ΣΤΑΘΗΣ ΒΕΡΓΗΣ

Το πολυνομοσχέδιο του υπουργείου Εθνικής Άμυνας που παρουσιάστηκε στο υπουργικό συμβούλιο αποτελεί τη μεγαλύτερη μεταρρύθμιση των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων από την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους. Η φιλόδοξη αυτή πρωτοβουλία, γνωστή ως «Ατζέντα 2030», στοχεύει στη μετατροπή των Ενόπλων Δυνάμεων σε έναν σύγχρονο, ευέλικτο και αποτελεσματικό οργανισμό, ικανό να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις του 21ου αιώνα.

Τα στοιχεία που παρουσίασε ο υπουργός Εθνικής Άμυνας Νίκος Δένδιας αποκαλύπτουν την έκταση της κρίσης που αντιμετωπίζουν οι Ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις. Μόνο την τελευταία τριετία, περίπου 30.000 στρατεύσιμοι μετέπεσαν στην κατηγορία Ι5, με το 76% εξ αυτών για ψυχολογικούς λόγους. Παράλληλα, την τελευταία πενταετία παρατηρείται αύξηση του αριθμού των ανυπότακτων εσωτερικού και εξωτερικού, οι οποίοι το 2024 ξεπέρασαν τους 36.000.

Αυτοί οι αριθμοί αντιστοιχούν σε περίπου 20 ταξιαρχίες προσωπικού που δεν υπηρετούν στις Ένοπλες Δυνάμεις, δημιουργώντας σοβαρά κενά στη στελέχωση των μονάδων. Η κατάσταση είναι τόσο κρίσιμη που η πυκνότητα των μονάδων βρίσκεται στο 27%, ενώ ο στόχος είναι να φτάσει το 70% μέσα στους επόμενους 24 μήνες.

Ένα από τα πιο σοβαρά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι Ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις είναι η ανεστραμμένη πυραμίδα της ιεραρχίας. Σήμερα υπηρετούν 42.200 αξιωματικοί έναντι μόλις 33.500 υπαξιωματικών, δημιουργώντας μια αναλογία 1 αξιωματικού προς 0,8 υπαξιωματικούς. Αυτή η κατάσταση είναι ακριβώς αντίθετη από αυτό που επιβάλλει η σύγχρονη στρατιωτική επιστήμη, όπου η ιδανική αναλογία θα έπρεπε να είναι 1 προς 3.

Ιδιαίτερα χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα των συνταγματαρχών: υπηρετούν 4.500 στον συγκεκριμένο βαθμό, ενώ υπάρχουν μόλις 1.900 λοχίες, εκ των οποίων οι 1.000 προέρχονται από τις τάξεις των επαγγελματιών οπλιτών. Αυτή η ανισορροπία δημιουργεί προβλήματα τόσο στην επιχειρησιακή αποτελεσματικότητα όσο και στο κόστος λειτουργίας των Ενόπλων Δυνάμεων.

Οι μεταρρυθμίσεις στη στρατιωτική θητεία

Η νέα θητεία εισάγει ριζικές αλλαγές στον τρόπο που θα εκπαιδεύονται οι Έλληνες στρατιώτες. Από το 2026, όλοι οι στρατεύσιμοι θα κατατάσσονται αποκλειστικά στον Στρατό Ξηράς, με εξαιρέσεις μόνο για εξειδικευμένους ρόλους όπως καπετάνιοι πλοίων και μηχανικοί αεροσκαφών.

Το νέο πρόγραμμα εκπαίδευσης προβλέπει 10 εβδομάδες βασικής εκπαίδευσης, όπου στις μισές από αυτές οι οπλίτες θα εκπαιδεύονται σε εξομοιωτή βολών και χειρισμό μη επανδρωμένων αεροσκαφών. Ακολουθούν 4 εβδομάδες ειδικής εκπαίδευσης και 12 εβδομάδες επιχειρησιακής εκπαίδευσης στις μονάδες υψηλής ετοιμότητας, η οποία θα είναι υποχρεωτική για όλους τους οπλίτες.

Μια από τις πιο σημαντικές αλλαγές αφορά στην αύξηση των αποδοχών των στρατευσίμων. Η μηνιαία αποζημίωση αυξάνεται από τα σημερινά 8,80 ευρώ σε 100 ευρώ για όσους υπηρετούν στις παραμεθόριες περιοχές και τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, και σε 50 ευρώ για την ενδοχώρα. Αυτή η αύξηση αντιστοιχεί σε αύξηση 1.136% για τις παραμεθόριες περιοχές και 568% για την ενδοχώρα.

Οι πρωτόκλητοι, δηλαδή όσοι θα κατατάσσονται αμέσως μετά το λύκειο, θα υπηρετούν 9μηνη θητεία αντί της προβλεπόμενης 12μηνης. Επίσης, μειωμένη θητεία εννέα μηνών θα δικαιούνται όλοι όσοι επιλέγουν να υπηρετήσουν στον Έβρο, στο Ανατολικό Αιγαίο, στην Κύπρο, στις Ειδικές Δυνάμεις και στην Προεδρική Φρουρά.

