Ιστορία

Η ανασκαφή του Ιονίου Πανεπιστήμιου, του Πανεπιστημίου Κρήτης και της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων στον προϊστορικό οικισμό της Κοίμησης στη Θηρασία έφερε στο φως ένα σημαντικό εύρημα, το οποίο φωτίζει τα πρώτα βήματα της δημιουργίας της γραφής στο προϊστορικό Αιγαίο. Το εύρημα δημοσιεύτηκε σε ανοιχτή πρόσβαση από το Cambridge University Press, σε άρθρο των Κ. Σμπόνια, Ι. Τζαχίλη και Γ. Κορδατζάκη.

Την Παρασκευή 18 Ιουλίου 2025, το  ΑΠΕ-ΜΠΕ παρουσίασε τον σχολιασμό των δύο σφραγίδων από τον ερευνητή Μηνά Τσικριτσή, ο οποίος μέσα από αυτήν, συσχέτισε τη γραφή που φέρουν τα δύο νέα ευρήματα με την Κρητική Ιερογλυφική και τη Γραμμική Α, επισημαίνοντας ότι πρόκειται για πρώιμη γραφή αυτών, καθώς οι δύο σφραγίδες χρονολογούνται στα μέσα της 3ης χιλιετίας πΧ. Ο ίδιος συνδέει τα νέα ευρήματα με την έρευνα που παρουσιάστηκε πριν από δύο χρόνια στο ΑΠΕ-ΜΠΕ με θέμα «Σύμβολα Μινωικών Ιερογλυφικών και Γραμμικής Α από τη Μήλο στα μέσα της 3ης χιλιετίας π.Χ.» που είχαν εκπονήσει οι Δρ Μηνάς Τσικριτσής, ερευνητής αιγαιακών γραφών και Δρ Αδαμάντιος Σάμψων, αρχαιολόγος καθηγητής.

Όπως αναφέρεται σε δημοσίευμα που φιλοξενείται στον ιστότοπο του Ιονίου Πανεπιστημίου, που συνοψίζει τα αποτελέσματα της έρευνας των Κ. Σμπόνια, Ι. Τζαχίλη και Γ. Κορδατζάκη, και σήμερα αναδημοσιεύει το ΑΠΕ-ΜΠΕ με τη σύμφωνη γνώμη του καθηγητή Κ. Σμπόνια, «πρόκειται για δύο αποτυπώματα σφραγίδων σε λαβή αγγείου, τα οποία προέρχονται από ένα δωμάτιο του οικισμού που χρονολογείται στα μέσα της 3ης χιλιετίας π.Χ. (Πρωτοκυκλαδική ΙΙ περίοδος). Το πρώτο σφράγισμα (THS.1), στο άνω τμήμα της λαβής, προέρχεται από μία τρίπλευρη σφραγίδα με επιμήκεις επιφάνειες, διακοσμημένες με σειρά αφηρημένων και σχηματικών συμβόλων σε παρατακτική διάταξη. Τα διαδοχικά αυτά σημεία, τοποθετημένα σε συνεκτική ακολουθία, συνιστούν την πρωιμότερη μαρτυρία για εξελίξεις που συνδέονται με την εμφάνιση της γραφής στον αιγαιακό χώρο. Το δεύτερο σφράγισμα (THS.2), με γραμμικά και μαιανδροειδή διακοσμητικά θέματα, εντάσσεται στη γενικότερη παράδοση της αιγαιακής σφραγιδογλυφίας».

Το δημοσίευμα αναφέρει ακόμα ότι «τα πρώτα οργανωμένα συστήματα γραφής εμφανίζονται στη Μινωική Κρήτη, στις αρχές της 2ης χιλιετίας π.Χ. (Κρητική Ιερογλυφική και Γραμμική Α). Το σφράγισμα THS.1 από την Κοίμηση ίσως αντιπροσωπεύει ένα αρχικό στάδιο ανάπτυξης ενός πιο σύνθετου συστήματος επικοινωνίας, το οποίο εδράζεται στις κοινωνικοοικονομικές και πολιτισμικές πρακτικές του Αιγαίου κατά την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού. Σφραγίσματα σε κεραμικά που έγιναν πριν το ψήσιμο των αγγείων θα μπορούσαν να δηλώνουν τον κατασκευαστή, την προέλευση ή το περιεχόμενο του αγγείου. Τα σύμβολα του σφραγίσματος της Θηρασίας ενδέχεται να απεικονίζουν ονόματα ή ευρύτερα εννοιολογικά σχήματα σε ένα πρώιμο στάδιο ανάπτυξης της γραφής».

