Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου στις 2 Απριλίου, η Σοφία Μαντουβάλου, πεζογράφος αλλά και παιζωγράφος, είχε την καλοσύνη να παραχωρήσει στους Epoch Times μία συνέντευξη και να μιλήσει για τη δική της ιδιαίτερη σχέση με αυτό το αχανές, πλούσιο, γεμάτο εικόνες και χρώματα σύμπαν, για αυτά που την εμπνέουν και την παρακινούν και για όσα θέλει να προσφέρει γράφοντας βιβλία για παιδιά.
Πρόκειται για μία μακρά και γόνιμη σχέση, που ξεκίνησε το 1994 με το βιβλίο «Ντορεμιφασολλασι», που έγραψε για να μιλήσει στον γιο της για τη μουσική. Από τότε συνέχισε να του μιλά, όπως και σε χιλιάδες άλλα παιδιά, για ένα σωρό άλλα θέματα, ξεπερνώντας τους 90 τίτλους και αποσπώντας πολλές διακρίσεις, με αποκορύφωμα την υποψηφιότητά της για το Διεθνές Βραβείο Άντερσεν το 2014, το Βραβείο του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου (ΙΒΒΥ) το 2014 για το «Φουστάνι με τις πεταλούδες» και το Κρατικό Βραβείο Παιδικού Λογοτεχνικού Βιβλίου το 2019 για το βιβλίο της «Το αγόρι που διάβαζε στις κότες».
Τα βιβλία της Σοφίας χαρακτηρίζονται από το παιχνίδι, το χιούμορ, τη φαντασία (δύο πολύ καλοί της φίλοι, όπως λέει και η ίδια), την ανατρεπτικότητα, την προσφορά και την αγάπη, μεταξύ άλλων. Είναι μικροί φωτεινοί πυρήνες γεμάτοι ζωηρές ιδέες, που στέλνει η συγγραφέας στα παιδιά για να τα προσκαλέσει σε μία «εκδρομή στη ζωή, χέρι-χέρι με τη φαντασία».
Με σπουδές στην Εξελικτική Ψυχολογία, την Εκπαιδευτική Τεχνολογία και τη Σκηνοθεσία, δημιουργεί σύγχρονα παραμύθια με βάθος και πολλά επίπεδα, πάντα στη γλώσσα που μπορούν να καταλάβουν και να απολαύσουν τα παιδιά.
Με σεβασμό στα παιδιά, τους προσφέρει πλήθος πολύχρωμων, χαρούμενων κόσμων και ιδεών για να τα βοηθήσει να αναπτύξουν τη δική τους σκέψη και προσωπικότητα και να γίνουν ώριμα και δημιουργικά μέλη ενός καλύτερου κόσμου.
Με αγάπη για όλους, δεν σταματά ποτέ να συνομιλεί με τη φιλενάδα της τη Φαντασία.
Η Σοφία Μαντουβάλου είναι πολυτάλαντος άνθρωπος και η δημιουργικότητά της δεν εξαντλείται στη συγγραφή παιδικών βιβλίων. Έχει γράψει αρκετά σενάρια με εκπαιδευτικό περιεχόμενο και δεν έχει πάψει να επισκέπτεται σχολεία για να διασκεδάζει μαζί με τα παιδιά. Ωστόσο εδώ θα μιλήσουμε για τα παραμύθια, αρχίζοντας… από την αρχή:
ΕΡ.: Τι είναι αυτό που σας τράβηξε στη συγγραφή παιδικών βιβλίων;
Σ.Μ.: Βασικά, ξεκίνησα να γράφω για παιδιά γιατί μέσα μου είμαι ένα μεγάλο παιδί: «Από έξω γριούλα κι από μέσα εγγονούλα». Οτιδήποτε θα έκανα στη ζωή μου θα έχει πάντα σχέση με τα παιδιά. Σπούδασα Ψυχολογία του Παιδιού, σπούδασα Παιδαγωγικά, σπούδασα Σκηνοθεσία κι έγραφα σενάρια για την εκπαίδευση – πάλι για παιδιά – δηλαδή, νομίζω ότι ο προσανατολισμός μου ήταν η διαμόρφωση του μυαλού και της ψυχής των παιδιών.
