ERIC BESS

Η αλλαγή είναι γεγονός της ζωής. Μερικές φορές βλάπτουμε τον εαυτό μας προσπαθώντας να κρατήσουμε τα πράγματα ίδια για πάντα. Πληγώνουμε τους εαυτούς μας όταν δεν μπορούμε να εγκαταλείψουμε και να αποδεχτούμε το αναπόφευκτο της αλλαγής. Δεν σημαίνει ωστόσο ότι δεν υπάρχουν κάποια πράγματα που δεν αλλάζουν· κάποια πράγματα είναι αιώνια.

«Αποχαιρετισμός» του Άρθουρ Χάκερ

Ο Χάκερ ζωγράφισε δύο γυναικείες φιγούρες σε ένα σκοτεινό σκηνικό. Η γυναίκα στα αριστερά είναι σχεδόν ολότελα σκοτεινή στις σκιές του φόντου, ενώ η γυναίκα στα δεξιά είναι πιο καλά φωτισμένη.

Η γυναίκα στα αριστερά φοράει ανοιχτόχρωμο φόρεμα και η γυναίκα στα δεξιά ένα πιο σκούρο. Οι δύο γυναίκες κρατούν η μία το χέρι της άλλης, αλλά φαίνεται να βρίσκονται ακριβώς τη στιγμή που αφήνουν η μία την άλλη. Δεν είναι η μία απέναντι από την άλλην, αλλά είναι στραμμένες η μία στην άλλη, και τα κεφάλια τους είναι θλιμμένα και σκυφτά.

Το 1913, ο Άγγλος ζωγράφος Άρθουρ Χάκερ φιλοτέχνησε τον «Αποχαιρετισμό». Ο ιστότοπος του Sotheby’s αναφέρει ότι ζωγραφίστηκε σαν να ήταν «σχεδόν εν αναμονή του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, με τις αμετάκλητες αλλαγές που προκάλεσε».

Στο έδαφος δίπλα στα πόδια τους είναι το λουλούδι πασιφλόρα. Η πασιφλόρα παραδοσιακά δεν συμβολίζει το συναισθηματικό πάθος αλλά τα πάθη του Χριστού, δηλαδή τη συμπόνια και την αυτοθυσία του για τη σωτηρία των ανθρώπινων όντων.

Πίσω από τις δύο γυναίκες, σε μικρή απόσταση ανάμεσα στα δέντρα, γαλαζοπράσινο φως λάμπει. Το δέντρο στο κέντρο, όμως, έχει ένα φίδι κουλουριασμένο γύρω του. Ανάμεσα στις σκιές, αυτό το φίδι γίνεται αντιληπτό μόνο μετά από προσεκτική εξέταση.

Ο «Αποχαιρετισμός» είναι ένας απλός πίνακας, αλλά το μυστήριο του και η διάθεση που εμπνέει με κάνει να θέσω ορισμένες ερωτήσεις, που μπορεί να είναι επίκαιρες σε εμάς σήμερα.

Εγκαταλείποντας τα Λάθος Πράγματα

Τι μπορούμε να μάθουμε από αυτή την απλή εικόνα; Γιατί οι δύο γυναίκες είναι ντυμένες διαφορετικά; Γιατί η πασιφλόρα ακουμπάει στα πόδια τους; Και γιατί ένα φίδι είναι κουλουριασμένο γύρω από το δέντρο στο βάθος;

Η χρονική περίοδος στην οποία ολοκληρώθηκε αυτός ο πίνακας μπορεί να μας δώσει κάποια στοιχεία. Στις αρχές του 20ού αιώνα σημειώθηκε μια ιδεολογική αλλαγή στον δυτικό πολιτισμό. Με την έλευση του Μαρξισμού και του Δαρβινισμού, η Δύση γνώρισε μια μετατόπιση από τις μακροχρόνιες αρετές της συμπόνιας και της αυτοθυσίας στις αξίες του υλισμού και της φυσικής επιλογής.

Για μένα, αυτή η μετάβαση από την αρετή στον υλισμό είναι αυτό που απεικονίζει ο πίνακας του Χάκερ. Η γυναίκα στα αριστερά φορά ένα ανοιχτόχρωμο φόρεμα. Το φόρεμά της μπορεί να είναι ακόμη και λευκό και μπορεί να φαίνεται μόνο κατάλευκο λόγω των σκιών. Το λευκό είναι συχνά το χρώμα που παραδοσιακά συμβολίζει την αρετή και την αγνότητα.

Φαίνεται επίσης ότι η γυναίκα με τα λευκά καταβάλλει περισσότερη προσπάθεια από τη γυναίκα με τη σκοτεινή ενδυμασία: Αν και γυρίζει την πλάτη της, η γυναίκα με τα λευκά ακουμπά και τα δύο της χέρια στο χέρι της άλλης, το οποίο κρέμεται με την παλάμη προς τα κάτω στο κέντρο της σύνθεσης, σαν να ήταν αυτή που είχε πέσει κάτω με την πασιφλόρα. Η γυναίκα με τα λευκά, λόγω της αρετής της, δεν θέλει να αφήσει την άλλη γυναίκα μέχρι να μην υπάρχει πλέον καμία ελπίδα γι’ αυτήν.

Έχοντας εγκαταλείψει την πασιφλόρα, η γυναίκα με το σκούρο φόρεμα αποχαιρετά έτσι την παραδοσιακή αρετή. Δεν κρατά πια το λουλούδι, και αντ’ αυτού, φαίνεται να πιάνει τα δικά της ρούχα. Το τράβηγμα του υφάσματος γύρω από το μπράτσο της δημιουργεί μια ένταση ανάμεσα σε αυτήν και τη γυναίκα με τα λευκά, γιατί το χέρι της φαίνεται σαν να πετάει προς τα εμπρός αν η γυναίκα με τα λευκά αφήσει το χέρι της. Αυτή η ένταση επιβεβαιώνει την αντίθεση ανάμεσα στον απόλυτο υλισμό και την αρετή.

Για μένα, καθώς η ένταση στο φόρεμά της προκαλείται από την ίδια τη γυναίκα στα δεξιά, αυτή η ένταση υποδηλώνει επίσης ότι οι άνθρωποι που υιοθετούν ιδεολογίες του απόλυτου υλισμού και της φυσικής επιλογής καταλήγουν να προκαλούν στρες στον εαυτό τους.

Στη χριστιανική παράδοση, το φίδι συμβολίζει τον πειρασμό. Το φίδι είναι ύπουλο και κρύβεται στις σκιές, αλλά η παρουσία του υποδηλώνει ότι κατά κάποιο τρόπο χειραγωγεί την κατάσταση.

Πιστεύω ότι το φίδι είναι σύμβολο του υλικού πειρασμού, στον οποίο έχει υποκύψει η γυναίκα με το σκούρο φόρεμα. Η γυναίκα με τα λευκά αντιπροσωπεύει παραδοσιακές αρετές όπως τη συμπόνια και την αυτοθυσία και έχει κάνει ό,τι μπορεί για να παρακαλέσει την άλλη γυναίκα να πάρει αυτές τις αρετές στα σοβαρά. Η γυναίκα με το σκούρο φόρεμα, ωστόσο, έχει δελεαστεί από το φίδι στο βάθος, και έτσι, αντ’ αυτού, αποχαιρετά τη γυναίκα με τα λευκά —την αρετή— και επιλέγει τα υλικά αγαθά.

Η γυναίκα με τα λευκά, αναγνωρίζοντας ότι το παιχνίδι έχει χαθεί, αποσύρεται στις σκιές και η γυναίκα με το σκούρο φόρεμα -παρόλο που έχει στο χέρι της αυτό που επιθυμεί- εξακολουθεί να είναι δυστυχισμένη.

Πράγματι, η αλλαγή είναι ένα γεγονός της ζωής και μπορούμε να προκαλέσουμε στον εαυτό μας πολύ πόνο προσπαθώντας να την αποτρέψουμε. Μερικές φορές χρειάζεται να αποχαιρετήσουμε πράγματα στη ζωή μας.

Ωστόσο, υπάρχουν κάποια πράγματα που δεν αλλάζουν. Υπάρχουν κάποια ωφέλιμα πράγματα – όπως η συμπόνια – που είναι αμετάβλητα, δηλαδή αιώνια. Δεν υπάρχει λόγος να αποχαιρετούμε πράγματα που είναι ωφέλιμα και αιώνια.

Σήμερα, θα μπορούσαμε να αναρωτηθούμε: Έχουμε το θάρρος να ψάξουμε στις σκιές για τη γυναίκα με τα λευκά και να ξαναβρούμε τις παραδοσιακές αρετές της συμπόνιας και της αυτοθυσίας;

Οι παραδοσιακές τέχνες συχνά περιέχουν πνευματικές αναπαραστάσεις και σύμβολα, το νόημα των οποίων μπορεί να είναι δυσνόητο για το σύγχρονο μυαλό μας. Στη σειρά μας “Ενδοσκόπηση: Τι προσφέρει η παραδοσιακή τέχνη στην ψυχή μας “, ερμηνεύουμε τις εικαστικές τέχνες με τρόπους που μπορεί να είναι ηθικά αναγνωρίσιμοι σε εμάς σήμερα. Δεν υποθέτουμε ότι δίνουμε απόλυτες απαντήσεις σε ερωτήματα με τα οποία έχουν παλέψει γενιές, αλλά ελπίζουμε ότι οι ερωτήσεις μας θα εμπνεύσουν ένα στοχαστικό ταξίδι προς το να γίνουμε πιο αυθεντικοί, συμπονετικοί και θαρραλέοι άνθρωποι.

Ο Έρικ Μπες είναι εν ενεργεία καλλιτέχνης παραστατικών τεχνών και είναι υποψήφιος διδάκτορας στο Ινστιτούτο Διδακτορικών Σπουδών στις Εικαστικές Τέχνες (IDSVA).

Μετάφραση: Αλία Ζάε

Σαν ανθρώπινα όντα, κάνουμε ό,τι μπορούμε για να αντιμετωπίσουμε τον πόνο που μας προξενεί ο θάνατος των συνανθρώπων μας. Σήμερα, θα εξετάσουμε το πώς αντιμετώπισε τον θάνατο ένας από τους σπουδαιότερους ζωγράφους του 19ου αιώνα, ο Ουιλιάμ-Αντόλφ Μπουγκερώ [William Adolphe Bouguereau], μέσα από τους πίνακές του.

Η καλλιτεχνική εξέλιξη του Μπουγκερώ

Ο Μπουγκερώ γεννήθηκε το 1825 στην πόλη Λα Ροσέλ της Γαλλίας. Από μικρός, στο σχολείο, εντυπωσίαζε τους συμμαθητές του με τα σκίτσα που έκανε στα τετράδια και τα βιβλία του. Ωστόσο, η επιχείρηση του πατέρα του δεν πήγαινε καλά, και καυγάδες ξεσπούσαν ανάμεσα στους γονείς εξαιτίας των οικονομικών προβλημάτων. Σύντομα, τα παιδιά στάλθηκαν να ζήσουν με συγγενείς.

Ο νεαρός Μπουγκερώ πήγε στον θείο του, που ήταν στοργικός μαζί του και ενθάρρυνε την αγάπη του για τον κλασικό πολιτισμό. Το 1839, όταν ήταν 14 ετών, ο θείος του τον έγραψε στο κολλέγιο της Πονς για φιλολογικές και θεολογικές σπουδές – κάτι που θα επηρέαζε τα ύστερα έργα του.

Στην Πονς, πήρε τα πρώτα του μαθήματα στο σχέδιο από τον καθηγητή Λουί Σαζ [Louis Sage], μαθητή του σπουδαίου νεοκλασικού ζωγράφου Ζαν-Ωγκύστ-Ντομινίκ Ενγκρ [Jean-Auguste-Dominique Ingres].

Μετά από κάποια χρόνια, ο πατέρας του αποφάσισε να δοκιμάσει την τύχη του στο εμπόριο ελαιόλαδου και ήθελε να βοηθήσει κι ο γιος του στη νέα οικογενειακή επιχείρηση. Έτσι, στα 17, ο Μπουγκερώ επέστρεψε στο σπίτι, αν και ο ίδιος ήθελε να συνεχίσει τις καλλιτεχνικές του σπουδές.

Παρόλα αυτά, το χάρισμά του ήταν αδιαμφισβήτητο και η οικογένεια και οι φίλοι τον βοήθησαν να πείσει τον πατέρα του να τον γράψει στα μαθήματα ζωγραφικής που γίνονταν στο καλλιτεχνικό σχολείο του Δήμου, όπου κέρδισε το βραβείο Καλύτερου Ιστορικού Πίνακα. Ύστερα από αυτό, και με τις ευλογίες του πατέρα του, ο Μπουγκερώ αποφάσισε να αφοσιωθεί στη ζωγραφική.

