Η έκθεση «Cartier» στο Μουσείο Βικτωρίας και Αλβέρτου, στο Λονδίνο, είναι η πρώτη έκθεση του είδους της στο Ηνωμένο Βασίλειο εδώ και σχεδόν 30 χρόνια. Με διάρκεια από τις 12 Απριλίου έως τις 16 Νοεμβρίου 2025, παρουσιάζει περισσότερα από 350 πολύτιμες δημιουργίες του Οίκου Καρτιέ, συμπεριλαμβανομένων απαράμιλλων δειγμάτων κοσμημάτων, ρολογιών και σχεδίων.
Ο Οίκος Καρτιέ είναι συνώνυμος με τη δημιουργικότητα, την πολυτέλεια, τη γνώση και τους συλλέκτες. Ο βασιλιάς Εδουάρδος Ζ΄ τον χαρακτήρισε περίφημα ως «κοσμηματοποιό των βασιλιάδων […] και βασιλιά των κοσμηματοποιών». Σημαντικά κομμάτια από βασιλικές συλλογές περιλαμβάνονται στην έκθεση, μέσω δανεισμού, με εξαιρετικό παράδειγμα την καρφίτσα με το διαμάντι Ουίλλιαμσον. Σχεδιασμένη ως λουλούδι τριαντάφυλλου, παραγγέλθηκε από τη βασίλισσα Ελισάβετ Β’ το 1953, τη χρονιά της στέψης της. Η σύνθεση αναδεικνύει ένα εξαιρετικά σπάνιο ροζ διαμάντι 23,6 καρατίων, γαμήλιο δώρο του 1947 στη νεαρή τότε πριγκίπισσα, που τοποθετήθηκε στο σχέδιο ως κάλυκας. Ο πολύτιμος λίθος είναι ένα από τα ωραιότερα ροζ διαμάντια που έχουν ανακαλυφθεί ποτέ.
Ένα άλλο ξεχωριστό κομμάτι είναι το δαχτυλίδι αρραβώνων της Γκρέης Κέλλυ, με διαμάντι 10,47 κομμένο σε σχήμα σμαραγδιού. Η σταρ το φόρεσε στην τελευταία της ταινία, «High Society» (1956), και ανήκει στη συλλογή του παλατιού του Μονακό. Ένα άλλο κομμάτι με βασιλική προέλευση είναι η καρφίτσα με το ροζ κλιπ της πριγκίπισσας Μαργαρίτας, που αποκτήθηκε από τη Συλλογή Καρτιέ μετά την πώληση ορισμένων κοσμημάτων της στο Christies. Η καρφίτσα κατασκευάστηκε από το υποκατάστημα του οίκου στο Λονδίνο, το 1938. Η πριγκίπισσα, της οποίας το μεσαίο όνομα είναι Ρόουζ, φόρεσε το τρισδιάστατο άνθος από διαμάντια και πλατίνα στη στέψη της αδελφής της.
«Ποτέ μην αντιγράφεις, μόνο να δημιουργείς»
Η έκθεση «Cartier» καταγράφει την ιστορία του Οίκου από τις αρχές του 20ού αιώνα έως σήμερα, αν και οι ρίζες του φτάνουν μέχρι το 1847, χρονολογία ίδρυσής του από τον Λουί-Φρανσουά Καρτιέ. Ο Οίκος σημείωσε επιτυχία στη γαλλική υψηλή κοινωνία, η ξαδέρφη του Ναπολέοντα Γ’, με την πριγκίπισσα Ματθίλδη να είναι εξέχουσα προστάτιδα του. Ο γιος του Λουί-Φρανσουά, ο Αλφρέντ, ανέλαβε τον έλεγχο το 1874, ωστόσο, ήταν οι γιοι του, Λουί, Πιέρ και Ζακ, που μετέτρεψαν τον Οίκο Καρτιέ σε μια παγκόσμια αυτοκρατορία στις αρχές της δεκαετίας του 1900, προμηθεύοντας ηγεμόνες, Αμερικανούς μεγιστάνες και τιτάνες της βιομηχανίας.
