Η χειροποίητη βιβλιοδεσία είναι μια παλαιά τέχνη, η οποία εκτείνεται από τις απλές, πρακτικές μεθόδους έως την καλλιτεχνική περίτεχνη βιβλιοδεσία που απαιτεί πολύωρη και επίπονη εργασία, φαντασία και πολύ μεράκι από τον βιβλιοδέτη.
Σε μία εποχή που οι περισσότερες μέθοδοι παραγωγής και κατασκευής των πραγμάτων έχουν από καιρό βιομηχανοποιηθεί και αυτοματοποιηθεί και οι γνώσεις και η πολυετής κληρονομημένη εμπειρία χάνονται σιγά-σιγά, η διατήρηση των παραδοσιακών τεχνικών έχει καίρια σημασία για τον πολιτισμό και τη συνέχειά του. Αυτό που προσφέρει ο κάθε άνθρωπος που κατασκευάζει κάτι με τα χέρια του, αφιερώνοντας κόπο και χρόνο και την αγάπη του για το αντικείμενο, εμποτίζει το έργο και αποτελεί μέρος της υπόστασής του.
Ομοίως, τα υλικά από τα οποία τα αντικείμενα συντίθενται έχουν μια συγκεκριμένη ποιότητα, διαφορετική το κάθε ένα, που διαμορφώνουν την προσωπικότητα του εκάστοτε αντικειμένου και καθορίζουν την επίδρασή τους στο περιβάλλον. Διαφορετική επίδραση έχει η πέτρα, διαφορετική το ύφασμα, διαφορετική το δέρμα και διαφορετική το πλαστικό.
Για όσους αγαπούν τα βιβλία αφενός, τη δημιουργία αφ΄ετέρου, από τον Οκτώβριο μέχρι και τον Μάιο, η Θάλεια Μιχελάκη, βιβλιοδέτις, οργανώνει κύκλους μαθημάτων βιβλιοδεσίας, καθώς και αυτοτελή σεμινάρια, στο εργαστήριό της.
Τα μαθήματα βιβλιοδεσίας θα γίνονται κάθε Πέμπτη, 18:00-20:00, σε κύκλους που διαρκούν από έναν έως τρεις μήνες, ενώ τα αυτοτελή σεμινάρια βιβλιοδεσίας θα γίνονται κάθε Σάββατο, 10:00-13:00.
Για τη συμμετοχή σε κάποιον κύκλο μαθημάτων, απαιτείται η δήλωση συμμετοχής μέχρι τις 30 Σεπτεμβρίου, ενώ για τη συμμετοχή σε αυτοτελές σεμινάριο αρκεί να δηλώσετε συμμετοχή έως δύο ημέρες πριν από το σεμινάριο.
Μαθήματα βιβλιοδεσίας
Συμμετέχοντες: 2-5 άτομα
1. Πανόδετο
Οκτώβρης- Δεκέμβρης 2023, Πέμπτες, 18:00 – 20:00.
Κόστος: 330€/άτομο.
2. Δερματόδετο
Ιανουάριος – Μάρτιος 2024, Πέμπτες, 18:00-20:00.
Κόστος: 360€/άτομο.
3. Βιβλιοδεσίες χωρίς κόλλα
Απρίλιος 2024, Πέμπτες, 18:00-20:00.
Κόστος: 120 €/άτομο.
4. Κουτιά και κατασκευές
Μάιος 2024, Πέμπτες, 18:00-20:00.
Κόστος: 90 €/άτομο.
Αυτοτελή σεμινάρια βιβλιοδεσίας
Συμμετέχοντες: 2-5 άτομα
Κόστος: 50 € άτομο/σεμινάριο (απαιτείται προκαταβολή του ποσού για κράτηση θέσης)
Πρόγραμμα:
Σάββατο, 10:00 – 13:00, 7/10/23: Εύκαμπτη βιβλιοδεσία I
Σάββατο, 10:00 – 13:00, 14/10/23: Εύκαμπτη βιβλιοδεσία II
Σάββατο, 10:00 – 13:00, 21/10/23: Εύκαμπτη βιβλιοδεσία III
Σάββατο, 10:00 – 13:00, 4/11/23: Κουτιά
Σάββατο, 10:00 – 13:00, 11/11/23: Κλείστρα
Σάββατο, 10:00 – 13:00, 25/11/23: Ραφές
Σάββατο, 10:00 – 13:00, 2/12/23: Διακόσμηση εξωφύλλου I, Έρευνα
Σάββατο, 10:00 – 13:00, 9/12/23: Διακόσμηση εξωφύλλου Ii, Υλικά και δοκιμές
Σάββατο, 10:00 – 13:00, 16/12/23: Διακόσμηση εξωφύλλου iiI, Εφαρμογή (Τα σεμινάρια του Δεκεμβρίου έχουν μία συνέχεια και μπορούν να θεωρηθούν κύκλος)
* * * * *
Για τα σεμινάρια δεν απαιτούνται προηγούμενες γνώσεις ή εμπειρία ούτε αγορά εργαλείων, καθώς χρησιμοποιούμε τον εξοπλισμό του βιβλιοδετείου.
Τα υλικά προσφέρονται από το στοκ του εργαστηρίου.
Εάν υπάρξουν πολλές συμμετοχές, υπάρχει η δυνατότητα να δημιουργηθεί και δεύτερο τμήμα μαθημάτων τις Τετάρτες αντί Πέμπτες.
Για ερωτήσεις και δηλώσεις συμμετοχής: 2103825564, καθημερινές, 10:00-14:00.
Υπάρχει η δυνατότητα για ατομικά μαθήματα, με διαφορετικό κόστος.
* * * * *
Η Θάλεια Μιχελάκη αποφοίτησε το 1999 από το Δ.Ι.Ε.Κ. με αντικείμενο τη συντήρηση βιβλιακού και αρχειακού υλικού. Δούλεψε εθελοντικά για μικρό χρονικό διάστημα στη βιβλιοθήκη “Κοραής” της Χίου. Από τον Σεπτέμβρη του ίδιου έτους ξεκίνησε να εργάζεται στο βιβλιοδετείο, που 8 χρόνια μετά περιήλθε σ’ εκείνη.
Από το 2002 συμμετέχει σε διεθνείς και εγχώριες εκθέσεις καλλιτεχνικής βιβλιοδεσίας.
Στο εργαστήριό της πραγματοποιούνται κάθε είδους βιβλιοδεσίες και κατασκευές από χαρτί/χαρτόνι καθώς και μαθήματα βιβλιοδεσίας.
Στην αρχαία Ελλάδα, η μουσική έπαιζε εξέχοντα ρόλο. Θεωρούνταν απαραίτητη στη διαπαιδαγώγηση των παίδων, ως το μέσον που εξευγένιζε την ψυχή τους, το ένα από τα τρία συστατικά της ανθρώπινης φύσης μαζί με το σώμα και τον νου.
Αντιμετωπίζοντας συνολικά τον άνθρωπο ως ένα ον που αποτελείται από τρία αλληλένδετα στοιχεία, ο αρχαιοελληνικός πολιτισμός, αιώνες πριν από την εμφάνιση του Ομήρου, όπως μαρτυρούν τα πρωτοκυκλαδικά ειδώλια που απεικονίζουν άνδρες με άρπες ή λύρες, στηρίχθηκε στη μουσική, η οποία έγινε οργανικό μέρος της κοινωνίας για την ψυχαγωγία, την εκπαίδευση, τη διατήρηση και μετάδοση της πίστης στους θεούς, τη μετάδοση και συνέχιση των προφορικών αρχικά παραδόσεων.
Στην «Οδύσσεια», τα επεισόδια με τους αοιδούς τόσο στο σπίτι του Οδυσσέα όσο και στο παλάτι του Αλκινόου, βασιλιά των Φαιάκων, μάς δείχνουν το σεβασμό που αποτινόταν στους αοιδούς και τον σημαντικό ρόλο που διαδραμάτιζαν στη ζωή των Αχαιών, κάτι που στο ομηρικό έπος τονίζεται από τον ρόλο που διαδραματίζουν αυτά τα επεισόδια και στην εξέλιξη της αφήγησης.
Για να θεωρείται ολοκληρωμένος, λοιπόν, ένας άνθρωπος έπρεπε να καλλιεργήσει τόσο το πνεύμα όσο και το σώμα και την καρδιά ή ψυχή. Για αυτόν τον λόγο, οι Μούσες, οι 9 προστάτιδες των τεχνών, έχαιραν μεγάλης αγάπης και σεβασμού. Κανένας ποιητής δεν ξεκινούσε ένα ποίημα χωρίς να επικαλεστεί τη Μούσα για να τον συνδράμει – ουσιαστικά, για να μιλήσει μέσω αυτού – ώστε να εκφραστεί το θείο πνεύμα και το ποίημα να αρθεί πάνω από το ανθρώπινο επίπεδο, βοηθώντας όσους έρχονταν σε επαφή με αυτό να ανυψωθούν επίσης.
Αυτό ήταν άλλωστε και το νόημα των τεχνών, όχι μόνο στην αρχαία Ελλάδα, αλλά και σε πολλούς ακόμα πολιτισμούς, οι οποίοι διατηρούσαν την πίστη και τον σεβασμό στο θείο. Όσο καιρό βρίσκονταν αυτοί οι πολιτισμοί στην ακμή τους, οι τέχνες εστιάζονταν στη εξύμνηση του ενός ή των πολλών θεών, της θεϊκής δημιουργίας και στην ανάταση της ανθρώπινης ψυχής, ώστε να μπορέσει να «συναντήσει τον Θεό», έστω και για λίγο.
Σύμφωνα με τον Μπαχ, ο οποίος επίσης υποστήριζε την παραπάνω θέση, όταν ένα (μουσικό) έργο δεν είχε αυτά τα στοιχεία, ήταν απλώς «θόρυβος».
Η Μούσα της Μουσικής (ή της λυρικής ποίησης, σύμφωνα με τους μεταγενέστερους Κλασικούς χρόνους) ήταν η Ευτέρπη, της οποίας το όνομα προέρχεται από τη σύνθεση του «ευ» (καλό) και του «τέρπω» (δίνω ευχαρίστηση). Παρασταινόταν συνήθως να κρατά ένα αυλό ή πλαγίαυλο, τον οποίον κατά μερικούς εφηύρε, ενώ άλλοι αποδίδουν την ανακάλυψη του οργάνου στον Σάτυρο Μαρσύα (ο οποίος τόλμησε με αυτό να ανταγωνιστεί στη μουσική δεινότητα τον Απόλλωνα, με διαιτητή τον βασιλιά της Φρυγίας Μίδα. Το ατόπημα του τελευταίου να ανακηρύξει τον Σάτυρο νικητή, κόστισε στον Μίδα ένα ζευγάρι γαϊδουρινά αυτιά που του «χάρισε» ο θεός, αφού δεν κατάφερνε να ξεχωρίσει την ανωτερότητα της θεϊκής αρμονίας από τους ήχους ενός Σατύρου, όσο γλυκείς κι αν ήταν αυτοί).
Άγαλμα της Ευτέρπης, Μούσας της μουσικής. Αρχαιολογικό Μουσείο Νάπολης. (Wikimedia Commons)
Μητέρα των Μουσών ήταν η Μνημοσύνη, δηλαδή η Μνήμη, και πατέρας τους ο Δίας, κάτι που μας επιτρέπει να σκεφτούμε ενδιαφέροντα πράγματα για τη σχέση των τεχνών με την παράδοση, τη συνέχιση, τη διάδοση των θεϊκών μηνυμάτων και ιδεών, και γενικότερα για τη σχέση των τεχνών με το θείο και τις απαιτήσεις που το θείο έχει από τις τέχνες και τους υπηρέτες τους.
Η αντίληψη που επικρατούσε σε πολιτισμούς του δυτικού κόσμου ήταν κοινή πάνω σε αυτό το ζήτημα, ότι δηλαδή τις τέχνες τις χάρισαν οι θεοί στους ανθρώπους, κυρίως για να εξυμνούν τους θεούς και να καλλιεργούν την ψυχή τους. Το ίδιο υποστηρίζει και ο Δάσκαλος του Φάλουν Γκονγκ Λι Χονγκτζί σήμερα, εξηγώντας γιατί οι τέχνες οφείλουν να είναι φορείς του καλού και του ωραίου και γιατί το να δίνουμε έμφαση στην έκφραση της προσωπικότητας του κάθε καλλιτέχνη είναι κατ’ ουσίαν λάθος:
«Η σύνθεση της μουσικής δεν ήταν κάτι που τους αφορούσε ιδιαίτερα τότε στην αρχαία Κίνα. Εκείνον τον καιρό, βασικά είχαν πάρει την μορφή του να παίζουν μαζί, και το πολύ-πολύ θα είχαν τα διαφορετικά όργανα να παίζουν τον κύριο ή σόλο ρόλους. Έτσι δεν έδιναν πολύ προσοχή στη μουσική σύνθεση. Η έννοια της μουσικής σύνθεσης που έχουμε σήμερα στην πραγματικότητα προέρχεται από τον πολιτισμό της Δυτικής μουσικής, και είναι βασικά κάτι που μεταδόθηκε στον άνθρωπο από τους θεούς. Είναι ένα από τα καλύτερα πράγματα αυτού του κύκλου του ανθρώπινου πολιτισμού και φέρνει καλοσύνη στην ανθρωπότητα.» [1]
Οι αρχαιοελληνικές παραδόσεις είχαν πολλούς ήρωες μουσικούς, οι οποίοι χάρη στις ικανότητές τους πέτυχαν αδιανόητα κατορθώματα, καταδεικνύοντας τη μεγάλη δύναμη αυτής της τέχνης. Ο γνωστότερος είναι ίσως ο Ορφέας, ο οποίος χάρη στη μαγεία της μουσικής του, όχι μόνο εξημέρωνε τα άγρια θηρία, αλλά μαλάκωνε ακόμα και τις καρδιές των αθανάτων του σκοτεινού βασιλείου των νεκρών, πείθοντας τόσο τον Χάροντα όσο και την Περσεφόνη να τον βοηθήσουν να πάρει τη νεκρή γυναίκα του πίσω στον κόσμο των ζωντανών.
