ΑΘΗΝΑ ΓΙΑΝΝΙΚΟΥ

Ο Λέων, γνωστός στην εποχή του ως Λέων ο φιλόσοφος ή Λέων ο Μαθηματικός, ασχολήθηκε με πολλούς κλάδους της επιστήμης και τα επιτεύγματά του αναγνωρίστηκαν και τιμήθηκαν τόσο από τους Βυζαντινούς όσο και από τους Άραβες.

Γεννήθηκε γύρω στα 790 μ.Χ. στη Θεσσαλία και μεγάλωσε στην Άνδρο. Έζησε στην Κωνσταντινούπολη για ένα χρονικό διάστημα όπου και διδάχτηκε γραμματική και προσωδία (κλάδοι του trivium – στα μεσαιωνικά πανεπιστήμια, το trivium αποτελείται από τρία αντικείμενα μελέτης. Στα ελληνικά μεταφράζεται ως «οι τρεις δρόμοι»). Στη συνέχεια, επέστρεψε στο νησί του και μελέτησε ρητορική, μαθηματικά και αστρονομία, υπό την καθοδήγηση ενός μοναχού-δασκάλου.

Ο Λέων αγαπούσε τη γνώση και γύριζε σε μοναστήρια και σε βιβλιοθήκες αποφασισμένος να συλλέξει όσο περισσότερη μπορούσε. Εμβάθυνε σε πολλές επιστήμες, όπως στα μαθηματικά (συγκεκριμένα στην αριθμητική και στη γεωμετρία), στην αστρονομία και στη μουσική (κλάδοι που αποτελούσαν το quadrivium – τους «τέσσερις δρόμους»). Το 835, πήγε πάλι στην Κωνσταντινούπολη και άρχισε να παραδίδει ιδιαίτερα μαθήματα.

Η πορεία του Λέοντα

Εκείνη την εποχή, ο Λέων δεν είχε γίνει ακόμα γνωστός. Μία από τις απόψεις που επικρατούν μεταξύ των ιστορικών είναι ότι ένας από τους πρώην μαθητές του, τον οποίο είχε διδάξει γεωμετρία και ο οποίος είχε γίνει γραμματέας ενός στρατηγού, συνελήφθη από τους Άραβες κατά τη διάρκεια μίας μάχης.

Έγινε σκλάβος στο παλάτι του χαλίφη αλ Μαμούν στη Βαγδάτη, εκπλήσσοντας τον με τις γνώσεις του στη γεωμετρία και ακόμα περισσότερο γνωστοποιώντας του ότι στο Βυζάντιο υπήρχαν χιλιάδες άνθρωποι με ανώτερη μόρφωση. Όταν ρωτήθηκε πού είχε μορφωθεί, μίλησε για τον Λέοντα. Ο χαλίφης αλ Μαμούν ελευθέρωσε τον μαθητή και τον έστειλε πίσω μαζί με μία σειρά από μαθηματικά προβλήματα. Ο μαθητής τα έδωσε στο δάσκαλό του, και ο Λέων τα έλυσε χωρίς δυσκολία.

Όταν ο χαλίφης τα είδε λυμένα, ενθουσιάστηκε και έγραψε δύο επιστολές: μία στον Λέοντα και μία στον αυτοκράτορα Θεόφιλο, όπου ισχυριζόταν ότι θα του προσέφερε τεράστιες ποσότητες χρυσού και αιώνια ειρήνη εάν ο αυτοκράτορας δεχόταν να στείλει τον Λέοντα για να διδάξει στη Βαγδάτη. Ο Θεόφιλος αρνήθηκε και διόρισε τον Λέοντα δημόσιο διδάσκαλο, παραχωρώντας του τον ναό των Αγίων Σαράντα, όπου γίνονταν δωρεάν επιστημονικές διαλέξεις. Το 840, τον έκανε και Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης, όμως τρία χρόνια μετά – έναν χρόνο μετά τον θάνατο του αυτοκράτορα – καθαιρέθηκε ως εικονομάχος.

Η ιστορία του, όμως, δεν τελειώνει εκεί. Το 855, με την αμέριστη συμπαράσταση της αυτοκράτειρας Θεοδώρας (η οποία τον είχε καθαιρέσει από τον επισκοπικό θρόνο της Θεσσαλονίκης), του γιου της αυτοκράτορα Μιχαήλ Γ΄ (του Μέθυσου) και του Καίσαρα (πρωθυπουργού) Βάρδα, ανασυγκροτεί το «Πανδιδακτήριον» της Μαγναύρας, και το 855 μ.Χ. αναγορεύεται σε «ύπατο των φιλοσόφων», δηλαδή σε ένα είδος πρύτανη. Ξεκινάει να διδάσκει μαθηματικά (άλγεβρα και γεωμετρία), μουσική και αστρονομία. Μαθητές του υπήρξαν μεγάλες προσωπικότητες όπως ο Φώτιος ο Μέγας, ο Αρέθας, ο Κύριλλος και ο Μεθόδιος (οι διαφωτιστές των Σλάβων) και ο αστρονόμος Θεοδήγιος. Λίγα είναι γνωστά για τη λειτουργία αυτού του σχολείου.

Η επιστημονική συνεισφορά του

Ο Λέων ήταν ο πρώτος παγκοσμίως που εισήγαγε τα γράμματα αντί των αριθμών τόσο στη θεωρητική αριθμητική όσο και στην άλγεβρα (π.χ. στις εξισώσεις). Διέσωσε όλα τα συγγράμματα των μεγάλων Ελλήνων επιστημόνων, όπως του Απολλωνίου του Περγαίου, του Θεωνά του Αλεξανδρέως, του μεγάλου Ευκλείδη (με ερμηνευτικά σχόλια του ιδίου), του Αρχιμήδη και του Πτολεμαίου και φρόντισε για τη μεταφορά πολλών εξ αυτών των έργων στην αυλή του χαλίφη.

Επίσης, συνέταξε αστρονομικούς πίνακες και διόρθωσε ένα λάθος του αστρονόμου Πορφυρίου σχετικά με την κίνηση των πλανητών. Δυστυχώς, από το μεγάλο συγγραφικό του έργο σώζονται πολύ λίγα.

