Ελλάδα

Την επενδυτική βαθμίδα έδωσε στην Ελλάδα ο οίκος πιστοληπτικής αξιολόγησης Moody’s, αναβαθμίζοντας το αξιόχρεό της σε Baa3 με σταθερές προοπτικές από Ba1 με θετικές προοπτικές.

«Η αναβάθμιση αντανακλά την άποψή μας ότι το πιστωτικό προφίλ του ελληνικού κράτους έχει πλέον μεγαλύτερη ανθεκτικότητα σε ενδεχόμενα μελλοντικά σοκ», σημείωσε ο οίκος, προσθέτοντας: «Τα δημόσια οικονομικά έχουν βελτιωθεί ταχύτερα από ό,τι περιμέναμε. Με βάση τη στάση πολιτικής της κυβέρνησης, τις θεσμικές βελτιώσεις που αποδίδουν καρπούς και το σταθερό πολιτικό περιβάλλον, αναμένουμε ότι η Ελλάδα θα συνεχίσει να εμφανίζει σημαντικά πρωτογενή πλεονάσματα, τα οποία θα μειώνουν σταθερά το υψηλό βάρος του χρέους της. Επιπλέον, η υγεία του τραπεζικού τομέα συνεχίζει να βελτιώνεται, γεγονός που περιορίζει τον κίνδυνο ενός πιστωτικού γεγονότος που σχετίζεται με τον τραπεζικό τομέα και θα μπορούσε να έχει αρνητικό αντίκτυπο στο πιστωτικό προφίλ του δημοσίου.»

Οι σταθερές προοπτικές αντικατοπτρίζουν μια ισορροπία μεταξύ του ότι ορισμένες από τις κύριες πιστωτικές προκλήσεις της Ελλάδας θα βελτιωθούν αργά και των θετικών προοπτικών που σχετίζονται με τη σταθερότητα των θεσμών και τη στάση πολιτικής που προαναφέρθηκε.

«Όσον αφορά τις προκλήσεις, η ολοκλήρωση των θεσμικών και οικονομικών διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων που ενισχύουν την ανάπτυξη θα πάρει χρόνο. Αν και το χρέος προς το ΑΕΠ μειώθηκε γρήγορα τα τελευταία χρόνια, θα παραμείνει ένα από τα υψηλότερα μεταξύ αυτών που αξιολογούμε. Ωστόσο, οι ελληνικές αρχές χρησιμοποιούν τη θετική δυναμική που δημιουργήθηκε από τους πόρους του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (ΤΑΑ) για να εφαρμόσουν σθεναρά πολιτικές που υποστηρίζουν την πιστοληπτική ικανότητα.»

Μείωση του χρέους

«Επί σειρά ετών, τα ελληνικά δημόσια οικονομικά έχουν ξεπεράσει τις βασικές μας προσδοκίες, γεγονός που αυξάνει την πεποίθησή μας ότι το ελληνικό χρέος θα παραμείνει σε σταθερή καθοδική πορεία», σημειώνει ο οίκος.

Οι βελτιώσεις αυτές οφείλονται τόσο στη συνεχιζόμενη συγκράτηση των δαπανών όσο και στα φορολογικά έσοδα που αυξάνονται γρήγορα λόγω των συνεχιζόμενων θεσμικών βελτιώσεων στη φορολογική συμμόρφωση και είσπραξη.

Το 2024, η Ελλάδα είχε πρόσθετα φορολογικά έσοδα ύψους 2 δισεκ. ευρώ μέσω των προσπαθειών της για την καταπολέμηση της φοροδιαφυγής, συμπεριλαμβανομένης της μείωσης του κενού στον ΦΠΑ. Αυτό το πέτυχε εν μέρει μέσω μίας στρατηγικής ψηφιοποίησης μεγάλης κλίμακας που υποστηρίζει επίσης τη φορολογική συμμόρφωση, αναφέρει ο Moody’s.

Η προσπάθεια εκσυγχρονισμού της φορολογικής διοίκησης συνεχίζεται, «γεγονός που στηρίζει την προσδοκία μας ότι η αύξηση των φορολογικών εσόδων θα παραμείνει ισχυρή μεσοπρόθεσμα».

Αυτή η υπεραπόδοση των εσόδων δεν γίνεται με αύξηση της φορολογικής επιβάρυνσης (της διαφοράς μεταξύ των μισθών προ και μετά φόρων), κάτι που είναι σημαντικό για τη διατήρηση της οικονομικής ανταγωνιστικότητας.

Στην πραγματικότητα, η φορολογική επιβάρυνση στην εργασία έχει μειωθεί κατά περίπου 4,5 ποσοστιαίες μονάδες από το 2019 και οι Αρχές εξακολουθούν να δίνουν προτεραιότητα σε συγκρατημένες φορολογικές μειώσεις, όπως η μείωση των εισφορών κοινωνικής ασφάλισης, που επιτρέπουν στους πολίτες να αισθανθούν τους καρπούς των προσπαθειών καταπολέμησης της φοροδιαφυγής.

Πρωτογενή πλεονάσματα και στο μέλλον

Όσον αφορά στο μέλλον, η Ελλάδα αναμένεται να συνεχίσει να έχει μεγάλα πρωτογενή πλεονάσματα και αναμένουμε ότι αυτά θα παραμείνουν στο 2 έως 2,5% του ΑΕΠ μεσοπρόθεσμα. Αυτό θα επιτευχθεί μέσω ενός συνδυασμού συγκράτησης των δαπανών και σταθερής δημιουργίας εσόδων.

Η τρέχουσα κατάσταση αυξημένου γεωπολιτικού κινδύνου στην Ευρώπη έχει μικρότερο αντίκτυπο στην Ελλάδα από ό,τι σε άλλες χώρες της Νότιας Ευρώπης. «Η Ελλάδα έχει επιτύχει ή υπερβεί τον στόχο του ΝΑΤΟ για αμυντικές δαπάνες 2% του ΑΕΠ εδώ και πολλά χρόνια και δεν έχει απόθεμα μη υλοποιημένων επενδύσεων στην άμυνα, όπως βλέπουμε σε άλλες χώρες της ΕΕ.»

Συνολικά, ο λόγος χρέους προς ΑΕΠ της Ελλάδας έχει μειωθεί κατά περίπου 50 ποσοστιαίες μονάδες από την κορύφωσή του το 2020 και είναι μειωμένος κατά περίπου 27 ποσοστιαίες μονάδες σε σχέση με τα προ κορωνοϊού επίπεδα.

«Εκτιμούμε ότι στο τέλος του 2024 βρισκόταν στο 156,1% του ΑΕΠ και προβλέπουμε ότι θα μειωθεί στο 148,3% και στο 140,6% το 2025 και το 2026, αντίστοιχα. Η διάρθρωση του χρέους της χώρας παραμένει ευνοϊκή, με μέση διάρκεια μέχρι τη λήξη 18,8 έτη, με το σύνολο του χρέους να είναι σταθερού επιτοκίου.»

Βελτίωση των τραπεζών

Η ποιότητα του ενεργητικού του τραπεζικού συστήματος συνέχισε να βελτιώνεται και θα συγκλίνει στα επίπεδα της ΕΕ, αν και τα επίπεδα των μη εξυπηρετούμενων δανείων (ΜΕΔ) παραμένουν από τα υψηλότερα στην ΕΕ.

Το μεγαλύτερο μέρος της μείωσης των μη εξυπηρετούμενων δανείων προήλθε από πωλήσεις χαρτοφυλακίων και τιτλοποιήσεις, μειώνοντας τον δείκτη των μη εξυπηρετούμενων δανείων σε περίπου 2,9% τον Δεκέμβριο του 2024 σε σύγκριση με έναν μέσο όρο περίπου 2% για τις τράπεζες της ΕΕ.

Η κυβέρνηση έχει επεκτείνει το Ελληνικό Σύστημα Προστασίας Περιουσιακών Στοιχείων (γνωστό ως «Ηρακλής»), το οποίο αποτέλεσε βασική πηγή μείωσης των μη εξυπηρετούμενων δανείων μέσω τιτλοποιήσεων. Η επέκταση του «Ηρακλής» (γνωστού και ως «Ηρακλής ΙΙΙ») θα προωθήσει περαιτέρω τιτλοποιήσεις, κυρίως για την Attica Bank και μικρότερα υπόλοιπα για τις τέσσερεις συστημικές τράπεζες.

«Αξίζει να σημειωθεί, ωστόσο, ότι επειδή η μείωση των μη εξυπηρετούμενων δανείων προήλθε μέσω της μεταβίβασης στοιχείων ενεργητικού, αυτά παραμένουν στην οικονομία στα χέρια των πιστωτικών φορέων, ακόμη και αν βρίσκονται εκτός τραπεζικού τομέα. Η παραμονή αυτών των μη εξυπηρετούμενων δανείων αποτελεί τροχοπέδη στην οικονομική ανάπτυξη, καθώς και πηγή ενδεχόμενων υποχρεώσεων για την κυβέρνηση λόγω της κρατικής εγγύησης για τα senior notes, αν και δεν έχει ενεργοποιηθεί καμία εγγύηση τα τελευταία πέντε χρόνια», σημειώνει ο Moody’s.

Οι δείκτες κεφαλαιακής επάρκειας βελτιώνονται επίσης λόγω της ισχυρής δημιουργίας οργανικού κεφαλαίου, παρά τις πληρωμές μερίσματος το 2024-25. Επιπλέον, η ποιότητα κεφαλαίου βελτιώνεται λόγω της ισχυρής κερδοφορίας και της περαιτέρω (και επιταχυνόμενης) απόσβεσης των αναβαλλόμενων φορολογικών πιστώσεων (DTC).

