JAMES SALE

Στον κόσμο μας, τον ολοένα και περισσότερο προσηλωμένο στην υλική διάσταση των πραγμάτων, έναν κόσμο όπου η εικόνα υπερισχύει του περιεχομένου, αξίζει να θυμόμαστε ότι κάποιες φορές οι αόρατες πλευρές της ζωής, οι κόσμοι που βρίσκονται πέρα από όσα βλέπουμε με γυμνό μάτι, είναι πολύ σπουδαιότεροι.

Υπάρχει μια υπέροχη ιστορία στο Βιβλίο των Εβραίων (11.2), όπου λέγεται για τον Μωυσή, σε μια λάμψη εμπνευσμένης διορατικότητας: «Με πίστη έφυγε από την Αίγυπτο, χωρίς να φοβάται την οργή του βασιλιά, διότι υπέμεινε, καθώς έβλεπε Αυτόν που δεν είναι ορατός.»

Υπέμεινε κάθε είδους δυσκολίες γιατί μπορούσε να δει «Αυτόν που δεν είναι ορατός».

Είδε αυτό που είναι αόρατο που δεν μπορεί να ειδωθεί. Εδώ έχουμε ένα οξύμωρο σχήμα λόγου, ή παράδοξο. Κι όμως, ξέρουμε τι σημαίνει, γιατί με τη φαντασία μας μπορούμε να δούμε το αόρατο, και το ότι βλέπουμε το αόρατο συνδέεται με την πίστη: πέρα από τις αποδείξεις των αισθήσεών μας, γνωρίζουμε κάποια βαθύτερη αλήθεια, και αυτή η αλήθεια μας δίνει μια ακατάβλητη ισχύ, αν, όπως ο Μωυσής, την ασπαστούμε και την πιστέψουμε.

Αυτή η ιστορία στο δικό μου μυαλό είναι μια ζωηρή μαρτυρία για την πραγματικότητα του κόσμου που δεν μπορούμε να δούμε αλλά είναι παντού γύρω μας, και για την ύπαρξη του οποίου όλοι οι μύθοι και οι αρχαίες γραφές βεβαιώνουν με τον έναν ή τον άλλον τρόπο. Με άλλα λόγια, τον αόρατο κόσμο μπορούμε να τον αποκαλέσουμε Πνεύμα, και αυτός ο πνευματικός κόσμος, όπως μας δείχνει ο Μωυσής, είναι πολύ ισχυρότερος από τον υλικό κόσμο που αντιλαμβανόμαστε άμεσα ως πραγματικότητα.

Ένας σύγχρονος πνευματικός δάσκαλος, ο Τεϊλάρ ντε Σαρντέν (Teilhard de Chardin) το έθεσε ως εξής: «Η ύλη είναι πνεύμα που κινείται αρκετά αργά ώστε να μπορεί να ειδωθεί.» Αρκετά αργά; Γιατί; Επειδή το Πνεύμα είναι πολύ, πολύ γρηγορότερο! Τόσο γρήγορο, για την ακρίβεια, που γίνεται αόρατο. Αυτή είναι η κίνηση των ατόμων, είναι τόσο γρήγορη και μικροσκοπική που δεν μπορούμε να τη δούμε. Κι όμως είναι το θεμέλιο της πραγματικότητας.

72.000 άγγελοι πολεμιστές σε ετοιμότητα!

Στη Χριστιανική παράδοση, υπάρχει μια σημαντική, αντίστοιχη κατάσταση: στον Κήπο της Γεσθημανής, μαθαίνουμε (κατά Μάρκο 26:53) ότι αφού ο Ιησούς διατάζει τους μαθητές του να ξαναβάλουν τα σπαθιά τους στα θηκάρια, λέει: «Ή μήπως νομίζετε πως δεν μπορώ να προσφύγω στον Πατέρα Μου και Αυτός αμέσως θα θέσει στη διάθεσή Μου περισσότερες από δώδεκα λεγεώνες αγγέλων;» Μια λεγεώνα ισοδυναμεί με 6.000 στρατιώτες, άρα μιλάμε για τη συγκέντρωση 72.000 αγγελικών πολεμιστών! Δεν ήταν μόνος του σε εκείνον τον έρημο κήπο – όλα αυτά τα θεϊκά όντα ήταν γύρω του διαθέσιμα ανά πάσα στιγμή.

Δεν μπορεί να υπερτονιστεί η σημασία του αόρατου στη ζωή μας, ιδιαίτερα σε έναν πολιτισμό που έχει γίνει τόσο υλιστικός και αντι-πνευματικός όσο ο δικός μας.

Για να αποδείξουμε αυτόν τον ισχυρισμό, πρέπει να είμαστε ξεκάθαροι στο ότι αυτό που είναι πράγματι σημαντικό στη ζωή μας είναι πράγματι αόρατο. Όταν μιλάμε για την «αγάπη» ή τη «δικαιοσύνη» ή την «ελευθερία» ή τη «δημοκρατία» ή οποιαδήποτε άλλη αξία ή έννοια για την οποία θα μπορούσαμε να δώσουμε και τη ζωή μας ακόμα, τότε μιλάμε για το αόρατο.

Βλέποντας την αγάπη;

Δεν βλέπουμε την ουσία της αγάπης. Αλλά όταν κάποιοι άνθρωποι αγαπιούνται, η ύλη των σωμάτων τους κινείται αρκετά αργά ώστε να μπορούμε να δούμε κάποιες εκδηλώσεις αγάπης. Τότε λέμε «Να, αυτό είναι αγάπη», ή ίσως, για να είμαστε πιο ακριβείς, «Να μια εκδήλωση αγάπης».

Αλλά η ουσία της αγάπης παραμένει πάντα αόρατη για εμάς. Και το λέω αυτό επειδή, φυσικά, αυτές οι αόρατες αξίες υπαγορεύουν τη συμπεριφορά μας, τις πράξεις μας στον ορατό, υλικό κόσμο – τόσο οι θετικές αόρατες αξίες, όπως η αγάπη και η ελευθερία όσο και οι αρνητικές, όπως το μίσος και η αδιαφορία.

