ΕΦΗ ΓΚΑΝΑ

Ένα από τα μεγαλύτερα κυκλώματα οικονομικού εγκλήματος που έχει αποκαλυφθεί ποτέ στην Ευρωπαϊκή Ένωση ήρθε στο φως από την Ευρωπαϊκή Εισαγγελία (EPPO), που εξυπηρετούσε παράνομες εισαγωγές από την Κίνα έχοντας επίκεντρο το λιμάνι του Πειραιά και δίκτυο εκτελωνιστών, ζημιώνοντας τα δημόσια ταμεία περισσότερο από 700 εκατομμύρια ευρώ.

Η επιχείρηση έφερε την κωδική ονομασία «Καλυψώ» και οι έρευνες απλώθηκαν σε έξι ευρωπαϊκές χώρες – μεταξύ αυτών η Ελλάδα, η Ισπανία, η Γαλλία και η Βουλγαρία – ενώ στην Ελλάδα η έρευνα διενεργήθηκε από τις Υπηρεσίες Εσωτερικών Υποθέσεων της ΕΛ.ΑΣ., σε συνεργασία με τη Διεύθυνση Εγκληματολογικών Ερευνών.

Ο μηχανισμός εξαπάτησης του ΚΚΚ και τα γεωοικονομικά του κέρδη

Η απάτη που αποκαλύφθηκε στην Ελλάδα δεν είναι ένα μεμονωμένο περιστατικό. Εντάσσεται σε ένα παγκόσμιο σύστημα παράκαμψης κανόνων που εφαρμόζει εδώ και χρόνια το Κομμουνιστικό Κόμμα Κίνας (ΚΚΚ), με προφανή στόχο την οικονομική και γεωπολιτική ενίσχυση της χώρας με κάθε κόστος, ακόμη και εις βάρος της νομιμότητας.

Μεθοδικά και με κρατική κάλυψη, το Πεκίνο εκμεταλλεύεται «παραθυράκια» του ευρωπαϊκού συστήματος για να αποκομίζει δισεκατομμύρια, παρακάμπτοντας τελωνεία, θεσμούς και κράτη. Το ΚΚΚ μετατρέπει την εμπορική εξαπάτηση σε γεωπολιτικό όπλο.

Όταν η απάτη γίνεται εργαλείο εξουσίας

Οι αποκαλύψεις για τις εικονικές εταιρείες και τις χαμηλότατες τιμολογήσεις δεν είναι απλώς «μια υπόθεση λαθρεμπορίου». Αποτελούν κρίκους μιας αλυσίδας που ξεκινά από το ίδιο το κινεζικό καθεστώς. Η υπόθεση δεν αφορά μεμονωμένους παραβάτες, αλλά φέρνει στο φως έναν καλά οργανωμένο μηχανισμό με επίκεντρο την ίδια την κινεζική κρατική μηχανή.

Το ΚΚΚ, μεθοδικά και οργανωμένα, προωθεί ένα μοντέλο εξαγωγών όπου ο έλεγχος, το κέρδος και η γεωπολιτική διείσδυση βαδίζουν μαζί. Με τεχνικές εξαπάτησης – είτε μέσω παραποιημένων τιμολογίων είτε μέσω offshore εταιριών – το Πεκίνο απομυζά δισεκατομμύρια από τις ευρωπαϊκές οικονομίες. Δημιουργούνται τεράστια περιθώρια κέρδους που ενισχύουν τη δύναμη του Πεκίνου και επανεπενδύονται σε στρατηγικούς τομείς, από την τεχνολογία μέχρι την ενέργεια. Η απάτη, λοιπόν, δεν είναι τυχαία. Είναι μέρος ενός ευρύτερου σχεδίου.

Εμπορική διείσδυση με ψευδή στοιχεία

Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία καταπολέμησης απάτης (OLAF), η Κίνα έχει επανειλημμένα εμπλακεί σε εκτεταμένες περιπτώσεις τελωνειακής απάτης, κυρίως μέσω υποτιμολόγησης εισαγόμενων προϊόντων, πλαστών τιμολογίων και παραβίασης κανόνων προέλευσης. Σε έκθεσή της, το 2022, η OLAF προειδοποιεί ότι τέτοιες πρακτικές οδηγούν σε τεράστιες απώλειες εσόδων για την ΕΕ, που ανέρχονται σε δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως.

«Το φαινόμενο δεν είναι απλά εμπορική απάτη, αλλά στρατηγική υπονόμευση της ευρωπαϊκής αγοράς», τονίζει ανώτατη πηγή της OLAF, επισημαίνοντας ότι οι ενδείξεις για «κεντρικό συντονισμό από κρατικές δομές της Κίνας» είναι πλέον σαφείς.

Οργανωμένος οικονομικός πόλεμος

Παρόμοια ευρήματα παρουσίασε και η Europol, η οποία έχει ερευνήσει δίκτυα που εξάγουν φτηνά προϊόντα από την Κίνα, διοχετεύοντάς τα στην ευρωπαϊκή αγορά μέσω μεσαζόντων και εταιρειών-βιτρίνα, συχνά υπό την καθοδήγηση ή την ανοχή κινεζικών κρατικών φορέων. Η μεθοδολογία αυτή δεν είναι απλώς εγκληματική, είναι δομικά υπολογισμένη για να παρακάμπτει συστηματικά τα ευρωπαϊκά τελωνεία και να διαβρώνει την ανταγωνιστικότητα των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου έχει αναφέρει στην τελευταία του ανασκόπηση για την Κίνα (2023) ότι η χώρα δεν συμμορφώνεται πλήρως με τις δεσμεύσεις διαφάνειας και εμπορικής ισοτιμίας, υπονομεύοντας την αρχή του ελεύθερου ανταγωνισμού. Η κρατική στήριξη μέσω επιδοτήσεων και αδιαφάνειας σε επιχειρήσεις που εξάγουν μαζικά – πολλές φορές με πλαστά ή παραπλανητικά εμπορικά έγγραφα – θεωρείται στρατηγικό εργαλείο του ΚΚΚ εξαγωγής ισχύος.