Για την αντιμετώπιση της φυγοστρατίας, το νομοσχέδιο προβλέπει αυστηροποίηση των διαδικασιών απαλλαγής. Οι απαλλαγές στράτευσης θα γίνονται με προσκόμιση γνωμάτευσης επιμελητή Α΄ ή διευθυντή δημόσιου νοσοκομείου, και η τελική κρίση Ι5 θα γίνεται μετά τη λήξη πενταετίας και με προσκόμιση γνωμάτευσης από το Κέντρο Πιστοποίησης Αναπηρίας (ΚΕΠΑ).

Επιπλέον, αυξάνεται το όριο ηλικίας για την εξαγορά της θητείας στο τεσσαρακοστό (40ό) έτος προς 1.500 ευρώ τον μήνα θητείας, αντί του τριακοστού τρίτου (33ου) έτους προς 900 ευρώ που ισχύει σήμερα. Η αναβολή της θητείας λόγω προπτυχιακών σπουδών θα μπορεί να φτάσει έως το εικοστό πέμπτο (25ο) έτος αντί του εικοστού ογδόου (28ου), ενώ για διδακτορικό δεν θα πρέπει να έχει κλείσει το τριακοστό (30ό) έτος.

Εκσυγχρονισμός της εφεδρείας και ένταξη των γυναικών

Η μεταρρύθμιση προβλέπει τη δημιουργία ενός σώματος περίπου 150.000 ενεργών εφέδρων. Η εφεδρεία θα ισχύει πλέον έως το 60ό έτος αντί του 55ού και θα ενοποιηθεί νομοθετικά και επιστρατευτικά με το δυναμικό εφεδρείας της Εθνοφυλακής.

Οι ενεργοί εθελοντές έφεδροι θα δηλώνουν την επιθυμία τους να ενταχθούν σε αυτό το σώμα και θα καλούνται τακτικότερα από τους υπόλοιπους εφέδρους. Σε πρώτη φάση η κλήση θα γίνεται μία φορά ανά τριετία. Επιπλέον, θα αξιοποιηθούν όλοι όσοι υπηρέτησαν στις Ειδικές Δυνάμεις, καθώς δημιουργούνται δύο μοίρες εφέδρων αυτής της κατηγορίας στη Ρεντίνα (καταδρομείς) και στον Ασπρόπυργο (αλεξιπτωτιστές).

Το νομοσχέδιο ανοίγει για πρώτη φορά το παράθυρο της στράτευσης των γυναικών, προβλέποντας για το 2026 έναν πιλοτικό στόχο κατάταξης μέχρι και 200 εθελοντριών. Η εθελοντική στράτευση αφορά γυναίκες ηλικίας 20 έως 26 ετών και θα είναι 12μηνης διάρκειας. Η πρωτοβουλία αυτή αποτελεί μια ιστορική αλλαγή για τις Ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις και ακολουθεί τάσεις που παρατηρούνται σε άλλα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ΝΑΤΟ.

Δομικές αλλαγές και εξορθολογισμός

Η μεταρρύθμιση προβλέπει τη συγχώνευση 45 επιπλέον στρατιωτικών βάσεων, μετά την κλείσιμο 137 βάσεων που έχει ήδη πραγματοποιηθεί. Από τα 831 στρατόπεδα που υπάρχουν σήμερα, θα κλείσουν ή θα συγχωνευθούν συνολικά 177, αφήνοντας 654 λειτουργικά στρατόπεδα. Αυτός ο εξορθολογισμός στοχεύει στη συγκέντρωση πόρων και στη βελτίωση της επιχειρησιακής αποτελεσματικότητας.

Παράλληλα, μειώνεται ο αριθμός των στρατιωτικών δικαστηρίων από 15 σε 6, γεγονός που θα αποφέρει ετήσιες εξοικονομήσεις ύψους 85 εκατομμυρίων ευρώ. Οι συγχωνεύσεις των στρατοπέδων θα αποφέρουν επιπλέον 16,5 εκατομμύρια ευρώ ετησίως. Συνολικά, η εξοικονόμηση από αυτές τις μεταρρυθμίσεις ανέρχεται σε 101,5 εκατομμύρια ευρώ ετησίως.

Η μεταρρύθμιση εισάγει μια νέα, πιο ευέλικτη διοικητική δομή. Καταργείται η ιστορική Α΄ Στρατιά, με τις αρμοδιότητές της να ανακατανέμονται σε τέσσερις νέες διοικήσεις υψηλού επιπέδου. Αυτή η αναδιοργάνωση θα εξοικονομήσει περίπου 30.000 ανθρωποώρες μηνιαίως, επιτρέποντας την ανακατανομή πόρων στην επιχειρησιακή ετοιμότητα και τον στρατηγικό σχεδιασμό.

Η νέα δομή περιλαμβάνει τη δημιουργία Κέντρων Κοινής Εκπαίδευσης (ΚΚΕ), τα οποία θα αναλάβουν το σύνολο της βασικής και ειδικής εκπαίδευσης. Αυτά τα κέντρα θα διαθέτουν σύγχρονες εγκαταστάσεις και εξοπλισμό, συμπεριλαμβανομένων προσομοιωτών και τεχνολογιών εικονικής πραγματικότητας για την εκπαίδευση σε σύγχρονες μορφές πολέμου.

