ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΕΜΑΣ
Σάββατο, 30 Αυγ, 2025
ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΑΘΗΝΑ ΓΙΑΝΝΙΚΟΥ

Τζορτζ Χέρμπερτ Μηντ: Nους, εαυτός και ο γενικευμένος άλλος

Από

Στο προηγούμενο άρθρο σχετικά με τις θεωρίες του Τζορτζ Χέρμπερτ Μηντ (George Herbert Mead) είδαμε ότι η επικοινωνία επιτυγχάνεται μέσα από τα νεύματα, με τα βασικότερα αυτών να είναι τα σημαντικά σύμβολα με κυρίαρχη θέση τα φωνητικά (ομιλία).

Πολλοί έχουν ασχοληθεί με τον ορισμό του νου και με το τι είναι ο ‘εαυτός’. Στο παρόν άρθρο θα αναφερθούμε στο ορισμό που δίνει ο Μηντ για τον νου και πώς ερμηνεύει τον εαυτό μέσα από αυτόν.

Νους

Ο Μηντ αντιλαμβάνεται τον νου ως κάτι που γεννιέται μέσα από την κοινωνία και όχι ως κάτι που ενυπάρχει στο άτομο. Όπως είδαμε και στα προηγούμενα άρθρα σχετικά με την προτεραιότητα της κοινωνικής συνείδησης έναντι της ατομικής και τον ορισμό που δίνει στη σκέψη, με τον ίδιο τρόπο βλέπει και τον νου. Για τον Μηντ, ο νους είναι μία εσωτερική συζήτηση με τον εαυτό και η κοινωνική διαδικασία υπάρχει πριν από αυτόν.

Ο Μηντ ορίζει τον νου με βάση τη λειτουργία του. Ως ξεχωριστό χαρακτηριστικό του διακρίνει την ικανότητα του ατόμου να προκαλεί την ίδια απόκριση όχι μόνο του άλλου ατόμου, αλλά και της κοινότητας συνολικά, σχηματίζοντας μία οργανωμένη απόκριση. Επίσης, διακρίνει τη δεξιότητα του ατόμου να λαμβάνει αποφάσεις σε περίπλοκες καταστάσεις. Το τελευταίο έρχεται πιο κοντά στην πραγματιστική προσέγγιση.

Εαυτός

Για τον Μηντ, ο εαυτός επίσης προαπαιτεί την κοινωνική διαδικασία, όπως και όλες οι κύριες έννοιες. Δηλαδή ο εαυτός διαμορφώνεται μέσα από την κοινωνική δραστηριότητα και την επικοινωνία με τους άλλους. Ο εαυτός, κατά τον Μηντ, συνιστά και υποκείμενο και αντικείμενο, και είναι μία εσωτερική διαδικασία, μία εσωτερική συζήτηση την οποία παρομοιάζει με τη συζήτηση με τον άλλον. Έτσι, δεν πιστεύει ότι τα ζώα διαθέτουν εαυτό ούτε και τα βρέφη, διότι δεν έχουν ακόμα επικοινωνήσει με τους άλλους.

Πιστεύει ότι αφότου αναπτυχθεί ο εαυτός υπάρχει η δυνατότητα να συνεχίσει να υπάρχει χωρίς τους άλλους. Επίσης, ότι τα άτομα έχουν την ικανότητα να μην τον εκδηλώσουν εάν δεν επιθυμούν. Ο εαυτός για τον Μηντ σχετίζεται διαλεκτικά με τον νου, και το σώμα δεν αποτελεί από μόνο του εαυτό. Γενικός μηχανισμός της ανάπτυξης του εαυτού είναι η ικανότητα της τοποθέτησης του ατόμου ασυνείδητα στη θέση του άλλου, πράττοντας όπως ο άλλος. Δηλαδή, η εξέταση του εαυτού μέσα από την οπτική του άλλου.

Ο εαυτός επιτρέπει στα άτομα να σκέφτονται πριν μιλήσουν και να παίρνουν αποφάσεις για το τι θα πουν. Επίσης, προκειμένου να έχουν τα άτομα εαυτό θα πρέπει να μπορούν να αυτοαξιολογούνται. Για να επιτευχθεί αυτό πρέπει να θέσουν τον εαυτό τους στο ίδιο πεδίο εμπειρίας που βάζουν τους άλλους. Οι άνθρωποι δεν μπορούν να βιώσουν άμεσα τον εαυτό τους και η σκοπιά από την οποία τον βιώνουν είναι μέσα από την οπτική ενός ατόμου ή κοινωνικού συνόλου.

Ο Μηντ έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ανάπτυξη του εαυτού. Έδωσε σημασία στην ανάπτυξή του εαυτού κατά την παιδική ηλικία και διέκρινε δύο στάδια. Το στάδιο του παιξίματος (play) και το στάδιο του παιχνιδιού (game).

Το στάδιο του παιξίματος (play)

Το στάδιο του παιξίματος είναι το πρώτο στάδιο. Σε αυτό, το παιδί παίζοντας έχει τη δυνατότητα να μπει στον ρόλο κάποιου άλλου, καθώς μιμείται δασκάλους, γιατρούς, γονείς κ.ά. κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού. Μέσα από το παιχνίδι του, το παιδί οικοδομεί τον εαυτό του, μαθαίνοντας να είναι τόσο το υποκείμενο όσο και το αντικείμενο. Όμως εδώ προκύπτει ένα ζήτημα. Ένα παιδί που παίζει συγκεκριμένους ρόλους, όπως για παράδειγμα των γονιών του, είναι πολύ πιθανόν στη πορεία να αρχίσει να αξιολογεί τον εαυτό του με τον ίδιο τρόπο όπως το αξιολογούν εκείνοι. Επίσης, στην περίπτωση αυτή, η διαμόρφωση του εαυτού περιορίζεται λόγω τού ότι οι ρόλοι που αναλαμβάνει το παιδί είναι περιορισμένοι.

Το στάδιο του παιχνιδιού (game)

Το στάδιο του παιχνιδιού είναι ουσιώδες για τη δημιουργία του εαυτού. Σε αυτό το στάδιο το παιδί καλείται να αναλάβει τους ρόλους όλων όσων συμμετέχουν στο παιχνίδι και όχι μόνο κάποιων διακεκριμένων όπως στο προηγούμενο στάδιο. Ο Μηντ παρομοιάζει αυτό το στάδιο με έναν αγώνα μπέιζμπολ. Το παιδί θα πρέπει να μπορεί να αναλάβει όλους τους ρόλους και όταν η κατάσταση το απαιτεί θα πρέπει να αναδύεται ο απαιτούμενος για την αντιμετώπιση της ρόλος. Όπως, για παράδειγμα, ο ρόλος του αμυντικού στο μπέιζμπολ, όταν το παιδί παίζει ως αμυντικός.

Η διαμόρφωση της προσωπικότητας ξεκινάει από το στάδιο του παιξίματος και ολοκληρώνεται με το στάδιο του παιχνιδιού. Μέσα από τα δύο αυτά στάδια, σύμφωνα με τον Μηντ, τα παιδιά μαθαίνουν πώς να λειτουργούν και να συμπεριφέρονται μέσα σε μία συγκεκριμένη ομάδα.

Γενικευμένος άλλος

Ο γενικευμένος άλλος αποτελεί τη στάση ολόκληρης της κοινότητας. Για τη διαμόρφωση ενός πλήρους εαυτού, κρίνεται απαραίτητη η υιοθέτηση αυτής της στάσης από το άτομο. Έτσι, σε αυτό το στάδιο που προκύπτει μέσα από το στάδιο του παιχνιδιού, το άτομο οργανώνει τις ατομικές στάσεις των άλλων σε οργανωμένες κοινωνικές συμπεριφορές δημιουργώντας ένα μοτίβο αυτών, το οποίο εσωτερικεύεται στις εμπειρίες του ατόμου και κατευθύνει τη συμπεριφορά του (κοινωνικά αποδεκτή συμπεριφορά). Επίσης, μία ομάδα απαιτεί από τα μέλη της να υιοθετήσουν τον γενικευμένο άλλον, δηλαδή να έχουν την ίδια στάση.

Ο Μηντ εξέτασε τον εαυτό και από μία πραγματιστική σκοπιά. Σύμφωνα με όσα αναφέραμε παραπάνω για τον εαυτό, είναι πολύ πιθανό το άτομο να ακολουθήσει την κοινωνική στάση και να πράξει σύμφωνα με αυτή. Έτσι, συχνά οι πράξεις του καταλήγουν να είναι αναμενόμενες. Με τον τρόπο αυτό ο εαυτός επιτρέπει μεγαλύτερο συντονισμό με τη κοινωνία ως σύνολο.

Είναι ενδιαφέρον ότι ο Μηντ αφαιρεί το στοιχείο της ατομικότητας. Όμως τονίζει ότι το κάθε άτομο έχει ένα διαφορετικό εαυτό και πολλές φορές πάνω από έναν, καθώς δεν υπάρχει μόνο ένας γενικευμένος άλλος, αλλά πολλοί τους οποίους το άτομο μπορεί να υιοθετήσει.

Επιπλέον, ο γενικευμένος εαυτός μίας ομάδας μπορεί να αλλάξει λόγω της ανθρώπινης ικανότητας να σκέφτεται. Για την επίτευξη της αλλαγής του χρειάζεται πρώτα να δημιουργηθεί ένας ακόμα μεγαλύτερος γενικευμένος εαυτός

«Εγώ» και «εμένα»

Ο Μηντ εντόπισε δύο πλευρές του εαυτού, το «εγώ» και το «εμένα». Το «εγώ» είναι η άμεση απόκριση, η μη υπολογίσιμη, η απρόβλεπτη και δημιουργική πλευρά του ατόμου. Μέσα από το «εγώ» προέρχονται οι κοινωνικές αλλαγές. Το «εγώ», σύμφωνα με τον Μηντ, είναι κάτι που γίνεται ασυνείδητα και το γνωρίζουμε μόνο μέσα από τις αναμνήσεις μας. Τονίζει το «εγώ» για τέσσερις λόγους. Αρχικά αποτελεί βασική πηγή καινοτομίας στην κοινωνική διαδικασία. Επιπροσθέτως, στο «εγώ» βρίσκονται οι σημαντικότερες αξίες μας. Το «εγώ» αποτελεί τη συνειδητοποίηση του εαυτού, και τέλος, μέσα από το «εγώ», αναπτύσσει το άτομο μία συγκεκριμένη προσωπικότητα.

Αντίθετα το «εμένα» για τον Μηντ είναι η υιοθέτηση του γενικευμένου άλλου. Τα άτομα έχουν συνείδηση του «εμένα», μέσα από το οποίο επιτυγχάνεται ο κοινωνικός έλεγχος. Κατά την άποψή  του, οι πρωτόγονες κοινωνίες είχαν πιο πολύ το «εμένα», ενώ οι σύγχρονες έχουν περισσότερο το «εγώ». Οι δύο αυτές πλευρές είναι εξίσου σημαντικές και χαρακτηρίζουν την προσωπικότητα του ατόμου.