Η «Κέλλυ» από την Κίνα: η εγκέφαλος πίσω από τη σπείρα

Σύμφωνα με τις Αρχές, στο επίκεντρο του κυκλώματος βρίσκεται μια Κινέζα επιχειρηματίας γνωστή με το ψευδώνυμο «Κέλλυ», η οποία είχε στήσει ένα εκτεταμένο δίκτυο παράνομων εισαγωγών, εκτελωνιστών και λογιστών με βάση τον Πειραιά και δορυφορικά «κελύφη» εταιρειών με έδρα κυρίως τη Βουλγαρία.

Πίσω από τις πλαστές διαδικασίες κρυβόταν ένα καλοστημένο σχέδιο εξαπάτησης των τελωνειακών και φορολογικών αρχών: εισαγωγές προϊόντων με ψευδείς δηλώσεις αξίας και κατηγορίας, προκειμένου να πληρώνουν λιγότερους δασμούς και ΦΠΑ, ενώ οι πραγματικές διαδρομές των προϊόντων αποκρύπτονταν επιμελώς.

Το σχέδιο: από την Κίνα στην ΕΕ μέσω Πειραιά

Η εγκληματική οργάνωση εισήγαγε μαζικά προϊόντα από την Κίνα, κυρίως υφάσματα, υποδήματα, ηλεκτρικά σκούτερ και ποδήλατα, μέσω του λιμανιού του Πειραιά. Εκεί, με τη βοήθεια επίορκων τελωνειακών, υποτιμούσαν τεχνητά την αξία των κοντέινερ ή παρουσίαζαν πλαστά στοιχεία για το περιεχόμενό τους. Έτσι, πλήρωναν ελάχιστους δασμούς.

Τα εμπορεύματα καταχωρούνταν σε εταιρείες με έδρα κυρίως τη Βουλγαρία, που λειτουργούσαν ως μεταβατικές στάσεις. Στην πραγματικότητα, τα εμπορεύματα μεταφέρονταν μέσω εικονικών πωλήσεων σε τρίτες χώρες της ΕΕ, ενώ ο τελικός προορισμός τους ήταν η μαύρη αγορά σε Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία και Πολωνία.

Εταιρείες-φαντάσματα και απάτη ΦΠΑ

Η απάτη ολοκληρωνόταν με την κατάχρηση της τελωνειακής διαδικασίας CP42, η οποία επιτρέπει την απαλλαγή από τον ΦΠΑ για εμπορεύματα που διακινούνται από ένα κράτος-μέλος σε άλλο. Μέσω αυτής της μεθόδου, ο ΦΠΑ δεν καταβαλλόταν ποτέ, με τις εταιρείες-«κέλυφος» να παριστάνουν τους αγοραστές και να εξαφανίζονται πριν τον καταλογισμό των οφειλών.

Το δίκτυο χρησιμοποιούσε πλαστά ή υποκλαπέντα τιμολόγια, ΑΦΜ και εμπορικά έγγραφα, τα οποία καταστρέφονταν μετά την ολοκλήρωση της διακίνησης. Τα προϊόντα αποθηκεύονταν σε ελεγχόμενες αποθήκες και πωλούνταν στη μαύρη αγορά, ενώ τα κέρδη επέστρεφαν στην Κίνα μέσω υπόγειων τραπεζικών κυκλωμάτων.

Κατασχέσεις και συλλήψεις στην Ελλάδα

Η ελληνική Αστυνομία προχώρησε σε πέντε συλλήψεις, μεταξύ των οποίων τελωνειακοί υπάλληλοι, εκτελωνιστές και ένας δημοτικός υπάλληλος του Πειραιά. Κατασχέθηκαν 4,7 εκατομμύρια ευρώ σε μετρητά, καθώς και κρυπτονομίσματα και ψηφιακά πορτοφόλια.

Επιπλέον, σε όλη την Ευρώπη δεσμεύτηκαν:

• 5,8 εκατομμύρια ευρώ σε μετρητά
• 7.133 ηλεκτρικά ποδήλατα
• 3.696 ηλεκτρικά σκούτερ
• 480 κοντέινερ προς εξακρίβωση
• 11 ακίνητα στην Ισπανία
• 27 πολυτελή οχήματα, τσάντες, ρολόγια και κοσμήματα

Ζημία 700 εκατομμυρίων ευρώ

Η συνολική ζημία που προκάλεσε το κύκλωμα υπολογίζεται σε 700 εκατομμύρια ευρώ περίπου, εκ των οποίων:

• 250 εκατομμύρια ευρώ αφορούν διαφυγόντες τελωνειακούς δασμούς
• 450 εκατομμύρια ευρώ σε μη καταβληθέντα ΦΠΑ

Η ζημία επηρεάζει τόσο τα ευρωπαϊκά ταμεία όσο και εθνικούς προϋπολογισμούς, με την Ευρωπαϊκή Εισαγγελία να τονίζει τη σοβαρότητα της υπόθεσης και την ανάγκη διακρατικής συνεργασίας για την αντιμετώπιση τέτοιων φαινομένων.

Δόλια κέρδη, πολιτική επέκταση

Το συμπέρασμα είναι σαφές: μέσα από τέτοιες δόλιες εμπορικές πρακτικές, το ΚΚΚ αντλεί αθέμιτα κέρδη από τις ευρωπαϊκές αγορές, αποδυναμώνοντας τις εθνικές οικονομίες και προωθώντας ταυτόχρονα την πολιτική του επιρροή. Η περίπτωση της Ελλάδας είναι ένα μόνο τμήμα ενός πολύ ευρύτερου και καλά ενορχηστρωμένου σχεδίου οικονομικής διείσδυσης.

Τι έπεται

Η έρευνα παραμένει σε πλήρη εξέλιξη, με τις Αρχές να εξετάζουν ψηφιακά πειστήρια μεγάλης σημασίας, τα οποία αναμένεται να φωτίσουν ακόμα περισσότερο το εύρος του κυκλώματος. Οι συλληφθέντες θα οδηγηθούν στον εκπρόσωπο της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας, που έχει τον κεντρικό ρόλο στον χειρισμό της υπόθεσης.

