Μουσική

Στα μέσα του φθινοπώρου, η πανσέληνος ανατέλλει πάνω από ένα ομιχλώδες τοπίο. Κάτω από τα καταπράσινα βουνά, κοπέλες χορεύουν με ανέμελη κομψότητα, με τις βεντάλιες τους να ρίχνουν τις σκιές τους υπό το φως του φεγγαριού. Μετακινούμενος μεταξύ ακινησίας και κίνησης, ο χορός αυτός αντλεί έμπνευση από την ταοϊστική ιδέα ότι «όλα τα πράγματα προέρχονται από ένα και συνυπάρχουν σε μια συνεχή κατάσταση ροής».

Οι σπουδαστές του Κολλεγίου Fei Tian χορογράφησαν, εκτέλεσαν και μοιράζονται μαζί μας το κομμάτι «Το φεγγάρι λάμπει πάνω από τα πράσινα βουνά» για τον εορτασμό του Φθινοπωρινού Φεστιβάλ, το οποίο κατέχει εξέχουσα θέση στην κινεζική παράδοση και είναι αφιερωμένο στη λατρεία του φεγγαριού και της Τσανγκ’ε, της θεάς του φεγγαριού.

To Κολλέγιο Fei Tian είναι μια μη κερδοσκοπική εταιρεία με έδρα τη Νέα Υόρκη, η οποία δραστηριοποιείται στον χώρο της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, προσφέροντας και μεταπτυχιακούς τίτλους σπουδών, από το 2011. Αν και επικεντρώνεται στην κλασική κινεζική παράδοση, με τέχνες όπως ο παραδοσιακός κινεζικός χορός όπου πρωτοστατεί, η καλλιγραφία και η μουσική με παραδοσιακά όργανα όπως το έρχου, περιλαμβάνει και σπουδές στη ζωγραφική, την κλασική μουσική, τη σκηνογραφία και το design, καθώς και σε πιο πρακτικές κατευθύνσεις όπως η βιοϊατρική και η πληροφορική.

Η σχολή είναι θεμελιωμένη σε ισχυρές αξίες όπως η αριστεία (η φιλοδοξία για την υψηλότερη ποιότητα στις ακαδημαϊκές επιδόσεις), η ακεραιότητα (ακολουθούνται τα υψηλότερα ηθικά πρότυπα) και η προσφορά στην κοινότητα, με στόχο να έχει «θετικό αντίκτυπο στον κόσμο, παράγοντας μορφωμένα άτομα με ισχυρό ηθικό χαρακτήρα που θα χρησιμοποιούν τις γνώσεις και τις δεξιότητές τους για το γενικότερο καλό, την οικονομία και τα σύγχρονα ζητήματα».

Θα μπορούσε να πει κανείς ότι το Κολλέγιο Fei Tian είναι η φυσική συνέχεια της Ακαδημίας Τεχνών Fei Tian (Fei Tian Academy of the Arts), η οποία δραστηριοποιείται στην πρωτοβάθμια και τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, περιλαμβάνοντας εκτός από τα καλλιτεχνικά μαθήματα και τα μαθήματα ενός συνηθισμένου σχολείου, και η οποία υφίσταται από το 2007 ως εξέλιξη της Ακαδημίας Χορού Fei Tian, που είχε ιδρυθεί το 2006 στη Νέα Υόρκη από ασκούμενους του Φάλουν Ντάφα με στόχο τη διατήρηση, προώθηση και ανάπτυξη των παραδοσιακών κινεζικών τεχνών μέσω διδασκαλίας και παραστάσεων.

Από την Ακαδημία Τεχνών και το Κολλέγιο Fei Tian προέρχονται πολλοί από τους χορευτές, χορογράφους και μουσικoύς του Θιάσου Παραστατικών Shen Yun (Shen Yun Performing Arts).

Η ονομασία Fei Tian (Φέι Τιεν) σημαίνει στην κινεζική γλώσσα «ουράνια όντα που πετούν και φέρνουν καλοσύνη στον κόσμο μέσω του τραγουδιού και του χορού τους».

Για να παρακολουθήσετε το κομμάτι «Το φεγγάρι λάμπει πάνω από τα πράσινα βουνά», πατήστε εδώ.

Από την άλλη πλευρά, η πιο εξεζητημένη μουσική έχει τη φήμη ότι είναι δυσνόητη. Αλλά αυτό δεν ισχύει απαραίτητα.

Οι συνθέσεις του Γερμανού τραγουδοποιού Χανς Ζαξ [Hans Sachs, 1494-1576] είναι ένα παράδειγμα απλής αλλά κομψής μουσικής. Υποδηματοποιός στο επάγγελμα, είναι ο μεγαλύτερος εκπρόσωπος της παράδοσης των Meistersinger (κύριοι τραγουδιστές) που ήταν δημοφιλής στη Γερμανία κατά τον ύστερο Μεσαίωνα και τις αρχές της σύγχρονης εποχής. Ο Ζαξ συνδύασε την κομψότητα και την απλότητα με έναν τρόπο που λίγοι μπόρεσαν να φθάσουν.

Η συντεχνία των Meistersinger

Το μέρος που θεωρείται σήμερα ως το κέντρο της παράδοσης των Meistersinger είναι η Νυρεμβέργη της Γερμανίας. Τον 15ο αιώνα ήταν μια από τις μεγαλύτερες πόλεις της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και έδρα μιας ευημερούσας τάξης εμπόρων και τεχνιτών. Ως «ελεύθερη πόλη», δεν υπαγόταν στην εξουσία των τοπικών πριγκίπων ούτε στους συνήθεις κανόνες των μεσαιωνικών συντεχνιών, που περιόριζαν τις αδελφικές σχέσεις μεταξύ εκπροσώπων διαφορετικών επαγγελμάτων. Επιπλέον, έδινε προτεραιότητα στην εκπαίδευση των πολιτών της εργατικής τάξης, κάτι που ήταν σπάνιο τότε.

Οι εκεί τεχνίτες είχαν οργανώσει ένα άλλο είδος συντεχνίας, που βασιζόταν όχι τόσο στο επάγγελμα όσο στην ψυχαγωγία. Αυτή ήταν η συντεχνία των Meistersinger, των αρχιτραγουδιστών, όπου μαζεύονταν σιδηρουργοί, ξυλουργοί, δικηγόροι, δάσκαλοι και επιχειρηματίες για να συνθέσουν και να απαγγείλουν σόλο τραγούδια χωρίς συνοδεία [μουσικής].

Οι προκάτοχοι των Meistersinger ήταν οι Minnesinger (ερωτικοί τραγουδιστές), ευγενείς ποιητές-μουσικοί του πρώιμου Μεσαίωνα που τραγουδούσαν για την αυλική αγάπη με τον τρόπο των Γάλλων τροβαδούρων. Σε αντίθεση με αυτό το υψηλόφρων και ευγενές είδος, οι Meistersinger ήταν πιο γήινοι και απευθύνονταν σε απλούς ανθρώπους.

Αυτό που διέκρινε τους Meistersinger από τους απλούς λαϊκούς τραγουδιστές ήταν ένα κωδικοποιημένο σύνολο συνθετικών κανόνων που ακολουθούσαν οι συντεχνίες. Στις συνεδριάσεις, κριτικοί γνωστοί ως «ταμπλαδόροι» αξιολογούσαν το τραγούδι ενός υποψηφίου σύμφωνα με 32 κανόνες ποίησης, που κυμαίνονταν από αυστηρές απαιτήσεις για τη συλλαβή και τον ρυθμό έως τη μελωδία, την αντίστιξη και την ομοιοκαταληξία. Εάν ο υποψήφιος πληρούσε όλα αυτά τα πρότυπα, ένα στέμμα τοποθετούνταν στο κεφάλι του και του απονεμόταν ο τίτλος «Meister» (μαιτρ, αυθέντης, αριστοτέχνης).

Αν και οι κανόνες ήταν περίπλοκοι, τα τραγούδια δεν ήταν. Στόχος ήταν τα απλά σχήματα λόγου και οι ευχάριστες μελωδίες.