Ο Λέων έμεινε περισσότερο γνωστός για την τελειοποίηση του αρχαίου συστήματος τηλεπικοινωνίας, του οπτικού τηλεγράφου. Οι φρυκτωριανοί πύργοι χρησιμοποιούταν από την αρχαιότητα για να προειδοποιούν για επικείμενες επιδρομές. Οι αλυσίδες όμως των φρυκτωριών είχαν μήκος μόνο μερικών δεκάδων χιλιομέτρων. Ο Λέων δημιούργησε μία αλυσίδα επτά φρυκτωρικών πύργων-σταθμών, μήκους περίπου δύο χιλιάδων χιλιομέτρων, που ξεκινούσε από την Κωνσταντινούπολη και έφτανε ως την Ταρσό της Κιλικίας, τους οποίους και έκτισε στις ψηλότερες κορυφές των οροσειρών που μεσολαβούσαν μεταξύ των δύο πόλεων, ώστε η φωτιά τους να είναι ορατή από εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά. Το σύστημα μετέδιδε όχι ένα αλλά δώδεκα διαφορετικά μηνύματα (όπως επιδρομή, νίκη ή ήττα, υποχώρηση του εχθρού, πυρκαγιά, σεισμό ή πλημμύρα κ.ά.).

Αυτό ήταν δυνατό χάρη σε δύο τέλεια συγχρονισμένα μηχανικά ρολόγια, τα πρώτα μηχανικά ρολόγια στην ιστορία, τοποθετημένα στα δύο άκρα της φρυκτωρικής αλυσίδας, που λειτουργούσαν με βάση μία διαίρεση της ημέρας σε σταθερές ώρες με αντίστοιχα συμφωνημένα 12 μηνύματα.

Με το παραπάνω σύστημα, το αυτοκρατορικό επιτελείο στην Κωνσταντινούπολη μπορούσε να πληροφορηθεί για το τι συνέβαινε στο καίριας σημασίας ανατολικό μεθοριακό μέτωπο από μία έως το πολύ έντεκα ώρες.

Ο Λέων, ως γνώστης της αλεξανδρινής τεχνολογίας, δημιούργησε ακόμη διάφορες «αυτόματες» μεταλλικές κατασκευές για τα βυζαντινά ανάκτορα, αξιοποιώντας την υδροστατική και αεροστατική πίεση. Ένα από τα σημαντικότερα υπήρξε, κατά το «Περί βασιλείου τάξεως», έργο του Κωνσταντίνου Ζ΄ Πορφυρογέννητου (912-949), το «μηχανικόν σάρωθρον», δηλαδή μια μηχανική χελώνη που καθάριζε τους δρόμους της Βασιλεύουσας, κάτι παρόμοιο με τους οδοκαθαριστές.

Λέων ο αστρολόγος

Τέλος, ο Λέων υπήρξε και αστρολόγος και του αποδίδονται πολυάριθμες προβλέψεις όπως: μια καλή σοδειά στη Θεσσαλονίκη, η άνοδος του Βασιλείου Α΄ του Μακεδόνα και ο σεισμός του 869 στην Κωνσταντινούπολη – πρόβλεψη η οποία του επέτρεψε να φύγει εγκαίρως. Δεν προφήτευε όμως μόνο μέσω των αστεριών: σύμφωνα με τρεις χρονικογράφους, είδε την πτώση ενός αγάλματος ως οιωνό της δολοφονίας του Καίσαρα Βάρδα. Αρκετά αστρολογικά γραπτά έχουν διατηρηθεί με το όνομά του.

Δυστυχώς δεν μπορούν να επαληθευτούν όλες οι λεπτομέρειες για την ζωή του Λέοντα, με τους ιστορικούς να διαφωνούν για ορισμένα ζητήματα.

Πηγές

1. Δημήτριος Ντούρτας, Λέων ο Μαθηματικός: ο μεγαλύτερος επιστήμονας του Βυζαντίου, Αντίβαρο, 2008
2. Μάριος Νοβακόπουλος, Λέων ο μαθηματικός: Βυζαντινός επιστήμονας και εφευρέτης, mnovakopoulos.blogspot.gr, 2018
3. Hrothsige Frithowulf, Leo the mathematician: The logician of Byzantinen Philosophy, Malevus, 2023

Ο Οίκος της Σοφίας θεωρείται μία από τις σπουδαιότερες βιβλιοθήκες στην παγκόσμια ιστορία. Τα πρώτα κείμενα που θρηνούν για την καταστροφή του εμφανίστηκαν περίπου 130 χρόνια μετά την πτώση του, εγείροντας ερωτήματα για το εάν τελικά ένα μέρος του επιβίωσε.

Στη Βαγδάτη του όγδοου αιώνα, το Χαλιφάτο των Αββασιδών παίρνει τη σημαντική απόφαση να ιδρύσει μία βιβλιοθήκη αφιερωμένη στη διατήρηση της γνώσης από όλο τον κόσμο, η οποία έγινε γνωστή ως Bayt al Hikmah, ο Οίκος της Σοφίας.

Η δημιουργία του Οίκου της Σοφίας

Το 750, η δυναστεία των Ομεϋαδών αντικαθίσταται από εκείνη των Αββασιδών. Δώδεκα χρόνια μετά, ο Αββασίδης χαλίφης αλ Μανσούρ χτίζει τη Βαγδάτη και μεταφέρει εκεί την πρωτεύουσα από τη Δαμασκό.

Ο φημισμένος Αββασίδης χαλίφης Χαρούν αλ Ρασίντ ανεβαίνει στην εξουσία το 786. Τα βιβλία και τα αντικείμενα που είχε συλλέξει φτάνουν να φτιάξουν μία βιβλιοθήκη από μόνα τους. Η αγάπη του για τη γνώση και η επιθυμία του για τη διάδοση της προωθούν τη μεταφορά ενός μέρους της ιδιωτικής βιβλιοθήκης του παλατιού σε δημόσιο χώρο. Μέχρι τότε, η μελέτη των έργων γινόταν αποκλειστικά από τους λογίους της αυλής. Τώρα, η βιβλιοθήκη ανοίγει για το ευρύ κοινό.

Ακαδημαϊκοί από διάφορα μέρη του κόσμου έρχονται να μελετήσουν στη βιβλιοθήκη της Βαγδάτης. Σταδιακά, ο Οίκος της Σοφίας διευρύνεται για να συμπεριλάβει παρατηρητήριο, Οίκο Μετάφρασης και καταλύματα για τους ακαδημαϊκούς επισκέπτες.

Ο αλ Ρασίντ προσέλαβε Πέρσες και χριστιανούς μεταφραστές για να μεταφράσουν τα έργα στα αραβικά. Η βιβλιοθήκη περιείχε έργα για την ιατρική, την αλχημεία, τη φυσική, τα μαθηματικά, την αστρολογία, τη γεωγραφία, τη χαρτογράφηση, τη ζωολογία, τη φιλοσοφία και άλλες επιστήμες.

Ο αλ Αμίν, γιος του αλ Ρασίντ και διάδοχος του θρόνου, συνέχισε το έργο του πατέρα του με τις μεταφράσεις των κειμένων από τα ελληνικά, τα κινεζικά, τα σανσκριτικά, τα περσικά και τα συριακά έως το 813, όπου εκθρονίστηκε από τον αδελφό του αλ Μαμούν.