Η επιχείρηση «Καλυψώ» θεωρείται σταθμός στην αποκάλυψη διακρατικών εγκληματικών οργανώσεων που εκμεταλλεύονται τα κενά της ευρωπαϊκής ενιαίας αγοράς για τεράστιες απάτες. Και όσο καθυστερεί η ευρωπαϊκή αντίδραση τόσο διευκολύνεται ένα σύστημα που λειτουργεί δόλια, αλλά με κρατική καθοδήγηση και στόχο την αποδυνάμωση των θεσμών της ΕΕ.

Η παγκόσμια κοινότητα αντιμετωπίζει μια αυξανόμενη κρίση χρέους που πλήττει ιδιαίτερα τις φτωχότερες χώρες του κόσμου. Στο επίκεντρο αυτής της κρίσης βρίσκεται η Κίνα, η οποία μέσω της Πρωτοβουλίας «Μία ζώνη, ένας δρόμος» (Belt and Road Initiative – BRI), έχει καταστεί ο μεγαλύτερος διμερής πιστωτής για πολλές αναπτυσσόμενες χώρες.

Η κινεζική πιστωτική επέκταση και οι επιπτώσεις της

Σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση του Ινστιτούτου Lowy – μία αυστραλιανή δεξαμενή σκέψης που παρακολουθεί αυτά τα ζητήματα εδώ και πολύ καιρό – το 2025, οι 75 φτωχότερες χώρες αναμένεται να καταβάλουν στην Κίνα τόκους ύψους 22 δισεκατομμυρίων δολαρίων, ποσό που αντιστοιχεί στο μεγαλύτερο μέρος των 35 δισεκατομμυρίων δολαρίων που οφείλονται παγκοσμίως. Αυτή η αύξηση των αποπληρωμών οφείλεται στη σημαντική δανειοδότηση της Κίνας μέσω της BRI, μιας παγκόσμιας επενδυτικής πρωτοβουλίας που ξεκίνησε το 2013 υπό την ηγεσία του Κινέζου ηγέτη Σι Τζινπίνγκ, και χρηματοδοτεί εθνικά έργα όπως σχολεία, γέφυρες και νοσοκομεία, έως μεγάλους δρόμους, λιμάνια και αεροδρόμια.

«Τώρα, και για το υπόλοιπο αυτής της δεκαετίας, η Κίνα θα είναι περισσότερο εισπράκτορας χρεών παρά τραπεζίτης για τον αναπτυσσόμενο κόσμο», αναφέρει η έκθεση.

Αν και διακηρυγμένος στόχος της BRI είναι η υποστήριξη της ανάπτυξης σε χώρες με περιορισμένη πρόσβαση σε ιδιωτική χρηματοδότηση, η αυξανόμενη γεωπολιτική επιρροή της Κίνας και η βιωσιμότητα του χρέους στις δανειολήπτριες χώρες προκαλούν ανησυχία.

Ορισμένες, όπως το Λάος, αντιμετωπίζουν ήδη σοβαρή κρίση χρέους, εν μέρει λόγω έργων που χρηματοδοτήθηκαν από την Κίνα. Η έκθεση επισημαίνει ότι το βάρος της αποπληρωμής επιβαρύνει τους τοπικούς προϋπολογισμούς, επηρεάζοντας τομείς όπως η υγεία, η εκπαίδευση και τα περιβαλλοντικά έργα.

Η έκθεση αναφέρεται επίσης στα νέα, μεγάλης κλίμακας δάνεια που δόθηκαν στην Ονδούρα, τη Νικαράγουα, τα νησιά Σολομώντα, την Μπουρκίνα Φάσο και τη Δομινικανή Δημοκρατία.

Πέραν αυτών, η Κίνα συνεχίζει να χρηματοδοτεί και ορισμένους στρατηγικούς εταίρους της, όπως το Πακιστάν, το Καζακστάν, το Λάος και τη Μογγολία, καθώς και χώρες που παράγουν κρίσιμα μέταλλα και ορυκτά, όπως την Αργεντινή, τη Βραζιλία και την Ινδονησία.

Η αντίδραση της διεθνούς κοινότητας

Το ζήτημα του χρέους των φτωχών χωρών είναι ένα από τα ζητήματα που έθεσε αρχικά ο Πάπας Φραγκίσκος, με αφορμή το Ιωβηλαίο (γεγονός μείζονος πνευματικής, εκκλησιαστικής και κοινωνικής σημασίας στη ζωή της εκκλησίας, που τελείται κάθε 25 χρόνια), κάνοντας έκκληση «προς τα πιο εύπορα έθνη» να «συγχωρήσουν τα χρέη των χωρών που δεν θα μπορούσαν ποτέ να τα αποπληρώσουν».

Έτσι, στις 20 Ιουνίου, στη Ρώμη, η Παπική Ακαδημία Κοινωνικών Επιστημών, σε συνεργασία με το πανεπιστήμιο Columbia, αναμένεται να παρουσιάσει μια «Λευκή Βίβλο», που θα συνταχθεί από μια επιτροπή εμπειρογνωμόνων υπό την προεδρεία του βραβευμένου με Νόμπελ Οικονομικών, καθηγητή Γιόζεφ Στίγκλιτς [Joseph Stiglitz] και η οποία θα περιέχει προτάσεις για τη μεταρρύθμιση της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής αρχιτεκτονικής, ώστε να αντιμετωπιστεί η κρίση χρέους και να προωθηθεί η βιώσιμη ανάπτυξη.

Η Γκάρτζη Γκος, πρόεδρος της Παγκόσμιας Πολιτικής Συνηγορίας στο Ίδρυμα Gates, υποστηρίζει ότι η ανακούφιση από το χρέος δεν είναι μία πράξη φιλανθρωπίας, αλλά μια πρακτική ανάγκη για τη διασφάλιση της παγκόσμιας σταθερότητας. Τονίζει ότι πολλές χώρες  αντιμετωπίζουν δυσβάσταχτο κόστος εξυπηρέτησης του χρέους, αδύναμο νόμισμα και αυξημένες απαιτήσεις για κοινωνικές και κλιματικές δαπάνες.