«Αναμένουμε ότι τα κέρδη θα παραμείνουν εύρωστα, παρά τις κάποιες πιέσεις στα περιθώρια κέρδους το 2025-26 λόγω της ανατιμολόγησης των δανείων σε χαμηλότερα επίπεδα λόγω της μείωσης των επιτοκίων. Τα κέρδη θα υποστηριχθούν από την αύξηση των πιστώσεων σε μεσαίο έως υψηλό μονοψήφιο ποσοστό και τον περαιτέρω εξορθολογισμό της βάσης κόστους των τραπεζών και της αποτελεσματικότητας μέσω πρωτοβουλιών ψηφιοποίησης και περισσότερων περικοπών προσωπικού.»

Αν και η οικονομική ανάπτυξη ήταν κυκλικά ισχυρή λόγω της πολύ ισχυρής στήριξης από τους πόρους του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (RRF), είναι πιθανό να επιβραδυνθεί μόλις ολοκληρωθεί η απορρόφηση των πόρων αυτών, σημειώνει ο οίκος. «Τα δυσμενή δημογραφικά στοιχεία θα δημιουργήσουν σημαντικούς μετωπικούς ανέμους στην ανάπτυξη, παρά τις προσπάθειες της κυβέρνησης να αυξήσει τα ποσοστά συμμετοχής του εργατικού δυναμικού», προσθέτει.

Κ. Χατζηδάκης: Η αναβάθμιση αποτέλεσμα «συστηματικής προσπάθειας»

Ο απερχόμενος υπουργός Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών Κωστής Χατζηδάκης δήλωσε ότι η αναβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητας της Ελλάδας και από την Moody’s αποτελεί επιστέγασμα της οικονομικής πολιτικής των τελευταίων ετών και ότι οφείλεται στη συστηματική προσπάθεια που καταβλήθηκε από τις κυβερνήσεις:

«Η σημερινή αναβάθμιση σηματοδοτεί το κλείσιμο ενός μεγάλου κύκλου για την ελληνική οικονομία και πιστοποιεί την επιστροφή της χώρας στην ευρωπαϊκή κανονικότητα. Είναι αποτέλεσμα της συστηματικής προσπάθειας που έγινε τα τελευταία 5,5 χρόνια, η οποία δεν ήταν εύκολη, εν μέσω διεθνών κρίσεων και γεωπολιτικής αστάθειας. Και προφανώς αποτελεί επιτυχία όχι μόνο της κυβέρνησης, αλλά όλων των Ελλήνων.»

Ο νυν Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης σχολίασε ακόμη την ανταπόκριση των επενδυτών, αναφερόμενος στις προχθεσινές εκδόσεις ομολόγων του ΟΔΔΗΧ, η οποία ξεπέρασε κατά πολύ τις προσδοκίες: «Η Ελλάδα ζήτησε από τις αγορές 3 δισ. ευρώ και, παρά τη διεθνή αβεβαιότητα, συγκέντρωσε προσφορές άνω των 56,5 δισ. ευρώ, που είναι το μεγαλύτερο ποσό που έχει καταγραφεί για οποιαδήποτε κοινοπρακτική έκδοση από τη χώρα μας», επισημαίνοντας ότι «με τις χθεσινές εκδόσεις και εκείνες που προηγήθηκαν από την αρχή του χρόνου, καλύφθηκαν κατά το μεγαλύτερο μέρος οι δανειακές ανάγκες της χώρας για το 2025. Και διαμορφώνεται δίχτυ ασφαλείας για όποιες πιθανές αναταράξεις μπορεί να προκύψουν στις διεθνείς αγορές τους επόμενους μήνες.»

Ν. Παπαθανάσης: Αναγνώριση του αναπτυξιακού χαρακτήρα της οικονομικής πολιτικής

Ο αναπληρωτής υπουργός Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών Νίκος Παπαθανάσης εξέφρασε επίσης την ικανοποίησή του για την απόφαση της Moody’s, χαρακτηρίζοντάς την ως επιβεβαίωση «της συστηματικής και αποτελεσματικής δουλειάς που βρίσκεται σε εξέλιξη από το 2019»:

«Η Ελλάδα, παρά τις διεθνείς πολυεπίπεδες αναταράξεις, έχει αλλάξει σελίδα. Έχει αφήσει οριστικά πίσω της την κρίση χρέους και κινείται πλέον με συνεχείς ρυθμούς ανάπτυξης, κατά πολύ υψηλότερους από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Με εξασφαλισμένη την εσωτερική πολιτική σταθερότητα και εξίσου σταθεροποιημένα μακροοικονομικά μεγέθη, η κυβέρνηση, χρησιμοποιώντας κάθε ευρώ από το σύνολο των χρηματοδοτικών και επενδυτικών εργαλείων που έχει στη διάθεσή της, επιταχύνει τη βελτίωση του φιλικού προς τις επενδύσεις περιβάλλοντος, ενισχύει τις εξαγωγές και την ανταγωνιστικότητα της οικονομίας, κινητροδοτεί την καινοτομία, τη μεγέθυνση των επιχειρήσεων και τη διεύρυνση της πρόσβασής τους στον τραπεζικό δανεισμό.»

Πηγή: ΑΠΕ ΜΠΕ

Στις Βρυξέλλες, σήμερα, παρουσίασε ο υπουργός Ψηφιακής Διακυβέρνησης Δημήτρης Παπαστεργίου την Εθνική Στρατηγική Προστασίας των Ανηλίκων από τον Εθισμό στο Διαδίκτυο, στη μόνιμη αντιπροσωπεία της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Η εκδήλωση προσέλκυσε την πλειοψηφία των εκπροσώπων των κρατών-μελών όπως και της πολωνικής προεδρίας, στελέχη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, μεγάλων τεχνολογικών εταιρειών όπως η υπεύθυνη κυβερνητικών σχέσεων της Meta στις Βρυξέλλες και η υπεύθυνη δημόσιας πολιτικής και ευρωπαϊκών θεσμών της Google, καθώς και εκπρόσωποι από το Digital Europe, τη Microsoft, και οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών.

«Οφείλουμε να αντιμετωπίσουμε κατά μέτωπο τον εθισμό των ανηλίκων στο διαδίκτυο, καθώς και να ενισχύσουμε την προστασία τους. Να δούμε το διαδίκτυο ως μέρος του πραγματικού κόσμου. Ακριβώς όπως δεν θα αφήναμε ένα 12χρονο παιδί να περπατήσει μόνο του εδώ στις Βρυξέλλες χωρίς να γνωρίζει την πόλη και τους δρόμους, πρέπει να αισθανόμαστε την ίδια ευθύνη όταν του επιτρέπουμε να περιηγηθεί στο διαδίκτυο, όταν δεν ξέρουμε τι παρακολουθεί, πόσες ώρες περνάει ή με ποιον επικοινωνεί στο διαδίκτυο», τόνισε ο κος Παπαστεργίου, κατά την παρουσίαση.

Σύμφωνα με σχετική ενημέρωση από το υπουργείο, ο κος Παπαστεργίου τόνισε ότι «η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να προχωρήσει σε πνεύμα συνεργασίας και όλοι μαζί να ξεπεράσουμε οποιαδήποτε εμπόδια. Είναι αισιόδοξο ότι δημιουργείται μια κοινή αντίληψη για ένα τόσο σημαντικό ζήτημα που έχει ανακύψει – όχι μόνο στην Ελλάδα ή την Ευρώπη, αλλά παγκοσμίως: τον εθισμό στο διαδίκτυο». Συνεχίζοντας, υπογράμμισε πως «είναι απαραίτητο να αναλάβουμε δράση. Κάθε μέρα που περνάει, όλο και περισσότερα παιδιά πέφτουν όλο και πιο βαθιά στον ψηφιακό εθισμό. Αυτό είναι ένα πρόβλημα που δεν έχουμε την πολυτέλεια να αγνοούμε. Δεν έχουμε χρόνο για χάσιμο. Στην Ελλάδα έχουμε αναπτύξει μια Εθνική Στρατηγική και τεχνολογικά εργαλεία που μπορούν να μας βοηθήσουν. Είναι προτεραιότητα για τον πρωθυπουργό, Κυριάκο Μητσοτάκη, ο οποίος ενθαρρύνει και στηρίζει όλες τις σχετικές πρωτοβουλίες.»

Ο υπουργός Ψηφιακής Διακυβέρνησης αναφέρθηκε στο Gov.gr Wallet, στο οποίο ήδη 5,2 εκατ. πολίτες αποθηκεύουν ψηφιακά έγγραφα, όπως η ταυτότητα και το ψηφιακό εισιτήριο με το οποίο εισέρχονται στα γήπεδα. «Αποφασίσαμε να επεκτείνουμε το ψηφιακό πορτοφόλι για την ταυτοποίηση των παιδιών μας στο διαδίκτυο. Φυσικά, πάνω από όλα πρέπει να μιλήσουμε στα παιδιά μας και να τους εξηγήσουμε ότι η πραγματική ζωή δεν είναι στο διαδίκτυο, αλλά εκεί έξω. Προφανώς δεν θα ήταν λογικό να τους απαγορεύσουμε να χρησιμοποιούν τα κινητά τους τηλέφωνα. Πρέπει να βρούμε μια ισορροπία στη χρήση του κινητού τηλεφώνου. Σε αυτό το σημείο έρχονται τα προγράμματα γονικού ελέγχου. Τέτοια εργαλεία υπάρχουν, ακόμη και δωρεάν, αλλά έχουμε συνειδητοποιήσει ότι δεν είναι πάντα αποτελεσματικά. Γι’ αυτό αποφασίσαμε να δώσουμε συνέχεια στο Gov.gr Wallet με το λανσάρισμα του πορτοφολιού Kids Wallet, με στόχο να δημιουργήσουμε ένα σύστημα γονικού ελέγχου πολύ απλό στη χρήση, αλλά και να αντιμετωπίσουμε αυτό που κάποιοι αποκαλούν ως τον ‘ελέφαντα στο δωμάτιο’, δηλαδή την επαλήθευση της ηλικίας», ανέφερε ο υπουργός.