Ας μην ξεχάσουμε, όμως, να μνημονεύσουμε και τον Αρίωνα, ο οποίος, όταν του επιτέθηκαν οι ναύτες του καραβιού του για να τον σκοτώσουν και να του κλέψουν τα βραβεία και τα πλούτη που είχε κερδίσει χάρη στη μουσική, με τη βοήθεια του Απόλλωνα κάλεσε με τους γλυκούς ήχους της λύρας του τα δελφίνια, αγαπημένα ζώα του θεού, τα οποία τον μετέφεραν ασφαλή στη στεριά.
Μουσική και φως
Ο Απόλλων ήταν επικεφαλής των Μουσών: «Ένας από τους δώδεκα θεούς του Ολύμπου, θεός του φωτός, της μαντικής, της μουσικής, της αρμονίας και της τάξης στον κόσμο, κιθαρωδός και Μουσαγέτης».
Στο πρόσωπό του συνδέονται τα στοιχεία του φωτός, της μουσικής και της αρμονίας, αλλά και της τιμωρίας, καθώς ο Απόλλων ήταν και τοξοφόρος. Η ταλάντωση των χορδών του τόξου έρχεται να συμπληρώσει αυτή των χορδών της λύρας, ενώνοντας τις δύο αντίθετες δυνάμεις του καλού και του κακού, της ευχαρίστησης και του πόνου, που δημιουργούν το όλον των αντιθέσεων, όπως περιγράφει και ο Ηράκλειτος, κατ’ αντιστοιχία με την ιδέα του γιν-γιανγκ των ανατολικών θρησκειών και φιλοσοφιών: «Δεν καταλαβαίνουν πως το διαφορετικό συνομολογεί με τον εαυτό του· αρμονία αντιθέτων εντάσεων όπως στο τόξο και τη λύρα».
Η σύνδεση της μουσικής, του φωτός και της πίστης εκφράζεται ιδανικά στα βιτρώ που άρχισαν να τοποθετούνται στους Καθολικούς ναούς από τον 10ο αιώνα, όταν σταυροφόροι έφεραν στην Ευρώπη αραβικά και ελληνικά «υαλοστάσια», τέχνη κληρονομημένη από την αρχαία Αίγυπτο. Οι Ευρωπαίοι μάστορες πέτυχαν μια σημαντική καινοτομία, αντικαθιστώντας τον γύψο που χρησιμοποιούνταν μέχρι τότε για τη συνένωση των κομματιών του γυαλιού με μολύβι, υλικό πολύ ανθεκτικότερο και λεπτότερο. Με αυτή την τεχνική, μπόρεσαν να εξελίξουν την τέχνη και να κατασκευάσουν πολύ μεγαλύτερες και σύνθετες εικόνες, κοσμώντας τα παράθυρα και τους φεγγίτες των Γοτθικών ναών τους (χαρακτηριστικότερα παραδείγματα οι ναοί της Ρενς και της Σαρτρ), ενισχύοντας το δέος και την ομορφιά της εκκλησιαστικής εμπειρίας για το ποίμνιο, ουσιαστικό μέρος της οποίας ήταν φυσικά και οι εκκλησιαστικοί ύμνοι.
Ο Ευαγγελισμός (μέσα 12ου αι.). Υαλογράφημα παραθύρου από τον καθεδρικό ναό της Σαρτρ.
Η μουσική ήταν ανέκαθεν και παραμένει συστατικό στοιχείο της θρησκευτικής λατρευτικής εμπειρίας τόσο στην ανατολική (ορθόδοξη) όσο και στις δυτικές χριστιανικές εκκλησίες. Η διαφοροποίηση με τις παλαιότερες θρησκείες που έφερε αρχικά ο χριστιανισμός ήταν η κατάργηση των μουσικών οργάνων: μόνο η φωνή έπρεπε να χρησιμοποιείται για να παραχθεί η μουσική που αινούσε τον Δημιουργό, εξαγνίζοντας τον χαρακτήρα της τέχνης από κάθε κοσμικό στοιχείο. Ενώ όμως στην Ορθοδοξία διατηρήθηκε αυτός ο περιορισμός, ο οποίος δημιουργεί μια ιδιαίτερα κατανυκτική, βαθιά όπως οι μπάσες φωνές του ιερέα και του ψάλτη, ατμόσφαιρα την ώρα της λειτουργίας, οι Καθολικοί επέτρεψαν με την πάροδο του χρόνου την προσθήκη του εκκλησιαστικού οργάνου, οδηγώντας τα αισθήματα των πιστών προς τα πάνω, για να συναντήσουν τον Θεό στον ουρανό, σε αντίθεση με τους Ορθόδοξους που Τον αναζητούν μέσα στα βάθη του είναι τους, σε μια πιο εσωτερική εμπειρία. Η διαφορά αυτή τονίζεται από την έλλειψη ενεργής συμμετοχής των δεύτερων στη δοξολογία, ενώ το καθολικό εκκλησίασμα συνήθως ψέλνει παράλληλα με τους ιερείς, κοινωνώντας και με αυτό τον τρόπο στην πίστη που μοιράζονται και ενισχύοντας τους δεσμούς μεταξύ τους και το αίσθημα της κοινής συμμετοχής τους σε κάτι, την πίστη εν προκειμένω.
Αθεΐα και μουσική
Η εξέλιξη των δυτικών κοινωνιών επέφερε σταδιακά την απομάκρυνση από το θείο, φτάνοντας μέχρι την ολοκληρωτική απόρριψη της ύπαρξης του Θεού.
Αυτή η στροφή δεν θα μπορούσε να μην αντανακλάται και στη μουσική, όπως άλλωστε και σε όλα τα είδη τέχνης.
Η πιο σημαντική εκδήλωσή της είναι η έμφαση που δίνεται πλέον στον ίδιο τον καλλιτέχνη ως δημιουργό και η άποψη ότι το έργο του είναι προϊόν της δικής του έμπνευσης και ικανότητας. Αυτή η πεποίθηση είναι διαμετρικά αντίθετη με την προηγούμενη ιδέα ότι τα καλλιτεχνικά έργα είναι θεόπνευστα.
Το αποτέλεσμα ήταν να έρθει ο καλλιτέχνης-εκτελεστής στο προσκήνιο. Το εγώ, ο εσωτερικός του κόσμος, τα συναισθήματά του, οι ιδέες του, η παράνοιά του κάποιες φορές και φυσικά τα ιδιαίτερα στοιχεία που τον διαφοροποιούσαν από τους συναδέλφους του. Εγκαταλείφθηκε η πρακτική της μίμησης των παλιών δασκάλων, που διατηρούσαν και μετέδιδαν τις αρχές που διέπουν κάθε τέχνη και καθείς άρχισε να προσπαθεί να εγκαινιάσει τον δικό του δρόμο.
Η αποσύνδεση των ανθρώπων από τον Θεό εκφράστηκε μουσικά με ποικίλους τρόπους. Κυρίως φαίνεται στην έλλειψη νέων αρμονικών και μελωδικών κομματιών είτε για φωνή είτε για όργανα. Η μουσική διαχωρίστηκε: ενώ παλιότερα οι κλασικοί συνθέτες ενέπνεαν και επηρέαζαν (στη Δυτική Ευρώπη) την παραγωγή της δημοτικής μουσικής, όταν περιέπεσαν στο τέλμα της ατονικότητας, η μουσική που γραφόταν για τη διασκέδαση του λαού έπρεπε να βρει αλλού πηγές έμπνευσης. Στερημένη, ωστόσο, πνευματικότητας και βαθύτερων μουσικών γνώσεων κατέληξε στις εύκολες λύσεις του συναισθηματισμού και των επιφανειακών πραγμάτων στην καλύτερη περίπτωση.
Μεγάλο μέρος της σημερινής μουσική που ακούγεται ευρέως μπορεί να μεταφέρει οργή και επαναστατικότητα, την πεποίθηση ότι κάτι πρέπει να καταστραφεί, δηλαδή, είτε αυτό είναι ο κόσμος είτε ο εαυτός μας – μπορεί να μεταφέρει ιδέες υλιστικές και εντελώς αντιπνευματικές, που αφορούν το «εγώ» και το «εδώ και τώρα» – μπορεί να μεταφέρει τη μονότονη επαναληπτικότητα των εργοστασίων που έχουν διαμορφώσει και αυτοματοποιήσει τον σύγχρονο κόσμο. Κι ενώ αυτή ήταν κάποτε η μουσική των νέων, που ήθελαν να διαχωριστούν από τις παλιότερες γενιές, τώρα που εκείνοι οι νέοι μεγάλωσαν, η μουσική «τους» αφορά το σύνολο σχεδόν των κοινωνιών μας.
Περιθωριακά στις κοινωνίες μας είναι πια οι έννοιες του υψηλού, του καλού και του Θεού. Μιλώντας για αυτά, γίνεται κανείς γραφικός και αστείος. Ίσως ακόμα να προκαλεί και την περιφρόνηση όσων πιστεύουν κυρίως στην ανθρώπινη αξία. Όταν, όμως, αποκαλούμε τον Μεσαίωνα π.χ. «σκοτεινά χρόνια» και μιλάμε με αγανάκτηση για το «Πίστευε και μη ερεύνα», συνδέοντας την αμφισβήτηση και την αδιάκοπη πνευματική ανησυχία με το φως, ξεχνάμε ότι τα χρόνια εκείνα η πίστη ήταν δυνατή, παρά την κακία και τη διαφθορά που υπήρχαν τότε και θα υπάρχουν σε κάθε εποχή.
Το φως, ωστόσο, βρίσκεται εκεί που είναι ο Θεός, κάθε Θεός, ο οποίος είναι καλοσύνη. Ό,τι κι αν γνωρίσουμε με την ατελή μας επιστήμη είναι πολύ λιγότερο και πολύ σκοτεινότερο από Αυτόν. Το ίδιο και η μουσική μας: ό,τι κι αν γράψουμε χωρίς τη συνδρομή της Μούσας, θα στερείται θεϊκής πνοής και ανώτερου νοήματος και δεν θα μπορέσει να μας βοηθήσει στην προσπάθειά μας να γίνουμε καλύτεροι. Εφόσον, βέβαια, θέλουμε να γίνουμε καλύτεροι.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Από τη διάλεξη που έδωσε ο κ. Λι Χονγκτζί για το γράψιμο μουσικής στις 21 Ιουλίου 2003, στην Ουάσιγκτον.
Οι απόψεις που εκφράζονται σε αυτό το άρθρο αποτελούν απόψεις του συγγραφέα και δεν αντανακλούν απαραίτητα τις απόψεις της Epoch Times.
Συγχαρητήρια για την τελική επικράτησή του στις προεδρικές εκλογές της Τουρκίας δέχθηκε ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν από πολλούς ηγέτες ευρωπαϊκών κυβερνήσεων, καθώς και από τον πρόεδρο των ΗΠΑ, τον πρίγκιπα διάδοχο της Σαουδικής Αραβίας και από τους επικεφαλής διεθνών φορέων και οργανισμών, όπως η ΕΕ, το ΝΑΤΟ και ο ΟΗΕ.
Ρωσία: «Λογικό» αποτέλεσμα
Ο Ρώσος πρόεδρος, που τελευταία συνεργάστηκε στενά με τον Τούρκο ομόλογό του, έκρινε πως η νίκη του κ. Ερντογάν ήταν «λογικό αποτέλεσμα της αφοσιωμένης δουλειάς [του]» και «περιφανής απόδειξη» της υποστήριξης της πολιτικής του από τους Τούρκους.
Ο κ. Πούτιν έκανε ιδιαίτερη αναφορά στις «προσπάθειες» που καταβάλλει, κατ’ αυτόν, ο κ. Ερντογάν για να ενισχυθεί «η εθνική κυριαρχία» της Τουρκίας και για την άσκηση «ανεξάρτητης εξωτερικής πολιτικής».