Ο κορυφαίος Meistersinger

Ο Χανς Ζαξ γεννήθηκε το 1494. Σχεδόν όλες οι πληροφορίες για αυτόν προέρχονται από σκόρπιες αναφορές στον εαυτό του στα περισσότερα από 2.500 τραγούδια του. Αυτό που είναι γνωστό είναι ότι ο πατέρας του, ένας ράφτης, φρόντισε να λάβει καλή εκπαίδευση. Αναλογιζόμενος αργότερα την παιδική του ηλικία, ο Ζαξ έγραψε:

Als ich in meiner Kindesjugend
Erzogen ward zu Sitt’ und Tugend,
Von meinen Ältern zu Zucht und Ehre
Dergleich hernach auch durch die Lehre

(Όταν ήμουν νέος
Μεγάλωσα με έθιμα και αρετές
από γέροντες για μόρφωση και τιμή
Και μετά και μέσα από μαθήματα)

Απαριθμεί θέματα από τη γραμματική μέχρι τη λογική, τη φιλοσοφία και την αστρονομία:

Ich lernt’ die Kunst auch der Gestirn’,
Die Geburt der Menschen judizir’n,

(Έμαθα την τέχνη των αστεριών
Για να αιτιολογήσω τη γέννηση της ανθρωπότητας).

Όταν ο Ζαξ ήταν 15 ετών, άρχισε να εργάζεται ως υποδηματοποιός. Στη συνέχεια ταξίδεψε σε διάφορες γερμανόφωνες πόλεις, μέχρι που έφτασε στην αυλή του Μαξιμιλιανού Α’, όπου μυήθηκε στο νέο στυλ των Meistersinger. Έχοντας μάθει την τέχνη της ποίησης από έναν υφαντουργό λιναριού, αποκάλυψε ένα πηγαίο ταλέντο σε αυτή την τέχνη.

Λίγα χρόνια αργότερα, ο Ζαξ επέστρεψε στη Νυρεμβέργη και ηγήθηκε της τραγουδιστικής συντεχνίας. Εκεί αναμόρφωσε μερικούς από τους πιο άκαμπτους κανόνες της σύνθεσης, κάνοντας τη φήμη της σχολή να εξαπλωθεί. Ο Ζαξ έγραφε για την καθημερινή ζωή, τη θρησκεία και την ηθική, συχνά με χιούμορ. Έγραφε επίσης θρησκευτικά τραγούδια, τα οποία ήταν πιο σοβαρά και βοήθησαν στη διάδοση του αναδυόμενου λουθηρανισμού μεταξύ των απλών ανθρώπων.

Ένα από τα πιο διάσημα τραγούδια του, αν και δύσκολο να μεταφραστεί, είναι το Silberweise («Ασημένιος αέρας»), στο οποίο ο Ζαξ επιβεβαιώνει την πίστη του στην αποστολή του, συγκρίνοντας τον δημιουργικό ποιητή με μια αναβλύζουσα πηγή που ανανεώνεται από υπόγεια νερά. Η πηγή βρίσκεται πάνω από μια μεγάλη στάσιμη λιμνούλα, σύμβολο των ασήμαντων τραγουδιστών που αντιγράφουν άλλους. Νιώθοντας γενναιόδωρος, ο Ζαξ δίνει στον κατώτερο τραγουδιστή ένα πράσινο στεφάνι, αλλά στον ποιητή ένα χρυσό στέμμα.

Το Silberweise έχει ηχογραφηθεί πολλές φορές και υπάρχει στο YouTube.

Πολιτιστική επιρροή

Ο Ζαξ είχε έντονη επιρροή στη γερμανική κουλτούρα και εκτιμούνταν δεόντως από δύο κορυφαίες φυσιογνωμίες της γερμανικής τέχνης και διανόησης: τον ποιητή Γιόχαν Βόλφγκανγκ φον Γκαίτε (1749-1832) και τον συνθέτη Ρίχαρντ Βάγκνερ (1813-83).

Εκτός Γερμανίας, ο Ζαξ είναι περισσότερο γνωστός ως ο πρωταγωνιστής της κωμικής όπερας του Βάγκνερ «Οι Αρχιτραγουδιστές της Νυρεμβέργης». Σε αυτό το έργο, ο Βάγκνερ παρουσιάζει μια συναρπαστική εικόνα του πώς η καθημερινή εργασία αναμειγνύεται με την υψηλή πρακτική της ποίησης. Σύμφωνα με τα λόγια του φανταστικού μαθητή του Ζαξ, Ντάβιντ, στην Πράξη Α’, Σκηνή II της όπερας:

Υποδηματοποιία και ποίηση
Μαθαίνω και τα δυο μαζί:
Όταν χτυπάω το δέρμα μέχρι να γίνει λείο,
μαθαίνω να προφέρω φωνήεντα και σύμφωνα.
όταν τρίβω την κλωστή με κερί μέχρι να γίνει στέρεη και σκληρή,
καταλαβαίνω καλά τι είναι η ομοιοκαταληξία…

Μεγάλο μέρος του χιούμορ της όπερας πηγάζει από τους περίτεχνους κανόνες σύνθεσης της συντεχνίας, οι οποίοι είναι μπερδεμένοι σε σημείο παραλογισμού. Σε μια σκηνή, ο Ντάβιντ λέει σε έναν χαρακτήρα που ονομάζεται Βάλτερ, ο οποίος κάνει οντισιόν για να γίνει μέλος της συντεχνίας, ότι του επιτρέπονται μόνο «επτά λάθη», τα οποία θα σημειωθούν με κιμωλία. Εάν υπάρχουν περισσότερα από αυτά, τότε θα «χάσει την ευκαιρία του» και θα «καταστραφεί εντελώς!»

Ο Γκαίτε, το γερμανικό αντίστοιχο του Σαίξπηρ, έβλεπε τον Ζαξ ως πρότυπο για τη δική του ποίηση και δράμα. Όπως ο Γκαίτε, ο Ζαξ ήταν και εκείνος θεατρικός συγγραφέας.

Ο Γκαίτε έγραψε μάλιστα ένα ποίημα με τίτλο «Η ποιητική αποστολή του Χανς Ζαξ», στο οποίο περιγράφει έναν τσαγκάρη μετά από μια κουραστική μέρα εργασίας στο εργαστήριό του. Ενώ πετάει μακριά τη βρώμικη ποδιά του, τον πλησιάζει η Μούσα και του εξηγεί ότι έχει «επιλεγεί» να διακηρύξει την «αρετή και την ευσέβεια» σε όλη τη γη. Το ποίημα τελειώνει με τη διαβεβαίωση ότι το μέλλον θα στεφανώσει τον Ζαξ με ποιητική δόξα:

Ενώ ζει έτσι, κρυφά ευλογημένος,
Πάνω του στα σύννεφα υψώνεται
ένα στεφάνι από δρυ, υπέροχο και καταπράσινο
Τοποθετημένο στο μέτωπό του στο μέλλον…

Δεν στέφουμε πια τους βάρδους με δάφνες ή δρυ ούτε οι ταπεινοί τσαγκάρηδες απολαμβάνουν δόξα. Με την εξαφάνιση του συντεχνιακού συστήματος και την εμφάνιση των πανεπιστημίων, άρχισαν να κυριαρχούν στην καλλιτεχνική σκηνή οι διανοούμενοι. Με την πάροδο του χρόνου, οι σπουδασμένοι βάρδοι  διαχωρίστηκαν από τους υπόλοιπους. Αλλά χωρίς αυτούς που εργάστηκαν σκληρά, δεν θα μπορούσαν να βρίσκονται τόσο ψηλά. Την επόμενη φορά που θα βγάλετε τα παπούτσια σας, λοιπόν, και θα καθίσετε να χαλαρώσετε ακούγοντας λίγη μουσική, σκεφτείτε τον Χανς Ζαξ.

