Κοινωνικές επιστήμες

Στο προηγούμενο άρθρο σχετικά με τις θεωρίες του Τζορτζ Χέρμπερτ Μηντ (George Herbert Mead) είδαμε ότι η επικοινωνία επιτυγχάνεται μέσα από τα νεύματα, με τα βασικότερα αυτών να είναι τα σημαντικά σύμβολα με κυρίαρχη θέση τα φωνητικά (ομιλία).

Πολλοί έχουν ασχοληθεί με τον ορισμό του νου και με το τι είναι ο ‘εαυτός’. Στο παρόν άρθρο θα αναφερθούμε στο ορισμό που δίνει ο Μηντ για τον νου και πώς ερμηνεύει τον εαυτό μέσα από αυτόν.

Νους

Ο Μηντ αντιλαμβάνεται τον νου ως κάτι που γεννιέται μέσα από την κοινωνία και όχι ως κάτι που ενυπάρχει στο άτομο. Όπως είδαμε και στα προηγούμενα άρθρα σχετικά με την προτεραιότητα της κοινωνικής συνείδησης έναντι της ατομικής και τον ορισμό που δίνει στη σκέψη, με τον ίδιο τρόπο βλέπει και τον νου. Για τον Μηντ, ο νους είναι μία εσωτερική συζήτηση με τον εαυτό και η κοινωνική διαδικασία υπάρχει πριν από αυτόν.

Ο Μηντ ορίζει τον νου με βάση τη λειτουργία του. Ως ξεχωριστό χαρακτηριστικό του διακρίνει την ικανότητα του ατόμου να προκαλεί την ίδια απόκριση όχι μόνο του άλλου ατόμου, αλλά και της κοινότητας συνολικά, σχηματίζοντας μία οργανωμένη απόκριση. Επίσης, διακρίνει τη δεξιότητα του ατόμου να λαμβάνει αποφάσεις σε περίπλοκες καταστάσεις. Το τελευταίο έρχεται πιο κοντά στην πραγματιστική προσέγγιση.

Εαυτός

Για τον Μηντ, ο εαυτός επίσης προαπαιτεί την κοινωνική διαδικασία, όπως και όλες οι κύριες έννοιες. Δηλαδή ο εαυτός διαμορφώνεται μέσα από την κοινωνική δραστηριότητα και την επικοινωνία με τους άλλους. Ο εαυτός, κατά τον Μηντ, συνιστά και υποκείμενο και αντικείμενο, και είναι μία εσωτερική διαδικασία, μία εσωτερική συζήτηση την οποία παρομοιάζει με τη συζήτηση με τον άλλον. Έτσι, δεν πιστεύει ότι τα ζώα διαθέτουν εαυτό ούτε και τα βρέφη, διότι δεν έχουν ακόμα επικοινωνήσει με τους άλλους.

Πιστεύει ότι αφότου αναπτυχθεί ο εαυτός υπάρχει η δυνατότητα να συνεχίσει να υπάρχει χωρίς τους άλλους. Επίσης, ότι τα άτομα έχουν την ικανότητα να μην τον εκδηλώσουν εάν δεν επιθυμούν. Ο εαυτός για τον Μηντ σχετίζεται διαλεκτικά με τον νου, και το σώμα δεν αποτελεί από μόνο του εαυτό. Γενικός μηχανισμός της ανάπτυξης του εαυτού είναι η ικανότητα της τοποθέτησης του ατόμου ασυνείδητα στη θέση του άλλου, πράττοντας όπως ο άλλος. Δηλαδή, η εξέταση του εαυτού μέσα από την οπτική του άλλου.