Μέλος του NATO, η Τουρκία έχει επιρροή σε περιοχές στρατηγικής σημασίας για τη Μόσχα, ιδίως στη Συρία, ενώ διαδραματίζει μεσολαβητικό ρόλο στη σύρραξη στην Ουκρανία.
ΗΠΑ: «Σύμμαχοι στο NATO»
«Αδημονώ να συνεχίσουμε να συνεργαζόμαστε ως σύμμαχοι στο NATO για τα διμερή ζητήματα και τις παγκόσμιες προκλήσεις», ανέφερε μέσω Twitter ο Αμερικανός πρόεδρος Τζο Μπάιντεν.
Ο υπουργός Εξωτερικών της κυβέρνησής του Άντονι Μπλίνκεν επίσης διαβεβαίωσε πως «αδημονώ να συνεχίσω να συνεργάζομαι με την κυβέρνηση που επέλεξε ο τουρκικός λαός».
Ηνωμένο Βασίλειο: «Να αντιμετωπίσουμε τις απειλές»
Ο Βρετανός πρωθυπουργός Ρίσι Σούνακ σημείωσε πως αδημονεί να συνεχίσει τη στενή συνεργασία της χώρας του και της Τουρκίας.
«Συγχαρητήρια στον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Αδημονώ να συνεχίσω τη στενή συνεργασία μεταξύ των χωρών μας, από την ανάπτυξη του εμπορίου μέχρι την αντιμετώπιση των απειλών κατά της ασφάλειας, στις τάξεις του NATO».
Γαλλία: «Τεράστιες προκλήσεις»
Ο Εμμανουέλ Μακρόν ήταν από τους πρώτους Ευρωπαίους ηγέτες που απηύθυνε δημόσια συγχαρητήρια στον εκ νέου πρόεδρο της Τουρκίας, κρίνοντας πως οι χώρες τους έχουν «τεράστιες προκλήσεις να αντιμετωπίσουν μαζί».
Ανάμεσα σε αυτές τις «προκλήσεις» ο Γάλλος πρόεδρος θεωρεί πως είναι «η επιστροφή της ειρήνης στην Ευρώπη, το μέλλον της ευρωατλαντικής συμμαχίας μας, η Μεσόγειος». Πρόσθεσε πως «με τον πρόεδρο Ερντογάν, τον οποίο συγχαίρω, θα συνεχίσουμε να προχωράμε».
Ουκρανία: «Ενίσχυση» των σχέσεων
Απευθύνοντας τα συγχαρητήριά του στον τούρκο πρόεδρο, ο Ουκρανός ομόλογός του Βολοντίμιρ Ζελένσκι εξέφρασε την ελπίδα πως θα υπάρξει «ενίσχυση» των σχέσεων του Κιέβου και της Άγκυρας προκειμένου να υπάρξουν, κατ’ αυτόν, εγγυήσεις για την «ασφάλεια» στην Ευρώπη.
«Ελπίζουμε να αναπτύξουμε περαιτέρω τη στρατηγική εταιρική σχέση μας για το καλό των λαών μας και να ενισχύσουμε τη συνεργασία μας για την ασφάλεια και τη σταθερότητα στην Ευρώπη», τόνισε ο κ. Ζελένσκι μέσω Twitter στα τουρκικά.
Η Τουρκία διαδραμάτισε καίριο ρόλο στην ανανέωση της συμφωνίας δυνάμει της οποίας η Μόσχα επιτρέπει στο Κίεβο να συνεχίσει να εξάγει σιτηρά.
Γερμανία: «Νέα ώθηση»
Ο Γερμανός καγκελάριος Όλαφ Σολτς ανέφερε πως ελπίζει η επανεκλογή του κ. Ερντογάν θα δώσει «νέα ώθηση» στις σχέσεις των δύο κρατών, για να «προωθήσουμε την κοινή μας ατζέντα».
Ο επικεφαλής της γερμανικής κυβέρνησης χαρακτήρισε τις δυο χώρες «στενούς εταίρους και συμμάχους», θυμίζοντας πως «οι λαοί και οι οικονομίες τους συνδέονται βαθιά».
Σουηδία: «Κοινή ασφάλεια»
Ο Σουηδός πρωθυπουργός Ουλφ Κρίστερσον χαιρέτισε την επανεκλογή του τούρκου προέδρου, τονίζοντας πως «η κοινή μας ασφάλεια είναι προτεραιότητα για το μέλλον».
Η Σουηδία, χώρα υποψήφια προς ένταξη στο NATO, παραμένει αντιμέτωπη με το βέτο της Τουρκίας, που την κατηγορεί πως προσφέρει καταφύγιο σε «τρομοκράτες», ιδίως μέλη του κουρδικού ένοπλου αυτονομιστικού κινήματος Εργατικό Κόμμα Κουρδιστάν (PKK), που η Άγκυρα, οι Βρυξέλλες και η Ουάσιγκτον χαρακτηρίζουν «τρομοκρατική» οργάνωση.
Σαουδική Αραβία: «Ειλικρινή συγχαρητήρια»
Ο πρίγκιπας διάδοχος της Σαουδικής Αραβίας Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν απηύθυνε τα «ειλικρινή συγχαρητήριά του» και τις «ευχές του για επιτυχία» στον κ. Ερντογάν, σύμφωνα με ανακοίνωση του επίσημου πρακτορείου ειδήσεων της μοναρχίας SPA.
Οι σχέσεις ανάμεσα στο Ριάντ και στην Άγκυρα βρέθηκαν στο ναδίρ για τρία και πλέον χρόνια, μετά τη δολοφονία στα τέλη του 2018 στην Κωνσταντινούπολη του Σαουδάραβα δημοσιογράφου Τζαμάλ Κασόγκι. Την εποχή εκείνη, ο κ. Ερντογάν είχε καταγγείλει πως η δολοφονία διατάχθηκε «στο κορυφαίο επίπεδο». Το κλείσιμο του φακέλου της δολοφονίας από την τουρκική δικαιοσύνη πέρυσι, όμως, άνοιξε τον δρόμο για την επαναπροσέγγιση.
Ευρωπαϊκή Ένωση: «Ανάπτυξη των σχέσεων»
Η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν και ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Σαρλ Μισέλ ανέφεραν πως «ανυπομονούν» να συνεχιστεί η «ανάπτυξη των σχέσεων» της ΕΕ και της Τουρκίας.
Η Τουρκία είναι επισήμως χώρα υποψήφια προς ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση, όμως οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις που άρχισαν το 2005 περιήλθαν σε απόλυτο αδιέξοδο εδώ και χρόνια.
Οι σχέσεις της ΕΕ με την Τουρκία χαρακτηρίζονται δύσκολες, πάντως οι Βρυξέλλες θεωρούν την Άγκυρα απαραίτητο εταίρο, ειδικά όσον αφορά το ζήτημα της μετανάστευσης.
ΟΗΕ: «Να ενισχυθεί περαιτέρω η συνεργασία»
Ο Γενικός Γραμματέας του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών Αντόνιο Γκουτέρες συνεχάρη χθες Κυριακή τον πρόεδρο της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν για την επανεκλογή του στο αξίωμα, ανακοίνωσε εκπρόσωπός του.
«Αδημονεί να ενισχυθεί περαιτέρω η συνεργασία μεταξύ της Τουρκίας και των Ηνωμένων Εθνών», ανέφερε ο Στεφάν Ντουζαρίκ, ο εκπρόσωπος του κ. Γκουτέρες, χρησιμοποιώντας την ορθογραφία της ονομασίας της χώρας στα τουρκικά («Türkiye»).
ΝΑΤΟ: «Να συνεχίσουμε τη συνεργασία μας»
Ο Γενικός Γραμματέας του NATO Γενς Στόλτενμπεργκ ανέφερε πως «ανυπομονεί» να «συνεχίσουμε τη συνεργασία μας» στην προετοιμασία ενόψει της συνόδου κορυφής της συμμαχίας τον Ιούλιο στο Βίλνιους.
Στις εκλογές του Ιουνίου θα εφαρμοστεί ο εκλογικός νόμος της ενισχυμένης αναλογικής, που επαναφέρει το μπόνους εδρών προς το πρώτο κόμμα. Η διαφορά του με το μπόνους των εκλογών του 2007 και από το 2012 έως το 2019 είναι ότι δεν είναι σταθερό αλλά κλιμακούμενο, ανάλογα με το ποσοστό του πρώτου κόμματος.
Εάν αυτό λάβει 25% το μπόνους είναι 20 έδρες, ενώ οι υπόλοιπες 280 έδρες κατανέμονται αναλογικά ανάμεσα στα κόμματα που μπήκαν στη Βουλή. Για κάθε επιπλέον 0,5% το μπόνους αυξάνεται κατά μία έδρα (και ανάλογα μειώνονται οι έδρες των άλλων κομμάτων), με ανώτατο όριο τις 30 έδρες. ‘Αρα, το ανώτατο όριο των 50 εδρών μπόνους εξασφαλίζει το πρώτο κόμμα με ποσοστό 40%, όπως έλαβε η ΝΔ στις πρόσφατες εκλογές.
Η αυτοδυναμία δεν εξαρτάται μόνο από το ποσοστό του πρώτου κόμματος, αλλά και σε συνδυασμό με το ποσοστό που θα λάβουν αθροιστικά τα κόμματα που δεν θα πιάσουν το όριο του 3%. Όσο πιο υψηλό το ποσοστό των κομμάτων που θα μείνουν εκτός Βουλής τόσο χαμηλώνει ο πήχης της αυτοδυναμίας. Αντίστροφα, όσα περισσότερα κόμματα στο κοινοβούλιο (άρα μικρότερο ποσοστό για τους λοιπούς συνδυασμούς), τόσο θα ανεβαίνει το μίνιμουμ ποσοστό για τον πρώτο. Όπως ανέφεραν ειδικοί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, με πεντακομματική Βουλή η αυτοδυναμία εξασφαλίζεται με ποσοστό περί το 37,5%, με εξακομματική ο πήχης ανεβαίνει γύρω στο 38,4% και με επτακομματική στο 39,3%.
Εκλογές με λίστα
Οι επικείμενες εκλογές διαφέρουν από αυτές της 21ης Μαΐου και στον τρόπο εκλογής των υποψηφίων. Θα πραγματοποιηθούν με δεσμευμένο συνδυασμό (λίστα), καθώς θα επαναπροκηρυχθούν σε διάστημα λιγότερο από 18 μήνες από τις προηγούμενες. Με αυτή τη διαδικασία, οι βουλευτές δεν εκλέγονται με σταυρό προτίμησης αλλά κατά σειρά στο ψηφοδέλτιο κάθε εκλογικής περιφέρειας, όπως συμβαίνει με τους βουλευτές Επικρατείας.
Προφανώς, τα κομματικά επιτελεία και οι πολιτικοί αρχηγοί θα καταρτίσουν τις λίστες των ψηφοδελτίων λαμβάνοντας υπόψη τη σειρά κατάταξης των βουλευτών στις πρόσφατες εκλογές, αν και δεν δεσμεύονται για κάτι τέτοιο από την εκλογική νομοθεσία. Έχουν, δηλαδή, το δικαίωμα να συμπεριλάβουν υποψήφιους ακόμα και αν εκείνοι δεν εξελέγησαν στις εκλογές της 21ης Μαΐου και να θέσουν εκτός ψηφοδελτίων ή να κατατάξουν χαμηλότερα στη λίστα υποψήφιους, οι οποίοι εξελέγησαν στην πρόσφατη εκλογική διαδικασία.
Πώς ψηφίζουν ετεροδημότες και κάτοικοι του εξωτερικού
Οι επικείμενες βουλευτικές εκλογές θα διεξαχθούν με βάση τους εκλογικούς καταλόγους που ίσχυσαν και στις τελευταίες εκλογές, όπως αυτοί οριστικοποιήθηκαν μετά την α΄ αναθεώρηση του 2023, και περιλαμβάνουν όλες τις μεταβολές που συντελέστηκαν έως και την 28η Φεβρουαρίου 2023.
Όσον αφορά τους ετεροδημότες, αυτό σημαίνει ότι δεν μπορούν να ψηφίσουν στον τόπο διαμονής τους στις προσεχείς εκλογές όσοι είχαν υποβάλει ετεροχρονισμένα τη σχετική αίτηση.
Οι Έλληνες του εξωτερικού μπορούν να ψηφίσουν στον τόπο διαμονής τους εφόσον η αίτηση για εγγραφή στους ειδικούς εκλογικούς καταλόγους έχει εγκριθεί 12 ημέρες πριν από την προκήρυξη των εκλογών. Εάν οι νέες εκλογές προκηρυχθούν τη Δευτέρα 29 Μαΐου, τότε αυτή τη δυνατότητα θα έχουν όποιων η αίτηση εγκρίθηκε έως τις 17 Μαΐου.