Του Andrew Benson Brown

Επιμέλεια: Βαλεντίνα Λισάκ

Μια φιλόξενη διοργάνωση, το Διεθνές Φεστιβάλ Εκκλησιαστικού Οργάνου «ΑΝΩ», έφερε και φέτος στην Ερμούπολη οργανίστες και μουσικούς διεθνούς εμβέλειας, δίνοντας την ευκαιρία σε ένα πολυπληθές ετερόκλητο κοινό να παρακολουθήσει μια σειρά συναυλιών με έργα περισσότερο ή λιγότερο γνωστών συνθετών από διάφορες μουσικές περιόδους μέχρι αυτοσχεδιασμούς κι ένα ευφυές πάντρεμα παλαιότερων και σύγχρονων έργων.

Στον Καθεδρικό Ναό Αγίου Γεωργίου στην Άνω Σύρο, το ρεσιτάλ του Τζιανλούκα Λιμπερτούτσι, οργανίστα του Βικαριάτου για την Πόλη του Βατικανού στη Βασιλική του Αγίου Πέτρου της Ρώμης περιελάμβανε έργα γνωστών συνθετών, όπως Μπαχ, Βιβάλντι και Φρεσκομπάλντι, αλλά και λιγότερο γνωστών, καλύπτοντας σχεδόν όλες τις περιόδους της μουσικής, από το 1600 μέχρι σήμερα.

Πριν τη συναυλία, στο προαύλιο του ναού, το κοινό καλωσόριζε ένα σύνολο πνευστών από μέλη της Φιλαρμονικής του Δήμου Σύρου – Ερμούπολης.

Εντυπωσιακή ήταν η διασκευασμένη εκτέλεση της Φραγκοσυριανής που γέμισε με το ξεχωριστό της ηχόχρωμα, συναίσθημα, την κατάμεστη αίθουσα του ναού.

Σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο, φιλοξενήθηκε παράλληλα, σε συνεργασία με το Τσεχικό Κέντρο της Αθήνας, η έκθεση «Διάσημοι Τσέχοι Συνθέτες» (Σμέτανα / Ντβόρζακ / Γιάνατσεκ / Μαρτίνου) του Εθνικού Μουσείου της Πράγας παρουσιάζοντας τις σπουδαίες προσωπικότητες των 4 Τσέχων συνθετών, οι οποίοι αποτελούν τον πυρήνα της λεγόμενης τσεχικής κλασικής μουσικής με επιδράσεις πέρα από τα σύνορα της χώρας τους.

Η δεύτερη εκδήλωση στο πλαίσιο του Φεστιβάλ ήταν το αποτέλεσμα της σύμπραξης δύο εξαιρετικών μουσικών, του οργανίστα Μίχαου Μαρκουσέφσκι (Πολωνία) και της σολίστριας κόρνου Μαρτίνα Ράιτμαν (Γερμανία). Η συναυλία πραγματοποιήθηκε σε συνεργασία με την Πρεσβεία της Πολωνικής Δημοκρατίας και την Πρεσβεία της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας στην Αθήνα. Και αυτής της συναυλίας προηγήθηκε το καλωσόρισμα του κοινού με τρεις φανφάρες από σύνολο πνευστών μελών της Φιλαρμονικής του Δήμου Σύρου – Ερμούπολης, στο προαύλιο του ναού.

Οι άνθρωποι που έχουν εμφυσήσει πνοή στο Φεστιβάλ

Πολύτιμο στην όλη διαδικασία είναι ότι το Φεστιβάλ Εκκλησιαστικού Οργάνου «ΑΝΩ» δεν είναι απλώς ένα ακόμη φεστιβάλ μεταξύ πολλών που φιλοξενούνται κάθε χρόνο στην πολιτιστικά δραστήρια Ερμούπολη.

Αποτελεί έναν ζωντανό οργανισμό που έκανε δειλά τα πρώτα του βήματα πριν από επτά χρόνια, εξελίσσεται και προχωρά με όραμα και καινοτομίες. Ο εκτελεστικός διευθυντής του Φεστιβάλ Χάρης Βεκρής, πάντα δημιουργικός και πρωτοπόρος, έχει καταφέρει με τους ανθρώπους που αναλαμβάνουν την καλλιτεχνική ευθύνη, αλλά και τη σταθερή στήριξη του σεβασμιότατου καθολικού Επισκόπου Σύρου π. Πέτρου Στεφάνου να δημιουργήσει έναν δυναμικό θεσμό που ωριμάζει παραγωγικά και ανεβαίνει διαρκώς επίπεδο.

Σε σύντομη τοποθέτησή του, ο κος Βεκρής αναφέρθηκε ταυτόχρονα στη συμβολή της διοργάνωσης στην προβολή και αναζωογόνηση του μεσαιωνικού οικισμού της Άνω Σύρου, επισημαίνοντας πως η προσπάθεια αυτή δεν διακόπηκε ούτε κατά την περίοδο της πανδημίας. Ο καλλιτεχνικός διευθυντής του «ΑΝΩ», ο μαέστρος Στέφανος Τσιαλής, ευχαρίστησε στη συνέχεια όλους τους εθελοντές του Φεστιβάλ για την ανεκτίμητη προσφορά τους στη στήριξη του θεσμού και δήλωσε ενθουσιασμένος που του δίνεται η ευκαιρία και τα εφόδια για να συμβάλει κι εκείνος στην ανάπτυξη της πολιτιστικής ζωής της ιδιαίτερης πατρίδας του. Πολύτιμο εργαλείο, για μια ακόμη φορά, ήταν τα σχόλια του συμβούλου προγράμματος του Φεστιβάλ Νίκου Κανελλόπουλου, μέσα από τα οποία το κοινό γνώρισε λεπτομέρειες για το πρόγραμμα που παρουσιάστηκε και το οποίο περιλάμβανε από συνθέσεις του W.A. Mozart, μέχρι τον «Άρχοντα των Δαχτυλιδιών» και τον «Χάρι Πότερ».

Από τον Μότσαρτ στον Μορικόνε

Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα ήταν η εκδήλωση που φιλοξενήθηκε στο προαύλιο του Ησυχαστηρίου «Παναγία της Ελπίδος» της Ιεράς Μονής των Αδελφών του Ελέους, στην Ερμούπολη, όπου το σύνολο εγχόρδων «Athens Classical Players», αποτελούμενο από μουσικούς της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών, παρουσίασε ένα ξεχωριστό πρόγραμμα με έργα των Μότσαρτ, Μπέλα Μπάρτοκ, Αράμ Χατσατουριάν, Νίκου Σκαλκώτα και Ένιο Μορικόνε. Άλλωστε και μόνο ο τίτλος της εκδήλωσης, «Από τον Μότσαρτ στον Μορικόνε», κινούσε το ενδιαφέρον. Το κοινό είχε την ευκαιρία να ταξιδέψει μελωδικά σε μια μαγική ατμόσφαιρα από ένα ανοιχτό μπαλκόνι στο Αιγαίο.

Οι εκδηλώσεις ολοκληρώθηκαν με έργα για εκκλησιαστικό όργανο και φωνή, στον Καθεδρικό Ναό Αγίου Γεωργίου Άνω Σύρου, με τον Τσέχο οργανίστα Κάρελ Μαρτίνεκ και τη συριανής καταγωγής υψίφωνο Χριστίνα Ασημακοπούλου.

Ο κόσμος είναι ένα απίστευτα ποικιλόμορφο μέρος – από τον φυσικό κόσμο μέχρι τον κόσμο του ανθρώπινου πολιτισμού. Ωστόσο, υπάρχουν ορισμένα παγκόσμια στοιχεία που δένουν μαζί όλα τα διαφορετικά νήματα. Ένα από αυτά είναι η παρουσία έγχορδων οργάνων σχεδόν σε κάθε πολιτισμό.

Ορισμένα έγχορδα ακούγονται γραφικά, άλλα μυστηριακά, ενώ κάποια άλλα φαίνεται να μπορούν να εκφράσουν σχεδόν όλη την γκάμα των συναισθημάτων.