* * * * *

Βιβλιογραφία

  1. George Ritzer & Jeffrey Stepnisky, Σύγχρονη κοινωνιολογική θεωρία, επιμέλεια: Μαγδαληνή Κολοκυθά, μετάφραση: Μυρτώ Βρεττού, Γιώργος Χρηστίδης, 2η έκδοση, εκδόσεις Κριτική, Επιστημονική Βιβλιοθήκη, Αθήνα, 2020
  2. George Ritzer & Jeffrey Stepnisky, Κλασική κοινωνιολογική θεωρία, επιστημονική επιμέλεια: Βασιλική Καντζάρα, μετάφραση: Αδριανός Φριλίγγος, εκδόσεις Gutenberg 2020

* * * * *

Όλα τα άρθρα της σειράς

  1. Τζορτζ Χέρμπερτ Μηντ: Το πέρασμα στην πράξη, σε τέσσερα στάδια
  2. Τζορτζ Χέρμπερτ Μηντ: Η χρήση των φυσικών και φωνητικών νευμάτων για την επικοινωνία
  3. Τζορτζ Χέρμπερτ Μηντ: Nους, εαυτός και ο γενικευμένος άλλος
  4. Ο Τζορτζ Χέρμπερτ Μηντ και η σχολή της συμβολικής αλληλεπίδρασης

Τζορτζ Χέρμπερτ Μηντ: Η χρήση των φυσικών και φωνητικών νευμάτων για την επικοινωνία

Από

Στο α΄ μέρος αυτής της σειράς άρθρων για τις θεωρίες του Τζορτζ Χέρμπερτ Μηντ (George Herbert Mead, 1863-1931), αναφέρθηκαν συνοπτικά ορισμένα γεγονότα για τον ίδιο και για κάποιες από τις θεωρίες και ιδέες του. Συγκεκριμένα, μιλήσαμε για τη συμβολή του στη κοινωνική ψυχολογία και στον τίτλο του φιλόσοφου που του δόθηκε εξαιτίας των θεωριών του σχετικά με τον πραγματισμό και της προτεραιότητας που δίνει στη συλλογική συνείδηση (κοινωνική) έναντι της ατομικής. Το βασικότερο σημείο του προηγούμενου άρθρου υπήρξε η εξέταση των τεσσάρων σταδίων της θεωρίας του για το «πέρασμα στη πράξη». Το παρόν άρθρο (β΄μέρος) αφορά τη θεωρία του Μηντ για τα νεύματα.

Νεύματα

Ο Μηντ διαχωρίζει την πράξη που αφορά ένα άτομο από την κοινωνική πράξη η οποία αφορά δύο ή περισσότερα άτομα. Σύμφωνα με τον ίδιο, ένας από τους βασικότερους μηχανισμούς της κοινωνικής πράξης είναι το νεύμα.

Το νεύμα χρησιμοποιείται ως ερέθισμα που προκαλεί αυτόματες, κατάλληλες κοινωνικά αντιδράσεις. Εδώ φέρνει ως παράδειγμα τον σκυλοκαυγά. Το νεύμα του ενός σκύλου προκαλεί αυτόματα το νεύμα του άλλου. Την παραπάνω κατάσταση την ονόμασε «νευματικό διάλογο».

Αυτός ο νευματικός διάλογος συμβαίνει τόσο μεταξύ ανθρώπων όσο και ζώων και διακρίνεται στα μη σημαντικά νεύματα και στα σημαντικά νεύματα. Τα μη σημαντικά νεύματα είναι αυτά που προκύπτουν ενστικτωδώς και εκφράζονται αυτόματα. Αντιθέτως, τα σημαντικά νεύματα, τα οποία δεν μπορούν να γίνουν από τα ζώα, είναι αυτά που βάζουν το άτομο να σκεφτεί πώς θα αντιδράσει σε ένα συγκεκριμένο νεύμα (ερέθισμα).

Ο Μηντ θεώρησε ιδιαίτερα σημαντικά τα φωνητικά νεύματα στην εξέλιξη των σημαντικών νευμάτων. Όμως δεν είναι όλα τα φωνητικά νεύματα σημαντικά. Όπως, για παράδειγμα, κάποιοι ήχοι σαν ασυνείδητοι βρυχηθμοί που κάποιες φορές βγάζουν οι άνθρωποι.

Τα φωνητικά νεύματα έχουν ένα ξεχωριστό χαρακτηριστικό, ότι μπορούν να επηρεάσουν τόσο τον ομιλητή όσο και τον δέκτη. Σε αντίθεση με τα σωματικά νεύματα, που συνήθως δεν τα βλέπει ο αποστολέας – άρα δεν τα δέχεται – τα φωνητικά τα ακούει, δηλαδή τα δέχεται. Μία ακόμη διαφορά μεταξύ των δύο είναι ότι το φωνητικό νεύμα είναι πιο εύκολα ελεγχόμενο από τον πομπό. Όπως αναφέρει ο Μηντ, το φωνητικό νεύμα είναι το μέσο της κοινωνικής οργάνωσης.

Τα σημαντικά σύμβολα: Ένας άλλος τύπος νεύματος

Τα σημαντικά σύμβολα είναι το είδος νεύματος, το οποίο προκαλεί στον πομπό το ίδιο είδος απόκρισης (αν και όχι απαραίτητα πανομοιότυπο) όπως και στον δέκτη. Η επικοινωνία επιτυγχάνεται μόνο μέσω των σημαντικών συμβόλων, μεταξύ των οποίων τα φωνητικά (γλώσσα) κατέχουν την κυρίαρχη θέση λόγω των χαρακτηριστικών που αναφέραμε παραπάνω.

Ο Μηντ διέκρινε κάποιες βασικές λειτουργίες των νευμάτων, και ειδικότερα των σημαντικών συμβόλων. Αρχικά, παρατήρησε ότι το νεύμα μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως καλούπι της κοινωνικά ορθής συμπεριφοράς. Η συμπεριφορά του ατόμου που συμμετέχει σε μία κοινωνική πράξη ρυθμίζεται από τα αντικείμενα που αφορούν την πράξη αυτή. Για παράδειγμα, ο γονιός που εκφράζει την δυσαρέσκεια του στο παιδί κάνοντας γκριμάτσα όταν αυτό κάνει κάτι κακό ή επικίνδυνο. Τα σημαντικά σύμβολα (κυρίως φωνητικά) λειτουργούν ακόμη καλύτερα, για τον λόγο όπως είδαμε παραπάνω ότι έχουν την ίδια απήχηση και στο άτομο που τα εκφράζει. Η έκφραση της δυσαρέσκειας ενός ατόμου για κάτι επιτυγχάνεται καλύτερα μέσα από τον λόγο.

Τα σημαντικά σύμβολα, σύμφωνα με τον Μηντ, είναι απαραίτητα για την ύπαρξη της σκέψης. Ο Μηντ δεν αναγνωρίζει την ύπαρξη της σκέψης στα ζώα. Επίσης, η σκέψη, κατά τον ίδιο, είναι μία εσωτερική ομιλία με τον εαυτό μέσω νευμάτων και είναι το ίδιο με τη συνομιλία με τους άλλους. Η προσέγγιση του Μηντ είναι συμπεριφορική.

Τέλος, μέσα από τα σημαντικά σύμβολα καθίσταται δυνατή η συμβολική αλληλεπίδραση. Μέσα από τη μετατροπή των νευμάτων σε σημαντικά σύμβολα οι άνθρωποι επικοινωνούν είτε άμεσα (ομιλία), είτε έμμεσα μέσα από χειρονομίες που εκφράζουν συναισθήματα τα οποία περνάνε στον δέκτη.

Στο επόμενο άρθρο (γ΄μέρος), θα εξετάσουμε τον ορισμό που δίνει ο Τζορτζ Χέρμπερτ Μηντ για τον νου και πώς ερμηνεύει τον εαυτό μέσα από αυτόν.

* * * * *

Βιβλιογραφία

George Ritzer & Jeffrey Stepnisky, Σύγχρονη κοινωνιολογική θεωρία, μετάφραση: Μυρτώ Βρεττού, Γιώργος Χρηστίδης, επιμέλεια: Μαγδαληνή Κολοκυθά. Εκδόσεις Κριτική, επιστημονική βιβλιοθήκη, 2η έκδοση, Αθήνα 2020

* * * * *

Όλα τα άρθρα της σειράς

  1. Τζορτζ Χέρμπερτ Μηντ: Το πέρασμα στην πράξη, σε τέσσερα στάδια
  2. Τζορτζ Χέρμπερτ Μηντ: Η χρήση των φυσικών και φωνητικών νευμάτων για την επικοινωνία
  3. Τζορτζ Χέρμπερτ Μηντ: Nους, εαυτός και ο γενικευμένος άλλος
  4. Ο Τζορτζ Χέρμπερτ Μηντ και η σχολή της συμβολικής αλληλεπίδρασης

Τζορτζ Χέρμπερτ Μηντ: Το πέρασμα στην πράξη, σε τέσσερα στάδια

Από

O Τζορτζ Χέρμπερτ Μηντ (George Herbert Mead) γεννήθηκε το 1863 στο Νότιο Χάντλεϋ της Μασσαχουσέττης των ΗΠΑ. Κατά τη διάρκεια της ζωής του απέκτησε τον τίτλο του φιλόσοφου και διακρίθηκε τόσο στην κοινωνική ψυχολογία όσο και για τον στοχασμό του σχετικά με τον πραγματισμό.

Ο Μηντ συνεισέφερε σημαντικά στην κοινωνική ψυχολογία μέσα από την θεωρία που ανέπτυξε, η οποία έκανε την σύνδεση μεταξύ της κοινωνικής αλληλεπίδρασης και της διαμόρφωσης του εαυτού. Η προσέγγισή του πλησιάζει πολύ τη συμπεριφορική προσέγγιση. Ιδιαίτερη σημασία έδωσε στην επικοινωνία μέσω της γλώσσας.

Επίσης απέκτησε τον τίτλο του φιλόσοφου μέσα από την θεωρία του σχετικά με τον πραγματισμό. Ο Μηντ ήταν φανερά επηρεασμένος, όπως άλλωστε και αρκετοί από τους σύγχρονους του από τη θεωρία της σχετικότητας του Άλμπερτ Αϊνστάιν και την θεωρία/δόγμα της ανάδυσης (doctrine of emergence). Η φιλοσοφία που ανέπτυξε θα μπορούσε να ονομαστεί αντικειμενικός σχετικισμός. Όπως ορισμένα αντικείμενα είναι βρώσιμα, αλλά μόνο σε σχέση με το πεπτικό σύστημα, έτσι και ο Μηντ θεωρούσε την εμπειρία, τη ζωή, τη συνείδηση, την προσωπικότητα και την αξία ως αντικειμενικές ιδιότητες της φύσης που αναδύονται μόνο υπό συγκεκριμένα σύνολα συνθηκών.

Ο Μηντ άσκησε σημαντική επιρροή τόσο κατά τη διάρκεια της ζωής του όσο και μετά τον θάνατο του. Μέσα από τα έργα του και τη διδασκαλία του σε πανεπιστήμια επηρέασε και ενέπνευσε τους φοιτητές του, καθώς και τους συγχρόνους του και τους μετέπειτα ερευνητές.

Η κοινωνία εντός της οποίας αναδύεται ο νους

Για τον Μηντ η κοινωνία προηγήθηκε του ατομικού νου. Σύμφωνα με τη θεωρία του, η κοινωνική ομάδα υπάρχει πριν από το άτομο. Οι ιδέες, οι αντιλήψεις και τα θέλω του ατόμου είναι αναπόφευκτα επηρεασμένα από αυτή.

Η παραδοσιακή κοινωνική ψυχολογία ερμηνεύει μέσα από την ψυχολογία του ατόμου την κοινωνική εμπειρία. Αντίθετα, ο Μηντ δίνει προτεραιότητα στον κοινωνικό κόσμο για την κατανόηση της κοινωνικής εμπειρίας.

Το πέρασμα στην πράξη

Ο Μηντ έδωσε ιδιαίτερη σημασία στο πέρασμα στη πράξη, εστιάζοντας κυρίως στον μηχανισμό ερεθίσματος-απόκρισης. Σύμφωνα με εκείνον, το άτομο αντιλαμβάνεται το ερέθισμα ως αφορμή ή ευκαιρία για την εκδήλωση της πράξης. Διέκρινε τέσσερα βασικά αλληλένδετα στάδια της πράξης από όπου περνάνε οι άνθρωποι και τα ζώα. Ο Μηντ έδειξε ενδιαφέρον για τα κοινά, αλλά περισσότερο για τις διαφορές ανάμεσα στα ζώα και στους ανθρώπους, όσον αφορά το πέρασμα στη πράξη.

Το πρώτο στάδιο είναι αυτό της παρόρμησης, στο οποίο η αντίδραση στο ερέθισμα είναι άμεση. Για παράδειγμα, ένα βασικό ερέθισμα όπως αυτό της πείνας και της δίψας κάνει το υποκείμενο να αντιδράσει άμεσα για να σβήσει την πείνα ή την δίψα του. Ο άνθρωπος, όμως, μπορεί να σκεφτεί μία καλύτερη ανταπόκριση στο ερέθισμα, όπως για παράδειγμα να φάει αργότερα.