Προκειμένου να μπορέσει να σπουδάσει στο Παρίσι, άρχισε να κερδίζει χρήματα φιλοτεχνώντας πορτραίτα, μένοντας παράλληλα με τον θείο του.

Στο Παρίσι, μπήκε στο εργαστήριο του Γάλλου ζωγράφου Φρανσουά Πικό [François Picot]. Όντας ο καινούριος εκεί, του έκαναν καψόνια, τον υποχρέωναν να αγοράζει ποτά και να κάνει διάφορες απαξιωτικές δουλειές. Αυτές οι αγγαρείες θα ήταν δική του ευθύνη, μέχρι την άφιξη ενός νέου μαθητή.

Ο Μπουγκερώ αγαπούσε τον Πικό και τα υπέμενε όλα, έχοντας στόχο να γίνει όσο καλύτερος μπορούσε υπό την εποπτεία του δασκάλου του. Το 1846, κατάφερε με δυσκολία να γίνει δεκτός στη Σχολή Καλών Τεχνών, την καλύτερη σχολή κλασικής ζωγραφικής στο Παρίσι.

Το 1850, χάρις στην σκληρή δουλειά και την επιμονή του, κέρδισε το Grand Prix de Rome, το ανώτατο διαγωνιστικό βραβείο της Σχολής Καλών Τεχνών. Χάρη στο βραβείο, μπόρεσε να βρεθεί για έναν χρόνο στη Ρώμη, όπου και μελέτησε τα έργα των μεγάλων δασκάλων.

Επιστρέφοντας στο Παρίσι, δεν άργησε να γίνει ένας από τους δημοφιλέστερους ζωγράφους. Το 1866, παντρεύτηκε κι έκανε οικογένεια. Αλλά η ιστορία της οικογένειάς του είναι ιστορία συνεχούς απώλειας. Η πρώτη του σύζυγος, Μαρί-Νελί Μονσαμπλόν, του χάρισε πέντε παιδιά. Τέσσερα από αυτά, όπως και η ίδια, πέθαναν πριν από αυτόν.

Διώχνοντας τον πόνο με τη ζωγραφική

Η ζωγραφική έγινε το καταφύγιο του Μπουγκερώ και η δημιουργία η παρηγοριά του. Έλεγε: «Κάθε μέρα, πηγαίνω στο εργαστήριό μου γεμάτος χαρά. Το βράδυ, όταν πέφτει

το σκοτάδι και πρέπει πια να σταματήσω, περιμένω ανυπόμονα το επόμενο πρωινό…αν δεν μπορώ να ζωγραφίζω, είμαι δυστυχισμένος.»

Τι έκανε ο ζωγράφος λοιπόν όταν πέθαναν τα παιδιά του; Πώς τα τίμησε; Πώς αντιμετώπισε τον βαθύ του πόνο;

Υπάρχουν αρκετοί πίνακές του που μας βοηθούν να απαντήσουμε σε αυτά τα ερωτήματα.

Σύμφωνα με το βιβλίο των Ντάμιεν Μπαρτόλι και Φρέντερικ Ρος «Ουιλιάμ Μπουγκερώ: Η ζωή και το έργο του», ο Μπουγκερώ ξαναβυθίστηκε στην τέχνη του, το μοναδικό αποτελεσματικό αντικαταθλιπτικό του. Μετά από τον θάνατο του μεγαλύτερου γιου του, Ζωρζ, «ο Μπουγκερώ επιθυμούσε να ολοκληρώσει ένα έργο που ήταν πια συνεχώς στο μυαλό του, που τον κατάτρεχε, για να μπορέσει με αυτόν τον τρόπο να αποτίσει για τελευταία φορά έναν ιερό φόρο τιμής στον άτυχο γιο του.»

Αυτό το έργο ήταν η δική του εκδοχή της «Πιετά», που σημαίνει στα ιταλικά «έλεος» ή «συμπόνια». Στην «Πιετά» του, ο Μπουγκερώ απεικονίζει την Παναγία, ντυμένη στα μαύρα, να θρηνεί τον χαμό του γιου της, που σφίγγει νεκρό στην αγκαλιά της.

Η Παρθένος φαίνεται να έχει το βλέμμα της στραμμένο προς τα εμάς, τους θεατές, αλλά μπορεί και να κοιτάζει ψηλά. Σε κάθε περίπτωση, η ματιά της μας ζητά να μοιραστούμε την απώλειά της. Και αυτή και ο Ιησούς έχουν χρυσό φωτοστέφανο, που υποδεικνύει τη θεϊκή τους φύση.

Οι δυο φιγούρες περιτριγυρίζονται από εννέα αγγέλους, οι οποίοι, σε αντίθεση με τη μαυροφορούσα Μαρία και τον λευκοντυμένο Ιησού, φορούν ρούχα σε όλα τα χρώματα του ουράνιου τόξου. Αυτά, μαζί με το μαύρο της Μαρίας και το λευκό του Ιησού, αναπαριστούν όλη την γκάμα των χρωμάτων που μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε έναν πίνακα.

Σύμφωνα με την Κάρα Ρος, από το Art Renewal Center, σε αυτόν τον πίνακα «το ουράνιο τόξο συμβολίζει ότι η θυσία του Ιησού είχε ολοκληρωθεί και ότι η ανθρώπινη ψυχή μπορούσε να ξαναγεννηθεί και να ανέλθει στο Βασίλειο του Θεού μετά από τον θάνατο του σώματος.»

 

Η παρηγοριά της τέχνης

Ζωγράφισε ο Μπουγκερώ απλώς μια εικόνα που να αντιστοιχεί στον πόνο του; Ή μήπως ζητούσε και από τους θεατές να συμπάσχουν μαζί του; Ή ίσως πίστευε ότι η δημιουργία ιερών εικόνων θα απάλυνε τη δυστυχία του και θα βοηθούσε την ψυχή του να ξαναγεννηθεί;

Λίγο μετά τον θάνατο του γιου του, η σύζυγός του, η Νελί, αρρώστησε βαριά. Μόλις είχε γεννήσει ένα αγοράκι, που ονόμασαν Μωρίς. Μέσα σε δυο περίπου μήνες, και η Νελί και ο Μωρίς πέθαναν.

Αυτήν τη φορά, ο Μπουγκερώ διοχέτευσε τη θλίψη του σε δυο πίνακες: στην «Παναγία την Παρηγορήτρα» και στην «Ψυχή στον Παράδεισο».

Η «Παναγία η Παρηγορήτρα» απεικονίζει μια δυστυχισμένη μητέρα, ντυμένη στα μαύρα, που κλαίει στα πόδια της Παναγίας γιατί πέθανε ο μικρός της γιος. Η Παρθένος κάθεται σε έναν κομψό θρόνο και έχει χρυσό φωτοστέφανο. Σηκώνει τα χέρια της και κοιτάζει ψηλά, σαν να λέει ότι αυτά τα πράγματα βρίσκονται στα χέρια του Θεού.

 

Η «Ψυχή στον Παράδεισο» απεικονίζει δυο αγγέλους που κουβαλούν μια νεαρή γυναίκα από το σκοτάδι χαμηλά στο κίτρινο φως του Παραδείσου, που συμβολίζεται από τη σιλουέτα του αγγέλου στο πάνω δεξί άκρο της σύνθεσης.

Και πάλι ο Μπουγκερώ χρησιμοποιεί τη δημιουργία θεϊκών απεικονίσεων για να προτείνει ότι αυτές οι επώδυνες καταστάσεις της ζωής είναι πέρα από τον έλεγχό μας, ότι βρίσκονται στα χέρια του Θεού και ότι το λαμπερό κίτρινο φως του Παραδείσου είναι δυνητικά ανοικτό σε όλους.

 

Η τέχνη μπορεί να προσφέρει παρηγοριά και ανακούφιση όχι μόνο στον καλλιτέχνη αλλά και στον θεατή. Μπορεί επίσης να ενθαρρύνει τη συμπόνια. Δείχνοντας τον πόνο άλλων ανθρώπων, τα έργα τέχνης μας καλούν να συμπάσχουμε μαζί τους. Τέλος, η τέχνη μας ενθαρρύνει να αναλογιστούμε τι μπορεί να υπάρχει πέρα από την ανθρώπινη ζωή μας.

Η ιστορία της τέχνης αέναα ξεδιπλώνεται. Είναι όμως και η δική μας ιστορία, η ιστορία της ανθρωπότητας.. Κάθε γενιά καλλιτεχνών, με τα έργα και τον τρόπο ζωής τους, επηρεάζει τον πολιτισμό της εποχής της. Η παρούσα σειρά θα μοιράζεται μαζί σας ιστορίες από την Ιστορία της Τέχνης, που μας ενθαρρύνουν να αναρωτηθούμε πώς μπορούμε να γίνουμε πιο ειλικρινείς, στοργικοί και καρτερικοί άνθρωποι.

Ο Έρικ Μπες είναι ασκούμενος αναπαραστατικός καλλιτέχνης και υποψήφιος διδάκτωρ στο Ινστιτούτο Διδακτορικών Σπουδών για τις Οπτικές Τέχνες (IDSVA).

Ακολουθήστε μας στο Telegram @epochtimesgreece
Ακολουθήστε μας στο Facebook @epochtimesgreece
Ακολουθήστε μας στο SafeChat @epochtimesgreece

Όλοι αντιμετωπίζουμε δυσκολίες. Ανεξάρτητα από τη φυλή, την τάξη ή το φύλο μας, όλοι υποφέρουμε. Το να υποφέρεις είναι αδιαμφισβήτητο γεγονός της ζωής. Είναι αναπόφευκτο. Πώς μπορούμε να προσεγγίσουμε τον πόνο με επιείκεια και χάρη; Πώς μπορούμε να τον μετασχηματίσουμε ώστε να κατανοήσουμε καλύτερα τον εαυτό μας; Ο στωικισμός του Ρωμαίου φιλοσόφου και πολιτικού Σενέκα μπορεί να μας δώσει κάποιες απαντήσεις.

Η ζωή και η φιλοσοφία του Σενέκα

Ο Σενέκας, γεννημένος στις αρχές του πρώτου αιώνα, εκπαιδεύτηκε από νεαρή ηλικία στη ρητορική, τη λογοτεχνία και τη στωική φιλοσοφία. Ο στωικισμός είναι μια φιλοσοφία που επικεντρώνεται στην ενάρετη συμπεριφορά, στον έλεγχο των συναισθημάτων και στην ορθολογική χρήση του νου.

Ο στωικισμός του Σενέκα βασίζεται στη σκέψη ότι τα καταστρεπτικά συναισθήματα όπως ο θυμός και η θλίψη πρέπει να μετριαστούν και να εξαλειφθούν, ότι ο πλούτος πρέπει να χρησιμοποιείται με αρετή, ότι η φιλία και η καλοσύνη είναι σημαντικές αξίες και ότι οι δυσκολίες πρέπει να είναι ευπρόσδεκτες αντί να αποφεύγονται. Ο Σενέκας προσπάθησε να ζήσει σύμφωνα με αυτές τις στωικές αρχές όποτε αντιμετώπιζε δυσκολίες.

Η δυσκολία παρέχει μια ευκαιρία για άσκηση αρετής και αυτοκυριαρχία. Ο Σενέκας αναφέρει:

Πρέπει κάθε βράδυ να κάνουμε τον απολογισμό μας. Από ποια ασθένεια ξέφυγα σήμερα; Σε ποια πάθη αντιστάθηκα; Σε ποιον πειρασμό αντιστάθηκα; Ποια αρετή καλλιέργησα; Οι κακίες μας θα φύγουν από μόνες τους, αν καθημερινά τις εξετάζουμε διεξοδικά.

Ο Σενέκας είχε ως στόχο να εγκαταλείψει τις κακίες, να αντισταθεί στον πειρασμό, να ενσαρκώσει την αρετή και έτσι, τελικά, να γίνει καλύτερος άνθρωπος.

Στην αρχή της καριέρας του, ο Σενέκας εξελέγη δημόσιος αξιωματούχος στη Ρώμη και έλαβε μια θέση στη Ρωμαϊκή Γερουσία. Ωστόσο, η επιτυχία του στη Γερουσία λόγω της ρητορικής του ικανότητας έκανε τελικά τον αυτοκράτορα Καλιγούλα να ζηλέψει και διέταξε τον Σενέκα να αυτοκτονήσει.