Μισθολογικές μεταρρυθμίσεις και κίνητρα

Μια από τις πιο ριζικές αλλαγές αφορά την αποσύνδεση του μισθολογίου από τον διοικητικό βαθμό. Αυτή η μεταρρύθμιση θα επιτρέψει στους υπαξιωματικούς να εξελίσσονται μισθολογικά χωρίς να γίνονται όλοι ταγματάρχες και αντισυνταγματάρχες. Η αλλαγή αυτή στοχεύει στη διατήρηση της ορθής ιεραρχικής δομής ενώ παράλληλα προσφέρει κίνητρα εξέλιξης στο προσωπικό.

Οι μεσοσταθμικές αυξήσεις για το σύνολο των στελεχών κινούνται μεταξύ 13% και 24%. Αυτές θα προέλθουν, μεταξύ άλλων, και από τη θέσπιση επιδόματος ευθύνης για τους υπαξιωματικούς. Επιπλέον, εισάγονται νέες κατηγορίες επιδομάτων για εξειδικευμένες αρμοδιότητες και επικίνδυνες αποστολές.

Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στη στελέχωση των παραμεθόριων περιοχών. Πέρα από την αυξημένη αποζημίωση των στρατευσίμων, προβλέπονται επιπλέον κίνητρα για τους επαγγελματίες στρατιώτες που επιλέγουν να υπηρετήσουν σε αυτές τις περιοχές. Αυτά περιλαμβάνουν επιπλέον άδειες, οικογενειακά επιδόματα και προτεραιότητα στις μεταθέσεις μετά την ολοκλήρωση της θητείας στα σύνορα.

Τεχνολογικός εκσυγχρονισμός και διεθνής συνεργασία

Το νέο μοντέλο εκπαίδευσης δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην ένταξη σύγχρονων τεχνολογιών. Οι στρατιώτες θα εκπαιδεύονται σε χειρισμό και αντιμετώπιση μη επανδρωμένων αεροσκαφών, σε συστήματα κυβερνοπολέμου και σε σύγχρονες επικοινωνιακές τεχνολογίες. Αυτή η εκπαίδευση θα πραγματοποιείται με τη χρήση προσομοιωτών και εικονικής πραγματικότητας, προσφέροντας ρεαλιστικές συνθήκες εκπαίδευσης χωρίς τα υψηλά κόστη των παραδοσιακών ασκήσεων.

Η μεταρρύθμιση στοχεύει στην εναρμόνιση των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων με τα πρότυπα του ΝΑΤΟ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αυτό περιλαμβάνει την υιοθέτηση κοινών διαδικασιών εκπαίδευσης, την τυποποίηση του εξοπλισμού και τη συμμετοχή σε κοινές ασκήσεις και αποστολές. Η διεθνής διάσταση της μεταρρύθμισης ενισχύεται από τη συνεργασία με συμμάχους όπως οι ΗΠΑ, η Γαλλία και η Γερμανία για την παροχή τεχνογνωσίας και εκπαίδευσης.

Στρατιωτικές σχολές και εκπαίδευση αξιωματικών

Το νομοσχέδιο περιλαμβάνει σημαντικές αλλαγές στον τρόπο λειτουργίας των στρατιωτικών σχολών. Από το 2026, η εισαγωγή θα γίνεται από τρία επιστημονικά πεδία αντί των τεσσάρων που ισχύουν σήμερα. Αυτή η αλλαγή στοχεύει στην αύξηση του αριθμού των υποψηφίων και στη βελτίωση της ποιότητας των εισερχομένων.

Επιπλέον, εισάγονται νέα κριτήρια αξιολόγησης που περιλαμβάνουν ψυχολογικές εξετάσεις, δοκιμασίες φυσικής κατάστασης και συνεντεύξεις για την αξιολόγηση της προσωπικότητας και των ηγετικών ικανοτήτων των υποψηφίων. Ο στόχος είναι να μειωθεί το ποσοστό εγκατάλειψης που σήμερα φτάνει το 40% στις στρατιωτικές σχολές.

Μια καινοτόμος πτυχή της μεταρρύθμισης είναι η σύνδεση της στρατιωτικής εκπαίδευσης με τις ανάγκες της σύγχρονης αγοράς εργασίας. Οι στρατιώτες θα έχουν τη δυνατότητα να αποκτήσουν πιστοποιήσεις σε διάφορους τομείς όπως η κυβερνοασφάλεια, η τεχνολογία πληροφοριών και η διαχείριση έκτακτων αναγκών. Αυτές οι πιστοποιήσεις θα είναι αναγνωρισμένες από φορείς του ιδιωτικού τομέα, διευκολύνοντας την επαγγελματική αποκατάσταση των απολυόμενων στρατιωτών.

