Ο Οίκος της Σοφίας θεωρείται μία από τις σπουδαιότερες βιβλιοθήκες στην παγκόσμια ιστορία. Τα πρώτα κείμενα που θρηνούν για την καταστροφή του εμφανίστηκαν περίπου 130 χρόνια μετά την πτώση του, εγείροντας ερωτήματα για το εάν τελικά ένα μέρος του επιβίωσε.
Στη Βαγδάτη του όγδοου αιώνα, το Χαλιφάτο των Αββασιδών παίρνει τη σημαντική απόφαση να ιδρύσει μία βιβλιοθήκη αφιερωμένη στη διατήρηση της γνώσης από όλο τον κόσμο, η οποία έγινε γνωστή ως Bayt al Hikmah, ο Οίκος της Σοφίας.
Η δημιουργία του Οίκου της Σοφίας
Το 750, η δυναστεία των Ομεϋαδών αντικαθίσταται από εκείνη των Αββασιδών. Δώδεκα χρόνια μετά, ο Αββασίδης χαλίφης αλ Μανσούρ χτίζει τη Βαγδάτη και μεταφέρει εκεί την πρωτεύουσα από τη Δαμασκό.
Ο φημισμένος Αββασίδης χαλίφης Χαρούν αλ Ρασίντ ανεβαίνει στην εξουσία το 786. Τα βιβλία και τα αντικείμενα που είχε συλλέξει φτάνουν να φτιάξουν μία βιβλιοθήκη από μόνα τους. Η αγάπη του για τη γνώση και η επιθυμία του για τη διάδοση της προωθούν τη μεταφορά ενός μέρους της ιδιωτικής βιβλιοθήκης του παλατιού σε δημόσιο χώρο. Μέχρι τότε, η μελέτη των έργων γινόταν αποκλειστικά από τους λογίους της αυλής. Τώρα, η βιβλιοθήκη ανοίγει για το ευρύ κοινό.
Ακαδημαϊκοί από διάφορα μέρη του κόσμου έρχονται να μελετήσουν στη βιβλιοθήκη της Βαγδάτης. Σταδιακά, ο Οίκος της Σοφίας διευρύνεται για να συμπεριλάβει παρατηρητήριο, Οίκο Μετάφρασης και καταλύματα για τους ακαδημαϊκούς επισκέπτες.
Ο αλ Ρασίντ προσέλαβε Πέρσες και χριστιανούς μεταφραστές για να μεταφράσουν τα έργα στα αραβικά. Η βιβλιοθήκη περιείχε έργα για την ιατρική, την αλχημεία, τη φυσική, τα μαθηματικά, την αστρολογία, τη γεωγραφία, τη χαρτογράφηση, τη ζωολογία, τη φιλοσοφία και άλλες επιστήμες.
Ο αλ Αμίν, γιος του αλ Ρασίντ και διάδοχος του θρόνου, συνέχισε το έργο του πατέρα του με τις μεταφράσεις των κειμένων από τα ελληνικά, τα κινεζικά, τα σανσκριτικά, τα περσικά και τα συριακά έως το 813, όπου εκθρονίστηκε από τον αδελφό του αλ Μαμούν.
Αλ Μαμούν
Ο αλ Μαμούν είχε ακόμα μεγαλύτερα σχέδια για τον Οίκο της Σοφίας. Εξοικειωμένος με τις επιστήμες από την πρώιμη παιδική του ηλικία, επένδυσε τεράστια ποσά στη βιβλιοθήκη, στη διδασκαλία και στην επέκταση του χώρου.
Η μετάφραση των έργων στα αραβικά ήταν και δικό του κυρίαρχο μέλημα και εφάρμοσε δύο διαφορετικές στρατηγικές για την επίτευξη του. Η πρώτη ήταν να διεκδικήσει σπάνια ειλητάρια και αρχαία κείμενα ως πολεμική λεία. Περισσότερα από 800 έργα της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας αποκτήθηκαν με αυτό τον τρόπο.