«Καθώς ολοένα και περισσότερες διαδικτυακές πλατφόρμες στην Ελλάδα και παγκοσμίως αναζητούν αξιόπιστες μεθόδους επαλήθευσης της ηλικίας των χρηστών, το Kids Wallet μπορεί να είναι ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο για την επαλήθευση. Εκτός από την ψηφιακή χρήση, μπορεί να αξιοποιηθεί και στις συναλλαγές με φυσική παρουσία.»

Ιδιαίτερη αναφορά έκανε ο υπουργός Ψηφιακής Διακυβέρνησης στην ανάγκη συλλογικής δράσης:

«Αντιλαμβανόμαστε ότι οι πλατφόρμες δεν μπορούν να δημιουργήσουν ξεχωριστή εφαρμογή για κάθε χώρα. Γι’ αυτό πρέπει να δράσουμε συλλογικά και γρήγορα, ώστε να καταστήσουμε την επαλήθευση της ηλικίας διαθέσιμη στις πλατφόρμες. Πιστεύουμε ότι οι πλατφόρμες λειτουργούν καλόπιστα και μόλις μπορέσουν να επαληθεύσουν με ακρίβεια την ηλικία ενός χρήστη, θα παρέχουν περιεχόμενο κατάλληλο για παιδιά. Βέβαια, δεν αρκεί να ζητάμε από τις πλατφόρμες να είναι υπεύθυνες. Πρέπει κι εμείς να επιδείξουμε υπευθυνότητα. Μπορούμε να παρέχουμε άμεσα επαλήθευση της ηλικίας και όλοι – κυβερνήσεις και πλατφόρμες – να δεσμευτούμε από κοινού για την προστασία των παιδιών. Φυσικά, οι γονείς πρέπει επίσης να ενεργούν υπεύθυνα», τόνισε.

Κλείνοντας, ο κος Παπαστεργίου επεσήμανε: «Η καταπολέμηση του ψηφιακού εθισμού απαιτεί συντονισμένες προσπάθειες από όλα τα κράτη-μέλη της ΕΕ και στενή συνεργασία με τις τοπικές κοινότητες, τους οργανισμούς και τους ηγέτες του κλάδου. Η Ελλάδα είναι έτοιμη να υλοποιήσει οποιαδήποτε πρωτοβουλία προετοιμάζεται σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Πιστεύουμε σε έναν κόσμο όπου τα παιδιά μας θα είναι ασφαλή και είμαστε σίγουροι ότι θα τα καταφέρουμε μαζί. Πρόκειται για μια συλλογική προσπάθεια και χρειαζόμαστε τη συμμετοχή και τη δέσμευση όλων μας για να την κάνουμε πραγματικότητα.»

Από την πλευρά του, ο Βασίλης Κουτσούμπας, σύμβουλος ψηφιακής πολιτικής και εφαρμογών AI του πρωθυπουργού, αναφέρθηκε στην ανάγκη στοχευμένων ρυθμιστικών παρεμβάσεων σε ευρωπαϊκό επίπεδο, οι οποίες θα καλύψουν ελλείψεις του ήδη υπάρχοντος πλαισίου.

«Τα υποχρεωτικά τεχνικά πρότυπα με σκοπό τη φιλική και μη εθιστική αρχιτεκτονική των πλατφορμών από τον σχεδιασμό τους, όπως και η θέσπιση μιας πανευρωπαϊκής ηλικίας ψηφιακής ενηλικίωσης στα 15 με στόχο την υπεύθυνη χρήση, είναι αναγκαία. Απαιτείται μια ενιαία ευρωπαϊκή απάντηση, η οποία θα παράσχει ξεκάθαρες οδηγίες και στις πλατφόρμες, ώστε οι προτάσεις αυτές να είναι εφαρμόσιμες.»

Του Γιάννη Χατζηδοπαυλάκη

Ενάλια αρχαιολογική έρευνα πλησίον του αρχαιολογικού χώρου της Ασίνης, ανατολικά του Τολού Αργολίδας, διεξήχθη την περίοδο 7-11 Οκτωβρίου 2024. Όπως ενημερώνει ανακοίνωση του υπουργείου Πολιτισμού, η θέση, που βρίσκεται σε κοντινή απόσταση από το σημερινό χωριό Τολό, χάρη στην ευνοϊκή τοποθεσία της κατοικήθηκε τόσο κατά τους προϊστορικούς όσο και τους ιστορικούς χρόνους.

Σύμφωνα με την ίδια ανακοίνωση, οι αρχαιολογικές έρευνες των ετών 2021 και 2022 είχαν αποκαλύψει την έκταση και τη φύση μιας μεγάλης τεχνητής λιμενικής εγκατάστασης ανατολικά της θέσης Καστράκι. Η κύρια κατασκευή αποτελείται από ένα μεγάλο τεχνητό πλάτωμα που βρίσκεται σε αβαθή ύδατα. Επάνω σε αυτό το πλάτωμα διακρίνονται, πιθανόν, δωμάτια και κτηριακές δομές σε μορφή οικιών. Τα εν λόγω κατάλοιπα καταγράφηκαν χρησιμοποιώντας φωτογραμμετρία κατά την ερευνητική περίοδο του 2022, καθότι έχρηζαν διεξοδικότερης έρευνας. Καθώς ο οικισμός της Ασίνης κατοικούνταν σταθερά από τους προϊστορικούς χρόνους, είναι δύσκολο να εξακριβωθεί πότε κατασκευάστηκε αρχικά αυτή η λιμενική εγκατάσταση.

Η ενάλια ανασκαφική έρευνα του 2024 επικεντρώθηκε στον πυθμένα της θάλασσας πλησίον του βορειοδυτικού άκρου του τεχνητού πλατώματος. Το συγκεκριμένο σημείο επιλέχθηκε με γνώμονα το ότι το τεχνητό πλάτωμα σώζεται εκεί σε καλή κατάσταση, ενώ φαίνεται να έχει διατηρήσει και μεγάλο μέρος του αρχικού του σχήματος. Η έκταση που κατέλαβε η ανασκαφική τομή ήταν 16 τ.μ. Η ανεσκαμμένη περιοχή τεκμηριώθηκε με φωτογραμμετρία στα σημεία όπου το επέβαλαν η πολυμορφία και ποικιλομορφία των αρχαιολογικών συνόλων.

Οι εργασίες πεδίου του 2024 έδειξαν ότι στον πυθμένα διατηρούνται σημαντικά κατάλοιπα της λιθόκτιστης λιμενικής εγκατάστασης. Αυτά αποτελούνται από πεσμένο υλικό, όπως λίθους και κατεργασμένα δομικά υλικά. Πιθανόν τα σημαντικότερα ευρήματα είναι τα όστρακα αμφορέα που βρέθηκαν στη λιθόκτιστη κατασκευή και το θραυσμένο αγγείο στον τομέα 4Α. Τα συνευρήματα αυτών των αποσπασματικά σωζόμενων αγγείων υποδηλώνουν ότι αποτέθηκαν κατά τη διάρκεια της χρήσης του πλατώματος ή κατά τον χρόνο εγκατάλειψης και πτώσης του. Μπορούν επομένως να χρησιμοποιηθούν ως ενδείξεις στη συζήτηση σχετικά με τη χρονολόγηση της κατασκευής.

Το επόμενο βήμα θα είναι η διενέργεια μίας ή ενδεχομένως δύο τομών στην κορυφή του πλατώματος. Η τομή θα ανασκαφεί χειρωνακτικά και τα ιζήματα θα αφαιρεθούν με βυθοκόρηση. Τυχόν αντικείμενα και οικοδομικά κατάλοιπα θα καταγραφούν in situ χρησιμοποιώντας φωτογραμμετρία. Τα αποτελέσματα της έρευνας θα δημοσιευθούν στο επιστημονικό περιοδικό των Σουηδικών Ινστιτούτων Αθηνών και Ρώμης, Opuscula και σε άλλα επιστημονικά περιοδικά, προσθέτει η ανακοίνωση του υπουργείου Πολιτισμού.

Η ανασκαφική έρευνα πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο πενταετούς ερευνητικού προγράμματος που ξεκίνησε το 2022, ως συνέχεια της πιλοτικής έρευνας που διεξήχθη το 2021 και αποτέλεσε συνεργασία μεταξύ της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων, του Σουηδικού Ινστιτούτου Αθηνών και του Πανεπιστημίου της Στοκχόλμης, με συμμετέχοντες από το Πανεπιστήμιο του Γκέτεμποργκ και την εταιρεία Nordic Maritime Group. Τη διεύθυνση από ελληνικής πλευράς είχε η Παναγιώτα Γαλιατσάτου, καταδυόμενη αρχαιολόγος της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων, και από σουηδικής πλευράς η καθηγήτρια Ann-Louise Schallin (επιστημονική διευθύντρια, Πανεπιστήμιο Στοκχόλμης) και ο Niklas Eriksson (διευθυντής πεδίου, Πανεπιστήμιο Στοκχόλμης).