Αργότερα, πεπεισμένος ότι ο Σενέκας ήταν ήδη βαριά άρρωστος, ο Καλιγούλας ανέβαλε αυτήν την εντολή του, πιστεύοντας ότι ο Σενεκας θα πέθαινε σύντομα από φυσικά αίτια.

Μέσα σε τέσσερα χρόνια, γύρω στο 41 μ.Χ., ο Κλαύδιος έγινε αυτοκράτορας και ο Σενέκας ήταν ακόμα ζωντανός. Αλλά η τρίτη σύζυγος του Κλαύδιου, η Μεσσαλίνα, από πολιτική σκοπιμότητα κατηγόρησε τον Σενέκα για μοιχεία και τον καταδίκασε σε εξορία στο νησί της Κορσικής.

Ο Σενέκας παρέμεινε εξόριστος για οκτώ χρόνια μέχρι που ο Κλαύδιος παντρεύτηκε την ανιψιά του Αγριππίνα, η οποία μπόρεσε να χρησιμοποιήσει την επιρροή της για να επιστρέψει ο Σενέκας στη Ρώμη.

Στη Ρώμη, ο Σενέκας διορίστηκε δάσκαλος του γιου της Αγριππίνης, του Νέρωνα. Αρχικά, ο Νέρωνας επηρεάστηκε πολύ από τον Σενέκα. Τα πρώτα πέντε χρόνια της διακυβέρνησης του Νέρωνα ως αυτοκράτορα θεωρήθηκαν επιτυχημένα λόγω της στωικής επιρροής του Σενέκα. Έπειτα ο Νέρωνας άρχισε να αποστασιοποιείται από τον μέντορά του.

Το 59 μ.Χ., ο Νέρωνας ζήτησε να εκτελεστεί η μητέρα του και ο Σενέκας αναγκάστηκε να γράψει μια επιστολή που να δικαιολογεί την εκτέλεση στη Γερουσία.

Ο Σενέκας κατηγορήθηκε για πολλά εγκλήματα αλλά πάντα τηρούσε τις στωικές αρχές του.

Εξαντλημένος, ο Σενέκας προσπάθησε δύο φορές να παραιτηθεί από τη θέση του, αλλά ο Νέρων αρνήθηκε τα αιτήματά του και τις δύο φορές. Σε αυτό το σημείο, ο Σενέκας άρχισε να απέχει από τη Γερουσία και αντίθετα σπούδασε και έζησε μια ήσυχη ζωή. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου δημιούργησε ένα από τα μεγαλύτερα φιλοσοφικά του κείμενα, τα «Ηθικά γράμματα στον Λουκίλιο», στα οποία αναλύει την επιδίωξη της ηθικής τελειότητας.

Ο Νέρωνας, ωστόσο, κατηγόρησε τον Σενέκα ότι συμμετείχε στη Συνωμοσία των Πισονίων, μια συνωμοσία για τη δολοφονία του αυτοκράτορα. Ενώ οι ιστορικοί αμφιβάλλουν για την εμπλοκή του Σενέκα, ο Νέρωνας τον καταδίκασε σε θάνατο με αυτοκτονία.

Ο Σενέκας δέχτηκε ήρεμα αυτήν την πρόταση και ακολούθησε τη ρωμαϊκή παράδοση να αποδεχτεί την εντολή αυτοκτονίας. Έκοψε τον εαυτό του, αλλά επειδή αιμορραγούσε αργά, πήρε επίσης δηλητήριο και τον έβαλαν σε ένα ζεστό μπάνιο για να επιταχυνθεί η διαδικασία.

Ο Σενέκας υπέμεινε πολλές κακουχίες σε όλη του τη ζωή. Υπερασπίστηκε τον εαυτό του και την τιμή του όταν ήταν απαραίτητο, αλλά το έκανε πάντα σύμφωνα με την κατανόηση των στωικών αρχών. Ό,τι και αν γινόταν, προσπαθούσε να δει τη ζωή από την ηθική οπτική γωνία και να συμπεριφερθεί ανάλογα.

«Η αυτοκτονία του Σενέκα» του Μάνουελ Ντομίνγκες Σάντσες

Ο Μανουέλ Ντομίνγκες Σάντσες, Ισπανός ζωγράφος του 19ου αιώνα, απεικόνισε τη στιγμή του θανάτου του Σενέκα στον πίνακά του «Η αυτοκτονία του Σενέκα». Ο Σάντσες δείχνει τον Σενέκα άψυχο στην μπανιέρα, με φιγούρες να τον περιβάλλουν.

Η σύνθεση είναι σαν την οριζόντια, κλασική ζωφόρο στην τοιχογραφία πίσω από τις φιγούρες. Μια φιγούρα ακουμπά στη στήλη στη δεξιά πλευρά της εικόνας, κοιτάζει το άψυχο σώμα του Σενέκα και εμποδίζει τα μάτια μας να φύγουν από την εικόνα. Το ίδιο κάνει και η φιγούρα στα αριστερά.

Ο Σάντσες μας πληροφορεί ότι ο Σενέκας είναι η πιο σημαντική φιγούρα σε αυτόν τον πίνακα. Μια άλλη φιγούρα, πιο κοντά στην μπανιέρα και με τη γροθιά στο στήθος, κοιτάζει επίσης ίσια στον Σενέκα. Το τεντωμένο χέρι της φιγούρας στη μπανιέρα δείχνει σχεδόν τον Σενέκα. Φαίνεται να μας παρακαλεί να μην κοιτάξουμε μακριά και να αναλογιστούμε τη στωική θυσία του Σενέκα.

Παρόλο που οι φιγούρες γύρω από τον Σενέκα θρηνούν για το θάνατό του, η πλειοψηφία τους στέκεται ψηλά και είναι ακίνητες όπως οι στήλες που τις περιβάλλουν. Οι στάσεις τους υποδηλώνουν την πρακτική του στωικισμού: Στέκονται ψηλά και αποδέχονται τη δυσκολία του θανάτου του Σενέκα. Αυτός είναι ο τρόπος τους να τιμούν τη ζωή του αντί να θρηνούν για το θάνατό του.

Υπάρχουν μόνο τόσα πολλά που κάποιοι από εμάς μπορούν να αντέξουν, ωστόσο, ένας από τους φίλους του Σενέκα κλαίει στη μπανιέρα.

Ο στωικισμός του Σενέκα είχε βαθιά επιρροή στον πολιτισμό των μεταγενέστερων γενεών. Οι σκέψεις του επηρέασαν την ιταλική Αναγέννηση και οδήγησαν στην επιστροφή της κλασικής και ηθικής παράδοσης στη γαλλική και ισπανική τέχνη. Αυτός ο πίνακας είναι ένα παράδειγμα της επιρροής του. Κέρδισε το πρώτο βραβείο στην Εθνική Έκθεση Καλών Τεχνών το 1871 και ενσάρκωσε την επιστροφή κλασικών και ηθικών θεμάτων στην ισπανική ιστορία ζωγραφικής.

Επανακτώντας τη Στωική Διοραση

Ο Σενέκας υπέμεινε τρομερά βάσανα: Εξορίστηκε από έναν αυτοκράτορα και καταδικάστηκε σε θάνατο δυο φορές . Οι συνάδελφοι γερουσιαστές του προσπάθησαν να τον συκοφαντήσουν. Και αρρώσταινε τόσο συχνά που οι συνάδελφοί του συχνά νόμιζαν ότι ήταν στην πρόθυρα του θανάτου.

Παρ’ όλα αυτά, ο Σενέκας ήθελε να είναι καλός άνθρωπος και ο στωικισμός ήταν ο τρόπος του να το πετύχει.

Ο στωικισμός του επηρέασε και άλλους. Επηρέασε θετικά την διακυβέρνηση του Νέρωνα, αλλά όταν ο Νέρωνας απέρριψε τις στωικές αρχές, καθοδηγήθηκε από τα συναισθήματα και οι επιθυμίες του. Ο θάνατος του Σενέκα είναι συμβολικός για τον θάνατο του στωικισμού που αρχικά οδήγησε με επιτυχία τον Νέρωνα. Ως αποτέλεσμα, η Ρώμη πόνεσε και υπέφερε.

Πώς μπορεί ο στωικισμός να μας βοηθήσει να αναλάβουμε την ευθύνη μας και να υπομείνουμε τα δικά μας βάσανα, ώστε να μην αφήσουμε τα συναισθήματά μας να καθορίζουν τις πράξεις μας προκαλώντας πόνο και βάσανα στον εαυτό μας και στους άλλους; Με αλλά λόγια, πόσο συχνά αφήνουμε μια κακή μέρα στη δουλειά να επηρεάζει όχι μόνο τον εαυτό μας αλλά και τους συναδέλφους και τις οικογένειές μας;

Είναι εύκολο να εκνευριστούμε και να έχουμε κακή στάση όταν τα πράγματα δεν πηγαίνουν όπως θέλουμε . Είμαστε αυτοί που αναπόφευκτα νιώθουμε και βιώνουμε τη δική μας αρνητικότητα παρά τις προσπάθειές μας να τα ρίξουμε στους άλλους και είμαστε αυτοί που μεταδίδουμε την αρνητικότητα των κακών μας τάσεων όταν αδυνατούμε να κρατήσουμε τα συναισθήματά μας υπό έλεγχο.

Ο χειρισμός των δυσκολιών με χάρη και ψυχραιμία μπορεί να είναι τόσο απλός όσο η αποδοχή της δυσκολίας που έρχεται και ο προβληματισμός για τον εαυτό μας ενώ την βιώνουμε. Με στωικό τρόπο, μπορεί να είναι πιο χρήσιμο να ελέγξουμε τα συναισθήματά μας, να αντισταθούμε στον πειρασμό και να ευθυγραμμιστούμε με την κατανόηση της αρετής, όπως έκανε ο Σενέκας.

Τουλάχιστον, όταν υπομένουμε τις κακουχίες και βαθύνουμε την κατανόησή μας για το τι σημαίνει να υποφέρουμε, μπορούμε να καταλάβουμε καλύτερα τα βάσανα των άλλων και να συγχρωτιστούμε με την συμπόνια παρά με την περιττή αρνητικότητα.

Η τέχνη έχει μια απίστευτη ικανότητα να υποδεικνύει το αόρατο, ώστε να αναλογιστούμε «Τι σημαίνει αυτό για μένα και για όλους όσους το βλέπουν;». «Πώς έχει επηρεάσει το παρελθόν μου και πώς μπορεί να επηρεάσει το μέλλον μου;». «Τι προτείνει για την ανθρώπινη εμπειρία;» Αυτά είναι μερικά από τα ερωτήματα που θα διερευνήσουμε στη σειρά μας Ενδοσκόπηση: Τι προσφέρει η παραδοσιακή τέχνη στην ψυχή μας;

Ο Έρικ Μπες είναι εν ενεργεία αναπαραστατικός καλλιτέχνης. Αυτή τη στιγμή είναι υποψήφιος διδάκτωρ στο Ινστιτούτο Διδακτορικών Σπουδών στις Εικαστικές Τέχνες (IDSVA).

Ακολουθήστε μας στο Telegram @epochtimesgreece
Ακολουθήστε μας στο Facebook @epochtimesgreece
Ακολουθήστε μας στο SafeChat @epochtimesgreece

Μετάφραση: Αλία Ζάε

Όταν η καθημερινότητα με τις συνεχείς υποχρεώσεις και απαιτήσεις της γίνεται πολύ πιεστική, ίσως ο νους μας αποζητά μια ήσυχη, αποτραβηγμένη ζωή, σ’ ένα μέρος χωρίς μέσα κοινωνικής δικτύωσης και χωρίς πολιτικές συζητήσεις – σ’ έναν τόπο γαλήνης και αρμονίας.

Πρόσφατα, είδα τον πίνακα του γεννημένου στην Αυστρία, Γερμανού ζωγράφου Μόριτς φον Σβιντ [Moritz von Schwind], «Ο μουσικός και ο ερημίτης» και θυμήθηκα την ανθρώπινη ανάγκη μας να προσφέρουμε ανάπαυση στον νου, το σώμα και το πνεύμα.

«Ο μουσικός και ο ερημίτης» του Ρομαντικού Μόριτς φον Σβιντ

Ο Σβιντ ήταν Ρομαντικός ζωγράφος του 19ου αιώνα. Συχνά, αντλούσε στοιχεία από παραμύθια και λαϊκούς μύθους για να στήσει ειδυλλιακές σκηνές της γερμανικής και αυστριακής γης και κουλτούρας.