Το δεύτερο ήταν να επιστρατεύσει στον αγώνα του αυτοκράτορες και άλλους ηγεμόνες για τη συγκέντρωση πολύτιμων χειρογράφων, όπως την αστρονομική πραγματεία του 2ου αιώνα από τον Έλληνα λόγιο Πτολεμαίο.
Οι κυριότερες γλώσσες που δουλεύονταν στον Οίκο της Σοφίας ήταν η ελληνική, η συριακή, η περσική και η αραβική. Αυτοί που αναλάμβαναν τις μεταφράσεις υπόκειντο σε τρεις προϋποθέσεις: θα έπρεπε α) να είναι έμπειροι μεταφραστές, β) να μιλούν άπταιστα τουλάχιστον δύο από τις επίσημες γλώσσες του Οίκου της σοφίας και γ) να αντλούν στοιχεία μόνο από τις πρωτότυπες πηγές.
Λέγεται ότι ο λόγος πίσω από το κίνημα των μεταφράσεων του αλ Μαμούν ήταν ότι συνάντησε τον Αριστοτέλη σε ένα από τα όνειρα του.
Η συνεισφορά του Οίκου της Σοφίας στον σύγχρονο κόσμο
Ο Οίκος της Σοφίας λειτούργησε ως φάρος για τα σπουδαία μυαλά της εποχής. Έγιναν έρευνες πάνω σε ινδικά βιβλία μαθηματικών, τα οποία χρησιμοποιούσαν ένα σύνολο δέκα συμβόλων για την αναπαράσταση των αριθμών αντί για γράμματα της λατινικής ή της ελληνικής αλφάβητου. Τα σύμβολα αυτά είναι οι αριθμοί όπως τους γνωρίζουμε σήμερα.
Επίσης, ο Οίκος της Σοφίας μπόρεσε να διατηρήσει γνώσεις από διαφορετικούς αρχαίους πολιτισμούς για ένα αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα και να προσφέρει τις γνώσεις του σε όσους πέρασαν από εκεί.
Η πτώση του Οίκου της Σοφίας
Οι διάδοχοι του αλ Μαμούν συνέχισαν το έργο του έως ότου ο αλ Μουταουακίλ έγινε χαλίφης. Ο αλ Μουταουακίλ δεν ενδιαφερόταν για την επιστήμη και ανέστειλε όλες τις επιστημονικές εργασίες που πραγματοποιούνταν στον Οίκο της σοφίας. Επίσης, προώθησε μία πιο κυριολεκτική ερμηνεία του Κορανίου και της Χαντίθ και πίστευε ότι η ελληνική φιλοσοφία ήταν αντι-ισλαμική.
Το 1258, η Βαγδάτη λεηλατήθηκε και καταστράφηκε από τους Μογγόλους, μαζί και ο Οίκος της Σοφίας. Πηγές αναφέρουν ότι τα βιβλία ρίχτηκαν στον ποταμό Τίγρη.
Το γεγονός όμως ότι οι παλαιότερες πηγές που σχετίζονται με την καταστροφή τον βιβλίων γράφτηκαν 130 χρόνια μετά μάς βάζει σε σκέψεις. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι ένα μέρος των βιβλίων διασώθηκε από τον Νασίρ αλ Ντιν αλ Τουσί, λόγιο της εποχής.
Πηγές
Yusuf C, Did the Mongols Really Destroy the Books of Baghdad (1258)? Examining the Tigris “River of Ink”, Yusuf chaudhary, 2019
Πότε και γιατί καταστράφηκε ο Οίκος της Σοφίας στη Βαγδάτη (φωτό), PRONEWS,2019
Amel Ait-Hamouda, Baghdad’s House of Wisdom: Uniting East and West to pursue knowledge, Middle East Eye, 2023
House of Wisdom, American Museum of Natural History
«Πανόραμα Περγάμου» θα μπορούσε να ονομάζεται μια ιστορική φωτογραφία από τα αρχεία της Γαλλικής Σχολής Αθηνών που έγινε πρόσφατα γνωστή και η οποία τεκμηριώνει την ιστορία του Ρωμαίικου της μικρασιατικής αυτής πολιτείας. Ταυτόχρονα δίνει στον ερευνητή τη δυνατότητα να αντιληφθεί τον περίεργο εορτασμό του Πάσχα, που έφθασε σε σημείο παρέμβασης του Πατριαρχείου μιας και κάποια στιγμή… βγήκαν μαχαίρια!