Στο δημοσίευμα του Ιονίου Πανεπιστημίου επισημαίνεται ακόμα ότι «με βάση τα αποτελέσματα της πετρογραφικής ανάλυσης του κεραμικού θραύσματος από τη μεταδιδάκτορα του Τμήματος Ιστορίας του Ιονίου Πανεπιστημίου Γ. Κορδατζάκη, η Νάξος, η οποία διατηρούσε ισχυρές συνδέσεις με τη Σαντορίνη, θεωρείται η πιο πιθανή πηγή τόσο των πρώτων υλών που χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή του αγγείου όσο και, ενδεχομένως, της προέλευσης του ίδιου του αγγείου και των σφραγισμάτων στη λαβή του.

»Η σημασία των αποτυπωμάτων θα πρέπει να ερμηνευτεί στο ευρύτερο δίκτυο θαλάσσιων ανταλλαγών του Αιγαίου, μέσω του οποίου διακινούνταν αγγεία και εμπορεύματα. Το σφράγισμα της Θηρασίας ενισχύει την ιδέα ότι η δημιουργία σύνθετων συστημάτων επικοινωνίας βρισκόταν ήδη σε εξέλιξη στο Αιγαίο, σε συνάρτηση με τη δήλωση ταυτότητας, τον έλεγχο αγαθών και την αυξανόμενη κοινωνική πολυπλοκότητα, χαρακτηριστικά των ‘πρωτοαστικών κοινωνιών’ της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού. Τα σύμβολα των σφραγισμάτων από τον οικισμό της Κοίμησης στη Θηρασία αντιπροσωπεύουν ένα μέχρι πρότινος άγνωστο βήμα στην πορεία προς τη δημιουργία της γραφής στο προϊστορικό Αιγαίο».

Ο καθηγητής Κ. Σμπόνιας δήλωσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ πως τα σύμβολα του σφραγίσματος της Θηρασίας, παρά τις μεμονωμένες ομοιότητες κάποιων σημείων με σημεία της λεγόμενης «Γραφής Αρχανών» και με την Κρητική Ιερογλυφική, δεν εντάσσονται σε κάποιο γνωστό σύστημα Αιγαιακών Γραφών ούτε συνδέονται με κάποια γενετική εξέλιξη με τις μεταγενέστερες κρητικές γραφές. «Μαρτυρούν τον προηγμένο πολιτισμό στον αιγαιακό χώρο στα μέσα της 3ης χιλιετίας π.Χ. και φωτίζουν τη χρήση των σφραγίδων ως το αρχαιότερο μέσο που συνδέεται με την εμφάνιση της πρώιμης γραφής στο Αιγαίο, βήματα που θα αποκρυσταλλωθούν μερικούς αιώνες αργότερα στη Μινωική Κρήτη», τονίζει.

Ο προϊστορικός οικισμός στη θέση Κοίμηση Θηρασίας, η ανασκαφή του οποίου πραγματοποιείται από το Ιόνιο Πανεπιστήμιο σε συνεργασία με το πανεπιστήμιο Κρήτης και την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, υπό τη διεύθυνση του καθηγητή Κ. Σμπόνια, της ομότιμης καθηγήτριας Ι. Τζαχίλη και της Μ. Ευσταθίου, χρονολογείται στην 3η και τις αρχές της 2ης χιλιετίας π.Χ. (Πρωτοκυκλαδική και Μεσοκυκλαδική περίοδος). «Βρίσκεται στο νότιο άκρο της Θηρασίας και τα κατάλοιπά του διατηρούνται σε εξαιρετικό βαθμό, καθώς καλύφθηκαν από τις αποθέσεις της μεγάλης έκρηξης του ηφαιστείου της Σαντορίνης. Η έρευνά του προσφέρει πολλά νέα στοιχεία για την πολεοδομική οργάνωση των Πρωτοκυκλαδικών οικισμών καθώς και για τη μετάβαση στη Μέση Εποχή του Χαλκού, συμπληρώνοντας τα στοιχεία από τον προϊστορικό Ακρωτήρι, τα πρωιμότερα στρώματα του οποία είναι θαμμένα κάτω από τα κτίρια της υστεροκυκλαδικής πόλης», επισημαίνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κος Σμπόνιας.

Το κλασικό βιβλίο «Ταξίδια» του Μάρκο Πόλο αναφέρει τρόπους ζωής και γεγονότα που ο Βενετός εξερευνητής είδε διασχίζοντας την Ασία, φτάνοντας έως την Άπω Ανατολή, στην Κίνα, κατά την περίοδο της Δυναστείας Γιουάν, μερικά χρόνια πριν το 1300 μ.Χ.

Το βιβλίο χωρίζεται σε κεφάλαια γεωγραφικών τοποθεσιών. ‘Ενα μιλάει για τη Μέση Ανατολή, το επόμενο για την Ινδία, καθώς ο Μάρκο Πόλο ακολουθούσε τον Δρόμο του Μεταξιού. Μετά αναφέρεται η Μαντζουρία και μετά μια δυτική διάσχιση προς το Θιβέτ. Τελευταίο είναι μια νότια διάσχιση από τη Μαντζουρία προς τη Νότια Κίνα. Σε όλα, ο Μάρκο Πόλο αναφέρει συνήθειες των λαών, πράγματα που είδε και αναφορές που άκουσε.