Δεν το σκέφτηκα επί τούτου, αλλά φαίνεται ότι εκεί με οδηγούσε. Η ψυχή μου, τα ενδιαφέροντά μου, τα όνειρά μου… Ναι, πιστεύω ότι εκείνο που ονειρευόμουνα πάντα ήταν ένας καλύτερος κόσμος. Ήθελα να πηγαίνω τα παιδιά μια εκδρομή στη ζωή χέρι-χέρι με τη φαντασία, και μέσα από αυτή την εκδρομή – γιατί κάθε βιβλίο μου κρύβει ένα μικρό μου όνειρο για έναν καλύτερο κόσμο και πιστεύω ότι αυτό είναι αλήθεια για όλους τους συγγραφείς – πιστεύω ότι τα παιδιά μπορούν να διαμορφώσουν τη σκέψη τους και το συναίσθημά τους, τον εαυτό τους και τη δράση τους σε αυτόν τον κόσμο. Να αποκτήσουν ατομική ευθύνη, συλλογική ευθύνη, κάπως έτσι τα σκέφτομαι στην πορεία…
ΕΡ.: Οπότε έχετε πάντα στον νου σας το τι μπορείτε να προσφέρετε στα παιδιά.
Σ.Μ.: Α, κοίταξε, η προσφορά είναι ένα χαρακτηριστικό έτσι κι αλλιώς δικό μου. Δηλαδή, νομίζω ότι ο κάθε άνθρωπος σε αυτή τη ζωή αξίζει να ζει αν προσφέρει – ανάλογα με το όνειρό του, με τη δυνατότητά του, με την προσωπικότητά του, σε όλους τους χώρους. Γενικά πιστεύω στην αγάπη – η αγάπη είναι πράξη. Είναι πράξη προς τον εαυτό μας, να γίνουμε όσο καλύτεροι μπορούμε, είναι πράξη προς τους άλλους, είναι πράξη ατομική και συλλογική, επομένως εκεί είναι όλο. Πιστεύω ότι όλα τα βιβλία για παιδιά ουσιαστικά για την αγάπη γράφουν, με άλλο τρόπο το κάθε ένα.
Ένας καλύτερος κόσμος για να γίνει, πρέπει να υπάρχει ενσυναίσθηση. Πρέπει να σέβεσαι τον άλλον. Όταν σέβεσαι τον άλλον, σημαίνει ότι σέβεσαι και τον εαυτό σου. Όταν σκέπτεσαι τον άλλον, μπορείς και να του προσφέρεις. Είναι μία αλυσίδα όλα αυτά τα πράγματα.
ΕΡ.: Ναι, πραγματικά. Συμφωνώ.
Σ.Μ.: Δεν είναι; Δεν ξέρω αν όλοι όσοι γράφουν σκέπτονται με τον ίδιο τρόπο. Δεν θα σου πω ότι για μένα δεν είναι ένα παιχνίδι το γράψιμο. Υπάρχει η τέχνη της λογοτεχνίας, που για μένα είναι ένα παιχνίδι εξαιρετικό με τις έννοιες και τις λέξεις, δύσκολα θέματα που μου αρέσει να τα κατεβάζω στο επίπεδο του παιδιού και μέσα από έναν μύθο να πω την αλήθεια, γιατί μέσα από το ψέμα λες την αλήθεια. Μέσα από το ψέμα καλλιεργείς την αγάπη για τη ζωή και αγάπη για τη ζωή σημαίνει κάνω πράγματα, ώστε όλα γύρω μας να γίνονται καλύτερα.
ΕΡ.: Νομίζω ότι το ψέμα στα παιδικά βιβλία είναι ένα πολύ επιφανειακό ψέμα.