Ο Λουί διεύθυνε το γραφείο στο Παρίσι, ο Πιερ το γραφείο της Νέας Υόρκης και ο Ζακ διαχειρίστηκε το Λονδίνο και όλες τις βρετανικές περιοχές, κυρίως την Ινδία. Στην έκθεση περιλαμβάνεται μια καρφίτσα από αμέθυστο, ζαφείρι, διαμάντια και πλατίνα που έφτιαξε ο Οίκος Καρτιέ στο Λονδίνο για τη σύζυγο του Ζακ, τη Νέλλυ.
Το σύνθημα των αδελφών Καρτιέ ήταν «Ποτέ μην αντιγράφεις, μόνο να δημιουργείς». Έμπνευση αντλούσαν από όλον τον κόσμο, από τα μοτίβα των περσικών χαλιών μέχρι τις γαλλικές διακοσμητικές τέχνες και την αρχιτεκτονική του 18ου αιώνα. Τα ιστορικά γαλλικά σχέδια αποτέλεσαν τη βάση για το Belle Epoque Garland Style, δημοφιλές στα κοσμήματα των αρχών του 20ού αιώνα που τελειοποίησε ο Καρτιέ.
Το στυλ αυτό ήταν εξαιρετικά ρομαντικό και λυρικό. Χρησιμοποιούσε συχνά μοτίβα όπως λουλούδια, φιόγκους, φούντες και βολάν, συχνά σε μια ολόλευκη παλέτα. Η πρωτοποριακή χρήση της πλατίνας ως μεταλλικό περίβλημα, στην οποία ο Λουί Καρτιέ υπήρξε καινοτόμος, έδινε την εντύπωση ότι τα διαμάντια αιωρούνται. Πριν από αυτό, οι λευκοί λίθοι τοποθετούνταν με χρυσό με ασημένια επένδυση, η οποία είχε πρακτικά και οπτικά μειονεκτήματα σε σχέση με την πλατίνα.
Στην έκθεση, ένα θαυμάσιο κομμάτι αυτής της εποχής που απαιτούσε την υψηλότερη δεξιοτεχνία είναι η «καρφίτσα Stomacher» του 1913. Αποτελούμενη από σκαλιστό ορεινό κρύσταλλο, διαμάντια και πλατίνα, ο γλυπτός διπλός φιόγκος διαθέτει εγχάρακτες φυλλώδεις πτυχώσεις στο κρύσταλλο που δίνουν την εντύπωση δαντέλας.
Τιάρες
Ένα από τα πιο λαμπερά τμήματα της έκθεσης είναι αυτό που είναι αφιερωμένο στις τιάρες. Αυτά τα κοσμήματα αποτελούν το απόλυτο σύμβολο κοινωνικής θέσης, κομψότητας και δύναμης. Οι τιάρες του Οίκου Καρτιέ είναι η προσωποποίηση της ομορφιάς και της φαντασίας. Αρκετά κομμάτια της Μπελ Επόκ κατασκευάστηκαν για Αμερικανίδες κληρονόμους που παντρεύτηκαν μέλη της βρετανικής αριστοκρατίας.
Η τιάρα του 1902 που δημιουργήθηκε για την Αντέλ, κόμισσα του Έσσεξ, γεννημένη στη Νέα Υόρκη, αποτελείται από περισσότερα από 1.040 διαμάντια τοποθετημένα σε σπειροειδή σχέδια, τα οποία φέρεται να προμήθευσε ο σύζυγός της στον Καρτιέ. Η κόμισσα τη φόρεσε στη στέψη του Εδουάρδου VII, και λίγο περισσότερο από 50 χρόνια αργότερα, η Κλημεντίνη Τσώρτσιλ, σύζυγος του πρωθυπουργού Ουίνστον Τσώρτσιλ, τη φόρεσε στη στέψη της Ελισάβετ Β’.