Στο κεφάλαιο της Κίνας, η αφήγηση αρχίζει με τον Μεγάλο Χαν, δηλαδή τον Τάρταρο αυτοκράτορα Κουμπλάι Χαν, που τότε ήταν 42 ετών. Ο Μάρκο Πόλο λέει πως αν και είχε λάβει μέρος σε πολλές μάχες πριν γίνει αυτοκράτορας (αφού εν τέλει οι Τάρταροι πολεμούσαν επί 72 χρόνια πριν μπορέσουν να καταλάβουν την Κίνα) έλαβε μέρος μόνο σε μία αφότου έγινε αυτοκράτορας, την οποία περιγράφει στο βιβλίο. Μόνο από τους αριθμούς της μάχης μπορεί κάποιος να δει ότι η Ταρταρική, όπως την αναφέρει ο Πόλο, ή αλλιώς η Μογγολική αυτοκρατορία ήταν η μεγαλύτερη στη γνωστή ιστορία. Μπορούσε να συγκεντρώσει στρατό μεγαλύτερο από κάθε σύγχρονή μας συμμαχία κρατών και εκτεινόταν από την Κασπία θάλασσα έως την Κορεατική χερσόνησο.

Μόνο ένα μικρό κλάσμα του στρατού του Κουμπλάι Χάν βρισκόταν κοντά του όταν το χρειάστηκε για αυτήν τη μάχη. Παρόλα αυτά, το σύνολο των δύο στρατών μαζί με τους επαναστάτες Ταρτάρους διοικητές που του επιτέθηκαν, ξεπερνούσε το ένα εκατομμύριο άντρες, με το 60% να είναι ιππείς.

Διάφορα άλλα στοιχεία και πληροφορίες για τις τότε πόλεις επίσης δείχνουν το τεράστιο της αυτοκρατορίας. Τα τείχη του παλατιού και μόνο είχαν περίμετρο 40 χιλιομέτρων, με μια πολύ μεγάλη έκταση της πόλης εκτός τειχών, και με δώδεκα ενωμένα μεταξύ τους προάστια πέρα από αυτήν την έκταση, το καθένα διαμέτρου 8 χιλιομέτρων.

Ο Μάρκο Πόλο εργάστηκε για την κυβέρνηση του Κουμπλάι, ο οποίος τού ανέθεσε να περιηγηθεί στα διάφορα μέρη της αυτοκρατορίας όπου είδε και κατέγραψε πολλά στοιχεία. Αφοσιωμένος στη χριστιανική πίστη, βρήκε μεγάλη αποδοχή από τον Κουμπλάι Χαν και έκανε τελετές για τρεις θρησκείες συμπεριλαμβανομένου του χριστιανισμού, και προσευχόταν και στους τρεις θεούς, και «σε αυτόν που είναι ο ανώτερος στον ουρανό» όπως έλεγε, χωρίς να διευκρινίζει.

Στην πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας στα βόρεια, στη Μαντζουρία, κοντά στο σημερινό Πεκίνο, υπήρχε περίπολος το βράδυ, και απαγορευόταν η κυκλοφορία μετά από μία ορισμένη ώρα, εκτός από περιπτώσεις ανάγκης.

Αυτό γινόταν για να μην υπάρξουν σχέδια ανατροπής της κυβέρνησης από τους διαφορετικής φυλής πληθυσμούς. Αυτοί που ζούσαν στην πόλη τότε ήταν ένα άλλο μογγολικό φύλο που ο Μάρκο Πόλο αναφέρει ως Καθάυ, που αναφέρεται μάλλον στους Κιτάν, ένα γνωστό μογγολικό φύλο που πιθανότατα είχε απορροφήσει τον κινεζικό πολιτισμό. Ο Πόλο τούς ξεχωρίζει από τους Ταρτάρους σαν φυλή και λέει ότι ήταν ο πιο ευγενικός λαός που είχε συναντήσει, και με καλή προσωπική υγιεινή. Τον χειμώνα προσπαθούσαν να κάνουν μπάνιο κάθε μέρα, και το καλοκαίρι τρεις φορές την εβδομάδα. Όταν συναντούσαν κάποιον τον χαιρετούσαν με καθαρή φωνή και χαμόγελο.