Το παρόν άρθρο παρουσιάζει επτά από αυτά, από πολιτισμούς της Δύσης και της Ανατολής.

Το σιτάρ

Καταγωγή: Ινδία

Το σιτάρ είναι ένα έγχορδο όργανο με μακρύ λαιμό και σώμα σε σχήμα κολοκύθας. Μια συναρπαστική πτυχή του που το διαφοροποιεί από τα περισσότερα δυτικά έγχορδα όργανα είναι ότι διαθέτει «συμπαθητικές χορδές» που δονούνται αυτόματα, σε συμφωνία με τις παιγμένες χορδές, δημιουργώντας έναν μοναδικό και πλούσιο ήχο που συνδέεται άρρηκτα με την κλασική και παραδοσιακή ινδική μουσική.

Η κιθάρα

Καταγωγή: Ισπανία

Η κιθάρα υπήρξε έγχορδο μουσικό όργανο της ελληνικής αρχαιότητας, το οποίο ανήκε στην ευρύτερη οικογένεια της λύρας. Η ιστορία της σύγχρονης κιθάρας ξεκινά τον 15ο αιώνα, με το πρώτο όργανο του είδους να απαντά στην Ισπανία.

Είναι ένα πολύπλευρο όργανο, συνήθως με έξι χορδές (αν και υπάρχουν πολλές ποικιλίες), που παίζεται με χτύπημα ή τράβηγμα. Χρησιμοποιείται σε ένα ευρύ φάσμα μουσικών ειδών. Υπάρχουν τόσο ακουστικές όσο και ηλεκτρικές παραλλαγές της κιθάρας.

Η κιθάρα ανήκει στην οικογένεια των έγχορδων οργάνων που παίζονται σε λοξή γωνία μπροστά από τον κορμό. Άλλα όργανα αυτής της κατηγορίας είναι το γιουκαλίλι, το ούτι και το λαούτο. Υπάρχουν επίσης και τα έγχορδα που παίζονται όρθια στην αγκαλιά (όπως η κινεζική πίπα), πλαγιαστά στην αγκαλιά (όπως το νταούλι των Απαλαχίων) ή πλαγιαστά σε βάση (όπως το σαντούρι ή το κανονάκι).

Το έρχου

Καταγωγή: Κίνα

Το έρχου είναι ένα παραδοσιακό δίχορδο όργανο με δοξάρι, όπως μαρτυρά και το όνομά του αφού «ερ» στην κινέζικη γλώσσα σημαίνει «δύο». Έχει μακρύ, λεπτό λαιμό και ένα ηχηρό σώμα που καλύπτεται συνήθως με δέρμα φιδιού (αν και ορισμένοι κατασκευαστές έρχου αποφεύγουν τη χρήση δέρματος φιδιού).
Το δοξάρι είναι στερεωμένο ή αναρτημένο μεταξύ των δύο χορδών και ο παίκτης παράγει ήχο και νότες τοποθετώντας το δοξάρι στις χορδές και πιέζοντας τις χορδές με τα δάχτυλα. Αυτό το όργανο έχει ξεχωριστό, εκφραστικό ήχο και χρησιμοποιείται συχνά στην παραδοσιακή κινεζική μουσική. Ο ήχος του συχνά παρομοιάζεται με την ανθρώπινη φωνή και μερικές φορές αναφέρεται ως «κινεζικό βιολί».

Το ούτι

Καταγωγή: Μέση Ανατολή

Το ούτι είναι ένα αχλαδόμορφο, κοντόλαιμο έγχορδο όργανο με 11 συνήθως χορδές (αν και υπάρχουν και μοντέλα με 10 ή 13 χορδές). Ανήκει στην οικογένεια του λαούτου, αλλά, σε αντίθεση με το δυτικό λαούτο, το ούτι δεν έχει τάστα (μεταλλικές λωρίδες τοποθετημένες κατά μήκος του λαιμού ενός οργάνου, που σηματοδοτούν το σημείο όπου βρίσκονται συγκεκριμένες νότες). Παραδοσιακά παίζεται με ένα πλέκτρο (ένα είδος πένας), γνωστό ως ρίσα στα αραβικά, και ο πλούσιος, γεμάτος ήχος του συμβάλλει στο χαρακτηριστικό ηχόχρωμα της παραδοσιακής μουσικής της Μέσης Ανατολής. Το ούτι επηρέασε επίσης την ανάπτυξη άλλων οργάνων.

Το κότο

Καταγωγή: Ιαπωνία

Το κότο είναι ένα παραδοσιακό ιαπωνικό έγχορδο όργανο με μακρύ ξύλινο σώμα και 13 ή 17 χορδές. Ανήκει στην οικογένεια των κιθάρων και παίζεται με το τράβηγμα των χορδών με ειδικές πένες («τσούμε») που φοριούνται στον αντίχειρα, το δείκτη και το μέσο δάχτυλο του ενός χεριού. Το κότο έχει κινητές γέφυρες, επιτρέποντας στον παίκτη να ρυθμίζει το ύψος των χορδών (γέφυρα είναι το μικρό κομμάτι λεπτού ξύλου που κρατά τις χορδές μακριά από το σώμα του οργάνου). Διαθέτει λεπτό και υποβλητικό ήχο, γεγονός που το καθιστά κεντρικό όργανο της παραδοσιακής ιαπωνικής μουσικής. Το κότο χρησιμοποιείται τόσο ως σόλο όργανο όσο και ως μέρος ενός μουσικού συνόλου.

Η άρπα

Καταγωγή: Μεσοποταμία

Η άρπα, ένα από τα αρχαιότερα όργανα, θεωρείται ότι έχει τις ρίζες της στη Μεσοποταμία, την Περσία και την Αίγυπτο. Με την πάροδο του χρόνου, εξελίχθηκε παγκοσμίως, αποκτώντας εξέχουσα θέση στις ευρωπαϊκές αυλές και αποτελώντας σύμβολο στις κέλτικες παραδόσεις. Οι κέλτικες άρπες έχουν ξεχωριστή θέση στις μουσικές παραδόσεις της Ιρλανδίας και της Σκωτίας. Με τον χαρακτηριστικό γεμάτο ήχο της, η κέλτικη άρπα υπήρξε σύμβολο πολιτιστικής ταυτότητας και κατέχει εξέχουσα θέση στη λαϊκή και παραδοσιακή μουσική.

Η άρπα με πεντάλ, που εμφανίστηκε τον 19ο αιώνα, διεύρυνε τις τονικές δυνατότητες της άρπας. Η σύγχρονη άρπα συναυλιών, με το περίτεχνο σύστημα πεντάλ και το μεγάλο μέγεθός της, αποτελεί βασικό στοιχείο μίας κλασικής ορχήστρας. Σήμερα, η άρπα εμφανίζεται τόσο στην κλασική όσο και στη λαϊκή μουσική.

Το σαντούρι

Καταγωγή: Μέση Ανατολή

Η ονομασία «σαντούρι» προέρχεται από την ελληνική λέξη «ψαλτήρι» μέσω της περσικής «σαντούρ».

Προερχόμενο πιθανότατα από τη Μέση Ανατολή γύρω στο 900 μ.Χ., το σαντούρι είναι ένα τραπεζοειδές ξύλινο κουτί με περίπου 100-105 μεταλλικές χορδές τεντωμένες κατά μήκος, τις οποίες χτυπά ο μουσικός με μικρά, ξύλινα ραβδία ή μπαγκέτες. Η κρουστική πτυχή του το καθιστά ένα «κρουστό έγχορδο όργανο» – κατά κάποιον τρόπο είναι ένας πρώιμος πρόγονος του πιάνου. (το οποίο, για όσους δεν το γνωρίζουν, παράγει επίσης τον ήχο του μέσω μαλακών σφυριών που χτυπούν χορδές).