Αλ Μαμούν

Ο αλ Μαμούν είχε ακόμα μεγαλύτερα σχέδια για τον Οίκο της Σοφίας. Εξοικειωμένος με τις επιστήμες από την πρώιμη παιδική του ηλικία, επένδυσε τεράστια ποσά στη βιβλιοθήκη, στη διδασκαλία και στην επέκταση του χώρου.

Η μετάφραση των έργων στα αραβικά ήταν και δικό του κυρίαρχο μέλημα και εφάρμοσε δύο διαφορετικές στρατηγικές για την επίτευξη του. Η πρώτη ήταν να διεκδικήσει σπάνια ειλητάρια και αρχαία κείμενα ως πολεμική λεία. Περισσότερα από 800 έργα της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας αποκτήθηκαν με αυτό τον τρόπο.

Το δεύτερο ήταν να επιστρατεύσει στον αγώνα του αυτοκράτορες και άλλους ηγεμόνες για τη συγκέντρωση πολύτιμων χειρογράφων, όπως την αστρονομική πραγματεία του 2ου αιώνα από τον Έλληνα λόγιο Πτολεμαίο.

Οι κυριότερες γλώσσες που δουλεύονταν στον Οίκο της Σοφίας ήταν η ελληνική, η συριακή, η περσική και η αραβική. Αυτοί που αναλάμβαναν τις μεταφράσεις υπόκειντο σε τρεις προϋποθέσεις: θα έπρεπε α) να είναι έμπειροι μεταφραστές, β) να μιλούν άπταιστα τουλάχιστον δύο από τις επίσημες γλώσσες του Οίκου της σοφίας και γ) να αντλούν στοιχεία μόνο από τις πρωτότυπες πηγές.

Λέγεται ότι ο λόγος πίσω από το κίνημα των μεταφράσεων του αλ Μαμούν ήταν ότι συνάντησε τον Αριστοτέλη σε ένα από τα όνειρα του.

Η συνεισφορά του Οίκου της Σοφίας στον σύγχρονο κόσμο

Ο Οίκος της Σοφίας λειτούργησε ως φάρος για τα σπουδαία μυαλά της εποχής. Έγιναν έρευνες πάνω σε ινδικά βιβλία μαθηματικών, τα οποία χρησιμοποιούσαν ένα σύνολο δέκα συμβόλων για την αναπαράσταση των αριθμών αντί για γράμματα της λατινικής ή της ελληνικής αλφάβητου. Τα σύμβολα αυτά είναι οι αριθμοί όπως τους γνωρίζουμε σήμερα.

Επίσης, ο Οίκος της Σοφίας μπόρεσε να διατηρήσει γνώσεις από διαφορετικούς αρχαίους πολιτισμούς για ένα αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα και να προσφέρει τις γνώσεις του σε όσους πέρασαν από εκεί.

Η πτώση του Οίκου της Σοφίας

Οι διάδοχοι του αλ Μαμούν συνέχισαν το έργο του έως ότου ο αλ Μουταουακίλ έγινε χαλίφης. Ο αλ Μουταουακίλ δεν ενδιαφερόταν για την επιστήμη και ανέστειλε όλες τις επιστημονικές εργασίες που πραγματοποιούνταν στον Οίκο της σοφίας. Επίσης, προώθησε μία πιο κυριολεκτική ερμηνεία του Κορανίου και της Χαντίθ και πίστευε ότι η ελληνική φιλοσοφία ήταν αντι-ισλαμική.

Το 1258, η Βαγδάτη λεηλατήθηκε και καταστράφηκε από τους Μογγόλους, μαζί και ο Οίκος της Σοφίας. Πηγές αναφέρουν ότι τα βιβλία ρίχτηκαν στον ποταμό Τίγρη.

Το γεγονός όμως ότι οι παλαιότερες πηγές που σχετίζονται με την καταστροφή τον βιβλίων γράφτηκαν 130 χρόνια μετά μάς βάζει σε σκέψεις. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι ένα μέρος των βιβλίων διασώθηκε από τον Νασίρ αλ Ντιν αλ Τουσί, λόγιο της εποχής.

Πηγές

1. Yusuf C, Did the Mongols Really Destroy the Books of Baghdad (1258)? Examining the Tigris “River of Ink”, Yusuf chaudhary, 2019
2. Πότε και γιατί καταστράφηκε ο Οίκος της Σοφίας στη Βαγδάτη (φωτό), PRONEWS,2019
3. Amel Ait-Hamouda, Baghdad’s House of Wisdom: Uniting East and West to pursue knowledge, Middle East Eye, 2023
4. House of Wisdom, American Museum of Natural History

Η Σίγκριντ Ούντσετ [Sigrid Undset] γεννήθηκε το 1882 στη μικρή πόλη Κάλουντμποργκ της Δανίας και μετακόμισε με την οικογένεια της στη Νορβηγία, συγκεκριμένα στο Όσλο (γνωστό ως Χριστιανία μέχρι το 1925), όταν ήταν μόλις δύο ετών. Το γνωστότερο έργο της είναι το «Kristin Lavransdatter» (Κρίστιν Λάβρανσντάτερ), μία τριλογία στην οποία αφηγείται τη ζωή στον Μεσαίωνα της Νορβηγίας από την οπτική μίας γυναίκας.

Η Ούντσετ ήταν τολμηρή σκεπτικίστρια απέναντι στη σύγχρονη οπτική. Θεωρούσε την εκβιομηχάνιση, τον υλισμό και τον ατομικισμό ως απειλές για την κοινωνική σταθερότητα. Πολλά από τα πρώτα της δοκίμια στράφηκαν ενάντια στη ρητορική του φεμινιστικού κινήματος. Πίστευε ότι το φεμινιστικό κίνημα παρέβλεπε την αξία του ρόλου της γυναίκας στους παραδοσιακούς κύκλους της οικογένειας. Η Ούντσετ υποστήριξε ότι τα δικαιώματα του εκλέγειν, της εργασίας και της απόφασης για την απόκτηση παιδιών πρέπει να λαμβάνονται υπ’ όψιν στο πλαίσιο της μεγαλύτερης ευθύνης του ατόμου απέναντι στην κοινωνία στο σύνολό της.

Η πορεία προς τη συγγραφή

Η Ούντσετ ήταν 16 ετών όταν ξεκίνησε να γράφει το πρώτο της μυθιστόρημα με φόντο τη Δανία του Μεσαίωνα, ενώ εργαζόταν ως γραμματέας σε μία εταιρεία μηχανικών στη Χριστιανία. Το μυθιστόρημα ολοκληρώθηκε έξι χρόνια αργότερα, αλλά απορρίφθηκε από τον εκδοτικό οίκο στον οποίο το υπέβαλε. Της πρότειναν να γράψει κάτι πιο μοντέρνο.