Σ.Μ.: Δεν είναι ψέμα. Είναι αλληγορία, είναι η φανταστική γλώσσα των παιδιών μέσα από την οποία ανακαλύπτουν την αλήθεια. Για τα παιδιά, παραδείγματος χάριν, ο ανιμισμός είναι κάτι το πολύ φυσιολογικό, το να μιλάει ένας σκύλος ή ένα ποντίκι είναι κάτι που το δέχονται πολύ εύκολα. Για αυτά είναι ένας εύκολος τρόπος να αντιμετωπίζουν τις προκλήσεις. Στο βάθος υπάρχει πάντα η αλήθεια και είναι αυτό άλλωστε που κάνει ένα βιβλίο περισσότερο επιτυχημένο ή όχι, διαχρονικό ή όχι.
ΕΡ.: Δηλαδή η φαντασία μάς οδηγεί στην πραγματικότητα.
Σ.Μ.: Η φαντασία είναι η πραγματικότητα! Για εμένα έτσι ήταν τα πράγματα από μικρή: η φαντασία είναι πραγματικότητα. Παίρνω ένα κομματάκι από την πραγματικότητα, το ντύνω με όνειρο και φαντασία και φτιάχνω μια άλλη πραγματικότητα. Όταν η φαντασία συνεργάζεται με τη λογική αλλά και το παράλογο μαζί, μπορούμε να διευρύνουμε την πραγματικότητα και να φτάσουμε στα όριά της: την υπερπραγματικότητα.
Αν δεν ονειρευτείς μια άλλη πραγματικότητα δεν μπορεί να υπάρξει .Η πραγματικότητα είναι πρώτα φαντασία. Η φαντασία, η δύναμη της σκέψης να ανοίγει πολλά καινούργια μονοπάτια από και προς την πραγματικότητα. Η φαντασία σού δίνει την ευκαιρία να σκεφτείς τι άνθρωπος θέλεις να είσαι. Να επαναπροσδιορίσεις τις αξίες σου. Να εργαστείς προς την επιθυμητή πραγματικότητα. Να σπάσεις τα στερεότυπα. Να τα βάλεις με το κακό και να κερδίσει το καλό…
ΕΡ.: Το καλό και γενικότερα οι αξίες που χρειαζόμαστε ως άνθρωποι αποτελούν για εσάς σημαντικό μέρος ενός βιβλίου – ιδίως ενός παιδικού βιβλίου;
Σ.Μ.: Εκείνο που έχει σημασία είναι οι αξίες να περνάνε στα παιδιά. Να περνάνε οι αξίες του καλού, της τρυφερότητας, της αγάπης, της ενσυναίσθησης, της ομάδας… Αυτά είναι. Που θα έπρεπε να περνάνε στο σχολείο. Κάνουν τις προσπάθειές τους οι δάσκαλοι, τις κάνουν και οι γονείς.
Η κατάκτηση της ανάγνωσης είναι το πρώτο βήμα για την κατάκτηση της γνώσης. «Μορφώνω» σημαίνει δίνω μορφή, «μορφώνομαι» παίρνω μορφή. Η γνώση δίνει μορφή στη σκέψη και στα συναισθήματα των παιδιών, ώστε να πάρουν μορφή τα ίδια. Να αντιληφθούν ποια είναι και τι μπορούν να κάνουν και έτσι να αμφισβητήσουν και να ανατρέψουν τα στερεότυπα. Για να διεκδικήσουν και να κερδίσουν τις μάχες τους προς την ελευθερία, την ισότητα και τη δικαιοσύνη χρειάζεται να επιδείξουν συμπεριφορές που μόνο μέσα από την εκπαίδευση μπορούν να κατακτηθούν.