Το δεύτερο στάδιο είναι η αντίληψη η οποία είναι αλληλένδετη με το πρώτο στάδιο. Το άτομο σε αυτό το στάδιο αναζητά και αντιδρά στα ερεθίσματα που σχετίζονται με την παρόρμηση. Οι άνθρωποι έχουν τη δυνατότητα να μετατρέπουν τα ερεθίσματα που δέχονται μέσω των αισθητήριων οργάνων τους σε νοητικές εικόνες. Σύμφωνα με τον Μηντ, οι άνθρωποι και τα αντικείμενα τα οποία αντιλαμβάνονται, ταυτίζονται. Αυτό το στηρίζει λέγοντας πως είναι η πράξη της αντίληψης ενός αντικειμένου που το καθιστά υπαρκτό για ένα άτομο, υποστηρίζοντας συνεκδοχικά ότι η αντίληψη και το αντικείμενο δεν μπορούν να διαχωριστούν (συνδέονται διαλεκτικά).

Το τρίτο στάδιο είναι ο χειρισμός. Σε αυτό το στάδιο, κατά τον Μηντ, εφόσον το άτομο έχει περάσει από τα δύο προηγούμενα στάδια, αυτό που μένει είναι το πώς θα χειριστεί το αντικείμενο που έχει.

Η απόφαση για το πώς θα χειριστεί το αντικείμενο αυτό αποτελεί το τελευταίο στάδιο της πράξης, την εκπλήρωση ή αλλιώς την ανάληψη δράσης που ικανοποιεί την αρχική του παρόρμηση. Τα παραπάνω στάδια θεώρησε πως έχουν διαλεκτική σχέση.

Ο Μηντ θεωρήθηκε ένας από τους σημαντικότερους στοχαστές της σχολής της συμβολικής αλληλεπίδρασης. Σε επόμενο άρθρο θα συνεχίσουμε τη γνωριμία μας με τις ιδέες που τον καθιέρωσαν.

* * * * *

Ηλεκτρονικές πηγές

  1. The editors of encyclopaedia Britannica, Kokila Manchanda, Emily Rodriguez, George Herbert Mead American philosopher, Britannica 2024

* * * * *

Βιβλιογραφία

  1. George Ritzer & Jeffrey Stepnisky, Σύγχρονη κοινωνιολογική θεωρία, μετάφραση: Μυρτώ Βρεττού, Γιώργος Χρηστίδης, επιμέλεια: Μαγδαληνή Κολοκυθά. Εκδόσεις Κριτική, Επιστημονική βιβλιοθήκη, 2η έκδοση, Αθήνα 2020, σελ. 266-270

* * * * *

Όλα τα άρθρα της σειράς

  1. Τζορτζ Χέρμπερτ Μηντ: Το πέρασμα στην πράξη, σε τέσσερα στάδια
  2. Τζορτζ Χέρμπερτ Μηντ: Η χρήση των φυσικών και φωνητικών νευμάτων για την επικοινωνία
  3. Τζορτζ Χέρμπερτ Μηντ: Nους, εαυτός και ο γενικευμένος άλλος
  4. Ο Τζορτζ Χέρμπερτ Μηντ και η σχολή της συμβολικής αλληλεπίδρασης

Στέφανος Μίλεσης: «Ποτέ μια τόσο μικρή εδαφική περιοχή δεν κατάφερε να χωρέσει τόσο μεγάλη ιστορία όσο ο Πειραιάς»

Από

Ο Στέφανος Μίλεσης είναι συγγραφέας, λογοτέχνης, ιστορικός ερευνητής καθώς και ραδιοφωνικός και τηλεοπτικός παραγωγός. Κύρια σημεία ενδιαφέροντος η μελέτη της αστικής ηθογραφίας-λαογραφίας, οι αστικές παραδόσεις στον Πειραιά και η ναυτική ιστορία. Έχει ασχοληθεί με διάφορα είδη λογοτεχνίας, όπως χρονογράφημα, διήγημα, μυθιστόρημα, δοκίμιο, καθώς και με εγχειρίδια τοπικής ιστορίας για παιδιά και το παιδικό διήγημα.

Γεννήθηκε το 1964 στον Πειραιά και σπούδασε Διοίκηση Επιχειρήσεων και ηγεσία στο Ηνωμένο Βασίλειο, όπου έκανε και το μεταπτυχιακό του, στο Πανεπιστήμιο του Birmingham.

Είναι δημιουργός του ιστολογίου και της ιστοσελίδας με τίτλο «Πειραιόραμα Ιστορίας και Πολιτισμού» και συγγραφέας 22 βιβλίων. Από το 2016 είναι πρόεδρος της Φιλολογικής Στέγης Πειραιώς.

Έχει δώσει πολλές διαλέξεις σε πνευματικά και πολιτιστικά κέντρα του Πειραιά και έχει συγγράψει εκατοντάδες άρθρα για την ιστορία του, που έχουν δημοσιευτεί σε περιοδικά και εφημερίδες μεγάλης κυκλοφορίας. Έχει τιμηθεί με το Χαλκούν Μετάλλιο Ερυθρού Σταυρού, το Μετάλλιο Παλαιού Προσκόπου και με το Μετάλλιο Αθανασίου Λευκαδίτη.

Όταν γράφει για ένα ιστορικό γεγονός, μέσα από τις περιγραφές του μεταδίδει και το σύστημα αξιών της εκάστοτε εποχής. Τίποτα δεν είναι μονόπλευρο, το ίδιο αντικείμενο ή γεγονός έχει πολλές διαφορετικές πτυχές, τις οποίες φροντίζει να αναπτύξει.

(Ευγενική παραχώρηση του Στ. Μίλεση)

 

Ο Στέφανος Μίλεσης διείσδυσε στην ιστορία του Πειραιά και έβγαλε στην επιφάνεια γεγονότα που είχαν θαφτεί και ξεχαστεί. Έριξε φως σε αυτούς που ονομάστηκαν παράπλευρες απώλειες (όπως στο βιβλίο του «Ο πόλεμος των αμάχων») και στα παιδιά που η κοινωνία περιθωριοποίησε (όπως στο βιβλίο του «Γαβριάδες, οι απόκληροι του Πειραιά»).

Σε συνέντευξή του στην Epoch Times, μιλά για τη σχέση του με τον Πειραιά, τη συγγραφική του πορεία, τον ρόλο του συγγραφέα αλλά και του καλλιτέχνη γενικότερα στην κοινωνία, και για τις δυνατότητες που προσφέρει η χώρα.

Πώς και αποφασίσατε μετά το πτυχίο σας να ασχοληθείτε με την ιστορία;

«Την ιστορία δεν τη γράφουν μόνο οι ιστορικοί αλλά και εκείνοι που μπορούν να περιγράψουν γεγονότα μέσα από το πρίσμα που τους εξασφαλίζει η δική τους ειδική σπουδή. Ειδικά στην εποχή μας κάθε χρόνο συγγράφονται δεκάδες βιβλία, εκατοντάδες διπλωματικές ή διατριβές με θεματολογία που κάποτε πιστεύαμε πως αποτελεί πεδίο αποκλειστικά των ιστορικών. Πολιτικοί μηχανικοί, αρχιτέκτονες, κοινωνιολόγοι, μουσικολόγοι, δημοσιογράφοι, θεολόγοι, συγγράφουν ιστορίες πόλεων ερμηνεύοντας τα γεγονότα μέσα από τις ιδιαίτερες γνώσεις που έχουν προσλάβει μέσω των επιστημονικών πεδίων τους.

»Η επιχειρηματική ιστοριογραφία είναι επίσης ένας τομέας που δίνει τη δυνατότητα να μελετήσεις και να καταγράψεις την ιστορική πορεία μιας οικονομικής, εμποροβιομηχανικής, ναυτικής επιχείρησης, ενός εργοστασίου ή οργανισμού. Υπό αυτό το πρίσμα από μόνη της η μελέτη της επιστήμης των επιχειρήσεων καταλαμβάνει το εβδομήντα τοις εκατό του Πειραιά, καθώς ως πόλη η ιστορία των επιχειρήσεων ταυτίστηκε με την ίδια την πόλη. Αν σε αυτό προσθέσει κάποιος την έμφυτη ικανότητα συγγραφής, την αγάπη για τη λογοτεχνία και τον πολιτισμό, τελικά το αποτέλεσμα που προκύπτει είναι τα 22 βιβλία που έχω μέχρι σήμερα συγγράψει.»

(Ευγενική παραχώρηση του Στ. Μίλεση)

 

Για ποιoν λόγο επιλέξατε να γράψετε για την ιστορία του Πειραιά;

«Ο Πειραιάς δεν είναι μονάχα η γενέθλια πόλη μου, αλλά είναι όλη η Ελλάδα σε μικρογραφία. Ο Πειραιάς από την ίδρυσή του ως σύγχρονος δήμος το 1835, συγκέντρωσε παροικίες νησιωτών, Πελοποννησίων, Ρουμελιωτών, Ηπειρωτών. Κάθε γωνιά της Ελλάδας βρήκε τον δικό της χώρο στην πόλη. Υπήρξε η πρωτεύουσα της Βιομηχανίας, του Εμπορίου, της Ναυτιλίας, μήτρα του ρεμπέτικου, σιδηροδρομικό σταυροδρόμι, λίκνο της δημοκρατίας και γενέθλια πόλη μεγάλων καλλιτεχνών, ζωγράφων, ηθοποιών, λογοτεχνών. Η ιστορία της πόλης είναι η ιστορία της χώρας σχεδόν σε όλους τους τομείς. Προσφυγιά, μετανάστευση, βομβαρδισμοί, κοινωνικά κινήματα, εργατιά αλλά και αστική τάξη, Ρώσοι εμιγκρέδες, πόλη Αγίων και αμαρτωλών. Ποτέ μια τόσο μικρή εδαφική περιοχή δεν κατάφερε να χωρέσει τόσο μεγάλη ιστορία όσο ο Πειραιάς. Δεν είναι τυχαίο που αποτέλεσε τον τόπο δραματουργίας στα μυθιστορήματα σημαντικών Ελλήνων λογοτεχνών, ενέπνευσε μουσικούς να συνθέσουν μοναδικά κομμάτια και σκηνοθέτες να τον επιλέξουν ως σκηνικό των ταινιών τους.»

Ποιο είναι ένα όχι και τόσο γνωστό ιστορικό γεγονός της ιστορίας του Πειραιά;

«Δύσκολη ερώτηση για να απαντηθεί σε μερικές μόνο αράδες. Στο μυαλό μου ένα από τα δεκάδες άγνωστα γεγονότα που έρχεται χωρίς δυσκολία είναι ο πνιγμός των 800 επιβατών του ατμόπλοιου ΕΛΛΑΣ μπροστά από τον Ηλεκτρικό Σταθμό Πειραιά ύστερα από αεροπορική επιδρομή των Γερμανών, το 1941. Ουδείς έχει ασχοληθεί με αυτό, καμία ιστορική αναφορά δεν υπάρχει και οι μόνοι που το ερευνούν είναι οι Αυστραλοί δημοσιογράφοι καθώς μέσα στο πλοίο υπήρχαν πολλοί δικοί τους τραυματίες.»

Ποιος είναι ο ρόλος του καλλιτέχνη, κατά την άποψη σας, στη σύγχρονη κοινωνία;

«Ο ρόλος του καλλιτέχνη προσδιορίζεται από τον ίδιο του τον τίτλο. Να ασχολείται με τις καλές τέχνες. Ελευθερία στις τέχνες υπάρχει μόνο στο μυαλό των ατάλαντων. Οι τέχνες είναι μόνο καλές, κατά συνέπεια υπάγονται σε κανόνες που ορίζουν το ήθος, την καλαισθησία, την αναλογία, την αισθητική, το φως, τα συναισθήματα. Αν ένα έργο προκαλεί απέχθεια ή προκαλεί… γενικώς, δεν είναι τέχνη, είναι κάτι άλλο. Στις εκθέσεις που διοργανώνονται πρέπει να εκτίθενται δημιουργίες καλλιτεχνών και όχι ό,τι τού κατέβει του καθενός στο ταραγμένο του μυαλό για να προκαλέσει, να ταράξει, να δημιουργήσει θόρυβο. Μη ξεχνάμε πως περισσότερο θόρυβο κάνουν οι άδειοι τενεκέδες. Οι τέχνες δεν πρέπει να δημιουργούν θόρυβο αλλά γαλήνη, καλλιέργεια, αισθητική. Η τέχνη ΠΟΤΕ δεν είναι αντιαισθητική.»

