άντρας και το αγόρι στην πορεία τους είναι κυρίως δολοφόνοι που έχουν χάσει την ανθρωπιά τους μέσα στην απελπισία και την απόγνωσή τους. Αλλά ο πατέρας κάνει ό,τι μπορεί για να εμφυσήσει στο γιο του την αίσθηση του καλού και του κακού, σε μια εποχή που έχει εγκαταλείψει κάθε ηθικό πρότυπο. Έτσι, λέει στο αγόρι ότι είναι «οι καλοί» που «κουβαλούν τη φωτιά».

Η σκληρότητα του σκηνικού αναδεικνύει περισσότερο την καρδιά της ιστορίας. Όσο πιο σκοτεινό είναι το φόντο τόσο μεγαλύτερη είναι η αντίθεση με το φως στον πυρήνα της ιστορίας και αυτό το φως είναι η αγάπη και η θυσία ενός πατέρα και ενός γιου ο ένας για τον άλλον. Ο πατέρας δεν έχει πια παρά μόνο ένα πράγμα, στο οποίο θα εμμείνει ακόμη και μέχρι θανάτου: τη φροντίδα του γιου του.

Τα λόγια του Πατέρα θα ταίριαζαν στο στόμα κάθε πατέρα που μιλάει στο παιδί του: «Έχεις όλη μου την καρδιά. Πάντα την είχες. Είσαι το καλύτερο παιδί. Πάντα ήσουν.»

 

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Τα λόγια ανήκουν στον Φαραμίρ, από το έργο του Τζ.Ρ. Τόλκιν «Ο Άρχοντας των Δαχτυλιδιών», βιβλίο 2ο («Οι Δύο Πύργοι»), σελ. 328. Εκδόσεις Κέδρος 1983, μετάφραση Ευγενία Χατζηθανάση-Κόλλια.

2. Ομήρου Ιλιάδα, Ραψωδία Ζ΄, στίχοι 399-475, μετάφραση Ι. Πολυλά.

 

Επιμέλεια: Αλία Ζάε

Μετάφραση και επιμέλεια: Αλία Ζάε

Διαβάζοντας την «Ιλιάδα», δεν αργούμε να καταλάβουμε ότι ο Αχιλλέας και ο Έκτορας είναι δυο ήρωες που αντιπαρατίθενται και που προορίζονται να αντιμετωπίσουν ο ένας τον άλλον στη μάχη. Η μονομαχία τους προοικονομείται με πολλούς τρόπους στο ομηρικό έπος και πλανάται συνεχώς κατά κάποιον τρόπο στον αέρα, πάνω από τα ‘ψηλά τείχη της Τροίας’ και πάνω από τη ‘γεμάτη ψάρια θάλασσα’ στα νώτα των Αχαιών.

Οι μορφές όμως των δυο ηρώων δεν αντιπροσωπεύουν μόνο δυο γενναίους πολεμιστές, αλλά παρουσιάζουν και δυο διαφορετικούς τύπους αρρενωπότητας. Οι ομοιότητές τους δεν είναι λίγες: η ανταγωνιστική, επιθετική, βίαιη συμπεριφορά τους όταν πολεμούν και ο τρόμος που κι οι δυο σκορπούν ισόποσα στο πεδίο της μάχης είναι χαρακτηριστικά κοινά. Τα κίνητρά τους ωστόσο είναι διαφορετικά. Ο μεν Αχιλλέας επιτίθεται και εκδικείται, ο Έκτορας αμύνεται της πόλης και του λαού του.

Η μήνις του Αχιλλέα

Το θέμα της Ιλιάδας δεν είναι τόσο ο Τρωικός πόλεμος, όσο η μήνις – η οργή – του Αχιλλέα. Το έπος διαδραματίζεται σε διάστημα 51 μόλις ημερών, κατά το τελευταίο έτος του πολέμου, και αφορά τον θυμό του ημίθεου ήρωα απέναντι στον αρχιστράτηγο Αγαμέμνονα που του πήρε τη σκλάβα, την απόσυρσή του κατόπιν από τις μάχες και τελικά την επιστροφή του για να εκδικηθεί τον θάνατο του αγαπημένου του φίλου.