Ο Πόλο αναφέρει ένα περιστατικό που μάλλον έδωσε έμπνευση σε πολλούς μεταγενέστερους συγγραφείς, για έναν Σαρακηνό μουσουλμάνο διοικητή ενός τμήματος της αυτοκρατορίας, που ζούσε επίσης στην πρωτεύουσα τον καιρό που ήταν και ο Πόλο εκεί, που ήλεγχε τον Μεγάλο Χαν. Ο Σαρακηνός, ονόματι Αχμέντ, είχε κάνει δυνατά ξόρκια στον Μεγάλο Χαν ώστε να πιστεύει ότιδήποτε του λέει και έτσι έδινε όποια θέση ήθελε να δώσει με αντάλλαγμα χρήματα και έκλεβε όποια γυναίκα ήθελε να κλέψει. Αν κάποιος του έφερνε αντίρρηση τον συκοφαντούσε στον Μεγάλο Χαν, και ο τελευταίος απλώς  έλεγε «κάνε όπως νομίζεις», με αποτέλεσμα τον θάνατο πολλών αθώων, τη συσσώρευση τεράστιου πλούτου και την ατίμωση πολλών γυναικών.

Ο αγανακτισμένος γηγενής πληθυσμός κατάφερε μετά από χρόνια να του στήσει παγίδα για να τον εξοντώσει. Όταν ο Κουμπλάι Χαν το ερεύνησε, ανακάλυψε τα εκγλήματα του Αχμέντ και κατάλαβε ότι τα έκανε επειδή η θρησκεία του έλεγε ότι είναι εντάξει να βλάπτει τους αλλόθρησκους, και έτσι δεν τα θεωρούσε αμαρτίες.

Ως συνέπεια ο Κούμπιλαϊ αποστράφηκε βαθιά τον ισλαμισμό, κάλεσε τους Σαρακηνούς αξιωματούχους του μπροστά του και τους επέβαλε να ακολουθήσουν τα ταρταρικά έθιμα.

Για να δώσει μια γεύση του μεγέθους και πλούτου της αυτοκρατορίας, περιγράφει το παλάτι του Μεγάλου Χαν, το οποίο μόνο στις αίθουσες συμποσίου λέγεται ότι φιλοξενούσε 40.000 άτομα. Οι ευγενείς και οι ιππότες του Μεγάλου Χαν παρευρίσκονταν στα συμπόσια με τις γυναίκες τους. Ένα ίδιο παλάτι είχε χτιστεί για τον διάδοχό του.

Στο παλάτι επίσης διέμεναν και έτρωγαν καθημερινά 3.000 ιππείς της τιμητικής φρουράς του Κουμπλάι Χαν. Αυτοί άλλαζαν κάθε τρεις μέρες με άλλες τρεις ομάδες των 3.000, αριθμώντας συνολικά 12.000 ιππείς, ονόματι Κεσίκτεν, που στη γλώσσα μας σημαίνει ιππότες και υπερασπιστές του άρχοντα.

Στον κάθε ένα από αυτούς ο Κουμπλάι έδινε δεκατρία μακριά ενδύματα διακοσμημένα με πολύτιμους λίθους, για να φορούν από ένα στο επίσημο συμπόσιο του κάθε μήνα, ανάλογα με το ένδυμα που θα φορούσε ο ίδιος ο Κουμπλάι. Το καθένα κόστιζε 10.000 χρυσά νομίσματα της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, αφηγείται ο Πόλο. Ο  μισθός της αδρά αμειβόμενης φρουράς του αυτοκράτορα της Κωνσταντινούπολης, των Βαράγγων, ήταν 150 χρυσά το έτος.

Ο Κουμπλάι Χαν ήταν πιθανότατα ο μόνος αυτοκράτορας που μπορούσε να το κάνει αυτό.

Περιγράφεται εν συντομία και ο Πράσινος Λόφος, ένας λόφος όπου το έδαφος και τα δέντρα ήταν καλυμμένα με βαθυπράσινο λάπις λάζουλι, το οποίο είναι πολύτιμος λίθος.

Στις παρελάσεις για τον εορτασμό του νέου έτους παρήλαυναν έως και 5.000 ελέφαντες του Μεγάλου Χαν, στολισμένοι με κεντητά υφάσματα. Σύμφωνα με σύγχρονους ιστορικούς, ο Μάρκο Πόλο έμεινε στην Κίνα 17 χρόνια, και έτσι πιθανώς είδε πολλά από αυτά με τα μάτια του, και ίσως ακόμα περισσότερα, τα οποία δεν κατέγραψε.

Όταν οι Ευρωπαίοι έμαθαν για αυτά μετά την επιστροφή του, μπορούμε να φανταστούμε τι εντύπωση θα τους έκαναν!

Ο Μεγάλος Χαν επίσης αναπλήρωνε τα ζώα ή σιτηρά που ο κόσμος έχανε λόγω επιδημιών ή κακοκαιρίας, και τους απήλλασσε από τους φόρους ενός έτους.

Ακόμη, βοηθούσε τους φτωχούς που δεν μπορούσαν να έχουν ένα πιάτο φαγητό την ημέρα. Όπως κατέγραψε ο Πόλο, όποιος πήγαινε στο παλάτι ζητώντας φαγητό πάντοτε λάμβανε – κάθε μέρα δίνονταν 20.000 μπολ ρυζιού και κεχριού στους φτωχούς που το ζητούσαν.