Το Ρομαντικό κίνημα προέκυψε κυρίως ως αντίδραση στον αυστηρό επιστημονικό ρασιοναλισμό του 17ου και του 18ου αιώνα. Η περίοδος του Διαφωτισμού, όπως αποκαλείται εκείνη η περίοδος, ήταν μια εποχή γρήγορης υλικής και τεχνολογικής ανάπτυξης: η εποχή της Βιομηχανικής Επανάστασης. Οι επιστημονικές φιλοσοφίες που γεννήθηκαν και αναπτύχθηκαν τότε ήταν στο πνεύμα των ραγδαίων εξελίξεων στον χώρο της τεχνολογίας και με τη σειρά τους έδιναν ώθηση στην κοινωνία για περαιτέρω ανάπτυξη.

Ωστόσο, κάποιοι καλλιτέχνες έβρισκαν την εποχή του Διαφωτισμού φτωχή σε πνευματικότητα και βάθος. Οι Ρομαντικοί προτιμούσαν να εστιάζουν στο μυστήριο της ζωής και στα πράγματα που δεν μπορούσε η επιστήμη να εξηγήσει.

Ο Σβιντ ζωγράφισε τον πίνακα «Ο μουσικός και ο ερημίτης» το 1846. Δείχνει τη συνάντηση δυο ανθρώπων στην απομόνωση μιας βραχώδους κοιλάδας: ενός ερημίτη, που ζει εκεί μια ευσεβή ζωή αποτραβηγμένος από τα εγκόσμια, και ενός μενεστρέλου, δηλαδή πλανόδιου μουσικού, που κατά τα φαινόμενα φιλοξενείται προσωρινά στο ερημητήριο του ασκητή. Ο μουσικός κάθεται σ’ έναν βράχο παίζοντας την πίπιζά του. Ο ασκητής μοιάζει να επιστρέφει από κάπου. Απεικονίζεται τυλιγμένος στον καφετί μανδύα του, με το κεφάλι κρυμμένο στην κουκούλα, έτσι ώστε να μην μπορούμε να δούμε την έκφραση του προσώπου του: χαίρεται ή όχι με τον επισκέπτη του;

Το κεντρικό σημείο της σύνθεσης είναι ο μουσικός. Είναι απλά ντυμένος και δίπλα του είναι ακουμπισμένα ο σάκος και το καπέλο του. Κάθεται έξω από την είσοδο μιας σπηλιάς και κοιτάζει αριστερά παίζοντας τη μουσική του.

Δεξιά από τον μουσικό είναι ο ερημίτης, με το δισάκι του στον ώμο. Ο ζωγράφος τον έχει απεικονίσει την ώρα που ανοίγει ένα αυτοσχέδιο πορτόνι από κλαδιά. Αν και η έκφρασή του δεν διακρίνεται, το σώμα του κλίνει προς τον μουσικό.

Στα αριστερά της σύνθεσης, σε μια εσοχή του βράχου, υπάρχει ένα τσαγιερό και πιο μέσα στην εσοχή καίει μια φωτιά. Η υπόλοιπη σύνθεση είναι γεμάτη φύση: δέντρα, κορμοί, κλαδιά και φύλλα περιτριγυρίζουν αρμονικά τη σπηλιά και τους δύο άντρες, καθοδηγώντας το βλέμμα μας στην ανάγνωση της σύνθεσης.

 

Η πνευματική ανάγκη για ανάπαυση

Ο συγκεκριμένος πίνακας αποκαλύπτει τέλεια, κατά τη γνώμη μου, την αντίληψη των Ρομαντικών για τον σκοπό της τέχνης. Ο μουσικός δεν είναι τυχαία το κεντρικό σημείο της σύνθεσης αυτής. Έστω ότι ο μουσικός αντιπροσωπεύει γενικά τις τέχνες. Μπορούμε τότε να συμπεράνουμε ότι ο Σβιντ θέλει να μας πει πόσο σημαντική είναι η τέχνη.

Γιατί όμως είναι σημαντική η τέχνη; Ας αναρωτηθούμε πρώτα γιατί τοποθετήθηκε ο μουσικός σ’ εκείνο το μέρος, δηλαδή στο σπίτι του ερημίτη κι όχι στο δικό του. Ο ερημίτης, όπως ήδη αναφέραμε, έχει αφήσει τον κόσμο για να ζήσει μια ζωή αφιερωμένη στον Θεό.

Ο περιπλανώμενος μουσικός μοιάζει να έχει σταματήσει στο ασκηταριό για να ξεκουραστεί απ’ το ταξίδι του και να παίξει λίγο μουσική. Δηλαδή και αυτός είναι μακριά από την κοινωνία.

Τα σκαλοπάτια που διακρίνονται αμυδρά κάτω δεξιά είναι ο μόνος ορατός δρόμος που θα μπορούσε να έχει πάρει ο μουσικός για να βρεθεί στο σημείο όπου κάθεται. Μπορούμε να θεωρήσουμε ότι αυτά τα σκαλιά προς τα κάτω οδηγούν πίσω προς τον πολιτισμό. Το σημείο αυτό είναι ένα από τα πιο σκοτεινά της σύνθεσης. Να είναι αυτός ένας υπαινιγμός του ζωγράφου για το σκοτάδι που κατακλύζει τον ανθρώπινο πολιτισμό της εποχής του; Ίσως αυτή να είναι και η αιτία που ο μουσικός θέλει να ξεφύγει, έστω και για λίγο…

Καταφεύγει στο ερημητήριο, ένα άγιο μέρος όχι απλώς έξω από τη σκοτεινιά του πολιτισμού, αλλά και πάνω από αυτήν. Εδώ μπορεί να αναπαυθεί και να παίξει τη μουσική του. Μήπως ο καλλιτέχνης πρέπει να υψωθεί πάνω από την πολιτισμική σκοτεινιά ώστε εκτός από ανάπαυση να βρει και την έμπνευση για την τέχνη του;

Να είναι το φυσικό περιβάλλον αυτό που υποστηρίζει την αγιοσύνη της ζωής του ασκητή και την έμπνευση του μουσικού; Ο ερημίτης βρίσκει στη φύση όλα όσα χρειάζεται: το φαγητό και το σπιτικό του είναι απόλυτα ενσωματωμένα στο και εναρμονισμένα με το περιβάλλον. Ως ασκητής, δεν ενδιαφέρεται για τα υλικά πράγματα αλλά για τα πνευματικά.

Το πρόσωπό του είναι κρυμμένο, επίτηδες πιστεύω, ως ένδειξη υποστήριξης στο μυστηριακό στοιχείο της ζωής και σε αντίθεση με την επιδίωξη της εποχής του Διαφωτισμού να γνωρίσει και να εξηγήσει να πάντα. Αν και η έκφρασή του δεν φαίνεται, τολμώ να εικάσω ότι καλωσορίζει τον μουσικό στο σπίτι του, ανοίγοντάς του την πόρτα. Πώς αλλιώς θα μπορούσε να συμπεριφερθεί ένας άγιος άνθρωπος απέναντι σε έναν ξένο;

Αυτό μας φέρνει πίσω στο ερώτημα γιατί είναι σημαντική η τέχνη. Η απάντηση που διακρίνω εγώ στον πίνακα του Σβιντ είναι ότι ο καλλιτέχνης που έχει υπερβεί το σκοτάδι του πολιτισμού, που είναι σε αρμονία με τη φύση και που βρίσκει ανάπαυση και έμπνευση στη θρησκευτικότητα, μπορεί να δημιουργήσει έργα που να κάνουν το ίδιο για εμάς. Με άλλα λόγια, ίσως η τέχνη να μπορεί να μας οδηγήσει πέρα και πάνω από τα σκοτάδια του πολιτισμού μας, ώστε να εναρμονιστούμε με τη θεϊκότητα και να βρούμε εκεί ανάπαυση.

Η παραδοσιακή τέχνη συχνά περιέχει πνευματικές αναπαραστάσεις και συμβολισμούς με νοήματα απρόσιτα στον σύγχρονο νου. Στη σειρά «Αγγίζοντας το έσω: Η προσφορά της κλασικής τέχνης στην ψυχή» ερμηνεύουμε τις εικαστικές τέχνες με τρόπο ηθικά καίριο για τους σημερινούς ανθρώπους. Δεν έχουμε απόλυτες απαντήσεις στα βαθιά ερωτήματα που έχουν απασχολήσει γενιές και γενιές. Ελπίζουμε μόνο πως οι ερωτήσεις μας μπορούν να εμπνεύσουν κάποιους στοχασμούς που θα μας βοηθήσουν να γίνουμε περισσότερο αυθεντικοί, συμπονετικοί και θαρραλέοι άνθρωποι.

Ακολουθήστε μας στο Telegram @epochtimesgreece
Ακολουθήστε μας στο Facebook @epochtimesgreece
Ακολουθήστε μας στο SafeChat @epochtimesgreece

Μετάφραση: Αλία Ζάε

Νοιώσατε ποτέ τον θυμό να αναβλύζει μέσα από το στομάχι σας; Ίσως όταν κάποιος είπε ή έκανε κάτι που σας θύμωσε τόσο πολύ, που ήσαστε έτοιμοι να κάνετε κάτι για το οποίο μάλλον θα μετανιώνατε αργότερα. Όμως, δεν το κάνατε. Σταματήσατε τον εαυτό σας.

Ο πίνακας «Η μήνις του Αχιλλέα», του Γάλλου ζωγράφου Λουί Εντουάρ Φουρνιέ [Louis Édouard Fournier, 1857-1917], μου θυμίζει ότι υπάρχει σοφία στο είδος της αυτοσυγκράτησης που μόλις περιέγραψα.

Η έριδα ανάμεσα στον Αχιλλέα και τον Αγαμέμνονα

Σύμφωνα με τον μύθο, ο Αχιλλέας, βασιλιάς των Μυρμιδόνων στη Φθία, ήταν ένας σχεδόν άτρωτος πολεμιστής, που συμμετείχε στην πολιορκία της Τροίας κάτω από τις διαταγές του Αγαμέμνονα, βασιλιά των Μυκηνών και του Άργους και αρχιστράτηγου των Ελλήνων σε αυτήν την εκστρατεία. Οι δύο βασιλιάδες είχαν περισσότερες από μια συγκρούσεις.

Τον δέκατο χρόνο του πολέμου, ο Αγαμέμνων πήρε την κόρη του Χρύση, Τρώα ιερέα του Απόλλωνα, για σκλάβα. Ο ιερέας ικέτευσε τον Αγαμέμνονα να του δώσει πίσω την κόρη του, αλλά αυτός αρνήθηκε. Τότε, ο Χρύσης παρακάλεσε τον Απόλλωνα να στείλει πανούκλα στους Έλληνες, και ο θεός ικανοποίησε το αίτημά του.

Η Ήρα έβαλε τον Αχιλλέα να αναζητήσει την αιτία της επιδημίας. Όλοι οι Έλληνες πίστευαν ότι η πανούκλα είχε θεϊκή προέλευση και ότι οι θεοί τους τιμωρούσαν. Ένας μάντης είπε στον Αχιλλέα ότι η αρρώστια ήταν σταλμένη από τον θεό Απόλλωνα, επειδή ο Αγαμέμνων δεν ελευθέρωσε την κόρη του ιερέα του. Προκειμένου να σταματήσει η πανούκλα, η Χρυσηίδα έπρεπε να επιστραφεί στον πατέρα της και ο Αγαμέμνων να τελέσει ορισμένες ιεροτελεστίες.

Ο τελευταίος θύμωσε με τα λόγια του μάντη και του μίλησε προσβλητικά. Αλλά οι υπόλοιποι Έλληνες φοβήθηκαν και απαίτησαν να υπακούσει στον χρησμό. Ο Αγαμέμνων συμφώνησε τελικά, θέτοντας όμως τον όρο να του δοθεί ένα άλλο κορίτσι. Ο Αχιλλέας θύμωσε με την απληστία του Αγαμέμνονα και τον επέκρινε γι’ αυτή δημοσίως. Με τη σειρά του, ο Αγαμέμνων αντέδρασε ζητώντας τη σκλάβα του ίδιου του Αχιλλέα, τη Βρισηίδα. Έξαλλος ο ήρωας τράβηξε το σπαθί του για να επιτεθεί στον Ατρείδη.

Η Ήρα, που αγαπούσε και τους δύο βασιλιάδες, έστειλε την Αθηνά στον Αχιλλέα για να τον βοηθήσει να ξαναβρεί την αυτοκυριαρχία του. Αν τα κατάφερνε, θα ανταμειβόταν στο μέλλον. Ο Αχιλλέας συμφώνησε και έβαλε το σπαθί στη θήκη του.