 

Το έπος αρχίζει με αυτούς τους στίχους:

«Μῆνιν ἄειδε, θεά, Πηληιάδεω Ἀχιλῆος
οὐλομένην, ἣ μυρί’ Ἀχαιοῖς ἄλγε’ ἔθηκε,
πολλὰς δ’ ἰφθίμους ψυχὰς Ἄϊδι προΐαψεν
ἡρώων, αὐτοὺς δὲ ἑλώρια τεῦχε κύνεσσιν
οἰωνοῖσί τε πᾶσι· Διὸς δ’ ἐτελείετο βουλή·
ἐξ οὗ δὴ τὰ πρῶτα διαστήτην ἐρίσαντε
Ἀτρεΐδης τε ἄναξ ἀνδρῶν καὶ δῖος Ἀχιλλεύς.»

Δηλαδή:

«Τη μάνητα, θεά, τραγούδα μας του ξακουστού Αχιλλέα,
ανάθεμά τη, πίκρες που ‘δωκε στους Αχαιούς περίσσιες
και πλήθος αντρειωμένες έστειλε ψυχές στον Άδη κάτω
παλικαριών, στους σκύλους ρίχνοντας να φάνε τα κορμιά τους
και στα όρνια ολούθε —έτσι το θέλησε να γίνει τότε ο Δίας—
απ’ τη στιγμή που πρωτοπιάστηκαν και χώρισαν οι δυο τους,
του Ατρέα ο γιος ο στρατοκράτορας κι ο μέγας Αχιλλέας.»

(μετάφραση Καζαντζάκη-Κακριδή)

Η φιλονικία του Αχιλλέα με τον Αγαμέμνονα κοστίζει – ανάθεμά τη – πολλές ζωές στους Αχαιούς. Εγκαταλείποντας τον πόλεμο – αυτός, ο δυνατότερος πολεμιστής τους – αφήνει την ελληνική παράταξη σημαντικά αποδυναμωμένη.

Στις περισσότερες ραψωδίες, ο Αχιλλέας παρουσιάζεται έρμαιο των συναισθημάτων του: του θυμού, της μνησικακίας, της εκδικητικότητας… Περνά τις μέρες μέσα στη σκηνή του, αναμασώντας την προσβολή που νιώθει πως του έκανε ο Αγαμέμνων. Οι ικεσίες των συντρόφων του δεν τον συγκινούν, δεν μετριάζουν την οργή του ούτε αλλάζουν τη γνώμη του.

 

Χρειάζεται να σκοτωθεί ο Πάτροκλος, για να αποφασίσει ο Αχιλλέας να επιστρέψει στο πεδίο των μαχών. Το κίνητρό του όμως είναι και πάλι η εκδίκηση. Πόνος και τυφλή οργή, που στρέφονται κατά των αντιπάλων, ζητώντας αίμα για να απαλύνουν. Κυρίως το αίμα του Έκτορα, του δολοφόνου του προσφιλούς προσώπου.

Η επιθετικότητα του Αχιλλέα είναι σαρωτική και καταστροφική, όχι μόνο για τους Τρώες αλλά και για τους Έλληνες, καθώς κατευθύνεται από τα πάθη του και είναι παράλογη και ανεξέλεγκτη.

Εν τέλει, οι δυο αντίπαλοι συναντούν ο ένας τον άλλον και αναμετρώνται.

Η αυτοθυσία του Έκτορα

 Το αντίπαλο δέος του Αχιλλέα, ο γιος του βασιλιά Πριάμου, έχει πολλά κοινά σημεία με τον γιο της θεάς Θέτιδας. Εξίσου ατρόμητος πολεμιστής, ο Έκτορας είναι ο ‘πύργος της Τροίας’, αυτός που απωθεί μόνος του τα στίφη των εχθρών και εμπνέει στον λαό του θάρρος και δύναμη. Ο Όμηρος τον παρομοιάζει με λιοντάρι και με δυνατό δυτικό άνεμο και τον αποκαλεί κορυθαίολο, δηλαδή ‘λοφοσείστη’.

Είναι ο τρόμος των Αχαιών, αυτός που παραλίγο να τους ρίξει στη θάλασσα και να τους κάψει τα καράβια.

 

Όμως ο Έκτορας είναι κάτι παραπάνω από άγριος μαχητής. Η κυριότερη διαφορά του με τον Αχιλλέα συνίσταται στο ότι διαθέτει και μια τρυφερή, ήπια πλευρά, που εκφράζεται μακριά από τη μάχη, με τους δικούς του εντός των τειχών της πόλης. Μέσα στην Τροία είναι ευγενής και ήρεμος. Μιλά όμορφα ακόμα και στην Ελένη, την πηγή των δεινών τους. Απέναντι στη γυναίκα του Ανδρομάχη και στον γιο τους Αστυάνακτα δείχνεται γεμάτος φροντίδα.