Ο Καρλ Γιουνγκ, ο ιδρυτής της αναλυτικής ψυχολογίας, έθεσε τη θεμελιώδη ερώτηση: «Το κρίσιμο για τον άνθρωπο ερώτημα είναι το εξής: συνδεόμαστε με κάτι άπειρο ή όχι;» Ο Μωυσής και ο Ιησούς, ως δυο προφήτες, μας βεβαιώνουν πως ναι. Ο Χριστός το απέδειξε με έναν ιδιαίτερα δραματικό τρόπο, κοροϊδεύοντας – αποτελεσματικά – την τυφλότητα των ίδιων του των αποστόλων, οι οποίοι εμπιστεύονται περισσότερο τα σπαθιά τους παρά την απεριόριστη δύναμη του ίδιου. Ας θυμηθούμε τα λόγια που παρατίθενται συχνότερα από όλα: «Και είπε σε αυτούς, “Εξαιτίας της μικρής σας πίστης· διότι αλήθεια σας λέω, αν η πίστη σας είναι τόσο μεγάλη όσο κι ένας σπόρος σιναπιού, θα πείτε σε αυτό το βουνό, ‘Πήγαινε από εδώ εκεί’, και αυτό θα πάει, και τίποτα δεν θα είναι αδύνατον για εσάς”». (κατά Ματθαίο 17:20)

Τα ιερά όντα του Κρίσνα

Υπάρχει μια ανάλογη ιστορία στην Ινδική μυθολογία, στην οποία αξίζει να σταθούμε για λίγο, καθώς θα μας βοηθήσει να δούμε τις Χριστιανικές και Ιουδαϊκές διηγήσεις κάτω από ένα καινούριο φως. Στο συναρπαστικό βιβλίο του Ντόναλντ Α. Μακένζι «Ινδικοί Μύθοι και Θρύλοι» (Donald A. Mackenzie, “Indian Myth and Legend”), υπάρχει μια υπέροχη και εξαιρετικά εκφραστική σκηνή όπου ο θεός Κρίσνα, σε θνητή μορφή και μόνος, συμβουλεύει τον αδύναμο και γερασμένο μαχαραγιά να πειθαρχήσει και να περιορίσει τον φιλόδοξο και κακό γιο του, Ντουριοντάνα, πριν να είναι πολύ αργά.

Ο Ντουριοντάνα σχεδιάζει – ενάντια σε κάθε συνετή συμβουλή – να στερήσει τα ξαδέρφια του, τους Παντάβα, από τα δικαιώματά τους στη διαδοχή του θρόνου. Καθώς ο Κρίσνα δίνει τις συμβουλές του, ο Ντουριοντάνα εξοργισμένος συνωμοτεί απ’ έξω με τρεις συνεργούς του να πιάσουν και να φυλακίσουν τον Κρίσνα, καθιστώντας έτσι τους Παντάβα πιο αδύναμους.

Αλλά ο Κρίσνα γνωρίζει τις σκέψεις και τα σχέδιά τους και λέει αυτά τα εμπνευσμένα λόγια μπροστά στον πατέρα του Ντουριοντάνα, όταν φωνάζουν τον Ντουριοντάνα να ξαναέρθει στην αίθουσα: «Α! Εσύ που τόσο λίγα καταλαβαίνεις, επιθυμείς να συλλάβεις εμένα; Μάθε τώρα πως δεν είμαι μόνος εδώ, γιατί όλοι οι θεοί και τα ουράνια όντα είναι μαζί μου.»

Μετά, με ένα συνταρακτικό τρόπο, με μια θεϊκή μεταμόρφωση, αποκαλύπτει την πραγματική του φύση και γίνεται μια γλώσσα φωτιάς, με φλόγες να πετάγονται από το στόμα και τα μάτια και τα αυτιά του, σπίθες ανάβουν από το δέρμα του, που είναι τόσο λαμπερό όσο και ο ήλιος, ενώ τριγύρω του εμφανίζονται θεοί και ουράνια όντα.

Όπως οι Φαρισαίοι και οι Ρωμαίοι, ο Ντουριοντάνα δεν μπορεί να δει όλα τα θεϊκά όντα, δεν μπορεί να αναγνωρίσει την αόρατη δύναμη του προφήτη που στέκεται μπροστά του. Έτσι σαν τυφλός ακολουθά το μονοπάτι της άγνοιας, παλεύοντας για δύναμη και επιτυχία και προδίδοντας ακόμα και την ίδια του την οικογένεια όταν νομίζει ότι στέκεται εμπόδιο στο δρόμο του. Τελικά, αυτός ο δρόμος οδηγεί στην απόλυτη αυτοκαταστροφή. Παρατηρούμε το ίδιο και στις Χριστιανικές ιστορίες: ο Ηρώδης, ο Πιλάτος και ο Ιούδας, όλοι καταστρέφονται από την τυφλότητά τους.

Και εδώ υπάρχει αναλογία με τους Ινδικούς θρύλους. Ο Κρίσνα αποκηρύττει εκείνους «τους ανθρώπους με τις δαιμονικές φύσεις…στερημένους από αγνότητα, καλή συμπεριφορά και αλήθεια», οι οποίοι ισχυρίζονται ότι στο σύμπαν δεν υπάρχει αλήθεια, καθοδηγητικές αρχές και κυβερνήτης». Αυτοί οι άνθρωποι, σύμφωνα με τον Κρίσνα, είναι αυτοί που «γεννήθηκαν για να καταστρέψουν το σύμπαν».

Ακούγεται αρκετά σκληρό, και ο φιλελεύθερος ανθρωπισμός το μισεί και πάντα θέλει να το απαλύνει. Αλλά οι γραφές μας προειδοποιούν ότι η απάρνηση του πνευματικού κόσμου και της σχέσης μας με αυτόν έχει σημαντικές επιπτώσεις.