Αστέρι της θρυλικής συλλογής κοσμημάτων του V&A είναι η «τιάρα του Μάντσεστερ». Κατασκευάστηκε και αυτή για μια Αμερικανίδα κληρονόμο, την Κονσουέλο, χήρα δούκισσα του Μάντσεστερ, η οποία προσέφερε τα απαραίτητα έσοδα σε έναν βρετανικό τίτλο. Ήταν νονά και συνονόματη της Κονσουέλο Βάντερμπιλτ, επίσης πελάτισσας του Οίκου Καρτιέ, η οποία εξαναγκάστηκε να παντρευτεί, ως γνωστόν, τον δούκα του Μάρλμπορο. Τα μοτίβα της τιάρας αποτελούνται από φλεγόμενες καρδιές και ελικοειδή σχήματα.
Οι τιάρες αρ ντεκό παρουσιάζουν νέα σχήματα στις κοπές λίθων και συχνά εξαιρετικά γεωμετρικές μορφές. Ένα τολμηρό, πολύχρωμο δείγμα από τα τέλη της περιόδου είναι η τιάρα από ακουαμαρίνα, διαμάντια και πλατίνα. Οι ημιπολύτιμοι λίθοι όπως η ακουαμαρίνα ήταν λιγότερο ακριβοί από τα διαμάντια, τα σμαράγδια, τα ζαφείρια και τα ρουμπίνια και έγιναν δημοφιλείς κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Ύφεσης, όταν ακόμη και τα πορτοφόλια των πλουσίων άνοιγαν δύσκολα.
Το 1937, ο Οίκος Καρτιέ δέχθηκε είκοσι επτά παραγγελίες για τιάρες με ακουαμαρίνα, συμπεριλαμβανομένης της προαναφερθείσας. Η στέψη του βασιλιά Γεωργίου ΣΤ΄ έγινε εκείνη τη χρονιά και το μοντέλο αυτό κατασκευάστηκε για να φορεθεί για το γεγονός. Όπως πολλές δημιουργίες του Cartier, και αυτή η τιάρα μεταμορφώνεται: το κεντρικό στέλεχος μπορεί να αποσπαστεί και να φορεθεί ως καρφίτσα.
Μια σπάνια τιάρα που εκτίθεται στην έκθεση είναι σε διακριτική μορφή κορδέλας, που φοριέται συνήθως στο μέτωπο και ταίριαζε στα μοντέρνα φουντωτά μαλλιά των γυναικών της δεκαετίας του 1920. Αυτή η κορδέλα (bandeau) του 1928, η οποία μετατρέπεται σε δύο βραχιόλια, είναι κατασκευασμένη από σκαλιστά σμαράγδια, ρουμπίνια, ζαφείρια, διαμάντια και πλατίνα, σε στυλ Tutti Frutti. Ανήκε στη Λαίδη Εντουίνα Μάουντμπάττεν, την τελευταία Αντιβασίλισσα της Ινδίας.
Το στυλ Tutti Frutti έγινε χαρακτηριστικό του Οίκου Καρτιέ και εμφανίζεται ακόμη στις συλλογές υψηλής κοσμηματοποιίας της. Ονομάστηκε tutti frutti (τούτι φρούτι) τη δεκαετία του 1970, αλλά πριν από αυτό ονομαζόταν «pierres de couleur» («χρωματιστές πέτρες»). Η χρήση σκαλισμένων, αντί πολυεδρικών έγχρωμων λίθων προέρχεται από τα ινδιάνικα κοσμήματα.
Κοσμήματα για μαχαραγιάδες
Οι Καρτιέ γοητεύονταν από την Ανατολή και συγχώνευαν συχνά οριεντάλ μοτίβα με δυτικά σχέδια. Ο Ζακ Καρτιέ αγόρασε μεγάλο αριθμό σκαλιστών λίθων σε ένα ταξίδι του 1911 στην Ινδία για το Δελχί Ντάνμπαρ, έναν εορτασμό για τη στέψη του βασιλιά Γεωργίου Ε’, αυτοκράτορα της Ινδίας. Το ταξίδι αυτό ήταν σημαντικό, καθώς ο Ζακ έκανε διασυνδέσεις με Ινδούς μαχαραγιάδες, πολλοί από τους οποίους έγιναν σημαντικοί πελάτες του.