Στη ραψωδία Ζ΄, περιγράφεται η συνάντησή τους στον πύργο, όπου η Ανδρομάχη είχε σκαρφαλώσει μαζί με το παιδί τους, φοβούμενη ότι ο άντρας της είχε σκοτωθεί στη μάχη:

«ἥ οἱ ἔπειτ’ ἤντησ’, ἅμα δ’ ἀμφίπολος κίεν αὐτῇ
Ζ 400παῖδ’ ἐπὶ κόλπῳ ἔχουσ’ ἀταλάφρονα νήπιον αὔτως
Ἑκτορίδην ἀγαπητὸν ἀλίγκιον ἀστέρι καλῷ […]

ἤτοι ὃ μὲν μείδησεν ἰδὼν ἐς παῖδα σιωπῇ·
Ζ 405Ἀνδρομάχη δέ οἱ ἄγχι παρίστατο δάκρυ χέουσα,
ἔν τ’ ἄρα οἱ φῦ χειρὶ ἔπος τ’ ἔφατ’ ἔκ τ’ ὀνόμαζε· […]

Τὴν δ’ αὖτε προσέειπε μέγας κορυθαίολος Ἕκτωρ·
ἦ καὶ ἐμοὶ τάδε πάντα μέλει γύναι· ἀλλὰ μάλ’ αἰνῶς
αἰδέομαι Τρῶας καὶ Τρῳάδας ἑλκεσιπέπλους,
αἴ κε κακὸς ὣς νόσφιν ἀλυσκάζω πολέμοιο·
οὐδέ με θυμὸς ἄνωγεν, ἐπεὶ μάθον ἔμμεναι ἐσθλὸς
Ζ 445αἰεὶ καὶ πρώτοισι μετὰ Τρώεσσι μάχεσθαι
ἀρνύμενος πατρός τε μέγα κλέος ἠδ’ ἐμὸν αὐτοῦ.
εὖ γὰρ ἐγὼ τόδε οἶδα κατὰ φρένα καὶ κατὰ θυμόν·
ἔσσεται ἦμαρ ὅτ’ ἄν ποτ’ ὀλώλῃ Ἴλιος ἱρὴ
καὶ Πρίαμος καὶ λαὸς ἐϋμμελίω Πριάμοιο.
Ζ 450ἀλλ’ οὔ μοι Τρώων τόσσον μέλει ἄλγος ὀπίσσω,
οὔτ’ αὐτῆς Ἑκάβης οὔτε Πριάμοιο ἄνακτος
οὔτε κασιγνήτων, οἵ κεν πολέες τε καὶ ἐσθλοὶ
ἐν κονίῃσι πέσοιεν ὑπ’ ἀνδράσι δυσμενέεσσιν,
ὅσσον σεῦ, ὅτε κέν τις Ἀχαιῶν χαλκοχιτώνων
Ζ 455δακρυόεσσαν ἄγηται ἐλεύθερον ἦμαρ ἀπούρας·
καί κεν ἐν Ἄργει ἐοῦσα πρὸς ἄλλης ἱστὸν ὑφαίνοις…»

(στίχοι 399-456)

Δηλαδή:

«που τότε τον απάντησε με την τροφόν σιμά της,
οπού βαστούσε το μικρό μονάκριβο παιδί της,
τον Εκτορίδην, όμοιον με εύμορφον αστέρα· […]

Εκείνος χαμογέλασε κοιτώντας το παιδί του
ήσυχα· κι απ’ το χέρι του πιασμένη η Ανδρομάχη
εδάκρυσε και του ‘λεγεν: […]

«Όλα τα αισθάνομαι κι εγώ, γυνή μου, αλλά φοβούμαι
και των ανδρών το πρόσωπο και των σεμνών μητέρων,
αν μ’ έβλεπαν ως άνανδρος να φεύγω από την μάχην·
ούδ’ η καρδιά μου θέλει το, που μ’ έμαθε να είμαι
γενναίος πάντοτε κι εμπρός να μάχομαι των Τρώων
χάριν της δόξας του πατρός και της δικής μου ακόμη·
ότ’ είναι τούτο φανερό στα βάθη της ψυχής μου·
θα φθάσ’ η μέρα να χαθεί κι η Ίλιος η αγία
και ο Πρίαμος ο δυνατός με όλον τον λαόν του.
Αλλά των Τρώων η φθορά δεν με πληγώνει τόσο
και του πατρός μου ο θάνατος και της σεμνής μητρός μου
και των γλυκών μου αδελφών, οπού πολλοί και ανδρείοι
από τες λόγχες των εχθρών θα κυλισθούν στο χώμα
όσ’ ο καημός σου, όταν κανείς των Αχαιών σε πάρει
εις την δουλείαν, ενώ συ θα οδύρεσαι, θα κλαίεις,
εις τ’ Άργος ξένον ύφασμα θα υφαίνεις προσταγμένη·…»