Ο εαυτός επιτρέπει στα άτομα να σκέφτονται πριν μιλήσουν και να παίρνουν αποφάσεις για το τι θα πουν. Επίσης, προκειμένου να έχουν τα άτομα εαυτό θα πρέπει να μπορούν να αυτοαξιολογούνται. Για να επιτευχθεί αυτό πρέπει να θέσουν τον εαυτό τους στο ίδιο πεδίο εμπειρίας που βάζουν τους άλλους. Οι άνθρωποι δεν μπορούν να βιώσουν άμεσα τον εαυτό τους και η σκοπιά από την οποία τον βιώνουν είναι μέσα από την οπτική ενός ατόμου ή κοινωνικού συνόλου.

Ο Μηντ έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ανάπτυξη του εαυτού. Έδωσε σημασία στην ανάπτυξή του εαυτού κατά την παιδική ηλικία και διέκρινε δύο στάδια. Το στάδιο του παιξίματος (play) και το στάδιο του παιχνιδιού (game).

Το στάδιο του παιξίματος (play)

Το στάδιο του παιξίματος είναι το πρώτο στάδιο. Σε αυτό, το παιδί παίζοντας έχει τη δυνατότητα να μπει στον ρόλο κάποιου άλλου, καθώς μιμείται δασκάλους, γιατρούς, γονείς κ.ά. κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού. Μέσα από το παιχνίδι του, το παιδί οικοδομεί τον εαυτό του, μαθαίνοντας να είναι τόσο το υποκείμενο όσο και το αντικείμενο. Όμως εδώ προκύπτει ένα ζήτημα. Ένα παιδί που παίζει συγκεκριμένους ρόλους, όπως για παράδειγμα των γονιών του, είναι πολύ πιθανόν στη πορεία να αρχίσει να αξιολογεί τον εαυτό του με τον ίδιο τρόπο όπως το αξιολογούν εκείνοι. Επίσης, στην περίπτωση αυτή, η διαμόρφωση του εαυτού περιορίζεται λόγω τού ότι οι ρόλοι που αναλαμβάνει το παιδί είναι περιορισμένοι.

Το στάδιο του παιχνιδιού (game)

Το στάδιο του παιχνιδιού είναι ουσιώδες για τη δημιουργία του εαυτού. Σε αυτό το στάδιο το παιδί καλείται να αναλάβει τους ρόλους όλων όσων συμμετέχουν στο παιχνίδι και όχι μόνο κάποιων διακεκριμένων όπως στο προηγούμενο στάδιο. Ο Μηντ παρομοιάζει αυτό το στάδιο με έναν αγώνα μπέιζμπολ. Το παιδί θα πρέπει να μπορεί να αναλάβει όλους τους ρόλους και όταν η κατάσταση το απαιτεί θα πρέπει να αναδύεται ο απαιτούμενος για την αντιμετώπιση της ρόλος. Όπως, για παράδειγμα, ο ρόλος του αμυντικού στο μπέιζμπολ, όταν το παιδί παίζει ως αμυντικός.

Η διαμόρφωση της προσωπικότητας ξεκινάει από το στάδιο του παιξίματος και ολοκληρώνεται με το στάδιο του παιχνιδιού. Μέσα από τα δύο αυτά στάδια, σύμφωνα με τον Μηντ, τα παιδιά μαθαίνουν πώς να λειτουργούν και να συμπεριφέρονται μέσα σε μία συγκεκριμένη ομάδα.

Γενικευμένος άλλος

Ο γενικευμένος άλλος αποτελεί τη στάση ολόκληρης της κοινότητας. Για τη διαμόρφωση ενός πλήρους εαυτού, κρίνεται απαραίτητη η υιοθέτηση αυτής της στάσης από το άτομο. Έτσι, σε αυτό το στάδιο που προκύπτει μέσα από το στάδιο του παιχνιδιού, το άτομο οργανώνει τις ατομικές στάσεις των άλλων σε οργανωμένες κοινωνικές συμπεριφορές δημιουργώντας ένα μοτίβο αυτών, το οποίο εσωτερικεύεται στις εμπειρίες του ατόμου και κατευθύνει τη συμπεριφορά του (κοινωνικά αποδεκτή συμπεριφορά). Επίσης, μία ομάδα απαιτεί από τα μέλη της να υιοθετήσουν τον γενικευμένο άλλον, δηλαδή να έχουν την ίδια στάση.