Τα βήματα προς τις νέες εκλογές
Κατά τα λοιπά, το ΑΠΕ-ΜΠΕ παρουσιάζει τις προπαρασκευαστικές ενέργειες ενόψει των εκλογών που θα πρέπει να ακολουθηθούν από την αρχή. Δύο ημέρες μετά την έναρξη της προεκλογικής περιόδου λήγει η προθεσμία για την υποβολή δηλώσεων από τους ένστολους στους προϊστάμενους και διοικητές τους σχετικά με την πρόθεσή τους να ασκήσουν το εκλογικό τους δικαίωμα στον δήμο στους εκλογικούς καταλόγους του οποίου είναι γραμμένοι.
Τα κόμματα, εντός τριών ημερών από την έναρξη της προεκλογικής περιόδου, θα πρέπει να δηλώσουν το όνομα και το έμβλημά τους στον εισαγγελέα του Αρείου Πάγου και εντός επτά ημερών να καταρτίσουν και να υποβάλλουν τους συνδυασμούς τους στην ηλεκτρονική πύλη καταχώρησης υποψηφίων. Τρεις ημέρες μετά τη λήξη προθεσμίας υποβολής υποψηφιοτήτων, ο ‘Αρειος Πάγος ανακηρύσσει σε δημόσια συνεδρίαση τους εκλογικούς συνδυασμούς.
Εντός 10 ημερών από την έναρξη της προεκλογικής περιόδου οι αντιπεριφερειάρχες καθορίζουν τα εκλογικά τμήματα που θα συσταθούν και ακολούθως, το υπουργείο Εσωτερικών αποστέλλει τους σχετικούς πίνακες όλης της επικράτειας στην εισαγγελία του Αρείου Πάγου. Η τελευταία λαμβάνει, παράλληλα, τις ονομαστικές καταστάσεις των δικαστικών λειτουργών, δικηγόρων, ασκούμενων δικηγόρων κλπ., για τον διορισμό τους με κλήρωση ως εποπτών και δικαστικών αντιπροσώπων. Στα πρωτοδικεία κληρώνονται τα μέλη των εφορευτικών επιτροπών του κάθε εκλογικού τμήματος και οι αναπληρωτές τους. Στην κλήρωση περιλαμβάνονται οι εγγεγραμμένοι στους εκλογικούς καταλόγους του οικείου εκλογικού διαμερίσματος οι οποίοι φέρονται στους καταλόγους αυτούς ως κάτοικοι της περιοχής, έχουν τουλάχιστον απολυτήριο δημοτικού και είναι κάτω των 65 ετών.
Μια εικόνα αξίζει όσο χίλιες λέξεις, γι’ αυτό η Epoch Times επιλέγει να αποχαιρετήσει τη Γιορτή της Μητέρας με μερικές εικόνες από τον κόσμο της τέχνης, που με την ομορφιά τους τιμούν και ανυψώνουν τη γυναίκα ως μητέρα.
Στην αρχαιοελληνική κοσμογονία, η αρχέγονη μητρική θεότητα ήταν η Γαία. Από αυτήν προήλθε ο Ουρανός και από την ένωσή τους προήλθε όλη η ζωή στη γη, όπως επίσης και οι τιτάνες, οι γίγαντες, πολλά τέρατα, νύμφες, κατώτερες θεότητες κλπ. Η κόρη της Ρέα, που παντρεύτηκε τον τιτάνα Κρόνο, τον γιο της Γαίας που γκρέμισε τον Ουρανό από τον θρόνο του, ήταν η μητέρα των Ολύμπιων θεών. Απέναντι στη εξίσου σκληρή στάση του Ουρανού και του Κρόνου στα παιδιά τους -ο πρώτος τα γκρέμισε στα Τάρταρα και ο δεύτερος τα κατάπινε μόλις γεννιόνταν, και οι δύο από φόβο για την εξουσία τους- οι δύο θεότητες αντέδρασαν βοηθώντας το τελευταίο παιδί να ρίξει τον γονέα-τύραννο από τη θέση του και να τον αντικαταστήσει.
Η Ρέα δίνει στον Κρόνο μια πέτρα να καταπιεί αντί για τον νεογέννητο Δία, που έχει κρύψει στην Ίδη.
Επόμενη καθοριστική φιγούρα μητέρας ήταν μια άλλη θεά της γης, η Δήμητρα, η οποία διεκδικώντας την κόρη της από τον άντρα της, τον Πλούτωνα, που ήταν ο άρχοντας του Κάτω Κόσμου, καθόρισε την εναλλαγή των εποχών από την άνοιξη, που επέστρεφε η Περσεφόνη και η χαρά της μητέρας έδινε ζωή στην πλάση, που αναγεννιόταν και κάρπιζε, μέχρι το φθινόπωρο και τον χειμώνα, που η Περσεφόνη έπρεπε να επιστρέψει στον Άδη, αφήνοντας τη μητέρα της, η θλίψη της οποίας νέκρωνε το τοπίο και όλα τα γεννήματα.
Η Δήμητρα υποδέχεται την κόρη της Περσεφόνη. Φρέντερικ Λέιτον, «Η επιστροφή της Περσεφόνης», περ. 1890-1891. Λάδι σε καμβά, 203 x 152 εκ. (Public Domain)
Η αρχαιοελληνική μυθολογία βρίθει γυναικών-μητέρων, θεοτήτων και θνητών, που υπέφεραν για τα παιδιά τους, που εκδιώχθηκαν, που είχαν τραγική μοίρα κλπ. Από τις πιο τραγικές μορφές μητέρας ήταν η Νιόβη, η Κλυταιμνήστρα, η Ιοκάστη και φυσικά η Μήδεια. Η πρώτη τιμωρήθηκε για την ύβρι της απέναντι στη θεά Λητώ, μητέρα του Απόλλωνα και της Αρτέμιδος, αλαζονεία μητέρας απέναντι στη θεότητα-μητέρα, με τη θανάτωση και των δεκατεσσάρων παιδιών της. Από τον πόνο της, λέγεται ότι μεταμορφώθηκε σε βουνό. Η Κλυταιμνήστρα κλήθηκε να πάει την κόρη της να θυσιαστεί για χάρη της πολεμικής εκστρατείας των Αχαιών, πληρώνοντας με τη δική της ζωή την ασέβεια του πατέρα της. Η Ιοκάστη, αφού πρώτα στερήθηκε τον νεογέννητο γιο της, τον παντρεύτηκε αργότερα χωρίς να ξέρει ποιος ήταν και ότι ήταν αυτός που σκότωσε τον άντρα της, κάνοντας μαζί τους τέσσερα παιδιά. Όταν έμαθε την αλήθεια, κρεμάστηκε. Η Μήδεια, τέλος, αντιπροσωπεύει τη σκοτεινή πλευρά της μητρότητας. Είναι η διαβόητη παιδοκτόνος του αρχαίου κόσμου, αθάνατη κόρη της Ωκεανίδας Ιδυίας ή Εκάτης, ανιψιά της Κίρκης, που δεν δίσταζε να χρησιμοποιεί τη μαγεία για να εκδικείται και να παίρνει αυτό που θέλει. Ο μύθος λέει ότι τελικά πήγε στα Ηλύσια Πεδία, όπου έγινε σύζυγος του Αχιλλέα.
Anthony Frederick Augustus Sandys, “Μήδεια”, 1868. (Public Domain)
Ως επόμενη σημαντική μητέρα της ιστορίας του αρχαίου κόσμου της Μεσογείου μπορούμε να αναφέρουμε την επονομαζόμενη Ρέα Σιλβία, γνωστή και ως Ιλία, απόγονο του Αινεία και μητέρα του Ρώμου και του Ρωμύλου, ιδρυτών της Ρώμης. Η ιστορία της επαναλαμβάνει την ιστορία της Γαίας, της Ρέας, της Ιοκάστης, που τους έπαιρναν τα παιδιά για να εμποδίσουν την ανατροπή της καθεστηκυίας τάξης που είχαν προφητεύσει οι χρησμοί, ματαίως πάντα.
Η Ρέα Σιλβία με τα παιδιά της Ρώμο και Ρωμύλο. Γλυπτό του Ζάκοπο ντελλα Κουέρτσα, περ. 1414-19. Γλυπτό από μάρμαρο, ύψος 162 εκ. Santa Maria della Scala, Σιένα. (CC BY-SA 4.0)
Καθώς ο αρχαίος κόσμος δίνει τη θέση του στον ύστερο ρωμαϊκό και ο χριστιανισμός επικρατεί τελικά στη νέα εποχή που ανατέλλει στην περιοχή, παρόμοια επικρατεί και η μητρική φιγούρα της Θεοτόκου Παρθένου, στο πρόσωπο της οποίας εξυψώνεται στον ύψιστο βαθμό η μητρότητα, που αποδέχεται και παρακολουθεί την πορεία του Υιού προς τη θυσία. Μαζί με την Παρθένο, στέκονται και οι δεκάδες τραγικές μητέρες των μωρών που θανατώθηκαν στη Βηθλεέμ κατά διαταγή του Ηρώδη. Η Παναγία είναι από τα προσφιλέστερα θέματα της χριστιανικής αγιογραφίας είτε μόνη της είτε μαζί με το Θείο Βρέφος. Οι πλέον καθιερωμένοι τύποι είναι: η Δεομένη η Πλατυτέρα, η Γαλακτοτροφούσα, Οδηγήτρια, Νικοποιός, Ελεούσα ή Γλυκοφιλούσα, Αγιοσορίτισσα, Παναγία η Σκέπη, Βλαχερνίτισσα, Παναγία του Πάθους (Αμόλυντος), Παναγία με το παίζον παιδίον, Παναγία η ”Αγία Παρασκευή”.
Παναγία η Γαλακτοτροφούσα (Madonna Litta ή Madonna Lactans) του Λεονάρντο Ντα Βίντσι, 1490. Μουσείο Ερμιτάζ, Αγία Πετρούπολη.«Παναγία Γλυκοφιλούσα ή Καρδιώτισσα». Από το ναό του Αγίου Γεωργίου των Καλογραιών. Μέσα 15ου αι. Μουσείο Ζακύνθου.
Από τις πιο όμορφες εικόνες της Παναγίας με το Θείο Βρέφος μάς έχει χαρίσει το πινέλο του Ραφαήλ. Ο παραγωγικότατος καλλιτέχνης της Αναγέννησης στην πορεία της ζωής και της καριέρας του φιλοτέχνησε ουκ ολίγες Μαντόνες, οι οποίες όλες χαρακτηρίζονται από την τρυφερότητα και τη θεία έμπνευση που ήταν ίδιον του ζωγράφου.
Ραφαήλ, Madonna col Bambino (ή Μαντόνα της Οικίας Σάντι), περ. 1498. Νωπογραφία που βρέθηκε στο σπίτι όπου γεννήθηκε ο καλλιτέχνης, στο Ουρμπίνο. (Public Domain)
Ραφαήλ, Madonna Conestabile, 1504. Τέμπερα σε πάνελ μεταφερμένο σε καμβά. 17,5 x 18 εκ. Του τύπου “Madonna leggente” (Η Παναγία με βιβλίο), όπως και η παραπάνω εικόνα. Μουσείο Ερμιτάζ, Αγία Πετρούπολη.
Ραφαήλ, Madonna della seggiola (Η Παναγία του Καθίσματος), 1513-1514. Λάδι σε πάνελ, διάμετρος 71 εκ. Παλατινή Πινακοθήκη, Φλωρεντία.
Η Αναγέννηση στην Ευρώπη έστρεψε το ενδιαφέρον προς τον άνθρωπο, που άρχισε να καταλαμβάνει όλο και σημαντικότερη θέση στις εικαστικές τέχνες. Αν και όχι συνηθισμένες, ωστόσο δεν έλειπαν εντελώς οι μέλλουσες μητέρες από τη θεματολογία των ζωγράφων. O παρακάτω πίνακας είναι του Φλαμανδού ζωγράφου Μάρκους Γκήρερτς Β’, ο οποίος μεγάλωσε στην Αγγλία και από το 1590 ήταν ένας από τους σημαντικούς ζωγράφους της ελισαβετιανής Αυλής. Έχει ενδιαφέρον να παρατηρήσουμε ότι η ίδια η Ελισάβετ, που βασίλευε στην Αγγλία την εποχή του πορτραίτου, παρέμεινε άτεκνη σε όλη της τη ζωή, κάτι που σύμφωνα με τις μαρτυρίες, το έφερε βαρέως Μετά το πέρας της βασιλείας της, η μόδα στα γυναικεία ενδύματα άλλαξε, κάνοντας την εγκυμοσύνη λιγότερο εμφανή. Από τότε και μέχρι τις αρχές του 20ου, οι έγκυες γυναίκες σπάνια εμφανίζονταν στους πίνακες ζωγραφικής.
Marcus Gheeraerts II, “Άγνωστη γυναίκα στα κόκκινα”, 1620. Γκαλερί Tate, Λονδίνο.
