ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΕΜΑΣ
Σάββατο, 30 Αυγ, 2025
ΕΚΔΟΣΕΙΣ

ΑΘΗΝΑ ΓΙΑΝΝΙΚΟΥ

Τελέσιλλα, η γενναία λυρική ποιήτρια που υπερασπίστηκε την πατρίδα της σε ώρα ανάγκης

Από

Η Τελέσιλλα γεννήθηκε στο Άργος περίπου το 520-515 π.Χ., και ήταν γόνος επιφανούς οικογένειας. Υπήρξε σπουδαία λυρική ποιήτρια και ηρωίδα. Οι αρχαίοι ιστορικοί Παυσανίας, Πλούταρχος, Πολύαινος, Απολλόδωρος, Αθήναιος και Λουκιανός γράφουν με θαυμασμό για το θάρρος της απέναντι στον Σπαρτιάτη Κλεομένη και τον στρατό του. Παράλληλα, άξιο απορίας για τους σύγχρονους μελετητές είναι ότι αυτοί που υπήρξαν πιο κοντά στη χρονική περίοδο των γεγονότων, όπως ο Ηρόδοτος και ο Αριστοτέλης, δεν την αναφέρουν στα γραπτά τους.

Ο χρησμός: «Ποίηση και Μούσες»

Η Τελέσιλλα χαρακτηριζόταν ως λεπτοκαμωμένη και φιλάσθενη. Μάλιστα, σύμφωνα με τους ιστορικούς που αναφέραμε παραπάνω, ασχολήθηκε με την ποίηση μετά από υπόδειξη του Μαντείου των Δελφών, όταν πήγε να τους συμβουλευτεί για την υγεία της. Σύμφωνα με το μαντείο, για να βελτιώσει την υγεία της θα έπρεπε να υπηρετήσει τις Μούσες. Συγκεκριμένα, σε αρχαίο κείμενο αναφέρεται «Μούσας θεραπεύειν».

Έτσι, η Τελέσιλλα αφοσιώθηκε στη λυρική ποίηση, με τα έργα της να είναι κυρίως θρησκευτικά και πατριωτικά. Πολλά από αυτά ήταν γραμμένα για χορούς νεαρών παρθένων και ήταν γνωστά ως «άσματα», ένα είδος ιδιαίτερα γνωστό και αγαπητό στην αρχαία εποχή. Η λυρική ποίηση κατάφερε να αναδείξει την πνευματική προσωπικότητα της Τελέσιλλας και να δώσει νόημα στη ζωή της. Τα ποιήματα της ήταν γραμμένα στην ιωνική διάλεκτο και ονομάζονταν «μελικά»· αυτό σήμαινε πως ήταν με τέτοιο τρόπο τονισμένα που μπορούσαν να μελοποιηθούν. Ακόμη, η Τελέσιλλα δημιούργησε το δικό της μέτρο, το οποίο αρχικά ονομαζόταν «γλυκόνειο ακέφαλο», αλλά αργότερα πήρε το όνομα της και λεγόταν «τελεσίλλειο». Κύριο γνώρισμα του ήταν ότι παρουσίαζε μία εναλλαγή μακρών και βραχέων συλλαβών.

Δυστυχώς, σήμερα σώζονται μόνο αποσπάσματα από το έργο της, με ορισμένα από αυτά να βρίσκονται στο «Ανθολόγιο» του Στοβαίου, καθώς και ένα ολοκληρωμένο ποίημα 28 στροφών χαραγμένο σε λίθο από κάποιον μεταγενέστερο της.

Το ποίημα βρέθηκε στην Επίδαυρο στον ναό του Ασκληπιού και αναφέρεται στην μητέρα των θεών, Ρέα, και στη διαμάχη της με τον Δία σχετικά με το μοίρασμα του σύμπαντος. Η Τελέσιλλα αποτελεί την μόνη πηγή που αναφέρεται σε αυτή την σύγκρουση μεταξύ των δύο θεών.

Η Τελέσιλλα χαρακτηρίστηκε ως μία από τις σπουδαιότερες ποιήτριες της εποχής της και της δόθηκε το επίθετο «αγακλή» το οποίο είχε τη σημασία της περίφημης, ξακουστής και δοξασμένης. Μάλιστα ο επιγραμματοποιός Αντίπατρος ο Θεσσαλονικεύς τη θεωρούσε ως μια από τις εννέα σπουδαίες ποιήτριες της αρχαιότητας.

Η Τελέσιλλα ήταν παντρεμένη με κάποιον Ευξενίδα, ο οποίος της ανήγειρε μνημείο μετά τον θάνατό της, για να την τιμήσει, με το επίγραμμα:

Μνημείο, γλυκιά Τελέσιλλα, έστησε εδώ

ο Ευξενίδας για τη γυναίκα που παντρεύτηκε,

γιατί πάντα ήταν γεμάτη πίστη, εύνοια, αρετή

και αγάπη. Ας μένει και για τους μεταγενέστερους

η φήμη σου αξέχαστη για πάντα.

Τελέσιλλα, η ηρωίδα του Άργους

Παρά τη χαρακτηριζόμενη ως φιλάσθενη φύση της, όταν οι συνθήκες την ανάγκασαν η Τελέσιλλα στάθηκε στο ύψος της και ενέπνευσε και άλλους να κάνουν το ίδιο. Όταν, μετά το τέλος του Β΄ Μεσσηνιακού Πολέμου, η Σπάρτη θέλησε να αποκτήσει την κυριαρχία ολόκληρης της Πελοποννήσου, εμπόδιο στα σχέδια της στάθηκε η πόλη του Άργους.

Με επικεφαλής τον Σπαρτιάτη Κλεομένη και τη χρήση δόλου και εμπρησμού, ο στρατός των Αργείων έχασε τη μάχη στο ιερό άλσος της Σηπείας, που βρίσκεται μεταξύ Ναυπλίου και Τίρυνθας, μετρώντας 8.000 στρατιώτες νεκρούς. Έτσι, το Άργος έμεινε ανυπεράσπιστο.

Μη θέλοντας να παραδώσει την πατρίδα της, η Τελέσιλλα όπλισε τις γυναίκες, τα παιδιά και τους ηλικιωμένους, με ό,τι μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως όπλο και οργάνωσε την άμυνα της πόλης.

Ο Κλεομένης δεν έδωσε ποτέ τη μάχη. Σύμφωνα με τους ιστορικούς είναι πολύ πιθανό να θεώρησε ταπεινωτικό να στείλει τους άνδρες του να πολεμήσουν τις γυναίκες, ενώ μία ακόμα άποψη που συζητάται είναι ότι εάν έχανε θα ντροπιαζόταν πολύ περισσότερο. Τέλος, άλλη μία ερμηνεία των ιστορικών είναι ότι δεν ήταν ανάγκη να επιτεθεί στο Άργος, εφόσον ήδη είχε δείξει την δύναμη του σκοτώνοντας τους άνδρες του.

Όποιος και αν ήταν ο λόγος, η στάση της Τελέσιλλας θεωρήθηκε, τόσο από τους συγχρόνους της όσο και από τους μετέπειτα ιστορικούς που γράφουν με θαυμασμό για εκείνη, ως ηρωική.

Ηλεκτρονικές πηγές

  1. Κατεβαίνη Μπίτζου Ήβη, Τελέσιλλα: Η Αργεία Λυρική Μούσα, Filosofiki lithos, Περιοδικό φιλοσοφίας
  2. Τελέσιλλα (αρχές 6ου-5ου αι. π.Χ.): λυρική ποιήτρια του Άργους, Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη Ιστορίας & Πολιτισμού

Θαλής ο Μιλήσιος: Ένας υλιστής φιλόσοφος που πίστευε ότι ο κόσμος είναι γεμάτος θεούς

Από

Ο Θαλής ο Μιλήσιος έζησε περίπου το 625-546 π.Χ. Θεωρείται ένας από τους αρχαιότερους φιλοσόφους του δυτικού κόσμου και ένας από τους επτά σοφούς της αρχαίας Ελλάδας. Παρόλο που πολλοί θεωρούν ότι προερχόταν από την Μίλητο, σύμφωνα με τον Ηρόδοτο είχε φοινικική καταγωγή.

Όπως και πολλοί άλλοι φιλόσοφοι του αρχαίου κόσμου, δεν άφησε πίσω κανένα γραπτό του, υπάρχουν ωστόσο υποψίες ότι κρατούσε προσωπικές σημειώσεις, οι οποίες με το πέρασμα των αιώνων χάθηκαν.

Στον Θαλή αποδίδονται αρκετές μαθηματικές θεωρίες, καθώς επίσης και πρώιμες εξηγήσεις των φυσικών φαινομένων. Τα κείμενα που έχουμε για τον Θαλή έχουν γραφτεί χρόνια μετά τον θάνατο του, με αποτέλεσμα αρκετά βασικά στοιχεία να αμφισβητούνται.

Το βασικότερο που γνωρίζουμε για εκείνον είναι ότι υπήρξε φυσικός φιλόσοφος, με τις θεωρίες του να χαρακτηρίζονται ως υλιστικές (με τη σημερινή σημασία), καθώς θεωρείται ο πρώτος που προσπάθησε να εξηγήσει τα φυσικά φαινόμενα διαχωρίζοντας τα από τα υπερφυσικά που συνυπήρχαν έως τότε στη μυθική παράδοση. Εντούτοις, οι απόψεις του για τη ζωή γενικότερα αντικρούουν την πεποίθηση ότι ήταν υλιστής, αφήνοντας αμφιβολίες ως προς αυτό το σημείο.

Η θεωρία του Θαλή

Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, ο Θαλής θεωρούσε ότι υπάρχει μία μόνο πηγή ζωής, η οποία περιβάλλει τα πάντα. Στην αναζήτηση του βρήκε αυτή την πηγή στο νερό. Οι εντυπωσιακές ιδιότητες του νερού, όπως το ότι μετατρέπεται σε ατμό ή σε πάγο, σε συνδυασμό με το ότι το νερό κατέχει επίσης σημαντική θέση στην μυθολογία, τον οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι ο φυσικός κόσμος προκύπτει εξελικτικά από μία αρχέγονη κατάσταση κατά την οποία υπήρχε μόνο νερό. Επίσης πίστευε ότι η γη επιπλέει πάνω σε νερό, όπως ένα κομμάτι ξύλο επιπλέει σε μία λίμνη.

Για το κατά πόσο ο Θαλής ήταν αποδεκτός από τους σύγχρονους του οι πηγές διαφωνούν.

Ο Θαλής πραγματοποίησε επιστημονικά ταξίδια στην Αίγυπτο και ίσως και σε άλλες χώρες της Εγγύς Ανατολής, όπου και μελέτησε αστρονομία, μαθηματικά, γεωγραφία και μηχανικά προβλήματα.

Ο Διογένης Λαέρτιος αναφέρει ότι ο Θαλής χώρισε το έτος σε εποχές και ότι το διαίρεσε σε 365 ημέρες, κάτι που είναι πολύ πιθανό να ισχύει δεδομένου ότι του αποδίδεται ο υπολογισμός των ισημεριών. Επίσης, θεωρείται ότι υπολόγισε την τροχιά και τη διάμετρο του ήλιου και της σελήνης και ότι προέβλεψε την έκλειψη του ηλίου στις 22 Μαΐου του 585 π.Χ, η οποία διέκοψε τη μάχη μεταξύ Μήδων (υπό τον Κυαξάρη) και Λυδών (υπό τον Αλυάττη). Ακόμη, ότι μελέτησε τους ετήσιους ανέμους στην Αίγυπτο και την επίδραση τους στις πλημμύρες του Νείλου, τη σύσταση των άστρων (από γη και πυρακτωμένα) και του ήλιου (από γη), την κίνηση των άστρων, τις φάσεις της σελήνης, τα αίτια των σεισμών (τα οποία συνέδεσε με το ότι η γη επιπλέει στη θάλασσα) και τους κεραυνούς. Μέτρησε το ύψος των πυραμίδων της Αιγύπτου. Υποστήριξε ότι τα ουράνια σώματα έχουν σύσταση όμοια με της γης και ανακάλυψε τη Μικρή Άρκτο. Πολλά ακόμα του αποδίδονται, ενώ παράλληλα υπάρχουν θεωρίες και επιτεύγματα για τα οποία αμφισβητείται εάν οφείλονται σε αυτόν, όπως γεωμετρικές θεωρίες που αργότερα αποκαλύφθηκε πως ανήκαν στον Πυθαγόρα, η άποψη ότι ο κόσμος είναι ενιαίος και σφαιρικός, ότι η ουράνια σφαίρα διαιρείται σε πέντε ζώνες και ότι η σελήνη παίρνει το φως της από τον ήλιο.