Η φωτογραφία, τραβηγμένη το 1908 από τον Γάλλο αρχαιολόγο Ζοζέφ Σαμονάρ (Joseph Chamonard), αναδεικνύει την τοπιογραφία της Περγάμου ενώ αποδεικνύει στοιχεία της πόλης γνωστά μέχρι τώρα μόνο από προφορικές μαρτυρίες ή και από γραπτές περιγραφικές και μόνο.
Στο αριστερό τμήμα της βλέπει κανείς, για πρώτη φορά μετά το 1922, ολόκληρο τον κατεστραμμένο Ναό των Αγίων Θεοδώρων. Μνημείο που μέχρι σήμερα εθεωρείτο πως δεν έχει διασωθεί ούτε φωτογραφικά. Επρόκειτο για μια κλασική λεσβιακού τύπου βασιλική στην Αϊβαλιώτική της παραλλαγή, με το μεσαίο κλίτος υπερυψωμένο και με φεγγίτες στα πλάγια του να φωτίζουν το εσωτερικό του Ναού. Ο Ναός των Αγίων Θεοδώρων ανοικοδομήθηκε και επεκτάθηκε το 1870 πάνω σε παλιότερο ναό, που αναφέρεται από τον 16ο αιώνα, και βρισκόταν εκεί σε ένα χώρο πέντε περίπου στρεμμάτων από τα οποία τα τέσσερα κάλυπτε το ορθόδοξο χριστιανικό νεκροταφείο.
Στο δεξιό τμήμα της φωτογραφίας εικονίζεται ο Ναός της Ζωοδόχου Πηγής, ο τελευταίος Μητροπολιτικός Ναός της πόλης. Γνωστός αυτός και από άλλες φωτογραφίες, χτίστηκε στη δεκαετία του 1870 πιθανά από συνεργεία Λέσβιων κτιστάδων. Ρυθμού λεσβιακής βασιλικής και αυτός, στην Αϊβαλιώτικη παραλλαγή όπως ο Ναός των Αγίων Θεοδώρων.
Ανάμεσα στους Ρωμιούς κατοίκους των δυο ενοριών, των Αγίων Θεοδώρων που ήταν η παλιότερη ενορία της πόλης και της Ζωοδόχου Πηγής που ήταν η νεότερη, είχε αναπτυχθεί μια ιδιότυπη αντιπαράθεση που σίγουρα είχε να κάνει και με τις κοινωνικές και οικονομικές τάξεις που τις συναποτελούσαν.
Κι η αντίθεση αυτή εκδηλωνόταν κάθε Μεγάλη Παρασκευή με την «αγριάδα», του κονιάκ …βοηθούντος.
Τη Μεγάλη Πέμπτη το βράδυ, οι άνδρες της Περγάμου πήγαιναν στις δύο τους εκκλησιές. Όταν ο Εσταυρωμένος έβγαινε στο κέντρο των εκκλησιών βγαίνανε κι αυτοί έξω στις αυλές τους και «ξενυχτούσαν τον νεκρό» πίνοντας «κονιάκια για του Χριστέλ’ που πουνεί». Δηλαδή, «έπιναν κονιάκ για τον Χριστό που πονάει».