Η έκθεση του Ινστιτούτου Lowy

Σύμφωνα με την έκθεση του Ινστιτούτου Lowy, η Κίνα βρίσκεται πλέον στην κορυφή των εισπρακτόρων τόκων από τις φτωχότερες χώρες του κόσμου. Δεν είναι εύκολο να δώσουμε αριθμούς, επειδή ένα από τα μεγάλα προβλήματα είναι η απόλυτη αδιαφάνεια που διατηρεί το καθεστώς της Κίνας.

Τα δάνεια που είχε χορηγήσει κατά την περίοδο άνθησης της Πρωτοβουλίας «Μια ζώνη, ένας δρόμος», σύμφωνα με στοιχεία που αναφέρθηκαν από κυβερνήσεις-οφειλέτες στην Παγκόσμια Τράπεζα, έχουν αρχίσει να αποδίδουν σημαντικούς τόκους, με την Κίνα να απολαμβάνει το 30% των συνολικών πληρωμών τόκων για τα διμερή χρέη των φτωχών χωρών το 2025, ένα ποσόν άνευ προηγουμένου για έναν μόνο διμερή πιστωτή εδώ και πέντε δεκαετίες.

Το Πεκίνο, μόνο το 2016, παρείχε δάνεια ύψους 50 δισ. δολαρίων, ποσό ανώτερο του συνόλου των δανείων που παρείχαν οι δυτικές χώρες την ίδια χρονιά. Σήμερα, για 54 από τις 120 χώρες για τις οποίες υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία, οι τόκοι που καταβάλλουν στην Κίνα ξεπερνούν εκείνους που αποδίδονται στις χώρες της Λέσχης των Παρισίων (διεθνή πρωτοβουλία που έχει ως στόχο να βοηθήσει τις χώρες που βρίσκονται σε οικονομική δυσκολία να αποπληρώσουν τα χρέη τους).

Τα δεδομένα για τη σύνθεση του παγκόσμιου χρέους δείχνουν ότι η εικόνα είναι ακόμα πιο περίπλοκη: σύμφωνα με τη UNCTAD, οι ιδιωτικοί επενδυτές (τράπεζες και επενδυτικά κεφάλαια) ελέγχουν πλέον το 61% του συνολικού χρέους των αναπτυσσόμενων χωρών, ενώ το διμερές χρέος έχει μειωθεί στο 14%. Η διαφάνεια από πλευράς Πεκίνου θεωρείται κρίσιμη, καθώς μεγάλο μέρος των συμφωνιών γίνεται εκτός δημοσίου ελέγχου και χωρίς συντονισμό με τους υπόλοιπους πιστωτές.

Η στρατηγική της Κίνας φαίνεται πλέον να επικεντρώνεται σε τρεις κατευθύνσεις:

1. Στις γειτονικές χώρες:

Λάος, Πακιστάν, Μογγολία, Μιανμάρ, Καζακστάν, Κιργιστάν και Τατζικιστάν

2. Σε χώρες που αναγνωρίζουν την πολιτική «Μία Κίνα»:

Oι Δομινικανή Δημοκρατία, Μπουρκίνα Φάσο, Νικαράγουα, Νησιά του Σολομώντα και Ονδούρα έλαβαν κινεζικά δάνεια μέσα σε 18 μήνες από τη διακοπή των διπλωματικών τους σχέσεων με την Ταϊβάν .

3. Σε χώρες με κρίσιμες πρώτες ύλες και ορυκτά:

Aργεντινή (πριν από την κυβέρνηση Μιλέι), Βραζιλία, Ινδονησία και Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό.

Η παγίδα χρέους της Κίνας: δάνεια που χρησιμεύουν ως εργαλείο επιρροής

Η Κίνα, με την Πρωτοβουλία «Μια ζώνη, ένας δρόμος», εμφανίστηκε αρχικά ως μία δύναμη που βοηθά τις αναπτυσσόμενες χώρες με χρηματοδότηση για έργα υποδομής. Στην πράξη όμως, η εικόνα αυτή αποδείχτηκε παραπλανητική. Τα κινεζικά δάνεια δεν χορηγούνται τόσο ως  οικονομική αρωγή, αλλά μάλλον ως στρατηγικά εργαλεία με στόχο την επέκταση της κινεζικής επιρροής και ελέγχου.

Πώς λειτουργεί η παγίδα:

Δάνεια με αδιαφανείς όρους και υψηλό ρίσκο αποπληρωμής

Πολλές από τις συμφωνίες δανεισμού δεν δημοσιοποιούνται ούτε σε κοινοβούλια ούτε σε διεθνείς οργανισμούς.

Οι δανειακοί όροι ευνοούν σχεδόν αποκλειστικά τα κινεζικά συμφέροντα: υψηλά επιτόκια, σύντομες περίοδοι αποπληρωμής και απαιτήσεις εγγυήσεων όπως στρατηγικά λιμάνια, μεταλλεία, ή φυσικοί πόροι.

Χρηματοδότηση έργων με αμφίβολο οικονομικό όφελος για τις χώρες

Η Κίνα επενδύει σε έργα χαμηλής βιωσιμότητας (π.χ. λιμάνια, δρόμους, εργοστάσια που δεν αποδίδουν), τα οποία χρηματοδοτούνται με δάνειο αλλά δεν αποφέρουν έσοδα για την αποπληρωμή του δανείου.

Όταν οι χώρες αδυνατούν να αποπληρώσουν… η Κίνα «εισπράττει» στρατηγικά

Αντί για διαγραφή, η Κίνα ζητά παραχωρήσεις σε γη, πρώτες ύλες ή γεωπολιτική στήριξη (όπως αλλαγή στάσης στο ζήτημα της ανεξαρτησίας της Ταϊβάν ή υποστήριξη στον ΟΗΕ).

Π.χ. η Σρι Λάνκα αναγκάστηκε να εκχωρήσει για 99 χρόνια το λιμάνι Hambantota στην Κίνα, λόγω αδυναμίας εξυπηρέτησης του χρέους.