Ο σοφός βασιλιάς της Πύλου, Νέστωρ, συμβούλεψε τον Αχιλλέα και τον Αγαμέμνονα να συμφιλιωθούν, για χάρη όλων των Ελλήνων και της εκστρατείας τους, αλλά οι δυο άντρες ήταν υπερβολικά θυμωμένοι. Ο Αχιλλέας αποχώρησε, ενώ ο Αγαμέμνων έστειλε αργότερα άντρες του να του φέρουν τη Βρισηίδα από τη σκηνή του Αχιλλέα. Ο Αχιλλέας έδωσε την κοπέλα, αλλά αποφάσισε να μην συμμετέχει άλλο στον πόλεμο.

«Η μήνις του Αχιλλέα»

Στον πίνακά του, ο Φουρνιέ, επέλεξε να απεικονίσει τη στιγμή της θεϊκής παρέμβασης της Αθηνάς. Η θεά και ο Αχιλλέας καταλαμβάνουν το αριστερό μέρος της σύνθεσης. Ο Αχιλλέας γέρνει προς τα πίσω, με τους μύες του τεντωμένους όπως τραβά το σπαθί του. Ο μαύρος του μανδύας έρχεται σε αντίθεση με το πάλλευκο δέρμα της Αθηνάς. Ο θυμός και η έντασή του έρχονται επίσης σε αντίθεση με την ηρεμία της θεάς. Απαλά αυτή ακουμπά το ένα της χέρι στον ώμο του ήρωα, ενώ με το άλλο πιάνει μια μπούκλα των μαλλιών του καθώς τον προτρέπει να αυτοκυριαρχηθεί.

Στη δεξιά μεριά της σύνθεσης κάθεται ο Αγαμέμνων, ντυμένος στα κόκκινα και τα λευκά. Κρατά ένα σκήπτρο, σύμβολο της εξουσίας του, και σκύβει προς τον Αχιλλέα γεμάτος ένταση, αγνοώντας την παρουσία της Αθηνάς.

Αν και ο Νέστωρ παρουσιάζεται από τον Όμηρο στην Ιλιάδα ως σοφός γέροντας, στον πίνακα θα μπορούσαμε ίσως να υποθέσουμε ότι είναι ο άντρας δίπλα στον Αγαμέμνονα, που τον κοιτά με ανήσυχο βλέμμα και μοιάζει να τον παρακαλεί να υποχωρήσει. Ακόμα πιο πίσω στέκεται ο μάντης, με ιερατική περιβολή, κοιτώντας ήρεμα τον Αχιλλέα.

Η δύναμη της αυτοσυγκράτησης

Υπάρχει σοφία στην αυτοσυγκράτηση και, κατά τη γνώμη μου, ο Φουρνιέ οπτικοποιεί αυτήν τη σοφία.

Ο ζωγράφος απέδωσε με σχολαστικότητα τους τεντωμένους και σφιγμένους μύες του Αχιλλέα και μας κάνει να αισθανθούμε την ένταση να διαπερνά το σώμα του. Είναι σχεδόν ειρωνικό το πώς ένας από τους ισχυρότερους πολεμιστές της ελληνικής μυθολογίας κοντεύει σχεδόν να χάσει τον έλεγχο του ίδιου του εαυτού του. Μπορεί ο θυμός, όταν αφήνεται ανεξέλεγκτος, να φέρει ένταση στη ζωή και το σώμα μας;

Ο Αχιλλέας δεν είναι ο μόνος που βρίσκεται σε ένταση. Και ο Αγαμέμνων και ο Νέστωρ παρουσιάζονται σε ανάλογη κατάσταση. Ο πρώτος, κρατώντας σφιχτά το σκήπτρο και το κάθισμά του, δείχνει αβέβαιος για τις προθέσεις του Αχιλλέα. Ο Νέστωρ μοιάζει να επηρεάζεται από το θυμό των δυο άλλων ανδρών.

Μόνο η Αθηνά και ο μάντης είναι ήρεμοι. Ο δεύτερος, ως διαμεσολαβητής μεταξύ ανθρώπων και θεών, γνωρίζει πώς ό,τι συμβαίνει οφείλεται στη βούληση των θεών. Έτσι, παρακολουθεί ατάραχος τη σκηνή που εκτυλίσσεται μπροστά του. Η Αθηνά επιτυγχάνει πολλά κάνοντας λίγα. Υπάρχουν πολλαπλές αντιθέσεις ανάμεσα στη φιγούρα της θεάς και αυτήν του Αχιλλέα, που τονίζουν τη βασική αντίθεση ανάμεσα στην ηρεμία της πρώτης και το μένος του δεύτερου.

Δεν είναι ξεκάθαρο αν ο Αχιλλέας γέρνει προς τα πίσω για να τραβήξει το σπαθί του ή ακούσια εξαιτίας του αγγίγματος της Αθηνάς. Προσωπικά, διαλέγω τη δεύτερη εκδοχή. Αγγίζοντας απαλά τον ώμο του με το ένα της χέρι και κρατώντας μια μπούκλα από τα μαλλιά του με το άλλο, η θεά Αθηνά καταφέρνει να συγκρατήσει έναν από τους μεγαλύτερους ήρωες της αρχαιότητας. Του λέει ότι θα ανταμειφθεί καλύτερα για την αυτοκυριαρχία του παρά για το ξέσπασμα της οργής του.

 

Η παρουσία της Αθηνάς μας λέει ότι η ηρεμία και η αυτοσυγκράτηση μπορούν να πετύχουν περισσότερα από τη βία και την οργή, ότι θα είμαστε περισσότερο κερδισμένοι όντας αυτοκυριαρχημένοι παρά θυμωμένοι και έξαλλοι.

Με ποιον τρόπο μπορούμε, όταν νοιώθουμε την οργή να ανεβαίνει από τα βάθη του είναι μας, να θυμηθούμε να μείνουμε ήρεμοι; Πώς θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε, για το δικό μας καλό, τη δύναμη της αυτοσυγκράτησης;

Η παραδοσιακή τέχνη συχνά περιέχει πνευματικές αναπαραστάσεις και συμβολισμούς με νοήματα απρόσιτα στον σύγχρονο νου. Στη σειρά «Αγγίζοντας το Έσω: Τι προσφέρει η κλασική τέχνη στην ψυχή» ερμηνεύουμε τις εικαστικές τέχνες με τρόπο ηθικά καίριο για τους σημερινούς ανθρώπους. Δεν έχουμε απόλυτες απαντήσεις στα βαθιά ερωτήματα που έχουν απασχολήσει γενιές και γενιές. Ελπίζουμε μόνο πως οι ερωτήσεις μας μπορούν να εμπνεύσουν κάποιους στοχασμούς που θα μας βοηθήσουν να γίνουμε περισσότερο αυθεντικοί, συμπονετικοί και θαρραλέοι άνθρωποι.

Ο Eric Bess είναι εικαστικός – παραστατικός καλλιτέχνης και υποψήφιος για διδακτορικό στις Οπτικές Τέχνες στο Ινστιτούτο Διδακτορικών Σπουδών (Institute for Doctoral Studies in the Visual Arts / IDSVA). 

Ακολουθήστε μας στο Telegram @epochtimesgreece
Ακολουθήστε μας στο Facebook @epochtimesgreece
Ακολουθήστε μας στο SafeChat @epochtimesgreece

Ας κλείσουμε τα μάτια και ας φανταστούμε την καλύτερη εκδοχή του εαυτού μας. Πώς μας φαίνεται κάτι τέτοιο; Πώς συμπεριφερόμαστε;

Πιθανότατα ο καθένας βλέπει κάτι διαφορετικό όταν δοκιμάζουμε αυτού του είδους το πείραμα. Κάποιοι από εμάς μπορεί να φανταστούμε τον εαυτό μας με πολλά χρήματα, με φήμη ή εξουσία. Μπορεί να πιστεύουμε ότι αυτά τα χαρακτηριστικά είναι απαραίτητα για να γίνουμε ο καλύτερος εαυτός μας.

Ωστόσο νομίζω ότι είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι τα άτομα με χρήματα, φήμη και εξουσία μπορούν να είναι είτε καλοί, γενναιόδωροι και συμπονετικοί, είτε καταστροφικοί και κακόβουλοι. Στη συνέχεια πρέπει να ρωτήσουμε: Μπορούμε να γίνουμε η καλύτερη εκδοχή του εαυτού μας εάν ενεργούμε ως κακοί άνθρωποι; Φυσικά, αν με ρωτάτε, η απάντηση είναι ένα μεγάλο όχι!

Ανεξαρτήτως από το τι μπορεί να αποκτήσουμε στη ζωή, πρέπει να είμαστε καλοί για να μπορέσουμε να γίνουμε η καλύτερη εκδοχή του εαυτού μας. Πρόσφατα συνάντησα έναν πίνακα του Ρομαντικού ζωγράφου Φίλιπ Τζέιμς ντε Λούτερμπουργκ, με τίτλο «Ο Άγγελος που Βάζει Δεσμά στον Σατανά», ο οποίος μου θύμισε τον εσωτερικό αγώνα που πρέπει να υπομείνουμε για να γίνουμε ο καλύτερος εαυτός μας.

 

«Ο Άγγελος που βάζει Δεσμά στον Σατανά»

Ο πίνακας του Λούτερμπουργκ είναι μια πολύχρωμη απεικόνιση ενός αγγέλου που πατάει στα πλευρά του Σατανά. Συνήθως, είναι ο Αρχάγγελος Μιχαήλ που απεικονίζεται να νικά τον Σατανά με αυτόν τον τρόπο (όπως στο παράδειγμα του Γκουίντο Ρένι), και έτσι θα αναφερθούμε στον άγγελο ως Μιχαήλ.

 

Ο Μιχαήλ είναι το επίκεντρο του πίνακα. Το παστέλ ροζ ύφασμα που ρέει γύρω από το γκρι της πανοπλίας του, τον βοηθά να ξεχωρίζει στο φόντο του ουρανού.

Η στάση του σώματός του είναι δυναμική: Το δεξί του πόδι στηρίζεται σε έναν βράχο πίσω του, ενώ το αριστερό του πόδι πατάει στα πλευρά του Σατανά. Τα απλωμένα φτερά του συμπληρώνουν τόσο το χρώμα όσο και την κίνηση του υφάσματος που ρέει γύρω του. Τα χρυσαφένια μαλλιά του μιμούνται το χρώμα του κλειδιού που κρατάει στο δεξί του χέρι προς την μεριά του ουρανού και το αριστερό του χέρι βαστάει τις αλυσίδες που δένουν τον Σατανά.

Ο Σατανάς απεικονίζεται σε στάση ήττας. Το σώμα του συστρέφεται από την πίεση του ποδιού του Μιχαήλ, ενώ πιάνει τις αλυσίδες που έχει βάλει ο αρχάγγελος στο λαιμό του. Το άλλο του χέρι πιάνει ένα φίδι που τυλίγεται γύρω από το μπράτσο του και το κεφάλι του, το οποίο ο Λούτερμπουργκ απεικονίζει ως κρανίο, γυρίζει για να κοιτάξει τον Μιχαήλ.

Ο Σατανάς δεν ξεχωρίζει πολύ από το περιβάλλον του. Αν ρίξουμε μια πλάγια μάτια στην εικόνα, θα παρατηρήσουμε ότι το πάνω μέρος του σώματός του σχεδόν δεν διακρίνεται από το φόντο. Είναι αρκετά ενδιαφέρον το γεγονός πως το σώμα του Σατανά ξεχωρίζει περισσότερο του περιβάλλοντος, στην περιοχή όπου ο Μιχαήλ τοποθετεί το πόδι του.

Τα συμπληρωματικά (σε αντίθεση) χρώματα του σιωπηλού πράσινου και του έντονου κόκκινου κατακλύζουν το κάτω μισό της σύνθεσης. Τα πόδια του Σατανά μετατρέπονται σε ουρές πράσινων φιδιών, ένα από τα οποία κατεβαίνει στην άγρια, κόκκινη ζέστη της κόλασης από κάτω του. Το άλλο πόδι τυλίγεται σε μεγάλη απόσταση, στην αριστερή πλευρά της σύνθεσης.

Θέτοντας υπό έλεγχο την Καταστροφή

Ποια σοφία θα μπορούσε να περιέχει αυτός ο πίνακας στο να μας βοηθήσει να γίνουμε η καλύτερη εκδοχή του εαυτού μας;

Είναι εύκολο να σκεφτεί κανείς ότι αυτός ο πίνακας αντιπροσωπεύει μια μάχη μεταξύ του καλού και του κακού ανάμεσα στον παράδεισο και την κόλαση και ότι αυτή η μάχη υπάρχει σε ένα μέρος «εκεί έξω», μακριά από εμάς. Ωστόσο, ας αφιερώσουμε μια στιγμή για να στρέψουμε το βλέμμα μας στο εσωτερικό και να σκεφτούμε ότι αυτός ο πίνακας αντιπροσωπεύει έναν αγώνα που συμβαίνει μέσα μας.