Το μεσημέρι της Μεγάλης Παρασκευής οι Επιτάφιοι έβγαιναν για την περιφορά ανάμεσα στα σπίτια των μαχαλάδων. Σε κάποιο σημείο, όταν οι Επιτάφιοι συναντιόνταν, εξελισσόταν μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα ένα πρωτόγνωρο και άγνωστης προέλευσης έθιμο. Οι δυο Επιτάφιοι -των ανδρών που όλο το βράδυ έπιναν «κονιάκια» – συγκρούονταν. Ήταν το έθιμο «της αγριάδας» μεταξύ όσων ακολουθούσαν τους Επιταφίους…
Στα τέλη του 19ου αιώνα, αυτή η «αγριάδα» εξελίχθηκε σε πραγματική σύγκρουση με έναν νεκρό και τραυματίες. Τότε ο Μητροπολίτης της Εφέσου, στην οποία υπαγόταν η Πέργαμος, με απειλή αφορισμού για όποιον παρέβαινε την εντολή, απαγόρευσε το έθιμο της ταυτόχρονης περιφοράς των Επιταφίων. Και όρισε εναλλάξ, ένας Επιτάφιος να περιφέρεται το μεσημέρι κι ένας πριν σκοτεινιάσει το απόγευμα. Τα «κονιάκια» δεν απαγορεύτηκαν και μάλιστα «μεταφέρθηκαν» από τους κατοίκους στους νέους τόπους εγκατάστασης τους μετά την Καταστροφή του 1922.
Σήμερα από τους δυο Ναούς δεν σώζεται τίποτα. Ο χώρος του Ναού των Αγίων Θεοδώρων έχει οικοδομηθεί και κατοικηθεί, στη θέση δε της Ζωοδόχου Πηγής έχει κτιστεί ένα σύγχρονο σχολείο. Όσο για τους Περγαμηνούς, απόγονοι προσφύγων στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα.
Ας σημειωθεί ότι στην ίδια φωτογραφία από τα αρχεία της Γαλλικής Σχολής Αθηνών βλέπει κανείς τον αρχαιολογικό χώρο του ιερού των Αιγυπτίων Μεγάλων Θεών. Στο κέντρο, ο ναός του Σεράπιδος, όπου κατά την παράδοση μαρτύρησε ο Αντύπας, πρώτος Επίσκοπος της Περγάμου, και που μετά τον εκχριστιανισμό της πολιτείας χρησιμοποιήθηκε σαν Ναός του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου. Από τη μια και από την άλλη του πλευρά, οι δυο στρογγυλοί πύργοι – τα ιερά του Οσίριδος και της Ίσιδος που και αυτά χρησιμοποιήθηκαν σαν Ναοί των Αγίων Αντύπα και Πρόκλου και Παπύλου μέχρι τα χρόνια του Ταμερλάνου, που η Πέργαμος καταστράφηκε. Στα ύστερα χρόνια του 19ου αιώνα, το ιερό της Ίσιδος επαναχρησιμοποιήθηκε σαν ναός του Αγίου Αντύπα για να μετατραπεί το 1922 σε τζαμί (Κουρτουλούς τζαμί – τζαμί της Απελευθέρωσης) και ως τέτοιο να χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα.
Διακρίνεται επίσης η αρμένικη εκκλησία με το καμπαναριό της. Εξυπηρετούσε τις ανάγκες της μικρής αρμένικης κοινότητας της Περγάμου. Μετά το 1922 και αυτή καταστράφηκε.
Εμείς έχουμε την Νέα Υόρκη, αλλά η Αγγλία έχει την παλαιά Υόρκη (Γιορκ), έναν από τους κορυφαίους προορισμούς της χώρας εκτός του Λονδίνου. Η πόλη προσφέρει μια γοητευτική περιοδεία ιστορικών σημείων μαζί με άνετη ατμόσφαιρα για περπάτημα—όλα περιτριγυρισμένα από τα τρομερά μεσαιωνικά τείχη της.