Μοιάζει να υπάρχει άμεση σχέση ανάμεσα στο να αρνείται κάποιος την πνευματική πραγματικότητα και στο να είναι, ελλείψει καλύτερης λέξης, κακός. Το κακό, σαν έννοια, είναι εξαιρετικά δυσάρεστο για τη σύγχρονη σκέψη, όπως και η ιδέα ότι μπορεί να προκύψει από την έλλειψη της πνευματικής πίστης. Τα σύγχρονα μέσα ενημέρωσης συχνά προσπαθούν να σκιαγραφήσουν όσους έχουν κλίση προς την πνευματικότητα ως κακούς: ζηλωτές, εξτρεμιστές, τρομοκράτες. Όπως παρατήρησε ο ψυχαναλυτής Τζέιμς Χόλις: «Το κύριο έργο του μοντερνισμού, κινήματος της λογοτεχνίας, της ζωγραφικής, της μουσικής, της ψυχολογίας, της φιλοσοφίας και της ταραγμένης ευαισθησίας κατά τη διάρκεια των δύο τελευταίων αιώνων, ήταν να επιβεβαιώσει τη διάβρωση της εξουσίας τέτοιων θεσμών [της Εκκλησίας ,της κυβέρνησης και της οικογένειας] και να διαλύσει τις αξιώσεις τους πάνω στη διακυβέρνηση της σύγχρονης ψυχής.»

Ο Διαφωτισμός του 18ου αιώνα ανακήρυξε τη λογική (και συνεκδοχικά, την αφοσιωμένη κόρη της, την επιστήμη) ως υπέρτατη αρχή και ρυθμιστή της ζωής μας, και αυτό, παρά το γεγονός ότι μετά από 200 χρόνια γονυκλισίας σε αυτήν, ανακαλύπτουμε ότι δεν μας παρέχει καμμιά βάση για να ζήσουμε μια «καλή» ζωή. Πράγματι, η άθλια αποτυχία της να μας δώσει ένα πειστικό ηθικό θεμέλιο για να ζήσουμε πραγματικά μια ικανοποιητική ζωή είναι ολοφάνερη. Ο Άγγλος συγγραφέας Πίτερ Στάνφορντ παρατήρησε ότι: «Φανταζόμαστε πως είμαστε τόσο εξυπνότεροι από τις παλαιότερες γενιές, πως η σοφία μας φιλτραρισμένη μέσα από την επιστήμη και τη λογική έχει ξεπεράσει τη δική τους. Τα αποτελέσματα είναι παραπλανητικά και αποθαρρυντικά.»

Το ακατανόμαστο μυστήριο

Η αληθινή σχέση ανάμεσα στη λογική και το πνεύμα είναι αυτή που ο Θωμάς ο Ακινάτης γνώριζε πολύ παλιά, τον 13ο αιώνα: «Η λογική μάς πηγαίνει εκεί που το ακατανόμαστο μυστήριο ξεκινά». Τι θαυμάσια έκφραση: «το ακατανόμαστο μυστήριο». Μας δείχνει το σημείο όπου αντιλαμβανόμαστε το αόρατο, τους θεούς και τα θεϊκά όντα γύρω μας, τα θαύματα, το σύμπαν που δουλεύει με σχεδόν απερίγραπτους τρόπους για φέρει το καλό.

Και αυτός είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους χρειαζόμαστε να πιστεύουμε στον πνευματικό κόσμο, καθώς, σύμφωνα με τον Γιουνγκ πάλι, «το να νιώθουν οι άνθρωποι πως ζουν τη συμβολική ζωή, πως είναι ηθοποιοί στο θεϊκό έργο, αυτό είναι που δίνει στην ανθρώπινη ζωή το μοναδικό της νόημα, οτιδήποτε άλλο είναι χυδαίο και κοινότοπο και μπορείτε να το απορρίψετε. Μια καριέρα, το να κάνουμε παιδιά, όλα είναι μάγια (ψευδαίσθηση) συγκρινόμενα με εκείνο το ένα πράγμα που νοηματοδοτεί τη ζωή.»

Χωρίς αυτή τη νοηματοδότηση, οι ζωές μας μένουν κενές και πέφτουμε θύματα σε κάθε είδους ναρκισσισμό, εθισμό, συναισθηματικές και σωματικές παθολογίες – παθολογίες που έχουν πνευματική ρίζα.

Στο τέλος, ο Τζέιμς Χόλις ξανά: «Το σύμβολο και η μεταφορά είναι τα μεγαλύτερα χαρίσματά μας, μιας και κάνουν τον πολιτισμό και την πνευματικότητα δυνατά. Το ζώο ζει το μυστήριο. Ο άνθρωπος το βιώνει ως μυστήριο.» Αρνούμενοι το μυστήριο, αρνούμενοι το θείο υποβιβάζουμε την ανθρώπινη φύση μας. Γινόμαστε σαν τα ζώα, που απλώς ζουν και πεθαίνουν. Η αληθινή μας μοίρα είναι μάλλον αντίθετη: να γίνουμε κάποια μέρα ένα με τα ιερά όντα που περιβάλλουν τη θειότητα και τελικά να συμμετέχουμε στην καλοσύνη όλου του σύμπαντος.

Όλες οι παραθέσεις προέρχονται από την Νέα Επίσημη Αμερικάνικη διασκευή της Βίβλου (the New American Standard version).

Ο Τζέιμς Σέιλ (James Sale) είναι Άγγλος επιχειρηματίας. Η επιχείρησή του, Motivational Maps Ltd., λειτουργεί σε 14 χώρες. Είναι συγγραφέας πάνω από 40 βιβλίων στην διοίκηση επιχειρήσεων και εκπαίδευση που εκδόθηκαν από μεγάλους διεθνείς οίκους, όπως Macmillan, Pearson, και Routledge. Ως ποιητής, κέρδισε το πρώτο βραβείο στον διαγωνισμό του Συλλόγου Κλασικών Ποιητών (Society of Classical Poets) το 2017 και μίλησε τον Ιούνιο του 2019 στο πρώτο συμπόσιο της ομάδας, που έλαβε χώρα στο Princeton Club της Νέας Υόρκης. 

Η Μπαγκαβάντ Γκιτά (ή Γκίτα) περιέχει βαθιά σοφία. Παρόλα αυτά, το καίριο γεγονός που οδήγησε στη νίκη του Αρτζούνα επί του Ντουριοντάνα στην Γκίτα, συμβαίνει σε ένα προγενέστερο επεισόδιο, που περιγράφεται στο Ινδικό έπος Μαχαμπαράτα. Αυτό το επεισόδιο είναι συναρπαστικό, καθώς είναι γεμάτο με πολλαπλά νοήματα που έχουν απήχηση ακόμα και στις μέρες μας. Για να το περιγράψουμε, θα αναγκαστούμε να το απογυμνώσουμε από τις πολλές λεπτομέρειες και περιπλοκότητες που καθιστούν το Ινδικό έπος απολαυστικό, αλλά τα κυρίως ζητήματα παραμένουν ξεκάθαρα.