Έτσι, δύο χρόνια μετά, έγραψε μία ρεαλιστική ιστορία για μία γυναίκα της μεσαίας τάξης, στη Χριστιανία της εποχής της. Αρχικά απορρίφθηκε και αυτό, αλλά στη συνέχεια έγινε δεκτό.

Σε ηλικία 25 ετών, η Ούντσετ έγραψε ένα σύντομο μυθιστόρημα σχετικό με τη μοιχεία, το οποίο έγινε γρήγορα δημοφιλές και την ανέδειξε ως μία πολλά υποσχόμενη συγγραφέα.

Μέχρι το 1919, είχε ήδη εκδώσει μία σειρά επίκαιρων μυθιστορημάτων που αφορούσαν την πόλη της, με χαρακτήρες με τους οποίους οι σύγχρονοί της μπορούσαν να ταυτιστούν. Τα βιβλία της εξέταζαν τις σχέσεις μεταξύ παιδιών και γονέων, αφηγούνταν τις ιστορίες των εργαζομένων, καθώς και άλλες καθημερινές ιστορίες. Πολλά από τα πρώτα της μυθιστορήματα φαίνεται να πραγματεύονται τη θέση της γυναίκας στην εποχή της.

Συνέχισε να γράφει ακόμα και μετά τον γάμο της, ολοκληρώνοντας τα τελευταία της ρεαλιστικά μυθιστορήματα και συλλογές διηγημάτων. Επίσης συμμετείχε στις δημόσιες συζητήσεις για επίκαιρα θέματα όπως τη χειραφέτηση των γυναικών και την κοινωνική παρακμή μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Έγραψε ακόμη μία νορβηγική διασκευή του θρύλου του Βασιλιά Αρθούρου. Για τη συγγραφή της μελέτησε αρχαία νορδικά (αρχαία σκανδιναβική γλώσσα) χειρόγραφα και μεσαιωνικά χρονικά και επισκέφτηκε και εξέτασε μεσαιωνικές εκκλησίες και μοναστήρια, τόσο στην πατρίδα της όσο και στο εξωτερικό.

Χρόνια μετά, αποφασίζει και γράφει το αριστούργημα για το οποίο θα μείνει γνωστή, το «Kristin Lavransdatter», επιστρέφοντας στην εφηβική της ιδέα, με φόντο όμως τη Νορβηγία αντί για τη Δανία. Το 1928 κέρδισε το Νόμπελ λογοτεχνίας.

Ο ρόλος της πίστης στη ζωή και το έργο της

Η Ούντσετ παντρεύτηκε το 1912 τον Αντερς Κάστους Σβάρσταντ, ένα Νορβηγό ζωγράφο που γνώρισε στην Ιταλία. Ο Σβάρσταντ ήταν εννιά χρόνια μεγαλύτερός της και ήταν ήδη παντρεμένος με τρία παιδιά. Πήρε διαζύγιο από την πρώτη του γυναίκα περίπου τρία χρόνια μετά τον γάμο του με την Ούντσετ.

Όμως ούτε ο δικός τους γάμος κράτησε και μετά από τρία παιδιά πήραν διαζύγιο.

Οι γονείς της Ούντσετ ήταν άθεοι, αλλά λόγω της επιρροής του τόπου και της εποχής, μεγάλωσαν αυτήν και τις αδελφές της ως Λουθηρανές (κλάδος του Προτεσταντισμού). Η Ούντσετ πέρασε μεγάλο μέρος της ζωής της δηλώντας αγνωστικίστρια. Όμως, ο γάμος της σε συνδυασμό με το ξέσπασμα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, άλλαξαν τη στάση της. Η ανησυχία της ως προς την κατεύθυνση που η κοινωνία όδευε και τα ζητήματα ηθικής που την απασχολούσαν την έσπρωξαν στον Ρωμαιοκαθολικισμό.

Από εκείνη τη στιγμή και μετά η γραφή της περιελάμβανε δοκίμια για την Καθολική πίστη, τη ζωή των αγίων και τη νορβηγική ιστορία, καθώς και λογοτεχνία πριν από τη Μεταρρύθμιση. Στα ζητήματα της γυναίκας και της θρησκείας έδωσε ιδιαίτερη προσοχή σε συλλογές δοκιμίων όπως το «Et kvindesynspunkt» (Η οπτική μίας γυναίκας, 1919) και το «Katholsk propaganda» (Καθολική Προπαγάνδα, 1927).

Το ενδιαφέρον είναι ότι η Ούντσετ δεν έγραφε από αντίδραση στο ρεύμα της σύγχρονης σκέψης, απλά οι πεποιθήσεις της είχαν τις ρίζες τους στην ιδέα ότι η γνώση του παρελθόντος θα πρέπει να χρησιμοποιείται παραγωγικά ώστε να αποφεύγεται η επανάληψη των ίδιων ή παρόμοιων λαθών στο παρόν και στο μέλλον.

Το εάν πρέπει να χαρακτηριστεί αντιδραστική ή αντιφεμινίστρια βρίσκεται υπό συζήτηση από την εποχή της μέχρι σήμερα. Το μόνο που μπορεί κανείς να πει με βεβαιότητα είναι ότι η ενασχόλησή της με τα κοινωνικά ζητήματα της εποχής της ήταν η κύρια πηγή των λογοτεχνικών έργων της.

Η Ούντσετ είδε ότι υπάρχουν πολλά αναπάντητα ερωτήματα στον κόσμο και πίστεψε ότι μόνο μέσα από την πίστη και την πνευματική καλλιέργεια μπορούμε να έρθουμε πιο κοντά στην αλήθεια. Σε αυτό το συμπέρασμα οδηγήθηκε μετά από χρόνια παρατήρησης της κοινωνίας και των μελών της.

Στα μετέπειτα μυθιστορήματά της η επιρροή των θρησκευτικών της πεποιθήσεων γίνεται εμφανής. Όπως στο έργο της «Όλαφ», το οποίο λαμβάνει χώρα όταν η Νορβηγία ήταν ακόμα Καθολική.

Στην εξορία 

Όταν η Ναζιστική Γερμανία εισέβαλε στη Νορβηγία το 1940, η Ούντσετ, μαζί με τον μικρότερο γιο της αναγκάστηκαν να διαφύγουν στη Σουηδία και από εκεί, λίγο αργότερα, στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Η Ούντσετ καταφερόταν ανοιχτά ενάντια στον Χίτλερ, ο οποίος απαγόρευσε τα γραπτά της στη Ναζιστική Γερμανία. Από τις Ηνωμένες Πολιτείες, η Ούντσετ ανέδειξε ακούραστα την υπόθεση της κατεχόμενης χώρας της και εκείνη των Εβραίων της Ευρώπης με γραπτά, ομιλίες και συνεντεύξεις.