Το Γιορκ έχει μια πλούσια, μακρά ιστορία, αρχικά ως Ρωμαϊκή επαρχιακή πρωτεύουσα το 71 μ.Χ., πρωτεύουσα του Αγγλο-Σαξονικού βασιλείου της Νορθούμπρια μετά την πτώση της Ρώμης, και ως εμπορικό κέντρο επονομαζόμενο Γιόρβικ από τον 9ο έως τον 11ο αιώνα. Σαν να μετράς τους δακτυλίους σε ένα δέντρο, μπορείς να μετρήσεις τις εποχές του Γιορκ από τα διαφορετικά τούβλα στο τείχος της πόλης: Ρωμαϊκά στην βάση, μετά Δανικά, Νορμανδικά, και η «νέα» προσθήκη—από τον 14ο αιώνα.
Αργότερα, ο Ενρίκος VIII χρησιμοποίησε τον όμορφο καθεδρικό της πόλης ως το βόρειο κέντρο της Αγγλικανικής του εκκλησίας. Ο μεγαλοπρεπής καθεδρικός του Γιορκ—η μεγαλύτερη γοτθική εκκλησία της Αγγλίας—είναι εύκολα το κορυφαίο σημείο της πόλης. Για να τον βιώσετε σε μουσική και πνευματική δράση, πηγαίνετε στην απογευματινή λειτουργία. Ο καθεδρικός είναι επίσης διάσημος για το Μεγάλο Ανατολικό Παράθυρό του, με βαμμένο (και όχι εμποτισμένο) γυαλί: Έχει το μέγεθος γηπέδου τέννις και είναι ένας από τους μεγάλους θησαυρούς μεσαιωνικής τέχνης στην Ευρώπη. Οι όμορφοι πύργοι του καθεδρικού γίνονται σημείο πλοήγησης καθώς εξερευνάς την πόλη—ή μπορείς να ακολουθήσεις τις στρατηγικά τοποθετημένες πινακίδες, που βοηθούν τους τουρίστες δείχνοντας την κατεύθυνση όλων των σημείων ενδιαφέροντος.
Αν και μόνο ίχνη έχουν μείνει από τους περισσότερους οικισμούς των Σκανδιναβών, το «Γιόρβικ» ήταν η γιορτή του αρχαιολόγου, η καλύτερα διατηρημένη πόλη των Βϊκινγκ που έχει ποτέ εκσκαφεί. Όταν τελείωσαν οι αρχαιολόγοι, ο χώρος εκσκαφής μετατράπηκε στο Κέντρο Βίκινγκ Γιόρβικ. Επισκέπτες ανεβαίνουν σε ένα όχημα τύπου «πειρατές Καραϊβικής» και κάνουν μια διαδρομή μέσα από τον επαναδημιουργημένο δρόμο των Βίκινγκ, που έχει και κινούμενους ρομποτικούς χαρακτήρες. Η βόλτα μετά πηγαίνει στον χώρο ανασκαφής—τα διαλυμένα από τον χρόνο ερείπια μιας κάποτε ζωντανής πόλης. Αν και πρωτοποριακό το 1984, το Γιόρβικ μοιάζει τουριστικό σήμερα.
Για τα αντικείμενα των Βίκινγκ, όμορφα εξηγημένα και σε ιστορικό πλαίσιο χωρίς πλήθη, επισκεφθείτε το κοντινό Μουσείο Γιόρκσιρ. Χτισμένο στα απομεινάρια αυτού που κάποτε ήταν το πλουσιότερο αβαείο της βόρειας Αγγλίας, τα εκθέματά του λένε την ιστορία της ζωής εδώ για τους μοναχούς, πως όλο αυτό τελείωσε, και πολλά περισσότερα. Η αρχαία Ρωμαϊκή συλλογή περιέχει εκθέματα καθημερινής ζωής από περίεργες φιγούρες έως το κρανίο ενός άντρα που σκοτώθηκε με ένα χτύπημα σπάθης στο κεφάλι—κάνοντάς το οπτικά σαφές ότι ο αγώνας μεταξύ Ρωμαίων και βαρβάρων ήταν βίαιος. Το Γιορκ προσέλκυσε στρατιώτες, συγκεντρώνοντας μια μεγάλη συλλογή όπλων ανά τους αιώνες. Ένα από τα δημοφιλή σημεία του μουσείου είναι ένα Αγγλο-σαξονικό χάλκινο κράνος του ογδόου αιώνα.