Οι σχέσεις ανάμεσα στον Ντουριοντάνα και την οικογένειά του, τους Καουράβα, και στον Αρτζούνα και την οικογένειά του, τους Παντάβα, βρίσκονται σε ένα εξαιρετικά χαμηλό επίπεδο. Διακυβεύεται το ποιος θα κυβερνήσει το βασίλειο. Ο Ντουριοντάνα (του οποίου το όνομα στα Σανσκριτικά σημαίνει ‘πολύ σκληρός’) λαμβάνει τη συμβουλή να ζητήσει οδηγίες και βοήθεια από τον Κρίσνα, τον ζωντανό θεό και ενσάρκωση του Βισνού (για κάποιους Ινδούς, η υπέρτατη θεότητα). Ο Αρτζούνα (που σημαίνει ‘λευκός’ ή ‘καθαρός’) έχει την ίδια ιδέα. Υπάρχει η υπόθεση ότι όποιος φτάσει πρώτος στο σπίτι του Κρίσνα θα λάβει ένα ιδιαίτερο δώρο.

Λέγεται ότι το κίνητρο του Ντουριοντάνα είναι η απληστία κι έτσι κάνει ό,τι μπορεί για να διασφαλίσει ότι θα φτάσει αυτός πρώτος. Αλλά βρίσκει τον Κρίσνα κοιμισμένο στο κρεβάτι του και, καθώς θα ήταν τεράστια ασέβεια να τον ξυπνήσει, ο Ντουριοντάνα αναγκάζεται να ξαγρυπνήσει όλη τη νύχτα στο προσκεφάλι του, εκνευρισμένος και ευχόμενος να ξυπνήσει ο Κρίσνα και να δει ότι αυτός ήταν πρώτος εκεί. Ο Αρτζούνα, από την άλλη, λέει τις προσευχές του, ξεκουράζεται καλά τη νύχτα και, όταν ξυπνά, ετοιμάζεται προσεκτικά. Τελικά, φτάνει κι αυτός στο σπίτι του Κρίσνα, αλλά ο Κρίσνα ακόμα κοιμάται. Καθώς ο Ντουριοντάνα βρίσκεται στο προσκέφαλο, ο Αρτζούνα κάθεται στα πόδια του κρεβατιού και προσεύχεται με ευλάβεια.

Ποιος είναι πρώτος;

Εκείνη τη στιγμή, ξυπνά ο Κρίσνα και βλέπει πρώτα…τον Αρτζούνα! Αντιλαμβάνεται αμέσως τι είναι αυτό που και οι δυο θέλουν, όπως και το ότι ο Ντουριοντάνα ήταν αυτός που είχε φτάσει πρώτος, αλλά έχει δει τον Αρτζούνα πριν από αυτόν. Υπάρχουν όμως δυο δώρα, λέει ο Κρίσνα. Ο Ντουριοντάνα απαιτεί να διαλέξει πρώτος, μιας και είχε φτάσει πρώτος. Τα δυο δώρα είναι μια επιλογή ανάμεσα στον ίδιο τον Κρίσνα, εντελώς άοπλο αλλά στο πλευρό όποιου τον διαλέξει ως ηνίοχο την ώρα της μάχης, και σε ολόκληρο τον στρατό Βισνίνι ως σύμμαχη δύναμη στον επερχόμενο πόλεμο. Αυτός ο στρατός θα ήταν μεγάλο πλεονέκτημα σε κάθε μάχη.

Ο Κρίσνα αρνείται στον Ντουριοντάνα το δικαίωμα να διαλέξει πρώτος, επειδή ο θεός είδε πρώτον τον Αρτζούνα και επειδή ο Αρτζούνα είναι νεότερος. Αυτή είναι μια σημαντική στιγμή: θα επιλέξει ο Αρτζούνα να έχει δίπλα του τον θεό ή θα προτιμήσει τον ισχυρότερο στρατό του κόσμου; Ο Ντουριοντάνα ανησυχεί πολύ, αλλά η ανησυχία του μετατρέπεται σε χαρά όταν ο Αρτζούνα διαλέγει τον θεό και απορρίπτει τον στρατό. Γιατί, σύμφωνα με τη λογική του Αρτζούνα, σε τι χρησιμεύει ο στρατός χωρίς τον θεό να τον οδηγεί;

Έτσι, ο Ντουριοντάνα επιστρέφει στη βάση του (τη Χαστιναπούρα) με τον στρατό Βισνίνι στο πλευρό του. Καταφέρνει επίσης να νικήσει τον στρατό του θείου του από τη μεριά της μητέρας των Παντάβα. Εν συντομία, μοιάζει να έχει ακατανίκητη στρατιωτική δύναμη.

Γνωρίζουμε όμως από την Γκίτα ότι αυτή η μεγάλη δύναμη είναι αναποτελεσματική απέναντι στον Αρτζούνα και τον άμαχο ηνίοχό του, τον θεό Κρίσνα. Πράγματι, πριν από την ήττα του από τον Αρτζούνα, ένας από τους συμμάχους του Ντουριοντάνα (ο Σακούνι) τον προειδοποιεί ότι ο Κρίσνα αξίζει πολλούς στρατούς και ότι δεν έπρεπε να χαίρεται για το αποτέλεσμα της συναλλαγής που είχε γίνει.

Αυτή είναι με λίγα λόγια η ιστορία που προηγείται της Γκίτα – γιατί όμως είναι τόσο σημαντική; Και πώς προλέγει την ήττα του Ντουριοντάνα, παρά τη στρατιωτική του υπεροχή;

Πριν σχολιάσουμε αυτά τα συγκεκριμένα ερωτήματα, θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για τα σύγχρονα ανάλογά τους. Στην εποχή μας, ο μιλιταρισμός κερδίζει έδαφος και είναι πολλές οι χώρες που θέλουν να έχουν τον μεγαλύτερο και ισχυρότερο στρατό όλων. Αυτό είναι εξαιρετικά κακό όταν, όπως στην περίπτωση του Ντουριοντάνα, κάτι σπουδαιότερο από τη δύναμη εγκαταλείπεται για χάρη της δύναμης. Αυτό το κάτι βρίσκεται στην καρδιά της ιστορίας.