Σκοπιμότητες πίσω από τα δάνεια

Η πολιτική της Κίνας δεν είναι ουδέτερη, αλλά στοχεύει ξεκάθαρα στην εξυπηρέτηση εθνικών συμφερόντων:

Γεωπολιτική επιρροή

Μέσω των δανείων, η Κίνα επιβάλλει διπλωματικές θέσεις, όπως την «πολιτική της Μίας Κίνας». Χώρες που εγκαταλείπουν την αναγνώριση της Ταϊβάν ως ανεξάρτητου κυρίαρχου έθνους ανταμείβονται με χρηματοδότηση.

Πρόσβαση σε στρατηγικές πρώτες ύλες

Πολλές από τις χώρες-οφειλέτες διαθέτουν ορυκτό πλούτο (π.χ κοβάλτιο, λίθιο, σπάνιες γαίες). Η Κίνα εξασφαλίζει μακροπρόθεσμα δικαιώματα εξόρυξης σε υποδομές κοντά σε κοιτάσματα.

Στρατιωτική/τεχνολογική διείσδυση μέσω υποδομών

Τα έργα περιλαμβάνουν λιμάνια και αεροδρόμια που, υπό προϋποθέσεις, μπορεί να αξιοποιηθούν και για στρατιωτική χρήση ή επιτήρηση.

Η Κίνα «αναβάλλει» αντί να διαγράφει χρέη και κερδίζει χρόνο

Αντί να προσφέρει ελάφρυνση χρέους σε φτωχές χώρες, το Πεκίνο επιλέγει να αναβάλει πληρωμές (όπως στη Ζάμπια, στο Λάος ή στο Κονγκό). Αλλά αυτή είναι μια οδός που η εμπειρία του παρελθόντος δείχνει ότι δεν λύνει τα προβλήματα, απλώς τα αναβάλλει με κίνδυνο να τα επιδεινώσει ακόμα περισσότερα. Αν και δίνει πρόσκαιρη ανάσα στους οφειλέτες, το χρέος συνεχίζει να συσσωρεύεται, η εξάρτηση από την Κίνα βαθαίνει, οι χώρες καθίστανται πιο ευάλωτες σε πολιτικές ή οικονομικές πιέσεις.

Η βιτρίνα και η πραγματικότητα

Στις επίσημες δηλώσεις, η Κίνα υποβαθμίζει το ζήτημα και επιμένει πως ενεργεί «σύμφωνα με τις διεθνείς πρακτικές» και κατηγορεί τη Δύση για υποκρισία. Απαντώντας σε ερώτηση δημοσιογράφου σχετικά με την έκθεση Lowy, η εκπρόσωπος του υπουργείου Εξωτερικών, Μάο Νινγκ, δήλωσε: «Η επενδυτική και χρηματοδοτική συνεργασία της Κίνας με τις αναπτυσσόμενες χώρες ακολουθεί τις διεθνείς πρακτικές, τις αρχές της αγοράς και την αρχή της βιωσιμότητας του χρέους. Ορισμένες χώρες διαδίδουν την άποψη ότι η Κίνα είναι υπεύθυνη για το χρέος αυτών των χωρών. Ωστόσο αγνοούν το γεγονός ότι τα πολυμερή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και οι εμπορικοί πιστωτές των ανεπτυγμένων χωρών είναι οι κύριοι πιστωτές των αναπτυσσόμενων χωρών και η κύρια πηγή πίεσης για τη αποπληρωμή του χρέους. Τα ψέματα δεν μπορούν να κρύψουν την αλήθεια.»

Όμως τα δεδομένα είναι ξεκάθαρα: Το Πεκίνο δεν προσφέρει δάνεια για να βοηθήσει, αλλά για να αποκτήσει μακροπρόθεσμο στρατηγικό πλεονέκτημα.

Καθυστερεί η ακτομηχανική μελέτη που κρίνεται απαραίτητη για τη διάσωση του ταφικού μνημείου του Θεμιστοκλή στην Πειραϊκή, με τις αρχαιολογικές υπηρεσίες να ρίχνουν την ευθύνη στον Οργανισμό Λιμένος Πειραιώς (ΟΛΠ).

Στη σκιά της ιστορικής Σαλαμίνας και εντός του πυρήνα της σύγχρονης ναυτιλιακής πρωτεύουσας του Πειραιά, βρίσκεται ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της κλασικής αρχαιότητας: το Ταφικό Μνημείο του Θεμιστοκλή, του στρατηγού που οδήγησε την Αθήνα στη νίκη κατά των Περσών το 480 π.Χ. Σήμερα αυτό το ταφικό μνημείο, μαζί με το Κονώνειο Τείχος, απειλείται από την αυξανόμενη πίεση της λιμενικής ανάπτυξης.

Σοβαρές ανησυχίες έχει προκαλέσει στην επιστημονική και ευρύτερη κοινωνία η διαφαινόμενη καθυστέρηση στην εκπόνηση της ακτομηχανικής μελέτης που αφορά την προστασία του εν λόγω μνημείου.

Η ακτομηχανική μελέτη δεν αποτελεί μια τυπική απαίτηση, αλλά προϋπόθεση για την ασφάλεια και διατήρηση ενός μνημείου εξαιρετικής ιστορικής αξίας. Το Ταφικό Μνημείο του Θεμιστοκλή, χωροθετημένο κοντά στο αρχαίο Κονώνειο τείχος της Πειραϊκής, συνδέεται άρρηκτα με την ταυτότητα του Πειραιά ως θαλάσσιου και στρατηγικού κόμβου της αρχαιότητας.

Πέρα από την επιστημονική διάσταση, το ζήτημα έχει λάβει και διαστάσεις κοινωνικής ευαισθητοποίησης, καθώς το Παρατηρητήριο Πειραϊκής έχει ενεργό ρόλο στην ανάδειξη και υπεράσπιση της πολιτιστικής και περιβαλλοντικής κληρονομιάς της περιοχής. Με συνεχή ενημέρωση και πολλαπλές επιστολές προς τους αρμόδιους φορείς, επιδιώκει τη διαφάνεια και την ενεργοποίηση των θεσμικών μηχανισμών.