ΕΡ.: Κατ’ επέκταση, θα πιστεύετε και στην κοινωνική ευθύνη ενός συγγραφέα – ή, γενικότερα, καλλιτέχνη;
Σ.Μ.: Για μένα η συγγραφή δεν θα είχε νόημα αν δεν ήταν πολιτική πράξη. Ως συγγραφέας, δε θα μπορούσα παρά να έχω διεισδυτική ματιά πάνω σε ό,τι διαδραματίζεται στην κοινωνία και προσωπική θέση για τα πράγματα. Ως συγγραφέας που γράφει για παιδιά θα ήθελα με το έργο μου να ενεργοποιήσω τη σκέψη και το συναίσθημά τους με τρόπο απελευθερωτικό από την ακινησία της στερεότυπης σκέψης, που θα τα βοηθάει να αισθάνονται, να εκφράζονται και να δρουν με ατομική και συλλογική ευθύνη για έναν καλύτερο κόσμο.
Τα κείμενα μου έχουν πάντα ένα δεύτερο επίπεδο ανάγνωσης. Ακόμα κι όταν δεν πεζογραφώ αλλά παίζω-γράφω για πιο μικρά παιδιά, σπάω το στερεότυπο. Στοιχεία με πολιτικοποιημένες «αταξίες», συνοδεία χιούμορ, υπάρχουν ακόμα και στις πιο απλές ιστορίες μου. Μια πολιτικοποιημένη ματιά θα έπρεπε να είναι η πλέον αναμενόμενη από τη λογοτεχνία. Με κείμενα-μαρμελάδα, που αναπτύσσουν κοινωνικά θέματα επιδερμικά, δε διαμορφώνεται η προσωπικότητα του ανήλικου αναγνώστη. Τα παιδιά πρέπει να κατανοήσουν γιατί ο ήρωας κάνει κάτι και γιατί το υποστηρίζει και αντιλαμβάνονται και αντέχουν τα πάντα αν τους δοθούν με κατάλληλο τρόπο. Δεν είναι εξωγήινοι, ζουν μέσα σε μια οικογένεια, σε ένα κοινωνικό σύνολο, σε ένα σχολείο, βιώνουν βία, αδικία, ανισότητα. Χρειάζονται συναισθηματική και νοητική στήριξη, για να μάθουν γιατί γίνεται κάτι και γιατί πρέπει να το υποστηρίξουν ή να το απορρίψουν. Η πολιτικοποιημένη ματιά σε ένα βιβλίο χτίζει στην ψυχή και στο μυαλό των παιδιών μία στέρεη βάση, όπου οι πράξεις αντιστοιχούν σε ιδέες.
Ευτυχώς, στην πορεία της ελληνικής παιδικής λογοτεχνίας υπήρξαν και υπάρχουν σημαντικοί συγγραφείς με πολιτικοποιημένη ματιά. Εγώ μεγάλωσα με τα βιβλία της Πηνελόπης Δέλτα και της Άλκης Ζέη. Τα σημερινά παιδιά έχουν να επιλέξουν ανάμεσα σε παλιούς και νεότερους σημαντικούς συγγραφείς που δε μασάνε τα λόγια τους.
ΕΡ.: Ποιο θα λέγατε ότι είναι το αγαπημένο σας βιβλίο, από αυτά που έχετε γράψει;
Σ.Μ.: Τα αγαπώ όλα, αλλά το κάθε ένα έχει ένα χαρακτηριστικό για το οποίο το λατρεύω επίσης. Το πρώτο μου βιβλίο μπορώ να μην το αγαπώ, που μ’ έκανε συγγραφέα; Όχι, βέβαια. Ή η «Κότα που έγινε αυγό», που από τότε άρχισα να γράφω χωρίς να σκέφτομαι πώς θα είναι η εικόνα; Γιατί μέχρι τότε ψιλοζωγράφιζα την εικόνα και μετά έγραφα τα λόγια. Γιατί στο «Σκέφτομαι και γράφω» ήμουνα πάτος. Με εικόνες έβλεπα τη ζωή. Τώρα, πώς δεν έγινα ζωγράφος…
Με αποσπάσματα από τις συνεντεύξεις της στη Μαρία Παναγιώτου (Φιλελεύθερος, 20/3/2019) και στην Πελιώ Παπαδιά (Ταλκ, 22/7/2020)