Η κοσμοθεωρία του

Ο Θαλής πίστευε ότι ο κόσμος είναι γεμάτος θεούς. Είχε συνδέσει την ψυχή με την κίνηση, θεωρούσε ότι οι ψυχές είναι αθάνατες και ότι ακόμα και τα αντικείμενα που θεωρούνται άψυχα, έχουν ψυχή. Σύμφωνα με τις πηγές, μία επικρατούσα άποψη είναι ότι οι ιδέες του σχετικά με την ψυχή ήταν επηρεασμένες από τις μαγνητικές ικανότητες που εμφανίζουν ο φυσικός μαγνήτης και το ήλεκτρο.

Το περιστατικό των ελαιουργείων

Οι σύγχρονοι του Θαλή συχνά σχολίαζαν ότι παρά τις γνώσεις που κατείχε ήταν φτωχός, όπως μας πληροφορεί ο Αριστοτέλης. Έτσι θέλοντας να αποδείξει ότι μπορούσε αν ήθελε να αξιοποιήσει τις γνώσεις του για να πλουτίσει, αλλά κάνοντας το σαφές ότι αυτός δεν ήταν ο στόχος του, προέβλεψε πότε η σοδιά της ελιάς θα ήταν πλούσια και με ό,τι χρήματα είχε προμίσθωσε από τον χειμώνα όλα τα ελαιουργεία της Μιλήτου και της Χίου. Ως αποτέλεσμα, την εποχή της σοδειάς ο Θαλής είχε το μονοπώλιο της αγοράς και έβγαλε μεγάλο κέρδος. Το κατά πόσο αυτή η ιστορία αληθεύει είναι επίσης αμφιλεγόμενο, σύμφωνα με τις πηγές.

Η ανάμειξη του Θαλή στην πολιτική

Σύμφωνα με τον Διογένη Λαέρτιο, ο Θαλής έσωσε τη Μίλητο με τη συμβουλή του να απορρίψουν την πρεσβεία του Κροίσου για συμμαχία εναντία στους Πέρσες. Ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι ο Θαλής εισηγήθηκε την πολιτική ένωση των ιωνικών πόλεων της Μικράς Ασίας, και παρά την αντίθεση του για την συμμαχία, βοήθησε τον Κροίσο και τον στρατό του να διαβεί τον ποταμό Άλυ σκάβοντας ένα ημικύκλιο κανάλι.

Τέλος, ενώ ορισμένες πηγές και ερμηνείες τους θεωρούν τον Θαλή ως το πρώτο άτομο της αρχαίας Ελλάδας που «εκλογίκευσε» τα φυσικά φαινόμενα, αρκετές από τις απόψεις του όπως είδαμε παραπάνω φαίνεται να θέτουν την ιδέα αυτή σε αμφισβήτηση.

Ηλεκτρονικές πηγές

  1. Ζαφειρόπουλος Χρήστος, Θαλής ο Μιλήσιος, Encyclopaedia of the Hellenic World, Asia Minor, 2008

Βιβλιογραφία

  1. W. K. C. Guthrie, A History of Greek Philosophy, 1, Cambridge 1962, σελ. 45-72, Ε. Ν. Ρούσσος, από το βιβλίο: φιλοσοφικό κοινωνιολογικό λεξικό 2, ΔΑΒΙΔ-ΙΩΣΗΦ-Ο ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ, εκδόσεις Κ. Καπόπουλος, Αθήνα 1995, σελ. 248-249

Μάρβιν Γιουτζίν Βόλφγκανγκ: Έργο-θεμέλιο για την εγκληματολογία τού σήμερα

Από

Στο προηγούμενο άρθρο για τον κοινωνιολόγο-εγκληματολόγο Μάρβιν Γιουτζίν Βόλφγκανγκ (Marvin Eugene Wolfgang) εξετάσαμε την πορεία του στον χώρο της εγκληματολογία: είδαμε ότι βραβεύτηκε πολλές φορές για τα επιτεύγματα του στον κλάδο της εγκληματολογίας, ότι συνεργάστηκε με άλλα σπουδαία ονόματα του αντικειμένου, ότι προσκλήθηκε από πανεπιστήμια από όλον τον κόσμο για να διδάξει και, τέλος, ότι οι έρευνες του και τα αποτελέσματα αυτών έθεσαν τις βάσεις για πολλά εγκληματολογικά αντικείμενα που χρησιμοποιούμε σήμερα.

Ο Βόλφγκανγκ έγραψε πολλά βιβλία και επιστημονικά άρθρα. Τέσσερα από τα βιβλία του θεωρούνται τα σημαντικότερα, με το περιεχόμενο τους να αποτελεί σπουδαία ανακάλυψη της εποχής. Στο παρόν άρθρο θα εξετάσουμε περιληπτικά αυτά τα έργα.

Μοτίβα στην εγκληματική ανθρωποκτονία (Patterns in criminal homicide)

Ο Βόλφγκανγκ δημιούργησε το πρώτο ολοκληρωμένο σύνολο δεδομένων για τις ανθρωποκτονίες. Ήταν μία μακράς κλίμακας ανάλυση η οποία δημοσιεύτηκε το 1958. Αυτό που την κάνει ακόμα πιο εντυπωσιακή είναι ότι έγινε σε μία περίοδο που δεν υπήρχαν υπολογιστές για ευρεία χρήση.

Στην ανάλυση του, ο Βόλφγκανγκ πήρε 588 ανθρωποκτονίες που διαπράχτηκαν στη Φιλαδέλφεια, ανάμεσα στα έτη 1948 και 1952. Η μελέτη είχε ως σκοπό να εξετάσει τη σχέση μεταξύ δράστη και θύματος πιο σχολαστικά από ό,τι γινόταν μέχρι τότε. Τα αποτελέσματα της έρευνας κατέρριψαν τη μέχρι τότε ισχύουσα πεποίθηση ότι ο δράστης είναι συνήθως άγνωστος, καθώς σε πάνω από τις μισές υποθέσεις και ο δράστης και το θύμα ανήκαν στον ίδιο οικογενειακό ή φιλικό κύκλο.

Επίσης ανέλυσε τις σχέσεις θύματος και δράστη στο πλαίσιο του φύλου και της φυλής. Διαπίστωσε ότι τα ποσοστά των ανδρών και των Αφροαμερικάνων που είχαν διαπράξει ανθρωποκτονία ήταν αρκετά μεγαλύτερα από των άλλων, ενώ στις περισσότερες περιπτώσεις ο δράστη και το θύμα ανήκαν στην ίδια φυλή. Ακόμα είδε ότι μόνο το 6% των υποθέσεων παρέμενε άλυτο.

Ο Βόλφγκανγκ είναι επίσης ο πρώτος που συστήνει τον όρο «θύμα που προκάλεσε το έγκλημα» (victim precipitation). Το θύμα στη συγκεκριμένη περίπτωση προκαλεί ευθέως μέσα από τις πράξεις του τον δράστη να τελέσει το έγκλημα, δηλαδή παίζει άμεσο ρόλο. Ο ρόλος του σύμφωνα με τον Βόλφγκανγκ είναι ότι πριν τελεστεί η ανθρωποκτονία το θύμα είναι ο πρώτος που άσκησε σωματική βία ενάντια στον δράστη. Διαπίστωσε ότι περίπου στο 25% των υποθέσεων του ήταν το «θύμα που προκάλεσε το έγκλημα» (victim precipitation).

Μέσα από την ανάλυση του, ο Βόλφγκανγκ ήταν ο πρώτος που κατέγραψε εμπειρικά και τον ρόλο της κατανάλωσης αλκοόλ στην ανθρωποκτονία. Στα 2/3 των υποθέσεων που εξέτασε, ο δράστης, το θύμα ή και οι δύο είχαν καταναλώσει αλκοόλ πριν το γεγονός λάβει μέρος.

Η μέτρηση της παραβατικότητας

Ο Βόλφγκανγκ έκρινε τις μέχρι τότε στατιστικές που απλά περιείχαν τα ποσοστά της παραβατικότητας και εγκληματικότητας και τίποτα άλλο ως ανεπαρκή. Αυτό που του κίνησε την περιέργεια ήταν το πώς η κοινωνία αντιλαμβάνεται τα διαφορετικά εγκλήματα και τη σοβαρότητα τους. Έτσι, επιχείρησε ο ίδιος να δημιουργήσει έναν πίνακα κατηγοριοποίησης των διαφορετικών εγκλημάτων από το λιγότερο σοβαρό έως το πιο σοβαρό, με βάση την άποψη της κοινωνίας.

Ο Βόλφγκανγκ ρώτησε 699 άτομα για 141 διαφορετικά αδικήματα και ύστερα πέρασε τα ευρήματα από στατιστική ανάλυση. Η κλίμακα ξεκινούσε από το 1 και έφτανε έως το 26, με το 1 να αντιπροσωπεύει τα λιγότερο σημαντικά αδικήματα, όπως κλοπή χρηματικών ποσών κάτω των είκοσι ευρώ και το 26 την ανθρωποκτονία.

Η ίδια έρευνα εφαρμόστηκε και σε άλλες χώρες. Ενδιαφέρουσα παρατήρηση είναι ότι τα ευρήματα ποίκιλλαν, η οποία οδήγησε στο συμπέρασμα ότι οι πολιτισμικές διαφορές επηρεάζουν την αντίληψη της εκάστοτε κοινωνίας για το έγκλημα και τη σοβαρότητα του. Σε κάποιες χώρες, η κλίμακα μέτρησης έφτανε σε μικρότερους αριθμούς, όπως το 8, πράγμα που σημαίνει ότι η διάκριση μεταξύ των σοβαρών και μη σοβαρών εγκλημάτων γινόταν πιο δύσκολη.

Η υποκουλτούρα της βίας

Το ενδιαφέρον για την υποκουλτούρα της βίας ξεκίνησε με τη συνεργασία του Βόλφγκανγκ και του Φράνκο Φερρακούτι (Franco Ferracuti) σε μία έρευνα στο Πουέρτο Ρίκο. Η θεωρία της υποκουλτούρας της βίας επιχειρεί να εξηγήσει την προέλευση της βίας. Ο Βόλφγκανγκ, επηρεασμένος από τις μελέτες του Τόρστεν Σέλιν, επιχειρεί να συνεχίσει τη θεωρία του μέντορα του.

Η θεωρία των Βόλφγκανγκ και Φερρακούτι προέρχεται από μία κοινωνιολογική ανάλυση του εγκλήματος που ισχυρίζεται πως το έγκλημα μετριάζεται από τους ψυχολογικούς παράγοντες.

Η θεωρία της υποκουλτούρας της βίας μάς λέει ότι μέσα στην κάθε κοινωνία υπάρχουν διαφορετικές ομάδες ανθρώπων, που παρόλο που είναι επηρεασμένοι όλοι τους από την ίδια κοινωνία, ως ομάδα έχουν κτίσει τα δικά τους ιδανικά και πιστεύω, δηλαδή έχει δημιουργηθεί μια υποκουλτούρα. Όταν ένα άτομο εισάγεται σε μια ομάδα η οποία θεωρεί φυσιολογική τη χρήση της βίας, αυτό το άτομο θα επηρεαστεί και θα αρχίσει να γίνεται και αυτό βίαιο. Παράδειγμα για τα παραπάνω αποτελούν οι διαφορετικές και βίαιες υποκουλτούρες που δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια των πολέμων.