Η υπόθεση αναδεικνύει τα διαχρονικά προβλήματα στον συντονισμό μεταξύ των αναπτυξιακών φορέων και των υπηρεσιών πολιτιστικής προστασίας. Αν δεν υπάρξει άμεση ανταπόκριση από τον ΟΛΠ, όπως διαφαίνεται, το τίμημα μπορεί να είναι βαρύ: η απώλεια ενός μοναδικού τεκμηρίου της δημοκρατικής Αθήνας και του ηγέτη της, του Θεμιστοκλή, του ανθρώπου που καθόρισε την έκβαση των Μηδικών πολέμων.

Η νομοθεσία καθιστά το μνημείο απολύτως προστατευμένο (ν.3028/2002), ωστόσο η γειτνίασή του με μεγάλης κλίμακας αναπτυξιακά έργα δημιουργεί ένα εκρηκτικό μείγμα.

Το Master Plan του ΟΛΠ Α.Ε., όπως κατατέθηκε το 2021, προβλέπει σειρά παρεμβάσεων, συμπεριλαμβανομένης της επέκτασης του Επιβατικού Λιμένα Πειραιά στη Νότια Ζώνη, με δύο θέσεις ελλιμενισμού για γιγαντιαία κρουαζιερόπλοια άνω των 350 μέτρων. Οι λιμενικές υποδομές θα προεκτείνονται έως και 1.500 μέτρα, σε θαλάσσια βάθη έως 30 μέτρα. Παρότι στη Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ) γίνεται αναφορά στη «σημασία της πολιτιστικής κληρονομιάς», το ερώτημα είναι: πώς αυτή η προστασία διασφαλίζεται πρακτικά;

Απόφαση υπουργείου: Όροι προστασίας που χρειάζονται τεκμηρίωση

Στην απόφαση του υπουργείου Πολιτισμού (ΥΠΠΟΑ/438189/2018), εγκρίθηκε η προμελέτη για την ανάδειξη του Ταφικού Μνημείου, με σημαντικούς όρους:

• Απόσταση τουλάχιστον 100 μέτρων ανάμεσα στο έργο και το μνημείο
• Δημιουργία θαλάσσιου χώρου 18.000 τ.μ. μπροστά στο μνημείο
• Προστασία από κυματισμούς και ρύπανση με τεχνικά μέσα
• Διαμόρφωση ζώνης πρασίνου και σημείων θέασης

Ωστόσο, παρά τη φαινομενική πρόνοια, παραμένει αδιευκρίνιστο αν υφίσταται ολοκληρωμένη ακτομηχανική μελέτη, η οποία να αποδεικνύει ότι τα μέτρα αυτά είναι επαρκή, ιδίως υπό τις νέες συνθήκες που επιβάλλει η κλιματική κρίση.

Η υπόθεση ξεκίνησε με την ηλεκτρονική επιστολή του Παρατηρητηρίου Πειραϊκής προς τις αρμόδιες υπηρεσίες(27.02.2024), με στόχο τη διευκρίνηση του πλαισίου προστασίας του μνημείου στο πλαίσιο του Masterplan του ΟΛΠ και της αντίστοιχης Στρατηγικής Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ). Η Εφορεία Αρχαιοτήτων Πειραιώς και Νήσων (ΕΦΑΠΝ) ανταποκρίθηκε άμεσα με το έγγραφο 15162/28.02.2024, επισημαίνοντας την ανάγκη εκπόνησης ακτομηχανικής μελέτης για την κατανόηση των επιπτώσεων των έργων στο μνημείο.

Ακολούθως, η Εφορεία Ενάλιων Αρχαιοτήτων (ΕΕΑ), με τα έγγραφά της 109423/22.03.2024 και 154665/08.04.2024, διευκρίνισε ότι η ευθύνη εκπόνησης της μελέτης δεν ανήκει στην ίδια, αλλά στον φορέα υλοποίησης των έργων, δηλαδή τον ΟΛΠ. Παράλληλα, η Γενική Διεύθυνση Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς (ΓΔΑΠΚ), αντιλαμβανόμενη τη βαρύτητα του ζητήματος, απέστειλε νέο έγγραφο στις 02.05.2024, ζητώντας από την ΕΕΑ να προβεί σε υπενθύμιση προς τον ΟΛΠ για την άμεση κατάθεση της μελέτης.

Σε απάντησή της, στις 10.05.2024, η διευθύντρια της ΕΕΑ, κα Ελένη Μπάνου, επανέλαβε ότι η Εφορεία δεν φέρει ευθύνη για την εκπόνηση της μελέτης, αλλά μόνο για την αξιολόγησή της όταν υποβληθεί.

Η καθυστέρηση εκ μέρους του ΟΛΠ εγείρει ερωτήματα ως προς τη βούληση του οργανισμού να συμμορφωθεί με τις αρχαιολογικές και περιβαλλοντικές δεσμεύσεις που απορρέουν από το ίδιο το Masterplan που προωθεί. Η ανάγκη άμεσης παρέμβασης είναι επιτακτική, καθώς η φθορά του μνημείου ίσως είναι μη αναστρέψιμη.

Κλιματική αλλαγή και αυξανόμενοι κίνδυνοι

Σύμφωνα με διεθνείς και εγχώριες επιστημονικές μελέτες, η άνοδος της στάθμης της θάλασσας, τα ακραία καιρικά φαινόμενα, και οι αλλαγές στα ρεύματα και τη στερεομεταφορά (εδαφική διάβρωση ή εδαφική απώλεια ), επιδρούν καταστροφικά στα παράκτια μνημεία. Τα μαθηματικά μοντέλα που χρησιμοποιούνται διεθνώς επιβεβαιώνουν ότι τέτοιες παρεμβάσεις χρειάζονται εξειδικευμένες προσομοιώσεις και σχεδιασμό, όπως εφαρμόστηκε, για παράδειγμα, στο παράκτιο ενετικό φρούριο του Ηρακλείου.