Οι περιγραφές που βρίσκονται στο βιβλίο του Μάρκο Πόλο είναι αρκετά επιφανειακές και είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς από αυτές τον πολιτισμό των κατοίκων της Κίνας. Είναι κάτι σαν φωτογραφία, πολύ τυπικό του δυτικού τρόπου σκέψης. Παρόλα αυτά, το βιβλίο «Ταξίδια» του Μάρκο Πόλο μάς προσφέρει την ευκαιρία για ένα ταξίδι στον χρόνο και τον χώρο.

Μια συνοπτική ιστορία της Γαλλίας αποτελεί το πρόσφατο βιβλίο του Κόλιν Τζόουνς «Η συντομότερη Ιστορία της Γαλλίας», με υπότιτλο «Από τη Ρωμαϊκή Γαλατία στην επανάσταση και την πολιτιστική ακτινοβολία — Μια Παγκόσμια Ιστορία για την εποχή μας».

Μέσα σε 300 περίπου σελίδες, ο Τζόουνς έχει συμπυκνώσει περίπου 2.000 χρόνια ιστορίας σε ένα ευανάγνωστο, διορατικό, αλλά και διασκεδαστικό βιβλίο, χωρίς να ‘στριμώξει’ τα θέματα του. Παραδόξως, οι ιστορικές εποχές — από τη βασιλεία του Χλωδοβίκου Α΄ και την άνοδο των Φράγκων μέχρι τη στρατιωτική και ιδεολογική πάλη μεταξύ της γαλλικής χριστιανοσύνης και την άνοδο του Ισλάμ, την επαναστατική και ναπολεόντεια εποχή και τη σύγχρονη εποχή του 20ου και 21ου αιώνα — ρέουν αρκετά ομαλά από το ένα στο άλλο.

Ο συγγραφέας συζητά στην εισαγωγή του την ιδέα της Γαλλίας ως αμάλγαμα ιδεών, πολιτισμών και λαών. Στη συνέχεια, προχωρά στην επίδειξη τού πώς ακριβώς, κατά τη διάρκεια των χιλιετιών, προέκυψε αυτός ο χαρακτήρας. Δεν ήταν μόνο οι συγκρούσεις, οι φιλοσοφικές ιδέες και τα βασιλικά διατάγματα που επέφεραν αλλαγές στη Γαλλία, αλλά, όπως υποδεικνύει νωρίς ο Τζόουνς, και οι κλιματικές αλλαγές και η εξάπλωση ασθενειών που συχνά ανάγκαζαν τη χώρα να αλλάζει και να προσαρμόζεται.

Από τη Μικρή Εποχή των Παγετώνων μέχρι τον Μαύρο Θάνατο, ο Τζόουνς παρέχει αρκετές λεπτομέρειες για να διασφαλίσει ότι οι αναγνώστες μπορούν να κατανοήσουν τον αντίκτυπο και τη σοβαρότητα τέτοιων στιγμών. Όσον αφορά τις συρράξεις, όμως, δύσκολα μπορεί κανείς να σκεφτεί τη Γαλλία χωρίς τον θεσμό του πολέμου.

Πόλεμος και Θρησκεία

Ο Τζόουνς καθοδηγεί τον αναγνώστη μέσα από τη σταθερότητα της μοναδικής βασιλείας του Χλωδοβίκου (ή Κλόβις) Α΄ και την επακόλουθη αστάθεια μετά τον θάνατό του, όταν το φράγκικο βασίλειό του χωρίστηκε μεταξύ των τεσσάρων γιων του, με αποτέλεσμα την Αυστρασία, τη Νευστρία, τη Βουργουνδία και την Ακουιτανία. Δεν ήταν η τελευταία φορά που το βασίλειο θα χωριζόταν. Ο Λουδοβίκος ο Ευσεβής, γιος του Καρλομάγνου, επίσης χώρισε το βασίλειό του μεταξύ των τριών επιζώντων γιων του: του Λοθαρίου, του Λουδοβίκου του Γερμανικού και του Καρόλου του Φαλακρού.

Όπως προαναφέρθηκε, η θρησκεία έπαιξε έναν εξαιρετικά σημαντικό ρόλο στη γέννηση και την ανάπτυξη της Γαλλίας, και συγκεκριμένα ο Χριστιανισμός, και ο Τζόουνς υφαίνει τη σημασία της θρησκείας σε όλη του την αφήγηση. Από την ήττα του στρατού των Ομεϋαδών στην Τουρ και τον προσηλυτισμό των Βίκινγκ στον Χριστιανισμό, μέχρι τους θρησκευτικούς πολέμους μεταξύ Καθολικών και Προτεσταντών κατά τον 16ο αιώνα και την ανατροπή και αποκατάσταση του Καθολικισμού τον 19ο αιώνα, η θρησκεία δικαιωματικά έχει τη θέση της στη «Συντομότερη Ιστορία της Γαλλίας».