Οι Βόλφγκανγκ και Φεrρακούτι έγραψαν το βιβλίο «Η υποκουλτούρα της βίας» για το θέμα αυτό, εξηγώντας τη θεωρία και αναφέροντας συγκεκριμένες υποθέσεις.

Μία μακροχρόνια εγκληματολογική μελέτη (Delinquency in a Birth Cohort)

Ο Βόλφγκανγκ διεξήγαγε την πρώτη μακροχρόνια έρευνα της παραβατικότητας και εγκληματικότητας σε μεγάλο επίπεδο. Για την έρευνά του πήρε ως δείγμα 10.000 αγόρια γεννημένα στη Φιλαδέλφεια το 1945 και χρησιμοποιώντας ως πηγές τα σχολεία, την αστυνομία, και τα δικαστήρια, παρακολούθησε την πορεία της ζωής τους ως την ηλικία των δεκαοχτώ ετών. Η μελέτη αυτή υποστηρίχθηκε από τα σχολεία της Φιλαδέλφειας και την αστυνομία, και χρηματοδοτήθηκε από το Εθνικό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας.

Στην έρευνα συνεισέφεραν δεκαπέντε μεταπτυχιακοί φοιτητές, αρκετοί συνάδελφοι και μέλη από το Κέντρο Σέλιν. Μέχρι τότε οι σχετικές με την παραβατικότητα και την εγκληματικότητα έρευνες ακολουθούσαν τη μέθοδο της εγκάρσιας μελέτης (cross-sectional study), δηλαδή γίνονταν σε ένα ορισμένο δείγμα μία συγκεκριμένη χρονική στιγμή .

Τα αποτελέσματα της έρευνάς του ήταν ότι το 67% των αγοριών δεν είχε καμία σύλληψη, το 30% είχε τουλάχιστον μία σύλληψη, ενώ το 6% είχε συλληφθεί περισσότερες από πέντε φορές. Αυτό το μικρό ποσοστό ονομάζεται χρόνιοι παραβάτες (chronic offenders) και είναι αυτοί που γεμίζουν το μεγαλύτερο ποσοστό της εγκληματικότητας της κάθε περιοχής – στη μελέτη του Βόλφγκανγκ, συγκεκριμένα, το 50%.

Ο Βόλφγκανγκ συνέχισε τη μελέτη αυτή έως τον θάνατο του, το 1998. Πήρε περίπου το 10% των αγοριών που είχε ξεκινήσει αρχικά την έρευνα και ακολούθησε την πορεία τους μέχρι την ηλικία των τριάντα.

Τα τέσσερα έργα που είδαμε παραπάνω ενέπνευσαν πολλούς, όχι μόνο του κλάδου, να τα εφαρμόσουν και να τα αναπτύξουν περαιτέρω σε διάφορες δικές τους μελέτες. Όποιος θελήσει να ασχοληθεί με το ερευνητικό πεδίο, σίγουρα αξίζει να διαβάσει για τον Μάρβιν Γιουτζίν Βόλφγκανγκ.

Ηλεκτρονικές πηγές

  1. Robert A. Silverman, Marvin Eugene Wolfgang, 14 November 1924 · 12 April 1998, πηγή: Proceedings of the American Philosophical Society , Dec., 2004, Vol. 148, No. 4 (Dec., 2004), pp. 547-554, εκδόθηκε από: American Philosophical Society στο JSTOR

Μάρβιν Γιουτζίν Βόλφγκανγκ: Η πορεία και η συνεισφορά του στον κλάδο της εγκληματολογίας

Από

Ο Μάρβιν Γιουτζίν Βόλφγκανγκ (Marvin Eugene Wolfgang), πολυβραβευμένος κοινωνιολόγος και εγκληματολόγος, εισήγαγε όρους που χρησιμοποιούνται μέχρι και σήμερα στον κλάδο της εγκληματολογίας. Ο Βόλφγκανγκ γεννήθηκε το 1924 στο Μίλερσμπουργκ της Πενσυλβάνια, σε οικογένεια ολλανδικής καταγωγής . Η μητέρα του πέθανε λίγο μετά τη γέννα και έτσι μεγάλωσε με τους παππούδες του οι οποίοι και τον ενθάρρυναν να λάβει τριτοβάθμια εκπαίδευση.

Ο Βόλφγκανγκ υπήρξε σθεναρός υποστηρικτής της κατάργησης της θανατικής ποινής και της οπλοφορίας, λάτρης της γνώσης, διακεκριμένος και αναγνωρισμένος ανάμεσα στους σύγχρονους του τομέα του, πρωτοπόρος σε πολλά πάνω στον τομέα της εγκληματολογίας και πηγή έμπνευσης για τους φοιτητές του, οι οποίοι αργότερα ανέπτυξαν δικές τους μελέτες, με πολλούς από αυτούς να βρίσκονται ως παραπομπές στα σύγχρονα βιβλία της εγκληματολογίας.

Τα πρώτα χρόνια

Ο Βόλφγκανγκ σπούδασε στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια, αλλά οι σπουδές του διακόπηκαν έναν χρόνο μετά, όταν στρατολογήθηκε για τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο. Ο αμερικανικός στρατός τον έστειλε στην Βόρεια Αφρική και στην συνέχεια στην Ιταλία. Παρά τις συνθήκες, ο Βόλφγκανγκ ερωτεύτηκε την Ιταλία και την ιστορία της, με αποτέλεσμα μετά τον πόλεμο να την ξαναεπισκεφτεί.

Όταν ο πόλεμος τελείωσε, επέστρεψε στις ΗΠΑ και συνέχισε τις σπουδές του με τη βοήθεια του νομοθετήματος για βετεράνους στρατιώτες «Νόμος περί Αναπροσαρμογής των Στρατιωτικών του 1944» (G.I. Bill ή αλλιώς Servicemen’s Readjustment Act of 1944) στο Κολλέγιο Ντίκινσον, λαμβάνοντας το πτυχίο του το 1948 (στα αγγλικά το Bachelor of Arts είναι προπτυχιακό και επικεντρώνεται στις τέχνες ή στις κοινωνικές επιστήμες ή στις ανθρωπιστικές σπουδές ή σε όλα τα παραπάνω). Ο Βόλφγκανγκ πήρε το μεταπτυχιακό του δίπλωμα (1950) και το διδακτορικό του (1955) στο ίδιο πεδίο, στο πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια. Επιβλέπων του διδακτορικού του ήταν ο κοινωνιολόγος Θόρστεν Σέλιν (Thorsten Sellin), ο οποίος υπήρξε μέντορας και συνεργάτης του Βόλφγκανγκ, με τη σχέση τους να παρομοιάζεται με πατέρα-γιου.

Μετά τις σπουδές του ο Βόλφγκανγκ δίδαξε σε πολλά πανεπιστήμια της Πενσυλβάνια.

Το 1957 παντρεύτηκε την Λενόρα Πόντεν (Lenora Poden), η οποία λίγο αργότερα έγινε καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Λεχάι και μαζί είχαν δύο κόρες.

Ο Βόλφγκανγκ, για τη διδακτορική του διατριβή, ήθελε να μελετήσει την Αναγεννησιακή φυλακή της Φλωρεντίας, Le Stinche, αλλά αποφάσισε να ασχοληθεί αργότερα με αυτό. Το 1957, αφού τελείωσε το βιβλίο του, «Μοτίβα στην εγκληματική ανθρωποκτονία» (Patterns in criminal homicide), και έγινε δεκτή η έκδοσή του, κέρδισε δύο βραβεία, το Fulbright και την Υποτροφία Γκούγκενχαϊμ (Guggenheim Fellowship), και τα δύο με προορισμό την Ιταλία.

Έτσι, χάρη στις υποτροφίες, το νιόπαντρο ζευγάρι κάνει τον μήνα του μέλιτος του στη Φλωρεντία μεταγράφοντας χειρόγραφα και βιβλία από το Κρατικό αρχείο της πόλης σχετικά με το έγκλημα και την τιμωρία στην περίοδο της Αναγέννησης, και για τη φυλακή Le Stinche (Λε Στίνκε). Ο Βόλφγκανγκ έγραψε αρκετά άρθρα γύρω από αυτό το θέμα, με άξονα τη σκέψη ότι στη Φλωρεντία της Αναγέννησης συνέβη και η Αναγέννηση της ποινικής σκέψης. Ο Βόλφγκανγκ είχε σκοπό να γράψει ένα βιβλίο που θα ανέλυε την σύνδεση αυτή περαιτέρω, αλλά εν τω μεταξύ απεβίωσε.

Αναγνώριση και βραβεία

Ο Βόλφγκανγκ αγαπούσε τα ταξίδια, καθώς τού παρείχαν την ευκαιρία να επισκεφτεί πανεπιστήμια και βιβλιοθήκες και να εμβαθύνει τις γνώσεις του γύρω από θέματα που τον ενδιέφεραν. Επίσης, στα ταξίδια του έκανε γνωριμίες με άλλους ενδιαφέροντες επιστήμονες του κλάδου του και αντάλλασσε γνώσεις.

Ο Βόλφγκανγκ πέρασε χρόνο στο πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ, όπου και εξελέγη μέλος του κολεγίου Τσώρτσιλ. Την ίδια περίοδο γνώρισε τον Σερ Λεόν Ρατζίνοβιτς (Sir Leon Radzinowitz) στο Ινστιτούτο Εγκληματολογίας. Επιπλέον, έδινε διαλέξεις για ένα χρονικό διάστημα στο εβραϊκό κολέγιο του Ισραήλ και έλαβε πρόσκληση να πάει στο Πεκίνο ως ερευνητής, όπου δίδαξε σε πολλά πανεπιστήμια. Ακόμα, είχε σχέσεις ανταλλαγής γνώσεων, αλλά και πρόσβασης για έρευνα σε πολλές χώρες (Πουέρτο Ρίκο, Μεξικό, Γιουγκοσλαβία, Νορβηγία , κ.ά), στις οποίες όποτε χρειαζόταν τον καλούσαν και ως σύμβουλο. Τέλος έδωσε διαλέξεις ως επίσημος προσκεκλημένος σε διάφορες πόλεις, εντός και εκτός της Ευρώπης.

O Βόλφγκανγκ χρίστηκε τιμητικός διδάκτορας από το Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης και από τη Μεξικανική Ακαδημία Διεθνούς Δικαίου (Academia Mexicana de Derecho Internacional). Έλαβε βραβεία όπως το βραβείο Χανς φον Χέντιγκ (Hans Von Hentig) από την Παγκόσμια Εταιρεία Θυματολογίας, το βραβείο έρευνας Αύγουστος Βόλμερ – Φθινοπωρινό Βραβείο Έρευνας Βολμερ (August Vollmer Research Autumn Vollmer Research Award) και το βραβείο Έντγουιν Σάδερλαντ (Edwin Sutherland), το οποίο απονέμεται από την αμερικανική εταιρία εγκληματολογίας. Τέλος, του απένειμαν το χρυσό μετάλλιο Μπεκαρία (Beccaria) της Γερμανικής, Αυστριακής και Ελβετικής Εταιρείας Εγκληματολογίας και το πρώτο βραβείο Guardsmark (μία ελεύθερη μετάφραση στα ελληνικά είναι ‘φύλακας’), το οποίο ονομάστηκε προς τιμή του.

Ο Βόλφγκανγκ, έχοντας τον Σέλιν ως μέντορα, αποφάσισε να ιδρύσει το Κέντρο Εγκληματολογίας και Ποινικού Δικαίου Σέλιν, στο πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια. Το κέντρο αυτό προσέλκυσε φοιτητές που επιθυμούσαν να εξελίξουν τις σπουδές τους στην εγκληματολογία από όλον τον κόσμο. Πολλοί από αυτούς, όταν γύρισαν πίσω στη χώρα τους, έγιναν διδάκτορες.