Η σύγχρονη Ελλάδα προωθεί τους συγγραφείς και τους ιστορικούς;

«Στη σύγχρονη Ελλάδα υπάρχει προώθηση ιστορικών και συγγραφέων, όχι όμως όπως το εννοείτε με καλές προθέσεις. Στην Ελλάδα η προώθηση έχει μάλλον τις διαστάσεις σκανδάλου. Το σύστημα θέλει με κάθε τρόπο να προωθήσει τους δικούς του ανθρώπους που συνδέονται άμεσα με κομματικούς συνδυασμούς, στρατευμένες ιδεολογίες ή που είναι πομποί ιδεών που το εξυπηρετούν. Ανοίγουμε τηλεοπτικούς δέκτες και βλέπουμε τους ίδιους ιστορικούς, τους ίδιους συγγραφείς, την ίδια ώρα σε διαφορετικά παράθυρα.

»Τα βιβλιοπωλεία έχουν γίνει σούπερ μάρκετ που τοποθετούν τα ίδια βιβλία στη βιτρίνα που αναγκαστικά πουλάνε γιατί ο κόσμος δε βλέπει κάτι διαφορετικό. Το ίδιο φυσικά συμβαίνει και με τα βραβεία που απονέμονται κατόπιν γνωριμιών, μεσολαβήσεων και παρεμβάσεις τρίτων. Όλοι όσοι ασχολούνται με τη συγγραφή το γνωρίζουν αυτό. Μόνο όσοι δεν ξέρουν εντυπωσιάζονται με τέτοιες απονομές, που δυστυχώς δεν γίνονται με μόνο κριτήριο την ικανότητα. Ταξιδεύει κάποιος με αεροπλάνο πάει να αγοράσει ένα βιβλίο πριν την επιβίβαση και βρίσκει μόνο συγκεκριμένων εκδοτικών οίκων. Το ίδιο στα μεγάλα πολυκαταστήματα βιβλίων και οπουδήποτε αλλού.»

Τι συμβουλές θα δίνατε σε κάποιον που θέλει να ασχοληθεί με τη συγγραφή;

«Να κλείσει τα αυτιά του, να μην ακούει κανέναν και να ακολουθήσει το ένστικτο και τα συναισθήματά του. Να γράφει ακατάπαυστα… Δύο κανόνες που σίγουρα έχουν πολλοί ακούσει είναι αληθινοί. Ο πρώτος κανόνας λέει πως “όποιος γράφει κάνει λάθη, μόνο όποιος δεν γράφει είναι αλάνθαστος”. Ο δεύτερος λέει πως “όσοι μπορούν να γράψουν γίνονται συγγραφείς, όσοι δεν μπορούν ασκούν κριτική στους πρώτους”. Σε αυτούς τους δύο κανόνες εγώ θα προσθέσω και έναν τρίτο που είπε ένας καθηγητής μου: “Μη σταματάς να βαδίζεις για να ρίξεις πίσω τη λάσπη που σου πετούν, αλλιώς δεν θα φτάσεις ποτέ στον προορισμό σου…”. Η δική μου πείρα και οι άνθρωποι που γνώρισα στην πορεία, δυστυχώς επιβεβαιώνουν πλήρως τους παραπάνω τρεις κανόνες. Μέχρι στιγμής αναζητώ την εξαίρεση… πιθανόν όμως δεν υπάρχει. Όποιος γράφει, σκύβει πάνω από τα έργα του, δεν προλαβαίνει ούτε έχει διάθεση να ασκήσει κριτική σε έργα άλλων. Αυτά τα κάνουν μόνο όσοι δεν έχουν να παρουσιάσουν δικό τους έργο.»

Ποιος είναι ο ρόλος της Φιλολογικής Στέγης Πειραιά σήμερα, κατά την άποψη σας;

«Να κινείται ανάμεσα στον κόσμο καλώντας τον για συμμετοχή σε πραγματικά πολιτιστικά δρώμενα που καλλιεργούν τη ψυχή, που πλάθουν χαρακτήρες και όχι σε κοινωνικές ή κοσμικές εκδηλώσεις όπως γίνεται πλέον σήμερα. Οι συγγραφείς, οι ποιητές, οι ζωγράφοι του παρελθόντος ήταν πνευματικοί δημιουργοί, δεν τριγυρνούσαν σε κοσμικά κοκτέιλ πάρτι με ένα μπράντι στο χέρι. Ξοδεύονται στις μέρες μας απίστευτα ποσά γύρω από την έννοια ‘πολιτισμός’ ενώ η σωστή ταμπέλα που θα έπρεπε να φέρει αυτό που κάνουν είναι ‘κοσμική ζωή’. Σέλφι, μπουφέ, δεξιώσεις, γκαλά, πασαρέλες, βραβεύσεις, διαφημίσεις, τηλεπερσόνες δεν είναι πολιτισμός. Δυστυχώς και στους Δήμους το ίδιο συμβαίνει. Ανοίγεις τις μπροσούρες στο πεδίο Πολιτισμός και διαβάζεις για επιδείξεις μόδας, βόλτες με καραβάκια και άλλα που δεν θέλω να αναφερθώ, τα γνωρίζουμε όλοι.»

Έχετε ξεκινήσει ή έχετε σκοπό να ξεκινήσετε να γράφετε κάτι καινούργιο; Εάν ναι, ποιο είναι το θέμα;

«Ολοκληρώνω ένα επίτομο έργο που αφορά στη λειτουργία 87 επιχειρήσεων της ναυπηγοεπισκευαστικής βάσης Περάματος που επέλεξαν έναν διαφορετικό δρόμο ανάπτυξης. Συναθροίστηκαν σε ένα συγκεκριμένο χώρο δημιουργώντας ένα πρωτοποριακό Βιομηχανικό Πάρκο στον Πειραιά, το γνωστό ΒΙ.ΠΑ. Σχιστού. Το ενδιαφέρον είναι όχι το πώς προόδευσαν αλλά το πώς αγωνίστηκαν για να καταφέρουν να υπερνικήσουν το τέρας της γραφειοκρατίας που τους απειλούσε σε κάθε τους ενέργεια. Μετά απορούμε γιατί οι νέοι εγκαταλείπουν τη χώρα και φεύγουν για το εξωτερικό και γιατί δεν μπορεί να αναπτυχθεί η επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα.»

(Ευγενική παραχώρηση του Στ. Μίλεση)

 

Ο Στέφανος Μίλεσης ανήκει στους σπάνιους ανθρώπους. Παρά τις αντίξοες συνθήκες έχει καταφέρει να κρατήσει τη Φιλολογική στέγη ανοικτή. Αναγνωρίζει και ευχαριστεί τακτικά τους συνεργάτες του. Η προσφορά του στην ανάδειξη της ιστορίας του Πειραιά και όχι μόνο είναι ανεκτίμητη. Είναι ένα άτομο με αξίες, του οποίου η δουλειά μιλάει από μόνη της.

Η αλλαγή της ρουτίνας μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση της εγκληματικότητας

Από
Alexander Koerner/Getty Images

Η βελτίωση της κοινωνικοοικονομικής κατάστασης μίας χώρας και η καλύτερη εκπαίδευση θεωρούνται από πολλούς οι απαραίτητες μεταβλητές για τη μείωση της εγκληματικότητας. Θα μπορούσαν όμως να φέρουν το αντίθετο αποτέλεσμα; Ενώ πολλοί θα διαφωνούσαν, η θεωρία των Λώρενς Ε. Κοέν και Μάρκους Φέλσον της δραστηριότητας ρουτίνας έρχεται να μας πει ότι όταν μία κοινωνική αλλαγή σπρώχνει το άτομο να αλλάξει τη ρουτίνα του, η αλλαγή αυτή μπορεί να αυξήσει ή να μειώσει την εγκληματικότητα.

Το 1950 και το 1960 παρατηρήθηκαν μεγάλες κοινωνικές και οικονομικές βελτιώσεις στον δυτικό κόσμο, ιδιαίτερα στην Αμερική. Η εκπαίδευση γινόταν όλο και πιο προσιτή για τον κόσμο, με τις γυναίκες να εμπλέκονται όλο και περισσότερο. Τα επίπεδα φτώχειας μειώθηκαν σημαντικά, καθώς και τα επίπεδα ανεργίας. Παρόλα αυτά, η εγκληματικότητα σημείωνε μεγάλη αύξηση. Παρατηρώντας αυτό το παράδοξο, οι Κοέν και Φέλσον ανέπτυξαν τη θεωρία της δραστηριότητας ρουτίνας.

Ένα παράδειγμα για αυτή τη θεωρία είναι η μείωση της ανεργίας: έστω ότι κάποιος, που έχει μείνει για καιρό άνεργος, βγαίνει στο εργασιακό περιβάλλον, αφήνοντας το σπίτι του απροστάτευτο για διάρρηξη. Επίσης, όταν βγαίνει εκτός σπιτιού αυτομάτως θέτει τον εαυτό του θεωρητικά σε κίνδυνο, καθώς μπορεί να γίνει πιθανός στόχος για κλέφτες, ληστές κ.ά. Αυτό δεν σημαίνει ότι συγκεκριμένα αυτό το άτομο επρόκειτο να θυματοποιηθεί στις επόμενες ώρες αφού αφήσει το σπίτι του. Ίσως και να μην του συμβούν ποτέ τα παραπάνω. Άμα όμως σκεφτούμε αυτό το παράδειγμα σε μεγαλύτερη κλίμακα θα δούμε ότι η αλλαγή της οικονομικής κατάστασης μίας χώρας, ακόμα και εάν είναι προς το καλύτερο, θα μπορούσε να αλλάξει τη ρουτίνα ενός σημαντικού πληθυσμού, αλλαγή η οποία δύναται να προκαλέσει ευκαιρίες διάπραξης εγκλημάτων κατά της ιδιοκτησίας, της ζωής, της γενετήσιας ελευθερίας κτλ. Ανάλογες ευκαιρίες διάπραξης εγκλημάτων θα μπορούσαν να επέλθουν από οποιαδήποτε αλλαγή της ρουτίνας, είτε θετική είτε αρνητική.

Οι τρεις παράγοντες μείωσης ή αύξησης του εγκλήματος των Κοέν και Φέλσον

Σύμφωνα με τους Κοέν και Φέλσον, ανάλογα με τον τόπο και τη χρονική περίοδο διακρίνονται τρεις παράγοντες των οποίων η παρουσία ή η απουσία μπορεί να συνεισφέρει στη μείωση ή την αύξηση της εγκληματικότητας. Αυτοί είναι: έναν δράστης διατεθειμένος να διαπράξει το έγκλημα, ένας κατάλληλος στόχος και η έλλειψη ενός ικανού φύλακα.

Περνώντας στην πράξη

Υπάρχουν πολλές θεωρίες για το πέρασμα στην πράξη και τα σταδίων που πρέπει να ξεπεράσει ο δράστης. Η ύπαρξη της σκέψης εκτέλεσης μίας αξιόποινης πράξης όταν υφίσταται δεν σημαίνει και ότι θα πραγματοποιηθεί. Ο δράστης πρέπει να έχει το κατάλληλο κίνητρο για να περάσει στη πράξη.

Βρίσκοντας τον κατάλληλο στόχο

Έχουν διεξαχθεί αρκετές έρευνες για το προφίλ του θύματος και του δράστη. Για το εάν και ποιες από αυτές είναι πιο κοντά στην αλήθεια δεν μπορούμε να είμαστε τελείως σίγουροι. Εάν σε ατομικό και σε συλλογικό επίπεδο λαμβάνονται οι κατάλληλες προφυλάξεις για την πρόληψη του εγκλήματος και αυτοί που θεωρούνται ως «κατάλληλοι στόχοι» μειωθούν σημαντικά, καθώς επίσης και αν παρθούν προφυλάξεις για τα αντικείμενα που αποτελούν εύκολο στόχο, τότε θα επηρεαστεί και ο βαθμός της εγκληματικότητας.