Συμμετείχαν επίσης η Αικατερίνη Ταγωνίδου, καταδυόμενη αρχιτέκτονας-μηχανικός στην Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων, ο Θεμιστοκλής Τρουπάκης, καταδυόμενος ΤΕ Μηχανικών, ο BA Jens Lindström από τη Nordic Maritime Group, και ο Staffan Von Arbin από το πανεπιστήμιο του Γκέτεμποργκ.

Κάθε χρόνο, στην περιοχή των Μετεώρων, οι διερχόμενοι τουρίστες αγγίζουν τα 2,5 εκατομμύρια κατατάσσοντάς τα στη δεύτερη θέση των κορυφαίων ταξιδιωτικών προορισμών της ηπειρωτικής Ελλάδος. Αναμφίβολα ο τουρισμός είναι κάτι σημαντικό για την περιοχή αλλά για τον δήμαρχο Μετεώρων, Λευτέρη Αβραμόπουλο, είναι και κάτι παραπάνω: ένα μεγάλο στοίχημα που θα κρατήσει ή και θα φέρει πίσω τους νέους ανθρώπους. Για τον λόγο αυτό, και αφού δεν έχει θάλασσα, δεν ανοίγει πανιά αλλά δρόμους, και συγκεκριμένα τους δρόμους του κρασιού, επενδύοντας στην ανάπτυξη του οινοτουρισμού για την περαιτέρω ενίσχυση του τουριστικού προϊόντος.

Οι αμπελώνες της περιοχής και η οινοποιία συνδέονται με την παράδοση, την πολιτιστική κληρονομιά, τις αυθεντικές γεύσεις και τα τοπικά προϊόντα, και ο οινοτουρισμός έχει πολλές προοπτικές καθώς το οινόφιλο κοινό παγκοσμίως είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένο.

«Ως δήμαρχος Μετεώρων αλλά και πρόεδρος της Αναπτυξιακής Εταιρείας νομού Τρικάλων (ΚΕΝΑΠΑΚ ΑΕ) πιστεύω ότι είναι πολύ σημαντικό να επενδύσουμε στον οινοτουρισμό καθώς με αυτόν τον τρόπο ενισχύουμε και την ταυτότητα τον τοπικών μας επιχειρήσεων.

Στον νομό Τρικάλων υπάρχουν έξι οινοποιία εκ των οποίων τα δύο βρίσκονται στα διοικητικά όρια του Δήμου Μετεώρων. Πρόκειται για ποιοτικές οινοποιητικές μονάδες που έχουν μπει όχι απλώς στην εγχώρια αγορά αλλά στην παγκόσμια, με σημαντικές επιτυχίες. Η γη των Μετεώρων συνδυάζει την πλούσια αμπελουργική παράδοση με την σύγχρονη προβολή των τοπικών ποικιλιών.

Πρόσφατα μάλιστα πραγματοποιήσαμε την 1η Τοπική Εκδήλωση του σχεδίου διατοπικής συνεργασίας “ Οργάνωση και Προβολή Οινοτουρισμού”, που υλοποιείται στο πλαίσιο του τοπικού προγράμματος LEADER/CLLD 2014-2020 υπό την αιγίδα του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων», ανέφερε ο κος Αβραμόπουλος.

«Είναι η πρώτη φορά που στην περιοχή μας διοργανώθηκε μια τόσο σημαντική εκδήλωση για τον Οινοτουρισμό με συμμετοχή φορέων από όλη την Ελλάδα. Στο πλαίσιο αυτής, έγινε παρουσίαση του σχεδίου σύνδεσης της παραγωγής κρασιού με τον τουρισμό, τον πολιτισμό και την γαστρονομία που οδηγεί στη δημιουργία δυναμικών συνεργασιών στο χώρο της φιλοξενίας και της εστίασης. Δώσαμε μια ευκαιρία στους ανθρώπους που ασχολούνται με τους παραπάνω τομείς να δικτυωθούν και να ανακαλύψουν τις προοπτικές ανάπτυξης που ανοίγονται μέσα από τις σύγχρονες τάσεις στον οινοτουρισμό», πρόσθεσε ο δήμαρχος Μετεώρων.

Σύμφωνα με τις νέες τάσεις που διαμορφώνονται στον τουρισμό, η περιοχή παρουσιάζει μεγάλη επισκεψιμότητα κατά τις εποχές της Άνοιξης και του Φθινοπώρου αλλά η κίνηση δεν σταματά καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου.

«Για εμάς ο οινοτουρισμός αποτελεί τμήμα των εναλλακτικών μορφών της τουριστικής βιομηχανίας που συνδυάζει τον πρωτογενή τομέα με την παροχή υπηρεσιών φιλοξενίας, εστίασης και ξενάγησης στις οινοποιητικές ή και οινοπαραγωγικές εγκαταστάσεις. Οφείλουμε όμως, να δημιουργήσουμε ένα ελκυστικό τουριστικό προϊόν που θα συμπεριλαμβάνει τον Θρησκευτικό, τον Γαστρονομικό, τον Οινοτουρισμό και τον Γεωτουρισμό. Έχουμε το ισχυρό brand ωστόσο μέχρι σήμερα δεν έχουμε καταφέρει να δημιουργήσουμε εκείνο το δυνατό πακέτο που θα μας βοηθήσει να συνδυάσουμε τους παραπάνω τομείς και να δώσουμε διεξόδους αναψυχής στον επισκέπτη προκειμένου να επιμηκύνει τον χρόνο παραμονής του στην περιοχή μας. Μέσα από τις δράσεις που υλοποιούμε στοχεύουμε να πετύχουμε όλους αυτούς τους στόχους,» προσθέτει ο δήμαρχος Μετεώρων.

Τα τελευταία χρόνια η περιοχή έχει μπει δυναμικά και στον τομέα του συνεδριακού τουρισμού ο οποίος είναι απαιτητικός σε ό,τι αφορά τις παράλληλες δράσεις και τις βιωματικές εμπειρίες. Η ανάπτυξη του οινοτουρισμού προσθέτει και σε αυτήν την περίπτωση ένα επιπλέον κέρδος, λειτουργώντας συνδυαστικά.

Όπως επεσήμανε ο αποσταγματοποιός-οινοποιός Κωνσταντίνος Τσιλιλής που διαθέτει μέχρι στιγμής το μοναδικό επισκέψιμο οινοποιείο με σήμα, η επένδυση στον οινοτουρισμό δίνει την δυνατότητα να αναδειχθούν οι ιδιαίτερες ποικιλίες της περιοχής που συνδυάζονται με τον τρόπο καλλιέργειας και το έδαφος. Όπως τόνισε, όλα τα οινοποιεία της περιοχής κάνουν δράσεις και τα επισκέπτεται ο κόσμος και έχουν δρομολογήσει τις διαδικασίες για την απόκτηση σήματος.

«Ας μην ξεχνάμε την κληρονομιά μας και πώς η ιστορία αυτή του τόπου συνδέεται με την αμπελοκαλλιέργεια. Ο αμπελώνας του μεγάλου Μετεώρου φυτεύτηκε τον 14ο αιώνα από τους μοναχούς. Η περιοχή μας είναι άμεσα συνδεδεμένη με το κρασί και το τσίπουρο», υπογράμμισε ο κος Τσιλιλής.

Στον δήμο Μετεώρων υπάρχουν 7.000 κλίνες σε ξενοδοχειακές μονάδες ενώ υπάρχουν περισσότερα από 800 καταλύματα βραχυχρόνιας μίσθωσης και ενοικιαζόμενα δωμάτια. Ωστόσο, σύμφωνα με τον δήμαρχο, οι επιχειρηματίες που θέλουν να επενδύσουν περαιτέρω στον τουρισμό μέσα από το νέο Leader του νομού Τρικάλων έχουν τη δυνατότητα να χρηματοδοτηθούν με επιδότηση ύψους 65 τοις εκατό για εκσυγχρονισμό ή δημιουργία νέων ξενοδοχειακών μονάδων.

Η Epoch Times συνέβαλε σε αυτό το άρθρο

Την ελληνική θέση για τις δραματικές εξελίξεις στη Μέση Ανατολή επανέλαβε χθες ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, προσερχόμενος στη Σύνοδο των Ευρωπαίων ηγετών στις Βρυξέλλες.

Ο κος Μητσοτάκης χαρακτήρισε εξαιρετικά κρίσιμη τη συγκυρία και επανέλαβε ότι η θέση της Ελλάδος εδράζεται σε 4 κεντρικά σημεία:

«Πρώτον, το Ισραήλ έχει το δικαίωμα στη νόμιμη αυτοάμυνα, πάντα σύμφωνα με το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο. Δέχτηκε μία πρωτοφανούς αγριότητας τρομοκρατική επίθεση και προφανώς έχει την υποχρέωση να αντιδράσει για να προστατεύσει την ασφάλεια των πολιτών του.