Αντιδράσεις και πολιτικές διαστάσεις

Ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης χαρακτήρισε τις αλλαγές ως «τολμηρές» και σημείωσε ότι παρά τις αναμενόμενες αντιδράσεις, «κινούνται απολύτως στη σωστή κατεύθυνση». Η κυβέρνηση τοποθετεί τη μεταρρύθμιση στο επίκεντρο της πολιτικής της ατζέντας, θεωρώντας την απαραίτητη για την ενίσχυση της εθνικής άμυνας

Παρά την κυβερνητική υποστήριξη, αναμένονται αντιδράσεις από διάφορα στρατιωτικά σωματεία και φορείς. Ιδιαίτερες ανησυχίες εκφράζονται για τις μισθολογικές αλλαγές και την αποσύνδεση του βαθμού από το μισθολόγιο. Επίσης, υπάρχουν αντιδράσεις από φοιτητικούς φορείς για τις αλλαγές στις αναβολές λόγω σπουδών.

Η μεταρρύθμιση έχει λάβει θετικές αναφορές από διεθνείς φορείς και συμμάχους. Αναλυτές θεωρούν ότι η Ελλάδα κινείται προς τη σωστή κατεύθυνση για την ανταπόκρισή της στις σύγχρονες απειλές και την ενίσχυση του ρόλου της στο ΝΑΤΟ και την ΕΕ.

Χρονοδιάγραμμα εφαρμογής και προοπτικές

Ο υπουργός Δένδιας εξήγησε ότι η φάση προσαρμογής είναι μακρά, με διάρκεια 17 έως 18 χρόνων, και επελέγη για να μην αναταραχθεί η σημερινή κατάσταση. Για τους νέους, ο νόμος θα αρχίσει να εφαρμόζεται αμέσως μετά την ψήφισή του από τη Βουλή. Η σταδιακή προσέγγιση στοχεύει στην ομαλή μετάβαση και στην αποφυγή αναταράξεων στη λειτουργία των Ενόπλων Δυνάμεων.

Η «Ατζέντα 2030» έχει ως στόχο την πλήρη μετατροπή των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων σε έναν σύγχρονο, ευέλικτο και αποτελεσματικό οργανισμό έως το 2030. Ο υπουργός Δένδιας δήλωσε ότι το 2030 η Ελλάδα θα έχει τις πιο προηγμένες Ένοπλες Δυνάμεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ενώ έως το 2035 θα έχει ολοκληρωθεί η πλήρης αναδιοργάνωση.

Η δημόσια συζήτηση γύρω από τις προμήθειες ψηφιακών υδρομέτρων και τα «σπιτάκια» ανακύκλωσης φέρνει στο επίκεντρο τη διαχείριση των ευρωπαϊκών πόρων από την Τοπική Αυτοδιοίκηση. Αν και οι δύο τεχνολογίες στοχεύουν στην εξοικονόμηση πόρων και στη βελτίωση υπηρεσιών προς τον πολίτη, σχετικές έρευνες και καταγγελίες εγείρουν ερωτήματα για τον τρόπο προμήθειας και υλοποίησης των έργων.

Πρώτον, τα ψηφιακά υδρόμετρα παρουσιάζουν αναμφισβήτητα οφέλη: άμεση ανίχνευση διαρροών, μείωση αδιάγνωστων απωλειών νερού και ακριβέστερη τιμολόγηση. Δημοσιογραφικές πηγές ωστόσο αναφέρουν πως σε πολλούς δήμους κόστισαν έως και € 250-300 το τεμάχιο, ενώ η τιμή αγοράς στην ελεύθερη αγορά δεν ξεπερνά τα € 30-35. Η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία έχει ανοίξει φάκελο για μαζικές υπερκοστολογήσεις μέσω ΕΣΠΑ, χωρίς ακόμα επίσημη ανακοίνωση, με υποψίες ότι το μοντέλο των επαναλαμβανόμενων απευθείας αναθέσεων μικρής αξίας (€ 30-40 χιλ. ) επέτρεψε την υπέρβαση των ορίων ελέγχου του Ελεγκτικού Συνεδρίου.

Δεύτερον, τα «σπιτάκια» ανακύκλωσης λειτουργούν ως τοπικά πολυκέντρα συλλογής απορριμμάτων και ανακυκλώσιμων υλικών. Έλεγχοι της ΕΔΕΛ είχαν επισημάνει «φωτογραφικές» τεχνικές προδιαγραφές που περιορίζουν τον ανταγωνισμό, ενώ στην Ευρωπαϊκή Εισαγγελία φέρεται να έχουν υποβληθεί στοιχεία για συμβάσεις συνολικού ύψους άνω των 200 εκατ. €. Ταυτόχρονα, νεότερη έκθεση που εκπονήθηκε για λογαριασμό της Κομισιόν αξιολόγησε ορισμένες διαδικασίες ως σύννομες, καταδεικνύοντας τη δυναμική φύση των διοικητικών και δικαστικών αξιολογήσεων.

Κοινός παρονομαστής και στις δύο περιπτώσεις είναι ο κατακερματισμός των αναθέσεων σε ποσά κάτω από το όριο υποχρεωτικού προληπτικού ελέγχου. Όταν κάθε μεμονωμένο συμβόλαιο θεωρείται «μικρό» και δεν υπάγεται σε πλήρη διαγωνιστική διαδικασία, δημιουργείται ένα σύνολο δαπανών που με την πάροδο του χρόνου ξεφεύγει από την εποπτεία και ευνοεί φαινόμενα υπερτιμολόγησης και συγκέντρωσης σε «κλειστά οικοσυστήματα» προμηθευτών. Η πρακτική αυτή, αν και δεν συνιστά νόμιμο κενό, καταδεικνύει αδυναμία σε επίπεδο σχεδιασμού, προδιαγραφών και διαφάνειας, με αποτέλεσμα να κλονίζεται η εμπιστοσύνη των πολιτών.