Ο Μηντ εξέτασε τον εαυτό και από μία πραγματιστική σκοπιά. Σύμφωνα με όσα αναφέραμε παραπάνω για τον εαυτό, είναι πολύ πιθανό το άτομο να ακολουθήσει την κοινωνική στάση και να πράξει σύμφωνα με αυτή. Έτσι, συχνά οι πράξεις του καταλήγουν να είναι αναμενόμενες. Με τον τρόπο αυτό ο εαυτός επιτρέπει μεγαλύτερο συντονισμό με τη κοινωνία ως σύνολο.

Είναι ενδιαφέρον ότι ο Μηντ αφαιρεί το στοιχείο της ατομικότητας. Όμως τονίζει ότι το κάθε άτομο έχει ένα διαφορετικό εαυτό και πολλές φορές πάνω από έναν, καθώς δεν υπάρχει μόνο ένας γενικευμένος άλλος, αλλά πολλοί τους οποίους το άτομο μπορεί να υιοθετήσει.

Επιπλέον, ο γενικευμένος εαυτός μίας ομάδας μπορεί να αλλάξει λόγω της ανθρώπινης ικανότητας να σκέφτεται. Για την επίτευξη της αλλαγής του χρειάζεται πρώτα να δημιουργηθεί ένας ακόμα μεγαλύτερος γενικευμένος εαυτός

«Εγώ» και «εμένα»

Ο Μηντ εντόπισε δύο πλευρές του εαυτού, το «εγώ» και το «εμένα». Το «εγώ» είναι η άμεση απόκριση, η μη υπολογίσιμη, η απρόβλεπτη και δημιουργική πλευρά του ατόμου. Μέσα από το «εγώ» προέρχονται οι κοινωνικές αλλαγές. Το «εγώ», σύμφωνα με τον Μηντ, είναι κάτι που γίνεται ασυνείδητα και το γνωρίζουμε μόνο μέσα από τις αναμνήσεις μας. Τονίζει το «εγώ» για τέσσερις λόγους. Αρχικά αποτελεί βασική πηγή καινοτομίας στην κοινωνική διαδικασία. Επιπροσθέτως, στο «εγώ» βρίσκονται οι σημαντικότερες αξίες μας. Το «εγώ» αποτελεί τη συνειδητοποίηση του εαυτού, και τέλος, μέσα από το «εγώ», αναπτύσσει το άτομο μία συγκεκριμένη προσωπικότητα.

Αντίθετα το «εμένα» για τον Μηντ είναι η υιοθέτηση του γενικευμένου άλλου. Τα άτομα έχουν συνείδηση του «εμένα», μέσα από το οποίο επιτυγχάνεται ο κοινωνικός έλεγχος. Κατά την άποψή  του, οι πρωτόγονες κοινωνίες είχαν πιο πολύ το «εμένα», ενώ οι σύγχρονες έχουν περισσότερο το «εγώ». Οι δύο αυτές πλευρές είναι εξίσου σημαντικές και χαρακτηρίζουν την προσωπικότητα του ατόμου.

* * * * *

Βιβλιογραφία

1. George Ritzer & Jeffrey Stepnisky, Σύγχρονη κοινωνιολογική θεωρία, επιμέλεια: Μαγδαληνή Κολοκυθά, μετάφραση: Μυρτώ Βρεττού, Γιώργος Χρηστίδης, 2η έκδοση, εκδόσεις Κριτική, Επιστημονική Βιβλιοθήκη, Αθήνα, 2020
2. George Ritzer & Jeffrey Stepnisky, Κλασική κοινωνιολογική θεωρία, επιστημονική επιμέλεια: Βασιλική Καντζάρα, μετάφραση: Αδριανός Φριλίγγος, εκδόσεις Gutenberg 2020