Ομοίως, η σημερινή Γαλλία δεν μπορεί να κατανοηθεί χωρίς την εξέταση της επιρροής της Γαλλικής Επανάστασης και της, κατά καιρούς, βίαιης ώθησης της χώρας προς τον ρεπουμπλικανισμό. Από το 1789 και μετά, ο Τζόουνς σημειώνει την πολιτική αλλαγή φρουράς από τη μοναρχία στον ρεπουμπλικανισμό, από την αυτοκρατορία στη μοναρχία, μετά από τον ρεπουμπλικανισμό στη μοναρχία και τελικά στην Τρίτη, την Τέταρτη και τη σημερινή Πέμπτη Ρεπουμπλικανική Πολιτεία (με το διχασμένο Βισύ και την «Ελεύθερη» Γαλλία να συμμετέχουν κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου). Η Γαλλία είναι πραγματικά μια ενδιαφέρουσα μελέτη της εθνικής πολιτικής και των εσωτερικών πολιτικών, καθώς και των εξωτερικών πολιτικών, με τις αποικιακές και μεταποικιακές εποχές της.

Εξαιρετική γραφή και σχεδιασμός

Ο Τζόουνς καλύπτει ένα πολύ ευρύ πεδίο, συμπεριλαμβανομένων πολιτιστικών θεμάτων, όπως οι φιλοσοφίες του Γαλλικού Διαφωτισμού και οι καλλιτεχνικές δημιουργίες που αλλάζουν το τοπίο. Ωστόσο, ο συγγραφέας παραμένει ισορροπημένος. Η «Συντομότερη Ιστορία της Γαλλίας» παρουσιάζει την ιστορία όπως θα έπρεπε να παρουσιάζεται, με έναν ψύχραιμο, αν και εξαιρετικά διασκεδαστικό τρόπο. Σίγουρα, για τους πολλούς αιώνες που καλύπτει, θα περίμενε κανείς να περνάει γρήγορα τα χρόνια σε κάθε σελίδα, αλλά αυτό δεν οδηγεί πάντα σε ένα ρέον, ευχάριστο κείμενο. Ο Τζόουνς το πετυχαίνει κάνοντας το βιβλίο του σταθερά συναρπαστικό, αποδεικνύοντας ότι, αν και Βρετανός, είναι ένας από τους κορυφαίους μελετητές της γαλλικής ιστορίας.

Η ομάδα σχεδιασμού του βιβλίου αξίζει επίσης συγχαρητήρια. Οι χάρτες και τα γραφικά είναι σαφή και πολύ χρήσιμα, κάνοντας την ανάγνωση ακόμα πιο εντυπωσιακή. Η χρήση φωτογραφιών σε όλο το βιβλίο ήταν επίσης μια ωραία πινελιά. Η εμπειρία του εκδότη στην οργάνωση ενός τέτοιου βιβλίου είναι εμφανής – πράγματι, υπάρχουν 20 «Σύντομες» εργασίες μέχρι στιγμής από τις εκδόσεις The Experiment Publishing. Η «Συντομότερη Ιστορία της Γαλλίας» αποτελεί μία ένδειξη ότι και τα υπόλοιπα ανάλογα έργα ίσως αξίζει να διαβαστούν. Σίγουρα φαίνεται να είναι ο «συντομότερος» τρόπος για να αποκτήσετε περισσότερες γνώσεις σχετικά με πολλά ιστορικά θέματα.

«Η συντομότερη Ιστορία της Γαλλίας: Από τη Ρωμαϊκή Γαλατία στην Επανάσταση και την Πολιτιστική Ακτινοβολία — Μια Παγκόσμια Ιστορία για την Εποχή μας»

Συγγραφέας: Colin Jones
Εκδότης: The Experiment Publishing, 15 Απριλίου 2025
Χαρτόδετο, 304 σελίδες

Του Dustin Bass

Ο Λέων, γνωστός στην εποχή του ως Λέων ο φιλόσοφος ή Λέων ο Μαθηματικός, ασχολήθηκε με πολλούς κλάδους της επιστήμης και τα επιτεύγματά του αναγνωρίστηκαν και τιμήθηκαν τόσο από τους Βυζαντινούς όσο και από τους Άραβες.

Γεννήθηκε γύρω στα 790 μ.Χ. στη Θεσσαλία και μεγάλωσε στην Άνδρο. Έζησε στην Κωνσταντινούπολη για ένα χρονικό διάστημα όπου και διδάχτηκε γραμματική και προσωδία (κλάδοι του trivium – στα μεσαιωνικά πανεπιστήμια, το trivium αποτελείται από τρία αντικείμενα μελέτης. Στα ελληνικά μεταφράζεται ως «οι τρεις δρόμοι»). Στη συνέχεια, επέστρεψε στο νησί του και μελέτησε ρητορική, μαθηματικά και αστρονομία, υπό την καθοδήγηση ενός μοναχού-δασκάλου.