Παραδοσιακά, οι μαχαραγιάδες έδεναν τους υπέροχους πολύτιμους λίθους τους με χρυσό, αλλά σύντομα ήταν πρόθυμοι να παραγγείλουν νέα κοσμήματα και να επανατοποθετήσουν τους λίθους από την Cartier σε πλατίνα. Ένα από τα πιο υπέροχα κοσμήματα που δημιούργησε ποτέ ο Οίκος Καρτιέ είναι το περιδέραιο Πατιάλα.
Ο Μπουπιντέρ Σινγκ, μαχαραγιάς της Πατιάλα, φημιζόταν για τα απίστευτα κοσμήματά του, τόσο σε ποιότητα όσο και σε ποσότητα. Το κίτρινο διαμάντι των De Beers, περίπου 234,5 καρατίων, ένα από τα μεγαλύτερα γυαλισμένα διαμάντια στον κόσμο, ήταν μέρος της συλλογής του. Αποτελεί το κεντρικό κομμάτι του «περιδεραίου Πατιάλα», το οποίο ακολουθούσε μεν το παραδοσιακό ινδικό στυλ, αλλά ήταν δεμένο με πλατίνα. Το περιδέραιο εξαφανίστηκε από το θησαυροφυλάκιο του μαχαραγιά το 1947. Επανεμφανίστηκε το 1998, όταν ένας συνεργάτης του Καρτιέ ανακάλυψε τυχαία ό,τι είχε απομείνει από το αρχικό κομμάτι (οι μεγάλες πέτρες έλειπαν) σε ένα κατάστημα μεταχειρισμένων κοσμημάτων του Λονδίνου. Αφού το αγόρασε ο Οίκος Καρτιέ, το αποκατέστησε με ένα μείγμα συνθετικών πολύτιμων λίθων και ανοιχτών κίτρινων διαμαντιών.
Καρφίτσα «Σκαραβαίος»
Η αιγυπτιομανία, η γοητεία του 19ου αιώνα για κάθε τι αιγυπτιακό, προέκυψε από γεγονότα όπως η αιγυπτιακή εκστρατεία του Ναπολέοντα, οι αρχαιολογικές αποστολές και η κατασκευή της διώρυγας του Σουέζ. Αναβίωσε τη δεκαετία του 1920 με την ανακάλυψη του τάφου του Τουταγχαμών.
Ο Οίκος Καρτιέ ενσωμάτωσε αιγυπτιακά θέματα σε διάφορες μορφές κοσμημάτων, συμπεριλαμβανομένης μιας καρφίτσας «σκαραβαίου» του 1925, που παρουσιάζεται στην έκθεση. Αυτό το κομμάτι λάμπει με τυρκουάζ μπλε αιγυπτιακή φαγεντιανή (ένα κεραμικό υλικό που εκτιμούσαν οι αρχαίοι Αιγύπτιοι) και πολύτιμους λίθους κοπής calibré για τα φτερά. Οι σκαραβαίοι στην αρχαία Αίγυπτο συμβόλιζαν τη ζωή, τον θάνατο, την αναγέννηση και την αθανασία. Αυτή η καρφίτσα μπορεί να φορεθεί και ως αγκράφα ζώνης.
Οι πάνθηρες του Καρτιέ
Το εμβληματικό σύμβολο του Οίκου Καρτιέ είναι ο πάνθηρας. Για περισσότερο από έναν αιώνα, η μεγάλη γάτα έχει τοποθετηθεί σε μια σειρά από κολιέ, βραχιόλια, σκουλαρίκια, δαχτυλίδια, καρφίτσες, ρολόγια, θήκες για τσιγάρα, τσαντάκια καλλυντικά, και τσάντες. Η προέλευση του μοτίβου του πάνθηρα συνδέεται με τη θρυλική καλλιτεχνική διευθύντρια του Οίκου Καρτιέ, τη Ζαν Τουσέν.