Το σαντούρι έφτασε στο απόγειό του γύρω στα τέλη του Μεσαίωνα και την Αναγέννηση και ήταν δημοφιλές σε όλη την Ανατολική και Δυτική Ευρώπη. Ευδοκίμησε τόσο σε λαϊκά όσο και σε αυλικά περιβάλλοντα, προσαρμοζόμενο σε περιφερειακές παραλλαγές. Με τον ιδιαίτερο ήχο του, έχει γίνει βασικό στοιχείο της αμερικανικής φολκ, μπλούγκρας και κέλτικης μουσικής. Ενώ η δημοτικότητά του μειώθηκε με την πάροδο του χρόνου, τα τελευταία χρόνια αναβιώνει, με τους μουσικούς να εξερευνούν την ευελιξία του σε όλα τα είδη.

Της Angelica Reis

Επιμέλεια: Αλία Ζάε

Οι διάφοροι φωνητικοί τύποι της όπερας μπορεί να προκαλέσουν σύγχυση ακόμη και στους επαγγελματίες τραγουδιστές. Για αιώνες, η ευρωπαϊκή παράδοση της κλασικής μουσικής έχει κατατάξει τις διαφορετικές φωνές της όπερας σε επτά κύριες κατηγορίες, που συνήθως ορίζονται από τη φωνητική έκταση του τραγουδιστή.

Εντός αυτών των επτά κατηγοριών φωνής, υπάρχουν πολλές υποκατηγορίες, όπως λυρική, κολορατούρα ή δραματική, που σχετίζονται με παράγοντες όπως το βάρος ή το ηχόχρωμα. Το φωνητικό βάρος αναφέρεται στο πόσο ελαφριά ή βαριά μπορεί να τραγουδήσει ένας τραγουδιστής, ενώ το φωνητικό ηχόχρωμα αναφέρεται στην ποιότητα του ήχου. Αν και κάθε φωνή είναι μοναδική, αυτές οι φωνητικές κατηγορίες βοηθούν τους τραγουδιστές να επιλέξουν τα σωστά κομμάτια για τον τύπο της φωνής τους. Είναι επίσης ένας τρόπος να σέβονται το πρωτότυπο έργο του συνθέτη, καθώς κάθε συγκεκριμένος ρόλος προορίζεται συνήθως για ένα συγκεκριμένο είδος φωνής.

Τύποι γυναικείων φωνών

Η φωνή της σοπράνο είναι ίσως η πιο γνωστή και αναγνωρίσιμη από όλες τις φωνές της όπερας. Οι σοπράνο έχουν την υψηλότερη φωνή τραγουδιού από όλες και μπορούν εύκολα να πετύχουν υψηλές νότες. Δεδομένου ότι η υψηλή περιοχή μπορεί να ακουστεί πάνω από την ορχήστρα, αυτοί οι τύποι φωνών έχουν συχνά τους πιο εξέχοντες ρόλους και, ως εκ τούτου, είναι συχνά οι ηρωίδες, όπως η Βιολέτα στο «Λα Τραβιάτα» του Βέρντι ή η Ιουλιέτα στο «Ρωμαίος και Ιουλιέτα» του Γκουνό.

Ορισμένες από τις πιο διάσημες τραγουδίστριες της όπερας ήταν σοπράνο, όπως η Μαρία Κάλλας και η Ρενάτα Τεμπάλντι, και πολλές από τις σημερινές διάσημες τραγουδίστριες είναι επίσης σοπράνο, όπως η Ρενέ Φλέμινγκ και η Νταϊάνα Νταμράου.

Με εύρος ελαφρώς χαμηλότερο από αυτό της σοπράνο, η μέτζο σοπράνο (μεσόφωνος) έχει πιο πλούσιο ήχο και συνήθως παίζει δευτερεύοντες ρόλους στις όπερες, με λίγες εξαιρέσεις, όπως η Κάρμεν στην «Κάρμεν» του Μπιζέ ή η Ροζίνα στον «Κουρέα της Σεβίλλης» του Ροσσίνι.

Οι μεσόφωνοι συχνά υποδύονται κακοποιούς, μητέρες ή ακόμη και νεαρούς άνδρες (που ονομάζονται «ρόλοι με παντελόνι»), όπως ο Κερουμπίνο στους «Γάμους του Φίγκαρο» του Μότσαρτ. Διάσημες μεσόφωνοι είναι οι Τζέσυ Νόρμαν, Σεσίλια Μπαρτολί και Τζόις Ντι Ντονάτο.

Η κοντράλτο είναι ο χαμηλότερος τύπος γυναικείας φωνής και επίσης ο σπανιότερος. Οι κοντράλτο συχνά υποδύονται μάγισσες, άνδρες ή σοφότερες ηλικιωμένες γυναίκες, αλλά τις περισσότερες φορές αυτοί οι ρόλοι ερμηνεύονται από μέτζο-σοπράνο με χαμηλότερη έκταση. Διάσημοι ρόλοι κοντράλτο περιλαμβάνουν την Έρντα από τον «Ρινόκερο» του Βάγκνερ και την Ουλρίκα από τον «Χορό με μάσκες» του Βέρντι.

Όσον αφορά τις διάσημες κοντράλτο, μερικές αξιοσημείωτες είναι η Καθλήν Φεριέ και η Νάταλι Στούτζμαν.

Τύποι ανδρικών φωνών

Ο κόντρα-τενόρος είναι ο σπανιότερος τύπος ανδρικής φωνής και ο υψηλότερος σε φωνητικό εύρος, ισοδύναμος με τη μέτζο-σοπράνο σε ύψος. Πολύ δημοφιλής κατά την εποχή του Μπαρόκ (περίπου 1600-1750), οι κόντρα-τενόροι ουσιαστικά εξαφανίστηκαν κατά τη ρομαντική εποχή (περίπου 1830-1900), αλλά επανέκαμψαν τον 20ό αιώνα χάρη σε συνθέτες όπως ο Μπέντζαμιν Μπρίτεν, ο οποίος έγραψε ειδική μουσική για κόντρα-τενόρους.

Οι κόντρα τενόροι τραγουδούν επίσης ρόλους μπαρόκ, όπως ο Οτόνε στην «Αγριππίνα» του Χαίντελ, ή ρόλους καστράτων, καθώς η πρακτική αυτή έχει ευτυχώς καταργηθεί. Τον 17ο και 18ο αιώνα, ήταν σύνηθες να ευνουχίζονται οι άνδρες τραγουδιστές στον κόσμο της όπερας για να διατηρείται μια φωνή που θα μπορούσε να ανεβαίνει ομαλά από τις χαμηλές στις υψηλές περιοχές. Στις μέρες μας, οι κόντρα τενόροι αντικαθιστούν αυτούς τους τραγουδιστές χρησιμοποιώντας ένα φωνητικό φαλτσέτο, μια μέθοδο που τους επιτρέπει να τραγουδούν υψηλότερες νότες.

Ο τενόρος έχει την υψηλότερη ανδρική φωνή μετά τον κόντρα τενόρο και είναι η πιο συνηθισμένη ανδρική φωνή στην όπερα. Καθώς οι υψηλότερες φωνές τείνουν να ακούγονται νεότερες, οι τενόροι συνήθως υποδύονται τους νεαρούς ή ρομαντικούς ήρωες της όπερας, όπως ο Ζίγκφριντ στον «Κύκλο του δαχτυλιδιού» του Βάγκνερ ή ο Εντγκάρντο στη «Λουτσία ντι Λαμερμούρ» του Ντονιτσέτι.

Τρεις είναι οι πιο διάσημοι τενόροι στον κόσμο: ο Λουτσιάνο Παβαρότι, ο Πλάθιντο Ντομίνγκο και ο Χοσέ Καρέρας. Υπάρχουν, ωστόσο, και πολλοί άλλοι γνωστοί και εξαιρετικοί τενόροι, όπως ο Γιόνας Κάουφμαν και ο Χουάν Ντιέγκο Φλόρες.