Ο Λούτερμπουργκ απεικονίζει τον Σατανά με ένα κρανίο για κεφάλι. Συνήθως, τα κρανία στην τέχνη αντιπροσωπεύουν τον θάνατο ή την καταστροφή. Το ένα από τα φιδίσια πόδια του Σατανά κατεβαίνει στην κόλαση και το άλλο συστρέφεται στο βάθος του πίνακα. Κρατά επίσης ένα φίδι στο αριστερό του χέρι. Αυτά τα φιδίσια στοιχεία αντιπροσωπεύουν τον πειρασμό. Έτσι, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι ο Σατανάς αντιπροσωπεύει τον θάνατο, την καταστροφή, τον πειρασμό ή ακόμα και μια σχέση μεταξύ αυτών των στοιχείων: θάνατος και καταστροφή που προκύπτει από τον πειρασμό. Αυτοί οι πειρασμοί εξαπλώθηκαν στον κόσμο γύρω μας και μας συνδέουν με την κόλαση, όπως τα φιδίσια πόδια του Σατανά.

Εάν ο Σατανάς αντιπροσωπεύει τα κακά στοιχεία, τότε, σύμφωνα με τον πίνακα που αναλύουμε, το κακό θα αντιστοιχεί σε εκείνους τους πειρασμούς που προκαλούν θάνατο και καταστροφή. Πώς θα μπορούσαμε, με σκοπό να ανακαλύψουμε τους καλύτερους εαυτούς μας, να ελέγξουμε τους καταστροφικούς πειρασμούς μέσα μας;

Ο Μιχαήλ θα αντιπροσώπευε τον έλεγχο του πειρασμού που προκαλεί τον θάνατο και την καταστροφή. Ελέγχει τον Σατανά με το πόδι και τις αλυσίδες του. Ο Μιχαήλ, ένας άγγελος που αντιπροσωπεύει την καλοσύνη του ουρανού, μπορεί και βάζει τα δεσμά στον Σατανά, που είναι η ενσάρκωση του κακού. Κρατά ένα κλειδί ψηλά στο φως του ουρανού. Είναι άραγε αυτό το κλειδί που τοποθετεί τον Σατανά στη θέση του και τον κρατά αιχμάλωτο; Μήπως αυτό υποδηλώνει ότι μέσω του ουρανού μπορεί να νικηθεί το κακό;

Το κλειδί μπορεί όχι μόνο να είναι αυτό που κλειδώνει τον Σατανά και τους πειρασμούς του, αλλά μπορεί επίσης να συμβολίζει το κλειδί που μας απελευθερώνει από τη φυλακή του πειρασμού.

Στην αρχή αυτού του άρθρου, ασχοληθήκαμε με ένα πείραμα σκέψης. Ρωτήσαμε ποια θα ήταν η καλύτερη εκδοχή του εαυτού μας. Σύμφωνα με τη σοφία που μπορεί να προσφέρει αυτός ο πίνακας, θα μπορούσε η καλοσύνη του ουρανού να διαμορφώσει την καλύτερη εκδοχή του εαυτού μας; Είναι η καλοσύνη του ουρανού το κλειδί με το οποίο κλειδώνουμε και τις καταστροφικές μας τάσεις αλλά και απελευθερωνόμαστε από τον πειρασμό;

Οι παραδοσιακές τέχνες περιέχουν συχνά πνευματικές αναπαραστάσεις και σύμβολα, τα νοήματα των οποίων μπορούν να χαθούν στα σύγχρονα μυαλά μας. Στη σειρά μας «Αγγίζοντας το Έσω: Η προσφορά της κλασικής τέχνης στην ψυχή», ερμηνεύουμε τις εικαστικές τέχνες με τρόπους που μπορεί να είναι ηθικά διορατικοί για εμάς σήμερα. Δεν υποθέτουμε ότι θα παρέχουμε απόλυτες απαντήσεις σε ερωτήματα με τα οποία έχουν ασχοληθεί γενιές, αλλά ελπίζουμε ότι οι ερωτήσεις μας θα εμπνεύσουν ένα στοχαστικό ταξίδι για να γίνουμε πιο αυθεντικοί, συμπονετικοί και θαρραλέοι άνθρωποι.

Ο Έρικ Μπες είναι ασκούμενος αναπαραστατικός καλλιτέχνης και υποψήφιος διδάκτωρ στο Ινστιτούτο Διδακτορικών Σπουδών για τις Οπτικές Τέχνες (IDSVA).

Ακολουθήστε μας στο Telegram @epochtimesgreece
Ακολουθήστε μας στο Facebook @epochtimesgreece
Ακολουθήστε μας στο SafeChat @epochtimesgreece

Έρχεται κάποια στιγμή στη ζωή μας, στην οποία φτάνουμε να σκεφτούμε το ποιοι είμαστε και ποιοι θέλουμε να γίνουμε.  Σταματάμε να κατηγορούμε τις περιστάσεις (του περιβάλλοντός μας) και προσπαθούμε να γίνουμε η καλύτερη εκδοχή του εαυτού μας. Μπορεί να περάσουν εβδομάδες, μήνες ή ακόμα και χρόνια για να καλλιεργήσουμε τους εαυτούς μας ώστε να γίνουν οι ήρωες των δικών μας ιστοριών.

Όμως, υπάρχει και εκείνη η στιγμή της ζωής μας, στην οποία παρασυρόμαστε από την αυταρέσκεια. Γινόμαστε χαλαροί στις προσπάθειές μας και πέφτουμε θύματα πειρασμών για τους οποίους θα υποφέρουμε αργότερα.

Πρόσφατα συνάντησα έναν πίνακα του Τζον Ουίλιαμ Γουάτερχαους με τίτλο «Νύμφες Βρίσκουν το Κεφάλι του Ορφέα». Αυτός ο πίνακας μου κίνησε το ενδιαφέρον στο πώς αντιμετωπίζουμε τους πειρασμούς και τις συνέπειές τους.

 

Το Ταξίδι του Ορφέα

Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, ο Ορφέας γεννήθηκε από τον θεό της μουσικής Απόλλωνα, και μία από τις Μούσες. Ο Ορφέας έπαιζε την λύρα και τραγουδούσε όμορφα, τόσο όμορφα που μπορούσε να επηρεάσει το άμεσο περιβάλλον του με την μουσική του.

Ο Ορφέας ερωτεύτηκε και παντρεύτηκε την Ευρυδίκη. Μια μέρα, ένα δηλητηριώδες φίδι δάγκωσε την Ευρυδίκη ενώ προσπαθούσε να ξεφύγει από έναν εισβολέα. Πέθανε από το δάγκωμα του φιδιού και ξεκίνησε το ταξίδι της προς τον Άδη.

Ο Ορφέας, απαρηγόρητος, αποφασίζει να χρησιμοποιήσει την μαγεία της ουράνιας μουσικής του για να εισέλθει στον Άδη και να σώσει την Ευρυδίκη. Τραγουδάει τα τραγούδια του παίζοντας την λύρα τόσο όμορφα, που γοητεύει τον Χάροντα, που μεταφέρει τις ψυχές στους ποταμούς Στύγα και Αχέροντα, και τον Κέρβερο, τον σκύλο με τα τρία κεφάλια που φρουρεί τις πύλες του Άδη.

Ο Ορφέας τραγουδά και παίζει στον θεό Άδη αυτοπροσώπως. Κατά τη συνάντηση μαζί του, ο Ορφέας του ζητά να επιστρέψει η Ευρυδίκη μαζί του στην γη. Ο Άδης συγκινημένος από την όμορφη μουσική του Ορφέα, συμφωνεί να του επιστρέψει την Ευρυδίκη υπό μία προϋπόθεση: Ο Ορφέας δεν θα πρέπει να γυρίσει να κοιτάξει την Ευρυδίκη που τον ακολουθεί μέχρι να φύγουν από τον Άδη.

Ο Ορφέας ξεκινά το ταξίδι του προς την γη μαζί με την Ευρυδίκη, αλλά δεν είναι σίγουρος αν πραγματικά αυτή τον ακολουθεί. Δεν μπορεί να την ακούσει ούτε να νιώσει την παρουσία της. Λίγο πριν φτάσει στην στο τέλος της πορείας, ο Ορφέας δεν αντέχει και γυρίζει για να κοιτάξει τα μάτια της Ευρυδίκης. Την στιγμή που το κάνει, η Ευρυδίκη εξαφανίζεται και επιστρέφει πίσω στον Άδη.

Απογοητευμένος, ο Ορφέας παρατάει την λύρα του και αρνείται να τραγουδήσει πια. Περιπλανιέται άσκοπα έως ότου οι Μαινάδες του Διονύσου (ακόλουθες του Διονύσου που σχετίζονται με την μανία και την βίαιη συμπεριφορά) σχίζουν την σάρκα του σε κομμάτια λόγω της κατάθλιψής του. Άλλες εκδοχές της ιστορίας θέλουν τις Μαινάδες να σχίζουν τον Ορφέα σε κομμάτια επειδή διακήρυξε ότι ο Απόλλωνας, αντί του Διονύσου, ήταν ο σπουδαιότερος θεός.

Τα άκρα του Ορφέα μεταφέρονται στην θάλασσα, και το κεφάλι του, που ψιθυρίζει το όνομα της Ευρυδίκης, ξεβράζεται στην ακτή της Λέσβου όπου θάβεται από τις Μούσες.

«Νύμφες Βρίσκουν το Κεφάλι του Ορφέα»

Στον πίνακα «Νύμφες Βρίσκουν το Κεφάλι του Ορφέα», ο Γουότερχαους απεικονίζει την στιγμή κατά την οποία το κεφάλι και η λύρα του Ορφέα φτάνουν επιπλέοντας σε δύο Νύμφες. Οι Νύμφες, φαίνονται να μαζεύουν νερό είτε την αυγή είτε το σούρουπο, όταν το κεφάλι και η λύρα εμφανίζονται μπροστά τους και απεικονίζονται να τα κοιτάζουν προσεκτικά.

Το σημείο εστίασης είναι οι δύο Νύμφες: Η φωτεινή επιδερμίδα τους ξεχωρίζει στο σκοτεινό φόντο και η περιοχή αυτή με την υψηλή αντίθεση κρατά την προσοχή του θεατή. Η κατεύθυνση του βλέμματός τους και το νερό που ρέει από τα βράχια κάτω τους, οδηγούν τα μάτια μας στο δεύτερο σημείο εστίασης: Στο κεφάλι του Ορφέα και στην λύρα του.

Το βλέμμα στο μέλλον

Η ιστορία του Ορφέα με κάνει να σκεφτώ την δύναμη της τέχνης. Η τέχνη, όταν είναι εμπνευσμένη από τους ουρανούς, μπορεί να αναζωογονήσει την ψυχή με απερίγραπτους τρόπους. Ο Ορφέας χρησιμοποιεί το ουράνιο χάρισμα της μουσικής για να σώσει την Ευρυδίκη από τον Άδη. Για εμένα, όλα τα τραγούδια του Ορφέα και τέχνη του στην λύρα ήταν σαν εξάσκηση για την στιγμή όπου θα έπρεπε να τα χρησιμοποιήσει για να σώσει ακόμα έναν άνθρωπο.

Αλλά ο Ορφέας, συναισθηματικά φορτισμένος από την ακραία επιθυμία για αυτήν που αγαπούσε, δεν κατάφερε να ελέγξει τον πειρασμό να την κοιτάξει. Η αδυναμία του να ελέγξει τον πειρασμό, τον κάνει να χάσει δύο πράγματα: την Ευρυδίκη και την ουράνια σύνδεσή του με τη μουσική.

Κατά έναν ειρωνικό τρόπο, ο πειρασμός τον κάνει να χάσει το μοναδικό πράγμα που ήθελε. Υποφέρει από βαθιά κατάθλιψη λόγω της αδυναμίας του να ελέγξει αυτόν τον πειρασμό και κυριολεκτικά διαλύεται λόγω αυτού.

Το επακόλουθο της αδυναμίας του Ορφέα να ξεπεράσει τους πειρασμούς του, τον στοιχειώνει στην μεταθανάτια ζωή του. Πιστεύω, πως το παρελθόν που δεν μπορεί να αλλάξει με κάποιον τρόπο τού γίνεται εμμονή. Ακόμα και στον θάνατο, το κεφάλι του ψιθυρίζει το όνομα που του επιβάλλει η επιθυμία του και επιπλέει δίπλα σε μια λύρα που δεν μπορεί να παίξει.