Μετά την εκτέλεση από τους Γερμανούς του Δανού Λουθηρανού ιερέα Κάι Μουνκ, η δανέζικη αντιστασιακή εφημερίδα De frie Danske δημοσίευσε αρκετά άρθρα από σημαντικούς Σκανδιναβούς, μεταξύ των οποίων και της Ούντσετ.

Η Ούντσετ επέστρεψε στη Νορβηγία όταν η χώρα ελευθερώθηκε από τους κατακτητές, το 1945. Από τότε δεν δημοσίευσε τίποτα καινούργιο και απεβίωσε τέσσερα χρόνια μετά την επιστροφή της.

Πηγές

1. Sigrid Undset Norwegian author, Britannica
2. Σίγκριντ Ούντσετ (1882 – 1949) Νορβηγίδα μυθιστοριογράφος, που κέρδισε το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1928, Times news, 2023
3. Sigrid Undset (1882-1949), Gale

Η Ελίζαμπεθ Κόκρεϊν, ευρέως γνωστή με το ψευδώνυμο Νέλλι Μπλάυ, γεννήθηκε το 1864 στο Κόκρεϊν Μιλς της Πενσυλβάνια. Η καριέρα της ξεκίνησε όταν έστειλε ένα θυμωμένο γράμμα ως απάντηση σε άρθρο της τοπικής εφημερίδας Pittsburgh Dispatch. Το άρθρο ονομαζόταν «What Girls Are Good For» (Σε τι είναι καλά τα κορίτσια) και σύμφωνα με αυτό, όχι για πολλά . Η απάντηση της Κόκρεϊν και ο τρόπος έκφρασής της, τράβηξαν αμέσως την προσοχή του εκδότη της εφημερίδας με αποτέλεσμα να της προσφέρει δουλειά.

Η Κόκρεϊν χαρακτηριζόταν από παρατηρητικότητα και ευσυνειδησία. Τα πρώτα της άρθρα σχετίζονταν με τις συνθήκες των εργαζομένων γυναικών και με την ζωή στις φτωχογειτονιές. Το 1886-87 ταξίδεψε για αρκετούς μήνες στο Μεξικό, στέλνοντας αναφορές για τη διαφθορά των αξιωματούχων του Μεξικού, εξετάζοντας και συγκρίνοντας τη ζωή των φτωχών σε διαφορετικές περιοχές. Τα άρθρα της εξόργισαν τους Μεξικανούς αξιωματούχους και προκάλεσαν την απέλασή της από τη χώρα.

Το 1887 η Κόκρεϊν έφυγε από την εφημερίδα Pittsburgh Dispatch και έπιασε δουλειά στη New York World του Τζόζεφ Πούλιτζερ, στη Νέα Υόρκη.

Η Κόκρεϊν έδειξε ενδιαφέρον για την αντιμετώπιση των ψυχικά ασθενών στα άσυλα και αποφάσισε να διεξάγει μία εμπειρική έρευνα, όπου η ίδια θα παρίστανε την ψυχικά ασθενή για δέκα ημέρες. Η έρευνα έλαβε χώρα στο άσυλο του νησιού Blackwell (τώρα ονομάζεται Roosevelt) που βρίσκεται κοντά στη Νέα Υόρκη. Τα αποτελέσματα της έρευνάς της, η οποία και εκδόθηκε, ήταν τόσο σοκαριστικά που παρακίνησαν περαιτέρω έρευνες, οι οποίες οδήγησαν στην εφαρμογή αλλαγών.

Ακόμη, η Κόκρεϊν διεξήγαγε έρευνες για τη μεταχείριση και την ποιότητα ζωής στις φυλακές και σε εργοστάσια (sweatshop), αποκάλυψε μία μαύρη αγορά που γινόταν αγοραπωλησία βρεφών και, τέλος, ερεύνησε τη νομοθετική εξουσία για διαφθορά, φέρνοντας στο φως δωροδοκίες και δωροληψίες στο σύστημα των λομπιστών.

Ο γύρος του κόσμου σε 72 ημέρες

Επηρεασμένη από το βιβλίο του Ιουλίου Βερν «Ο γύρος του κόσμου σε 80 ημέρες», αποφάσισε να προσπαθήσει να σπάσει αυτό το ρεκόρ. Ξεκίνησε το ταξίδι της, στις 14 Νοεμβρίου 1889, με την υποστήριξη της εφημερίδας στην οποία εργαζόταν.

Η New York World δημοσίευε καθημερινά άρθρα για την πορεία της και θέσπισε έναν διαγωνισμό με έπαθλο ένα δωρεάν ταξίδι στην Ευρώπη. Όποιος έπεφτε πιο κοντά στον χρόνο που η Κόκρεϊν θα ολοκλήρωνε τον γύρο του κόσμου, θα ήταν ο νικητής. Υπήρξαν σχεδόν ένα εκατομμύριο συμμετοχές στον διαγωνισμό.

Η Κόκρεϊν ταξίδεψε με πλοία, με τρένα, με άλογα και με γαϊδούρια. Στο τελευταίο μέρος του ταξιδιού της, η New York World την μετέφερε από το Σαν Φρανσίσκο στη Νέα Υόρκη με ειδικό τρένο. Στη επιστροφή της, την υποδέχτηκαν με μπάντες χάλκινων πνευστών και με πυροτεχνήματα. Ο χρόνος που έκανε ήταν 72 ημέρες, 6 ώρες, 11 λεπτά και 14 δευτερόλεπτα.

Μετά το μεγάλο ταξίδι

Σε ηλικία των 30 ετών, η Κόκρεϊν παντρεύτηκε τον εκατομμυριούχο Ρόμπερτ Σίμεν και αποσύρθηκε από τη δημοσιογραφία. Ο σύζυγος της πέθανε το 1903, αφήνοντάς της τον έλεγχο της των τεράστιων εταιρειών Iron Clad Manufacturing Company και American Steel Barrel Company.

Στις επιχειρήσεις, το ερευνητικό και ανεξάρτητο πνεύμα της άνθισε. Η Κόκρεϊν κατοχύρωσε με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας αρκετές εφευρέσεις που σχετίζονται με την παραγωγή πετρελαίου, πολλές από τις οποίες εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται μέχρι σήμερα. Έδωσε επίσης προτεραιότητα στην ευημερία των εργαζομένων, παρέχοντας υγειονομική περίθαλψη και εγκαταστάσεις αναψυχής. Ωστόσο, δεν διαχειρίστηκε καλά τα οικονομικά της και έπεσε θύμα απάτης υπαλλήλων της, γεγονός που οδήγησε την εταιρεία να κηρύξει πτώχευση.

