Η πολύωρη χρήση υπολογιστή και άλλων συσκευών με οθόνη από ανήλικους μπορεί να αποτελεί τόσο αιτία βλάβης όσο και σύμπτωμα ενός υποκείμενου προβλήματος. Μια νέα έρευνα σε περισσότερα από 300.000 παιδιά παγκοσμίως διαπίστωσε ότι η υπερβολική χρήση συσκευών λειτουργεί συχνά και ως καταφύγιο όταν τα παιδιά βιώνουν άγχος, κατάθλιψη ή κοινωνικές δυσκολίες, που δεν μπορούν ακόμη να εκφράσουν.
«Είναι σαν την κατανάλωση εύκολου [αλλά ανθυγιεινού] φαγητού, αλλά με συσκευές», δήλωσε στην εφημερίδα The Epoch Times ο Μάικλ Νότελ, αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Κουίνσλαντ και ένας εκ των συγγραφέων της έρευνας. Ο φαύλος κύκλος επιδεινώνεται με την πάροδο του χρόνου.
Μία βλαβερή σχέση
Η νέα έρευνα, που δημοσιεύτηκε στο Psychological Bulletin, ανέλυσε 117 διαχρονικές μελέτες, παρακολουθώντας παιδιά ηλικίας 10 ετών για μεγάλο χρονικό διάστημα, με τουλάχιστον έξι μήνες μεταξύ κάθε εξέτασης. Τελικά διαπιστώθηκε ότι και ο χρόνος μπροστά σε οθόνες οδήγησε σε κοινωνικο-συναισθηματικά προβλήματα, αλλά και τα κοινωνικο-συναισθηματικά προβλήματα οδήγησαν σε αυξημένο χρόνο μπροστά σε οθόνες.
Οι κοινωνικο-συναισθηματικές συμπεριφορές περιελάμβαναν εξωτερίκευση επιθετικότητας και υπερκινητικότητας ή εσωτερικές μάχες, όπως άγχος ή κατάθλιψη.
Η παρατεταμένη χρήση οθόνης εκτοπίζει βασικές προστατευτικές συμπεριφορές όπως ο ύπνος, η άσκηση και η άμεση αλληλεπίδραση, δραστηριότητες που βοηθούν τα παιδιά να ρυθμίζουν τα συναισθήματά τους, να αναπτύσσουν κοινωνικές δεξιότητες, μειώνοντας τον κίνδυνο ανάπτυξης ψυχικών διαταραχών, δήλωσε στην Epoch Times η Ρομπέρτα Πίρες Βασκονσέλος, συγγραφέας της έρευνας και λέκτορας στο Πανεπιστήμιο της Νέας Νότιας Ουαλίας, στη Σχολή Επιστημών Υγείας.
Τα παιδιά που ήδη δυσκολεύονται μπορεί να χρησιμοποιήσουν τις οθόνες σαν καταφύγιο, διογκώνοντας το πρόβλημα μέχρι το σημείο της κατάθλιψης και του άγχους.
Ο Τομ Κέρστιγκ, ψυχοθεραπευτής, οικογενειακός σύμβουλος και συγγραφέας του «Raising Healthy Teenagers», δήλωσε στην Epoch Times ότι έχει παρατηρήσει αύξηση της επιθετικότητας και της ανυπακοής σε παιδιά τα τελευταία χρόνια. Σημείωσε ότι πολλές από τις εφαρμογές και τα παιχνίδια που χρησιμοποιούν τα παιδιά «έχουν σχεδιαστεί για να στοχεύουν το τμήμα του εγκεφάλου που αναζητά την ευχαρίστηση και παράγει ντοπαμίνη», χημική ουσία που προκαλεί ευεξία και συνδέεται με όλες τις μορφές εθισμού.
«Τελικά, τα παιδιά δέχονται μία συνεχή διέγερση της ντοπαμίνης μέσω των συσκευών τους. Όταν αφαιρείται η συσκευή, καταρρέουν και αποσύρονται, κάτι που συνήθως εκδηλώνεται ως θυμός και επιθετικότητα», εξηγεί ο Κέρστιγκ.