Δεύτερον αποδίδουμε πάρα πολύ μεγάλη σημασία στην ανθρωπιστική κρίση, η οποία σήμερα έχει εκδηλωθεί στη Λωρίδα της Γάζας και γι’ αυτό και θεωρώ απολύτως επιβεβλημένο να ανοίξει την ανθρωπιστική διαδρομή και εφόσον αυτό είναι απαραίτητο να υπάρξει και μία ανθρωπιστική παύση έτσι ώστε και οι άμαχοι να προστατευτούν, να χορηγηθούν οι απαραίτητες προμήθειες σε αυτούς οι οποίοι σήμερα συνθλίβονται μέσα στις μυλόπετρες αυτής της σύγκρουσης και να προστατεύσουμε όσο το δυνατόν περισσότερες ανθρώπινες ζωές», σημείωσε ο πρωθυπουργός.

Ο Κυριάκος Μητσοτάκης γνωστοποίησε επίσης πως αργότερα το απόγευμα θα είχε τηλεφωνική επικοινωνία με τον Πρόεδρο της Παλαιστινιακής Αρχής Μαχμούντ Αμπάς και επέμεινε πως η Αθήνα παγίως τάσσεται υπέρ της λύσης των δύο κρατών στο Μεσανατολικό. «Δεν θα κουραστώ να το λέω: η Χαμάς είναι μία τρομοκρατική οργάνωση και δεν εκφράζει τα δίκαια αιτήματα του παλαιστινιακού λαού.

»Τρίτο σημείο, υποχρέωση μας είναι να εξασφαλίσουμε να μην επεκταθεί αυτή η σύγκρουση έτσι ώστε να πάρει ανεξέλεγκτες διαστάσεις και να επηρεάσει τη Μέση Ανατολή.

»Το τέταρτο σημείο είναι πως η Ελλάδα παραμένει σταθερά προσηλωμένη σε μία λύση δύο κρατών, για να αντιμετωπιστεί το παλαιστινιακό πρόβλημα. Μόνο μια πολιτική λύση θα μπορέσει να δημιουργήσει συνθήκες μακροπρόθεσμης ηρεμίας στην ευρύτερη περιοχή. Μάλιστα θα έχω την ευκαιρία το απόγευμα να μιλήσω τηλεφωνικά με τον πρόεδρο Αμπάς και να του μεταφέρω τις πάγιες θέσεις της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής», τόνισε ο πρωθυπουργός.

Αναφoρικά με την αναθεώρηση του Πολυετούς Δημοσιονομικού Πλαισίου, ο Κυριάκος Μητσοτάκης επέμεινε ότι η Ελλάδα προσέρχεται σε αυτήν τη συζήτηση με αποκρυσταλλωμένες τις θέσεις της και οι οποίες συντονίζονται απόλυτα με την πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. «Είμαστε απολύτως θετικοί, προκειμένου να εκταμιευτούν 50 δισεκατομμύρια για  τη στήριξη της Ουκρανίας, αλλά ταυτόχρονα ζητούμε μετ΄επιτάσεως να αυξηθούν οι πόροι για τη μετανάστευση. Η Ελλάδα είναι χώρα πρώτης υποδοχής και χρειάζεται περισσότερη ευρωπαϊκή στήριξη για να αντιμετωπίσει το μεταναστευτικό πρόβλημα. Ταυτόχρονα να αυξηθούν και οι πόροι για το Ταμείο Αλληλεγγύης της ΕΕ», σημείωσε ο κος Μητσοτάκης.

Μάλιστα, ο πρωθυπουργός υπενθύμισε πως η χώρα μας δοκιμάστηκε φέτος το καλοκαίρι από τις φυσικές καταστροφές και είναι απολύτως σαφές ότι θα χρειαστεί μία ενίσχυση του προϋπολογισμού για να χρηματοδοτηθεί το συγκεκριμένο ταμείο.

Τέλος, ο Κυριάκος Μητσοτάκης δεν έχασε την ευκαιρία να αναφερθεί και στην προχθεσινή συνεδρίαση των Ευρωπαίων Κεντρικών Τραπεζιτών, που φιλοξενήθηκε στην Ελλάδα: «Χθες είχα την ευκαιρία να μιλήσω στους Ευρωπαίους κεντρικούς τραπεζίτες και να παρουσιάσω την πολύ σημαντική πρόοδο που έχει συντελεστεί όλα αυτά τα χρόνια. Είχα επίσης την ευκαιρία να μιλήσω για την επενδυτική βαθμίδα την οποία έχει κατακτήσει [η χώρα] και για το γεγονός ότι από όλους αναγνωρίζεται αυτή η τεράστια προσπάθεια της Ελλάδος να ξεφύγει από τα δύσκολα χρόνια και να γίνει πια ένας πρωταθλητής στην ευρωπαΐκή ανάπτυξη. Η προσπάθεια αυτή δεν είναι προσπάθεια μιας κυβέρνησης μόνο, είναι μία προσπάθεια συνολική του ελληνικού λαού και ως τέτοια χαιρετίστηκε και από την κα Λαγκάρντ – αυτό μας δίνει δύναμη να μπορέσουμε να συνεχίσουμε με ακόμα μεγαλύτερη ταχύτητα τις μεταρρυθμίσεις, ώστε να συγκλίνουμε ακόμα πιο γρήγορα με την ευρωπαΐκή οικογένεια, να βελτιώσουμε το διαθέσιμο εισόδημα των Ελλήνων πολιτών έτσι ώστε να μπορούμε όλοι και όλες να ατενίζουμε το μέλλον με περισσότερη αισιοδοξία.

Ακολουθεί ολόκληρη η δήλωση του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη:

«Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο διεξάγεται σε μία εξαιρετικά κρίσιμη συγκυρία για τις εξελίξεις στην ευρύτερη Μέση Ανατολή. Η θέση της Ελλάδος, η οποία θα αποτυπωθεί και σήμερα, είναι πολύ σαφής και μπορεί να συνοψιστεί σε τέσσερα κεντρικά σημεία.

Πρώτον, το Ισραήλ έχει το δικαίωμα στη νόμιμη αυτοάμυνα, πάντα σύμφωνα με το Διεθνές και το Ανθρωπιστικό Δίκαιο. Δέχθηκε μία πρωτοφανούς αγριότητας τρομοκρατική επίθεση και προφανώς έχει την υποχρέωση να αντιδράσει για να προστατεύσει την ασφάλεια των πολιτών του.

Δεύτερον, αποδίδουμε πάρα πολύ μεγάλη σημασία στην ανθρωπιστική κρίση η οποία, σήμερα, έχει εκδηλωθεί στη Λωρίδα της Γάζας. Και γι’ αυτό θεωρώ απολύτως επιβεβλημένο να ανοίξουν ανθρωπιστικοί διάδρομοι και, εφόσον αυτό είναι απαραίτητο, να υπάρξει και μία «ανθρωπιστική παύση», έτσι ώστε να μπορέσουν οι άμαχοι να προστατευθούν, να φτάσουν οι απαραίτητες προμήθειες σε αυτούς οι οποίοι σήμερα συνθλίβονται μέσα στις μυλόπετρες αυτής της σύγκρουσης και να μπορέσουμε να προστατεύσουμε όσο το δυνατόν περισσότερες ανθρώπινες ζωές.

Δεν θα κουραστώ να το λέω, η Χαμάς είναι μία τρομοκρατική οργάνωση και δεν εκφράζει τα δίκαια αιτήματα του παλαιστινιακού λαού.

Τρίτο σημείο: υποχρέωσή μας είναι να εξασφαλίσουμε να μην επεκταθεί αυτή η σύγκρουση, έτσι ώστε να πάρει ανεξέλεγκτες διαστάσεις και να επηρεάσει τη Μέση Ανατολή.

Τέταρτο σημείο: η Ελλάδα παραμένει σταθερά προσηλωμένη σε μία λύση δύο κρατών για να αντιμετωπιστεί το παλαιστινιακό πρόβλημα. Μόνο, τελικά, μία πολιτική λύση θα μπορέσει να δημιουργήσει συνθήκες μακροπρόθεσμης ειρήνης στην ευρύτερη περιοχή. Θα έχω μάλιστα, σήμερα το απόγευμα, την ευκαιρία να μιλήσω τηλεφωνικά με τον Πρόεδρο Αμπάς και να του μεταφέρω τις πάγιες θέσεις της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής.

Τώρα, εκτός από τα ζητήματα της Μέσης Ανατολής, θα μας απασχολήσει στην αρχή της συνεδρίασής μας και η αναθεώρηση του προϋπολογισμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης, του Πολυετούς Δημοσιονομικού Πλαισίου. Η Ελλάδα προσέρχεται σε αυτή τη συζήτηση με αποκρυσταλλωμένες τις θέσεις της, οι οποίες συντονίζονται απόλυτα με την πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Είμαστε απολύτως θετικοί στο να εκταμιευθούν 50 δισεκατομμύρια για τη στήριξη της Ουκρανίας, αλλά ταυτόχρονα ζητάμε μετ’ επιτάσεως να αυξηθούν οι πόροι για τη μετανάστευση. Η Ελλάδα είναι χώρα πρώτης υποδοχής και χρειάζεται περισσότερη ευρωπαϊκή στήριξη για να αντιμετωπίσει το μεταναστευτικό πρόβλημα. Αλλά ταυτόχρονα να αυξηθούν και οι πόροι για το Ταμείο Αλληλεγγύης της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Ελλάδα δοκιμάστηκε από φυσικές καταστροφές φέτος το καλοκαίρι και είναι απολύτως σαφές ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν έχει διαθέσει επαρκείς πόρους για να μπορέσει να στηρίξει τις χώρες οι οποίες πλήττονται από την κλιματική κρίση. Γι’ αυτό και θα χρειαστεί μια ενίσχυση του προϋπολογισμού για να χρηματοδοτηθεί αυτό το Ταμείο.