Το Master Plan προβλέπει έναν κυματοθραύστη 20 μέτρα από την ακτή, με κυψελωτούς τεχνητούς ογκόλιθους, ύψους 0,5 μ. πάνω από τη Μέση Στάθμη Θάλασσας (Μ.Σ.Θ.). ‘Όμως, χωρίς επαρκή τεκμηρίωση, τέτοια κατασκευή μπορεί να είναι ανεπαρκής ή ακόμα και επιβαρυντική, αν τροποποιεί τα τοπικά ατμομηχανικά φαινόμενα αντί να τα περιορίζει.

Το περιστατικό του 2020 και οι μεταβολές της ακτογραμμής

Τον Δεκέμβριο του 2020, έντονα καιρικά φαινόμενα παρέσυραν υλικά άγνωστης προέλευσης στη θαλάσσια περιοχή, λιγότερο από 100 μέτρα από το μνημείο. Υπολογίζεται ότι περισσότερα από 20.000 κυβικά μέτρα υλικών βρέθηκαν στον υποθαλάσσιο χώρο, μεταβάλλοντας τη μορφολογία της ακτής. Οι εργασίες επιχωμάτωσης σταμάτησαν με δικαστική απόφαση (9531/2079/09/12/2020), έπειτα από προσφυγή πολιτών.

Αυτό το γεγονός αποδεικνύει ότι οι μεταβολές στην ακτή δεν είναι θεωρητικός κίνδυνος αλλά μια ήδη υφιστάμενη πραγματικότητα, την οποία πρέπει να αντιμετωπίσει η πολιτεία με επιστημονική και διοικητική σοβαρότητα.

Το ερώτημα προς το υπουργείο Πολιτισμού

Σε σχετικό υπόμνημα του Παρατηρητηρίου Πειραϊκής, τίθενται τρία κρίσιμα ερωτήματα προς την Εφορεία Αρχαιοτήτων Πειραιά και Νήσων:

1. Υπάρχει ακτομηχανική μελέτη που να τεκμηριώνει την καταλληλότητα της προτεινόμενης τεχνικής λύσης;

2. Έχει αυτή κατατεθεί πριν ή μετά το ακραίο περιστατικό του 2020;

3. Συνυπολογίστηκε στην προμελέτη η επίδραση της κλιματικής αλλαγής;

Η απάντηση στα παραπάνω ερωτήματα δεν αφορά μόνο τον Πειραιά. Αφορά την πολιτιστική μας ταυτότητα, τη σχέση της ανάπτυξης με τη μνήμη, και την ικανότητα του κράτους να σχεδιάζει το μέλλον χωρίς να καταστρέφει το παρελθόν.

Η περίπτωση του Ταφικού Μνημείου του Θεμιστοκλή είναι εμβληματική. Αν η πολιτεία αποτύχει να το προστατεύσει, θα στείλει το μήνυμα ότι η ανάπτυξη έχει προτεραιότητα έναντι της ιστορίας. Αντίθετα, αν οι λιμενικές παρεμβάσεις ενσωματώσουν με σεβασμό την προστασία των μνημείων, τότε το έργο μπορεί να αποτελέσει παράδειγμα βιώσιμης ανάπτυξης που σέβεται το παρελθόν και αντέχει στο μέλλον.

Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) βρίσκεται σε πρωτοφανή χρηματοδοτική κρίση, με τον κίνδυνο χρεωκοπίας να είναι πλέον ορατός. Το έλλειμα των 200 εκατομμυρίων δολαρίων του 2024 θεωρείται μικρό μπροστά στο εκτιμώμενο έλλειμα του 1,1 δισεκατομμυρίου δολαρίων που αναμένεται στο τέλος του 2025, εάν δεν υπάρξουν περικοπές στον προϋπολογισμό, σύμφωνα με τον Economist. Το έλλειμα αυτό αναμένεται να περιορίσει σοβαρά την ικανότητα του οργανισμού να καταβάλλει μισθούς και να πληρώνει προμηθευτές μέχρι τον Σεπτέμβριο.

Ο ΟΗΕ ενημερώνει τα κράτη-μέλη ότι ο προϋπολογισμός των 3,7 δισεκατομμυρίων δολαρίων, ο οποίος είχε σκοπό να αποτρέψει τη χρεοκοπία, έχει ήδη μειωθεί κατά 17%, σύμφωνα με το ίδιο δημοσίευμα. Ο ΟΗΕ φέρεται να παγώνει την πρόσληψη νέου προσωπικού λόγω των περικοπών. Οι ειρηνευτικές δυνάμεις του ΟΗΕ κινδυνεύουν να μείνουν απλήρωτες έως τα μέσα του 2025, είχε προειδοποιήσει ο γενικός γραμματέας Αντόνιο Γκουτέρες τον Φεβρουάριο.

Μόνο 49 από τα 193 κράτη μέλη έχουν καταβάλει τις υποχρεωτικές εισφορές τους εγκαίρως το 2025. Η κυβέρνηση Τραμπ, μέσω του Εκτελεστικού Διατάγματος 14169, διέκοψε προσωρινά όλη την ξένη αναπτυξιακή βοήθεια των ΗΠΑ για 90 ημέρες, επηρεάζοντας έτσι τη χρηματοδότηση του ΟΗΕ.

Πέρα όμως από καθυστερημένες πληρωμές κρατών-μελών και τις γεωπολιτικές συγκρούσεις, μια βαθύτερη αιτία αναδεικνύεται: η χρόνια κακοδιαχείριση και η διοικητική αδιαφάνεια που μαστίζουν τον οργανισμό.

Ένα έλλειμα που δεν εμφανίστηκε ξαφνικά

Το εκτιμώμενο έλλειμα 1,1 δισεκατομμυρίων δολαρίων μέχρι το τέλος του 2025 δεν αποτελεί κεραυνό εν αιθρία.