Τα ευρήματα επιβεβαίωσαν επίσης ότι οι τρέχουσες συστάσεις για τον χρόνο χρήσης οθόνης βοήθησαν. Η Αμερικανική Ακαδημία Παιδιατρικής αποθαρρύνει τη χρήση οθόνης σε παιδιά κάτω των δύο ετών και συνιστά τον περιορισμό της χρήσης της οθόνης σε μία ώρα την ημέρα για παιδιά ηλικίας 2-5 ετών. Τα παιδιά που παρέμειναν εντός των ορίων γενικά τα πήγαν καλύτερα, ενώ εκείνα που ξεπέρασαν τα όρια είδαν τους κινδύνους να αυξάνονται.
«Δεν ήταν απότομο», είπε ο Νότελ. «Ένα παιδί που παρακολουθεί [μια οθόνη] τρεις ώρες αντί για δύο δεν είναι καταδικασμένο. Αλλά όσο περισσότερο ξέφευγαν τόσο χειρότερα γίνονταν τα αποτελέσματα». Οι ισχυρότερες ανεπιθύμητες ενέργειες ήταν μεταξύ των παιδιών που χρησιμοποιούν οθόνες για τέσσερις ή περισσότερες ώρες την ημέρα.
Η βλάβη μπορεί να μην εμφανίζεται αμέσως, αλλά τείνει να συσσωρεύεται. «Η υπερβολική [χρήση] προκαλεί βλάβη που συσσωρεύεται με την πάροδο του χρόνου».
Παράγοντες τρωτότητας
Τα κορίτσια είναι γενικά πιο ευάλωτα στην ανάπτυξη συναισθηματικών διαταραχών από την υπερβολική χρήση οθόνης, ενώ τα αγόρια είναι πιο πιθανό να αυξήσουν τη χρήση συσκευών όταν αντιμετωπίζουν κοινωνικοσυναισθηματικές προκλήσεις, σύμφωνα με την έρευνα.
Τα μεγαλύτερα παιδιά εμφάνισαν ισχυρότερες αρνητικές επιπτώσεις, εν μέρει λόγω της λιγότερης εποπτείας και της πρόσβασης σε πιο ενήλικο περιεχόμενο. «Ένα πεντάχρονο μπορεί να έχει 60% χρόνο μπροστά σε οθόνη υπό επίβλεψη, αλλά τα οκτάχρονα συχνά χρησιμοποιούν οθόνες μόνα τους», δήλωσε ο Νότελ.
Όταν τα παιδιά είναι ακόμη σε νηπιακή ηλικία, η συμπεριφορά τους συχνά αντιμετωπίζεται με μεγαλύτερη επιείκεια. Τα ξεσπάσματα θυμού ή η μικρή διάρκεια προσοχής μπορεί να θεωρηθούν ως τυπικά αναπτυξιακά στάδια που οι γονείς ή οι φροντιστές ίσως παραβλέψουν, θεωρώντας ότι το παιδί είναι ακόμα μικρό για να μπορεί να έχει αυτοέλεγχο. Ωστόσο, αργότερα, οι απαιτήσεις αυξάνονται και στο σχολείο οι εκπαιδευτικοί έχουν υψηλότερες προσδοκίες από τα παιδιά όσον αφορά τη συμπεριφορά τους.
Είδος χρήσης
Τα παιχνίδια ενέχουν τους υψηλότερους κινδύνους, ειδικά τα διαδικτυακά παιχνίδια με πολλούς παίκτες. «Τα παιδιά που παίζουν παιχνίδια είναι πολύ πιο πιθανό να αναπτύξουν προβλήματα από τα παιδιά που χρησιμοποιούν οθόνες για άλλα πράγματα», δηλώνει ο Νότελ. «Και τα παιδιά που δυσκολεύονται συναισθηματικά είναι επίσης πιο πιθανό να στραφούν στα παιχνίδια.»
Τα μικρότερα παιδιά εξακολουθούν να αναπτύσσουν δεξιότητες συναισθηματικής αυτορρύθμισης και διαχείρισης χρόνου και μπορεί να μην είναι σε θέση να αντισταθούν στην εθιστική φύση αυτών των παιχνιδιών.
Η Βασκονσέλος σημείωσε επίσης ότι τα παιχνίδια μπορεί να απευθύνονται άμεσα στις ψυχολογικές ανάγκες των συναισθηματικά ευάλωτων παιδιών, λέγοντας ότι μπορεί να «έλκονται από τα βιντεοπαιχνίδια επειδή προσφέρουν μια αίσθηση του ανήκειν ή ικανότητας που δεν βρίσκουν αλλού».