Τέλος, θέλω να κάνω μια ξεχωριστή μνεία στη συνεδρίαση των Ευρωπαίων κεντρικών τραπεζιτών, η οποία έλαβε χώρα στην Ελλάδα. Χθες, είχα την ευκαιρία να μιλήσω στους Ευρωπαίους κεντρικούς τραπεζίτες και να παρουσιάσω την πολύ σημαντική πρόοδο την οποία έχει επιτελέσει η Ελλάδα όλα αυτά τα χρόνια.

Να μιλήσω για την επενδυτική βαθμίδα την οποία κατακτήσαμε και για το γεγονός ότι από όλους αναγνωρίζεται αυτή η τεράστια προσπάθεια της χώρας να ξεφύγει από τα δύσκολα χρόνια και να γίνει πια ένας πρωταθλητής στην ευρωπαϊκή ανάπτυξη.

Η προσπάθεια αυτή δεν είναι προσπάθεια μίας κυβέρνησης μόνο. Είναι μια προσπάθεια συνολική του ελληνικού λαού, έτσι χαιρετίστηκε και από την κα Λαγκάρντ. Και αυτό μάς δίνει δύναμη να μπορέσουμε να συνεχίσουμε με ακόμα μεγαλύτερη ταχύτητα τις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις, ώστε να συγκλίνουμε ακόμα πιο γρήγορα με την Ευρωπαϊκή Ένωση, να βελτιώσουμε το διαθέσιμο εισόδημα των Ελλήνων πολιτών, έτσι ώστε να μπορούμε όλοι, όλες και όλοι οι Έλληνες να ατενίζουν το μέλλον με περισσότερη αισιοδοξία».

Υπήρξαν ένα καθοριστικής σημασίας μέσο εμψύχωσης, για τους στρατιώτες του Αλβανικού Έπους. Τα δέματα και τα γράμματα προς τους στρατιώτες, που λίγο πριν τα Χριστούγεννα του 1940 βρίσκονταν ήδη στα χιονισμένα βουνά, ήταν μια οδηγία που είχε δοθεί από το υπουργείο Εσωτερικών και το υπουργείο Στρατιωτικών, με στόχο να τους κρατήσει συναισθηματικά ακμαίους, αν και οι συνθήκες που βίωναν μακριά από τα σπίτια τους και τις οικογένειες τους ήταν δύσκολες.

Γυναίκες και άνδρες από όλη τη χώρα έστελναν στα βουνά δέματα που περιείχαν τσιγάρα, χαρτζιλίκι, μια φανέλα, ένα κασκόλ ή ένα ζευγάρι γάντια και ένα γράμμα, χωρίς συγκεκριμένο παραλήπτη, αφού αυτά έφταναν με φορτηγά και μουλάρια στα βουνά και αφήνονταν για να τα παραλάβουν τυχαία οι φαντάροι μας, όπως είπε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο ιστορικός- ερευνητής Κωστής Μαμαλάκης.

«Πλησιάζοντας τα Χριστούγεννα του 1940, με το κρύο και τις κακουχίες να έχουν δυσκολέψει πάρα πολύ τις συνθήκες, η αποστολή τέτοιων δεμάτων ήταν πολύ σημαντική. Ακόμη και αν δεν υπήρχε συγκεκριμένη σύνδεση είτε οικογενειακή είτε φιλική, ένα γράμμα μπορούσε να δώσει ελπίδα σε έναν στρατιώτη στο μέτωπο. Ότι κάποιος τον σκέφτεται, ότι ένας συμπατριώτης του ή μια συμπατριώτισσα προσεύχεται για να είναι καλά», ανέφερε ο κος Μαμαλάκης.

Από τις αξιομνημόνευτες και περίεργες μικρές ανθρώπινες ιστορίες, τμήματα της μεγάλης ιστορίας του Αλβανικού Έπους, είναι και αυτή του στρατιώτη Εμμανουήλ Ασημιανάκη στα χιονισμένα βουνά, που παρέλαβε ένα τέτοιο δέμα, στις 14-12-1940.

Η αποστολέας έγραφε μεταξύ άλλων: «Αγαπητέ στρατιώτη. Φθάνουν Χρηστούγεννα. Όλλοι οι άνθρωποι μένουν στα σπίτια τους για να εορτάσουν….Εσείς οι ήρωές μας θα τα επεράσετε εις τα βουνά της Ηπείρου…Έχετε τη βοήθειαν του Θεού και νικάται τον αιμοβόρο εχθρό… Πρέπει να έχετε θάρρος και επιμονή… Θα νικήσετε όμως και έτσι θα γυρίσετε εις τα σπίτια σας νικηταί…».

Η νεαρή γυναίκα ζητούσε από τον στρατιώτη να της απαντήσει στο γράμμα της, όπως και έπραξε.

Ο στρατιώτης, διαβάζοντας το γράμμα, αναγνώρισε στην αποστολέα την ίδια του την αδελφή, τη Σοφία Ασημιανάκη, που ζώντας μέσα στο ίδιο της το σπίτι την αγωνία του αδελφού στο μέτωπο του πολέμου, είχε την ευαισθησία να στείλει σε έναν οποιοδήποτε στρατιώτη ένα δέμα που περιελάμβανε μεταξύ άλλων το γράμμα, τσιγάρα και 50 δραχμές και που ποτέ δεν θα μπορούσε να πιστέψει ότι θα ήταν ο ίδιος της ο αδελφός.

Την επιστολή της νεαρής γυναίκας και την απαντητική επιστολή του αδελφού της έχει στο αρχείο του ο ιστορικός – ερευνητής Κωστής Μαμαλάκης, ο οποίος αναφέρθηκε στην απίστευτη αυτή σύμπτωση, την οποία, όπως τόνισε, είχε συμπεριλάβει στο ημερολόγιό του ως ιστορία και ο αξιωματικός Γεώργιος Καβός, που είχε τον Εμμανουήλ Ασημιανάκη, στην μονάδα του.

Όπως είπε ο κος Μαμαλάκης, στην απάντησή του ο Εμμανουήλ Ασημιανάκης αρχικά δεν αποκαλύφθηκε.

«Αγαπημένη πατριώτισσα… Η σημερινή ημέρα είναι χωρίς υπερβολήν μια από τις ποιο ευτηχησμένες της ζωής μου… Εις εμέ λοιπόν κατά την διανομήν επεφύλαξε η τύχη να κληρωθή το δικό σας δέμα… Εκπληρών λοιπόν την επιθυμίαν σας, σας γράφω και σας απαντώ… Να είσθαι βεβαία ηρωική πατριώτισσα ότι ο Έλλην στρατιώτης θα εκτελέση το καθήκον του παντού και πάντοτε. Πολύ δε περισσότερον όταν σκέπτετε ότι πίσω από αυτόν ευρίσκεται η σεμνή Ελληνοπούλα που περιμένη από αυτόν την ελευθερίαν και την σωτηρίαν της τιμής της…».

Πιο κάτω στην απάντησή του, ο Εμμανουήλ Ασημιανάκης αναφέρεται σε «μυθιστορηματικές» συμπτώσεις, γράφοντας χαρακτηριστικά: «Ούτε εγώ λοιπόν δεν πίστεβα εις αυταίς μέχρι της στιγμής όπου έλαβα το δέμα σας. Γιαυτό και θα φυλάξω τα δύο τσιγάρα όπου μου έστειλες και όταν γυρίσω νικητής, θα τα φουμάρουμε μαζί. Γιατί γλυκιά μου αδελφή Σοφία, ο στρατιώτης όπου έλλαβε το δέμα και την επιστολήν σας είμαι εγώ ο Αδελφός σου Ασημιανάκης Εμμ. Τα σέβη μου εις την Μητέρα και τα φιλιά μου εις την συσηγό μου Καλιόπη και αδελφή μας Μαρίκα, θείο Μηχάλη και εις όλους τους συνγγενείς. Σε φιλώ και ευχαριστό διά το ευγεναίς έσθιμα σου υπέρ της Αγαπημένης μας πατρίδος Ελλάδος. Σε φιλό και μένω υπόχρεος ο Αδελφός σου Ε. Ασημιανάκης».

Οι στρατιώτες στο μέτωπο είχαν την ανάγκη να γράφουν συχνά, είπε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κος Μαμαλάκης, ο οποίος συμπλήρωσε ότι αυτή η συνήθεια, συνδεόταν και με το φόβο του θανάτου.

«Έγραφαν και συνδέονταν με την πατρίδα, σκηνοθετούσαν στο μυαλό τους μια μητέρα, μια αδελφή που τους περίμενε. Έχει υπάρξει καταγραφή, ότι στρατιώτης έγραφε σχεδόν κάθε δύο ημέρες. Μια τέτοια επαναλαμβανόμενη ανάγκη να επικοινωνήσει, ίσως να σχετιζόταν και με το φόβο που είχαν αυτοί οι άνθρωποι ότι το κάθε γράμμα τους μπορεί και να ήταν το τελευταίο», εξήγησε ο κος Μαμαλάκης.