Η τέχνη μάς πηγαίνει στη Γαλλία του 18ου αιώνα. Εκεί συναντούμε την Ελιζαμπέτ Λουίζ Βιζέ-λε Μπρυν, ζωγράφο της Αυλής της Μαρίας Αντουανέτας, χάρη στην οποία έχουμε και τη ματιά μιας μητέρας πάνω στη μητρότητα. Η τρυφερότητα και η γλύκα είναι απαράμιλλες και η φροντίδα και ευαισθησία με την οποία η ζωγράφος έχει αποδώσει και την παραμικρή λεπτομέρεια μάς επιτρέπει να φανταστούμε ότι παρόμοια είναι και η στάση της ως μητέρα.
Élisabeth Louise Vigée-Le Brun, “Αυτοπροσωπογραφία με την κόρη μου Ζυλί”, 1786. 105 × 84 εκ. RMN Grand Palais, Παρίσι.
Λίγα χρόνια μετά, η Γαλλική Επανάσταση ξεσπά στη χώρα και το κεφάλι της Μαρίας Αντουανέτας θυσιάζεται μαζί με πολλά άλλα εξίσου ευγενικά κεφάλια στον βωμό της Ισότητας. Παιδί της Γαλλικής Επανάστασης είναι οι Άθλιοι του Βίκτορος Ουγκώ, ο οποίος με την πένα του ζωγραφίζει μια άλλη μητέρα-σύμβολο των θυσιών και της ανιδιοτέλειας: τη Φαντίνα. Θύμα των ηθών της εποχής, ενός ανέμελου νεαρού και της δικής της επιπολαιότητας, αναγκάζεται να εμπιστευθεί τη νόθα κόρη της σε ξένους, ενώ η ίδια κατρακυλά σε ολοένα και χειρότερη θέση, μέχρι που ο θάνατος τη γλιτώνει από τα βάσανα της ζωής. Για τη φροντίδα της κόρης της, ξεπουλά τα πάντα, ακόμα και τα δόντια, τα μαλλιά και την τιμή της.
Η Φαντίνα και ο Γιάννης Αγιάννης. Γκραβούρες από την εικονογράφηση της γαλλικής έκδοσης του 1862. (πηγή: stonasterismotouvivliou)
«Ο Γιάννης Αγιάννης περιθάλπτοντας τη Φαντίνα αποδίδει σπονδή στο μεγαλείο της μητρικής θυσίας και της επιστρέφει την τσαλαπατημένη της τιμή, εξιλεώνοντας θαρρείς ενώπιον εκείνης ολόκληρη την κοινωνία. Στα μάτια του Αγιάννη απεκδύεται το προσωπείο της “Πόρνης των Παγωμένων Δρόμων”, που της φόρεσαν και παίρνει πίσω το καάλος της ανυποψιίαστης παιδούλας, που της κατασπάραξαν… Τα μάτια του τη συγχωρούν. Ο Αγιάννης διέκρινε το “Κάλλος της Φαντίνας, όχι στη χαμένη πλέον συμμετρία, μα ακριβώς στην απόλυτη Ασχήμια που αυτή δέχτηκε να γευθεί αδιαμαρτύρητα για χαρη του Παιδιού της. Για εκείνον, το χαμόγελο της Φαντίνας είναι “εξαίσιο”-ακόμη και χωρίς τα δυο δόντια που έχουν πουληθεί για τη μικρή της κόρη – ή, μάλλον, εξαιτίας τους. Στο άρρωστο κορμί της, στην κοινωνική της κατρακύλα, στο παραμορφωμένο της χαμόγελο, στην ανύπαρκτη υπόληψη ο Αγιάννης είδε την ομορφιά του Παραδείσου! […Και] ανυψώνει με μιαν υπερβολή -όχι τυχαία- τα πάθη της Φαντίνας ως ακόμη κι αυτά τα Πάθη του Χριστού – δηλαδή την Υπέρτατη κι άρρητη Αρετή.» [1]
Ο 19ος αιώνας απέρχεται, η βιομηχανική επανάσταση έχει γίνει και ο κόσμος αλλάζει με ταχείς ρυθμούς. Ο 20ος αιώνας φέρνει δυο πολέμους και πολλά κινήματα με αιτήματα για ελευθερία, ισότητα και δικαιώματα. Η αντίληψη των ανθρώπων για τη μητρότητα αλλάζει και αυτή. Η μητρότητα δεν είναι πια δώρο Θεού και ευλογία, αλλά εμπόδιο στον δρόμο της σύγχρονης γυναίκας προς την απελευθέρωση από τα σπιτικά δεσμά. Κι όσες γυναίκες δεν την αποκηρύξαν ακόμα, ωστόσο τη ‘στριμώξανε’ πάρα πολύ, απωθώντας τη μετά το πέρας (ή έστω το μέσο) της νεότητας. Εν μέσω εργασίας, προσωπικού χρόνου και των ολοένα επιταχυνόμενων ρυθμών της σημερινής ζωής, η γυναίκα της εποχής μας ίσως δυσκολεύεται να βρει λόγους να γιορτάσει για το θαύμα του να φέρνεις μια ζωή στον κόσμο…
Ωφέλιμη και απαραίτητη κρίνεται η γονική άδεια για την ψυχική υγεία των γονέων, ιδίως για τις μητέρες, στις οποίες εκ των πραγμάτων αναλογεί και το μεγαλύτερο μέρος της φροντίδας του βρέφους, όπως προκύπτει από τα αποτελέσματα νέας διεθνούς επιστημονικής έρευνας, της πιο ολοκληρωμένης σε αυτό τον τομέα μέχρι τώρα.
Οι ερευνητές των Τμημάτων Δημόσιας Υγείας του Πανεπιστημίου της Στοκχόλμης και του σουηδικού ιατρικού Ινστιτούτου Καρολίνσκα, με επικεφαλής τον αναπληρωτή καθηγητή Σολ Χουάρεζ, οι οποίοι έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο ιατρικό περιοδικό «The Lancet Public Health», πραγματοποίησαν μια μετα-ανάλυση και συστηματική ανασκόπηση όλων των σχετικών μελετών. Συνολικά ελήφθησαν υπόψη 45 έρευνες από την Ευρώπη, τη Βόρεια και Νότια Αμερική, την Αυστραλία και την Ιαπωνία.
Η νέα μελέτη συμπεραίνει ότι η γονική άδεια προστατεύει έναντι των κινδύνων για την ψυχική υγεία, μεταξύ άλλων από συμπτώματα κατάθλιψης, ψυχικό στρες, αίσθημα ψυχικής εξάντλησης και υπερκόπωσης κ.ά. Όσο μεγαλύτερη είναι η διάρκεια της γονικής άδειας, τόσο αυξάνει το ψυχικό όφελός της για τους γονείς. Η προστατευτική επίπτωση, για τις μητέρες κυρίως, μπορεί να συνεχιστεί και αργότερα στη ζωή τους.
«Το να γίνεται κανείς γονιός, μπορεί να αποδειχθεί στρεσογόνο και για τους δύο. Δεν είναι μόνο οι τεράστιες ορμονικές και σωματικές αλλαγές που βιώνει η μητέρα, αλλά γενικότερα η μετάβαση στη γονεϊκή ιδιότητα προκαλεί στρες στο ζευγάρι. Αυτό εξηγεί ίσως γιατί οι ψυχικές διαταραχές μετά τον τοκετό είναι σχετικά συχνές, επηρεάζοντας το 10% έως 20% των μητέρων και έως το 10% των πατέρων», δήλωσε ο δρ Χουάρεζ.
Οι απαιτήσεις του γονεϊκού ρόλου είναι σαφώς εντονότερες στην περίπτωση της μητέρας, μέσα στο σώμα της οποίας μεγαλώνει κατ’ αρχάς το βρέφος, επηρεάζοντάς την σε πολλά επίπεδα. Η σχέση της με το μωρό της ξεκινά εκ των πραγμάτων ως συμβιωτική και παραμένει τέτοια, σε φθίνουσα πορεία, για αρκετά χρόνια μέχρι το παιδί να κατακτήσει την πλήρη αυτονομία του.
Ο σωματικός-ενεργειακός δεσμός που δένει μητέρα και βρέφος εξελίσσεται με την πάροδο του χρόνου σε συναισθηματικό-καθοδηγητικό, στάδιο στο οποίο ο πατέρας μπορεί να συμμετάσχει πιο ενεργά, οικοδομώντας μια καινούρια αμφίδρομη σχέση που εμπλουτίζει την οικογένεια.
Όσον αφορά την πατρική ανάγκη για γονική άδεια, τα ευρήματα είναι λιγότερο σαφή, εν εν μέρει επειδή έχει γίνει λιγότερη έρευνα γι’ αυτούς σε σχέση με τις μητέρες. Κατά κανόνα, οι μητέρες συνήθως φέρουν τη μεγαλύτερη ευθύνη για την ανατροφή των παιδιών, ακόμα και όταν αυτά είναι μεγαλύτερα σε ηλικία. Όμως, μια γενναιόδωρη γονική άδεια μετ’ αποδοχών ωφελεί σημαντικά την ψυχική υγεία και των δύο γονιών, καθώς αποφορτίζει την καθημερινότητά τους από τις απαιτήσεις της εργασίας και τους επιτρέπει να αφοσιωθούν πληρέστερα στις -μεγάλες, είναι η αλήθεια!- απαιτήσεις του νεοαφιχθέντα.
Ο χρόνος είναι αναγκαίο και καθοριστικό συστατικό για τη δημιουργία οικογένειας, τη φροντίδα του βρέφους, την ανατροφή των παιδιών. Χρόνος που χρειάζονται τα μέλη της για να αφιερώσουν το ένα στο άλλο, προσφέροντας, μαθαίνοντας, ανακαλύπτοντας, παίζοντας, ακόμα και υπομένοντας. Και καθώς μια οικογένεια έχει και πολλές πρακτικές ανάγκες, χρειάζεται και αρκετός χρόνος για την ικανοποιητική διεκπεραίωση των καθημερινών ζητημάτων, κάτι που αυξάνει την πίεση που νιώθουν οι γονείς, ειδικά στην περίπτωση που πρόκειται για το πρώτο τους παιδί και τους λείπει η εμπειρία και μια υπάρχουσα δομή και ρουτίνα.
Οι γονείς, ειδικά οι νέοι γονείς, χρειάζονται κάθε υποστήριξη, ώστε να μπορέσουν να δώσουν τον καλύτερό τους εαυτό και να αναλάβουν με ζέση τα καθήκοντα του (νέου) σημαντικότατου ρόλου τους, του οποίου οι χαρές διαπλέκονται με τις ευθύνες και η ευτυχία με την προσφορά και την ανεκτικότητα, ενώ καλούνται παράλληλα να μεταμορφωθούν, εγκαταλείποντας πλείστες όσες συνήθειες συγκροτούσαν τον παλιό τους εαυτό, αλλά δεν συνάδουν με τις απαιτήσεις της νέας τους ζωής.
Με αυτόν τον στίχο κλείνει ο «Οδυσσέας» [Ulysses] του Άλφρεντ, Λόρδου Τέννυσον, έναν από τους πιο γνωστούς και καταξιωμένους στίχους στην ιστορία της αγγλόφωνης ποίησης.
Στο έργο του Άγγλου ποιητή, γραμμένο το 1833, ένα «τέλειο ποίημα» σύμφωνα με τον Τ.Σ. Έλιοτ, έναν δραματικό μονόλογο που χαρακτηρίζεται από την αστραφτερή ευγλωττία του ομηρικού Οδυσσέα, ο ήρωας, έχοντας φτάσει εδώ και καιρό στην πατρίδα του, μαραζώνει άπραγος και ονειρεύεται να ξανοιχτεί και πάλι στον «οίνοπα πόντον».
Σαν τον ίδιο τον ήρωα, το ποίημα μπορεί να ερμηνευτεί με πολλούς, συχνά αντιφατικούς μεταξύ τους, τρόπους. Πολλοί [νομίζουν πως] καταλαβαίνουν γιατί ο Δάντης τοποθετεί τον Οδυσσέα μέσα στις φωτιές της Κόλασης, ως κάποιον που έκανε κακή χρήση του θεϊκού του χαρίσματος στη ρητορική κατά τη διάρκεια του Τρωικού πολέμου. Άλλοι, πάλι, στο άκουσμα του ποιήματος του Τέννυσον, με ανανεωμένη όρεξη για τη ζωή, εύχονται ολόψυχα να ήταν κι αυτοί σύντροφοι του Οδυσσέα, να τον ακολουθούσαν στο ‘βαθουλό’ καράβι του. Μπορούμε επίσης να αναρωτηθούμε αν αξίζει κανείς ποτέ να μη λυγίζει, αναζητώντας συνεχώς την περιπέτεια και τα ηρωικά κατορθώματα ή μήπως ενίοτε η υποχώρηση είναι μια ενάρετη, σοφή απόφαση. Ή πάλι, μπορούμε να εκλάβουμε το ποίημα σαν μια αλληγορία, σαν τον αποχαιρετισμό του ήρωα στη γεμάτη ζωή που έζησε και την οποία τώρα ετοιμάζεται να αποχαιρετίσει.