Μετατρέποντας τη χρήση σε διδακτική και ωφέλιμη εμπειρία
Ο τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιούνται οι οθόνες έχει εξίσου μεγάλη σημασία με το πόσο χρησιμοποιούνται.
«Το να παίζουμε ή να παρακολουθούμε κάτι μαζί έχει μεγάλη διαφορά. Είναι σαν τη διαφορά μεταξύ τού να τρώμε μόνοι μας σε σχέση με το να τρώμε μαζί με την οικογένειά μας. Ίδιο φαγητό, διαφορετική εμπειρία», είπε ο Νότελ.
Όταν οι γονείς είναι παρόντες, βοηθούν τα παιδιά να επεξεργαστούν αυτό που βλέπουν και αποτελούν πρότυπο υγιούς συμπεριφοράς. Η Βασκονσέλος τόνισε ότι αυτές οι κοινές στιγμές μπορούν επίσης να γίνουν ευκαιρίες σύνδεσης, εκτός από ευκαιρία για να διδάξουμε τη συναισθηματική αυτορρύθμιση, την κριτική σκέψη και τον τρόπο διαχείρισης της διαδικτυακής δυναμικής.
«Το πιο σημαντικό είναι ότι μετατρέπει τον χρόνο μπροστά σε μια οθόνη σε μια κοινή, υποστηρικτική εμπειρία, αντί για κάτι στο οποίο τα παιδιά στρέφονται μόνα τους — ειδικά όταν αισθάνονται συναισθηματικά ευάλωτα», είπε.
Προειδοποιητικά σημάδια
«Εάν το παιδί σας τείνει να αυξάνει τον χρόνο που περνά μπροστά σε μια οθόνη, ελέγξτε αν είναι καλά συναισθηματικά. Η έντονη χρήση οθόνης μπορεί να είναι ένας τρόπος να πει ‘δυσκολεύομαι’», επισημαίνει ο Νότελ.
Ορισμένες συμπεριφορές — όπως η ανικανότητα να κάθεται ακίνητο ή οι καυγάδες με τα αδέρφια του — είναι εύκολο να εντοπιστούν. Εντούτοις, συμβουλεύει τους γονείς να έχουν τον νου τους και για πιο διακριτικά προειδοποιητικά σημάδια, όπως άγχος ή συναισθήματα ανεπάρκειας. «Τα ‘ήσυχα’ προβλήματα μπορεί να είναι εξίσου ανησυχητικά.»
Αυτό ισχύει ιδιαίτερα όταν η οθόνη έχει μετατοπιστεί από την ψυχαγωγία στην αποφυγή, όταν δηλαδή αντικαθιστούν άλλες δραστηριότητες όπως μία αθλητική προπόνηση ή μια σχολική ή κοινωνική εκδήλωση.
Εάν ένα παιδί χρησιμοποιεί οθόνες για να αντιμετωπίσει το άγχος, η μείωση χρόνου μπορεί να μην αρκεί ως μέτρο — θα μπορούσε ακόμη και να γυρίσει μπούμερανγκ — καθώς δεν αντιμετωπίζει το βασικό πρόβλημα.
«Είναι σαν να αντιμετωπίζεις τον πυρετό χωρίς να εντοπίζεις την αιτία της λοίμωξης. Αν ένα παιδί χάσει το εργαλείο αντιμετώπισής του αλλά δεν λάβει συναισθηματική υποστήριξη, μπορεί να νιώσει ακόμη πιο χαμένο ή καταβεβλημένο. Αυτό μπορεί στην πραγματικότητα να επιδεινώσει συμπτώματα όπως το άγχος, την υπερκινητικότητα ή τη χαμηλή αυτοεκτίμηση», εξηγεί η Βασκονσέλος.
Πρόσθεσε ότι όταν τα παιδιά ξεχνιούνται μπροστά σε μια οθόνη, τις περισσότερες φορές αυτό που χρειάζονται περισσότερο είναι συναισθηματική υποστήριξη. Απαιτείται από τους γονείς να βοηθήσουν τα παιδιά να αναγνωρίσουν, να επεξεργαστούν και να κατανοήσουν τα συναισθήματά τους, και να τα καθοδηγήσουν [τα παιδιά] προς πιο υγιείς στρατηγικές αντιμετώπισης.