Λέγεται ότι ο Ντουριοντάνα έπασχε από δυο κακά: την υπερηφάνεια (ή αλαζονεία) και την απληστία. Το βλέπουμε πρώτον στην επιθυμία του να κρατήσει την εξουσία με κάθε μέσον, αλλά και σε μικρότερα ζητήματα: στη βιασύνη του να πάρει το δώρο του Κρίσνα και στην ασέβειά του να καθίσει δίπλα στο κεφάλι του Κρίσνα. Μέσα στην περηφάνειά του, ένιωσε ότι η θέση του ήταν δίπλα στο κεφάλι. Ο Ντουριοντάνα δεν πίστευε στ’ αλήθεια ότι ο Κρίσνα ήταν θεός, αλλιώς γιατί να πάρει θέση πάνω από αυτόν;

Αντιπαραθέστε τη στάση του με αυτήν του Αρτζούνα, που στάθηκε στα πόδια του κρεβατιού. Δηλαδή, κάτω από τον θεό. Επίσης, λίγη σκέψη θα φανέρωνε στον Ντουριοντάνα το πού θα έπεφτε η ματιά του θεού, όταν ξυπνούσε: Πίσω του, στο προσκέφαλο; Ή μπροστά του, στα πόδια του κρεβατιού; Προφανώς, όταν ξυπνάμε κοιτάζουμε μπροστά, προς τα πόδια! Αυτό το βασικό λάθος τού στοίχισε την ευκαιρία να διαλέξει πρώτος το δώρο που προτιμούσε.

Παίρνοντας αυτό που θέλουμε

Φυσικά, αυτή η χαμένη ευκαιρία δεν φαίνεται να είχε σημασία, αφού ο Αρτζούνα επέλεξε αυτό που θα απέρριπτε ο Ντουριοντάνα: την παρουσία του θεού στο άρμα του. Ο Αρτζούνα μάντεψε πως ήταν απαραίτητο να έχει τον θεό μαζί του προκειμένου να επιτύχει οτιδήποτε σε αυτόν τον κόσμο. Κι έτσι, ο Ντουριοντάνα πήρε αυτό που ήθελε – μια μορφή αθεΐας – όχι όμως τόσο γιατί το διάλεξε αλλά μάλλον σαν να τιμωρήθηκε από τις ίδιες του τις επιθυμίες, που υλοποιήθηκαν με έναν απροσδόκητο τρόπο. Σύμφωνα με ένα βουδιστικό ρητό: «Δεν θα τιμωρηθείτε για τον θυμό σας. Θα τιμωρηθείτε από τον θυμό σας.»

Η ιστορία αυτή, όμως, έχει ακόμα βαθύτερα νοήματα, γιατί χρειάζεται να κατανοήσουμε γιατί η ιστορία της Γκίτα είναι συμβολική. [Σύμφωνα με την Ινδική παράδοση] κάθε άνθρωπος, είτε άντρας είτε γυναίκα, βρίσκεται σε πόλεμο ενάντια στον υλικό κόσμο της ψευδαίσθησης. Αν και ακούγεται παράδοξο, ο λεγόμενος πραγματικός κόσμος είναι ο κόσμος της ψευδαίσθησης, της ‘μάγια’ όπως τον αποκαλούν στην Ανατολή. Αυτή η αντίληψη είναι ανάλογη με τη χριστιανική, που μιλά για τον διεφθαρμένο κόσμο που βρίσκεται χαμηλά και για τον πνευματικό κόσμο που βρίσκεται ψηλά (θυμηθείτε, ο Ιησούς Χριστός ‘κατέβηκε’ από τους ουρανούς).

Στην Γκίτα, το άρμα του Αρτζούνα το σέρνουν πέντε άλογα: ο αριθμός αυτός έχει τη σημασία του. Αν δούμε το άρμα σαν το σώμα του, τα άλογα συμβολίζουν τις πέντε αισθήσεις του. Ο Αρτζούνα, λοιπόν, είναι το ‘εγώ’ ή η θέληση που οδηγεί το άρμα, και αυτή η θέληση ή το ‘εγώ’ πρέπει να ελέγξει τα άλογα – να μην παρασυρθεί από τις αισθήσεις – αν θέλει να νικήσει στον αγώνα ή στη μάχη και να επιτύχει την αιώνια ζωή, να υπερβεί δηλαδή τη ‘μάγια’, τον κόσμο της ψευδαίσθησης.

Ποιος είναι στ’ αλήθεια ο Κρίσνα;

Ακολουθώντας αυτόν τον ωραίο συμβολισμό, μπορούμε στη συνέχεια να αναρωτηθούμε ποιος είναι ο Κρίσνα, αυτός ο ηνίοχος στον οποίο εμπιστευθήκαμε το άρμα μας; Μια πρώτη απάντηση είναι, σίγουρα, η ψυχή μας. Ο Κρίσνα, ο ζωντανός θεός, είναι πράγματι μια όψη της ψυχής μας, την οποία αν χάσουμε ή αγνοήσουμε τη διαισθητική φωνή της (αυτό που στην Παλαιά Διαθήκη αναφέρεται ‘ως μικρή, ακίνητη φωνή’), τότε δεν θα μπορούμε να οδηγήσουμε καλά το άρμα μας (το ίδιο μας το σώμα), ούτε θα μπορούμε να κερδίζουμε τις μάχες ενάντια στις δυνάμεις του κακού, που αναπαρίστανται στο πρόσωπο του ασεβή Ντουριοντάνα.

Να παρατηρήσουμε εδώ ότι η ψυχή δεν πολεμά στ’ αλήθεια. Επικοινωνούμε μαζί της όπως με έναν φίλο ή με τον αγαπημένο μας – μπα, βαθύτερα κι από αυτό. Είναι η πεμπτουσία του εαυτού μας, το αληθινό ον που είμαστε στο βάθος και που προσπαθεί να ακουστεί για να μας καθοδηγήσει σωστά.