Στο Άσμα ΚΣΤ΄της «Κόλασης» από τη «Θεία Κωμωδία», ο Βιργίλιος και ο Δάντης συναντούν τον Οδυσσέα, ο οποίος αφηγείται μέσα από μία φλόγα τις άσχημες πράξεις που έκανε κατά τη διάρκεια και μετά το τέλος του Τρωικού πολέμου. (Public Domain)
Η αρετή του Οδυσσέα
Το ποίημα ξεκινά παρουσιάζοντάς μας μια ζοφερή εικόνα:
Τί αξίζει αν στην ατάραχη γωνιά μου
Σαν οκνός βασιλιάς στέκω στο πλάγι
Γριάς συντρόφισσας, και σωστά μοιράζω
Το δίκιο στους ανθρώπους,
Που τρώνε, θησαυρίζουν και κοιμούνται,
Και δε με νιώθουν! [1]
Εφόσον η οκνηρία είναι πράγματι μια νοσηρή κατάσταση, μια ‘κόλαση’, δεν μπορούμε παρά να δικαιώσουμε τον Οδυσσέα που θέλει να ξεφύγει από τη μοίρα που του προδιαγράφει ο Δάντης. Μια ζωηρή ψυχή, ένα πνεύμα γρήγορο και αδάμαστο, που παραμένει νέο παρά την ηλικία του κορμιού, χρειάζεται τις προκλήσεις για να διατηρεί τη λάμψη του και να μην θαμπώνει.
Δεν μπορώ να πάψω
Να γυροφέρνω πάντα σε ταξίδια·
Θέλω να πιω της ζωής τη στερνή στάλα.
Εχάρηκα πολλά, πολλά έχω πάθει
Μοναχός μου ή με όσους μ’ αγαπούσαν
Πότε σε ξένη γη, πότε στα μάκρη
Σκοτεινού πολυκύμαντου πελάγου.
Τ’ όνομά μου εδιαλάλησεν η Φήμη
Κι η αχόρταγη καρδιά καινούριο πόθο
Πάντα γρικάει, κι ας έμαθα κι ας είδα
Σε άλλες χώρες πώς ζουν, πώς κυβερνάνε.
Κι εγώ στερνός δεν είμαι, αφού με σέβας
Με δέχτηκαν παντού κι έχω γνωρίσει
Της μάχης το μεθύσι, πολεμώντας
Με τους όμοιους μου μόνο, μες στους κάμπους
Τους βοερούς κι ανεμόδαρτους της Τροίας.
Η ειρήνη δεν αρέσει στον Οδυσσέα τελικά, λέει ο Τέννυσον. Η ανάπαυση είναι βάρος. Η τιμή δεν κερδίζεται φτάνοντας αισίως στο λιμάνι, αλλά συνεχίζοντας το ταξίδι. Η ζωή για τον Οδυσσέα δεν μπορεί να είναι μια στατική ύπαρξη, περιστοιχισμένη από τα ίδια πρόσωπα κάθε μέρα, αναλωμένη σε έργα κατώτερα των ικανοτήτων του. Το πολυμήχανο πνεύμα του νιώθει να «σκουριάζει»…
Είναι άγνωμος ο πόθος που γυρεύει
Να βρει τέλος κι ανάπαψη, σαν όπλο
Που δεν αστράφτει πλια κι απορριγμένο
Σκουριάζει. Όχι, δεν ζει όποιος αναπνέει
Μονάχα. […]
Θα ήμουν δειλός αν ήθελα, για λίγο
Καιρό που ακόμα θα χαρώ τον ήλιο,
Προσεκτικά να ζήσω μετρημένα,
Αφού ο πόθος φλογίζει την ψυχή μου
Ν’ ακλουθήσω τη Γνώση σαν αστέρι
Πέρα απ’ τα ουράνια, εκεί που ο ναός δε φτάνει.
Στο ποίημα του Τέννυσον, ο Οδυσσέας δεν βρίσκει την ανάπαυση επιστρέφοντας στην αγαπημένη πατρίδα. «Η επιστροφή του Οδυσσέα», εικονογράφηση του Ε.Μ. Συντζ για τη σειρά παιδικών βιβλίων «Η ιστορία του κόσμου». (Public Domain)
Ο Τέννυσον μας λέει ότι η επιστροφή στην πατρίδα και η επανασύνδεση με την οικογένειά του, αυτά που ολόψυχα ποθούσε τα δέκα χρόνια των πολύπαθων περιπλανήσεών του, δεν ικανοποιούν πια τον βασιλιά της Ιθάκης. Βάζει τον ήρωα να μιλά για τη γυναίκα και τον γιο του με έναν αποστασιοποιημένο τρόπο, παρόλο που ομολογεί την αγάπη και τον θαυμασμό του για τον διάδοχό του:
Το θρόνο μου και το νησί χαρίζω
Τώρα στο γιο μου, τον αγαπημένο
Τηλέμαχο, που ξέρει τη δουλειά του,
Με φρόνηση σιγά σιγά ημερώνει
Τ’ άγριο πλήθος, γλυκότροπα του δείχνει
Εκείνο που ωφελεί και που συμφέρει.
Κι είναι άσπιλος, πιστός στο κοινό χρέος
Και στο στήθος θερμήν αγάπη κρύβει,
Τους θεούς που πιστεύουμε λατρεύει,
Κι εγώ σαν φύγω μένει αυτός. Κι οι δυο μας,
Κάνουμε το έργο που ποθεί η ψυχή μας.
Ο Οδυσσέας δεν είναι ελαφρόμυαλος. Δεν σκέπτεται τη φυγή, παρά γνωρίζοντας ότι ο γιος του είναι άξιος να αναλάβει τις ευθύνες του πατέρα απέναντι στον λαό και τον τόπο. Αυτή η γνώση μοιάζει να ελευθερώνει τον Οδυσσέα, ο οποίος δεν σκιαγραφείται ως ένας ηγεμόνας προσκολλημένος στη θέση του και την εξουσία, αλλά ως ένας φρόνιμος άντρας που αναγνωρίζει ποια είναι η κατάλληλη ώρα να παραδώσει αυτοβούλως τα ηνία στην επόμενη γενιά, στον γιο του που βρίσκεται στην ακμή του και που έχει δείξει ότι το αξίζει.
Μέσω του Οδυσσέα, ο Τέννυσον παραθέτει και τις αρετές ενός καλού ηγεμόνα: να έχει στο μυαλό του και να δουλεύει για το καλό του λαού του, να μπορεί να πείθει και να διοικεί τον λαό με τον καλό τρόπο, να είναι ενάρετος και να σέβεται τους θεούς. Όταν ο διάδοχος πληροί αυτές τις προϋποθέσεις, ο παλιός βασιλιάς μπορεί να έχει εμπιστοσύνη ότι η ευημερία του λαού του είναι εξασφαλισμένη και να αποχωρήσει χωρίς τύψεις.
Κινώντας για μακριά
Στο τρίτο και τελευταίο μέρος του ποιήματος, ο Οδυσσέας απευθύνεται στους παλιούς του συντρόφους, παροτρύνοντάς τους να τον ακολουθήσουν σ’ αυτό το τελευταίο ταξίδι:
Είμαστε γέροι, αλλά δεν απολείπουν
Από τα γερατειά το χρέος κι η δόξα.
Όλα τα κόβει ο θάνατος. Μα τώρα,
Πριν φτάσει, εμείς να κάμουμε μπορούμε
Έργο τρανό κι αντάξιο των ανθρώπων
Που ακόμη και στους θεούς αντισταθήκαν.
Η ζωή δεν έχει τελειώσει ακόμα. Όσο υπάρχει ανάσα στο κορμί, ο άνθρωπος δεν ελευθερώνεται από το καθήκον του κι από τους κόπους που φέρνουν δόξα. Άλλωστε, ο Οδυσσέας και οι σύντροφοί του δεν είναι κοινοί άνθρωποι: αντιστάθηκαν στους θεούς. Τύφλωσαν τον γιο του Ποσειδώνα, σκότωσαν τα βόδια του Ήλιου, αψήφησαν τις συμβουλές του Αιόλου, εγκατέλειψαν δυο θεές… Και παρόλα αυτά, ο Οδυσσέας παρέμεινε ζωντανός – χάρη βέβαια στην εύνοια μιας μεγάλης θεάς, της Αθηνάς.
Σπρώχτε, σύντροφοι, το πλοίο
Στ’ ανοιχτά, και καθίστε στην αράδα
Σαν άξιοι λαμνοκόποι. Εμπρός τραβάτε
Σχίζοντας ρυθμικά το βοερό κύμα,
Αφού η καρδιά μου απόφασιν επήρε
Στη μακρινή χώρα να πάω ν’ αράξω
Πέρα απ’ τη δύση που βυθίζουν τ’ άστρα.
Κι αν δεν μας πνίξει η τρικυμιά, θα πάμε
στα Μακάρια νησιά τον Αχιλλέα
Τον μεγαλόψυχο να ξαναϊδούμε·
Το όραμα του Οδυσσέα τον σπρώχνει δυτικά. Δυτικά, πέρα από τις γνωστές θάλασσες, εκεί όπου βρίσκονται οι Νήσοι των Μακάρων, τον τόπο των ολβίων, δηλαδή των ευτυχισμένων, ηρώων. Ο Πίνδαρος μας λέει ότι εκεί κατοικούν ήρωες με αρχηγό τον Κρόνο και τον Ραδάμανθυ, ότι τις δροσίζουν οι αύρες του Ωκεανού και ότι εκεί φυτρώνουν χρυσά λουλούδια. Πρόκειται για έναν παραδεισένιο τόπο, που είχαν δημιουργήσει οι θεοί για την ανάπαυση των ψυχών των ηρώων και των επιφανών ανδρών, που είχαν πεθάνει αναμάρτητοι μετά την περιπλάνηση της ψυχής τους στον Κάτω και στον Άνω Κόσμο.
Με αυτή την αναφορά, ο ποιητής μας δίνει το έρεισμα να εικάσουμε ότι το καινούριο ταξίδι το οποίο βάζει τον ήρωά του να λαχταρά, προσπαθώντας να ξεσηκώσει τους παλιούς του συντρόφους (οι οποίοι, ας μην ξεχνάμε, σκοτώθηκαν όλοι κατά τη διάρκεια των περιπετειών που είχαν γυρίζοντας από την Τροία – ο Αχιλλέας, στον οποίο γίνεται αναφορά, επίσης σκοτώθηκε στον πόλεμο) είναι πολύ απλά η αναχώρησή του από αυτό τον κόσμο.
Είναι πολύ πιθανό, με την ευστροφία που τον διακρίνει, ο Οδυσσέας να νιώθει πως έχει έρθει η ώρα να αφήσει τη ζωή στον επάνω κόσμο. Όσο νέο κι αν μένει το πνεύμα, το σώμα κάποια στιγμή υποκύπτει. Υπό αυτό το πρίσμα, οι πρώτοι στίχοι του ποιήματος παίρνουν μια άλλη σημασία. Η γυναίκα του έχει γεράσει, ο ίδιος επίσης, ο γιος του έχει ανδρωθεί και δεν τον έχει ανάγκη, οι άνθρωποι δεν τον καταλαβαίνουν πια, μόνο «τρώνε, θησαυρίζουν και κοιμούνται». Αυτές οι επίγειες χαρές, όμως, δεν σημαίνουν τίποτα πια για τον άνθρωπο που έχει ζήσει τη ζωή και είναι έτοιμος να ανοίξει πανιά για την επόμενη. Ο Οδυσσέας του Τέννυσον φαίνεται να κοιτάζει πέρα από τον ορίζοντα πια και να μας μιλά για την ύστατη περιπέτεια.
Ορισμένοι μελετητές ερμηνεύουν το ποίημα βάσει του πνεύματος της εποχής του Τέννυσον, ο οποίος έζησε στη βικτωριανή Αγγλία, όπου τα ταξίδια, η περιπέτειες και το ηρωικό πνεύμα θαυμάζονταν. Στον αγγλικό πολιτισμό της εποχής εκείνης, η θάλασσα ταυτιζόταν με την κίνηση και τη ζωή, ακόμα και τη νέα ζωή, την αναγέννηση και τις ανακαλύψεις καινούριων πραγμάτων, αν σκεφτούμε τις νέες ηπείρους που είχαν πρόσφατα αποικηθεί, ενώ αντίθετα, η γη συνδεόταν με την ακινησία και συνεκδοχικά με τον θάνατο.
Από την άλλη, και η θάλασσα συνδέεται έντονα με τον θάνατο: είναι ένα επικίνδυνο στοιχείο, που έχει πολλές φορές προδώσει τους ναυσιπλόους. Η Αγγλία, η μεγαλύτερη ναυτική δύναμη της εποχής, το γνωρίζει καλά αυτό. Τη χρονιά που γράφτηκε το ποίημα, ο Τέννυσον υπέστη την απώλεια του αγαπημένου του φίλου Άρθουρ Χένρι Χάλαμ. «Όλα τα κόβει ο θάνατος», γράφει στον «Οδυσσέα» και δεν μπορούμε να μην σκεφτούμε ότι πράγματι η αναμέτρηση με τον θάνατο χρειάζεται ηρωισμό και θάρρος.