* * * * *

Όλα τα άρθρα της σειράς

1. Τζορτζ Χέρμπερτ Μηντ: Το πέρασμα στην πράξη, σε τέσσερα στάδια
2. Τζορτζ Χέρμπερτ Μηντ: Η χρήση των φυσικών και φωνητικών νευμάτων για την επικοινωνία
3. Τζορτζ Χέρμπερτ Μηντ: Nους, εαυτός και ο γενικευμένος άλλος
4. Ο Τζορτζ Χέρμπερτ Μηντ και η σχολή της συμβολικής αλληλεπίδρασης

Στο α΄ μέρος αυτής της σειράς άρθρων για τις θεωρίες του Τζορτζ Χέρμπερτ Μηντ (George Herbert Mead, 1863-1931), αναφέρθηκαν συνοπτικά ορισμένα γεγονότα για τον ίδιο και για κάποιες από τις θεωρίες και ιδέες του. Συγκεκριμένα, μιλήσαμε για τη συμβολή του στη κοινωνική ψυχολογία και στον τίτλο του φιλόσοφου που του δόθηκε εξαιτίας των θεωριών του σχετικά με τον πραγματισμό και της προτεραιότητας που δίνει στη συλλογική συνείδηση (κοινωνική) έναντι της ατομικής. Το βασικότερο σημείο του προηγούμενου άρθρου υπήρξε η εξέταση των τεσσάρων σταδίων της θεωρίας του για το «πέρασμα στη πράξη». Το παρόν άρθρο (β΄μέρος) αφορά τη θεωρία του Μηντ για τα νεύματα.

Νεύματα

Ο Μηντ διαχωρίζει την πράξη που αφορά ένα άτομο από την κοινωνική πράξη η οποία αφορά δύο ή περισσότερα άτομα. Σύμφωνα με τον ίδιο, ένας από τους βασικότερους μηχανισμούς της κοινωνικής πράξης είναι το νεύμα.

Το νεύμα χρησιμοποιείται ως ερέθισμα που προκαλεί αυτόματες, κατάλληλες κοινωνικά αντιδράσεις. Εδώ φέρνει ως παράδειγμα τον σκυλοκαυγά. Το νεύμα του ενός σκύλου προκαλεί αυτόματα το νεύμα του άλλου. Την παραπάνω κατάσταση την ονόμασε «νευματικό διάλογο».

Αυτός ο νευματικός διάλογος συμβαίνει τόσο μεταξύ ανθρώπων όσο και ζώων και διακρίνεται στα μη σημαντικά νεύματα και στα σημαντικά νεύματα. Τα μη σημαντικά νεύματα είναι αυτά που προκύπτουν ενστικτωδώς και εκφράζονται αυτόματα. Αντιθέτως, τα σημαντικά νεύματα, τα οποία δεν μπορούν να γίνουν από τα ζώα, είναι αυτά που βάζουν το άτομο να σκεφτεί πώς θα αντιδράσει σε ένα συγκεκριμένο νεύμα (ερέθισμα).

Ο Μηντ θεώρησε ιδιαίτερα σημαντικά τα φωνητικά νεύματα στην εξέλιξη των σημαντικών νευμάτων. Όμως δεν είναι όλα τα φωνητικά νεύματα σημαντικά. Όπως, για παράδειγμα, κάποιοι ήχοι σαν ασυνείδητοι βρυχηθμοί που κάποιες φορές βγάζουν οι άνθρωποι.

Τα φωνητικά νεύματα έχουν ένα ξεχωριστό χαρακτηριστικό, ότι μπορούν να επηρεάσουν τόσο τον ομιλητή όσο και τον δέκτη. Σε αντίθεση με τα σωματικά νεύματα, που συνήθως δεν τα βλέπει ο αποστολέας – άρα δεν τα δέχεται – τα φωνητικά τα ακούει, δηλαδή τα δέχεται. Μία ακόμη διαφορά μεταξύ των δύο είναι ότι το φωνητικό νεύμα είναι πιο εύκολα ελεγχόμενο από τον πομπό. Όπως αναφέρει ο Μηντ, το φωνητικό νεύμα είναι το μέσο της κοινωνικής οργάνωσης.