Και αυτό αντιστοιχεί στη χριστιανική αντίληψη της ψυχής: ο Χριστός προτρέπει τους πιστούς να θεωρούν την απώλεια της ψυχής τους ως τη μεγαλύτερη δυνατή συμφορά, που δεν αντισταθμίζεται ούτε με όλα τα πλούτη (ή τον στρατό, στην ιστορία) του κόσμου. Ο Πάτρικ Χάρπουρ [Patrick Harpur] το έθεσε ως εξής: «Ακόμα και χωρίς να είμαστε ιδιαίτερα θρήσκοι, συνήθως όλοι συμφωνούμε με την ιδέα ότι κάπου μέσα μας υπάρχει ένα κομμάτι του εαυτού μας που δεν μπορεί να πουληθεί, να προδοθεί ή να χαθεί για τίποτα στον κόσμο.»

Πρέπει λοιπόν, και ως άτομα και ως κοινότητες και ως έθνη, πάντα να συμβουλευόμαστε την ψυχή μέσα μας για να επιβεβαιώνουμε τι είναι σωστό, και να μην επιτρέπουμε στη θέληση ή το ‘εγώ’ να οδηγεί ανεξέλεγκτα τη μοίρα μας, γιατί, όπως μάθαμε από τον Ντουριοντάνα, έχει κακά κίνητρα και κάνει λάθος επιλογές. Ο Τόμας Μουρ [Thomas Moore] γράφοντας σχετικά, σε ψυχολογικό πλαίσιο, παρατήρησε: «Όταν παραμελούμε την ψυχή, αυτή δεν θα σηκωθεί να φύγει. Αλλά θα εμφανίζεται ως εθισμός, εμμονή, βία και έλλειψη νοήματος.» Αυτά ακριβώς τα στοιχεία που παρουσιάζονται και στη συμπεριφορά του Ντουριοντάνα.

Εκπληρώνοντας τη μοίρα μας

Ο Καρλ Γιουνγκ το έθεσε ακόμα πιο έντονα: «Ο άνθρωπος αρέσκεται να πιστεύει ότι είναι ο κύριος της ψυχής του. Όσο όμως είναι ανίκανος να ελέγξει τη διάθεση και τα συναισθήματά του, ή να γνωρίσει τους μύριους μύχιους τρόπους με τους οποίους ασυνείδητοι παράγοντες διεισδύουν στις αποφάσεις και τις διευθετήσεις του, τότε με κανέναν τρόπο δεν είναι κύριος του εαυτού του.» Ο Αρτζούνα, επιτρέποντας στον ηνίοχο να ανέβει στο άρμα του και ακούγοντας τις συμβουλές του θεού, μπόρεσε να καταλάβει και να ελέγξει τη μοίρα του και να ξεπεράσει και τις πιο τρομακτικές πιθανότητες που είχαν αθροιστεί εναντίον του.

Και εμείς έχουμε μια επιλογή: είτε να αναγνωρίσουμε την πραγματικότητα της ψυχής μας και να της επιτρέψουμε να καθοδηγεί τη θέληση και το ‘εγώ’ μας, ώστε να βαδίζουμε προς τη σωστή κατεύθυνση, είτε να πιστέψουμε, όπως ο άθεος Ντουριοντάνα, ότι μπορούμε να ελέγξουμε τα πάντα μόνο με τις δικές μας δυνάμεις. Το κύριο έργο του μοντερνισμού ήταν να ακολουθήσει τον Ντουριοντάνα και να αποδομήσει την πίστη μας στην ψυχή με συνέπεια την παρεμπόδιση της πρόσβασής μας σε αυτήν. Το χάος, η σύγχυση και η απελπισία είναι τα αποτελέσματα. Αν θέλουμε να ανανεωθούμε ως άτομα και ως κοινωνία, χρειάζεται να επιτρέψουμε στον Κρίσνα να ανέβει στο άρμα μας και να μιλήσει μαζί μας.

Ο Τζέιμς Σέιλ είναι ένας Άγγλος επιχειρηματίας, του οποίου η εταιρεία, Motivational Maps Ltd., λειτουργεί σε 14 χώρες. Έχει γράψει περισσότερα από 40 βιβλία για τη διαχείριση και την εκπαίδευση, τα οποία έχουν κυκλοφορήσει από μεγάλους εκδοτικούς οίκους, όπως οι Macmillan, Pearson, και Routledge Motivational Maps Ltd. Ως ποιητής, κέρδισε το πρώτο βραβείο στον διαγωνισμό του Society of Classical Poets το 2017, ενώ τον Ιούνιο του 2019 ήταν ομιλητής στο πρώτο συμπόσιο της ομάδας, που έγινε στο New York’s Princeton Club.

Κοιτάζοντας τον κόσμο σήμερα, βλέπουμε έναν κόσμο προβλημάτων, αναταραχής, και μιας αυξανόμενης αίσθησης υστερίας και πανικού, που μοιάζει να απειλεί να φύγει εκτός ελέγχου. Μοιάζει να είμαστε θύματα δυνάμεων πέρα από τον έλεγχό μας. Για την Δύση, ο ιός του ΚΚΚ (Κινεζικού Κομμουνιστικού Κόμματος) κοινώς γνωστός ως ο νέος κορωνοϊός, είναι ίσως το καλύτερο παράδειγμα, αν και θα μπορούσαμε επίσης να κατονομάσουμε την κλιματική αλλαγή, καταστροφικά φυσικά φαινόμενα, ή ακόμα και τους δικούς μας πολέμους που μοιάζουν να μην τελειώνουν ποτέ.

Οι περισσότεροι, δεν έχουμε ποτέ δει ούτε βιώσει κάτι σαν αυτήν την πανδημία. Οι περισσότεροι που πολέμησαν ή βίωσαν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο δεν βρίσκονται στον κόσμο πλέον, και η γενιά των Baby Boomer είναι η γενιά της αφθονίας, μιας πρωτόφαντης για την υφήλιο αφθονίας — αλλά, πωπω! φαίνεται πως κάποιος πρέπει να πληρώσει τον λογαριασμό σήμερα!

Φυσικά, σίγουρα το περιμέναμε αυτό, σωστά; Το είχαμε και πριν, ή όχι; Ο Μαύρος Θάνατος τον 14ο αιώνα ήταν μια ιδιαιτέρως κακή επιδημία, μερικές φορές αποκαλείται η Μεγάλη Πανώλη ή Μαύρη Πανώλη. Υπολογίζεται ότι σκότωσε σίγουρα πάνω από το 30% του ευρωπαϊκού πληθυσμού και ότι χρειάστηκαν πάνω από 200 χρόνια για την πληθυσμιακή ανάκαμψη της Ευρώπης.