Στην εγγύς περιοχή, το μουσείο Κάστρου Γιορκ είναι ένα παλιού τύπου σόου ενός ήρεμου Βικτωριανού σπιτιού. Αγγλικά ενθύμια από τον 18ο, 19ο, και 20ο αιώνα εκτίθενται έξυπνα σε μια τεράστια συλλογή εργαστηρίων, παλαιών καταστημάτων, και πάλαι ποτέ σαλονιών.
Καθώς οι πόλεις άρχισαν να μοντερνοποιούνται από το 1930, ο ιδρυτής του μουσείου αναγνώρισε την ανάγκη να διατηρήσει τα στοιχεία της Αγγλικής κληρονομιάς πριν εξαφανιστούν ολοκληρωτικά. Συνέλεξε ολόκληρα καταστήματα και τα επανασυναρμολόγησε εκεί. Στην Κίρκγκεϊτ, τον «δρόμο» που είναι το δημοφιλέστερο τμήμα του μουσείου, μπορείς να περπατήσεις μέσα σε πραγματικού μεγέθους αναδημιουργίες ενός κρεοπωλείου, αρτοποιείου, σιδηρουργείου, καταστήματος παιχνιδιών, και κουρείου του Λίνκολνσιρ. Τα καταστήματα είναι γεμάτα με τα πραγματικά εμπορεύματα του καιρού. Στα γλυκίσματα, μια φορά άκουσα Αγγλίδες γιαγιάδες να γελάνε και να θυμούνται τα λαχταριστά «γουρούνια μπαχαρικών», «σφαίρες τόγκο», «βραστά γλυκά δυόσμου», και «διαμάντια συνομιλίας.»
Ακριβώς έξω από τα τείχη της πόλης, κοντά στον σταθμού του τρένου, είναι το Εθνικό Μουσείο Σιδηροδρόμων, που δείχνει δύο αιώνες Βρετανικής σιδηροδρομικής ιστορίας. Στην Βιομηχανική Εποχή, το Γιορκ ήταν το κέντρο σιδηροδρόμων της βόρειας Αγγλίας. Το μουσείο φιλοξενεί μια σειρά όμορφα διατηρημένων ιστορικών τρένων που φαίνονται μέσα σε ένα πολύ μεγάλο κυκλικό κτήριο. Μια ατμομηχανή έχει ανοιχτεί στα δύο, και φαίνονται τα πιστόνια, οι τροχοί οδήγησης, και ένα κουτί καπνού σε δράση. Τα εκθέματα ακολουθούν την εξέλιξη της ατμοκίνητης μεταφοράς από τα πρώτα τρένα όπως ένα του 1830 έως το αεροδυναμικό Μάλλαρντ—διάσημο ως το πρώτο τρένο που ταξίδεψε με τρία χιλιόμετρα το λεπτό, ένα θαύμα για το 1938.
Το σημείο εστίασης του ημιξύλινου κέντρου της πόλης του Γιορκ είναι ο μεσαιωνικός δρόμος των κρεοπωλείων, τα Σφαγεία, με τους σκουριασμένους παλιούς γάντζους κρυμμένους κάτω από γεισώματα (το όνομα του δρόμου [Σαμπλς] προέρχεται από το «σάμμελ»—τον πάγκο κοπής ενός κρεοπώλη). Έξι εκατοντάδες χρόνια πριν, ματωμένα κομμάτια κρεάτος κρέμονταν εδώ, στάζοντας στην αποχέτευση που ακόμα φαίνεται στο κέντρο του δρόμου. Αυτό το σφαγείο εμπορικής βαρύτητας έδωσε στην γλώσσα μας μια νέα λέξη. Και αυτό που κάποτε ήταν «σφαγεία» είναι τώρα μια πολυσύχναστη οδός ξύλινης αρχιτεκτονικής Τυδόρ με τουριστικά καταστήματα.