Τα σημαντικά σύμβολα: Ένας άλλος τύπος νεύματος

Τα σημαντικά σύμβολα είναι το είδος νεύματος, το οποίο προκαλεί στον πομπό το ίδιο είδος απόκρισης (αν και όχι απαραίτητα πανομοιότυπο) όπως και στον δέκτη. Η επικοινωνία επιτυγχάνεται μόνο μέσω των σημαντικών συμβόλων, μεταξύ των οποίων τα φωνητικά (γλώσσα) κατέχουν την κυρίαρχη θέση λόγω των χαρακτηριστικών που αναφέραμε παραπάνω.

Ο Μηντ διέκρινε κάποιες βασικές λειτουργίες των νευμάτων, και ειδικότερα των σημαντικών συμβόλων. Αρχικά, παρατήρησε ότι το νεύμα μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως καλούπι της κοινωνικά ορθής συμπεριφοράς. Η συμπεριφορά του ατόμου που συμμετέχει σε μία κοινωνική πράξη ρυθμίζεται από τα αντικείμενα που αφορούν την πράξη αυτή. Για παράδειγμα, ο γονιός που εκφράζει την δυσαρέσκεια του στο παιδί κάνοντας γκριμάτσα όταν αυτό κάνει κάτι κακό ή επικίνδυνο. Τα σημαντικά σύμβολα (κυρίως φωνητικά) λειτουργούν ακόμη καλύτερα, για τον λόγο όπως είδαμε παραπάνω ότι έχουν την ίδια απήχηση και στο άτομο που τα εκφράζει. Η έκφραση της δυσαρέσκειας ενός ατόμου για κάτι επιτυγχάνεται καλύτερα μέσα από τον λόγο.

Τα σημαντικά σύμβολα, σύμφωνα με τον Μηντ, είναι απαραίτητα για την ύπαρξη της σκέψης. Ο Μηντ δεν αναγνωρίζει την ύπαρξη της σκέψης στα ζώα. Επίσης, η σκέψη, κατά τον ίδιο, είναι μία εσωτερική ομιλία με τον εαυτό μέσω νευμάτων και είναι το ίδιο με τη συνομιλία με τους άλλους. Η προσέγγιση του Μηντ είναι συμπεριφορική.

Τέλος, μέσα από τα σημαντικά σύμβολα καθίσταται δυνατή η συμβολική αλληλεπίδραση. Μέσα από τη μετατροπή των νευμάτων σε σημαντικά σύμβολα οι άνθρωποι επικοινωνούν είτε άμεσα (ομιλία), είτε έμμεσα μέσα από χειρονομίες που εκφράζουν συναισθήματα τα οποία περνάνε στον δέκτη.

Στο επόμενο άρθρο (γ΄μέρος), θα εξετάσουμε τον ορισμό που δίνει ο Τζορτζ Χέρμπερτ Μηντ για τον νου και πώς ερμηνεύει τον εαυτό μέσα από αυτόν.

* * * * *

Βιβλιογραφία

George Ritzer & Jeffrey Stepnisky, Σύγχρονη κοινωνιολογική θεωρία, μετάφραση: Μυρτώ Βρεττού, Γιώργος Χρηστίδης, επιμέλεια: Μαγδαληνή Κολοκυθά. Εκδόσεις Κριτική, επιστημονική βιβλιοθήκη, 2η έκδοση, Αθήνα 2020

* * * * *

Όλα τα άρθρα της σειράς

1. Τζορτζ Χέρμπερτ Μηντ: Το πέρασμα στην πράξη, σε τέσσερα στάδια
2. Τζορτζ Χέρμπερτ Μηντ: Η χρήση των φυσικών και φωνητικών νευμάτων για την επικοινωνία
3. Τζορτζ Χέρμπερτ Μηντ: Nους, εαυτός και ο γενικευμένος άλλος
4. Ο Τζορτζ Χέρμπερτ Μηντ και η σχολή της συμβολικής αλληλεπίδρασης