Ικανός φύλακας

Οι ευκαιρίες διάπραξης εγκλημάτων μπορούν να μειωθούν σε σημαντικό βαθμό μέσα από τον τυπικό και άτυπο κοινωνικό έλεγχο. Για παράδειγμα, μέσω της τοποθέτησης αστυνομικών σε περιοχές με αυξημένα επίπεδα εγκληματικότητας (τυπικός κοινωνικός έλεγχος). Επίσης, με περιπολίες των κατοίκων μίας περιοχής έξω από τα σπίτια των γειτόνων τους σε περίοδο διακοπών που τα σπίτια είναι άδεια και υπάρχει αυξημένος κίνδυνος για διάρρηξη (άτυπος κοινωνικός έλεγχος). Στα δύο αυτά παραδείγματα, ο αστυνομικός και ο πολίτης που κάνουν τις περιπολίες λειτουργούν ως φύλακες, περιορίζοντας τις ευκαιρίες διάπραξης ενός εγκλήματος. Ο γονέας που συνοδεύει το παιδί εκτός σπιτιού λειτουργεί επίσης ως φύλακας.

Η θεωρία αυτή βλέπει το έγκλημα ως ένα περιστασιακό γεγονός που εξαρτάται λιγότερο από την προσωπικότητα του δράστη και περισσότερο από την κατάσταση στην οποία βρίσκεται.

Το είδος των μέτρων που προτείνει η θεωρία

Τα μέτρα που προτάθηκαν έχουν κυρίως χαρακτήρα περιστασιακής πρόληψης. Αντί να στοχεύσουν στην αποτροπή από μελλοντικά εγκλήματα, στοχεύουν στην αλλαγή της ρουτίνας των ανθρώπων που ζουν μέσα στη κοινωνία, με τέτοιο τρόπο που να μειώνουν τις ευκαιρίες διάπραξης του εγκλήματος.

Σημαντική ήταν η συνεισφορά των Τζον Εκ και Ρόναλντ Κλαρκ, οι οποίοι επέκτειναν την προσέγγιση σε 25 τεχνικές πρόληψης εγκλημάτων σε περιφερειακό επίπεδο. Ήταν φανερά επηρεασμένοι και από τις τεχνικές εξουδετέρωσης των Γκρέσαμ Σάικς και Ντέηβιντ Μάτσα.

Κριτική

Παρόλο που η εφαρμογή της θεωρίας αποδείχτηκε να είναι αποτελεσματική στις περιοχές στις οποίες εφαρμόστηκε, προέκυψαν κάποια ζητήματα τα οποία επισημαίνουν οι επικριτές της, όπως το ότι υιοθέτηση τέτοιων μέτρων σε μία περιοχή για την πρόληψη του εγκλήματος μπορεί να προκαλέσει μετατόπιση της εγκληματικότητας είτε σε χρονικό ή σε τοπικό πλαίσιο. Επίσης, εστιάζει σε μεμονωμένους παράγοντες και όχι στη ρίζα του εγκλήματος.

Ακόμα, η θεωρία της δραστηριότητας ρουτίνας φαίνεται να βλέπει τον άνθρωπο ως ένα ορθολογικό ον που έχει ελευθερία βούλησης και έτσι έχει τα ίδια προβλήματα με το μοντέλο ορθολογικής επιλογής και τις θεωρίες αποτροπής. Δηλαδή, δεν περιέχει τους κοινωνικούς, οικονομικούς και συναισθηματικούς παράγοντες που επηρεάζουν τις επιλογές ενός ατόμου.

Τέλος, η πρόταση πιο αυστηρών μέτρων επιτήρησης και η επικέντρωση στην αλλαγή της ρουτίνας του ατόμου όχι προς το καλύτερο, αλλά προς το πιο αποτελεσματικό για την πρόληψη του εγκλήματος, εγείρει ορισμένα ζητήματα. Αρχικά, αφαιρεί την ενσυναίσθηση ως προς το θύμα. Το θύμα θεωρείται υπεύθυνο για ό,τι του συνέβη, αφού δεν μπόρεσε να το αποτρέψει. Επίσης, περιθωριοποιεί τις υποκουλτούρες που υπάρχουν μέσα στη κοινωνία. Με βάση τα παραπάνω, είναι επίσης πολύ πιθανό τα μέτρα αυτά να οδηγήσουν σε αύξηση του φόβου θυματοποίησης.

Ηλεκτρονικές πηγές:

  1. Christian Wickert, Routine Activity Theory (RAT), SozTheo
  2. Martin A. Andresen, Olivia K. Ha, Routine activity theory, CRIMRXIV
  3. Μαρία Κουτσανδριά, Θεωρία Δραστηριότητας Ρουτίνας (RAT) και έγκλημα, OFFLINEPOST

Οι τρεις μορφές κοινωνικής επιρροής του Κέλμαν

Από

Ο άνθρωπος όσο παραμένει μέσα στη κοινωνία καλείται στην καθημερινότητά του και στη συναναστροφή του με τους άλλους να συμμορφωθεί με ορισμένα πρότυπα και ρόλους. Το εάν αυτά τα πρότυπα είναι ηθικά εξαρτάται από το αξιακό σύστημα της κοινωνίας στη συγκεκριμένη περίοδο.

Η κοινωνική επιρροή είναι η διαδικασία κατά την οποία τα πιστεύω, οι αξίες και η συμπεριφορά ενός ατόμου επηρεάζονται από τις πεποιθήσεις της κοινωνίας, και η προσωπικότητα του διαμορφώνεται από το περιβάλλον στο οποίο βρίσκεται.

Ο ψυχολόγος Χέρμπερτ Κέλμαν [Herbert Kelman, 1927-2022] ανέπτυξε τη θεωρία της κοινωνικής επιρροής το 1958. Η θεωρία αναπτύχθηκε σε μία περίοδο σημαντικών κοινωνικών και πολιτικών αναταραχών, καθώς κινήματα για τα πολιτικά δικαιώματα και αντιπολεμικές διαδηλώσεις λάμβαναν χώρα. Ο Κέλμαν, κατά τη διάρκεια αυτών των συνεχών κοινωνικοπολιτικών αλλαγών, παρατήρησε πόσο εύκολα μπορούν οι άνθρωποι να συμμορφωθούν με τους κανόνες που θέτει η κοινωνία ακόμα και εάν δεν συμφωνούν με αυτούς. Ήδη από τις αρχές του 1950 είχε διατυπώσει μία θεωρία, αλλά στην πορεία είδε πως δεν ήταν πλήρης και είχε κενά. Στα επόμενα χρόνια εμφανίζει μία πιο ολοκληρωμένη θεωρία, στην οποία προσδιορίζει τις τρεις μορφές κοινωνικής επιρροής: τη συμμόρφωση, την ταύτιση και την εσωτερίκευση.

Συμμόρφωση

Ένα άτομο όταν βρίσκεται με παρέα μπορεί να συμφωνήσει με μία άποψη που εκφράζεται χωρίς πραγματικά να συμφωνεί με αυτήν. Αλλάζει την άποψη του για μία μόνο στιγμή με τεχνητό τρόπο, για να κερδίσει την αποδοχή των μελών της ομάδας.

Ένα παράδειγμα αυτής της μορφής κοινωνικής επιρροής είναι η κατανάλωση αλκοόλ και το κάπνισμα σε μία παρέα φίλων. Κάποιος που δεν πίνει και δεν καπνίζει μπορεί, όταν βγαίνει με παρέα που έχει αυτές τις συνήθειες, να υποκύπτει στην πίεση που νιώθει και στην ανάγκη να ταιριάξει μιμούμενος τις συνήθειες των άλλων. Ένα άλλο παράδειγμα είναι κάποιος που δεν αντιδρά στον σχολικό εκφοβισμό που διαπράττεται παρουσίᾳ του, διότι αυτός που ασκεί τη βία είναι φίλος του.

Ταύτιση

Η ταύτιση υπάρχει όταν το άτομο αναλαμβάνει τον κοινωνικό ρόλο που του δίνεται και συμμορφώνεται με τις απαιτήσεις του. Για παράδειγμα, τον ρόλο του δασκάλου, του μαθητή, του πωλητή, του αστυφύλακα κο.κ.

Η αλλαγή της συμπεριφοράς κάποιου σύμφωνα με τον κοινωνικό ρόλο τον οποίο αναλαμβάνει χαρακτηρίζεται από στοιχεία του ρόλου, όπως τυπική ομιλία κ.ά. Η επιρροή που δεχόμαστε από ένα δημόσιο πρόσωπο ονομάζεται επίσης ταύτιση.

Παρόλο που ο τρόπος που συμπεριφέρεται αυτό το άτομο στα διαφορετικά περιβάλλοντα και ρόλους αλλάζει, οι ιδέες που έχει στην προσωπική-καθημερινή του ζωή δεν επηρεάζονται. Εδώ, ας πάρουμε για παράδειγμα το πείραμα φυλάκισης του Στάνφορντ.

Το πείραμα αυτό διεξήγαγε ο ψυχολόγος Φίλιπ Ζιμπάρντο και οι συνάδελφοί του. Έβαλαν αγγελία σε μία εφημερίδα ζητώντας άνδρες φοιτητές για να συμμετάσχουν σε μία ψυχολογική μελέτη της ζωής στις φυλακές, έναντι αμοιβής. Ο Ζιμπάρντο εξέτασε όλους τους αιτούντες προσεκτικά, απορρίπτοντας όσους είχαν κάποια ψυχική ασθένεια ή ποινικό μητρώο και κατέληξε σε εικοσιτέσσερις νέους (νοητικά υγιείς, με καλή συμπεριφορά και όχι βίαιους) άνδρες. Για τη διεξαγωγή του πειράματος, τούς χώρισε τυχαία σε κρατούμενους και δεσμοφύλακες, ενώ ο ίδιος θα έπαιζε τον ρόλο του διευθυντή της φυλακής. Το πείραμα που αρχικά ήταν να διαρκέσει δύο εβδομάδες κατέληξε να διαρκέσει μόνο έξι ημέρες, με σοκαριστικά αποτελέσματα. Η συμπεριφορά των συμμετεχόντων κατά τη διάρκεια του πειράματος απέκλινε αξιοσημείωτα από αυτήν της καθημερινότητας τους.

Εσωτερίκευση

Σε αυτή τη μορφή κοινωνικής επιρροής, το άτομο αλλάζει ριζικά τον τρόπο σκέψης του σύμφωνα με τις αξίες που έχει μία συγκεκριμένη ομάδα. Οι απόψεις της ομάδας εσωτερικεύονται και γίνονται μέρος των πεποιθήσεων του ατόμου.

Συνήθως αυτές οι απόψεις της ομάδας διαρκούν ακόμα και εάν η πλειοψηφία της δεν είναι παρούσα.

Ένα παράδειγμα της εσωτερίκευσης είναι όταν βλέπεις συχνά ή μένεις με ένα άτομο που ακολουθεί μία συγκεκριμένη διατροφή και σταδιακά αρχίζεις να την ακολουθείς και εσύ. Ανάλογα επιδρά μέσω της συναναστροφής και η μίμηση της παραβατικής συμπεριφοράς μίας παρέας. Δηλαδή εάν ένα άτομο βρίσκεται σε μία ομάδα η οποία εκδηλώνει παραβατική συμπεριφορά, ενδέχεται να μιμηθεί αυτή την συμπεριφορά, ιδίως εάν είναι ανήλικος,

Οι θεωρίες γύρω από την κοινωνική επιρροή ποικίλουν. Ο Κέλμαν ανέπτυξε περαιτέρω τη θεωρία του και το μέρος που αναφέρεται παραπάνω είναι ένα μόνο κομμάτι της. Σε επόμενα άρθρα θα εμβαθύνουμε περισσότερο και θα εξετάσουμε και άλλες παρόμοιες θεωρίες.