Ο Βόλφγκανγκ εξελέγη πρόεδρος της Αμερικανικής Εταιρείας Εγκληματολογίας, και αργότερα της Αμερικανικής Ακαδημίας Πολιτικών και Κοινωνικών σπουδών. Επίσης, υπήρξε διευθυντής έρευνας της επιτροπής του προέδρου σχετικά με τα αίτια πρόληψης της βίας, όπου και δημοσίευσε δεκατέσσερις τόμους με ευρήματα από τις έρευνες του. Κατείχε και άλλες θέσεις σε επιτροπές ως σύμβουλος, όπως για παράδειγμα στην Εθνική Επιτροπή για την Αισχρότητα και την Πορνογραφία, στο ερευνητικό ίδρυμα της Αστυνομίας, στο Εθνικό Συμβούλιο Έρευνας, στο ταμείο εκπαίδευσης και νομικής άμυνας της Εθνικής Ένωσης για την Πρόοδο των Έγχρωμων Ατόμων, και στην επιτροπή του προέδρου για την επιβολή του νόμου και στο υπουργείο δικαιοσύνης.

Συνοψίζοντας, ο Βόλφγκανγκ έγραψε πολλά άρθρα και βιβλία, εκ των οποίων αρκετά από αυτά έδωσαν μία νέα οπτική στον κλάδο της εγκληματολογίας. Πραγματοποίησε έρευνες που δεν είχαν ξαναγίνει και συνέβαλε υπέρμετρα στον κλάδο. Κληρονομιά του οι έρευνες που διεξήγαγε, αλλά και οι φοιτητές που δίδαξε, οι οποίοι συνέχισαν την δική τους πορεία. Στο επόμενο άρθρο, θα εξετάσουμε τα τέσσερα βασικότερα έργα του.

Ηλεκτρονικές πηγές

  1. Robert A. Silverman, Marvin Eugene Wolfgang, 14 November 1924 · 12 April 1998, πηγή: Proceedings of the American Philosophical Society , Dec., 2004, Vol. 148, No. 4 (Dec., 2004), pp. 547-554, εκδόθηκε από: American Philosophical Society στο JSTOR 
  2. Austin T. Turk & Ruth-Ellen M. Grimes, Wolfgang, Marvin Eugene (1924–1998), Sage

Σοφί Ζερμαίν: Το όνομά της χαραγμένο στην επιστήμη και στους δρόμους του Παρισιού

Από

Η Σοφί Ζερμαίν (Sophie Germain) γεννήθηκε τον Απρίλιο του 1776 στο Παρίσι. Υπήρξε μαθηματικός και φυσικός, ενώ από κάποιους χαρακτηρίστηκε και  φιλόσοφος. Συγκεκριμένα συνέβαλε σημαντικά στον τομέα της ακουστικής (τομέας φυσικής), στη μαθηματική θεωρία της ελαστικότητας και στη θεωρία των αριθμών (κλάδος των θεωρητικών μαθηματικών).

Η Ζερμαίν ξεκίνησε να μελετά μαθηματικά διαβάζοντας σχετικά κείμενα και αλληλογραφώντας υπό αντρικό ψευδώνυμο με σπουδαίους μαθηματικούς της εποχή της, όπως ο Αντριέν-Μαρί Λεζάντρ και ο Καρλ Φρήντριχ Γκάους, στους οποίους αποκάλυψε την αληθινή της ταυτότητα αργότερα.

Το σπουδαιότερο έργο της Ζερμαίν

Για τη Ζερμαίν, ο Λεζάντρ και ο Γκάους αποτέλεσαν έμπνευση για την εμβάθυνση της στον μαθηματικό κλάδο. Επίσης, οι ανωτέρω υπήρξαν και μεγάλοι υποστηρικτές της κατά τη διάρκεια της πορείας της.

Το πρώτο αλλά και σπουδαιότερο έργο της ήταν σχετικό με τη θεωρία των αριθμών. Η μελέτη της ήταν βαθιά επηρεασμένη από το έργο του Λεζάντρ με την ονομασία «Θεωρία των αριθμών» (Théorie des nombres) και του Γκάους «Αριθμητικές Εξετάσεις» (Disquisitiones Arithmeticae, 1801). Η θεωρία αυτή απασχόλησε τη Ζερμαίν μέχρι το τέλος της ζωής της .

Το 1638 περίπου, ο μαθηματικός Πιερ Φερμά διατύπωσε ένα θεώρημα μελετώντας την αριθμητική ενός Έλληνα μαθηματικού του 3ου αιώνα, του Διόφαντου του Αλεξανδρέως, καθώς και άλλα κείμενα. Παρατήρησε ότι σε αντίθεση με το Πυθαγόρειο θεώρημα που λέει ότι «το άθροισμα των τετραγώνων των δύο καθέτων πλευρών ενός ορθογωνίου τριγώνου είναι ίσο με το τετράγωνο της υποτείνουσας», στην εξίσωση xⁿ + yⁿ = zⁿ  δεν υπάρχει ακέραιη λύση όταν ο εκθέτης n είναι μεγαλύτερος από 2 (n > 2).

Πολλοί ήταν αυτοί που ασχολήθηκαν με αυτό το θεώρημα. Ο ίδιος ο Φερμά είχε προσφέρει απόδειξη του θεωρήματος του χρησιμοποιώντας το n = 4. Ο Λεονάρντο Όιλερ απέδειξε το n = 3. Η Ζερμαίν απέδειξε ότι για πρώτους αριθμούς p, εφόσον και ο 2p + 1 είναι επίσης πρώτος, τότε υπό ορισμένες συνθήκες η εξίσωση xᵖ + yᵖ = zᵖ δεν έχει μη μηδενικές ακέραιες λύσεις. Η Ζερμαίν προχώρησε πέρα από τις αποδείξεις των ειδικών περιπτώσεων, σε μια γενική στρατηγική που θα μπορούσε να εφαρμοστεί σε πολλές περιπτώσεις. Τα σύγχρονα μαθηματικά τιμούν το επίτευγμά της αναφερόμενα στους πρώτους αριθμούς p, με το 2p + 1 να είναι επίσης πρώτος αριθμός, ως «πρώτους αριθμούς της Σοφί Ζερμαίν».

Η βράβευση της Ζερμαίν

Το 1807 και το 1808 η Ζερμαίν ασχολήθηκε με τον κλάδο των εφαρμοσμένων μαθηματικών. Ένα χρόνο μετά, το 1809 το Ινστιτούτο της Γαλλίας ανακοίνωσε έναν επιστημονικό διαγωνισμό διάρκειας δύο ετών, με αντικείμενο τη συγγραφή μίας εργασίας για τη μαθηματική θεωρία της ελαστικότητας. Η Ζερμαίν ήταν η μόνη που υπέβαλε την συμμετοχή της, όμως και πάλι δεν κέρδισε στον διαγωνισμό. Παρόλο που τα πειράματα της αναγνωρίστηκαν ως έξυπνα, η αυστηρότητα της ανάλυσης της κρίθηκε ως ανεπαρκής.

ΤοΙνστιτούτο επανέλαβε τον διαγωνισμό και η Ζερμαίν, αυτή τη φορά σε συνεργασία με τον Ζοζέφ Λουί Λαγκράνζ, έβαλε και πάλι υποψηφιότητα, το 1813. Παραδόξως, για δεύτερη φορά ήταν η μόνη που δήλωσε συμμετοχή. Αυτή τη φορά το Ινστιτούτο της απένειμε τιμητική διάκριση, αλλά παράλληλα αμφισβήτησε την εξαγωγή των εξισώσεων της από καθιερωμένες αρχές της φυσικής. Μόνο μετά από μία δεύτερη παράταση συμφώνησε το Ινστιτούτο να δώσει στη Ζερμαίν το βραβείο. Κατά τη διάρκεια της τελετής απονομής του βραβείου, η Ζερμαίν δεν εμφανίστηκε, με τις απόψεις για τα αίτια πίσω από την απουσία της να ποικίλουν. Παραμένει όμως η πρώτη γυναίκα που βραβεύτηκε δημόσια στον τομέα των μαθηματικών.

Η Ζερμαίν θεωρείται και η πρώτη γυναίκα που χωρίς να είναι σύζυγος κάποιου μέλους μπόρεσε να παρακολουθήσει διαλέξεις στη γαλλική Ακαδημία των Επιστημών. Αυτό λόγω της φιλίας της με τον μαθηματικό Ζοζέφ Φουριέ.

Την ίδια περίοδο ξεκίνησε να γράφει για τη φιλοσοφία της επιστήμης. Υποστήριξε, όπως και ο Ωγκύστ Κοντ, ότι όπως οι φυσικές επιστήμες χρησιμοποιούν την παρατήρηση, την καταγραφή και την ομαδοποίηση για να καταλήξουν σε γενικεύσεις, ότι το ίδιο θα μπορούσε να εφαρμοστεί και στις κοινωνικές επιστήμες. Η Ζερμαίν δεν ολοκλήρωσε ποτέ τις έρευνες της πάνω στο θέμα αυτό, καθώς πέθανε από καρκίνο μαστού το 1831.

Η Ζερμαίν δεν είχε πτυχίο πανεπιστημίου και κατά τη διάρκεια της ζωής της η αναγνώριση των επιτευγμάτων της γινόταν με μεγάλη δυσκολία. Σήμερα, αν και το όνομα της εμφανίζεται στους δρόμους και στα σχολεία του Παρισιού, παραμένει ακόμη εκτός των σχολικών βιβλίων και της πλειοψηφίας των ιστορικών βιβλίων.

Ηλεκτρονικές πηγές

  1. June Barrow-Green, Sophie Germain French mathematician, Britannica, 2024
  2. Sullivan, Charles R., Sophie Germain, EBSCO, 2023

Η Κωνσταντινούπολη υπό τη βασιλεία του αυτοκράτορα Ηρακλείου

Από

Η Βυζαντινή αυτοκρατορία με πρωτεύουσα την Κωνσταντινούπολη διαδέχτηκε τη Ρωμαϊκή. Σπουδαίοι αυτοκράτορες, καθώς επίσης και ορισμένοι δικτάτορες διοίκησαν το Βυζάντιο.

Ένας από τους πιο γνωστούς αυτοκράτορες, ο οποίος έβαλε ως στόχο του την επέκταση της αυτοκρατορίας μέσα από στρατιωτικά κινήματα είναι ο Ιουστινιανός Α΄. Ο Ιουστινιανός θεωρείται μία από τις πιο αμφιλεγόμενες ιστορικές φιγούρες. Αυτός και η σύζυγος του, Θεοδώρα, έπαιξαν καίριο ρόλο στη διαμόρφωση της Βυζαντινής ιστορίας. Ωστόσο, στο παρόν άρθρο, θα εστιάσουμε στην περίοδο που ακολούθησε τη βασιλεία του.

Η διαδοχή του Φωκά

Από τους πιθανούς διάδοχους του Ιουστινιανού, δύο ήταν αυτοί που ξεχώριζαν χάρη στις στρατιωτικές τους ικανότητες: ο Τιβέριος και ο Μαυρίκιος. Μάλιστα, αυτοί ήταν που συνέχισαν τους πολέμους κατά των Περσών και απώθησαν τους Αβάρους, ενώ στη συνέχεια ο Μαυρίκιος διαπραγματεύτηκε ειρήνη με τους τελευταίους.

Παρά τις ικανότητές τους, με τη βοήθεια του αυτοκρατορικού στρατού ανεβαίνει στο θρόνο ο Φωκάς, ο οποίος σύμφωνα με τους ιστορικούς από φόβο και ζήλια θανάτωσε όλους τους στρατιωτικούς του. Παράλληλα, αμέλησε τον στόλο του και τις περιπολίες στον Δούναβη.

Εκείνη την περίοδο ήταν που άρχισε η διείσδυση ενός νέου λαού στην αυτοκρατορία, των Σλάβων. Μπαίνουν κατά μάζες στη Βαλκανική και δημιουργούν τις λεγόμενες «σκλαβηνίες», κάτι που θα είχε αποτραπεί αν ο αυτοκρατορικός στόλος ήλεγχε τα περάσματα του Δούναβη.