O Τζορτζ Χέρμπερτ Μηντ (George Herbert Mead) γεννήθηκε το 1863 στο Νότιο Χάντλεϋ της Μασσαχουσέττης των ΗΠΑ. Κατά τη διάρκεια της ζωής του απέκτησε τον τίτλο του φιλόσοφου και διακρίθηκε τόσο στην κοινωνική ψυχολογία όσο και για τον στοχασμό του σχετικά με τον πραγματισμό.

Ο Μηντ συνεισέφερε σημαντικά στην κοινωνική ψυχολογία μέσα από την θεωρία που ανέπτυξε, η οποία έκανε την σύνδεση μεταξύ της κοινωνικής αλληλεπίδρασης και της διαμόρφωσης του εαυτού. Η προσέγγισή του πλησιάζει πολύ τη συμπεριφορική προσέγγιση. Ιδιαίτερη σημασία έδωσε στην επικοινωνία μέσω της γλώσσας.

Επίσης απέκτησε τον τίτλο του φιλόσοφου μέσα από την θεωρία του σχετικά με τον πραγματισμό. Ο Μηντ ήταν φανερά επηρεασμένος, όπως άλλωστε και αρκετοί από τους σύγχρονους του από τη θεωρία της σχετικότητας του Άλμπερτ Αϊνστάιν και την θεωρία/δόγμα της ανάδυσης (doctrine of emergence). Η φιλοσοφία που ανέπτυξε θα μπορούσε να ονομαστεί αντικειμενικός σχετικισμός. Όπως ορισμένα αντικείμενα είναι βρώσιμα, αλλά μόνο σε σχέση με το πεπτικό σύστημα, έτσι και ο Μηντ θεωρούσε την εμπειρία, τη ζωή, τη συνείδηση, την προσωπικότητα και την αξία ως αντικειμενικές ιδιότητες της φύσης που αναδύονται μόνο υπό συγκεκριμένα σύνολα συνθηκών.

Ο Μηντ άσκησε σημαντική επιρροή τόσο κατά τη διάρκεια της ζωής του όσο και μετά τον θάνατο του. Μέσα από τα έργα του και τη διδασκαλία του σε πανεπιστήμια επηρέασε και ενέπνευσε τους φοιτητές του, καθώς και τους συγχρόνους του και τους μετέπειτα ερευνητές.

Η κοινωνία εντός της οποίας αναδύεται ο νους

Για τον Μηντ η κοινωνία προηγήθηκε του ατομικού νου. Σύμφωνα με τη θεωρία του, η κοινωνική ομάδα υπάρχει πριν από το άτομο. Οι ιδέες, οι αντιλήψεις και τα θέλω του ατόμου είναι αναπόφευκτα επηρεασμένα από αυτή.

Η παραδοσιακή κοινωνική ψυχολογία ερμηνεύει μέσα από την ψυχολογία του ατόμου την κοινωνική εμπειρία. Αντίθετα, ο Μηντ δίνει προτεραιότητα στον κοινωνικό κόσμο για την κατανόηση της κοινωνικής εμπειρίας.

Το πέρασμα στην πράξη

Ο Μηντ έδωσε ιδιαίτερη σημασία στο πέρασμα στη πράξη, εστιάζοντας κυρίως στον μηχανισμό ερεθίσματος-απόκρισης. Σύμφωνα με εκείνον, το άτομο αντιλαμβάνεται το ερέθισμα ως αφορμή ή ευκαιρία για την εκδήλωση της πράξης. Διέκρινε τέσσερα βασικά αλληλένδετα στάδια της πράξης από όπου περνάνε οι άνθρωποι και τα ζώα. Ο Μηντ έδειξε ενδιαφέρον για τα κοινά, αλλά περισσότερο για τις διαφορές ανάμεσα στα ζώα και στους ανθρώπους, όσον αφορά το πέρασμα στη πράξη.