Εδώ και δεκαετίες, ο ΟΗΕ λειτουργεί με δυσκίνητα γραφειοκρατικά σχήματα, επικαλυπτόμενες υπηρεσίες και ανεπαρκή λογοδοσία. Σύμφωνα με εσωτερικές πηγές του Οργανισμού, χιλιάδες υπάλληλοι απασχολούνται σε «διοικητικά καθήκοντα» χωρίς ουσιαστικό αντίκρισμα, ενώ πολυδάπανα γραφεία σε πόλεις όπως η Γενεύη και η Νέα Υόρκη διατηρούνται παρότι πολλές λειτουργίες θα μπορούσαν να μεταφερθούν σε φθηνότερα κέντρα. Ένας πρέσβης με έδρα τη Γενεύη εξέφρασε την υποστήριξή του στις ιδέες για μεταρρύθμιση. «Οτιδήποτε μη τολμηρό και ριζοσπαστικό σε αυτό το σημείο δεν θα λειτουργήσει», είπε προσθέτοντας ότι ήρθε η ώρα «να εξεταστεί σοβαρά» η μετεγκατάσταση του προσωπικού του ΟΗΕ.

Το εσωτερικό μνημόνιο UN80, που αποτελεί μια πρωτοβουλία που προωθεί ο Αντόνιο Γκουτέρες, προτείνει συγχωνεύσεις και μαζικές περικοπές- ένα άτυπο « σχέδιο διάσωσης» που αποτελεί παραδοχή αποτυχίας στη διαχείριση. Προβλέπει ακόμα και τη συγχώνευση βασικών οργανισμών όπως το Παγκόσμιο Επισιτιστικό Πρόγραμμα (WFP), η UNICEF και ο ΠΟΥ, γεγονός που προκαλεί ανησυχίες για την ποιότητα και την ανεξαρτησία της ανθρωπιστικής βοήθειας.

Το υπόμνημα, το οποίο φέρει την ένδειξη «αυστηρά εμπιστευτικό», σύμφωνα με το Reuters, περιέχει μια λίστα με «προτάσεις» που θα ενοποιούσαν δεκάδες υπηρεσίες του ΟΗΕ σε τέσσερα κύρια τμήματα: ειρήνη και ασφάλεια, ανθρωπιστικές υποθέσεις, βιώσιμη ανάπτυξη και ανθρώπινα δικαιώματα.

Ανάμεσα σε μία σειρά προτάσεων περιλαμβάνεται και η απορρόφηση του οργανισμού του ΟΗΕ για το AIDS από τον ΠΟΥ και η μείωση της ανάγκης για μεταφραστές σε έως και έξι. Μια άλλη πρόταση αφορά την ενοποίηση του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου – ο οποίος δεν είναι οντότητα του ΟΗΕ – με τις αναπτυξιακές υπηρεσίες του ΟΗΕ.

Όσο κι αν θεωρείται ότι η υποχρηματοδότηση παίζει σημαντικό ρόλο, η ευθύνη βαρύνει πρωτίστως τον ίδιο τον οργανισμό, καθώς δεν έχει εφαρμόσει μηχανισμούς διαφάνειας για την παρακολούθηση των δαπανών του. Οι ετήσιες αναφορές είναι γενικόλογες, χωρίς λεπτομερή απολογισμό. Η Διεθνής Υπηρεσία Εσωτερικού Ελέγχου (OIOS) έχει εντοπίσει επανειλημμένα περιπτώσεις κακοδιαχείρισης κονδυλίων, χωρίς ουσιαστικές συνέπειες για τους υπεύθυνους.

Σε μια σειρά παρατηρήσεων, το υπόμνημα αναφέρεται σε «επικαλυπτόμενες εντολές», «αναποτελεσματική χρήση πόρων», «κατακερματισμό και επικάλυψη», και επισημαίνει μια υπερπληθώρα ανώτερων θέσεων. Καθώς η Γενική Συνέλευση συνεχίζει να προσθέτει προγράμματα, οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο οργανισμός πολλαπλασιάζονται. «Οι αυξημένες εντολές, συχνά χωρίς σαφείς στρατηγικές εξόδου, και οι πολυπλοκότητες έχουν οδηγήσει σε σημαντικές επικαλύψεις, αναποτελεσματικότητα και αυξημένο κόστος», αναφέρει το έγγραφο.

Μισθοί πριγκιπικού επιπέδου

Ένα ακόμη ζήτημα που προκαλεί αντιδράσεις είναι οι αποδοχές των στελεχών του ΟΗΕ. Ανώτεροι αξιωματούχοι λαμβάνουν απολαβές που ξεπερνούν ακόμα και εκείνες πολιτικών αρχηγών πολλών κρατών, ενώ παράλληλα απολαμβάνουν φορολογική ασυλία. Η αντίφαση μεταξύ του μηνύματος αλληλεγγύης και της σπατάλης πόρων δεν περνά απαρατήρητη.

Οι συνέπειες για τους απλούς ανθρώπους διαφαίνονται ξεκάθαρα, όταν οργανισμοί όπως το Παγκόσμιο Επισιτιστικό Πρόγραμμα περικόπτουν βοήθεια σε εμπόλεμες περιοχές όπως η Υεμένη και η Ουκρανία. Η UNICEF υποχρεώθηκε να περιορίσει τα εμβολιαστικά της προγράμματα στην Αφρική. Η κακοδιαχείριση μεταφράζεται άμεσα σε ανθρώπινες ζωές.

Ώρα για λογοδοσία

Η κρίση του ΟΗΕ δεν είναι μόνο οικονομική, είναι και ηθική. Σε έναν κόσμο όπου οι παγκόσμιες απειλές πληθαίνουν, ο οργανισμός που ιδρύθηκε για να τις αντιμετωπίζει δείχνει να βυθίζεται στην αναποτελεσματικότητα και την εσωστρέφεια. Οι ηγέτες των κρατών-μελών, αντί να περιορίζονται σε προσωρινές ενέσεις ρευστότητας, οφείλουν να απαιτήσουν ριζική αναδιάρθρωση.

Η παγκόσμια ειρήνη και ανθρωπιστική βοήθεια δεν μπορούν να εξαρτώνται από οργανισμούς χωρίς λογοδοσία και διαφάνεια.