Στα τελευταία της χρόνια, η Κόκρεϊν επέστρεψε στη δημοσιογραφία, γράφοντας για τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο από την Ευρώπη και συνεχίζοντας να ρίχνει φως σε σημαντικά ζητήματα που επηρέαζαν τις γυναίκες.

Η Κόκρεϊν έφερε ένα νέο είδος δημοσιογραφίας, την ερευνητική. Χρησιμοποιούσε τη φαντασία σε συνεργασία με τη λογική της και ύστερα, αφού ανέπτυσσε μία θεωρία, την εξέταζε εμπειρικά. Βασική της κινητήρια δύναμη, το πνεύμα της αμφισβήτησης και της αναζήτησης της αλήθειας.

Πηγές

1. Michael MacDonough, 8 of Nellie Bly’s Most Sensational Stories, Britannica
2. Nellie Bly American journalist, Britannica, 2025
3. Arlisha R. Norwood, Updated by: Mariana Brandman, Nellie Bly, National Women’s History Museum, (1864-1922), 2022

Ο Λεονάρντο ντα Βίντσι πίστευε ότι τα πάντα στο σύμπαν είναι αλληλένδετα. Εφευρέτης, μηχανικός, ερευνητής, παρατηρητής της ζωής και καλλιτέχνης, ο ντα Βίντσι διαπίστωσε μία σχέση αναλογίας ανάμεσα στο ανθρώπινο σώμα και τη φύση.

Κατά πολύ αρχαιότερος του ντα Βίντσι, ο Αριστοτέλης πίστευε στην αναλογία μεταξύ του μικρόκοσμου (του μεμονωμένου ανθρώπου) και του μακρόκοσμου (ολόκληρης της γης και του σύμπαντος), αντίληψη που ήταν γενικότερα διαδεδομένη μεταξύ των αρχαίων Ελλήνων και η οποία μέσω του Αριστοτέλη επηρέασε και τους μεσαιωνικούς στοχαστές. Η αναλογία είναι αμφίδρομη, υποδηλώνοντας ότι μπορούμε να μάθουμε περισσότερα για τον άνθρωπο μελετώντας τη φύση και περισσότερα για τη φύση μελετώντας τον άνθρωπο. Μεταφέροντας την ιδέα στη σύγχρονη εποχή, θα μπορούσαμε να πούμε ότι μία τέτοια αναλογία υπάρχει μεταξύ του εγκεφάλου και του υπολογιστή.

Η αναλογική σκέψη αναγνωρίζεται ευρέως ως μία κοινή μηχανή δημιουργικότητας. Μάλιστα οι αναλογίες συνέβαλαν στους πίνακες, την αρχιτεκτονική και τις ιατρικές ανακαλύψεις του Λεονάρντο, ο οποίος προσπάθησε να εξερευνήσει τη σύνδεση μεταξύ ανθρώπου και φύσης μέσω του τέλειου συνδυασμού μαθηματικών και τέχνης.

Ο Λεονάρντο θεώρησε τα μοτίβα των διακλαδώσεων των αρτηριών στο ανθρώπινο σώμα ανάλογα των μοτίβων των κλαδιών των δέντρων ή των ποταμών και των παραποτάμων. Δεν σταμάτησε όμως εκεί: μη όντας ικανοποιημένος με την παρατήρηση μόνο των επιφανειακών ομοιοτήτων, ανέλυσε τις σχέσεις αυτών των συστημάτων διακλάδωσης με βάση το μέγεθος του κορμού του δέντρου, της αρτηρίας ή του ποταμού. Εμβάθυνε περαιτέρω στις αναλογίες εφαρμόζοντας γεωμετρικά σχήματα όπως τρίγωνα. Ακόμη, συνέκρινε τις φλέβες και τις αρτηρίες με άλλα βιολογικά συστήματα όπως αυτά του πεπτικού, ουρικού και αναπνευστικού, και χρησιμοποίησε μεγαλύτερες αναλογίες όπως αυτή της κίνησης του αίματος με τον ποταμό που ρέει ή με τις κινήσεις του αέρα και τις διακλαδώσεις των φυτών.

Οι αναλογίες αυτές επηρέασαν την επιστημονική έρευνα του Λεονάρντο. Οι ανατομικές μελέτες του για το ανθρώπινο πεπτικό σύστημα ήταν εν μέρει επηρεασμένες από την ομοιότητα της χολής που πηγαίνει στο στομάχι με το νερό που ρέει στο ποτάμι. Ακόμη, συνέκρινε ένα έμβρυο στη μήτρα με ένα φυτό που ακόμα αναπτύσσεται, καθώς και την καρδιά και τις αρτηρίες με τους σπόρους. Αντιστοίχισε, ακόμη, τις αθηροσκληρωτικές φλέβες ενός ηλικιωμένου άνδρα με τα αποξηραμένα υπολείμματα ενός πορτοκαλιού.

Η ιδέα της αναλογίας μικρόκοσμου-μακρόκοσμου επηρέασε τη ζωγραφική του. Ο συγγραφέας Γουόλτερ Άιζακσον επισημαίνει ότι το φόντο της Μόνα Λίζα είναι ένα τοπίο που δείχνει το ζωντανό σώμα της γης να ρέει μέσα στη γυναίκα και να γίνεται μέρος της. Άλλοι πίνακες, όπως η Παναγία των Βράχων, ενώνουν επίσης τρόπο τίνα τη γη και το νερό με τους ανθρώπους που απεικονίζονται.

Ο εμβληματικός «Βιτρούβιος άνθρωπος» του Λεονάρντο πήρε το όνομά του από τον Ρωμαίο αρχιτέκτονα Βιτρούβιο και αντανακλά τις γεωμετρικές σχέσεις μεταξύ του ανθρώπινου σώματος και των καλοσχεδιασμένων κτιρίων, αλλά και του σύμπαντος στο σύνολό του.

Η ικανότητα του Λεονάρντο να σχεδιάζει με ρεαλιστικό τρόπο τα ανθρώπινα μαλλιά βασιζόταν στην αντίληψή του για μία αναλογία μεταξύ του κατσαρώματος των μαλλιών και της κίνησης του νερού.

Ο Άιζακσον περιγράφει και το ότι ο Λεονάρντο παρατήρησε τους περιορισμούς της αναλογίας μικρόκοσμου–μακρόκοσμου, όταν προσπάθησε να εξηγήσει πώς ρέει το νερό από τα ποτάμια στην κορυφή των βουνών. Η αναλογία πρότεινε την αναζήτηση ροών που μοιάζουν με φλέβες, οι οποίες μεταφέρουν νερό μέχρι την κορυφή του βουνού. Μετά από πολλές μάταιες προσπάθειες να καταλάβει πώς θα μπορούσε να λειτουργήσει αυτό, κατέληξε σε μία εντελώς διαφορετική εξήγηση, βασισμένη στην εξάτμιση των επιφανειακών υδάτων, το σχηματισμό νεφών και τις επακόλουθες βροχές. Αυτή η σκέψη του δείχνει την ικανότητά του να ανακαλύπτει και να αξιοποιεί τις αναλογίες, αλλά και να τις υπερβαίνει όταν αυτό χρειάζεται.