Ηλεκτρονικές πηγές:

  1. Saul McLeod, Social Influence Revision Notes, Simply psychology
  2. Dinara Davlembayeva, Savvas Papagiannidis, Social Influence Theory: A review, TheoryHub
  3. H ψυχολογία πίσω από τη διαφήμιση – Οι τακτικές των διαφημιστών για να μας πείσουν να αγοράσουμε, NEWSBEAST,
  4. Ίλντα Τόσκα, Πείραμα φυλάκισης του Στάνφορντ: Πώς ένα πείραμα αποκάλυψε τα πιο σκοτεινά σημεία της ανθρώπινης ψυχολογίας, in magazin,

Η θεωρία του «σπασμένου παραθύρου»: Τα ορατά σημάδια της παραβατικότητας ευνοούν τη διάδοσή της

Από

Οι κοινωνιολόγοι Τζέημς Κ. Ουίλσον και Τζορτζ Λ. Κέλλινγκ μετά από πειραματική έρευνα, έγραψαν σε ένα άρθρο τους στο Atlantic Monthly, το 1982, τη θεωρία των «σπασμένων παραθύρων».

Σύμφωνα με τη θεωρία τους, τα ορατά σημάδια του εγκλήματος και των παραβατικών συμπεριφορών ενθαρρύνουν και επιδεινώνουν την εγκληματικότητα. Όταν υπάρχει ένα σπασμένο παράθυρο σε ένα κτίριο είναι πολύ πιθανό να σπάσουν και τα υπόλοιπα, εάν αυτό δεν επισκευαστεί σύντομα.

Απαρχές της θεωρίας

Η θεωρία στηρίχθηκε σε ένα πείραμα. Το 1969, πήραν δύο πανομοιότυπα αυτοκίνητα και τα τοποθέτησαν σε δύο διαφορετικές μεταξύ τους περιοχές. Το ένα αμάξι τοποθετήθηκε στο Μπρονξ, μία υποβαθμισμένη περιοχή της Νέας Υόρκης, ενώ το άλλο στο Πάλο Άλτο, έναν οικισμό της Καλιφόρνιας με εύπορους κατοίκους.

Το αμάξι στο Μπρονξ μέσα σε λίγες ώρες είχε καταστραφεί και βανδαλιστεί. Αντίθετα, το αμάξι στο Πάλο Άλτο παρέμεινε άθικτο. Οι ερευνητές αποφάσισαν να πάνε το πείραμα ένα βήμα παραπέρα, έτσι μία εβδομάδα μετά αποφάσισαν να σπάσουν ένα από τα παράθυρα του αυτοκινήτου του Πάρο Άλτο. Μέσα σε λίγες μόνο ώρες, το αμάξι βανδαλίστηκε.

Αφού επανέλαβαν το ίδιο πείραμα και άλλες φορές, αμφισβήτησαν την αρχική τους άποψη ότι η εγκληματικότητα είναι αποτέλεσμα κυρίως της φτώχειας. Αυτοί που βανδάλισαν το αυτοκίνητο στο Πάλο Άλτο ήταν ντόπιοι, άτομα καλής οικονομικής κατάστασης.

Σε πανομοιότυπα πειράματα, όπως ένα σπασμένο παράθυρο σε ένα κτίριο ή ένα γκράφιτι σε ένα τοίχο, παρατηρήθηκαν παρόμοια αποτελέσματα. Επίσης, περιοχές που φαίνονταν παραμελημένες εμφάνιζαν υψηλότερα επίπεδα εγκληματικότητας.

Οι δύο κοινωνιολόγοι κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι όταν το αίσθημα πως δεν υπάρχει νόμος και τάξη είναι ισχυρό, παρατηρείται αύξηση των παραβατικών συμπεριφορών. Όσο περισσότερο μία περιοχή ανέχεται τον βανδαλισμό τόσο περισσότερο θα τον έχει. Όταν μία πράξη που επιχειρεί να βλάψει την κοινωνία δεν δέχεται κριτική, τότε είναι το ίδιο με το να δίνεται η συγκατάθεση για την πράξη αυτή. Έτσι, όταν κάποιος σπάσει, για παράδειγμα, ένα παράθυρο, αν δεν υπάρξει κάποια κύρωση είναι σαν να δίνεται το ελεύθερο στους άλλους να σπάσουν και τα υπόλοιπα.

Παραδείγματα εφαρμογής της θεωρίας

Στην εφαρμογή της θεωρίας προτάθηκαν κυρίως μέτρα τυπικού κοινωνικού ελέγχου, με έμφαση σε μέτρα μηδενικής ανοχής, δηλαδή περισσότερη αστυνόμευση, περισσότερες προσαγωγές για μικροεγκλήματα, βανδαλισμούς κλπ, αλλά και κάποια μέτρα άτυπου κοινωνικού ελέγχου.

Το 1985, ο Τζορτζ Λ. Κέλλινγκ, ένας από τους συγγραφείς των «Σπασμένων παραθύρων» προσελήφθη ως σύμβουλος από την Αρχή Συγκοινωνιών της Νέας Υόρκης και αργότερα ως σύμβουλος στα αστυνομικά τμήματα της Βοστώνης και του Λος Άντζελες, για να βοηθήσει στη μείωση της εγκληματικότητας. Ένα από τα σημαντικότερα εγχειρήματα του εκεί, ήταν η εκστρατεία κατά των γκράφιτι στο μετρό της Νέας Υόρκης.

Το 1993, ο νεοεκλεγείς δήμαρχος Ρούντυ Τζουλιάνι μαζί με τον Ουίλλιαμ Μπράττον, εμφανώς επηρεασμένοι από τη θεωρία των «σπασμένων παραθύρων», εφάρμοσαν αυστηρότερους νόμους κατά των λαθρεπιβατών του μετρό, της ούρησης στους δημόσιους χώρους και των γκράφιτι. Σημειώθηκε σημαντική μείωση της εγκληματικότητας, πτώση που  συνεχίστηκε για περίπου δέκα με δεκαπέντε χρόνια, με τη μείωση της ανεργίας κατά 39% στη Νέα Υόρκη, από το 1992 έως το 1999, να  λειτουργεί ενισχυτικά. Από τότε, παρά τη χαλάρωση της αστυνόμευσης και τις διακυμάνσεις της οικονομίας, δεν έχει εμφανιστεί αισθητή επιδείνωση.

Το 2007 και το 2008, στην Ολλανδία, ο Κις Κάιζερ και οι συνεργάτες του από το Πανεπιστήμιο του Groningen διεξήγαγαν μία σειρά ελεγχόμενων πειραμάτων για να προσδιορίσουν εάν τα σκουπίδια ή τα γκράφιτι ευνοούσαν την κλοπή, τη ρύπανση ή άλλες μορφές αντικοινωνικής συμπεριφοράς. Επέλεξαν τοποθεσίες που επικρατούσε ένα υγιές κλίμα και τοποθεσίες που είχαν «διαταραγμένο» περιβάλλον και σύγκριναν τις διαφορές στη συμπεριφορά των κατοίκων. Τα αποτελέσματα της έρευνας τους δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό Science και επιβεβαιώνουν τη θεωρία των «σπασμένων παραθύρων».

Κριτική

Η αποτελεσματικότητα και η ηθική των μέτρων μηδενικής ανοχής συζητείται μέχρι σήμερα. Μέτρα όπως η αστυνόμευση και η αυστηροποίηση της νομοθεσίας ως τρόποι αντιμετώπισης της εγκληματικότητας εγείρουν κάποια ζητήματα, όπως το ότι η αυξημένη αστυνόμευση μπορεί να προκαλέσει περισσότερο φόβο στους έννομους πολίτες παρά στους παραβάτες. Επιπλέον, η αυστηροποίηση της νομοθεσίας, έστω και αν γίνεται για την προστασία των πολιτών, δεν λειτουργεί πάντα θετικά, ενώ πολλές φορές έχει αποτύχει στην πράξη.

Επίσης, η εστίαση σε μία περιοχή που παρουσιάζει προβλήματα με τον νόμο μπορεί, αντί να οδηγήσει σε μείωση της εγκληματικότητας, να προκαλέσει απλά την μετατόπιση της.

Τέλος, για να έχει θετικό αντίκτυπο η εφαρμογή αυτής της θεωρίας θα πρέπει να δοθεί περισσότερη εστίαση στην κοινοτική αστυνόμευση (άτυπος κοινωνικός έλεγχος) από ό,τι στην αστυνομική (τυπικός κοινωνικός έλεγχος), να γίνονται διάφορες δράσεις που να ενισχύουν το αίσθημα της κοινότητας, οι περιοχές να είναι καθαρές και να γίνεται προσπάθεια άμεσης επισκευής όταν υπάρχει ζημιά. Επομένως, θα πρέπει να χρησιμοποιούνται μέτρα πρόληψης, τα οποία να μειώνουν  τις ευκαιρίες διάπραξης εγκλήματος και όχι να τις μετατοπίζουν.

Ηλεκτρονικές πηγές

  1. Von Christian Wickert, SozTheo, Broken Windows Theory (Wilson & Kelling)
  2. Σώτη Τριανταφύλλου, H θεωρία του «σπασμένου παραθύρου» και οι περιορισμοί της, Athens Voice,
  3. Κωνσταντίνος Λαγός, Η θεωρία των «σπασμένων παραθύρων» που συνδέει την ατιμωρησία και τους βανδαλισμούς με την αύξηση της εγκληματικότητας, Μηχανή του χρόνου

 

«Τεχνητή δικαιοσύνη»: η τεχνητή νοημοσύνη στο σύστημα απονομής της δικαιοσύνης

Από

Η τεχνητή νοημοσύνη (AI) έγινε μέρος της ζωής μας πολύ γρήγορα, με όλο και περισσότερο κόσμο να στηρίζεται σε αυτή. Ήταν λοιπόν αναμενόμενο να εισέλθει και στο σύστημα απονομής της δικαιοσύνης. Όμως, παρά τα θετικά που έχει να προσφέρει, διεγείρει και κάποια ηθικά ζητήματα.

Τα συστήματα απονομής της δικαιοσύνης πολλών χωρών έχουν ήδη ενσωματώσει την τεχνητή νοημοσύνη με διάφορους τρόπους. Παρακάτω θα δούμε τα διάφορα είδη τεχνητής νοημοσύνης που χρησιμοποιούνται.

Εγκληματική χαρτογράφηση και ανάλυση παραγόντων

Το σύστημα Ποινικής Δικαιοσύνης χρησιμοποιεί εγκληματολογικούς αλγόριθμους για τη χαρτογράφηση εγκλημάτων. Επεξεργάζεται γρήγορα μία τεράστια ποσότητα δεδομένων από διάφορες πηγές και προσχεδιασμένα μοντέλα δεδομένων. Παράγοντες όπως το διεθνές δίκαιο, η παρούσα κατάσταση, τα σημεία και οι τάσεις της εγκληματικότητας και οι τελευταίες τροποποιήσεις λαμβάνονται επίσης υπ’ όψιν από την τεχνητή νοημοσύνη όταν ασχολείται με την ποινική δικαιοσύνη.

Λογισμικό αναγνώρισης προσώπου

Το λογισμικό αναγνώρισης προσώπου χρησιμοποιεί τεχνητή νοημοσύνη για να αντιστοιχίσει πρόσωπα με εικόνες οι οποίες έχουν συγκεντρωθεί σε μία τεράστια βάση δεδομένων. Η βασική ιδέα είναι ότι ενώ η ταυτοποίηση του ανθρώπου μπορεί να είναι λανθασμένη, η τεχνητή νοημοσύνη θα τρέξει μία σειρά παραμέτρων και δεδομένων με μεγάλη ταχύτητα ως που να καταλήξει στο σωστότερο αποτέλεσμα. Το λογισμικό αναγνώρισης προσώπου μπορεί να βοηθήσει στον εντοπισμό ύποπτων δραστών μέσα από κάμερες παρακολούθησης, στην επιβεβαίωση των ταυτοτήτων κατά τη διάρκεια της αστυνομικής επαλήθευσης, στην εύρεση αγνοουμένων και στον εντοπισμό και πρόληψης απάτης, καθώς τα συστήματα λογισμικού αναγνώρισης προσώπου μπορούν να συνδέσουν τα πρόσωπα των χρηστών με τα έγγραφα που στοχεύουν να υποβάλουν.