Το εύρος του βαρύτονου βρίσκεται στη μέση της φυσικής ανδρικής φωνής. Οι βαρύτονοι τραγουδούν ποικίλους ρόλους, από μη αγαπημένους συζύγους έως κακοποιούς, όπως για παράδειγμα ο κόμης Αλμαβίβα στους «Γάμους του Φίγκαρο» του Μότσαρτ. Η βαρύτονη φωνή απέκτησε ιδιαίτερη σημασία στην όπερα του 19ου αιώνα, καθώς ο Βέρντι χρησιμοποίησε βαρύτονους στις πιο γνωστές όπερές του, συμπεριλαμβανομένων των «Ριγκολέττο», «Ναμπούκο» και «Οθέλλος». Διάσημοι βαρύτονοι είναι ο Ντήτριχ Φίσερ-Ντίσκαου, ο Χέρμαν Πρέι και ο Μπράιν Τέρφελ.

Η μπάσα φωνή είναι η χαμηλότερη ανδρική φωνή της όπερας. Συχνά συνδέεται με μορφές εξουσίας, όπως ο Σάραστρο στον «Μαγικό αυλό» του Μότσαρτ ή με χιουμοριστικούς χαρακτήρες όπως ο γιατρός Μπάρτολο στον «Κουρέα της Σεβίλλης» του Ροσσίνι. Οι πιο φημισμένοι μπάσοι είναι οι Κουρτ Μολ, Μπόρις Κριστόφ, Ρουτζέρο Ραϊμόντι και Ρενέ Παπέ.

Το γερμανικό σύστημα Fach

Όταν οι κλασικοί τραγουδιστές γνωρίζουν τη φωνητική τους περιοχή και την κατηγορία τους, μπορούν να χρησιμοποιήσουν άλλες υπο-φωνητικές περιοχές εντός της κατηγορίας τους για να τελειοποιήσουν την τέχνη τους. Το σύστημα Fach είναι το πιο γνωστό και αναπτύχθηκε τον 19ο αιώνα από τις γερμανικές εταιρείες όπερας. Το σύστημα αυτό εξακολουθεί να είναι ένα από τα πιο ευρέως χρησιμοποιούμενα συστήματα στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική σήμερα.

Παρά τη δημοτικότητά του, το σύστημα Fach είναι μια από τις πιο συγκεχυμένες έννοιες στην όπερα, καθώς έχει πάνω από 25 υποκατηγορίες που συχνά μπορεί να επικαλύπτονται και οι οποίες διαφέρουν από χώρα σε χώρα. Το σύστημα αυτό κατατάσσει τους διαφορετικούς τύπους φωνών της όπερας ανάλογα με το εύρος, το βάρος (πόσο καλά προβάλλει η φωνή) και το ηχόχρωμα (την ποιότητα του ήχου).

Οι τραγουδιστές μπορεί να έχουν το ίδιο εύρος, αλλά όχι το ίδιο βάρος ή ηχόχρωμα και, ως εκ τούτου, δεν θα είναι κατάλληλοι να τραγουδήσουν τους ίδιους ρόλους. Δεν μπορούν όλες οι σοπράνο να τραγουδήσουν τη Βασίλισσα της Νύχτας στον «Μαγικό αυλό» του Μότσαρτ, έναν ρόλο κολορατούρας σοπράνο. Ή μάλλον, μπορούν, αλλά δεν θα ταιριάζει με τον τύπο της φωνής τους και αυτό μπορεί να βλάψει τη φωνή τους με την πάροδο του χρόνου.

Γενικά, οι σοπράνο εντάσσονται σε μία από τις πέντε αυτές κατηγορίες: soubrette, coloratura, lyric, spinto ή dramatic. Η soubrette ή ελαφριά σοπράνο έχει ελαφρύ και φωτεινό ήχο, ιδανικό για ρόλους που απαιτούν ελαφρότητα στην ερμηνεία τους, όπως η Σουζάνα στο έργο του Μότσαρτ «Οι Γάμοι του Φίγκαρο».

Η ελαφριά σοπράνο διαφέρει πολύ από την κολορατούρα σοπράνο, η οποία μπορεί εύκολα να τραγουδήσει υψηλές και γρήγορες νότες, που αντιπροσωπεύουν ακραία συναισθήματα, σε απαιτητικούς ρόλους όπως η Κονστάνσε στο «Απαγωγή από το σεράι» του Μότσαρτ.

Η λυρική σοπράνο έχει θερμότερο τόνο και ευρύτερο φωνητικό εύρος από την ελαφριά σοπράνο, και συχνά είναι η ηρωίδα, όπως η Μιμί στο «Λα μποέμ» του Πουτσίνι. Η spinto σοπράνο έχει μεγαλύτερη φωνητική κλίμακα από τη λυρική σοπράνο και συχνά ερμηνεύει πιο γενναίες ηρωίδες με μεγάλες κορυφώσεις, όπως η Λεονόρα στο «Ιλ Τροβατόρε» του Βέρντι.

Τέλος, η δραματική σοπράνο είναι ο πιο ισχυρός τύπος της φωνής της σοπράνο, με μεγαλύτερη φωνή και πιο δραματικούς ρόλους, όπως η «Ηλέκτρα» του Στράους.

Οι μεσόφωνοι μπορούν επίσης να είναι κολορατούρες, δραματικές ή λυρικές. Τα γενικά χαρακτηριστικά παραμένουν τα ίδια με αυτά των σοπράνο, αλλά οι μεσόφωνοι έχουν χαμηλότερη έκταση. Διάσημοι ρόλοι μεσόφωνου σε αυτές τις υποκατηγορίες περιλαμβάνουν την Αντζελίνα στο «Λα Τσενερεντόλα» του Ροσίνι (μεσόφωνος κολορατούρα), την Αζουτσένα στο «Ιλ Τροβατόρε» του Βέρντι (δραματική μεσόφωνος) και τον Κερουμπίνο στους «Γάμους του Φίγκαρο» του Μότσαρτ (λυρική μεσόφωνος).

Όσον αφορά τις κοντράλτο, η διάκριση Fach γίνεται περισσότερο με βάση τον χαρακτήρα παρά τη φωνητική ποιότητα, κάτι που ισχύει και για τους κόντρα τενόρους.

Όσον αφορά τις ανδρικές φωνές, τις περισσότερες υποδιαιρέσεις τις έχουν οι τενόροι, όπως συμβαίνει με τις σοπράνο για τις γυναικείες φωνές. Υπάρχουν συνήθως τέσσερεις κοινοί τύποι τενόρων: λυρικός, spinto, δραματικός και heldentenor. Ο λυρικός τενόρος είναι συνήθως ο νεαρός άνδρας που είναι ερωτευμένος με την ηρωίδα και έχει ζεστή ποιότητα ήχου, όπως ο Αλφρέντο στην «Τραβιάτα» του Βέρντι.

Ο τενόρος spinto είναι παρόμοιος με τον λυρικό τενόρο σε έκταση, αλλά έχει υψηλότερες νότες και συχνά παίζει ηρωικούς ρόλους, όπως ο Δον Χοσέ στην «Κάρμεν» του Μπιζέ. Ο δραματικός τενόρος είναι ισχυρός και μπορεί να παράγει αρκετές υψηλές νότες με πλούσιο ήχο, όπως ακριβώς και η δραματική σοπράνο ή η μέτζο σοπράνο. Τέλος, ο χέλντεν τενόρος, γνωστός και ως τενόρος του Βάγκνερ, υποδύεται βαγκνερικούς ήρωες και έχει πιο ογκώδη φωνή.

Οι βαρύτονοι μπορούν επίσης να είναι λυρικοί ή δραματικοί, όπως ο Παπαγκένο στον «Μαγικό αυλό» του Μότσαρτ ή ο Σκάρπια στην «Τόσκα» του Πουτσίνι. Μπορούν επίσης να είναι βαρύτονοι χαρακτήρων, γνωστοί και ως «βαρύτονοι του Βέρντι». Πρόκειται για έναν τύπο φωνής που χαρακτηρίζει τις όπερες του Βέρντι και είναι ένας σπάνιος τύπος φωνής, καθώς αυτοί οι ρόλοι απαιτούν από τους τραγουδιστές να τραγουδούν τόσο χαμηλές όσο και υψηλές νότες, ενώ ενσαρκώνουν έναν δραματικό χαρακτήρα, όπως ο «Μάκβεθ» του Βέρντι.

