Ουάσιγκτον – Στο κέντρο του γαλαξία μας βρίσκεται μια υπερμεγέθης μαύρη τρύπα τέσσερα εκατομμύρια φορές μεγαλύτερη από τη μάζα του ήλιου μας, η οποία ονομάζεται Τοξότης Α* (Sagittarius A*) και την οποία κάποιοι επιστήμονες έχουν αποκαλέσει ήρεμο γίγαντα λόγω της αδράνειάς της. Κάποιο μέρα, όμως, ίσως γίνει θηρίο.
Ερευνητές είπαν την Τρίτη πως παρατήρησαν σε ζωντανό χρόνο μια δραματική έκλαμψη στην καρδιά ενός άλλου γαλαξία που, από ό,τι φαίνεται, προκλήθηκε από το ξύπνημα μιας αδρανούς υπερμεγέθους μαύρης τρύπας, η οποία ξεκίνησε να καταβροχθίζει την ύλη που υπήρχε τριγύρω της. Αυτή είναι η πρώτη φορά που παρατηρείται μια διαδικασία αφύπνισης.
Με τηλεσκόπια που βρίσκονται στη Γη αλλά και σε τροχιά γύρω από αυτήν, οι επιστήμονες παρακολουθούν τα γεγονότα που ξεδιπλώνονται στον πυρήνα του γαλαξία με το όνομα SDSS1335+0728, ο οποίος βρίσκεται στον αστερισμό του Παρθένου, περίπου 360 εκατομμύρια έτη φωτός μακρυά από τη Γη Ένα έτος φωτός είναι η απόσταση που διασχίζει το φως σε ένα έτος, δηλαδή 9,5 τρισεκατομμύρια χιλιόμετρα.
Οι μαύρες τρύπες είναι εξαιρετικά πυκνά αντικείμενα με βαρύτητα τόσο ισχυρή που ούτε το φως δεν μπορεί να δραπετεύσει. Κυμαίνονται σε μέγεθος από τη μάζα ενός αστεριού έως και τα μεγαθήρια που υπάρχουν στους πυρήνες αρκετών γαλαξιών, εκατομμύρια ή ακόμα και δισεκατομμύρια φορές πιο ογκώδη. Η υπερμεγέθης μαύρη τρύπα του γαλαξία SDSS1335+0728 έχει μάζα περίπου ένα εκατομμύριο φορές μεγαλύτερη από τη μάζα του ήλιου.
Το περιβάλλον γύρω από μια υπερμεγέθη μαύρη τρύπα μπορεί να είναι εξαιρετικά βίαιο, καθώς σκίζει τα άστρα και καταπίνει οποιοδήποτε υλικό βρίσκεται εντός της βαρυτικής της έλξης. Οι ερευνητές είπαν πως φαίνεται να έχει σχηματιστεί ένας περιστρεφόμενος δίσκος διάχυτων υλικών γύρω από την υπερμεγέθη μαύρη τρύπα του SDSS1335+0728, με ορισμένα από τα υλικά να ‘καταβροχθίζονται’. Ένας τέτοιος δίσκος – που αποκαλείται δίσκος προσαύξησης (accretion disk) – εκπέμπει ενέργεια σε πολύ υψηλές θερμοκρασίες, γινόμενος μερικές φορές πιο λαμπρός και από ολόκληρους γαλαξίες.
Μια φωτεινή και συμπαγής περιοχή όπως αυτή, τροφοδοτούμενη από μια υπερμεγέθη μαύρη τρύπα στο κέντρο του γαλαξία, ονομάζεται «ενεργός γαλαξιακός πυρήνας» (active galactic nucleus).
«Αυτοί οι πυρήνες χαρακτηρίζονται από την εκπομπή τεράστιων ποσοτήτων ενέργειας σε διαφορετικά μήκη κύματος, από ραδιοκύματα έως ακτίνες γάμμα. Θεωρούνται από τα πιο φωτεινά αντικείμενα στο σύμπαν», είπε η αστροφυσικός Πάουλα Σάντσες Σάες του Ευρωπαϊκού Νοτίου Αστεροσκοπείου στη Γερμανία, επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Αστρονομία και Αστροφυσική (Astronomy & Astrophysics).
«Η μελέτη ενεργών γαλαξιακών πυρήνων είναι κρίσιμη στην κατανόηση της εξέλιξης των γαλαξιών και της φυσικής των υπερμεγεθών μαύρων τρυπών», πρόσθεσε η κα Σάντσες.
Αυτός ο γαλαξίας, με διάμετρο περίπου 52.000 έτη φωτός και μάζα ίση με περίπου 10 δισεκατομμύρια αστέρια μεγέθους σαν τον ήλιο, ήταν αντικείμενο παρατήρησης για δεκαετίες προτού εντοπιστούν ξαφνικές αλλαγές σε αυτόν το 2019. Έκτοτε, παρατηρείται αύξηση της φωτεινότητας στην καρδιά του γαλαξία.
Οι υπερμεγέθεις μαύρες τρύπες μερικές φορές εκτινάσσουν τεράστιους πίδακες από σωματίδια υψηλής ενέργειας στο διάστημα, αλλά δεν παρατηρήθηκε κάτι τέτοιο σε αυτή την περίπτωση, σύμφωνα με την αστροφυσικό και συν-συγγραφέα της μελέτης Λορένα Χερνάντες Γκαρσία του Πανεπιστημίου Βαλπαραΐσο της Χιλής.
Τι θα μπορούσε τότε να έχει ενεργοποιήσει αυτή την υπερμεγέθη μαύρη τρύπα;
«Αυτή τη στιγμή δεν γνωρίζουμε», είπε η κα Σάντσες.
«Θα μπορούσε να είναι μια φυσική διαδικασία του γαλαξία», πρόσθεσε η κα Χερνάντες. «Γνωρίζουμε πως ένας γαλαξίας περνάει από διαφορετικές φάσεις δραστηριότητας και μη-δραστηριότητας κατά τη διάρκεια της ζωής του. Κάτι μπορεί να συνέβη που ενεργοποίησε τον γαλαξία, όπως για παράδειγμα, ένα άστρο να έπεσε μέσα στη μαύρη τρύπα.»
Αν οι παρατηρήσεις αντιπροσωπεύουν κάτι άλλο από την έναρξη ενός ενεργού γαλαξιακού πυρήνα, τότε αυτό θα πρέπει να είναι ένα αστροφυσικό φαινόμενο που δεν έχει παρατηρηθεί ξανά, σύμφωνα με τους ερευνητές.
Ο Τοξότης Α*, βρίσκεται περίπου 26.000 έτη φωτός από τη Γη. Θα μπορούσε μήπως και αυτός να επανέλθει στη ζωή;
«Παρόμοια διαδικασία θα μπορούσε εν τέλη να συμβεί στον Τοξότη Α*, ο οποίος στην ουσία είναι αδρανής. Αλλά προς το παρόν δεν βρισκόμαστε σε κίνδυνο, και είναι πολύ πιθανό εάν ενεργοποιηθεί να μην το παρατηρήσουμε καν, διότι βρισκόμαστε πολύ μακριά από το κέντρο», είπε η κα Χερνάντες.
Του Will Dunham/Reuters
Μετάφραση: Βλαδίμηρος Αλεξάντρωφ
Επιμέλεια: Αλία Ζάε