Ο Λέων αγαπούσε τη γνώση και γύριζε σε μοναστήρια και σε βιβλιοθήκες αποφασισμένος να συλλέξει όσο περισσότερη μπορούσε. Εμβάθυνε σε πολλές επιστήμες, όπως στα μαθηματικά (συγκεκριμένα στην αριθμητική και στη γεωμετρία), στην αστρονομία και στη μουσική (κλάδοι που αποτελούσαν το quadrivium – τους «τέσσερις δρόμους»). Το 835, πήγε πάλι στην Κωνσταντινούπολη και άρχισε να παραδίδει ιδιαίτερα μαθήματα.

Η πορεία του Λέοντα

Εκείνη την εποχή, ο Λέων δεν είχε γίνει ακόμα γνωστός. Μία από τις απόψεις που επικρατούν μεταξύ των ιστορικών είναι ότι ένας από τους πρώην μαθητές του, τον οποίο είχε διδάξει γεωμετρία και ο οποίος είχε γίνει γραμματέας ενός στρατηγού, συνελήφθη από τους Άραβες κατά τη διάρκεια μίας μάχης.

Έγινε σκλάβος στο παλάτι του χαλίφη αλ Μαμούν στη Βαγδάτη, εκπλήσσοντας τον με τις γνώσεις του στη γεωμετρία και ακόμα περισσότερο γνωστοποιώντας του ότι στο Βυζάντιο υπήρχαν χιλιάδες άνθρωποι με ανώτερη μόρφωση. Όταν ρωτήθηκε πού είχε μορφωθεί, μίλησε για τον Λέοντα. Ο χαλίφης αλ Μαμούν ελευθέρωσε τον μαθητή και τον έστειλε πίσω μαζί με μία σειρά από μαθηματικά προβλήματα. Ο μαθητής τα έδωσε στο δάσκαλό του, και ο Λέων τα έλυσε χωρίς δυσκολία.

Όταν ο χαλίφης τα είδε λυμένα, ενθουσιάστηκε και έγραψε δύο επιστολές: μία στον Λέοντα και μία στον αυτοκράτορα Θεόφιλο, όπου ισχυριζόταν ότι θα του προσέφερε τεράστιες ποσότητες χρυσού και αιώνια ειρήνη εάν ο αυτοκράτορας δεχόταν να στείλει τον Λέοντα για να διδάξει στη Βαγδάτη. Ο Θεόφιλος αρνήθηκε και διόρισε τον Λέοντα δημόσιο διδάσκαλο, παραχωρώντας του τον ναό των Αγίων Σαράντα, όπου γίνονταν δωρεάν επιστημονικές διαλέξεις. Το 840, τον έκανε και Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης, όμως τρία χρόνια μετά – έναν χρόνο μετά τον θάνατο του αυτοκράτορα – καθαιρέθηκε ως εικονομάχος.

Η ιστορία του, όμως, δεν τελειώνει εκεί. Το 855, με την αμέριστη συμπαράσταση της αυτοκράτειρας Θεοδώρας (η οποία τον είχε καθαιρέσει από τον επισκοπικό θρόνο της Θεσσαλονίκης), του γιου της αυτοκράτορα Μιχαήλ Γ΄ (του Μέθυσου) και του Καίσαρα (πρωθυπουργού) Βάρδα, ανασυγκροτεί το «Πανδιδακτήριον» της Μαγναύρας, και το 855 μ.Χ. αναγορεύεται σε «ύπατο των φιλοσόφων», δηλαδή σε ένα είδος πρύτανη. Ξεκινάει να διδάσκει μαθηματικά (άλγεβρα και γεωμετρία), μουσική και αστρονομία. Μαθητές του υπήρξαν μεγάλες προσωπικότητες όπως ο Φώτιος ο Μέγας, ο Αρέθας, ο Κύριλλος και ο Μεθόδιος (οι διαφωτιστές των Σλάβων) και ο αστρονόμος Θεοδήγιος. Λίγα είναι γνωστά για τη λειτουργία αυτού του σχολείου.

Η επιστημονική συνεισφορά του

Ο Λέων ήταν ο πρώτος παγκοσμίως που εισήγαγε τα γράμματα αντί των αριθμών τόσο στη θεωρητική αριθμητική όσο και στην άλγεβρα (π.χ. στις εξισώσεις). Διέσωσε όλα τα συγγράμματα των μεγάλων Ελλήνων επιστημόνων, όπως του Απολλωνίου του Περγαίου, του Θεωνά του Αλεξανδρέως, του μεγάλου Ευκλείδη (με ερμηνευτικά σχόλια του ιδίου), του Αρχιμήδη και του Πτολεμαίου και φρόντισε για τη μεταφορά πολλών εξ αυτών των έργων στην αυλή του χαλίφη.