Προγνωστική αστυνόμευση

Το πρόβλημα πλέον δεν είναι να βρεθούν πληροφορίες για κάτι ή για κάποιον, καθώς υπάρχει ένα τεράστιο εύρος πληροφοριών, αλλά η αποτελεσματική ανάλυση τους για τη λήψη αποφάσεων σε πραγματικό χρόνο. Η προγνωστική αστυνόμευση βασίζεται σε αλγόριθμους ικανούς να προβλέψουν την εγκληματική δραστηριότητα. Είναι ικανή να αναγνωρίσει δεδομένα προηγούμενων μοτίβων του εγκλήματος και άλλα τεράστια σύνολα δεδομένων για να αποκαλύψει πότε και που τα άτομα είναι πιο πιθανό να διαπράξουν ή να γίνουν θύματα εγκλημάτων.

Αυτοματοποίηση της νομικής έρευνας

Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να φιλτράρει γρήγορα τεράστιες βάσεις δεδομένων για να βρει τη νομολογία, τα σχετικά καταστατικά, τα νομικά προηγούμενα κλπ, με αποτέλεσμα να βοηθάει τους δικηγόρους να παραμένουν στην επικαιρότητα της νομοθεσίας και να ολοκληρώνουν την υπόθεση με μεγαλύτερη ακρίβεια.

DNA

Το τεστ DNA έχει παίξει καθοριστικό ρόλο στη σκηνή του εγκλήματος, επιτρέποντας τη σύνδεση του τόπου τέλεσης με τον δράστη. Στο μέλλον, η τεχνητή νοημοσύνη θα μπορούσε να ενσωματωθεί σε αναλύσεις DNA για να επιταχύνει την επεξεργασία και να περιορίσει την πιθανότητα του ανθρώπινου λάθους.

Η τεχνητή νοημοσύνη ως δικαστής

Η τεχνητή νοημοσύνη σηματοδοτεί μία νέα εποχή φέρνοντας την επανάσταση στο εργασιακό, προσωπικό και σχολικό περιβάλλον, καθώς επίσης και στο σύστημα απονομής της δικαιοσύνης. Η τεχνητή δικαιοσύνη αυτοματοποιεί το σύστημα της ποινικής δικαιοσύνης και επιτρέπει τη νομική έρευνα, την ανάλυση των διαφορετικών παραμέτρων του εγκλήματος, την αξιολόγηση κινδύνου και επικινδυνότητας, την ανάπτυξη εικονικών δικαστικών αιθουσών, την επίλυση διαφορών και την απόδοση αμερόληπτης δικαιοσύνης σε όσους κατηγορούνται άδικα ως εγκληματίες. Σύντομα η τεχνητή νοημοσύνη θα μπορεί να βοηθήσει και στην κατανόηση των εγκλημάτων στον κυβερνοχώρο και να αναλύσει διάφορους παράγοντες και νόμους για την ποινική δικαιοσύνη μεταξύ των χωρών.

Επιφυλάξεις ως προς την «τεχνητή δικαιοσύνη»

Παρά τα θετικά που μπορεί να φέρει η υιοθέτηση της τεχνητής νοημοσύνης στο σύστημα απονομή της δικαιοσύνης, μαζί φέρνει και κάποια ηθικά ζητήματα. Αρχικά, υπάρχει το ζήτημα των στοιχείων με τα οποία τροφοδοτείται η τεχνητή νοημοσύνη για κάθε υπόθεση, τα οποία προέρχονται από τον άνθρωπο – εάν αυτά είναι ελλιπή ή λανθασμένα ή εάν ο άνθρωπος που τα παρέχει είναι προκατειλημμένος, τότε θα οδηγήσουν σε λάθος αποτελέσματα και κατηγορία. Φυσικά θα πρέπει να υπάρχουν κάποιες δικλίδες ασφαλείας για την αποφυγή τέτοιων καταστάσεων, καθώς επίσης ο περιορισμός της τεχνητής νοημοσύνης σε βοηθητικό ρόλο και όχι σε ρόλο που υποκαθιστά τον άνθρωπο.

Υπάρχει ακόμη το ζήτημα της ιδιωτικότητας. Συστήματα όπως η προγνωστική αστυνόμευση, η αναγνώριση προσώπου και η συνεχής παρακολούθηση για τον εντοπισμό εγκλημάτων μπορεί να παραβιάσουν την ιδιωτική ζωή κάποιου. Βέβαια, οποιαδήποτε μέθοδος επιτήρησης και συλλογής δεδομένων μπορεί να έχει αυτό το αποτέλεσμα, όμως μέσω της τεχνητής νοημοσύνης η κλίμακα μεγαλώνει πολύ.

Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να προσφέρει αρκετά, κερδίζοντας χρόνο σε υποθέσεις, βρίσκοντας τον παραβάτη και τοποθετώντας τον στον τόπο τέλεσης κ.ά. Σίγουρα, η τέλεια αντικειμενικότητα στην κρίση των νομικών αρχών δεν υπάρχει. Αλλά η τεχνητή νοημοσύνη λειτουργεί σε συνάρτηση με τα στοιχεία που της δίνει η ανθρώπινη υποκειμενικότητα σε συνδυασμό με την έλλειψη της συνείδησης. Η χρήση της στο σύστημα απονομής της δικαιοσύνης μπορεί να παίξει μόνο βοηθητικό ρόλο και αυτό και πάλι μόνο υπό ανθρώπινη επίβλεψη.

Πηγές

  1. The Role of Technology in Criminal Justice, Husson University, 2023
  2. Manish Garg, All You need to know about AI adoption in Criminal Justice, techUK, 2024, Robert Sanger, Artificial Intelligence and Criminal Law, THE COLLEGES OF LAW, 2024

Ηθικός πανικός: Η δημιουργία και διάδοση παράλογων φόβων στην κοινωνία

Από

Όλες οι κοινωνίες, σε όλες τις εποχές και μήκη και πλάτη της γης, περνάνε από κρίσεις. Οι κρίσεις αυτές εμφανίζονται ως κοινωνικά προβλήματα που θέτουν σε κίνδυνο την κοινωνία και σπέρνουν άγχος και φόβο στα μέλη της. Είναι όμως αυτά τα γεγονότα ή άτομα που προκαλούν αυτές τις κρίσεις πάντα υπαρκτά; Εδώ εμφανίζεται η θεωρία του Στάνλεϋ Κοέν (Stanley Cohen, 1942-2013) για τον ηθικό πανικό.

Ο Κοέν υπήρξε καθηγητής εγκληματολογίας στο πανεπιστήμιο του Έσσεξ. Στη διδακτορική διατριβή του ανέλυσε την αντίδραση της βρετανικής κοινωνίας στις συμπλοκές νεαρών ατόμων οι οποίοι ανήκαν σε νεανικές υποκουλτούρες, τους mods και τους rockers, σε παραλιακές περιοχές της Βρετανίας, το 1964. Ο Κοέν, επηρεασμένος από τη θεωρία της ετικέτας του Χάουαρντ Σ. Μπέκερ (Howard S. Becker, 1928-2023) μελέτησε το πώς η ετικετοποίηση των μελών αυτών των δύο ομάδων ως παραβατικά μπορούσε να οδηγήσει σε περαιτέρω παραβατικές συμπεριφορές.

Επίσης, παρατήρησε τον αυξανόμενο φόβο και ανησυχία των μελών της κοινωνίας για αυτές τις δύο ομάδες και διαπίστωσε πως τα αισθήματα ήταν υπερβολικά και παράλογα. Ύστερα, έστρεψε την προσοχή του στο πώς και ποιος μπορεί να τα είχε προκαλέσει.

Ο Κοέν διαπίστωσε ότι το φαινόμενο προσωρινού κοινωνικού πανικού είναι επαναλαμβανόμενο και έχει την τάση είτε να «φουσκώνει» ένα γεγονός είτε να δημιουργεί ένα φανταστικό, το οποίο μέσα από την κοινωνική αντίδραση και το στίγμα της ετικέτας μπορεί να γίνει αληθινό, φτάνοντας ενδεχομένως το επίπεδο κινδύνου που παρουσιάζεται αρχικά. Το γεγονός αυτό έρχεται να σπείρει φόβο και αμφιβολία στην κοινωνία, η οποία με τη σειρά της μπορεί να πιέσει για την υιοθέτηση κάποιων πολιτικών προστασίας και τη θέσπιση νέων νόμων, μέχρι και την αλλαγή της εξουσίας. Η σκέψη του Κοέν επηρέασε αρκετούς κοινωνικούς επιστήμονες, όπως τους Εριχ Γκουντ και Νάχμαν Μπεν-Γεχούντα.

Οι τέσσερις παράγοντες του ηθικού πανικού 

Ο Κοέν διαπίστωσε τέσσερις παράγοντες υπεύθυνους για τη δημιουργία και εξάπλωση ηθικού πανικού: τα ΜΜΕ, τους «εργολάβους της ηθικής», τον επίσημο κοινωνικό έλεγχο και τέλος την ίδια την κοινωνία.

Αρχικά, ξεκαθάρισε τις τρεις διαδικασίες που διακρίνουν τα ΜΜΕ: α) Εμφανίζουν υπερβολικά ή διαστρεβλωμένα το ποιος είπε ή έκανε τι, β) παρουσιάζουν τις αποτυχημένες δράσεις που έχουν γίνει για την επίλυση του προβλήματος που προκαλεί τον ηθικό πανικό και τα αποτελέσματα της αποτυχίας αυτής, επεκτείνοντας τις διαστάσεις που έχει πάρει το γεγονός, γ) δημιουργούν σύμβολα και δαιμονοποιούν άτομα, ομάδες και καταστάσεις. Έτσι όταν κάποιος ακούει το όνομα της συγκεκριμένης ομάδας ή ατόμου, το μυαλό του θα πηγαίνει στο κακό ή στο ανήθικο. Τέλος, τα ΜΜΕ, μέσα από κωδικοποιημένες εικόνες και λανθασμένη ή υπερβολική φρασεολογία, κατευθύνουν τα συναισθήματα του κοινού προς μία ορισμένη κατεύθυνση.

Στη δεύτερη κατηγορία, στους «εργολάβους της ηθικής», ανήκουν τα άτομα που δημιουργούν και βάζουν τις ετικέτες «παραβατικός», «κακός» κλπ, και επιχειρούν τον προσεταιρισμό της κοινωνίας με το μέρος τους.

Τέλος, στην κατηγορία του επίσημου κοινωνικού ελέγχου, όπως η δικαστηριακή πρακτική, η αστυνομία, οι τοπικοί και εθνικοί πολιτικοί, είναι αυτοί που «ευαισθητοποιούνται» και καλούνται να μπούνε μπροστά, να θέσουν τα όρια και να αντιμετωπίσουν το προβεβλημένο κοινωνικό πρόβλημα με τη θέσπιση νόμων και πολιτικών πολλές φορές αυστηρότερων από ό,τι πριν. Εδώ, ο Κοέν αναφέρει σαρκαστικά ότι το κοινό καλείται να αποφασίσει ποιανού το μέρος θα πάρει.

Μέσα από την έρευνα του, ο Στάνλεϋ Κοέν κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τα ΜΜΕ έχουν όντως τη δύναμη να μεταβάλουν τις απόψεις του κοινού για το τι είναι λάθος και τι σωστό, ανεκτό ή μη ανεκτό και τι αποτελεί κοινωνικό κίνδυνο ώστε να πρέπει να παρθούν μέτρα για την εξάλειψη του.

Τα χαρακτηριστικά του ηθικού πανικού των Εριχ Γκουντ και Νάχμαν Μπεν-Γεχούντα

Αυτά που χαρακτηρίζουν τον ηθικό πανικό είναι: η ανησυχία, η εχθρικότητα, η ομoφωνία, η δυσαναλογία και η αστάθεια.

Ανησυχία

Αρχικά θα πρέπει να υπάρχει ένας υψηλός βαθμός κοινωνικής ανησυχίας για τη συμπεριφορά ενός ατόμου ή ομάδας, η οποία να είναι φανερή και μετρήσιμη. Για παράδειγμα μέσω προτεινόμενης νομοθεσίας, ανάρτηση δημόσιων σχολίων, κοινωνικών κινημάτων κλπ.