Επίσης, μοιάζει ειρωνεία, το ότι η Μεγάλη Πανώλη (πιθανότατα από την Κίνα) εισήλθε στην Ευρώπη μέσω της Ιταλικής χερσονήσου. Σήμερα, φυσικά, φαίνεται ότι ο ιός του ΚΚΚ άρχισε την επίθεσή του στην Ευρώπη στην Ιταλία επίσης.

Θα ήταν, ίσως, μια μικρή παρηγοριά για αυτούς που πέθαναν από την πανώλη αν μάθαιναν πως οι θάνατοί τους επέφεραν ένα αρκετά μεγάλο πλεονέκτημα: Συγκεκριμένα, είναι σχεδόν αδύνατον να διανοηθούμε τον σημερινό κόσμο χωρίς αυτήν την τραγωδία, καθώς ήταν ο Μαύρος Θάνατος που οδήγησε αναπόδραστα στην κατάρρευση των φεουδαρχικών ιεραρχιών που όριζαν τα πράγματα στην Ευρώπη για πάρα πολλά χρόνια.

Η αλήθεια είναι, ότι οι εργάτες έγιναν τόσο λίγοι που σχεδόν μπορούσαν να ορίσουν τις αμοιβές τους και να πάνε να δουλέψουν οπουδήποτε. Η κινητικότητα και η επικοινωνία αυξήθηκαν αλματωδώς. Έτσι ένα νέο μοντέλο της κοινωνίας —ο πρωτοκαπιταλισμός— άρχισε, και η εξουσία των λόρδων και των κυριών τους άρχισε να αδυνατίζει.

Οι κιβδηλοποιοί: Τότε και τώρα

Αλλά αυτή είναι μια τόσο μακρινή προοπτική· αυτό που πραγματικά χρειαζόμαστε τώρα είναι ελπίδα, αληθινή ελπίδα. Έχει ενδιαφέρον ότι στην «Θεία Κωμωδία» του Δάντη, μία από τις πολλές τιμωρίες που δίνεται σε αυτούς που δεν σώθηκαν και δεν μπόρεσαν να λυτρωθούν είναι μια απαίσια και φριχτή ασθένεια που ποτέ δεν φεύγει.

Ο Δάντης συναντά αυτά τα θύματα στο Άσμα 29 της «Κόλασης» (μετάφραση της Ντόροθυ Σέιερς):

Έτσι βήμα το βήμα πήγαμε, κι ούτε βγάλαμε φωνή,
Να δούμε και να ακούσουμε αυτές τις άρρωστες ψυχές στους πόνους τους,
Που δεν μπορούσαν να σηκώσουν το σώμα τους από την γη

Και το έγκλημά τους;  Είναι όλοι κιβδηλοποιοί, αλχημιστές του ενός ή του άλλου είδους, που οδήγησαν τους συνανθρώπους τους να πιστεύουν ότι θα μπορούσαν να μεταμορφώσουν κοινά μέταλλα σε χρυσό.

Με έναν κάπως αστείο τρόπο, δεν είναι αυτό παρόμοιο με τον σημερινό μας κόσμο; Σίγουρα τώρα έχουμε μια φριχτή ασθένεια που τρώει τα πνευμόνια μας, αλλά δεν είναι σημείο των καιρών μας επίσης ότι προσπαθούμε σε κάθε επίπεδο να μετατρέψουμε κοινό μέταλλο σε χρυσό; Οι κυβερνήσεις τυπώνουν χρήματα ως «ποσοτική διευκόλυνση», τα κρυπτονομίσματα είναι πάμπολλα και υπόσχονται δωρεάν λεφτά για όσους επενδύουν, αλλά η πραγματική αποταμίευση —αυτό που παραδοσιακά θεωρείτο κοινή λογική— αποθαρρύνεται ενεργά από εξαιρετικά χαμηλά και ανώμαλα επιτόκια. Όπως είπε ο Μπιλ Μπόννερ φέτος τον Ιανουάριο: «Μια τεράστια κρίση —προκαλούμενη από ψεύτικα λεφτά και ψεύτικη σκέψη— έρχεται». Ψεύτικη σκέψη, επίσης; Όπως οι αλχημιστές στον Δάντη;

Είναι επιλογή σου

Βρισκόμαστε, λοιπόν, σε σημείο τεράστιας κρίσης. Αλλά αν ο Δάντης μπορεί να απεικονίσει με ακρίβεια την Κόλαση, ίσως μπορεί να μας προσφέρει και ελπίδα σχετικά με το πώς σκεφτόμαστε και πώς αντιλαμβανόμαστε αυτό το δράμα. Διότι η βάση είναι η εξής: Ολόκληρη η «Θεία Κωμωδία» έχει ως μία από τις βασικές αρχές της ένα κυρίαρχο πιστεύω της Δυτικής σκέψης, μέχρι ίσως, τον 20 αιώνα —ονόματι, ελευθερία της θέλησης.

Ελευθερία της θέλησης σημαίνει ότι οι άνθρωποι μπορούν να αλλάξουν: τα πιστεύω, οι συμπεριφορές, οι σκέψεις, τα συναισθήματα, οι επιλογές, και οι αποφάσεις τους επίσης. Το σημαντικό για την Κόλαση του Δάντη δεν είναι πως η κόλαση είναι ένα μέρος όπου ο Θεός — ο μεγάλος Άντρας στον ουρανό, όπως έλεγαν —  δίνει τιμωρίες στους ανθρώπους για μεγάλες ή μικρές παραβιάσεις ενός κώδικα που μπορεί να ακολουθούν ή όχι. Αντ’ αυτού, η Κόλαση είναι το μέρος όπου οι άνθρωποι παίρνουν αυτό που θέλουν.