Ο Γουότερχαους απεικονίζει τις δύο νύμφες σαν να αποσπώνται από το έργο τους όταν βλέπουν τι υπάρχει στο νερό. Σταματούν να συλλέγουν νερό – που είναι η πηγή της ζωής – στην θέαση του κεφαλιού και της λύρας που για εμένα αντιπροσωπεύουν τις συνέπειες όταν γινόμαστε θύματα πειρασμού.

Μήπως ο πειρασμός μάς αποσπά από τα σημαντικά πράγματα της ζωής, τα πράγματα που συντηρούν και ολοκληρώνουν την ζωή μας; Μπορούν οι συνέπειες των δικών μας πειρασμών να επηρεάσουν αρνητικά τους γύρω μας;

Με το βλέμμα μας στο μέλλον, πώς θα μπορούσαμε να αντιμετωπίσουμε ένα παρελθόν που στοιχειώνει το παρόν μας;

 

Η τέχνη έχει μια εκπληκτική ικανότητα να επισημαίνει οτιδήποτε δεν μπορεί να φανεί, ώστε να μπορέσουμε να ρωτήσουμε: «Τι σημαίνει αυτό για εμένα και για κάθε θεατή;», «Πώς έχει επηρεάσει το παρελθόν και πώς μπορεί να επηρεάσει το μέλλον;», «Τι υποδηλώνει για την ανθρώπινη εμπειρία;» Αυτές είναι μερικές από τις ερωτήσεις που εξερευνώ στη σειρά μου «Αγγίζοντας το Έσω: Η προσφορά της κλασικής τέχνης στην καρδιά».

Ο Έρικ Μπες είναι ασκούμενος αναπαραστατικός καλλιτέχνης και υποψήφιος διδάκτωρ στο Ινστιτούτο Διδακτορικών Σπουδών για τις Οπτικές Τέχνες (IDSVA).

 

Ακολουθήστε μας στο Telegram @epochtimesgreece
Ακολουθήστε μας στο Facebook @epochtimesgreece
Ακολουθήστε μας στο SafeChat @epochtimesgreece

Έχεις ποθήσει ποτέ κάτι ενώ γνωρίζεις πως δεν είναι καλό για εσένα; Νομίζω πως η απάντηση για τους περισσότερους από εμάς είναι ένα ηχηρό ναι. Μια εμπειρία του «απαγορευμένου» μπορεί να φαίνεται πως βελτιώνει μια κατά τα άλλα βαρετή κατάσταση, αλλά το απαγορευμένο μπορεί επίσης να οδηγήσει σε καταστροφικές συνέπειες.

Η «Οδύσσεια» του Ομήρου μπορεί να μας προσφέρει κάποια σοφία για την αντιμετώπιση των απαγορευμένων. Η ιστορία συνοψίζεται ως εξής: Η Κίρκη, η θεά της μαγείας και της φύσης, ενημερώνει τον Οδυσσέα ότι αυτός και το πλήρωμά του θα έπρεπε να περάσουν από μια ομάδα Σειρήνων.

Οι Σειρήνες είναι επικίνδυνα πλάσματα που χρησιμοποιούν το όμορφο τραγούδι τους για να δελεάσουν τους ναυτικούς με σκοπό να προκαλέσουν καταστροφή και ναυάγια. Η Κίρκη προτρέπει τον Οδυσσέα να προετοιμάσει κερί για να βάλει στα αυτιά των ανδρών του, αλλά ενθαρρύνει τον ίδιο, να ακούσει τα τραγούδια των Σειρήνων με την προϋπόθεση να είναι δεμένος στο ιστίο του πλοίου.

Ο Οδυσσέας πράττει σύμφωνα με τις οδηγίες της: Βάζει το πλήρωμά του να τον δέσει στο ιστίο, τους διατάζει να μην τον απελευθερώσουν ανεξάρτητα από το πόσο μπορεί να ικετεύει και να παρακαλεί, και τους λέει να τοποθετήσουν κερί στα αυτιά τους.

Καθώς περνούν από την περιοχή των Σειρήνων, βλέπουν τα οστά και τη σάπια σάρκα των νεκρών ναυτικών στις ακτές. Οι Σειρήνες αρχίζουν να τραγουδούν στον Οδυσσέα. Του λένε πόσο σπουδαίος είναι και πως επιθυμούν να του αποκαλύψουν τα μυστήρια της ζωής. Ζητά από το πλήρωμά του να τον λύσει, αλλά αυτοί αρνούνται. Περνούν επιτυχώς από τις Σειρήνες και ο Οδυσσέας βιώνει την ομορφιά του τραγουδιού τους χωρίς απώλειες.

Οι Σειρήνες του Τζον Γουίλιαμ Γουάτερχαους

Ο Τζον Γουίλιαμ Γουάτερχαους (1849-1917), δημιούργησε μια όμορφη αναπαράσταση αυτής της σκηνής με τίτλο «Ο Οδυσσέας και οι Σειρήνες». Ο Γουάτερχαους απεικονίζει τα μέλη του πληρώματος με τυλιγμένα πανιά γύρω από το κεφάλι τους, για να εμποδίσουν τον ήχο από τα τραγούδια των Σειρήνων. Απεικονίζει τις σειρήνες με σώμα πουλιών και κεφάλια γυναικών.

Οι Σειρήνες κατακλύζουν την περιοχή πάνω από το πλήρωμα και τραγουδούν τα τραγούδια τους. Μία από αυτές κάθεται πάνω στο πλοίο, προσπαθώντας να τραγουδήσει σε ένα συγκεκριμένο μέλος του πληρώματος. Ο Οδυσσέας ωστόσο ξεχωρίζει περισσότερο από όλους. Είναι δεμένος στο ιστίο του πλοίου, και το λευκό του πουκάμισό επάνω στο σκοτεινό φόντο, τον καθιστά το επίκεντρο του πίνακα. Κλίνει προς τα εμπρός σαν να επιθυμεί τα τραγούδια των Σειρήνων, αλλά είναι γερά δεμένος πάνω στο ιστίο.

Μερικοί πιστεύουν ότι ο Γουάτερχαους χρησιμοποίησε την απεικόνιση των Σειρήνων από ένα ελληνικό αγγείο του 5ου αιώνα ως αναφορά για να απεικονίσει τις δικές του Σειρήνες. Άλλοι πιστεύουν, ότι δημιούργησε μια εντελώς δική του εικόνα για τις Σειρήνες, που ήταν πολύ μακριά από την περιγραφή στην «Οδύσσεια».

Είτε έτσι είτε αλλιώς, η ερμηνεία της ιστορίας του 19ου και του 20ου αιώνα αφορούσε τους κινδύνους που θα μπορούσε να έχει η γοητεία του θηλυκού στο αρσενικό.

 

Αντίσταση στον πειρασμό

Μπορούμε να εμβαθύνουμε περαιτέρω στο περιεχόμενο για να αποτυπώσουμε μια πιο πλούσια ερμηνεία; Πώς μπορούμε να ερμηνεύσουμε αυτήν την ιστορία με τέτοιο τρόπο, ώστε να αποδειχθεί ευεργετική για τη σύγχρονη εποχή μας; Ας κοιτάξουμε τον πίνακα του Γουάτερχαους πιο προσεκτικά. Ο Οδυσσέας είναι το κεντρικό σημείο του πίνακα, αλλά για ποιόν λόγο;

Είναι δεμένος στο ιστίο – στο ξύλο, στην γη. Μόνο το κεφάλι του απέχει από το ιστίο κατά την προσπάθειά του να κινηθεί προς το τραγούδι των Σειρήνων. Εμείς οι άνθρωποι, τουλάχιστον για τη σύντομη διαμονή μας εδώ, είμαστε επίσης δεσμευμένοι στη γη και σε αυτό που προσφέρει. Τα μυαλά μας, ωστόσο, μπορούν να ξεπεράσουν τα γήινα ενδιαφέροντα μας και να βιώσουν κάτι βαθύτερο και καθαρότερο.

Τα μυαλά μας είναι σημαντικά εδώ. Μπορούμε ακόμη να παρομοιάσουμε τον Οδυσσέα ως το μυαλό του πλοίου και το πλήρωμα ως το σώμα του. Το μυαλό πρέπει να καθοδηγήσει το σώμα να προετοιμαστεί για εκείνα τα επικίνδυνα πράγματα που φαίνονται όμορφα, διαφορετικά και οι δύο θα αντιμετωπίσουν την καταστροφή.

Επιτρέψτε μου να εξηγήσω τι εννοώ: Αν βιώνουμε πόθο για κάτι που μπορεί τελικά να μας βλάψει, όπως τα τσιγάρα, το αλκοόλ, ή το να περνάμε χρόνο παίζοντας βιντεοπαιχνίδια αντί να μελετούμε, μπορεί να μας ωφελήσει η άσκηση, ένας περίπατος, ή ο διαλογισμός μέχρι ο πόθος να καταλαγιάσει. Το σώμα συμμετέχει ενεργά και βοηθά το μυαλό στις προσπάθειές του, να αντισταθεί στον πειρασμό.

Εάν το μυαλό και το σώμα δεν λειτουργούν από κοινού, ο νους μπορεί να επιθυμεί να αντισταθεί στον πειρασμό, αλλά χωρίς επιτυχία. Αντιθέτως, βρισκόμαστε σε εκείνη τη γνωστή κατάσταση όπου το μυαλό μας επαναλαμβάνει, «δεν θα το κάνω αυτό», αλλά το σώμα μας κινείται προς τον πειρασμό λόγο της συνήθειας, ή τα σώματά μας έχουν εξαντληθεί από το να δίνονται στον πειρασμό, αλλά το μυαλό μας συνεχίζει να λέει, «ακόμα μία φορά».

Έτσι, το μυαλό και το σώμα πρέπει να συνεργαστούν για να αντισταθούν στον πειρασμό και να αποφύγουν τον πιθανό κίνδυνο. Ο νους πρέπει να σπάσει τις συνήθειες που αποσυνδέουν το σώμα από το μυαλό και το σώμα μπορεί να ενημερώσει το μυαλό όταν συμμετέχει σε συγκεκριμένες δραστηριότητες που έχουν αρνητικό αποτέλεσμα.

Αλλά τι επηρεάζει το μυαλό και το σώμα; Η Κίρκη, μια θεά. Είναι η θεά που δίνει οδηγίες στον Οδυσσέα, ο οποίος στη συνέχεια δίνει οδηγίες στο πλήρωμα. Το πνεύμα – η ψυχή – ενημερώνει το μυαλό και το μυαλό ενημερώνει το σώμα. Οι τρεις συνεργάζονται για να αντισταθούν στον πειρασμό και να αποφύγουν τον κίνδυνο.

Ο Γουάτερχαους, μέσω του Ομήρου, μας προτείνει να κοιτάξουμε μέσα μας, να αφουγκραστούμε τη σοφία του πνεύματός μας, να συμβουλευτούμε τις καρδιές και τα μυαλά μας και να προετοιμάσουμε τα σώματά μας για να αντισταθούν στους κινδύνους των επιθυμιών και των πειρασμών. Ίσως, αν είμαστε επιμελείς, θα βιώσουμε την ένταση των όμορφων μυστηρίων της ζωής χωρίς να βλάψουμε τον εαυτό μας ή τους άλλους.

Η τέχνη έχει μια απίστευτη ικανότητα να επισημαίνει οτιδήποτε δεν μπορεί να φανεί, ώστε να φτάνουμε να ρωτήσουμε, «Τι σημαίνει αυτό για μένα και για όσους το βλέπουν»; «Πώς έχει επηρεάσει το παρελθόν και πώς μπορεί να επηρεάσει το μέλλον»; «Τι υποδηλώνει για τα ανθρώπινα βιώματα»; Αυτές είναι μερικές από τις ερωτήσεις που εξερευνώ στη σειρά μου Αγγίζοντας το Έσω: Τι προσφέρει η παραδοσιακή τέχνη στην καρδιά

Ο Έρικ Μπες είναι ασκούμενος αναπαραστατικός καλλιτέχνης και υποψήφιος διδάκτωρ στο Ινστιτούτο Διδακτορικών Σπουδών για τις Οπτικές Τέχνες (IDSVA).

Ακολουθήστε μας στο Telegram @epochtimesgreece
Ακολουθήστε μας στο Facebook @epochtimesgreece
Ακολουθήστε μας στο SafeChat @epochtimesgreece

Μερικές φορές πιάνουμε τον εαυτό μας να είμαστε εθισμένοι σε ουσίες, συναισθήματα και τρόπους σκέψης που μας κρατούν μακριά από το να βιώνουμε έστω και την ελάχιστη εσωτερική ηρεμία.