Οι ιδέες του γύρω από τη σύγκριση μικρόκοσμου και μακρόκοσμου απηχούσαν την ιδεολογία της εποχής του, τον αναγεννησιακό ουμανισμό. Ο ουμανισμός δεν ήταν η απόρριψη της θρησκείας ή του χριστιανισμού, καθώς πολλοί από τους πρώτους ανθρωπιστές ήταν εκκλησιαστικοί. Ο ουμανισμός επικεντρώθηκε στην ανθρώπινη έκφραση, στα επιτεύγματα και την ομορφιά, και στην επιδίωξη της πνευματικής και θρησκευτικής ελευθερίας. Οπότε, η ιδέα ότι τα ανθρώπινα όντα είναι μία μικρογραφία του μεγαλειώδους κόσμου, θα σήμαινε ότι η ανθρώπινη ζωή περιέχει ακόμη περισσότερες δυνατότητες για μεγαλείο και επιτεύγματα.

Πηγές:

• Da Vinci’s Big Idea. Culture Critic

• Leonardo’s Analogies and Creativity. Psychology Today

• Humanism, Leonardo da Vinci, and the Vitruvian Man. beacou.wordpress.com

• The “Vitruvian Man” by Da Vinci- Famous Human Proportion Study. Art in Context

Η τέχνη που εξυμνεί το θείο θα μπορούσε να θεωρηθεί ως μία μορφή προσευχής. Η έντονη πίστη του Μιχαήλ Άγγελου, από τα πρώτα του χρόνια, ήταν η κυριότερη αιτία για την καλλιτεχνική του επιτυχία. Δεν επηρέασε μόνο το είδος της δουλειάς του, αλλά και τον τρόπο σκέψης του ως προς την προέλευση και τη λειτουργία της τέχνης. Ωστόσο, η πίστη που ήταν βαθιά ριζωμένη μέσα του δεν ήταν απόρροια μίας συγκεκριμένης θρησκείας, αλλά μάλλον κάτι που προέρχεται από την καρδιά. Κατά τη διάρκεια της ζωής του επηρεάστηκε και πήρε πράγματα από ανθρώπους που είχαν διαφορετικές πνευματικές πορείες, ίσως όμως με κάποιους κοινούς παρονομαστές.

Ο Μιχαήλ Άγγελος όχι μόνο γνώρισε τα σπουδαιότερα μυαλά της Αναγέννησης, αλλά ως νέος διδάχθηκε από τους πιο διάσημους ακαδημαϊκούς της εποχής του τις πιο πρόσφατες νεοπλατωνικές ιδέες, αλλά και την παραδοσιακή ιουδαϊκή θρησκευτική σκέψη, ειδικά τη Μιδράς, το Ταλμούδ και την Καμπάλα. Ο νεοπλατωνισμός είναι μία οιονεί θρησκευτική φιλοσοφία, που συνδυάζει την κεντρική θέση και την ομορφιά του ανθρώπου (ουμανισμό) με παγανιστικές, χριστιανικές και εβραϊκές ιδέες, βάσει της πίστης σε μία παγκόσμια αλήθεια που μπορεί να βρεθεί σε όλες τις θρησκείες.

Μία από τις σπουδαιότερες επιρροές του ήταν ο Τζιρόλαμο Σαβοναρόλα, ένας Δομινικανός μοναχός ο οποίος κήρυσσε την εγκράτεια, την αποστροφή από την αμαρτία και τη μετάνοια, και ήταν ενάντια στη ματαιοδοξία που χαρακτήριζε τη Φλωρεντία της Αναγέννησης. Ο Μιχαήλ Άγγελος επηρεάστηκε επίσης από τον Ισπανό Ιγνάτιο Λογιόλα και μάλιστα προσφέρθηκε εθελοντικά να χτίσει την εκκλησία για το Τάγμα της Κοινωνίας του Ιησού (τους Ιησουίτες).

Μία από της καλύτερες του φίλες ήταν η Βιττόρια Κολόνα, αριστοκρατική θρησκευτική ποιήτρια και μέλος μίας ομάδας με μεγάλη επιρροή που ονομαζόταν «spirituali», της οποίας ο μοναδικός στόχος ήταν η μεταρρύθμιση του Βατικανού και της Καθολικής Εκκλησίας. Τα περισσότερα από τα μέλη της ομάδας  ήθελαν μία ενοποιημένη, εξαγνισμένη και αναγεννημένη εκκλησία που να περιέχει και τις προτεσταντικές και τις καθολικές πεποιθήσεις.

Ο Μιχαήλ Άγγελος πίστευε ότι ο Θεός δημιούργησε όλη την ομορφιά στον κόσμο και στη συνέχεια προίκισε μία ορισμένη μειοψηφία καλλιτεχνών με το ταλέντο να βρίσκει αυτήν την ομορφιά. Αυτό το ονόμασε ευφυΐα (intelletto). Πίστευε επίσης ότι η ικανότητα να ζωγραφίζει γρήγορα ήταν ένα δώρο που έλαβε από τον Θεό. Ο Μιχαήλ Άγγελος κάποτε είπε: «Κατά την κρίση μου, η αριστεία και η ζωγραφική που περιέχει το θεϊκό στοιχείο είναι αυτό που μοιάζει περισσότερο και μιμείται καλύτερα κάποιο έργο του Θεού». Με αυτό, ο Μιχαήλ Άγγελος εννοούσε την πραγματικότητα στην ιδανική της μορφή, δηλαδή όπως ήταν στο μυαλό του Θεού όταν δημιούργησε την πλάση. Πίστευε επίσης ότι η ζωγραφική προέρχεται από τον ουρανό και ο Θεός είναι ο αρχικός καλλιτέχνης.

Ακόμη, ο Μιχαήλ Άγγελος ασχολήθηκε με τη σύνδεση μεταξύ τέχνης και ηθικής. Ένα από τα πιστεύω του ήταν ότι ο σπουδαιότερος σκοπός της τέχνης είναι να εμπνεύσει συναισθήματα θρησκευτικής ευσέβειας στον θεατή , παρατηρώντας ότι η θρησκευτική ζωγραφική είναι το προσευχητάριο των αναλφάβητων. Επίσης αμφισβήτησε την ισχύουσα άποψη, η οποία ήταν επηρεασμένη από τον μεσαίωνα, ως προς τη ζωγραφική του γυμνού σώματος. Ένα από τα επιχειρήματά του ήταν ότι το ανθρώπινο σώμα είναι ένα από τα πιο ευγενή δημιουργήματα του Θεού, καθώς φτιάχτηκε κατ’ εικόνα Του – μία θέση επηρεασμένη από το νέο-πλατωνισμό.