Για να αντιμετωπιστεί η πρόκληση αυτή χρειάζονται θεσμικές παρεμβάσεις. Καταρχάς, η υιοθέτηση ενός εθνικού τιμοκαταλόγου αναφοράς για κρίσιμες «έξυπνες» υποδομές θα εξασφαλίσει ότι οι δήμοι θα αγοράζουν εντός εύρους τιμών που επικαιροποιείται τακτικά βάσει διεθνών δεικτών. Παράλληλα, η υποχρεωτική ενοποίηση μικρών αναθέσεων ανά CPV/έργο σε ετήσια «καλαθάκια» θα επιτρέψει τη διοργάνωση ανταγωνιστικών διαγωνισμών με μεγαλύτερο εύρος συμμετοχών. Η ανάπτυξη ανοιχτών τεχνικών προδιαγραφών, βασισμένων σε επιδόσεις αντί σε συγκεκριμένα μοντέλα, θα εμποδίζει τον «φωτογραφισμό» προμηθευτών, ενώ η ψηφιακή δημοσίευση κάθε παραστατικού ως ανοιχτού δεδομένου θα ενισχύει τον συνεχή εξωτερικό έλεγχο. Ταυτόχρονα, ο κατάλληλος δειγματοληπτικός έλεγχος πριν από την πληρωμή θα διασταυρώνει τις τιμές με διεθνείς benchmarks και πρακτικές όμορων δήμων, προλαμβάνοντας αδικαιολόγητες επιβαρύνσεις. Τέλος, η θεσμοθέτηση κεντρικού μητρώου πραγματικών ιδιοκτητών (UBO) και η σύνδεση των έργων με μετρήσιμα KPI (π.χ. μείωση μη τιμολογημένου νερού, ποσοστό ανακύκλωσης) θα ενισχύσουν τη λογοδοσία και την αποτελεσματικότητα των παρεμβάσεων.

Δεν πρόκειται απλώς για τεχνικά ζητήματα διαγωνισμών. Η αποτελεσματική αξιοποίηση των ευρωπαϊκών κονδυλίων συνδέεται άμεσα με την εμπιστοσύνη των πολιτών και την αξιοπιστία του κράτους. Όσο καταφεύγουμε σε θολές διαδικασίες, τόσο ανοίγει η πόρτα για πρόσθετους ελέγχους και παρεμβάσεις σε ανώτατο επίπεδο, που επιβαρύνουν τόσο την ομαλή λειτουργία της Τοπικής Αυτοδιοίκησης όσο και την εικόνα της χώρας συνολικά. Η διαφάνεια δεν είναι απλώς ζητούμενο· είναι προϋπόθεση για να αποκομίζει ο πολίτης απτά οφέλη από κάθε έργο, από τον υδραυλικό μετρητή μέχρι το «σπιτάκι» της γειτονιάς.

Η ενεργειακή συνεργασία Ελλάδας και Γαλλίας επεκτείνεται πέρα από τον τομέα της άμυνας, με έμφαση πλέον στην ανάπτυξη επενδύσεων στον ενεργειακό κλάδο. Την ίδια στιγμή, οι Ευρωπαίοι επενδυτές ζητούν σαφές και αποτελεσματικό θεσμικό πλαίσιο στην Ελλάδα, ώστε να επιταχυνθεί η υλοποίηση έργων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και να υποστηριχθούν οι στόχοι του REPowerEU. Η Ελλάδα αναδεικνύεται ως σημαντικός ενεργειακός κόμβος στη Νοτιοανατολική Ευρώπη, γεγονός που συνοδεύεται από την ανάγκη άμεσων θεσμικών παρεμβάσεων.

Η επέκταση της ελληνογαλλικής στρατηγικής συμμαχίας στην ενέργεια

Η Συμφωνία Στρατηγικής Σχέσης Ελλάδας-Γαλλίας, που υπεγράφη τον Σεπτέμβριο του 2021 με αντικείμενο την άμυνα και την ασφάλεια, επεκτείνεται πλέον και στον ενεργειακό τομέα. Όπως τόνισε ο υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Σταύρος Παπασταύρου, στο 1ο Συνέδριο Ενέργειας του Ελληνογαλλικού Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου, «η ιστορική αυτή συμμαχία αποκτά ενεργειακή διάσταση, ενισχύοντας τη θέση της Ελλάδας ως περιφερειακού κόμβου πράσινης ενέργειας και επενδύσεων».

Η ενίσχυση αυτής της συνεργασίας έρχεται σε κρίσιμη στιγμή, καθώς η ενέργεια έχει μετατραπεί σε εργαλείο οικονομικής ανάπτυξης, γεωπολιτικής επιρροής και εθνικής ασφάλειας. 