Κι ίσως για αυτά ακριβώς τα χαρακτηριστικά του πολυβασανισμένου Οδυσσέα, που αντιμετώπισε τόσες μάχες με θάρρος και ευστροφία, που δεν ηττήθηκε από τις μακροχρόνιες δυσκολίες και αντιξοότητες, που τα έβαλε ακόμα και με τους θεούς, παρά τη μεγάλη του ευσέβεια, ίσως για αυτά τα στοιχεία, που χρειαζόταν περισσότερο απ’ όλα εκείνη την ώρα ο Άγγλος ποιητής, ‘δανείστηκε’ τον ήρωα του Ομήρου και πήρε δύναμη από το ακατάβλητο πνεύμα του.
Κι αν δυνατοί δεν είμαστε σαν πρώτα
Στα παλιά χρόνια, που δικά μας ήταν
Γη κι ουρανός, είμαστε ακόμη κάτι
Γιατί καρδιά αντρεία δεν αλλάζει
Κι αν ο Καιρός κι η Μοίρα την κουράσει,
Μα στο έργο σταθερή και στον αγώνα
Βαθιά της ζωντανή θέληση μένει Να προσπαθεί, ν’ αναζητά, να βρίσκει και να μη λυγίζει. [2]
Προσωπογραφία του Τέννυσον, από τον Π. Κρέμερ, περ. 1850. (Public Domain)
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Η μετάφραση των στίχων του ποιήματος προέρχεται από το: Alfred Lord Tennyson. χ.χ. “Οδυσσέας”. Μετ. Μαρίνος Σιγούρος. Στο Νέα Παγκόσμια Ποιητική Ανθολογία. Τόμος Γ΄. Ξένες Χώρες: Αγγλία-Βουλγαρία. Επιμ. Ρίτα Μπούμη & Νίκος Παππάς. Αθήνα: Διόσκουροι. (πηγή: greek-language.gr)
2. Στους τελευταίους 4 στίχους του ποιήματος πήρα το θάρρος να παραλλάξω τη μετάφραση του κ. Σιγούρου, ώστε να αποδώσω τον τελευταίο στίχο – τον διάσημο στίχο του Τέννυσον – με τη μεγαλύτερη δυνατή πιστότητα, θυσιάζοντας έστω τον ρυθμό και την ποιητικότητα του μεταφρασμένου έργου.
Αύριο, Πέμπτη 27 Απριλίου, ανοίγει τις πύλες της και υποδέχεται το κοινό η 69η Ανθοκομική Έκθεση Κηφισιάς, στο Άλσος Κηφισιάς όπως όλα τα προηγούμενα χρόνια.
Η μεγάλη αυτή έκθεση λουλουδιών, που είναι ένας από τους πιο αγαπημένους θεσμούς των Αθηναίων, αφού τους βοηθά να νιώσουν καλύτερα, με όλες τους τις αισθήσεις την επερχόμενη άνοιξη, έχει ως φετινό θέμα τους “Ελληνικούς Κήπους”. Επιπλέον, προσφέρει ένα πλούσιο, ολοήμερο πρόγραμμα εκδηλώσεων, με προγράμματα για παιδιά, συναυλίες, παραδοσιακούς χορούς, επιμορφωτικές παρουσιάσεις (για τα μανιτάρια, τα μπονσάι κ.ά.), ομιλίες, εργαστήρια και άλλα πολλά. Περιλαμβάνονται, επίσης, δράσεις ευαισθητοποίησης για την ανακύκλωση και τα αδέσποτα.
Την Πρωτομαγιά θα λάβει χώρα και το παραδοσιακό ράλι παλαιών αυτοκινήτων στο κέντρο της Κηφισιάς. Εκκίνηση πλ. Ελαιών Ν. Κηφισιά.
Κατά τη διάρκεια της έκθεσης, θα διεξάγονται και εκπαιδευτικά προγράμματα για παιδιά, με σκοπό τη γνωριμία των μικρών επισκεπτών με τα διαφορετικά οικολογικά περιβάλλοντα της Ελλάδας όπως αυτά εμφανίζονται στους θεματικούς κήπους της 69ης Ανθοκομικής, αλλά και τη γνωριμία τους με το ίδιο το Άλσος Κηφισιάς, την ιστορία του και την ιδιαίτερη χλωρίδα που φιλοξενεί. Όλα τα εκπαιδευτικά προγράμματα διεξάγονται από έμπειρους εκπαιδευτές της Ανθοκομικής.
Τα εγκαίνια της Έκθεσης θα γίνουν την Παρασκευή 28 Απριλίου στις 20:00, ενώ την Κυριακή 14 Μαΐου, στις 20:00, θα γίνει η τελετή λήξης. Και τις δύο ημέρες, μια ώρα πριν, οι επισκέπτες θα έχουν την ευκαιρία να ακούσουν τη Φιλαρμονική του Δήμου Κηφισιάς.
Οι διοργανωτές επισημαίνουν στην ανακοίνωσή τους ότι τόσο οι ποδηλάτες όσο και οι σκύλοι είναι ευπρόσδεκτοι και ότι έχουν γίνει οι απαραίτητες προβλέψεις για την ασφαλή είσοδο/έξοδο αναπηρικών αμαξιδίων.
Η έκθεση θα είναι επισκέψιμη τις ώρες λειτουργίας του Άλσους, δηλαδή 10 π.μ. – 10 μ.μ.
Διεύθυνση: Άλσος Κηφισιάς, Γρ. Λαμπράκη, Κηφισιά 145 61 (έναντι του τερματικού του ΗΣΑΠ)
Όταν λέμε ‘νηστεία’, σκεφτόμαστε συνήθως τη θρησκεία, την προετοιμασία για την αγία μετάληψη και τις μεγάλες εορτές. Πάσχα, Χριστούγεννα, Δεκαπενταύγουστος είναι για την Ορθοδοξία οι κυριότερες και τότε τηρείται και η νηστεία πιο μαζικά.
Η σχέση της νηστείας με τη θρησκεία ανάγεται στα αρχαία χρόνια, όπου, ακόμα και στις παλιότερες γνωστές κοινωνίες, όσοι ήθελαν να επικοινωνήσουν με ή να τιμήσουν το θείον ή να ζητήσουν εξιλέωση νήστευαν για ένα ορισμένο χρονικό διάστημα. Απ’ όσο γνωρίζουμε, πρόκειται για μια συνήθεια των ανατολικών λαών και της Αιγύπτου, απ’ όπου πέρασε στους Έλληνες και τους Εβραίους.
Στην αρχαία Ελλάδα, η πρακτική της νηστείας παρέμεινε σχετικά περιορισμένη και αφορούσε τη συμμετοχή στα μυστήρια, την προετοιμασία για μια θυσία και την εξιλέωση. Ήταν μια δοκιμασία που τους βοηθούσε να πλησιάσουν το θείον.
Άλλοι λαοί που ασκούσαν νηστεία ήταν οι Ρωμαίοι, οι Άραβες, οι λαοί της Άπω Ανατολής και οι αφρικανικοί λαοί. Στους Ινδούς -ιδίως τους Βραχμάνους- η νηστεία είναι συνηθισμένη και παίρνει αυστηρές και ακραίες μορφές, πολλές φορές ως μέρος ενός όρκου, ενώ μόνο ο Ζωροαστρισμός, η θρησκεία των Πάρθων, δεν απαιτεί καθόλου νηστεία.
Με την εκκοσμίκευση πολλών κοινωνιών, η άσκηση της νηστείας έχει ατονήσει σε πολλά σημεία του κόσμου και λίγοι τηρούν τις νηστείες όπως αυτές ορίζονται από την κάθε θρησκεία και Εκκλησία. Στην Ελλάδα, η νηστεία της Σαρακοστής έχει περιοριστεί σε νηστεία της Μεγάλης Εβδομάδας ή ακόμα και σε νηστεία της Μεγάλης Παρασκευής και του Μ. Σαββάτου μονάχα. Παρόλ’ αυτά, τα έθιμα του οβελία, της μαγειρίτσας, των τσουρεκιών και όλων των άλλων πασχαλινών εδεσμάτων συνεχίζουν να τηρούνται με κάτι παραπάνω από θρησκευτική ευλάβεια.
Σημεία των καιρών φυσικά είναι αυτά, που αντανακλούν όχι μόνο την απομάκρυνση από το θείον και την Εκκλησία, αλλά και άλλες αλλαγές στις ιδέες και τις αξίες των ανθρώπων. Αν εξετάσουμε την πρακτική της νηστείας προσεκτικά, θα διαπιστώσουμε ότι οι λειτουργίες της είναι πολλαπλές και πολυεπίπεδες.
Έχοντας σαν βασικό κίνητρο τη σύνδεση με το θείο ή την κάθαρση, οι άνθρωποι που νηστεύουν υποβάλλουν τους εαυτούς τους σε μια πειθαρχία, μια δοκιμασία και μια απώλεια. Η νηστεία δεν αφορά μόνο το σώμα, αλλά πρωτίστως τον νου και την καρδιά.
Μια πρώτη συνέπεια είναι η εκμάθηση της πειθαρχίας σε μια εξωτερική επιταγή. Οι κανόνες της νηστείας σε κάθε θρησκεία είναι συγκεκριμένοι και αυτούς οφείλει να ακολουθεί ο κάθε πιστός. Η αυτοσυγκράτηση και ο αυτοέλεγχος σχετικά με την τροφή, στοιχείο επιβίωσης αλλά και πρωταρχική πηγή απόλαυσης, είναι βασικά πράγματα που μαθαίνουμε όταν νηστεύουμε.
Την περίοδο της νηστείας έχουμε την ευκαιρία να δούμε τις αδυναμίες και τις προσκολλήσεις μας πιο καθαρά. Τι είναι αυτό που δυσκολευόμαστε να αφήσουμε; Γιατί; Πόσο πιο δυνατοί είμαστε από την προσκόλλησή μας; Ή αλλιώς, πόση αξία δίνουμε στις μικρές γαστριμαργικές προσκολλήσεις μας; Για όποιον έχει τη διάθεση για ενδοσκόπηση, η περίοδος της νηστείας προσφέρει πολλές καλές ευκαιρίες για παρατήρηση του εαυτού μας. Και μπορεί να αποτελέσει ένα ακόμα βήμα προς την αυτογνωσία.
Όσο περισσότερο περίπλοκα και απαιτητικά τα γεύματά μας τόσο λιγότερη ενέργεια μας μένει για να αφιερώσουμε σε άλλα πεδία
Η εκμάθηση στη στέρηση και την απώλεια είναι άλλο ένα σημαντικό κέρδος που μας προσφέρει η εκούσια αποχή από την τροφή ή από ορισμένες τροφές, συνεχώς ή για συγκεκριμένες ώρες. Η στέρηση και η απώλεια είναι μέρος της ανθρώπινης ζωής με πολλούς τρόπους, από τον πιο απλό μέχρι τις πιο περίπλοκες και τραυματικές καταστάσεις. Ωστόσο, ας έχουμε υπ’ όψιν ότι το βάθος ενός τραύματος εξαρτάται από αρκετούς παράγοντες, ένας από τους οποίους είναι η ηλικία. Δηλαδή, για ένα μικρό παιδί η απώλεια ενός παιχνιδιού μπορεί να είναι σημαντικότερη σε ψυχολογικές συνέπειες απ’ ό,τι για έναν ενήλικα η απώλεια ενός συντρόφου. Ιδίως όσον αφορά τα παιδιά, η τροφή ταυτίζεται με την αγάπη, τη στοργή και τη φροντίδα και αυτό είναι κάτι που πολλοί δεν καταφέρνουμε να ξεπεράσουμε κατά βάθος ακόμα και σε ώριμη ηλικία.
Η τροφή είναι επίσης και κάτι που μας δένει πιο στέρεα στον γήινο κόσμο. Η προετοιμασία των γευμάτων απαιτεί χρόνο και κόπο, που αφαιρείται από την πνευματική μας ζωή. Όσο περισσότερο περίπλοκα και απαιτητικά τα γεύματά μας τόσο λιγότερη ενέργεια μας μένει για να αφιερώσουμε σε άλλα πεδία. Η πέψη επίσης απαιτεί ενέργεια. Σε ορισμένους πολιτισμούς, το στομάχι συνδέεται με το ηλιακό πλέγμα στο κέντρο περίπου του σώματος, το οποίο με τη σειρά του συνδέεται με το ‘Εγώ’. Θα μπορούσαμε, λοιπόν, να πούμε ότι όσο περισσότερη έμφαση δίνουμε στη διατροφή μας τόσο περισσότερο καλλιεργούμε και μεγαλώνουμε το ‘Εγώ’, ενισχύοντας τη θέση του εαυτού μας ως επίκεντρο της ζωής μας.
Κατά τη διάρκεια μιας νηστείας, καλλιεργούμε και αναπτύσσουμε την καρτερία μας και την υπομονή μας για να ανταπεξέλθουμε στις απαιτήσεις της.