Εχθρότητα

Θα πρέπει να υπάρχει το κατάλληλο επίπεδο εχθρικότητας ως προς την ομάδα ή το άτομο που «απειλεί» την κοινωνική τάξη. Μπαίνει ένας κοινωνικός διαχωρισμός, οι «κακοί» που απειλούν τα θεμέλια της ίδιας της κοινωνίας μας και εμείς, οι «καλοί», που προσπαθούμε να την προστατέψουμε. Αυτή η διχοτόμηση περιλαμβάνει λαϊκούς ήρωες και διαβόλους.

Ομοφωνία

Για την ύπαρξη ηθικού πανικού θα πρέπει να υπάρχει και ουσιαστική ή ευρεία συναίνεση ενός σημαντικού πληθυσμού της κοινωνίας που να αποδέχεται ότι η απειλή είναι πραγματική και σοβαρή, ότι προέρχεται από την κακή συμπεριφορά των μελών της συγκεκριμένης ομάδας και ότι χρειάζεται να γίνει κάτι για αυτό. Όμως υπάρχουν διαφορετικά μεγέθη ηθικών πανικών, έτσι δεν είναι αναγκαίο το μεγαλύτερο ποσοστό του πληθυσμού, για παράδειγμα μίας χώρας, να μοιράζεται αυτή την ανησυχία. Επιπλέον, είναι σπάνιο σε μία κοινωνία να μην υπάρχει και η αντίθετη άποψη. Σε κάποιους ηθικούς πανικούς η αντίθετη άποψη είναι δυνατή και οργανωμένη, ενώ σε άλλους αδύναμη και ανοργάνωτη.

Δυσαναλογία

Για να υπάρχει ηθικός πανικός, πρέπει να υπάρχει δυσαναλογία ανάμεσα στην πραγματική έκταση του γεγονότος και του φόβου και πανικού που προκαλεί.

Αστάθεια

Από την ίδια τη φύση τους οι ηθικοί πανικοί είναι ασταθείς. Εκδηλώνονται ξαφνικά (είναι πιθανό να προϋπάρχουν αλλά να βρίσκονται σε αδράνεια, μέχρις ότου κάτι τους ενεργοποιήσει) και σχεδόν εξίσου ξαφνικά υποχωρούν.

Ηλεκτρονικές πηγές

  1. Ζαφράς Ιωάννης, Folk Devils and Moral Panics: Οι «Ηθικοί Πανικοί» και η Επίδραση των ΜΜΕ στην Κοινωνική Σύλληψη της Παραβατικότητας, socialpolicy.gr/
  2. Stephen Davies, The Anatomy of a Moral Panic, The Daily Economy

Βιβλιογραφία

Erich Goode & Nachman Ben-Yehuda, Moral Panics: The Social Construction of Deviance, Blackwell, Oxford UK & Cambridge USA, 1994, σελ. 33-41

Σάτο και Βιβάλντι στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών

Από

Μία μοναδική μουσική εμπειρία αναμένεται την Τετάρτη 17 Μαΐου, στις 20:30, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, όπου η Καμεράτα – Ορχήστρα των Φίλων της Μουσικής θα παρουσιάσει, υπό τη μουσική διεύθυνση του διακεκριμένου βιολονίστα Σούνσκε Σάτο, τις Τέσσερις Εποχές του Αντόνιο Βιβάλντι και σπάνιες μπαρόκ μελωδίες, με όργανα εποχής.

Ο συνθέτης εμπνεύστηκε το αριστούργημά του από τη σχέση του ανθρώπου με τη φύση και δημιούργησε, μέσα από την ακραία δεξιοτεχνική γραφή του για τα έγχορδα, αξέχαστες μουσικές εικόνες. Ο Σάτο επέλεξε να πλαισίωση το έργο του Βιβάλντι με έργα σπουδαίων συνθετών του μπαρόκ.

Στο ευφάνταστο Καπρίτσιο του Κάρλο Φαρίνα, δοκιμάζονται τα τεχνικά όρια των οργάνων που ανήκουν στην οικογένεια του βιολιού, προκαλώντας τα να μιμηθούν τον ήχο άλλων οργάνων αλλά και διάφορων ζώων.

Η μουσική του Τζοβάννι Λεγκρέντσι ανήκει στην περίοδο του ώριμου μπαρόκ. Η Έκτη Σονάτα για τέσσερις βιόλες ντα γκάμπα είναι έργο ιδιαίτερα πυκνογραμμένο, με πολύχρωμες αρμονίες, ενώ η ένδειξη «όπως σας αρέσει» στον τίτλο υποδεικνύει ότι είναι εφικτός και άλλος συνδυασμός εγχόρδων.

Η Φαντασία του βιρτουόζου βιολονίστα Γιόχαν Γκέοργκ Πίζεντελ είναι μία ορχηστρική σουίτα, στην οποία όλοι οι χοροί εκτελούνται με βάση τον χαρακτήρα και τον ρυθμό τους, ο ένας μετά τον άλλο, ως ένα ενιαίο έργο.

Σούνσκε Σάτο

Ο ιαπωνικής καταγωγής Σούνσκε Σάτο είναι βιολονίστας, μαέστρος, μουσικός δωματίου, σολίστ και δάσκαλος μουσικής και κατοικεί στην Ολλανδία. Διευθύνει και εμφανίζεται ως σολίστ με σύνολα εποχής καθώς και με συμφωνικές ορχήστρες σε όλο τον κόσμο, ενώ επίσης έχει ηγηθεί και σε ανεβάσματα παραγωγών.

Για τον Σάτο, η μουσική είναι τρόπος έκφρασης και επικοινωνίας. Μέσα από τη μουσική του μεταδίδει εικόνες και συναισθήματα.

Μεγάλωσε με αγγλικά και ιαπωνικά και σπούδασε σε διάφορες χώρες, με αποτέλεσμα να αναπτύξει ιδιαίτερο ενδιαφέρων για τη γλώσσα και τη γλωσσολογία, τη ρητορική και την προφορά.

Ο Σάτο σπούδασε στη σχολή Juilliard της Νέας Υόρκης, στο Κονσερβατόριο National de Région στο Παρίσι και στο Hochschule für Musik und Theater στο Μόναχο. Μερικοί από τους δασκάλους του ήταν οι: Τσιν Κιμ, Ντόροθυ Ντιλέι, Μασάο Καβασάκι, Ζεράρ Πουλέ, Αίιτσι Τσιτζίβα, και Μαρί Ούτιγκερ. Οι μέντορες του για την ορχήστρα περιλαμβάνουν τους Τζος βαν Φελντχόφεν, Χέρναν Σβάρτσμαν και Ρενέ Γκουλικέρ.

Ο Σούνσκε Σάτο έγινε μέλος του Ωδείου του Άμστερνταμ το 2013 και ξεκίνησε να παραδίδει μαθήματα ιστορικού βιολιού, κάποιες μεταπτυχιακές διαλέξεις και εργαστήρια. Για δέκα περίπου χρόνια υπήρξε διευθυντής της διάσημης Netherlands Bach Society, ένα κορυφαίο φωνητικό-οργανικό σύνολο διεθνούς φήμης. Κατά τη διάρκεια της θητείας του, παρουσίασε πολυάριθμα έργα του Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ, συμπεριλαμβανομένων έργων μεγάλης κλίμακας όπως το Κατά Ματθαίον Πάθη και το Ορατόριο των Χριστουγέννων, καθώς και τη μουσική των Παθών (χριστιανική μουσική) των Καρλ Χάινριχ Γκράουν, Κρίστοφ Γκράουπνερ, και Ράινχαρντ Κέιζερ .

Επίσης, ενορχήστρωσε την Τέχνη της Φούγκας του Μπαχ, συνεργάστηκε με την Opera2Day για να συνθέσει μία όπερα που συνυφαίνει την σύγχρονη μουσική με τις συνθέσεις του Μπάχ και οπτικοποίησε σε βίντεο τη Μουσική Προσφορά του Μπαχ, όπου ειδικά εφέ αποδίδουν οπτικά τις συνθετικές δομές.

Ο Σούνσκε Σάτο προσκαλείται συχνά να διευθύνει μουσικά σύνολα όπως την Αυστραλιανή Ορχήστρα του Βραδεμβούργου, τη Συμφωνική Ορχήστρα του Τόκυο, τη Residentie Orkest στη Χάγη, τη Συμφωνική Ορχήστρα Στάβανγκερ (Νορβηγία), τη Φιλαρμόνια Μπαρόκ (ΗΠΑ) και την Μπαρόκ Ορχήστρα της Σεβίλλης.

Μεταξύ των μαέστρων με τους οποίους έχει συνεργαστεί συγκαταλέγονται οι Άιβορ Μπόλτον, Ρίτσαρντ Έγκαρ, Φιλίπ Χέργουεγκ, Κρίστοφερ Χόγκγουντ, Ρενέ Τζέικομπς, Κεντ Ναγκάνο και Χαϊντέμι Σουζούκι. Προτού η ιστορικά τεκμηριωμένη εκτέλεση γίνει μέρος των δραστηριοτήτων του Σούνσκε Σάτο, έπαιξε ως σολίστ σε διάφορες διάσημες συμφωνικές ορχήστρες όπως η Γερμανική Όπερα Βερολίνου, η Φιλαρμονική Ορχήστρα του Ραδιοφώνου Βαυαρίας, η Φιλαρμονική Ορχήστρα του Ραδιοφώνου Γαλλίας και η Φιλαρμονική Ορχήστρα NHK.

Από το 2011, ο Σάτο συνεργάζεται στενά με το Concerto Köln (Κοντσέρτο της Κολωνίας) ως σολίστ, μαέστρος και διευθυντής. Το Κοντσέρτο της Κολωνίας είναι γνωστό για τις ερμηνείες του σε μπαρόκ και σε κλασικά έργα. Έχει κάνει αξιοσημείωτα βήματα στη σφαίρα του 19ου αιώνα, με τις πρόσφατες δραστηριότητές του να περιλαμβάνουν το Δαχτυλίδι των Νιμπελούνγκεν του Ρίχαρντ Βάγκνερ με τον Κεντ Ναγκάνο, το Dresdner Festspielorchester και το Dresdner Musikfestspiele, καθώς και συμφωνίες των Άντον Μπρούκνερ, Νικολό Παγκανίνι, Έντουαρντ Έλγκαρ και Πιοτρ Τσαϊκόφσκι. Με την εμπειρία του σε αυτό το ρεπερτόριο και τις πρακτικές απόδοσής του, ο Σούνσκε Σάτο έχει κληθεί ως σύμβουλος, συνεργάτης και σολίστ.

Πρόγραμμα

CARLO FARINA
Capriccio stravagante (Εκκεντρικό καπρίτσιο)

ANTONIO VIVALDI
Κοντσέρτο για βιολί και ορχήστρα αρ. 1 σε μι μείζονα, έργο 8, RV 269, «Άνοιξη»
Κοντσέρτο για βιολί και ορχήστρα αρ. 2 σε σολ ελάσσονα, έργο 8, RV 315, «Καλοκαίρι»

GIOVANNI LEGRENZI
Σονάτα αρ. 6 για τέσσερις βιόλες ντα γκάμπα ή όπως σας αρέσει, έργο 10: ΙΙΙ/6

JOHANN GEORG PISENDEL
Fantasie: Imitation des caractères de la danse
(Φαντασία: Μίμηση των χαρακτήρων του χορού)

Πηγές

  1. Oι Τέσσερις Εποχές – Stravaganza Veneziana, Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, 2025
  2. Shunske Sato, http://www.shunskesato.com/
  3. Biography, Bach for all, Bachvereniging

Αλήθεια & Παράδοση

Facebook-f Linkedin Twitter Youtube
  • Stories
  • Community
  • Blog
  • Careers
  • Brand Assets

36 ΧΩΡΕΣ, 22 ΓΛΩΣΣΕΣ

  • Αγγλικά
  • Γαλλικά
  • Γερμανικά
  • Εβραϊκά
  • Ελληνικά
  • Ιαπωνικά
  • Ινδονησιακά
  • Ισπανικά
  • Ιταλικά
  • Κινεζικά
  • Κορεάτικα
  • Ολλανδικά
  • Ουκρανικά
  • Περσικά
  • Πολωνικά
  • Πορτογαλικά
  • Ρουμανικά
  • Ρωσικά
  • Σλοβακικά
  • Σουηδικά
  • Τουρκικά
  • Τσέχικα