Οι γαλλικές εταιρείες έχουν ήδη σημαντική παρουσία στην ελληνική ενεργειακή αγορά, με συνολικές επενδύσεις που ξεπερνούν τα 2,5 δισεκατομμύρια ευρώ. Η Engie, η EDF, η TotalEnergies, η Akuo Energy και άλλες γαλλικές εταιρείες έχουν αναλάβει έργα συνολικού ενδεικτικού κόστους άνω των 3,8 δισεκατομμυρίων ευρώ και ισχύος σχεδόν 6 MW, που αφορούν κυρίως αιολικά και φωτοβολταϊκά πάρκα.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η Engie, η οποία εισήλθε το 2009 με ποσοστό 25% στη μετοχική σύνθεση του Ομίλου «Ήρων», ενώ διατηρεί θυγατρική στην Ελλάδα από το 2000, την Engie Hellas. Η Akuo SA ενίσχυσε την παρουσία της με δύο μεγάλα έργα ΑΠΕ συνολικής ισχύος 400 MW στη Θεσσαλία, ενώ η TotalEnergies μέσω της θυγατρικής Total Eren λειτουργεί ηλιακά και αιολικά πάρκα.

Οι απαιτήσεις των Ευρωπαίων επενδυτών για θεσμική διαμόρφωση

Παράλληλα με την ενίσχυση της ελληνογαλλικής συνεργασίας, οι Ευρωπαίοι επενδυτές εντείνουν τις πιέσεις για θεσμικές μεταρρυθμίσεις που θα επιτρέψουν την ταχύτερη υλοποίηση ενεργειακών έργων. Αυτές οι απαιτήσεις εντάσσονται στο ευρύτερο πλαίσιο του REPowerEU, της ευρωπαϊκής στρατηγικής για ενεργειακή ανεξαρτησία από τη Ρωσία.

Το σχέδιο REPowerEU, που δρομολογήθηκε τον Μάιο του 2022, επιτρέπει στην ΕΕ να εξοικονομεί ενέργεια, να διαφοροποιεί τον ενεργειακό εφοδιασμό της και να παράγει καθαρή ενέργεια. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει κινητοποιήσει σχεδόν 300 δισεκατομμύρια ευρώ για τη χρηματοδότηση του σχεδίου, με την Ελλάδα να λαμβάνει 768 εκατομμύρια ευρώ ως REPowerEU grant και επιπλέον 25,6 εκατομμύρια ευρώ από το Brexit Adjustment Reserve.

Το ελληνικό σχέδιο περιλαμβάνει επτά μεταρρυθμίσεις και τέσσερις επενδύσεις για τη μείωση της εξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα. Οι μεταρρυθμίσεις αποσκοπούν στη διευκόλυνση της παραγωγής ανανεώσιμου υδρογόνου και βιο-μεθανίου, στη βελτιστοποίηση της χρήσης γης και θάλασσας για την ανάπτυξη ΑΠΕ, και στην προώθηση της ενεργειακής κοινοποίησης και των ενεργειακών κοινοτήτων.

Σύμφωνα με εκτιμήσεις της Εθνικής Τράπεζας, επενδύσεις ύψους τουλάχιστον 30 δισεκατομμυρίων ευρώ θα απαιτηθούν έως το 2030 για την κάλυψη των αναγκών αποκλειστικά για την ανάπτυξη νέων παραγωγικών μονάδων ενέργειας. Όπως τόνισε ο διευθύνων σύμβουλος της ΕτΕ, Παύλος Μυλωνάς, «η πρόκληση δεν είναι μόνο τεχνική ή περιβαλλοντική, αλλά πρωτίστως οικονομική και θεσμική».

Αυτό το φιλόδοξο εγχείρημα προϋποθέτει ευρεία κινητοποίηση δημόσιων και ιδιωτικών πόρων, ξεκάθαρο ρυθμιστικό πλαίσιο και έργα που είναι τραπεζικά βιώσιμα. Ως βασικός χρηματοδότης του ενεργειακού τομέα στην Ελλάδα, η ΕτΕ αναλαμβάνει ρίσκο, αλλά όχι απεριόριστο, όπως επεσήμανε ο κος Μυλωνάς.

Οι Ευρωπαίοι επενδυτές αντιμετωπίζουν σημαντικές προκλήσεις στην ελληνική αγορά, που απαιτούν άμεσες θεσμικές παρεμβάσεις. Η Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας (ΡΑΕ) έχει αναπτύξει μεθοδολογίες αξιολόγησης επενδύσεων σε ηλεκτρικές και αεριοδικτυακές υποδομές, αλλά παραμένουν σημαντικά κενά.

Ένα από τα κρίσιμα θέματα είναι το θεσμικό πλαίσιο για τις ενεργειακές κοινότητες. Ο νόμος 4513/2018 εισήγαγε τις Ενεργειακές Κοινότητες (ΕΚΟΙΝ) ως σημαντικό εργαλείο για την επίτευξη της δίκαιης ενεργειακής μετάβασης. Ωστόσο, πρόσφατες εξελίξεις στο πλαίσιο των ενεργειακών κοινοτήτων «απειλούν την ύπαρξη και ανάπτυξή τους και, κατά συνέπεια, τη συμμετοχή των πολιτών στην ενεργειακή μετάβαση».