Αν και βαθιά θρησκευόμενος, δεν υποστήριξε τυφλά τους αξιωματούχους της εκκλησίας. Δεν έβλεπε τον Πάπα ως μία απόλυτη, αλάθητη αυθεντία. Πίστευε ότι είτε κάποιος ήταν Πάπας, καρδινάλιος, επίσκοπος, ιερέας ή ζωγράφος, ήταν όλοι υπηρέτες του Θεού και ήταν καθήκον του καθενός ξεχωριστά να υπηρετήσει τον Θεό τόσο με την αριστεία του όσο και με τον τρόπο ζωής του. Μάλιστα, κάθε φορά που ο Μιχαήλ Άγγελος περιελάμβανε τη δική του αυτοπροσωπογραφία σε ένα έργο, ήταν πάντα σε ρόλο αγίου, κάτι που αποδείκνυε την αυτοβιογραφική του ταύτιση.

Κατά τη διάρκεια της ζωής του, στην τέχνη του, ο Μιχαήλ Άγγελος προσπάθησε να συμφιλιώσει την ελληνική με τη χριστιανική σκέψη. Για παράδειγμα, στην Καπέλα Σιξτίνα απεικονίζονται ήρωες από την Ιουδαϊκή Βίβλο δίπλα σε Σίβυλλες (αρχαίο αντίστοιχο των προφητών) και σε γυμνές μορφές.

Ο Μιχαήλ Άγγελος αρνιόταν οποιαδήποτε σεξουαλική δραστηριότητα, ισχυριζόμενος ότι αποστραγγίζει ενέργειες που διαφορετικά θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την τέχνη. Παραδέχεται ότι έζησε για την ομορφιά. Εάν λάβουμε υπ’ όψιν μας τα παραπάνω, η ομορφιά που αναφέρει είναι μία ουράνια ομορφιά που βρίσκεται κρυμμένη στον κόσμο μας και εκδηλώνεται με διάφορες μορφές, η οποία μας φέρνει πιο κοντά στον Θεό. Η ύστερη ποίησή του αποκαλύπτει ότι βρισκόταν σε μία συνεχή μάχη ανάμεσα στην επίγεια αγάπη και στην αγάπη του για τον Θεό.

Κατά τη διάρκεια της ζωής του, αποκαλούνταν ο «θεϊκός Μιχαήλ Άγγελος» από τους συγχρόνους του, αλλά αυτό δεν αφορά αποκλειστικά το καλλιτεχνικό του ταλέντο. Αντανακλά επίσης τον χαρακτήρα του. Επέβαλλε στον εαυτό του διάφορα βάσανα και στερήσεις επιδιώκοντας την αγνότητα και την αγιοσύνη.

Εξ αυτών, ως γνήσιος μυστικιστής, ο Μιχαήλ Άγγελος βυθίζεται εντός του για να ανακαλύψει το νόημα της ζωής. Στα έργα του αποτυπώνονται αναγνωρίσιμες εσωτερικές αλήθειες. Αξιοσημείωτο είναι ότι η τέχνη που παρήγαγε εν τέλει αγαπήθηκε από όλους, ανεξαρτήτως των πνευματικών πεποιθήσεών τους.

Το πρόσωπο του Θεού, όπως απεικονίζεται στην Καπέλα Σιξτίνα δείχνει ότι ο Μιχαήλ Άγγελος συνδυάζει τον Αναγεννησιακό ουμανισμό με την παραδοσιακή θρησκευτική εικονογραφία. Παρουσιάζοντας τον Θεό με ανθρώπινα χαρακτηριστικά, γεφυρώνει το χάσμα μεταξύ του θείου και του θνητού, δίνοντας τη δυνατότητα στους ανθρώπους να σχετιστούν με το θείο με πιο προσωπικό τρόπο. Το πρόσωπο του Θεού, απεικονίζεται ως γενειοφόρος άνδρας με διαπεραστικά μάτια και ενσαρκώνει την αυστηρότητα και το έλεος.

Διαφορετικές θρησκευτικές οπτικές εμπλουτίζουν την κατανόηση μας για την εικόνα. Στην ιουδαϊκή/χριστιανική οπτική, το Πρόσωπο του Θεού ενσωματώνει θεϊκές ιδιότητες όπως συμπόνια, δικαιοσύνη και παντοδυναμία. Επίσης, αντικατοπτρίζει έναν προσωπικό Θεό που ασχολείται με τις ανθρώπινες υποθέσεις. Η απεικόνιση του Μιχαήλ Άγγελου απηχεί την πεποίθηση των Εβραίων ότι το πρόσωπο του Θεού σημαίνει παρουσία και ευλογία. Οι ραβινικές διδασκαλίες τονίζουν συχνά το πρόσωπο του Θεού ως μεταφορά για την καθοδήγηση και την προστασία του. Στη χριστιανική θεολογία, το πρόσωπο γίνεται κομβικό σημείο για τον στοχασμό της διπλής φύσης του Ιησού Χριστού – ανθρώπινη και θεϊκή. Τα διαπεραστικά μάτια του αντανακλούν τόσο το έλεος όσο και την κρίση, ιδιότητες βασικές για την κατανόηση της θεϊκής αλληλεπίδρασης με την ανθρωπότητα. Στον ινδουισμό και στον βουδισμό, η τέχνη παρουσιάζει θεότητες που μπορεί να είναι περισσότερο συμβολικές αφηρημένες αρετές. Ενώ στον ισλαμισμό απαγορεύεται η απεικόνιση του Θεού και τονίζεται η υπερβατική Του φύση.

Εν τέλει, ο τρόπος που ο Μιχαήλ Άγγελος ερμηνεύει το πρόσωπο του Θεού είναι επηρεασμένος από την εποχή του, τα άτομα που γνώρισε, την πνευματική του πορεία και από την ευφυΐα του.

Θα έλεγα ότι ο κάθε ένας από εμάς είναι προικισμένος με αυτή την «ευφυΐα», αλλά το εάν θα επιλέξει να την χρησιμοποιήσει για την εύρεση της ομορφιάς είναι δική του υπόθεση.

Πηγές

• Art in context. “The Face of God” by Michelangelo – Exploring the Celestial Vision
• Aish.com. The Michelangelo Code
• The British Museum. Between faith and heresy: Michelangelo in the 1540s
• Kingdom Winds. Michelangelo’s Spiritual Life