Εκτός των άλλων, η αμέλεια του Φωκά φέρνει τους Πέρσες και τον Χοσρόη ως την Κωνσταντινούπολη.

Η πτώση του Φωκά και η βασιλεία του Ηράκλειου

Ο Φωκάς έχει γίνει πλέον μισητός τόσο από τον στόλο όσο και από τους πολίτες· η κατάσταση έχει φτάσει στα άκρα και η αυτοκρατορία κινδυνεύει. Η λύση έρχεται από τον Καρχηδόνιο έξαρχο Ηράκλειο, ο οποίος στέλνει τον συνονόματο γιο του, μαζί με στόλο, εναντίον του Φωκά.

Εκείνος, νομίζοντας πως ο Ηράκλειος θα ερχόταν από ξηρά, αιφνιδιάζεται όταν ο στόλος εμφανίζεται στην Πόλη. Ως αποτέλεσμα, ο Φωκάς κατακρεουργείται από το πλήθος και ο Ηράκλειος παίρνει την εξουσία.

Η ζημιά που είχε προκαλέσει ο πρώην αυτοκράτορας ήταν τόσο μεγάλη που χρειάστηκαν δώδεκα χρόνια για να επανέλθουν το διαλυμένο κράτος, το ηθικό και ο στόλος.

Παράλληλα, οι Σλάβοι έχουν φτάσει στο σημείο να απειλούν την Θεσσαλονίκη, ενώ οι Πέρσες καταλαμβάνουν την Αντιόχεια και αργότερα, με τη βοήθεια των Εβραίων, την Ιερουσαλήμ. Ο Πέρσης στρατηγός Σάρβαρος πυρπολεί τον ναό του Αγίου Τάφου και παίρνει μαζί του τον Τίμιο Σταυρό, πράξη που ωθεί τον Ηράκλειο να κηρύξει ιερό πόλεμο.

Ο ιερός πόλεμος

Οι Πέρσες βρίσκονται έξω από την Κωνσταντινούπολη και ετοιμάζονται να μπουν στην πόλη. Ο Ηράκλειος καταστρώνει ένα σχέδιο και με τη βοήθεια του στόλου του προκαλεί αντιπερισπασμό. Ο αυτοκρατορικός στρατός μεταφέρεται στα νότια παράλια του Εύξεινου Πόντου, στις πύλες της Βιθυνίας, δημιουργώντας την ψευδαίσθηση στους Πέρσες ότι επρόκειτο να τους επιτεθούν από δύο διαφορετικά μέτωπα. Οι Πέρσες υποχωρούν και ο Ηράκλειος για πρώτη φορά φτάνει ως τα σύνορα της Περσίας.

Η πολιορκία της Πόλης

Το 626, ενώ ο Ηράκλειος ετοιμάζει τις δυνάμεις του για να διεισδύσει στο περσικό κράτος, η Κωνσταντινούπολη δέχεται επίθεση. Ο Χοσρόης Β΄ της Περσίας μαζί με τον χαγάνο (τίτλος παρόμοιος με του αυτοκράτορα) των Αβάρων πολιορκούν την Πόλη.

Ο Ηράκλειος, έχοντας εμπιστοσύνη στον πατριάρχη Σέργιο Α΄ και στον πατρίκιο (αξίωμα στο Βυζάντιο) Βώνο, αφήνει εκείνους να αντιμετωπίσουν την κατάσταση, ενώ παράλληλα τους στέλνει περίπου 110.000 με 150.000 άνδρες για να υπερασπιστούν την Πόλη. Το μόνο που ζήτησε ήταν να επισκευαστούν τα τείχη άμεσα.

Οι Πέρσες καταφτάνουν στην όχθη απέναντι από την Πόλη. Ο χαγάνος απειλεί ότι κανείς στην Πόλη δεν θα επιβιώσει· ρίχνει τα σλαβικά μονόξυλα (είδος βάρκας) κοντά στη γέφυρα του Αγίου Καλλινίκου και στις 3 Αυγούστου ρίχνει τα υπόλοιπα στο Χαλές του Βοσπόρου. Ο αυτοκρατορικός στόλος πλέει προς τα εκεί για να τους σταματήσει. Τα σλαβικά μονόξυλα σπεύδουν για τη Χαλκηδόνα για να μεταφέρουν στην ευρωπαϊκή ακτή τους Πέρσες. Ο αυτοκρατορικός στόλος κατάφερε να εμποδίσει τα μονόξυλα να μεταφέρουν τους Πέρσες και επίσης απέτρεψε με επιτυχία την οποιαδήποτε επίθεση μέσω θαλάσσης.

Στις 6 Αυγούστου έγινε η μεγαλύτερη επίθεση προς την Κωνσταντινούπολη, όμως όχι όπως την είχε σχεδιάσει ο χαγάνος. Εκείνος είχε δώσει εντολή στα μονόξυλα να επιτεθούν όταν δουν συνθηματικές φωτιές στο ακραίο θαλάσσιο άκρο των τειχών, που θα άναβαν ως αντιπερισπασμός, ώστε οι Πέρσες να περάσουν ανενόχλητοι τον Βόσπορο. Ο Βώνος όμως είχε στείλει κατασκόπους που τον ενημέρωναν για την κάθε κίνηση του χαγάνου· έτσι άναψε ο ίδιος τις συνθηματικές φωτιές, με τον αυτοκρατορικό στόλο να περιμένει κρυμμένος, έτοιμος να επιτεθεί στα μονόξυλα. Ο στόλος των Σλάβων καταστράφηκε εντελώς. Επίσης, τα μονόξυλα που είχαν πάει στην Χαλκηδόνα βυθίστηκαν και τέλος η αβαρική επίθεση απέτυχε. Τις νίκες και τη σωτηρία της Πόλης την απέδωσαν στην Παναγία, ονομάζοντάς την Υπέρμαχο στρατηγό, με ύμνους να ψέλνονται προς τιμήν της.

Ο Ηράκλειος είχε αρκετές νίκες έκτοτε και το 629 έφερε πίσω στην Ιερουσαλήμ τον Τίμιο Σταυρό.

Βιβλιογραφία

  1. Σαράντος Ί. Καργάκος, Το βυζαντινό ναυτικό. Η επίδραση της θαλάσσιας ισχύος στην ακμή και την πτώση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, Αθήνα, Ι. ΣΙΔΕΡΗΣ, 2007, σελ. 51-56

Ιωάννα της Φλάνδρας ή «Ιωάννα της φωτιάς»: Διεκδικώντας το δουκάτο της Βρετάνης

Από

Η Ιωάννα της Φλάνδρας (1295-1374) ήταν κόρη του Λουδοβίκου Α΄, κόμη του Νεβέρ, και της Ιωάννας του Ρετέλ. Σε ηλικία 29 ετών παντρεύτηκε τον Ιωάννη, κόμη του Μονφόρ και ετεροθαλή αδελφό του Ιωάννη Γ΄, δούκα της Βρετάνης. Μετά τον θάνατο του Ιωάννη Γ΄, ο οποίος πέθανε άτεκνος, όσοι είχαν δικαίωμα διαδοχής στον τίτλο ξεκίνησαν τις μεταξύ τους διαμάχες. Η Ιωάννα έμεινε γνωστή όχι μόνο μόνο για τη στήριξη που προσέφερε στον σύζυγο της εκείνη τη δύσκολη περίοδο, αλλά και για τη γενναιότητα, μαχητικότητα και αποφασιστικότητα που επέδειξε.

Η μάχη για τον τίτλο του δούκα της Βρετάνης

Δύο είναι αυτοί που διεκδίκησαν τον τίτλο, ο Ιωάννης του Μονφόρ και ο Κάρολος του Μπλουά, ανιψιός του Φιλίππου ΣΤ΄ της Γαλλίας . Το δικαίωμα διαδοχής του Καρόλου προερχόταν μέσα από τον γάμο του με την Ιωάννα του Παντιέβρ, ανιψιά του Ιωάννη Γ΄.

Ο βασιλιάς της Γαλλίας θέλοντας για προσωπικούς λόγους να πάρει τον τίτλο ο ανιψιό του, έπεισε τον Ιωάννη πως ήταν ασφαλές να έρθει ο ίδιος στη Γαλλία να διαπραγματευτεί μαζί του. Όμως δεν τήρησε τον λόγο του και όταν ο Ιωάννης έφτασε ο βασιλιάς τον φυλάκισε. Εδώ αρχίζει η ιστορία της συζύγου του, Ιωάννας.

Η πορεία της Ιωάννας 

Η Ιωάννα δεν έχασε χρόνο. Με τη φυλάκιση του συζύγου της ανακοίνωσε ότι το δικαίωμα για τον τίτλο του δούκα της Βρετάνης ανήκε στον γιο της, ο οποίος ήταν ακόμα βρέφος. Στη συνέχεια, επένδυσε στον στρατό της και όταν ήταν έτοιμος έσπευσε στη Ρεντόν, πόλη της Γαλλίας, και την κατέκτησε.

Με τον στρατό της συνέχισεγια την Ενμπόν, την περιοχή που ο Κάρολος είχε στήσει τις σκηνές του. Όταν είδε ότι στην πόλη είχαν μείνει λίγοι μόνο στρατιώτες, η Ιωάννα άδραξε την ευκαιρία για να επιτεθεί.

Κατά τη διάρκεια της μάχης η Ιωάννα δεν διοίκησε απλά τον στρατό της αλλά πολέμησε μαζί του.

Ο Κάρολος μπορεί να είχε την υποστήριξη της Γαλλίας, αλλά η Ιωάννα είχε αυτήν της Αγγλίας. Κατά τη διάρκεια της μάχης έστειλε ένα γράμμα στον Εδουάρδο Γ΄, βασιλιά της Αγγλίας, ζητώντας ενισχύσεις ώστε να τελειώσει τη μάχη μια καλή.

Η Ιωάννα είχε ήδη προκαλέσει πανικό στην Ενμπόν καίγοντας τα τρόφιμα της πόλης και καταστρέφοντας τις σκηνές, και έτσι κέρδισε το παρωνύμιο η «Ιωάννα της φωτιάς» (Jeanne la Flamme).

Όταν ο στρατός του Καρόλου συνειδητοποίησε τι συνέβαινε, ανέλαβε δράση και σταμάτησε τα στρατεύματα της Ιωάννας, μην επιτρέποντάς τους ούτε να υποχωρήσουν. Ο Επίσκοπος του Λεόν προσπάθησε να την μεταπείσει να παραδοθεί στον Κάρολο, αλλά εκείνη αρνήθηκε, διότι είχε εντοπίσει αγγλικά καράβια, τα οποία με διαταγή του βασιλιά έρχονταν σε αρωγή της. Ο Κάρολος αναγκάστηκε να αφήσει προσωρινά την πόλη.

Στη συνέχεια, η Ιωάννα μετέβη στην Αγγλία για να ζητήσει περισσότερες ενισχύσεις, αλλά κατά την επιστροφή της ισπανικά καράβια με εντολές του βασιλιά της Ισπανίας, συμμάχου του Καρόλου, της επιτέθηκαν. Παρόλο που η μάχη ήταν σκληρή η Ιωάννα, με τη βοήθεια του αγγλικού στρατού, επικράτησε.

Η Ιωάννα και τα στρατεύματα της έπλευσαν στη Βαν, μία παραθαλάσσια πόλη στη βορειοδυτική Γαλλία, την οποία κατέκτησαν. Αμέσως μετά, συνέχισαν επιτιθέμενοι στη πρωτεύουσα της Βρετάνης, τη Ρεν, την οποία πολιόρκησαν για αρκετά χρόνια, ώσπου κατέληξαν σε ανακωχή το 1343 και στη διαπραγμάτευση της απελευθέρωσης του συζύγου της από τους Γάλλους, ο οποίος όμως πέθανε δύο χρόνια αργότερα.