(μετάφραση Ι. Πολυλά)

Στο παραπάνω απόσπασμα, βλέπουμε πόσο ο Έκτορας νοιάζεται για τους δικούς του και με πόσο παρηγορητικά λόγια απευθύνεται στην τρομαγμένη γυναίκα του. Ο Όμηρος περιγράφει επίσης πώς παίζει με το παιδί του, απολαμβάνοντας τις τελευταίες στιγμές μαζί του, γεμάτος στοργή και κατανόηση.

Η εμπλοκή του Έκτορα στον πόλεμο δεν οφείλεται σε δική του εμπάθεια ούτε είναι προσωπική του επιλογή. Ο πόλεμος ήρθε στο σπίτι του – έστω και μέσω του αδερφού του – και το καθήκον του είναι να υπερασπιστεί τα τείχη της πόλης, το λαό του και τα αγαπημένα του πρόσωπα.

 

Θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι ο Έκτορας δείχνει πραγματική ανδρεία και αυτοθυσία, χρησιμοποιώντας τη δύναμή του για αμυντικούς λόγους, χωρίς να τη στρέφει ενάντια στους αδύναμους, αλλά προστατεύοντας αυτούς που αγαπά.

Αντίθετα, ο Αχιλλέας δεν χρησιμοποιεί τη δύναμή του για να ωφελήσει τους άλλους ούτε την ελέγχει. Τα κίνητρά του είναι εγωιστικά και αφορούν αποκλειστικά την ικανοποίηση των διαθέσεών του.

Στην εποχή μας, μια συμπεριφορά σαν του Αχιλλέα ίσως αποκαλούνταν ‘τοξική αρρενωπότητα’, η οποία περιγράφεται ως «συμβατική άποψη για τον ανδρισμό, που θεωρεί αναπόσπαστα χαρακτηριστικά του τη δύναμη και την κυριαρχικότητα και εμποδίζει το άτομο να ζει αρμονικά με τους άλλους ή ακόμα και βλάπτει την ψυχική του υγεία». Η τοξική αρρενωπότητα  αφορά «αντρικές συμπεριφορές σεξουαλικής και ψυχολογικής παραβίασης, επίδειξη ισχύος, εκδηλώσεις βίας και κακοποιητικές συμπεριφορές όλων των μορφών».

Είναι, με άλλα λόγια, ο κακώς εννοούμενος ανδρισμός, ο εγκλωβισμένος στα κλισέ και τις κοινωνικές πιέσεις, ο οποίος τρεφόμενος από τον εγωισμό του υποκειμένου στρέφεται τελικά όχι μόνο ενάντια στους άλλους αλλά και ενάντια στον ίδιο του τον εαυτό.

 

Ο ανδρισμός και η αρρενωπότητα δεν είναι εγγενώς κακά. Κάθε φύλο έχει τα χαρακτηριστικά του, που κάποιο λόγο έχουν που υπάρχουν. Η εύρυθμη λειτουργία της κοινωνίας εξαρτάται σε έναν βαθμό και από το πόσο καλά οι άντρες και οι γυναίκες εναρμονίζονται με τους ρόλους τους, που σχετίζονται με τις ιδιαιτερότητες της φύσης τους. Πάνω απ’ όλα όμως η ευημερία μιας κοινωνίας εξαρτάται από την ανιδιοτέλεια κάθε ατόμου ανεξαρτήτως φύλου, από την ευγένεια που είμαστε ικανοί να δείχνουμε ο ένας προς τον άλλον και από την καλή προαίρεσή μας.

Ας είναι οι ρόλοι οδηγοί και όχι δεσμοφύλακες και ας βρούμε έναν τρόπο μέσα από την καρδιά μας να συνδυάσουμε την κοινωνική αρμονία με τις ατομικές μας ιδιαιτερότητες, χωρίς κανέναν να προσβάλλουμε ή να υποτιμούμε. Ακόμα κι αν διαφωνούμε.