Τέλος, υπάρχουν συνήθως τρεις τύποι μπάσου: μπάσος-βαρύτονος, buffo και basso profundo. Ο μπάσος-βαρύτονος βρίσκεται ανάμεσα στον βαρύτονο και τον μπάσο και είναι ιδανικός για να τραγουδήσει βαγκνερικούς ρόλους, όπως ο Βόταν στο «Δαχτυλίδι». Σε αντίθεση με τον μπάσο-βαρύτονο, ο basso buffo ερμηνεύει κωμικούς ρόλους με εκτεταμένες γλωσσοδέτες, όπως ο Δον Μανίφικο στην «Λα Τσενερεντόλα» του Ροσσίνι. Όσο για τον basso-profundo, είναι ο χαμηλότερος τύπος φωνής στην όπερα, με χαρακτηριστικό ρόλο τον Σαράστρο στον «Μαγικό αυλό» του Μότσαρτ.

Ορισμένες φωνές είναι τόσο μοναδικές που δεν ταιριάζουν στο σύστημα Fach, ενώ κάποιες άλλες μπορούν να τραγουδήσουν ένα ευρύ φάσμα ρόλων.Αυτή ήταν και η περίπτωση της Μαρίας Κάλλας, μιας από τις πιο εξέχουσες μορφές της όπερας όλων των εποχών.

Ενώ το σύστημα Fach μπορεί να είναι χρήσιμο για ορισμένες ομάδες όπερας και τραγουδιστές, υπάρχει πάντα ένα ισχυρό στοιχείο υποκειμενικότητας. Η φωνή μπορεί να αλλάξει με την ηλικία, και μια λυρική σοπράνο μπορεί να γίνει δραματική σοπράνο ή ακόμη και να μετατραπεί σε μέτζο. Η ταξινόμηση της φωνής δεν είναι μια ακριβής επιστήμη.

Της Ariane Triebswetter

Επιμέλεια: Αλία Ζάε

Ο Βούδας είχε πει ότι «σε ένα σωρό από σκουπίδια … ο λωτός θα φυτρώσει». Πράγματι, τα σκουπίδια που οι άνθρωποι έχουν συσσωρεύσει στον κόσμο – βία, φθόνος, απληστία – υπήρξαν το έδαφος πάνω στο οποίο άλλοι άνθρωποι με τη σειρά τους δημιούργησαν μεγαλειώδη έργα τέχνης, τα οποία αντιπροσωπεύουν ένα ιδανικό, μια πραγματικότητα ανώτερη από τη δική μας, που καθοδηγεί και εμψυχώνει και δίνει νόημα και σκοπό στη ζωή μας.

Στις 9 ή στις 10 Οκτωβρίου 1813, στο μικροσκοπικό ιταλικό χωριουδάκι Λε Ρονκόλε, γεννήθηκε ο Τζουζέπε Φορτουνίνο Φραντσέσκο Βέρντι. Οι σπόροι της ιδιοφυΐας του έμελλε να ριζώσουν και να ανθίσουν στο πικρό έδαφος της φτώχειας και της πολιτικής καταπίεσης.

Η μουσική βρίσκει τους δικούς της και κατέκτησε αμέσως τον μικρό Τζουζέπε, όταν ως 7χρονο παπαδάκι άκουσε για πρώτη φορά το εκκλησιαστικό όργανο του καθεδρικού ναού. Επηρεάστηκε τόσο έντονα που πάγωσε επί τόπου, με αποτέλεσμα ένας ιερέας που εκνευρίστηκε να τον σπρώξει βίαια, κάνοντας τον να πέσει από τα σκαλιά της Αγίας Τράπεζας. Το επεισόδιο αυτό έπεισε τον Κάρλο Βέρντι να στείλει τον γιο του για μαθήματα μουσικής – στον ίδιο μάλιστα οργανοπαίχτη του οποίου το παίξιμο προκάλεσε εκείνη την πτώση.

Ο Βέρντι και η όπερα

Μόλις 19 χρόνια αργότερα, η πρώτη του όπερα ανέβηκε στη Σκάλα, το μεγαλύτερο θέατρο της Ιταλίας. Είχε σημαντική επιτυχία, αλλά σημαδεύτηκε και από μία τραγωδία. Κατά τη διάρκεια της συγγραφής του πρώτου έργου του, ο νεαρός Βέρντι βίωσε τον θάνατο των δύο μικρών του κοριτσιών και, λίγο μετά την ολοκλήρωσή του, πέθανε η σύζυγός του, η οποία ήταν και η καλύτερη φίλη και η μούσα του ήδη από την παιδική του ηλικία.

Εκείνη την εποχή είχε συμβόλαιο για την παραγωγή μιας κωμωδίας – αποδείχθηκε η μόνη απόλυτη αποτυχία του. Ποτέ δεν συγχώρησε το κοινό που, αν και γνώριζε την τραγωδία και τη θλίψη του, γιουχάισε και σφύριξε στην πρεμιέρα. Η θλίψη έφερε έναν πρόωρο χειμώνα. Οι δημιουργικές δυνάμεις του συνθέτη αδρανοποιήθηκαν και αποφάσισε να μην ξαναγράψει ποτέ άλλη νότα, αλλά τι είναι τα σχέδια και οι αποφάσεις όταν ο Θεός, η ζωή ή η μοίρα έχει άλλα σχέδια;

Μετά από δύο χρόνια, τα αδρανή στοιχεία της ιδιοφυΐας του Βέρντι ξαναζωντάνεψαν. Ακολούθησε μια εκθαμβωτική άνοιξη, ένα γόνιμο καλοκαίρι και μια χρυσή συγκομιδή σπουδαίων έργων.

Ναμπούκο

Η τρίτη του όπερα και η πρώτη του μεγάλη επιτυχία ήρθε χάρη στην καλοσύνη του ιμπρεσάριου της Σκάλας Μπαρτολομέο Μερέλλι, ο οποίος αναγνώρισε τις τεράστιες δυνατότητες του συνθέτη. Κατά τη διάρκεια εκείνων των ζοφερών ημερών σιωπής, ο Μερέλλι του πρότεινε πότε πότε πιθανά θέματα για μια νέα όπερα. Τελικά, παρουσιάστηκε το τέλειο θέμα: επίκαιρο, σπλαχνικό και πολιτικά εκρηκτικό.

Η Ιταλία, εκείνη την εποχή, διεξήγαγε έναν σκληρό αγώνα για την ανεξαρτησία της από τη Γαλλία και την Αυστρία, και παρόλο που ο «Ναμπούκο» αφηγούνταν τη βιβλική ιστορία της κατάκτησης της Ιερουσαλήμ από τους Βαβυλώνιους, η ομοιότητα με τον δικό τους αγώνα ήταν ολοφάνερη για το ιταλικό κοινό.

Η ιστορία λέει ότι όταν, στην τρίτη πράξη της όπερας, οι Ισραηλίτες τραγούδησαν στην εξορία τους «Πήγαινε, σκέψη μου, με χρυσά φτερά. … Χαιρέτησε τον Ιορδάνη ποταμό και τους ερειπωμένους πύργους της Σιών», το αποτέλεσμα ήταν εκπληκτικό. Οι ζητωκραυγές σήκωσαν την οροφή της Σκάλας. Η παράσταση δεν μπορούσε να συνεχιστεί. Ο Βέρντι μεταφέρθηκε στους ώμους του κοινού στους γύρω δρόμους και έτσι επέστρεψε και στο θέατρο. Το ρεφρέν τραγουδήθηκε ξανά και το χειροκρότημα επαναλήφθηκε, ακολουθούμενο από μια δεύτερη μεταφορά γύρω από την πλατεία του θεάτρου. Το χορωδιακό «Va, pensiero», γνωστό σε κάθε Ιταλό, έγινε ο ύμνος του «Risorgimento», της ανεξαρτησίας και της ενοποίησης της Ιταλίας.