Η Αγγλία υποστήριζε πλήρως τη διαδοχή της Ιωάννας και του γιου της. Έτσι, όταν ο Κάρολος έκανε και πάλι προσπάθεια να κατακτήσει το δουκάτο της Βρετάνης της, αιχμαλωτίστηκε. Όμως ο πόλεμος συνεχίστηκε ως το 1364, που ο γιος της Ιωάννας ονομάστηκε επισήμως δούκας της Βρετάνης.

Ηλεκτρονικές πηγές

  1. Jeanne de Montfort, Joanna of Flanders «Jeanne la Flamme», 1295-1374, Order of Medieval Women,
  2. Dan Moorhouse, The Hundred Years War 1337-1453, Joanna of Flanders, 2021

Οι εξερευνητές και θαλασσόλυκοι της αρχαίας Ελλάδας

Από

Ο άνθρωπος από τη στιγμή που ως βρέφος ανοίγει τα μάτια του έλκεται από το άγνωστο. Παρά την αβεβαιότητα και τον φόβο για το τι κρύβεται από πίσω, η ελπίδα ότι κρύβεται κάτι καλό τον ωθεί να το εξερευνήσει. Έτσι, οι άνθρωποι έφτιαξαν άμαξες, καράβια και αρκετά αργότερα αεροπλάνα.

Ένας από τους πρώτους δυτικούς πολιτισμούς που βγήκε πέρα από τα σύνορα του για να εξερευνήσει το άγνωστο ήταν ο ελληνικός. Σπουδαίοι Έλληνες θαλασσοπόροι και εξερευνητές έφτασαν ως τη μακρινή Ινδία και εξερεύνησαν την μαγευτική Ιρλανδία, καθώς επίσης και πολλά ακόμα μέρη, τα οποία μέχρι τότε ανήκαν αποκλειστικά στη σφαίρα της φαντασίας. Αρκετοί από αυτούς κατέγραψαν την πορεία τους, όμως δυστυχώς ελάχιστα από εκείνα τα γραπτά επιβίωσαν, με αποτέλεσμα να γνωρίζουμε για αυτούς μόνο μέσα από άλλους σπουδαίους ιστορικούς.

Οι περισσότεροι από τους ταξιδιώτες έπλευσαν με σκοπό να αποκομίσουν οι ίδιοι, ο τόπος ή οι βασιλείς τους κάποιο όφελος. Έπλευσαν για την εξάπλωση του εμπορίου, για την παρατήρηση και αναφορά των συνηθειών ενός τόπου στο βασίλειο τους ή απλά από περιέργεια. Παρακάτω θα δούμε μερικούς από αυτούς.

Σκύλακας ο Καρυανδεύς (τέλη 6ου αιώνα με αρχές 5ου αιώνα π.Χ.)

Η περσική αυτοκρατορία έφτασε στο απόγειό της κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Δαρείου Α΄. Η στρατηγική που χρησιμοποιούσε για την επέκταση της αυτοκρατορίας του ήταν να στέλνει εξερευνητές στις περιοχές που ήθελε να κατακτήσει για να διεισδύουν στην τοπική κουλτούρα και να συλλέγουν πληροφορίες. Ο Σκύλακας ήταν ένας από αυτούς.

Προερχόταν από την Καρύανδα, μία ελληνική πόλη της Μικράς Ασίας, η οποία την περίοδο εκείνη βρισκόταν υπό την κατοχή της Περσίας.

Ο Σκύλακας, κατά τη διάρκεια της αναγνωριστικής του αποστολής έφτασε έως την πόλη Κασπάτηρος, εξερεύνησε τον ποταμό που περνούσε από την πόλη και φτάνοντας στις εκβολές του έπλευσε δυτικά κατά μήκος του ινδικού ωκεανού, ώσπου βγήκε στην Ερυθρά θάλασσα την οποία και εξερεύνησε μέχρι την περιοχή του Σουέζ.

Σε ένα άλλο ταξίδι του πέρασε από την Κρήτη και κάποια άλλα νησιά της Μεσογείου.

Ο Σκύλακας κατέγραψε την πορεία του, αλλά δυστυχώς κανένα από τα γραπτά του δεν διασώθηκε. Όσες αναφορές βρίσκονται για εκείνον τις οφείλουμε στον Στράβωνα και στον Ηρόδοτο, καθώς επίσης και σε έναν άγνωστο που χρησιμοποίησε ως πηγή τα γραπτά του και υπέγραφε με το όνομα του Σκύλακα για να του πάρει την δόξα.

Πυθέας ο Μασσαλιώτης (περίπου 380 π.Χ.)

Ο Πυθέας ήταν γεωγράφος και αστρονόμος. Έτσι, όταν οι συνθήκες απαίτησαν οι Μασσαλιώτες να εξαπλωθούν ακόμη περισσότερο στο εμπόριο λόγω της έλλειψης δύο πολύτιμων υλικών, του κασσίτερου και του ηλέκτρου (κεχριμπάρι), ο Πυθέας κρίθηκε ως ο πιο κατάλληλος να χαρτογραφήσει μία θαλάσσια διαδρομή.

Ο Πυθέας έφτασε μέχρι τη Θούλη (η οποία είναι ακόμα αβέβαιο εάν θα μπορούσαμε να την τοποθετήσουμε στη σύγχρονη Νορβηγία, τις Νήσους Φερόες ή την Ισλανδία) για να προμηθευτή τα δύο αυτά υλικά.

Μόνο κάποια αποσπάσματα από ένα από τα έργα του διασώζονται, στα οποία όμως φαίνονται οι ικανότητές του.

Νέαρχος (περίπου 360 π.Χ.)

Ο Νέαρχος υπήρξε ναύαρχος του Μεγάλου Αλεξάνδρου κατά τη διάρκεια της εκστρατείας του. Έγινε γνωστός κυρίως για τη διαδρομή που έκανε μετά την ινδική εκστρατεία. Ταξίδεψε από τον Ινδό ποταμό και τον Περσικό κόλπο μέχρι τις εκβολές του ποταμού Τίγρη, καταγράφοντας την πορεία του.

Επίσης με εντολή του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ο Νέαρχος ταξίδεψε στη Βακτρία (εκεί που βρίσκεται το σημερινό βόρειο Αφγανιστάν) για να ενισχύσει τα στρατεύματα του και πήγε στο σημερινό Πακιστάν για να καταγράψει πώς χρησιμοποιούσαν εκεί τους ελέφαντες στον πόλεμο.

Επίσης ο Νέαρχος υπηρέτησε ως ναύαρχος στον Υδάσπη, ο στόλος του οποίου είχε διαμορφωθεί από τον Μέγα Αλέξανδρο με σκοπό να πλεύσει στον Περσικό κόλπο.

Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του από τον Ινδό ποταμό, στον Περσικό κόλπο και στον ποταμό Τίγρη, ο Νέαρχος γίνεται ο πρώτος Έλληνας που καταγράφει ότι είδε φάλαινα. Επίσης, ανάμεσα στα πολλά λιμάνια από όπου πέρασε για να φτάσει εκεί, σταμάτησε και σε αυτό που αργότερα οι Έλληνες θα ονομάσουν Τήλο. Αυτή είναι η πρώτη επίσημη καταγραφή του νησιού από Έλληνα. Οι καταγραφές του από το ταξίδι του στην Ινδία είναι επίσης ενδιαφέρουσες.

Εύδοξος ο Κυζικηνός (περίπου 130 π.Χ.)

Ο Εύδοξος έμεινε γνωστός ως ο πρώτος άνθρωπος που προσπάθησε να κάνει πλήρη πλοήγηση στην Αφρική με αφετηρία τη δυτική Ευρώπη.

Πριν αποτολμήσει αυτό το μεγάλο εγχείρημα, είχε ήδη κάνει δύο επιτυχημένα ταξίδια από την Ερυθρά θάλασσα στην Ινδία υπό τις διαταγές του Πτολεμαίου Η΄, Ευεργέτη Β΄ Φύσκων, βασιλιά της Αιγύπτου.

Το ταξίδι του ξεκίνησε από την Ισπανία όπου εξοπλίστηκε με τρία πλοία. Επιχείρησε δύο φορές να κάνει τον περίπλου της Αφρικής. Στην πρώτη του προσπάθεια κατέληξε νότια του Μαρόκου, ενώ στη δεύτερη έπλευσε κατά μήκος της δυτικής ακτής της Αφρικής. Δεν είναι γνωστό τι συνέβη στη συνέχεια, καθώς ο Εύδοξος και τα πλοία του εξαφανίστηκαν εντελώς. Η ιστορία του, λόγω της αβεβαιότητας που τη διέπει, βρίσκεται κάπου μεταξύ ιστορίας και μύθου, με τους ιστορικούς να διαφωνούν.

Μεγασθένης (350 π.Χ.)

Ο Μεγασθένης ήταν ιστορικός και διπλωμάτης. Γεννήθηκε στη Χερσόνησο της Ανατολίας και τα περισσότερα που γνωρίζουμε για εκείνον προέρχονται από την περίοδο της βασιλείας του Σέλευκου Α΄ Νικάτορα (ξεκίνησε περίπου το 305 π.Χ.), στρατηγού του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Ο Μεγασθένης υπηρέτησε στην αυλή των Σελεύκων, καθώς επίσης και ως πρέσβης τους στην Ινδία, κατά της Αυτοκρατορίας των Μαυριών.

Έμεινε γνωστός για την πιο ολοκληρωμένη καταγραφή της Ινδίας στον τότε ελληνικό κόσμο. Όμως, παρόλο που οι μετέπειτα ιστορικοί άντλησαν στοιχεία για την Ινδία από εκείνον, οι αναφορές του περιείχαν κάποιες ανακρίβειες. Πρώτον, υπήρχαν αρκετά λάθη στις λεπτομέρειες. Δεύτερον, εξιδανίκευσε την ινδική κουλτούρα με βάση την ελληνική φιλοσοφία.

Ηλεκτρονικές πηγές

  1. Σκύλακας ο Καρυανδεύς – Ένας Έλληνας ανακαλύπτει τις εκβολές του Ινδού Ποταμού, Cognosco Team, https://cognoscoteam.gr/archives/14175, 2019
  2. Κείμενο αναγνωστών, Πυθέας ο Μασσαλιώτης, ο θαλασσοπόρος από την αρχαιοελληνική Φώκαια, που έφτασε ως τον αρκτικό κύκλο και είδε τον ήλιο που δεν έδυε ποτέ. Ταξίδεψε στη μυστηριώδη και παγωμένη Θούλη σε αναζήτηση κασσίτερου και εμπορικών δρόμων, Μηχανή του χρόνου, https://www.mixanitouxronou.gr/pitheas-o-massaliotis-o-thalassoporos-apo-tin-archeoelliniki-fokea-pou-eftase-os-ton-arktiko-kiklo-ke-ide-ton-ilio-pou-den-edie-pote-taxidepse-stin-mistiriodi-ke-pagomeni-thouli-se-anazitisi-kassit/#goog_rewarded
  3. Κωνσταντίνου Λαγού, Νέαρχος, ο Κρητικός ναύαρχος και φίλος του Μ. Αλεξάνδρου. Τα επικά ταξίδια στην Ασία και η σύνδεση με την Αμφίπολη, Μηχανή του χρόνου https://www.mixanitouxronou.gr/nearchos-o-kritikos-nayarchos-kai-filos-toy-m-alexandroy-ta-epika-taxidia-stin-asia-kai-i-syndesi-me-tin-amfipoli/#goog_rewarded
  4. The Editors of Encyclopaedia Britannica, Parul Jain, Eudoxus Of Cyzicus, Greek explorer, Britannica, https://www.britannica.com/biography/Eudoxus-of-Cyzicus, 2024
  5. The Editors of Encyclopaedia Britannica, Thinley Kalsang Bhutia, Michael Ray, Gaurav Shukla, Megasthenes, Greek historian, https://www.britannica.com/biography/Megasthenes/additional-info#history, 2024

Ο Τζορτζ Χέρμπερτ Μηντ και η σχολή της συμβολικής αλληλεπίδρασης

Από

Στο προηγούμενο άρθρο είδαμε τις θεωρίες του Τζορτζ Χέρμπερτ Μηντ [George Herbert Mead, 1863-1931] σχετικά με τον νου, τον εαυτό, τα δύο στάδια διαμόρφωσης του εαυτού, τους όρους «εγώ» και «εμένα», και τον γενικευμένο άλλο. Σκοπός των προηγούμενων άρθρων, όπως και αυτού, είναι η παρουσίαση των ιδεών του ώστε να δούμε τη συμβολή του στη σχολή της συμβολικής αλληλεπίδρασης.