Οι στρατηγικές μπορεί να είναι τόσο απλές όσο το να παραμένουν με τα συναισθήματά τους [χωρίς να προσπαθούν να τα αποφύγουν], να παίρνουν βαθιές ανάσες ή να ασκούνται.
Καλές πρακτικές για τον χρόνο στην οθόνη
Ο απλός περιορισμός του χρόνου μπροστά στην οθόνη δεν είναι αρκετός, λένε οι συγγραφείς.
«Οι τρέχουσες οδηγίες είναι σαν να λένε στους γονείς να ‘περιορίζουν το φαγητό’ χωρίς να εξηγούν ότι τα πατατάκια διαφέρουν από τα καρότα», επισημαίνει ο Νότελ.
«Η οδηγία θα πρέπει να δίνει έμφαση στη σημασία της ποιότητας του περιεχομένου και του κοινωνικού περιβάλλοντος που περιβάλλει τη χρήση της οθόνης», τονίζει η Βασκονσέλος.
Ο Νότελ συνιστά ένα πιο λεπτομερές πλαίσιο:
- Πράσινο: Εκπαιδευτικές εκπομπές ή κοινή παρακολούθηση με τους γονείς
- Κίτρινο: Γενικά τηλεόραση ή ταινίες
- Κόκκινο: Παιχνίδια και μέσα κοινωνικής δικτύωσης
Το πράσινο αφορά χρόνο μπροστά στην οθόνη, στον οποίο τα παιδιά «θα μπορούσαν σχεδόν να έχουν απεριόριστη πρόσβαση, όπως το FaceTime με τη γιαγιά και τη χρήση εφαρμογών που διδάσκουν απευθείας φωνητική», εξήγησε. Το κίτρινο περιλαμβάνει αυτά που μπορούν γίνονται λίγο κάθε μέρα.
Ο Νότελ παρομοιάζει τη κόκκινη χρήση της οθόνης με τα κεράσματα: «πράγματα που μπορεί να παρέχετε μόνο μία ή δύο φορές την εβδομάδα ή σε ειδικές περιστάσεις». Για παιδιά κάτω των δέκα ετών, τα βιντεοπαιχνίδια θα πρέπει να είναι σαν το παγωτό — εντάξει πού και πού, αλλά όχι κάθε βράδυ.
Οι γονείς θα πρέπει να δώσουν προτεραιότητα σε περιεχόμενο υψηλής ποιότητας που υποστηρίζει την υγιή ανάπτυξη. Παραδείγματα που έδωσε η Βασκονσέλος για περιεχόμενο υψηλής ποιότητας που υποστηρίζει την ανάπτυξη περιλαμβάνουν εκπαιδευτικές εκπομπές που δείχνουν στα παιδιά πώς να ρυθμίζουν τα συναισθήματά τους, εφαρμογές που ανταμείβουν την ομαδική εργασία και τη στρατηγική, και δημιουργικές εφαρμογές όπως αυτές που σας επιτρέπουν να σχεδιάζετε ή να δημιουργείτε μουσική.
Ωστόσο, η ψηφιακή αλληλεπίδραση δεν υποκαθιστά την πραγματική σύνδεση, είπε. Οι άμεσες, προσωπικές σχέσεις παραμένουν απαραίτητες.
«Οι κοινωνικές και συναισθηματικές δεξιότητες δεν είναι έμφυτες — αναπτύσσονται», σημειώνει ο Κέρστιγκ, τονίζοντας ότι τα παιδιά αναπτύσσουν αυτές τις δεξιότητες μέσω πραγματικών αλληλεπιδράσεων. «Το φυσικό περιβάλλον ενός παιδιού είναι η παιδική χαρά — να βρίσκεται έξω με άλλα παιδιά, να του παίρνουν την μπάλα. Έτσι μαθαίνουν να διαχειρίζονται τις αντιξοότητες και να αναπτύσσουν συναισθηματική νοημοσύνη.»
Ο στόχος δεν είναι να εξαλειφθούν οι οθόνες, αλλά να χρησιμοποιούνται στοχευμένα, διασφαλίζοντας ότι τα παιδιά έχουν τη συναισθηματική υποστήριξη και τις εμπειρίες του πραγματικού κόσμου που χρειάζονται για να αναπτυχθούν σωστά και ολόπλευρα.