Ο νόμος 5037/2023 παρέχει το θεσμικό πλαίσιο για τις Κοινότητες Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (REC) και τις Ενεργειακές Κοινότητες Πολιτών (CEC), αλλά η εφαρμογή του αντιμετωπίζει εμπόδια που «δεν συνάδουν ούτε με το Ελληνικό Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα ούτε με την ευρωπαϊκή νομοθεσία».

Σημαντική εξέλιξη αποτελεί η έκδοση της Υπουργικής Απόφασης για το Merchant BESS Priority Regime, που καθιστά διαθέσιμα 4,7 GW χωρητικότητας merchant BESS υπό ένα καθεστώς προτεραιότητας. Αυτή η απόφαση σηματοδοτεί μια θεμελιώδη μετατόπιση στις επενδυτικές προτεραιότητες προς τα συστήματα αποθήκευσης που λειτουργούν αποκλειστικά με έσοδα από την αγορά.

Η Εθνική Τράπεζα, ως βασικός χρηματοδότης της ενεργειακής αγοράς, έχει προσδιορίσει πέντε άξονες παρεμβάσεων:

Πρώτον, η αναβάθμιση του δικτύου και ενίσχυση της διασυνδεσιμότητας. Η χώρα εξάγει μόλις το 5% της παραγόμενης ενέργειας, ενώ στόχος είναι το 15%, ενώ το εσωτερικό δίκτυο παραμένει κατακερματισμένο.

Δεύτερον, η αύξηση της ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας μέσω εξηλεκτρισμού, καθώς η ζήτηση παραμένει κάτω από τους εθνικούς στόχους.

Τρίτον, η στήριξη της αποθήκευσης ενέργειας με σταθερές πληρωμές διαθεσιμότητας, αφού ο τρέχων μηχανισμός καλύπτει μόλις 0,8 GW όταν οι εκτιμώμενες ανάγκες ανέρχονται σε τουλάχιστον 8 GW έως το 2030.

Τέταρτον, ο εκσυγχρονισμός του βραχυπρόθεσμου σχεδιασμού και των υποδομών μέτρησης μέσω προηγμένων μοντέλων πρόβλεψης και ευρείας χρήσης «έξυπνων μετρητών».

Πέμπτον, η επαναφορά μηχανισμών σταθεροποίησης εσόδων μέσω Συμβάσεων Διαφοράς (CfDs), που μπορούν να προσφέρουν προβλεψιμότητα χωρίς να μεταφέρουν υπερβολικό κόστος στον καταναλωτή.

Διεθνείς συνεργασίες και γεωπολιτικές διαστάσεις

Η ενεργειακή στρατηγική της Ελλάδας εντάσσεται σε ένα ευρύτερο δίκτυο διεθνών συνεργασιών. Η συμμαχία Chevron-HELLENiQ Energy για έρευνα υδρογονανθράκων στα θαλάσσια οικόπεδα της Κρήτης και νότια της Πελοποννήσου ενισχύει τη γεωπολιτική θέση της Ελλάδας στην Ανατολική Μεσόγειο. Παράλληλα, το έργο διασύνδεσης GREGY με την Αίγυπτο θα επιτρέψει τη μεταφορά 3.000 MW καθαρής ενέργειας στην Ευρώπη.

Σημαντική είναι και η παρουσία άλλων ευρωπαϊκών επενδυτών, όπως της ισπανικής Iberdrola, η οποία πρόσφατα εξασφάλισε χρηματοδότηση 25,9 εκατομμυρίων ευρώ από την ΕΤΕπ για την ανάπτυξη του αιολικού πάρκου Gatza. Με την ολοκλήρωση αυτού του έργου, η Iberdrola θα έχει συνολική εγκατεστημένη ισχύ 443,5 MW στην Ελλάδα.

Παρά την πρόοδο, παραμένουν σημαντικές προκλήσεις. Η Ελλάδα έχει σημειώσει εντυπωσιακή πρόοδο στην ενσωμάτωση των ΑΠΕ, καλύπτοντας το 55% των αναγκών σε ηλεκτρισμό μέσω πράσινων πηγών και στοχεύοντας το 80% ως το 2030. Ωστόσο, τα επιτεύγματα αυτά συνοδεύονται από σοβαρές προκλήσεις που απειλούν τη βιωσιμότητα του εγχειρήματος.

Η αδράνεια στην υλοποίηση του σχεδίου για τα υπεράκτια αιολικά πάρκα προκαλεί δυσαρέσκεια στους επενδυτές. Αρκετοί διεθνείς «παίκτες» που είχαν αρχικά εκδηλώσει πρόθεση να επενδύσουν φαίνεται να αποσύρονται διακριτικά, μεταξύ των οποίων η δανέζικη Copenhagen Infrastructure Partners (CIP), η ισπανική BlueFloat και η κοινοπραξία Engie-EDPR.

Η επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας, Λάουρα Κοβέσι, πραγματοποιεί αυτές τις ημέρες επίσημη επίσκεψη στην Αθήνα, φέρνοντας στο προσκήνιο τρεις μεγάλες υποθέσεις που απασχολούν έντονα τη δημόσια συζήτηση: το σκάνδαλο του ΟΠΕΚΕΠΕ, την τραγωδία των Τεμπών και την επιχείρηση «Καλυψώ». Η έλευσή της θεωρείται καθοριστική για την πορεία των ερευνών και τη διαφάνεια στη διαχείριση ευρωπαϊκών κονδυλίων.