Κοινωνία

Η κοινωνία για τον Μηντ, όπως ήδη είδαμε, προϋπάρχει του νου και του εαυτού. Η αυτοσυνείδηση και η κοινωνική συνείδηση, παρόλο που είναι ξεχωριστά φαινόμενα, είναι αλληλένδετα και αναπτύσσονται το ένα σε σχέση με το άλλο. Αυτό θυμίζει το γνωστό ερώτημα αν η κότα έκανε το αυγό ή το αυγό την κότα. Η κοινωνία είναι αυτή που καθοδηγεί τις δράσεις των ανθρώπων και διαμορφώνει τον νου και τον εαυτό, αλλά οι άνθρωποι είναι αυτοί που συνιστούν μία κοινωνία.

Η κοινωνία αντιπροσωπεύει το οργανωμένο σύνολο των αποκρίσεων που ανακτώνται από το άτομο με τη μορφή του «εμένα» (βλ. προηγούμενο άρθρο), ενώ παράλληλα η κοινωνία εξαρτάται από την αυτοανακλαστική συνείδηση των μελών της.

Στο έργο του ο Μηντ  δίνει ιδιαίτερο λόγο στην έννοια της ανάδυσης. Χρησιμοποιεί τον όρο αυτό για να περιγράψει την ανάδυση της ατομικής συνείδησης μέσα από την κοινωνία, αλλά και την ανάδυση της κοινωνίας μέσα από την αλληλεπίδραση των ατομικών συνειδήσεων.

Επίσης, ο Μηντ ασχολήθηκε αρκετά με τους κοινωνικούς θεσμούς. Μέσα στους θεσμούς εντάσσει και τον «γενικευμένο άλλο». Για εκείνον, οι θεσμοί αποτελούν «μεσολαβητικά σημεία» μεταξύ του εαυτού και της κοινωνίας. Η διαμόρφωση των θεσμών επιτυγχάνεται μέσα από την πανομοιότυπη απόκριση της κοινότητας στο άτομο υπό συγκεκριμένες συνθήκες. Τα άτομα παραμένουν διαρκώς φορείς αυτού του οργανωμένου συνόλου στάσεων, οι οποίες ρυθμίζουν και ελέγχουν τις πράξεις τους μέσω του «εμένα» (βλ. προηγούμενο άρθρο). Επιπλέον, το άτομο εσωτερικεύει τις κοινές συνήθειες της κοινότητας (θεσμούς) μέσα από την εκπαίδευση. Προϋπόθεση της δημιουργίας του εαυτού, καθώς επίσης και του να είναι το άτομο γνήσιο μέλος της κοινότητας, κατά τον Μηντ, είναι η υιοθέτηση αυτών των κοινών συνηθειών.

Οι θεσμοί για τον Μηντ θα πρέπει να λειτουργούν μόνο όσο απαιτείται περιοριστικά, χωρίς να καταπνίγουν την ατομικότητα και τη δημιουργικότητα του ατόμου. Αυτό όμως δεν επιτυγχάνεται πάντα.

Η συμβολή του Μηντ στη σχολή της συμβολικής αλληλεπίδρασης

Οι θεωρίες του Μηντ έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη σχολή της συμβολικής αλληλεπίδρασης. Παρακάτω θα δούμε κάποιες βασικές ιδέες της σχολής αυτής, διακρίνοντας τη συμβολή του Μηντ σε αυτές.

Σκέψη και αλληλεπίδραση

Κατ’ αρχάς, η σχολή της συμβολικής αλληλεπίδρασης υποστηρίζει ότι τα ανθρώπινα όντα είναι τα μόνα που διαθέτουν την ικανότητα της σκέψης. Η σκέψη επιτρέπει στους ανθρώπους να μη λειτουργούν μόνο με βάση το ένστικτο, αλλά να στοχάζονται. Η ιδέα που διατυπώνουν ως προς την ύπαρξη του νου είναι ότι πηγάζει μέσα από την κοινωνικοποίηση. Συγκεκριμένα, κρίνουν την ύπαρξη του εγκεφάλου απαραίτητη για αυτήν του νου, ωστόσο δεν θεωρούν ότι η ύπαρξη του εγκεφάλου συνεπάγεται και αυτήν του νου. Ως νου, αντλώντας από τη θεωρία του Μηντ, όρισαν τη διαρκή διαδικασία ερεθίσματος-απόκρισης. Ο νους σχετίζεται άμεσα με την κοινωνικοποίηση, το νόημα, τα σύμβολα, τον εαυτό, την αλληλεπίδραση και την κοινωνία.

Η ικανότητα της σκέψης, σύμφωνα με τη σχολή της συμβολικής αλληλεπίδρασης και τον Μηντ, δημιουργείται μέσα από την κοινωνική αλληλεπίδραση. Η προσέγγιση αυτή οδήγησε τους θεωρητικούς να εστιάσουν σε μία συγκεκριμένη μορφή της, αυτή της κοινωνικοποίησης.

Οι οπαδοί της συμβολικής αλληλεπίδρασης ασπάζονται μία διαφορετική προσέγγιση από τους περισσότερους κοινωνιολόγους. Υποστηρίζουν ότι η κοινωνικοποίηση είναι μία δυναμική διαδικασία που επιτρέπει στους ανθρώπους την ανάπτυξη της ικανότητας της σκέψης. Ο δρων σε αυτήν τη διαδικασία έχει τη δυνατότητα διαμόρφωσης και προσαρμογής της πληροφορίας στις δικές του ανάγκες. Η σκέψη διαμορφώνει τη διαδικασία της αλληλεπίδρασης. Όλα τα είδη αλληλεπίδρασης και όχι μόνο η αλληλεπίδραση μέσα από την κοινωνικοποίηση εξελίσσουν την ικανότητα της ανθρώπινης σκέψης, καθώς στις περισσότερες μορφές της οι δρώντες πρέπει να λαμβάνουν υπ’ όψιν τους άλλους και να προσαρμόζουν τις ενέργειές τους ανάλογα.

Η σκέψη δεν εμπλέκεται σε όλες τις μορφές αλληλεπίδρασης. Σύμφωνα με τη θεωρία του Χέρμπερτ Μπλούμερ [Herbert Blumer] η οποία ακολουθεί αυτήν του Μηντ, υπάρχουν δύο βασικές μορφές κοινωνικής αλληλεπίδρασης. Η πρώτη είναι η μη συμβολική αλληλεπίδραση, η οποία σχετίζεται με τον νευματικό διάλογο που αναφέρει ο Μηντ. Η δεύτερη είναι η συμβολική αλληλεπίδραση, η οποία έχει ως προϋπόθεση τις νοητικές διαδικασίες.

Σημαντικό ρόλο στη σχολή της συμβολικής αλληλεπίδρασης διαδραματίζει ο ρόλος του αντικειμένου και το πως ο κάθε δρων ορίζει αυτό το αντικείμενο.

Η εκμάθηση των νοημάτων και των συμβόλων

Οι οπαδοί της σχολής της συμβολικής αλληλεπίδρασης, επηρεασμένοι από τον Μηντ, έδωσαν ιδιαίτερη σημασία στην κοινωνική αλληλεπίδραση από την οποία προκύπτει το νόημα. Κύριο ενδιαφέρον τους ήταν το πώς οι άνθρωποι μαθαίνουν αυτά τα νοήματα και σύμβολα μέσα από την αλληλεπίδραση (κυρίως την κοινωνικοποίηση).

Τα σύμβολα είναι διαφορετικά από τα σήματα. Στα σήματα οι άνθρωποι αντιδράνε αυτόματα χωρίς σκέψη (μη σημαντικά νεύματα, όπως στο παράδειγμα με τον σκυλοκαβγά). Αντιθέτως, στα σύμβολα ενεργοποιείται η σκέψη.

Τα σύμβολα είναι κοινωνικά αντικείμενα τα οποία χρησιμοποιούνται για την αναπαράσταση και εκπροσώπηση ενός πράγματος. Μέσω της χρήσης των συμβόλων τα άτομα γνωστοποιούν μία πληροφορία στους ίδιους. Όπως, για παράδειγμα, η εικόνα ενός ακριβού αμαξιού που παραπέμπει σε έναν συγκεκριμένο τρόπο ζωής.

Οι λέξεις ανήκουν στα πιο σημαντικά σύμβολα διότι επιτρέπουν την εμφάνιση όλων των άλλων συμβόλων. Χάρη στα σύμβολα ο άνθρωπος έχει τη δυνατότητα να δημιουργεί και να αναδημιουργεί τον κόσμο στον οποίο βρίσκεται. Επίσης, τα σύμβολα εκτελούν μία σειρά από συγκεκριμένες λειτουργίες για το άτομο. Κατ’ αρχάς, του επιτρέπουν να χειρίζεται τον υλικό και κοινωνικό κόσμο μέσα από τη δυνατότητα να ονομάζει, να κατηγοριοποιεί και να θυμάται αντικείμενα που βρίσκονται σε αυτόν. Με τη χρήση της γλώσσας τα παραπάνω λειτουργούν αποτελεσματικότερα.

Δεύτερον, τα σύμβολα βελτιώνουν τη δυνατότητα των ανθρώπων να αντιλαμβάνονται το περιβάλλον τους και βελτιώνουν την ικανότητα της σκέψης. Η σκέψη, υπό αυτό το πρίσμα, μπορεί να θεωρηθεί ως μία συμβολική αλληλεπίδραση με τον εαυτό. Ακόμα, διευρύνουν την ικανότητα των ανθρώπων για επίλυση προβλημάτων, και τους επιτρέπουν να υπερβαίνουν, τον χώρο, τον χρόνο ακόμα και τον ίδιο τους τον εαυτό μέσα από τη φαντασία. Απόρροια τούτου είναι η ικανότητα να μπαίνουν στη θέση του άλλου, δηλαδή η «ανάληψη του ρόλου του άλλου». Τέλος, τα σύμβολα επιτρέπουν στους ανθρώπους να είναι ενεργοί δράστες και όχι παθητικοί δέκτες μέσα στη κοινωνία.

Η δράση και η αλληλεπίδραση

Το κύριο ενδιαφέρον των μελετητών της συμβολικής αλληλεπίδρασης αφορά τα αποτελέσματα των νοημάτων και συμβόλων στην ανθρώπινη δράση και αλληλεπίδραση. Εδώ, είναι ιδιαίτερα χρήσιμο να κατανοήσουμε τη διάκριση του Μηντ για την συμπεριφορά. Τη διέκρινε στην άδηλη συμπεριφορά, η οποία είναι η διαδικασία της σκέψης, που περιλαμβάνει τα νοήματα και τα σύμβολα, και στην έκδηλη συμπεριφορά, που την όρισε ως την πραγματική συμπεριφορά που επιδεικνύει το άτομο. Παρόλο που οι θεωρητικοί της συμβολικής αλληλεπίδρασης δίνουν περισσότερη έμφαση στην έκδηλη συμπεριφορά, συνήθως οι δύο αυτές συμπεριφορές συνυπάρχουν στις περισσότερες μορφές της ανθρώπινης δράσης.

Τα νοήματα και τα σύμβολα προσδίδουν στην ανθρώπινη κοινωνική δράση (αφορά το άτομο) και στην κοινωνική αλληλεπίδραση (αφορά δύο και περισσότερα άτομα) κάποια εμφανή χαρακτηριστικά.

Εδώ θα πρέπει να εξηγήσουμε τον όρο κοινωνική δράση. Η κοινωνική δράση είναι αυτή κατά την οποία τα άτομα πριν ενεργήσουν σκέφτονται τον άλλον. Δηλαδή, πριν από οποιαδήποτε πράξη, τα άτομα μπαίνουν στη διαδικασία να αναλογιστούν την επίδραση που θα έχει η συγκεκριμένη πράξη στα άλλα άτομα που εμπλέκονται σε αυτήν.