Είτε μια όπερα του Βέρντι ήταν επιτυχημένη είτε μια σχετική αποτυχία – και υπήρξαν πολλές τέτοιες – τα έργα του δεν ήταν ποτέ απλώς ψυχαγωγικά. «Θέλω την τέχνη, σε όποια μορφή κι αν εκδηλώνεται, όχι την ψυχαγωγία», έγραφε στον Γάλλο ιμπρεσάριο Καμίγ ντυ Λοκλ.

Στην «Κριτική της Κρίσης», ο Γερμανός φιλόσοφος Ιμμάνουελ Καντ έγραψε: «Αν οι καλές τέχνες δεν διαπνέονται από ηθικά ιδεώδη, τότε μπορούν να χρησιμεύσουν μόνο ως επιπόλαιες διασκεδάσεις». Τα ηθικά στοιχεία της συμπόνιας, της συγχώρεσης, της εντιμότητας και του να ξεπερνάς την απελπισία είναι πράγματι οι κινητήριες δυνάμεις πίσω από κάθε έργο του Βέρντι.

Ριγκολέττο

Η μουσική, με την αλχημεία της, μπορεί να μετατρέψει μια ιδέα σε συναίσθημα. Όταν ακούει κανείς τον «Ριγκολέττο», νιώθει βαθιά την ιδέα ότι κάθε άνθρωπος, πλούσιος ή φτωχός, όμορφος ή άχαρος, είναι πολύτιμος στα μάτια του Θεού. Η συμπόνια για τις δύο αβοήθητες ψυχές, που υποφέρουν από τα χέρια των προνομιούχων, ξυπνά μέσα μας, τουλάχιστον για μια στιγμή, το συναίσθημα που σίγουρα θα έφερνε ειρήνη σε αυτόν τον ταραγμένο κόσμο, αν μπορούσε να διατηρηθεί.

Ο «Ριγκολέττο», το ζενίθ της μέσης περιόδου του Βέρντι, είναι ένα σχεδόν τέλειο έργο. Δίνει την εντύπωση ότι, παρ’ όλη τη διανοητική μας προσπάθεια, υπάρχει κάτι σε αυτό που παραμένει πέρα από την πλήρη κατανόησή μας, που παραμένει ένα μυστήριο. Η χαρακτηριστική ομορφιά της τέχνης του Βέρντι, το μεγαλειώδες μελωδικό υλικό, η ζεστασιά, η γενναιοδωρία του πνεύματος και η αταλάντευτη ειλικρίνειά του έχουν μια εκφραστική δύναμη που συγκρίνεται ίσως, αλλά δεν ξεπερνιέται ποτέ στη μουσική μας παράδοση, ακόμη και από τον μεγάλο Μπαχ ή τον Μπετόβεν.

Αΐντα

Η «Αΐντα», που ολοκληρώθηκε όταν ο συνθέτης έγινε 58 ετών, είναι ίσως όχι μόνο το αριστούργημα της ύστερης περιόδου του, αλλά και το αποκορύφωμα της οπερατικής φόρμας. Οι χαρακτήρες, σε αντίθεση με τους περισσότερους ήρωες και ηρωίδες του παρελθόντος, γίνονται πολύ ζωντανοί λόγω της απλότητας των λόγων τους και της υπερβατικής ομορφιάς της μουσικής. Η ιστορία έχει μια συναρπαστική φόρα, καθώς το ένα γεγονός διαδέχεται το άλλο μέχρι το αμετάκλητο τέλος, και δεν χρειάζεται ούτε να αφαιρεθεί ούτε να προστεθεί έστω και μια νότα για να αυξηθεί η δραματική της δύναμη.

Το δράμα και η επίδειξη είναι, φυσικά, μέρος του είδους και τα στοιχεία αυτά είναι παρόντα εν αφθονία. Υπάρχουν παρελάσεις, χοροί, τρομπέτες και χορωδίες. Την πρεμιέρα παρακολούθησε ο λαμπερός beau monde, αξιωματούχοι και επώνυμοι από όλο τον κόσμο – ωστόσο, ο επίτιμος καλεσμένος, απαρατήρητος από τους περισσότερους, ήταν η αλήθεια.

Η αληθινή, ηλικίας χιλιάδων ετών, ιστορία αναφέρεται στον μοιραίο έρωτα μεταξύ ενός νεαρού άνδρα και μιας γυναίκας, ενώ οι δύο χώρες τους βρίσκονται σε πόλεμο. Το γεγονός ότι ήταν εξέχουσες προσωπικότητες, η κόρη ενός βασιλιά και ο διοικητής ενός στρατού, δεν έχει ιδιαίτερη σημασία. Αυτό που έχει σημασία είναι η αγάπη του ενός για τον άλλον, ισχυρότερη από τις κυβερνήσεις και τους δικαστές που τους πήραν μεν τη ζωή, χωρίς όμως να μπορέσουν να σκοτώσουν την αγάπη τους.

Te Deum

Τα δύο τελευταία έργα του Βέρντι ήταν θρησκευτικά. Ήταν πάντα άνθρωπος της θρησκείας και όλες οι παραγωγές του, ακόμη και ο «Φάλσταφ», είναι στον πυρήνα τους θρησκευτικές. Το «Te Deum» («Θεέ μου, Σε δοξολογούμε») είναι ένα τραγούδι ευχαριστίας και μια προσευχή για απελευθέρωση. Το έργο αντικατοπτρίζει την άποψη του συνθέτη για τον κόσμο: ότι η ζωή είναι μια ευλογία και ένα θαύμα, ότι είναι όμορφη αν και συχνά σκληρή και ότι «ο Κριτής θα έρθει» («Judex Venturus») και η δικαιοσύνη θα αποδοθεί.

Ο Τζουζέπε Βέρντι ήταν ένας από τους μεγάλους καλλιτέχνες και οραματιστές μας, αλλά τελικά ήταν κι αυτός ένας θνητός, με το δικό του μερίδιο της χαράς και της λύπης. Η χαρά είναι εύκολη για μας, αλλά η θλίψη είναι σκληρή, ένα πικρό ποτήρι από το οποίο όλοι μας πρέπει να πιούμε. Η προσφυγή μας, η προσφυγή του Βέρντι, το μόνο μέσο που έχει ο καθένας μας, είτε είναι μεγάλος είτε ταπεινός, είναι να πούμε τις προσευχές μας και ο καθένας με τον τρόπο του να μετουσιώσει αυτές τις θλίψεις σε κάτι ανώτερο – σε κάτι καλό, σε κάτι όμορφο.

Συνιστώμενη ακρόαση

Δεν θα μάθουμε ποτέ τις πρακτικές εκτέλεσης του Μπαχ ή του Μπετόβεν, αλλά έχουμε απόλυτη γνώση του πώς ο Βέρντι ήθελε να παίζεται και να τραγουδιέται η μουσική του. Ο μεγάλος μαέστρος Αρτούρο Τοσκανίνι, ο οποίος έπαιζε βιολοντσέλο στις ορχήστρες που διηύθυνε ο Βέρντι, τον είχε προετοιμάσει για την ιταλική πρεμιέρα του «Te Deum».

Αναζητήστε ζωντανές ηχογραφήσεις, εύκολα διαθέσιμες, με τον Τοσκανίνι να διευθύνει τόσο το «Te Deum» όσο και την 4η πράξη του «Ριγκολέττο» με τη σπουδαία σοπράνο Ζίνκα Μιλάνοφ. Η Μιλάνοφ μπορεί επίσης να ακουστεί σε αυτό που ένας κριτικός αποκάλεσε την αριστοκράτισσα των ηχογραφήσεων της «Αΐντα», με τον τενόρο Γιούσι Μπγιόερλινγκ. Υπάρχει επίσης μια συγκλονιστική εκτέλεση του «Va, pensiero» υπό τη διεύθυνση του Λαμπέρτο Γκαρντέλλι.

Του Raymond Beegle

Επιμέλεια: Αλία Ζάε