Σε μια εποχή και κοινωνία που θεωρεί τις δυσκολίες κάθε είδους ό,τι χειρότερο, που είναι ανίκανη να διαχειριστεί την απώλεια και απεύχεται τις στερήσεις, που επιλέγει την άνεση και υπερθεματίζει υπέρ των ατομικών ελευθεριών αδιακρίτως και εις βάρος άλλων αρχών και αξιών, θεωρώντας την υποταγή του ‘εγώ’ και των προσωπικών επιθυμιών, ονείρων κλπ. ως το χειρότερο κακό, είναι φυσικό η νηστεία να μην έχει πολλούς οπαδούς.
Μα τα παραπάνω είναι η φυσική συνέπεια της απομάκρυνσής μας από το θείο. Όταν λείπει το ανώτερο να μας εμπνέει, η προσοχή μας στρέφεται προς τα κάτω, προς τον εαυτό μας. Χωρίς αιτιολογία, πώς να υποβάλλουμε τους εαυτούς μας σε δυσκολίες, θυσιάζοντας την ευχαρίστησή μας;
Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια, παρατηρείται μια επιστροφή στη νηστεία, η οποία σε μεγάλο βαθμό συνδέεται με την υγεία. Υγιεινή διατροφή, χορτοφαγία, διαλειμματική ή περιοδική νηστεία, βιγκανισμός, κλπ. έχουν εμφανιστεί για να καλύψουν το κενό της Σαρακοστής και των άλλων θρησκευτικών νηστειών του έτους και της εβδομάδας.
Αντίστοιχα, ίσως έχει αρχίσει να προβάλλει και το πνευματικό κενό που επέφεραν η αθεΐα κι ο ανθρωπισμός στον πολιτισμό μας. Αν συνειδητοποιήσουμε πόσο έχουμε σφάλλει στον δρόμο που έχουμε πάρει, σε πόση μοναξιά, υπαρξιακή φτώχεια και ευτέλεια μας οδηγεί, ενδεχομένως να καταφέρουμε και να τον αλλάξουμε.
Στις 2 Απριλίου του 1805, γεννήθηκε στην πόλη Όντενσε της Δανίας ο πιο γνωστός κι αγαπημένος παραμυθάς μας, ο Χανς Κρίστιαν Άντερσεν. Αν και οι γονείς του ήταν φτωχοί και δεν κατάφερε να λάβει ιδιαίτερη μόρφωση, γιατί έπρεπε να δουλεύει από μικρός, εξελίχθηκε σε συγγραφέα, ποιητή και μεγάλο παραμυθά. Προς τιμήν του έργου του, η ημερομηνία γέννησής του ανακηρύχθηκε το 1966 από το Διεθνές Συμβούλιο για τη Νεότητα (ΙΒΒΥ) Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου.
Η σχέση του με τα παραμύθια και την αφήγηση ξεκινά νωρίς στη ζωή του, όταν νεαρός ακόμα έδινε τις δικές του παραστάσεις με ένα αυτοσχέδιο κουκλοθέατρο, όπου ο ίδιος έφτιαχνε ακόμα και τα ρούχα για τις κούκλες. Τα περισσότερα έργα που παρουσίαζε ήταν του Σαίξπηρ.
Όταν ο βασιλιά της Δανίας έμαθε για το αγόρι που έπαιζε μόνο του Σαίξπηρ με χαρακτηριστική ευκολία, ενδιαφέρθηκε για αυτόν και αποφάσισε να τον βοηθήσει να τελειώσει τις σπουδές του, στέλνοντάς τον σε ένα από τα καλύτερα Γυμνάσια της χώρας. Από εκεί ο Χανς αποφοίτησε σε ηλικία 23 χρόνων, με όχι πολύ καλές αναμνήσεις.
Από εκεί και πέρα, αφοσιώνεται στη συγγραφή δοκιμάζοντας τις δυνάμεις του σχεδόν σε κάθε είδος γραφής: ποίηση, μυθιστόρημα, θεατρικά έργα, λιμπρέτα, ταξιδιωτική λογοτεχνία κλπ., που αποσπούν την προσοχή του γερμανικού κυρίως κοινού.
Τα πρώτα του παραμύθια δημοσιεύονται το 1835, δεν έχουν όμως αμέσως επιτυχία. Ωστόσο, Άντερσεν επιμένει, γράφοντας όλο και περισσότερα, πολλά από τα οποία είναι σήμερα από τα πιο γνωστά, πολυμεταφρασμένα και πολυδιασκευασμένα παραμύθια. «Η μικρή γοργόνα», «Τα ρούχα του Αυτοκράτορα», «Τα κόκκινα παπούτσια», «Το ασχημόπαπο» και «Η Παρθένα των Πάγων» είναι λίγα μόνο από αυτά.
Τα παραμύθια του, όπως τα γνωρίζουμε σήμερα, δεν μας δίνουν ακριβή εικόνα της σκέψης του μεγάλου παραμυθά. Πολλά έχουν αλλοιωθεί έτσι ώστε να ικανοποιούν το σύγχρονο σκεπτικό, που βρίσκεται μακριά από το πνεύμα του Άντερσεν.
Όποιος έχει την τύχη να βρει ή να έχει φυλαγμένες παλιές εκδόσεις με συλλογές του, σίγουρα γνωρίζει του λόγου το αληθές. Και όσοι ανακαλύψουν και τα λιγότερα γνωστά παραμύθια του θα διαπιστώσουν πόσα πραγματικά έδινε στον κόσμο με τις ιστορίες του.
Από τη μία, έχουμε έναν γνώστη της ανθρώπινης φύσης με κοφτερό βλέμμα, που γνωρίζει όλες τις αδυναμίες μας και δεν διστάζει να τις εκθέσει – προς παραδειγματισμό και παράδειγμα προς αποφυγή, φυσικά. Γνωρίζει, όμως, και το μεγαλείο του Θεού, που μερικές φορές εμπνέει τον άνθρωπο. Γνωρίζει επίσης κάποιες πολύ βαθιές αλήθειες της ζωής, όπως το μυστικό που αποκαλύπτει ο άγγελος του νεογέννητου για το δάκρυ της Νεράιδας του Πόνου («Το τελευταίο μαργαριτάρι»):
«Αυτό είναι το τελευταίο μαργαριτάρι, που δεν πρέπει να λείπει από τη ζωή κανενός ανθρώπου. Γιατί ο Πόνος ανεβάζει και δίνει αξία στην κάθε ευτυχία και στην κάθε χαρά… Όποιος δεν έχει πονέσει, δεν έχει ζήσει και δεν ξέρει να εκτιμήσει την αξία της ζωής… Το βλέπεις πώς λαμποκοπάει αυτό το μαργαριτάρι; Είναι σαν το ουράνιο τόξο, που δένει τη Γη με τους Ουρανούς… Χωρίς αυτό, κανένας μας δεν μπορεί να δει τα ουράνια. Ο Πόνος μόνο μάς επιτρέπει να πλησιάζουμε στην τελειότητα… Αυτός μονάχα μάς χαρίζει τα φτερά που μας χρειάζονται για να υψωθούμε πάνω από την ευτυχία της Γης και να φτάσουμε σ’ έναν ανώτερο, σ’ έναν καλύτερο κόσμο!…» [1]
Η ιστορία της «Μικρής γοργόνας» είναι και αυτή ένα παράδειγμα της αγάπης του Άντερσεν για το θείο και της πίστης του στο καλό. Όχι η ιστορία όπως τη γνωρίζουμε σήμερα, από τα κινούμενα σχέδια και άλλες διασκευές, αλλά η γνήσια, έμπλεα νοήματος αφήγηση του Δανού παραμυθά.
Στην αρχική εκδοχή, ο πόθος της μικρής γοργόνας δεν είναι για το πρόσωπο του πρίγκηπα. Αυτό που επιθυμεί στο βάθος της καρδιάς της και για το οποίο υποβάλλει τον εαυτό της στα βασανιστήρια της αλαλίας και του πόνου είναι η αθάνατη ψυχή, την οποία έχουν μόνο οι άνθρωποι. Και μόνο μέσω ενός ανθρώπου, που θα την αγαπήσει περισσότερο από τη μητέρα και τον πατέρα του, μπορεί κι η ίδια να αποκτήσει αυτή την αθάνατη ψυχή.
Η μικρή γοργόνα ποθεί να αποκτήσει αθάνατη ψυχή. Εικονογράφηση: Λάουρα Σάβα, Laura Sava Artworks (artstation.com/laurasava)
Αυτό είναι το ύψιστο αγαθό για το οποίο θυσιάζει η μικρή γοργόνα τόσα πολλά: την οικογένειά της, την πατρίδα της, τη φωνή της, την ταυτότητά της. Χάνει τα πάντα, προσπαθώντας να κερδίσει τα πάντα. Και φαίνεται να αποτυγχάνει, αφού ο πρίγκηπας χαρίζει σε άλλην τον έρωτά του. Και η μικρή γοργόνα φτάνει στο ύστατο δίλημμα: η ζωή του άλλου για τη ζωή της… Η αθανασία δεν κατακτιέται εύκολα. Αλλά, οι αδελφές της της προσφέρουν μια λύση: αν σκοτώσει τον πρίγκηπα, θα ξαναγίνει γοργόνα και θα ζήσει 300 ευτυχισμένα χρόνια στο υδάτινο παλάτι τους. Αλλιώς, θα χαθεί ως αφρός της θάλασσας. Αυτή είναι μια μεγάλη δοκιμασία. Επιλέγοντας και πάλι τη θυσία, τη θυσία τη δικής ζωής τελικά, επιλέγοντας να μην κάνει επ’ ουδενί το κακό, η μικρή γοργόνα ανυψώνει επιτέλους την ύπαρξή της. Κι αντί να γίνει αφρός, μεταμορφώνεται σε ‘θυγατέρα του αέρα’, που αν συνεχίσει να κάνει το καλό για 300 χρόνια, θα αποκτήσει στο τέλος την αθάνατη ψυχή που επιθυμεί.
Πέρα από τη θέση που έχει το θείο και το καλό και από το πώς παρουσιάζεται το ζήτημα της θυσίας σε αυτό το παραμύθι, έχει πολύ ενδιαφέρον η λύση που δίνεται. Μια λύση καθόλου εύκολη, αλλά εντελώς προσωπική. Υπό αυτή την έννοια, θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε ακόμα και μοντέρνα την ιστορία, καθώς η γοργόνα πρέπει να βασιστεί αποκλειστικά στις δυνάμεις της για να αποκτήσει αυτό που θέλει. Ο ποιητής δεν της το χαρίζει μέσω του πρίγκηπα, του Άλλου, του γάμου. Μονάχα οι προσωπικές της θυσίες, προσπάθειες και επιλογές μπορούν να την οδηγήσουν σε ένα ανώτερο βασίλειο.
Είναι αλήθεια ότι η παραπάνω κατάληξη επικρίθηκε, θεωρούμενη ότι τρομοκρατεί και εκβιάζει τα παιδιά, προκειμένου να έχουν καλή συμπεριφορά. Ο ίδιος ο Άντερσεν, όμως, είχε γράψει το 1837, σε ένα φίλο του: «Δεν έχω επιτρέψει στη γοργόνα να αποκτήσει αθάνατη ψυχή η οποία θα εξαρτάται από ένα εξωγήινο πλάσμα, από τον έρωτα ενός ανθρώπου, όπως ο ντε λα Μοτ Φουκέ στην Ούντινε [2]. Είμαι σίγουρος ότι είναι λάθος! Δε θα εξαρτιόταν περισσότερο από τύχη; Δε θα αποδεχτώ κάτι τέτοιο σε αυτόν τον κόσμο. Έχω επιτρέψει στη γοργόνα μου να ακολουθήσει ένα πιο φυσικό, ένα πιο θείο μονοπάτι.» [3]
Ας έχουμε εμπιστοσύνη στον δημιουργό. Δεν είναι τυχαίο που ο Χανς Κρίστιαν Άντερσεν θεωρείται κορυφαίος ανάμεσα στους Ευρωπαίους παραμυθάδες, γαλουχώντας γενιές και γενιές με τις ιστορίες του. Η αλήθεια ποτέ δεν χάνεται και ποτέ δεν σβήνει. Και οι άνθρωποι που είχαν όραμα και μπορούσαν να τη δεχθούν και να τη μεταδώσουν ήταν και είναι ακόμα πολύτιμοι για τον κόσμο μας.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
ΑΠΑΝΤΑ Άντερσεν (Τα παραμύθια και τα διηγήματα, Τόμος Δ΄, σελ. 184. Μετάφραση: Σ. Πρωτόπαπα, εκδόσεις Ι. Δ. Αρσενίδη)
Ούντινε, γοργόνα και ηρωίδα της ομώνυμης ιστορίας του Φρήντριχ ντε λα Μοτ Φουκέ (1811), που χρησίμευσε σαν βάση του παραμυθιού του Άντερσεν. Στο τέλος της ιστορίας του Φουκέ, η γοργόνα δολοφονεί τον θνητό άντρα που την προδίδει.