Η Ευρωπαία εισαγγελέας έχει προγραμματίσει εκτενείς επαφές με τους βασικούς φορείς της ελληνικής δικαιοσύνης και της κυβέρνησης. Συγκεκριμένα, θα συναντηθεί με τον υπουργό Δικαιοσύνης Γιώργο Φλωρίδη, τον υπουργό Οικονομικών Κυριάκο Πιερρακάκη, τον υπουργό Προστασίας του Πολίτη Μιχάλη Χρυσοχοΐδη και τον Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου. Επιπλέον, στην ατζέντα περιλαμβάνονται επαφές με τον αρχηγό της Ελληνικής Αστυνομίας και στελέχη των τελωνείων.

Η κορύφωση της επίσκεψης θα είναι η συνέντευξη Τύπου την Πέμπτη στις 10:00 το πρωί, όπου η Κοβέσι αναμένεται να απαντήσει σε ερωτήσεις δημοσιογράφων για τις εκκρεμείς έρευνες.

Στο επίκεντρο των συζητήσεων βρίσκονται τρεις μεγάλες υποθέσεις που έχουν προκαλέσει πολιτική αναταραχή:

Το σκάνδαλο του ΟΠΕΚΕΠΕ αποτελεί τη μεγαλύτερη υπόθεση απάτης με ευρωπαϊκές αγροτικές επιδοτήσεις στην Ελλάδα, με ζημιά που εκτιμάται σε εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ. Η έρευνα της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας έχει αποκαλύψει εκτεταμένη διαφθορά με πλαστά βοσκοτόπια, ψευδή ΑΦΜ και πολιτικές παρεμβάσεις. Η τραγωδία των Τεμπών και η σύμβαση 717 για τη σηματοδότηση και τηλεδιοίκηση του σιδηροδρόμου βρίσκονται επίσης υπό το μικροσκόπιο της EPPO. Η Κοβέσι έχει δηλώσει ότι αν η σύμβαση είχε υλοποιηθεί εντός των χρονοδιαγραμμάτων, η τραγωδία θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί. Παράλληλα, έχει καταγγείλει εμπόδια από την ελληνική κυβέρνηση κατά τη διεξαγωγή της έρευνας. Η επιχείρηση «Καλυψώ» αφορά μεγάλη τελωνειακή υπόθεση απάτης με πανευρωπαϊκές διαστάσεις, που εμπλέκει κύκλωμα λαθρεμπορίου κινεζικών προϊόντων εκατοντάδων εκατομμυρίων ευρώ, τα οποία μέσω Πειραιά διοχετεύονταν στην Ευρώπη.

Θεσμικά ζητήματα στο τραπέζι

Πέρα από τις συγκεκριμένες υποθέσεις, η Κοβέσι θα θέσει σημαντικά θεσμικά ζητήματα. Ένα από αυτά είναι η ενίσχυση του ελληνικού κλιμακίου της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας με περισσότερους ευρωεισαγγελείς, καθώς ο όγκος των ερευνών είναι τεράστιος – ογδόντα τέσσερις ενεργές έρευνες με εκτιμώμενη ζημιά 1,71 δισεκατομμυρίων ευρώ.

Επίσης, θα συζητηθεί το ζήτημα της ανανέωσης της θητείας των Ελλήνων ευρωεισαγγελέων που υπηρετούν στο εθνικό κλιμάκιο, καθώς σύντομα λήγει η θητεία στελεχών όπως της Πόπης Παπανδρέου. Θα εξεταστεί επίσης η εφαρμογή νέας οδηγίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης που προβλέπει ποινικές κυρώσεις για όσους παραβιάζουν την επιβολή κυρώσεων εκ μέρους της ΕΕ.

Η Λάουρα Κοβέσι, πρώην επικεφαλής της υπηρεσίας κατά της διαφθοράς στη Ρουμανία, έγινε η πρώτη εισαγγελέας της Ευρωπαϊκής Ένωσης με εντολή την πάταξη της διαφθοράς. Έχει ηγηθεί ερευνών σε όλη την ΕΕ και είναι γνωστή για την αδιάλλακτη στάση της κατά της διαφθοράς. Χαρακτηρίζεται ως ο «σκληρότερος κυνηγός» της διαφθοράς στην Ευρώπη και έχει διαδραματίσει κεντρικό ρόλο σε μεγάλες υποθέσεις.

Η παρουσία της Κοβέσι έχει προκαλέσει «συναγερμό» στην κυβέρνηση, αφού δεν είναι γνωστά τα επόμενα βήματά της. Οι δύο πρώτες υποθέσεις (ΟΠΕΚΕΠΕ και Τέμπη) έχουν έντονα πολιτικό χαρακτήρα, καθώς η κυβερνητική πλειοψηφία αρνήθηκε να στείλει τον πρώην υπουργό Κώστα Αχ. Καραμανλή σε προανακριτική επιτροπή για τα Τέμπη, ενώ απέρριψε τις προτάσεις της αντιπολίτευσης για προανακριτική για τους πρώην υπουργούς Μάκη Βορίδη και Λευτέρη Αυγενάκη για το ΟΠΕΚΕΠΕ.