Κάποτε ερωμένη του Λουί Καρτιέ, η Τουσέν είχε το παρατσούκλι «La Panthère». Αν και μπορεί να αποτέλεσε την έμπνευση για τον πάνθηρα του Οίκου, δεν δημιούργησε εκείνη το σχέδιο. Ορισμένοι από τους σχεδιαστές που επέβλεπε πήγαιναν σε ζωολογικούς κήπους για να σχεδιάσουν ζωντανά ζώα. Οι πάνθηρες του Καρτιέ σχεδιάστηκαν για διάσημες γυναίκες, όπως η δούκισσα του Ουίνδσορ, η οποία κατείχε ένα ‘θηριοτροφείο Καρτιέ’, που περιελάμβανε και μια διάσημη καρφίτσα φλαμίνγκο.
Η πρώτη χρήση του μοτίβου του πάνθηρα από τον Καρτιέ χρονολογείται από το 1914, σε ένα γυναικείο ρολόι χειρός, το οποίο περιλαμβάνεται στην έκθεση. Τα κοσμήματα με πάνθηρες εξακολουθούν να είναι από τα πιο περιζήτητα προϊόντα του οίκου.
Διαχρονικά ρολόγια
Ο Οίκος Καρτιέ είναι διάσημος και για τα ρολόγια του. Τα πιο γνωστά ονομάζονται «pendules mystérieuses» ή «ρολόγια μυστηρίου». Ο Λουί Καρτιέ ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για τα ρολόγια και προσέλαβε έναν ταλαντούχο νεαρό ωρολογοποιό, τον Μωρίς Κουέ, για να καινοτομήσει για την εταιρεία. Ο Κουέ επινόησε ένα εντυπωσιακό ρολόι γραφείου που αφήνει τους θεατές σε αμηχανία ως προς τον τρόπο με τον οποίο κινούνται οι δείκτες. Φαίνεται να αιωρούνται στη μέση μιας θήκης από πετροκρύσταλλο χωρίς να συνδέονται με μηχανισμό ή γρανάζι.
Ο πρώτος τύπος αυτού του ρολογιού, που παρουσιάστηκε το 1912, ήταν γνωστός ως «Μοντέλο Α». Ένα δείγμα του 1914 περιλαμβάνεται στην έκθεση. Η εταιρεία φύλαγε στενά το μυστικό αυτής της μυστηριώδους ψευδαίσθησης, αλλά τώρα είναι γνωστό: Οι δείκτες είναι τοποθετημένοι σε διαφανείς δίσκους, οι άκρες των οποίων συνδέονται με γρανάζια που είναι κρυμμένα στα στηρίγματα του ρολογιού. Αυτά τα γρανάζια, με τη σειρά τους, συνδέουν το δείκτη και το μηχανισμό του ρολογιού, ο οποίος βρίσκεται συνήθως στη βάση του ρολογιού.
Δεν αποτελεί μυστήριο γιατί το κοινό θαυμάζει τις δημιουργίες του Καρτιέ. Τα θαυμαστά κομμάτια που παρουσιάζονται εδώ είναι μόνο ένα μικρός δείγμα των θησαυρών που εκτίθενται στο V&A. Άλλα αριστουργήματα της έκθεσης είναι το περιδέραιο από βιρμανικό νεφρίτη της Μπάρμπαρα Χάττον, το καλύτερο δείγμα του είδους του, το εκπληκτικό περιδέραιο-φίδι της Μεξικανής σταρ του κινηματογράφου Μαρίας Φέλιξ και την καρφίτσα Allnatt με το κίτρινο διαμάντι 101 καρατίων. Η έκθεση είναι βέβαιο ότι θα αποδείξει με λαμπρό τρόπο ότι μερικά από τα σπουδαιότερα έργα τέχνης του 20ού και του 21ου αιώνα φέρουν την υπογραφή Cartier.
Η έκθεση «Cartier», στο Μουσείο Victoria & Albert στο Λονδίνο, θα διαρκέσει από τις 12 Απριλίου έως τις 16 Νοεμβρίου 2025. Για περισσότερες πληροφορίες, επισκεφθείτε την ιστοσελίδα VAM.ac.uk