Σε «καταφύγιο» ιστορικής μνήμης και γνώσης έχει μετατραπεί το μεγαλύτερο και σημαντικότερο καταφύγιο που ξεκίνησε να λειτουργεί στην Πάτρα με την έναρξη του πολέμου του 1940, αφού η αχαϊκή πρωτεύουσα ήταν πρώτη μεγάλη πόλη που βομβαρδίστηκε στις 28 Οκτωβρίου από τα ιταλικά αεροπλάνα.

Με πρωτοβουλία του πολιτιστικού τομέα του Δήμου Πατρέων, ‘αποτυπώνονται’, μέσα από την έκθεση που λειτουργεί στο καταφύγιο, μοναδικής αξίας αρχειακού και ιστορικού υλικού στιγμές, από την κήρυξη του πολέμου, τους πρώτους βομβαρδισμούς της Πάτρας, την κατοχή της από τα ναζιστικά στρατεύματα, την αντίσταση και την απελευθέρωση της πόλης.

Ο ιστορικός χώρος του καταφυγίου, κάτω από την πλατεία Υψηλών Αλωνίων, ήταν γνωστός σε πολλούς κατοίκους της ευρύτερης περιοχής και όχι μόνο, αλλά παρέμενε αναξιοποίητος.

Τον Οκτώβριο του 2014, το περιφερειακό τμήμα του ΤΕΕ Δυτικής Ελλάδας οργάνωσε την παρουσίαση της ομάδας εργασίας, με θέμα τους τρόπους αξιοποίησης του καταφυγίου, στο πλαίσιο των παράλληλων δράσεων της έκθεσης «Φαντάσου την πόλη: Πάτρα 2014».

Στη συνέχεια, με πρωτοβουλίες του Δήμου Πατρέων, το καταφύγιο αξιοποιήθηκε και αποδόθηκε ως χώρος ιστορικής μνήμης το 2020, στο πλαίσιο των εορτασμών για την απελευθέρωση της Πάτρας από τα ναζιστικά στρατεύματα κατοχής, στις 4 Οκτωβρίου του 1944.

Σύμφωνα με τον δήμο, ο χώρος του καταφυγίου είναι επισκέψιμος σε ετήσια βάση και πλέον έχει μετατραπεί σε πόλο έλξης για σχολεία, φορείς και συλλογικότητες από πολλές περιοχές της Ελλάδας.

Το ιστορικό του καταφυγίου περιγράφεται σε μία από τις εισόδους, όπου αναφέρονται, μεταξύ άλλων, τα εξής:

«Το καταφύγιο των Υψηλών Αλωνίων έχει κατασκευαστεί κάτω από την πλατεία και τα δύο σημεία πρόσβασης βρίσκονται στο πρανές που αρχίζει από το πάνω μέρος του πεζόδρομου της Τριών Ναυάρχων, συνεχίζει βορειοανατολικά, παράλληλα με την οδό Αθανασίου Διάκου και αποτελεί μέρος του Ρωμαϊκού αναλημματικού τοίχου. Ο συγκεκριμένος τοίχος έχει μήκος περίπου 70 μέτρων και πιθανότατα κτίστηκε στα χρόνια του Ρωμαίου αυτοκράτορα Νέρωνα και έκτοτε – ιδιαίτερα κατά τον 19ο αιώνα – υπέστη αρκετές προσθήκες με αποτέλεσμα να έχει την σημερινή μορφή.»

»Αν και δεν υπάρχουν ιστορικά στοιχεία ή έγγραφες μαρτυρίες για την κατασκευή του καταφυγίου, εικάζεται ότι κατασκευάστηκε στη δεκαετία του 1930 για να επιτελέσει τον σκοπό της προφύλαξης των αμάχων σε περίπτωση αεροπορικής επιδρομής μαζί με τους υπόγειους χώρους ορισμένων δημοσίων και ιδιωτικών κτιρίων της Πάτρας.

»Πρόκειται για το παλαιότερο και μεγαλύτερο καταφύγιο το οποίο υπήρχε στην Πάτρα και έσωσε αρκετό κόσμο τόσο κατά τη διάρκεια των αεροπορικών βομβαρδισμών των Ιταλών το 1940 όσο και στη συνέχεια, έπειτα από αρκετούς μήνες, από τα αεροσκάφη της γερμανικής αεροπορίας.

»Να σημειωθεί ότι η Πάτρα ήταν η πρώτη μεγάλη πόλη της Ελλάδας που βομβαρδίστηκε από τα αεροπλάνα των Ιταλών το 1940. Μάλιστα, τα καταφύγια λειτουργούσαν βάσει κανονισμού, τον οποίο έπρεπε να τηρούν οι πολίτες.

»Μέσα στο καταφύγιο μπορεί εύκολα να διακρίνει κανείς τους πέντε μικρούς θαλάμους που αποτελούν και τους χώρους εκείνους που φιλοξενούσαν για ώρες τους Πατρινούς, οι οποίοι έτρεχαν να σωθούν, όταν άκουγαν τις σειρήνες.

»Το καταφύγιο αποτελείται από τρεις διαδρόμους-στοές που συνδέονται μεταξύ τους σε σχήμα «Π» μήκους 39,13 μέτρων, 30,10 μέτρων και 39,50 μέτρων αντίστοιχα και πλάτους δύο μέτρων. Τα άκρα των δύο μεγαλύτερων και παράλληλων στοών αποτελούν τις εισόδους από τον δρόμο.

»Εσωτερικά σε διάφορα σημεία παραπλεύρως των στοών υπάρχουν πέντε μικροί θάλαμοι από 5 τ.μ. έως 8 τ.μ. ο καθένας. Το συνολικό εμβαδόν του καταφυγίου είναι 210 τ.μ., ενώ το μέγιστο ύψος είναι 2,10 μέτρα.

»Οι τοίχοι είναι κατασκευασμένοι από πέτρα, οι τοξωτές οροφές από κεραμικά στοιχεία (συμπαγή τούβλα) και οι δύο είσοδοί του έχουν σιδερένιες πόρτες με καμάρα σε ημικυκλικό τόξο.

»Πρόκειται χωρίς αμφιβολία για ένα από τα πιο ιστορικά και σημαντικά – ίσως το σημαντικότερο – καταφύγιο που έχει κατασκευαστεί και συνέβαλε στην προστασία των Πατρινών από τις αεροπορικές επιδρομές κατά τη διάρκεια της τριπλής φασιστικής κατοχής. Ωστόσο δεν είναι το μόνο, καθώς με βάση μαρτυρίες και πηγές συνολικά μέχρι τον Δεκέμβριο του 1940 είχαν διαμορφωθεί περισσότερα από 30 καταφύγια στην πόλη της Πάτρας, τα περισσότερα από τα οποία σώζονται μέχρι σήμερα.»

Συγκεκριμένα, σύμφωνα με μαρτυρίες και καταγραφές, ως καταφύγια χρησιμοποιήθηκαν υπόγεια μεγάλων κτιρίων, που εξακολουθούν μέχρι και σήμερα να υπάρχουν μέσα στο κέντρο της πόλης.

Στη διασταύρωση της οδού Παναχαϊκού με την περιμετρική οδό της πλατείας των Υψηλών Αλωνίων, λίγα μόλις μέτρα  μακρύτερα από το προαναφερόμενο καταφύγιο, υπάρχει ακόμα – αλλά ανακατασκευασμένο – το κτίριο του οποίου το μεγάλο υπόγειο χρησιμοποιείτο για να προστατευθούν οι κάτοικοι από τις βόμβες.

Στη γειτονική λεωφόρο Δ. Γούναρη και στη διασταύρωσή της με την οδό Κορίνθου υπάρχει το δικαστικό μέγαρο, το υπόγειο του οποίου χρησιμοποιήθηκε και αυτό ως καταφύγιο.

Ακριβώς απέναντι, βρίσκεται το παλιό τριώροφο κτίριο, όπου σήμερα στεγάζεται η «Πολυφωνική» χορωδία της Πάτρας. Το υπόγειο του τριώροφου κτιρίου χρησιμοποιήθηκε ως καταφύγιο, με τις εισόδους να είναι και σήμερα ορατές.

Εκεί κοντά, στη διασταύρωση των οδών Κανακάρη και Βότση, το υπόγειο της κλινικής χρησιμοποιήθηκε ως καταφύγιο, όπως και το υπόγειο του κτιρίου, στη διασταύρωση των οδών Μαιζώνος και Ερμού, κοντά στην κεντρική πλατεία Γεωργίου.

Στον ίδιο δρόμο, την οδό Μαιζώνος, υπάρχει το μεγάλο κτίριο, όπου μέχρι πριν από λίγα χρόνια στεγάζονταν τα Αρσάκεια σχολεία και τώρα πρόκειται να στεγάσει το δημαρχείο της πόλης. Στο υπόγειό του έβρισκαν προσωρινή ασφάλεια πολλοί Πατρινοί, ενώ ταυτόχρονα λειτουργούσε και ως νοσοκομείο. Μάλιστα, οι μεγάλοι κόκκινοι σταυροί που υπήρχαν στους εξωτερικούς τοίχους συντηρήθηκαν στο πλαίσιο εργασιών ανακαίνισης του κτιρίου.

Ως καταφύγια χρησιμοποιήθηκαν επίσης το υπόγειο του ιστορικού ιερού ναού της Παντάνασσας, το υπόγειο του γειτονικού κτιρίου της πρώην κλινικής «Λάζαρη», αλλά και το υπόγειο του επιβλητικού κτιρίου, γνωστότερου ως οικία Γαλανόπουλου, όπου βρίσκεται σχεδόν απέναντι από το Ρωμαϊκό Ωδείο.