Συνάντησα έναν πίνακα, αυτόν του «Σίσυφου» του Τιτιάν που με έκανε να προβληματιστώ σχετικά με τη φύση των εθισμών μας. Ο Σίσυφος ξεγελάει τον θάνατο δύο φορές.

Στην ελληνική μυθολογία, ο Σίσυφος ήταν ένας πονηρός και ανέντιμος βασιλιάς της Κορίνθου. Βοήθησε την Κόρινθο να ευημερήσει εμπορικά, αλλά πολλές φορές αρνήθηκε να επιδείξει στους επισκέπτες της πόλης του την ευγένεια και τη φιλοξενία που απαιτούσε ο Δίας. Σε μερικές περιπτώσεις θα σκότωνε τους καλεσμένους του για να αποδείξει ότι ήταν ένας βασιλιάς που οι άλλοι θα έπρεπε να φοβούνται.

Ο Δίας ήταν απογοητευμένος από την σκληρότητα του Σίσυφου ενώ εξαγριώθηκε ακόμη περισσότερο όταν ο Σίσυφος αποκάλυψε στον θεό ποταμό Ασωπό την τοποθεσία όπου ο Δίας κρατούσε την απαχθείσα κόρη του.

Η αποκάλυψη των μυστικών του έκανε τον Δία να αποφασίσει πως είχε έρθει η ώρα να τιμωρήσει τον Σίσυφο. Ο Δίας ζήτησε από τον Θάνατο να αλυσοδέσει τον Σίσυφο στον κάτω κόσμο.

Ο Θάνατος αιχμαλώτισε τον Σίσυφο και την ώρα που ετοιμαζόταν να τον αλυσοδέσει, ο Σίσυφος ζήτησε από τον Θάνατο να του δείξει πώς λειτουργούσαν οι αλυσίδες. Ο Θάνατος συμφώνησε να του δείξει, και ο Σίσυφος βρήκε την ευκαιρία και αλυσόδεσε γρήγορα τον Θάνατο. Ο Σίσυφος δραπέτευσε με επιτυχία από τον θάνατο.

Με τον Θάνατο δεμένο, οι θνητοί δεν πέθαιναν πλέον. Χρειάστηκε να επέμβει ο Άρης, ο θεός του πολέμου, για να αποκαταστήσει την ισορροπία μεταξύ ζωής και θανάτου. Ο Άρης παγίδεψε επίσης τον Σίσυφο και τον επέστρεψε στον Θάνατο για να λάβει την τιμωρία του για δεύτερη φορά. Αλλά πριν επιστρέψει, ο Σίσυφος είχε ήδη προγραμματίσει τη δεύτερη απόδρασή του από τον θάνατο.

Ο Σίσυφος ζήτησε από τη σύζυγό του να μην του παρέχει τις συνηθισμένες θυσίες και προσφορές που απαιτούνται για το θάνατο ενός συζύγου. Στη συνέχεια ενώ βρισκόταν στον κάτω κόσμο, παρακάλεσε την ευγενική Περσεφόνη, τη σύζυγο του Άδη, να τον αφήσει να επιστρέψει στη γυναίκα του και να της δώσει οδηγίες για τη σωστή διαδικασία ταφής. Το σχέδιο του Σίσυφου λειτούργησε και ήταν και πάλι μεταξύ των ζωντανών χωρίς να έχει πρόθεση να επιστρέψει στον κάτω κόσμο.

Ο Δίας μεσολαβώντας, μερίμνησε έτσι ώστε ο Σίσυφος να μην δραπετεύσει την επόμενη φορά που θα εισέλθει στον κάτω κόσμο. Ο Σίσυφος υποχρεώθηκε να υποφέρει αιώνια σπρώχνοντας για πάντα έναν ογκόλιθο μέχρι να φτάσει στην κορυφή ενός λόφου, μέχρι ο ογκόλιθος να πέσει πάλι πίσω στο σημείο από όπου ξεκίνησε.

Ο «Σίσυφος» του Τιτιάν

Στα μέσα του 16ου αιώνα, ο Ιταλός αναγεννησιακός ζωγράφος Τιτιάν ζωγράφισε την απόδοσή του της τιμωρίας του Σίσυφου για τη Μαρία της Ουγγαρίας την τότε βασίλισσα της Ουγγαρίας και τη Βοημίας.

Η ιστοσελίδα του Μουσείου Πράντο αποκαλύπτει ότι η Μαρία της Ουγγαρίας κατείχε πολλούς πίνακες της ελληνικής μυθολογίας στους τοίχους της Μεγάλης Αίθουσας στο Παλάτι Μπιντσέ, που δείχνει «τη συνέπεια ενός εικονογραφικού προγράμματος, του οποίου η κύρια ιδέα ήταν να τονίσει τη δυστυχία και την ατελείωτη τιμωρία σε αυτούς που επαναστατούν ενάντια στους Θεούς».

Στον πίνακα «Σίσυφος», ο Τιτιάν απεικονίζει τον Σίσυφο να περπατάει σε μια μυτερή πλαγιά. Είναι ντυμένος με μερικά κομμάτια ύφασμα και δεν σπρώχνει τον ογκόλιθο στην κορυφή του λόφου, αλλά τον μεταφέρει στους ώμους και το κεφάλι του, προκαλώντας στους ώμους και το κεφάλι του να κλίνουν προς τα εμπρός κάτω από το βάρος του βράχου.

Το πλαίσιο της σύνθεσης επιβάλλεται επίσης στο σώμα του Σίσυφου. Η κορυφή του ογκόλιθου και τα πόδια του, έρχονται ακριβώς στην άκρη του πάνω και κάτω μέρους της σύνθεσης, δίνοντας μια περαιτέρω αίσθηση της ασφυκτικής μοίρας του Σίσυφου.

Το περιβάλλον θυμίζει αυτό της κόλασης. Παράξενα πλάσματα καταλαμβάνουν το κάτω αριστερό μέρος της σύνθεσης ενώ φωτιά και καπνός συμπληρώνουν το φόντο. Ένα φίδι φαίνεται να απειλεί τα πόδια του Σίσυφου σαν να τον αναγκάζει να σπεύσει στην κορυφή του λόφου.

Το βάρος των εθισμών μας

Για εμένα τρία πράγματα ξεχωρίζουν αμέσως σε αυτόν τον πίνακα: το γεγονός ότι ο Σίσυφος μεταφέρει τον λίθο αντί να τον σπρώχνει, το φίδι που τον απειλεί από κάτω και η επιβλητική φύση των άκρων της σύνθεσης. Ας ρίξουμε μια ματιά σε κάθε στοιχείο για να δούμε ποια ηθική αντίληψη μπορούν να μας παρέχουν.

Όταν βλέπω τον Σίσυφο να κουβαλάει τον λίθο αντί να τον σπρώχνει, σκέφτομαι αμέσως τους εθισμούς μας. Οι εθισμοί ξεκινούν συχνά ως μικρά ενδιαφέροντα ή επιθυμίες, και με τον καιρό φτάνουν να είναι κάτι έξω από τον έλεγχό μας.

Για παράδειγμα, αυτό που μπορεί να ξεκινήσει πίνοντας ποτό για διασκέδαση μπορεί να μετατραπεί στο βάρος του αλκοολισμού, ή το να βάζεις περιστασιακά στοιχήματα σε αθλήματα μπορεί κατά κάποιο τρόπο να εξελιχθεί στο κλείσιμο ενός σπιτιού. Οι εθισμοί μας μπορεί επίσης να είναι ανεπαίσθητοι: Μια περήφανη σκέψη ή μια κλεφτή ματιά που περιλαμβάνει ευχάριστα συναισθήματα, μπορεί με την πάροδο του χρόνου, να δημιουργήσει συναισθήματα που λαχταρούμε να βιώνουμε σαν να είμαστε πραγματικά εθισμένοι.

Όπως ο Σίσυφος που υποχρεώθηκε να ανεβαίνει επανειλημμένα στο λόφο, έτσι και εμείς προσπαθούμε να ξεπεράσουμε επανειλημμένα τους εθισμούς μας. Σπρώχνουμε τον εαυτό μας στα όρια σε μια προσπάθεια να τους αφήσουμε και να είμαστε ελεύθεροι από αυτούς, αλλά υποτροπιάζουμε, ή ανακαλύπτουμε  ότι ο εθισμός είναι βαθύτερος από ότι πιστεύαμε αρχικά. Στη συνέχεια, βρισκόμαστε και πάλι στην ανηφόρα κουβαλώντας τον ογκόλιθο.

Ο ογκόλιθος δεν προκαλεί μόνο το κεφάλι και τους ώμους του Σίσυφου να στρέφονται κάτω από το βάρος του, αλλά επίσης εμποδίζει το φως που είναι αντιπροσωπευτικό της καρδιάς και του νου, να φτάσει στο κεφάλι και το στήθος του. Το βάρος που κουβαλάμε από τους εθισμούς μας μπορεί να αναλώσει την καρδιά και το μυαλό μας. Να κρύψει το φως εμποδίζοντάς το από το να εισέλθει στη ζωή μας.

Τι μπορεί να αντιπροσωπεύει το φίδι στη φτέρνα του Σίσυφου; Μαζί με όλα τα άλλα, το φίδι υπάρχει μόνο ως μέρος της τιμωρίας του Σίσυφου. Απειλώντας τη φτέρνα του, το φίδι τον εμποδίζει από το να ξεκουραστεί και από το να βρει την γαλήνη.

Τέλος, τι θα μπορούσε να αντιπροσωπεύει η θέση του Σίσυφου σε σχέση με τα άκρα της σύνθεσης; Οι άκρες σχεδόν χρησιμεύουν ως φυλακή που ενισχύει την έλλειψη ελευθερίας του Σίσυφου.

Όχι μόνο το βάρος του ογκόλιθου πιέζει στο κεφάλι και τους ώμους του, αλλά φαίνεται πως και το πάνω άκρο της σύνθεσης προσθέτει το δικό του βάρος, ένα βάρος τόσο βαρύ που φαίνεται πως ο Σίσυφος εάν ήθελε να σηκωθεί όρθιος δεν θα μπορούσε να το κάνει.

Τα τέσσερα άκρα της σύνθεσης ενσωματώνουν όλα όσα απεικονίζονται. Για μένα, αντιπροσωπεύουν την επίδραση του περιβάλλοντος στον Σίσυφο. Δεν είναι μόνο το βάρος του λίθου που πρέπει να φέρει συνεχώς ο Σίσυφος, πρέπει επίσης να αντιμετωπίζει συνεχώς τους περιορισμούς που επιβάλλονται από το περιβάλλον του και αυτοί οι περιορισμοί φαίνεται να τον εμποδίζουν να βιώσει την πραγματική ελευθερία.

Ο Σίσυφος καταδικάστηκε να υποφέρει για την αιωνιότητα, αλλά τι γίνεται με εμάς; Πώς μπορούμε να προσδιορίσουμε τις πραγματικές πηγές των εθισμών μας; Υπάρχει διέξοδος από τους εθισμούς που μπορεί να πλαισιώσουν τη ζωή μας; Πώς θα μπορούσαμε να βρούμε την γαλήνη από τα βαριά βάρη που μπορεί να φέρουμε;

Οι παραδοσιακές τέχνες συχνά περιέχουν πνευματικές παραστάσεις και σύμβολα των οποίων οι έννοιες μπορούν να χαθούν στα σύγχρονα μυαλά μας. Στη σειρά μας «Φτάνοντας μέσα: Τι προσφέρει η παραδοσιακή τέχνη στην ψυχή», ερμηνεύουμε τις εικαστικές τέχνες με τρόπους που μπορεί να είναι ηθικά διορατικοί για εμάς σήμερα. Δεν θεωρούμε ότι θα παρέχουμε απόλυτες απαντήσεις σε ερωτήσεις πολλών γενεών, αλλά ελπίζουμε ότι οι ερωτήσεις μας θα εμπνεύσουν ένα στοχαστικό ταξίδι κάνοντάς μας πιο αυθεντικούς, συμπονετικούς και θαρραλέους ανθρώπους.

Ο Έρικ Μπες είναι ασκούμενος αναπαραστατικός καλλιτέχνης και υποψήφιος διδάκτωρ στο Ινστιτούτο Διδακτορικών Σπουδών για τις Οπτικές Τέχνες (IDSVA).

Ακολουθήστε μας στο Telegram @epochtimesgreece
Ακολουθήστε μας στο Facebook @epochtimesgreece
Ακολουθήστε μας στο SafeChat @epochtimesgreece