Όπως το εξέφρασε η Ντόροθυ Λ. Σέιερς: «Η Κόλαση είναι η απόλαυση του δικού σου τρόπου, για πάντα». Είναι κατά μία έννοια, το νόημα αυτού του παλιού τραγουδιού του Φρανκ Σινάτρα «το έκανα με τον ΔΙΚΟ ΜΟΥ τρόπο». Όχι με τον τρόπο του Θεού, όχι με τον τρόπου του Χριστού, όχι με τον τρόπο του οκτάπτυχου μονοπατιού του Βουδισμού, και όχι με τον Τρόπο του Τάο —όχι με τον τρόπο των αρχαίων δασκάλων που τόνιζαν την συμπόνια, καλοσύνη, και αδελφικότητα μεταξύ μας. Όχι, αλλά με τον ΔΙΚΟ ΜΟΥ τρόπο: τον τελείως εγωιστικό τρόπο.

Και ιδού το αποτέλεσμα αυτού: Αυτό που βλέπουμε στην Κόλαση είναι η αδυναμία όλων των κατοίκων της να ξεφύγουν από τον εγωκεντρισμό. Με άλλα λόγια, δεν μπορούν να επικοινωνήσουν, με εξαίρεση κάποιους επαναλαμβανόμενους μονολόγους μέσα τους. Διστάζω να πω «διαλόγους» μέσα τους, καθώς την ψυχή με την οποία κάποιος συνδιαλέγεται, την έχουν τώρα χάσει. Στην ουσία, η κατάστασή τους είναι τελείως ανάλογη με αυτήν ενός ναρκομανούς (ή οποιουδήποτε εθισμένου): Δεν μπορούν να δεχτούν μια λογική συμβουλή διότι έχασαν την βούλησή τους, την ελεύθερη θέλησή τους. Την εγκατέλειψαν, και αυτό σημαίνει να χάνεις την ψυχή σου.

Υπό αυτό το φως, είναι φυλακισμένοι και απομονωμένοι. Απομονωμένοι; Αυτή η λέξη —που τώρα λέγεται για τον ιό του ΚΚΚ καθώς όλοι αρχίζουμε να αυτο-απομονωνόμαστε για να αποφύγουμε να μολύνουμε αλλήλους! Πόσο μοιάζει αυτό με την Κόλαση: ο καθένας παγιδευμένος με τον εαυτό του για πάντα.

Ο δρόμος διαφυγής από τον εγωισμό

Αλλά, φυσικά, η Θεία Κωμωδία μάς δίνει σίγουρα και έναν δρόμο διαφυγής από την Κόλαση, όπως ακριβώς σε αυτήν τη ζωή ακόμα και οι εθισμένοι μπορούν να ανακτήσουν την ελεύθερη βούλησή τους και να εισέλθουν πάλι στον κόσμο του φωτός. Ποιο είναι το πρώτο βήμα, τότε, για την διαφυγή από την Κόλαση προς το Καθαρτήριο όπου υπάρχει ελπίδα;

Πρώτον, κάποιος θα πρέπει να αναγνωρίσει και να παραδεχτεί το πρόβλημα, το πραγματικό πρόβλημα. Και το πραγματικό πρόβλημα είναι πάντα το Εγώ: Εγώ είμαι το πρόβλημα· δηλαδή, όχι οι άλλοι άνθρωποι ή άλλες φυλές, όχι οι κρατικοί άρχοντες, ούτε οι κυβερνήσεις. Όχι, εγώ επίσης προκαλώ προβλήματα και τώρα το παραδέχομαι· χρειάζεται να αφήσω τις έξεις μου, τον τρόπο που οι συνήθειες ορίζουν την ζωή μου, και να επιλέξω μια νέα και καλύτερη ζωή.

Δεύτερον, καθώς σταματώ να δικαιολογώ τον εαυτό μου, έρχομαι επίσης σε επαφή με τους άλλους· η ύπαρξή μου δεν στηρίζεται μόνο αλλά και είναι για τους άλλους. Είμαστε μια κοινότητα, και χρειάζεται να προσέχουμε ο ένας τον άλλον. Αυτό γίνεται πολύ σαφές στο Καθαρτήριο του Δάντη. Ενώ στην Κόλαση ο καθένας μοιάζει να κατηγορεί όλους τους άλλους και να αρνείται κάθε προσωπική ευθύνη, στο Καθαρτήριο όλοι καταβάλλουν τον κόπο να επαινέσουν και να ενθαρρύνουν ο ένας τον άλλον.

Το Καθαρτήριο δεν μας πηγαίνει κατευθείαν στον Παράδεισο, αλλά είναι η καλύτερη αρχή. Είμαστε καθ’ οδόν. Έτσι, αν και μπορεί να απομονωνόμαστε τώρα, θα πρέπει να σκεφτόμαστε τις ευθύνες μας, να ξαναδώσουμε ελευθερία στην βούλησή μας ώστε να γίνει καταλύτης θετικής αλλαγής, και να χρησιμοποιήσουμε τις τεχνολογίες που έχουμε για να επικοινωνήσουμε με άλλους και να τους βοηθήσουμε. Με αυτόν τον τρόπο, μπορούμε να αποφύγουμε την παγίδα της κόλασης —του μέρους που δεν θέλουμε να βρισκόμαστε!— και να μην είμαστε θύματα δυνάμεων πέρα από τον έλεγχό μας.

Η Epoch Times ονομάζει τον νέο κορωνοϊό, ο οποίος προκαλεί την ασθένεια COVID-19, ιό του ΚΚΚ διότι η συγκάλυψη και η κακοδιαχείριση του Κινεζικού Κομμουνιστικού Κόμματος επέτρεψαν στον ιό να εξαπλωθεί σε ολόκληρη την Κίνα και να προκαλέσει μια πανδημία.

Ο Τζέιμς Σέιλ (James Sale) είναι Άγγλος επιχειρηματίας. Η επιχείρησή του, Motivational Maps Ltd., λειτουργεί σε 14 χώρες. Είναι συγγραφέας πάνω από 40 βιβλίων στην διοίκηση επιχειρήσεων και εκπαίδευση που εκδόθηκαν από μεγάλους διεθνείς οίκους, όπως Macmillan, Pearson, και Routledge. Ως ποιητής, κέρδισε το πρώτο βραβείο στον διαγωνισμό του Συλλόγου Κλασικών Ποιητών (Society of Classical Poets) το 2017 και μίλησε τον Ιούνιο του 2019 στο πρώτο συμπόσιο της ομάδας, που έλαβε χώρα στο Princeton Club της Νέας Υόρκης.