Μια έκθεση ζωγραφικής κι ένας πολύτιμος συλλογικός τόμος που εκκινούν από ντοκουμέντα του ελληνοϊταλικού πολέμου, της Κατοχής και του Ολοκαυτώματος εγκαινιάστηκαν την Τετάρτη 25 Οκτωβρίου στην ΕΣΗΕΑ, στο χώρο της Βιβλιοθήκης της «Δημήτρης Ι. Πουρνάρας», όπου και θα παραμείνουν μέχρι τις 14 Νοεμβρίου.

Πρόκειται για διπλή παραγωγή του Μορφωτικού Ιδρύματος της ΕΣΗΕΑ, που φέρνει στο φως άγνωστες πηγές της περιόδου, από την πολύτιμη Βιβλιοθήκη Πουρνάρα της ΕΣΗΕΑ και το ιστορικό αρχείο της Ενώσεως, το οποίο ερευνά ο ιστορικός Δημήτρης Σκλαβενίτης. Και, πάνω απ’ όλα, αποτίει φόρο τιμής στους απλούς, καθημερινούς ανθρώπους που ύψωσαν το ανάστημα τους στον φασισμό την περίοδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και τιμά τους δημοσιογράφους που αντιστάθηκαν και αγωνίστηκαν για την ελευθερία.

Η έκδοση «Η Αντίσταση και ο Αγώνας των δημοσιογράφων για την Ελευθερία» αφιερώνεται στον Κωστή Παπαδάκη, τον πρώτο νεκρό δημοσιογράφο του μετώπου.

Η αφήγηση της έκθεσης ξεκινά με το πηλίκιο του 23χρονου Κωστή Παπαδάκη, δημοσιογράφου στο «Ελεύθερον Βήμα» (μετέπειτα «Το Βήμα»). «ΔΕΝ ΘΑ ΤΟΥΣ ΑΦΗΣΩΜΕ ΝΑ ΠΕΡΑΣΟΥΝ», έγραφε στην τελευταία του ανταπόκριση, στις 3 Νοεμβρίου 1940, παραμονή του θανάτου του. Σκοτώθηκε σε μάχη στον λόφο Νεστορίου Καστοριάς.

Στην ίδια προθήκη, η δημοσιογραφική του ταυτότητα και τα τρία τελευταία του γράμματα στην οικογένεια του, συγκινούν, δημιουργούν αναστοχασμό και περισυλλογή για την περίοδο της ναζιστικής κατοχής που ακολούθησε, οδηγώντας τη χώρα στην εξαθλίωση.

«Υποκλινόμαστε ενώπιον αυτών που θυσιάστηκαν, ιδίως στους δημοσιογράφους που με την γραφίδα τους αφύπνισαν τους Έλληνες» χαιρέτησε στην παρουσίαση του διπλού αφιερώματος η πρόεδρος του Μορφωτικού Ιδρύματος της ΕΣΗΕΑ , Μαρία Αντωνιάδου. Στους δημοσιογράφους που επιχείρησαν μέσω των παράνομων εφημερίδων και την επισιτική δράση του συλλογικού τους οργάνου, της ΕΣΗΕΑ, να αντισταθούν στον κατακτητή και να αντιμετωπίσουν τις δυσχερείς οικονομικές συνθήκες που έπλητταν τον κλάδο τους

Το «Δελτίο Απόντων» της Χριστίνας Κάλμπαρη

Συνεχίζοντας την περιήγηση, διάσπαρτα στον όροφο της Βιβλιοθήκης είναι τα έργα ζωγραφικής και τα σχέδια της Χριστίνας Κάλμπαρη με γενικό τίτλο «Δελτίο Απόντων». Δημιουργήθηκαν ειδικά για τον χώρο της Βιβλιοθήκης, με αφετηρία φωτογραφίες και κινηματογραφικά ντοκουμέντα από την Κατοχή και το Ολοκαύτωμα. Συνομιλούν με τα έργα της ενότητας «H εκδρομή» και σκιαγραφούν τη γαλήνη μιας μονοήμερης εκδρομής στη φύση, καθώς αυτή επισκιάζεται από την αδιόρατη απειλή του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Η ενότητα των έργων – εμπνευσμένη από τη νουβέλα της ‘Αννα Ζέγκερς «Η εκδρομή των κοριτσιών που χάθηκαν» – είχε πρωτοπαρουσιαστεί στην ομώνυμη ατομική της έκθεση στο Κέντρο Τεχνών του Δήμου Αθηναίων, την άνοιξη του 2023.

 

«Η Κάλμπαρη δεν μας ανασυνδέει μόνο με μία από τις ένδοξες σελίδες ηρωισμού και τον βαρύ φόρο αίματος που κατέβαλε ο λαός μας. Μας παραπέμπει και στο σήμερα όπου μαίνονται κι άλλοι πόλεμοι, ο ένας στην καρδιά της Ευρώπης και μάλιστα σε τόπους όπου οκτώ δεκαετίες νωρίτερα σημειώθηκαν μερικές από τις πιο επιφανείς νίκες κατά του ναζισμού . Όπως και τότε έτσι και σήμερα , ο αναθεωρητισμός και η απόπειρα επιβολής των όπλων σπέρνουν θάνατο και δεν μπορούν παρά να αποκρουστούν από τη Δύση», είπε η υπουργός Πολιτισμού χαιρετίζοντας τα εγκαίνια της έκθεσης.

Έκδοση: «Η αντίσταση και ο Αγώνας των δημοσιογράφων για την Ελευθερία»

Στο άλλο σκέλος του αφιερώματος, η πολύτιμη έκδοση «Η αντίσταση και ο Αγώνας των δημοσιογράφων για την Ελευθερία» (εκδ. Μέλισσα) του Μορφωτικού ιδρύματος της ΕΣΗΕΑ σε συνεργασία με τα Εκπαιδευτήρια Ελληνογερμανική Αγωγή, αντλεί υλικό από το Αρχείο Εφημερίδων της Βιβλιοθήκης της ΕΣΗΕΑ «Δημήτρης Ι. Πουρνάρας» και το Ιστορικό Αρχείο της Ένωσης.

Το πρώτο μέρος περιλαμβάνει κείμενα δημοσιογράφων-μελών της Ένωσης σχετικά με την περίοδο 1940-1944, όπως προκύπτουν μέσα από την επεξεργασία του αρχειακού υλικού. Στο δεύτερο μέρος παρουσιάζονται εφημερίδες της περιόδου του ελληνοϊταλικού πολέμου και της Κατοχής.

Η συλλεκτική έκδοση περιλαμβάνει κείμενα επτά δημοσιογράφων, μελών της Ένωσης:

• Αλέξης Παπαχελάς – «Κοινό μέτωπο κατά του εχθρού»
• Μαρία Καρχιλάκη – «Οι γενναίοι της κατοχικής Αθήνας»
• Γιώτα Αντωνοπούλου – «Σχολεία στη δίνη του πολέμου και ο ρόλος του Τύπου»
• Αντώνης Σρόιτερ – «Η Απελευθέρωση μέσα από τις σελίδες του Τύπου»
• Χρήστος Νικολαΐδης – «Η Κλεισούρα του μετώπου»
• Στρατής Αγγελής – «Η επισιτιστική δράση της ΕΣΗΕΑ στην Κατοχή»
• Νίκος Κιάος – «Ο πρώτος νεκρός δημοσιογράφος του μετώπου και η διαιώνιση των ιδανικών της Αντίστασης από τους δημοσιογράφους»

Τον γενικό συντονισμό της έκδοσης είχε η Κατερίνα Λυμπεροπούλου, μέλος του ΔΣ του Μορφωτικού Ιδρύματος της ΕΣΗΕΑ.

Το βιβλίο κυκλοφόρησε από τον εκδοτικό οίκο «ΜΕΛΙΣΣΑ» και πραγματοποιήθηκε με τις χορηγίες του υπουργείου Πολιτισμού, της Γενικής Γραμματείας Επικοινωνίας και Ενημέρωσης και του Αθηναϊκού – Μακεδονικού Πρακτορείου Ειδήσεων.

Εκτός από τους συγγραφείς του τόμου, την παρουσίαση χαιρέτησαν επίσης ο Σταύρος Σάββας, γενικός διευθυντής της Ελληνογερμανικής Αγωγής και ο Μάνος Αλχανάτης, Α΄Αντιπρόεδρος του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου Ελλάδος.

* * * * *

Πληροφορίες 

Έκθεση «Δελτίο Απόντων» της Χριστίνας Κάλμπαρη

Εγκαίνια έκθεσης: Τετάρτη 25 Οκτωβρίου, 12:00 και 19:00-21:00

Διάρκεια έκθεσης: 25 Οκτωβρίου – 14 Νοεμβρίου 2023

Ώρες λειτουργίας: Δευτέρα- Τρίτη- Πέμπτη: 9:00-16:00

Τετάρτη- Παρασκευή: 9:00-19:00

Σάββατο-Κυριακή κλειστά

Η είσοδος για το κοινό είναι ελεύθερη.

Βιβλιοθήκη της ΕΣΗΕΑ «Δημήτρης Ι. Πουρνάρας»

2ος όροφος, Ακαδημίας 20, 10671 Αθήνα

τηλ: 210 3675560

Για περισσότερες πληροφορίες:

Γραμματεία Μορφωτικού Ιδρύματος ΕΣΗΕΑ |morfotiko@esiea.gr | 2103675400