Το πρώτο στάδιο είναι αυτό της παρόρμησης, στο οποίο η αντίδραση στο ερέθισμα είναι άμεση. Για παράδειγμα, ένα βασικό ερέθισμα όπως αυτό της πείνας και της δίψας κάνει το υποκείμενο να αντιδράσει άμεσα για να σβήσει την πείνα ή την δίψα του. Ο άνθρωπος, όμως, μπορεί να σκεφτεί μία καλύτερη ανταπόκριση στο ερέθισμα, όπως για παράδειγμα να φάει αργότερα.

Το δεύτερο στάδιο είναι η αντίληψη η οποία είναι αλληλένδετη με το πρώτο στάδιο. Το άτομο σε αυτό το στάδιο αναζητά και αντιδρά στα ερεθίσματα που σχετίζονται με την παρόρμηση. Οι άνθρωποι έχουν τη δυνατότητα να μετατρέπουν τα ερεθίσματα που δέχονται μέσω των αισθητήριων οργάνων τους σε νοητικές εικόνες. Σύμφωνα με τον Μηντ, οι άνθρωποι και τα αντικείμενα τα οποία αντιλαμβάνονται, ταυτίζονται. Αυτό το στηρίζει λέγοντας πως είναι η πράξη της αντίληψης ενός αντικειμένου που το καθιστά υπαρκτό για ένα άτομο, υποστηρίζοντας συνεκδοχικά ότι η αντίληψη και το αντικείμενο δεν μπορούν να διαχωριστούν (συνδέονται διαλεκτικά).

Το τρίτο στάδιο είναι ο χειρισμός. Σε αυτό το στάδιο, κατά τον Μηντ, εφόσον το άτομο έχει περάσει από τα δύο προηγούμενα στάδια, αυτό που μένει είναι το πώς θα χειριστεί το αντικείμενο που έχει.

Η απόφαση για το πώς θα χειριστεί το αντικείμενο αυτό αποτελεί το τελευταίο στάδιο της πράξης, την εκπλήρωση ή αλλιώς την ανάληψη δράσης που ικανοποιεί την αρχική του παρόρμηση. Τα παραπάνω στάδια θεώρησε πως έχουν διαλεκτική σχέση.

Ο Μηντ θεωρήθηκε ένας από τους σημαντικότερους στοχαστές της σχολής της συμβολικής αλληλεπίδρασης. Σε επόμενο άρθρο θα συνεχίσουμε τη γνωριμία μας με τις ιδέες που τον καθιέρωσαν.

* * * * *

Ηλεκτρονικές πηγές

1. The editors of encyclopaedia Britannica, Kokila Manchanda, Emily Rodriguez, George Herbert Mead American philosopher, Britannica 2024

* * * * *

Βιβλιογραφία

1. George Ritzer & Jeffrey Stepnisky, Σύγχρονη κοινωνιολογική θεωρία, μετάφραση: Μυρτώ Βρεττού, Γιώργος Χρηστίδης, επιμέλεια: Μαγδαληνή Κολοκυθά. Εκδόσεις Κριτική, Επιστημονική βιβλιοθήκη, 2η έκδοση, Αθήνα 2020, σελ. 266-270

* * * * *

Όλα τα άρθρα της σειράς

1. Τζορτζ Χέρμπερτ Μηντ: Το πέρασμα στην πράξη, σε τέσσερα στάδια
2. Τζορτζ Χέρμπερτ Μηντ: Η χρήση των φυσικών και φωνητικών νευμάτων για την επικοινωνία
3. Τζορτζ Χέρμπερτ Μηντ: Nους, εαυτός και ο γενικευμένος άλλος
4. Ο Τζορτζ Χέρμπερτ Μηντ και η σχολή της συμβολικής αλληλεπίδρασης