Επίσης, συνέταξε αστρονομικούς πίνακες και διόρθωσε ένα λάθος του αστρονόμου Πορφυρίου σχετικά με την κίνηση των πλανητών. Δυστυχώς, από το μεγάλο συγγραφικό του έργο σώζονται πολύ λίγα.

Ο Λέων έμεινε περισσότερο γνωστός για την τελειοποίηση του αρχαίου συστήματος τηλεπικοινωνίας, του οπτικού τηλεγράφου. Οι φρυκτωριανοί πύργοι χρησιμοποιούταν από την αρχαιότητα για να προειδοποιούν για επικείμενες επιδρομές. Οι αλυσίδες όμως των φρυκτωριών είχαν μήκος μόνο μερικών δεκάδων χιλιομέτρων. Ο Λέων δημιούργησε μία αλυσίδα επτά φρυκτωρικών πύργων-σταθμών, μήκους περίπου δύο χιλιάδων χιλιομέτρων, που ξεκινούσε από την Κωνσταντινούπολη και έφτανε ως την Ταρσό της Κιλικίας, τους οποίους και έκτισε στις ψηλότερες κορυφές των οροσειρών που μεσολαβούσαν μεταξύ των δύο πόλεων, ώστε η φωτιά τους να είναι ορατή από εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά. Το σύστημα μετέδιδε όχι ένα αλλά δώδεκα διαφορετικά μηνύματα (όπως επιδρομή, νίκη ή ήττα, υποχώρηση του εχθρού, πυρκαγιά, σεισμό ή πλημμύρα κ.ά.).

Αυτό ήταν δυνατό χάρη σε δύο τέλεια συγχρονισμένα μηχανικά ρολόγια, τα πρώτα μηχανικά ρολόγια στην ιστορία, τοποθετημένα στα δύο άκρα της φρυκτωρικής αλυσίδας, που λειτουργούσαν με βάση μία διαίρεση της ημέρας σε σταθερές ώρες με αντίστοιχα συμφωνημένα 12 μηνύματα.

Με το παραπάνω σύστημα, το αυτοκρατορικό επιτελείο στην Κωνσταντινούπολη μπορούσε να πληροφορηθεί για το τι συνέβαινε στο καίριας σημασίας ανατολικό μεθοριακό μέτωπο από μία έως το πολύ έντεκα ώρες.

Ο Λέων, ως γνώστης της αλεξανδρινής τεχνολογίας, δημιούργησε ακόμη διάφορες «αυτόματες» μεταλλικές κατασκευές για τα βυζαντινά ανάκτορα, αξιοποιώντας την υδροστατική και αεροστατική πίεση. Ένα από τα σημαντικότερα υπήρξε, κατά το «Περί βασιλείου τάξεως», έργο του Κωνσταντίνου Ζ΄ Πορφυρογέννητου (912-949), το «μηχανικόν σάρωθρον», δηλαδή μια μηχανική χελώνη που καθάριζε τους δρόμους της Βασιλεύουσας, κάτι παρόμοιο με τους οδοκαθαριστές.

Λέων ο αστρολόγος

Τέλος, ο Λέων υπήρξε και αστρολόγος και του αποδίδονται πολυάριθμες προβλέψεις όπως: μια καλή σοδειά στη Θεσσαλονίκη, η άνοδος του Βασιλείου Α΄ του Μακεδόνα και ο σεισμός του 869 στην Κωνσταντινούπολη – πρόβλεψη η οποία του επέτρεψε να φύγει εγκαίρως. Δεν προφήτευε όμως μόνο μέσω των αστεριών: σύμφωνα με τρεις χρονικογράφους, είδε την πτώση ενός αγάλματος ως οιωνό της δολοφονίας του Καίσαρα Βάρδα. Αρκετά αστρολογικά γραπτά έχουν διατηρηθεί με το όνομά του.

Δυστυχώς δεν μπορούν να επαληθευτούν όλες οι λεπτομέρειες για την ζωή του Λέοντα, με τους ιστορικούς να διαφωνούν για ορισμένα ζητήματα.

Πηγές

1. Δημήτριος Ντούρτας, Λέων ο Μαθηματικός: ο μεγαλύτερος επιστήμονας του Βυζαντίου, Αντίβαρο, 2008
2. Μάριος Νοβακόπουλος, Λέων ο μαθηματικός: Βυζαντινός επιστήμονας και εφευρέτης, mnovakopoulos.blogspot.gr, 2018
3. Hrothsige Frithowulf, Leo the mathematician: The logician of Byzantinen Philosophy, Malevus, 2023