Άλλη μία ιδέα της σχολής της συμβολικής αλληλεπίδρασης που φαίνεται να έχει τη βάση της στις θεωρίες του Μηντ είναι ότι κατά την κοινωνική αλληλεπίδραση οι άνθρωποι μεταδίδουν νοήματα προς τους άλλους, τα οποία οι δέκτες τους καλούνται να ερμηνεύσουν. Οι δρώντες συμμετέχουν σε μία διαδικασία αμοιβαίας επιρροής μέσα από τα μηνύματα που στέλνουν και δέχονται. Χάρη στην ικανότητά τους να χειρίζονται αυτά τα νοήματα και σύμβολα οι άνθρωποι είναι ικανοί να λαμβάνουν αποφάσεις.

Επιπροσθέτως, για τους υποστηρικτές της σχολής της συμβολικής αλληλεπίδρασης, τα άτομα είναι ικανά να απορρίπτουν ή να αποδέχονται αυτά τα νοήματα και σύμβολα με βάση τη δική τους ερμηνεία, γεγονός που τους προσδίδει κάποια αυτονομία. Το παραπάνω αναπτύχθηκε περαιτέρω από άλλους θεωρητικούς της σχολής.

Η συμβολή του Τζορτζ Χέρμπερτ Μηντ στη σχολή της συμβολικής αλληλεπίδρασης είναι περισσότερο από εμφανής. Οι ιδέες της σχολής λειτουργούν ως θεωρητικά εργαλεία για την κατανόηση αρκετών άλλων ζητημάτων και φαινομένων, όπως αυτό της βίας, και δη της ψυχολογικής. Εκτός του Μηντ, υπήρξαν αρκετοί ακόμα θεωρητικοί αυτής της σχολής με συνεισφορά εξίσου σπουδαία.

* * * * *

Βιβλιογραφία

  1. George Ritzer & Jeffrey Stepnisky, Σύγχρονη κοινωνιολογική θεωρία, επιμέλεια: Μαγδαληνή Κολοκυθά, μετάφραση: Μυρτώ Βρεττού, Γιώργος Χρηστίδης, εκδόσεις Κριτική, Επιστημονική βιβλιοθήκη, 2η έκδοση, Αθήνα 2020

* * * * *

Όλα τα άρθρα της σειράς:

  1. Τζορτζ Χέρμπερτ Μηντ: Το πέρασμα στην πράξη, σε τέσσερα στάδια
  2. Τζορτζ Χέρμπερτ Μηντ: Η χρήση των φυσικών και φωνητικών νευμάτων για την επικοινωνία
  3. Τζορτζ Χέρμπερτ Μηντ: Nους, εαυτός και ο γενικευμένος άλλος
  4. Ο Τζορτζ Χέρμπερτ Μηντ και η σχολή της συμβολικής αλληλεπίδρασης

Αικατερίνη Σφόρτσα: Η κυρά του Φορλί και της Ίμολας

Από

Η Αικατερίνη Σφόρτσα (Caterina Sforza) γεννήθηκε στο Μιλάνο περίπου το 1463. Ήταν ευγενής της Ιταλικής Αναγέννησης και μέσα από τον γάμο της υπήρξε κυρά του Φορλί (Forlì) και της Ίμολας (Imola). Έμεινε γνωστή για το θάρρος και τη μαχητικότητα που επέδειξε εν μέσω αντίξοων συνθηκών.

Η ζωή της

Η Αικατερίνη ήταν κόρη του Γκαλεάτσο Μαρία Σφόρτσα (Galeazzo Maria Sforza), δούκα του Μιλάνου μέσα από διαδοχή, και της ερωμένης του, Λουκρητίας Λαντριάνι (Lucrezia Landriani). Τα πρώτα της χρόνια τα έζησε με τη μητέρα της, μέχρι το 1466, χρονιά που ο πατέρας της διαδέχτηκε τον τίτλο του δούκα, οπότε η Αικατερίνη πήγε να ζήσει μαζί με εκείνον και τα τρία ετεροθαλή αδέλφια της.

Η Αικατερίνη απέκτησε όλα τα απαραίτητα εφόδια που αναλογούσαν στην αριστοκρατία της εποχής της. Η εκπαίδευση της εστίαζε κυρίως στις ανθρωπιστικές επιστήμες. Μελέτησε πολλούς κλασικούς συγγράφεις και τη λατινική γλώσσα.

Όμως το φάσμα των γνώσεων της δεν περιορίζεται εκεί. Η Αικατερίνη εκπαιδεύτηκε επίσης στη μάχη, στην ιππασία και στο κυνήγι. Εκπαίδευση που οι περισσότεροι ιστορικοί θα τη χαρακτήριζαν μάλλον ασυνήθιστη για μία γυναίκα της εποχής της.

Το 1477, η Αικατερίνη παντρεύτηκε με προξενιό τον Τζιρόλαμο Ριάριο (Girolamo Riario), ανιψιό του Πάπα Σίξτου Δ΄, ο οποίος λίγο καιρό μετά αποκτά ηγετική θέση στη Ρώμη. Το ζευγάρι γέννησε οκτώ παιδιά, εκ των οποίων τα δύο πέθαναν όσο ήταν ακόμη βρέφη.

Ο Τζιρόλαμο νιώθοντας ασφάλεια για τη θέση του επιδιώκει ακόμη περισσότερη δύναμη, δείχνοντας σκληρότητα στους εχθρούς του. Εκείνη την περίοδο, διορίζεται λόρδος του Φορλί. Η Αικατερίνη εγκλιματίζεται στο καινούργιο της περιβάλλον, πιο εύκολα χάρη στην αριστοκρατική της καταγωγή.

Το 1484, ο Πάπας Σίξτος Δ΄ πεθαίνει. Αναστάτωση επικρατεί πλέον στη Ρώμη, με τους εχθρούς του Τζιρόλαμο να εκμεταλλεύονται την ευκαιρία για αντεπίθεση. Για να διασφαλίσει τη θέση της οικογένειάς της, η Αικατερίνη ιππεύει – παρόλο που είναι εφτά μηνών έγκυος – μέχρι το κάστρο των Αγγέλων (Castel Sant’Angelo), όπου αναλαμβάνει τον έλεγχο παρά τις αντιθέσεις.

Οι καρδινάλιοι της Ρώμης προτείνουν μία αμοιβαία επωφελή λύση στον Τζιρόλαμο. Με προϋπόθεση ότι θα αφήσει τη Ρώμη, μπορεί να κρατήσει το Φορλί και την Ίμολα. Ο Τζιρόλαμο, μην έχοντας άλλη επιλογή, δέχεται την συμφωνία. Το ζευγάρι μετακομίζει στο Φορλί, όπου η Αικατερίνη εδραιώνει σταδιακά την εξουσία της και σύντομα το διοικεί.

Όπως είδαμε, ο Τζιρόλαμο έκανε πολλούς εχθρούς στην πορεία του. Αρκετές αποτυχημένες απόπειρες δολοφονίας έγιναν εναντίον του, ώσπου το 1488 βρίσκει το τέλος από μία οικογένεια ευγενών, η οποία ύστερα αιχμαλωτίζει τη γυναίκα και τα παιδιά του.

Η απαγωγή της Αικατερίνης

Οι απαγωγείς της Αικατερίνης θέλοντας να πάρουν όσα έχει, τη βάζουν να διαπραγματευτεί με τους στρατιώτες στο φρούριο του Φορλί.

Αρχικά, την έστειλαν να μιλήσει στον επικεφαλή της φρουράς για να τον πείσει να την παραδώσει σε αυτούς. Όμως η Αικατερίνη είχε είδη προβλέψει ότι μετά τη δολοφονία του συζύγου της αυτό θα συνέβαινε. Έτσι, πριν την απαγωγή της, είχε ήδη συνεννοηθεί με τους στρατιώτες να μην παραδώσουν το φρούριο, ακόμα και εάν τους το ζητούσε η ίδια.

Στη συνέχεια, έπεισε τους απαγωγείς της να την αφήσουν να μπει μέσα στο φρούριο μόνη της. Όταν μπήκε, όμως, αρνήθηκε να ξαναβγεί και να το παραδώσει στους εχθρούς της.

Όταν την απείλησαν ότι θα βλάψουν τα παιδιά της, εκείνη αποκρίθηκε ότι είχε συγγενείς που θα τους εκδικούνταν άμα τολμούσαν να κάνουν κακό σε αυτά. Ακόμη, ήταν έγκυος από τον πλέον νεκρό σύζυγο της, γεγονός που χρησιμοποίησε δηλώνοντας ότι ούτως η άλλως θα υπήρχε διάδοχος

Τα μετέπειτα χρόνια

Τα επόμενα χρόνια, η Αικατερίνη υπήρξε αντιβασιλέας του μεγαλύτερου γιου της, μέχρι εκείνος να φτάσει στην κατάλληλη ηλικία. ‘Κατέπνιξε πολλές συνωμοσίες και επαναστάσεις, διοικώντας σθεναρά το Φορλί και την Ίμολα.

Η Αικατερίνη παντρεύτηκε άλλες δύο φορές. Ο δεύτερος σύζυγός της δημιούργησε γρήγορα εχθρούς και δολοφονήθηκε, όπως και ο πρώτος. Ο τρίτος σύζυγος, ο Τζοβάννι των Μεδίκων ο Ποπολάρος (Giovanni di Pierfrancesco de’ Medici il Popolano), πέθανε από φυσικά αίτια.

Η ιστορία της Αικατερίνης δεν τελειώνει εδώ. Το 1499, ο Καίσαρας Βοργίας (Cesare Borgia) μαζί με τον παπικό στρατό βάζουν ως σκοπό την κατάκτηση όσων ιταλικών πόλεων αρνούνται να αποδεχτούν την ανωτερότητα του Πάπα. Έτσι, μαζί με τη βοήθεια του γαλλικού στρατού, το 1500 το Φορλί και η Ίμολα πέφτουν. Η Αικατερίνη για άλλη μια φορά αιχμαλωτίζεται. Περίπου έναν χρόνο μετά απελευθερώνεται από τον Πάπα.

Η Αικατερίνη δεν χάνει χρόνο και πηγαίνει στη Φλωρεντία να συναντήσει τα παιδιά της για να καταστρώσουν ένα σχέδιο να πάρουν πίσω το Φορλί και την Ίμολα.

Έμεινε γνωστή ιδιαίτερα για το θάρρος της εν μέσω αντίξοων συνθηκών. Οι αποφάσεις της δεν ήταν απαραίτητα σωστές κατά τη διάρκεια της εξουσίας της, αλλά το χάρισμα της ήταν να μπορεί να διατηρεί τα πράγματα ομαλά όπου διοικούσε.

Ηλεκτρονικές πηγές

  1. Joan Hibler, Caterina Sforza, The Editors of Encyclopaedia Britannica, Britannica 2025 https://www.britannica.com/biography/Caterina-Sforza
  2. Caterina Sforza. Histouring, https://www.histouring.com/en/caterina-sforza/

Αλήθεια & Παράδοση

Facebook-f Linkedin Twitter Youtube
  • Stories
  • Community
  • Blog
  • Careers
  • Brand Assets

36 ΧΩΡΕΣ, 22 ΓΛΩΣΣΕΣ

  • Αγγλικά
  • Γαλλικά
  • Γερμανικά
  • Εβραϊκά
  • Ελληνικά
  • Ιαπωνικά
  • Ινδονησιακά
  • Ισπανικά
  • Ιταλικά
  • Κινεζικά
  • Κορεάτικα
  • Ολλανδικά
  • Ουκρανικά
  • Περσικά
  • Πολωνικά
  • Πορτογαλικά
  • Ρουμανικά
  • Ρωσικά
  • Σλοβακικά
  • Σουηδικά
  • Τουρκικά
  • Τσέχικα