Για να φύγετε από τον θόρυβο, δοκιμάστε την βόλτα τριών χιλιομέτρων καταμήκος του ποταμού Ουζ και πάνω από την όμορφη γέφυρα Μιλένιουμ. Ακολουθώντας το μονοπάτι δίπλα στις δεμένες βάρκες του ποταμού πίσω στην πόλη και βλέποντας τους στιβαρούς πύργους του καθεδρικού, διαλογιστείτε πως η κατανόηση της ζωηρής ιστορίας αυτής της ενδιαφέρουσας πόλης δίνει ακόμα μεγαλύτερη επιβράβευση αν την επισκεφθείτε.
Αγαπητοί Αναγνώστες: Θα θέλαμε πολύ να σας ακούσουμε. Για ποια θέματα θα θέλατε να διαβάσετε; Παρακαλούμε στείλετε την γνώμη σας και ιδέες στο features@epochtimes.nyc.
Χιλιάδες άνθρωποι αναμένεται να παρακολουθήσουν την 86η ελληνική παρέλαση στην 5η Λεωφόρο στο Μανχάτταν της Νέας Υόρκης για την Ημέρα της Ελληνικής Ανεξαρτησίας. Η παρέλαση θα γίνει την Κυριακή 30 Μαρτίου 2025, τιμώντας τα 204 χρόνια από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης για την απελευθέρωση της χώρας από τον τουρκικό ζυγό.
Η ετήσια ελληνική παρέλαση διοργανώνεται υπό την αιγίδα της Ομοσπονδίας Ελληνικών Σωματείων Μείζονος Νέας Υόρκης, με τον Φίλιπ Κρίστοφερ να ηγείται της επιτροπής που ανέλαβε την διοργάνωση.
Περισσότερες από 120 ομάδες με 52 άρματα και 15 μουσικές μπάντες θα παρελάσουν από την 64η έως την 79η οδό στην Πέμπτη Λεωφόρο. Συμμετέχουν ομοσπονδίες, σύλλογοι, ενώσεις, επαγγελματικές ομάδες, εμπορικοί σύνδεσμοι, γυναικείες οργανώσεις, επιχειρήσεις, σχολεία, φοιτητικοί σύλλογοι, εκκλησίες και θρησκευτικές κοινότητες από την ευρύτερη μητροπολιτική περιοχή της Νέας Υόρκης, τη Βόρεια Νέα Υόρκη, το Νιου Τζέρσεϊ, το Κονέκτικατ και το Μοντρεάλ του Καναδά.
Στιγμιότυπο από την ετήσια παρέλαση για τον εορτασμό της Ημέρας της Ελληνικής Ανεξαρτησίας, στην Πέμπτη Λεωφόρο της Νέας Υόρκης, της 14ης Απριλίου 2019. (Samira Bouaou/The Epoch Times)
Στην παρέλαση θα παρευρεθούν διακεκριμένοι προσκεκλημένοι, μεταξύ άλλων ο σεβασμιώτατος Αρχιεπίσκοπος Αμερικής Ελπιδοφόρος, ο μόνιμος αντιπρόσωπος της Ελλάδας στα Ηνωμένα Έθνη πρέσβης Ευάγγελος Σέκερης, η πρέσβης της Ελλάδας στην Ουάσιγκτον Αικατερίνη Νάσικα, η γενική πρόξενος της Ελλάδας στη Νέα Υόρκη, Ιφιγένεια Καναρά, και ο πρώην πρέσβης των ΗΠΑ στην Ελλάδα Τζορτζ Τσούνης.
Στιγμιότυπο από την ετήσια παρέλαση για τον εορτασμό της Ημέρας της Ελληνικής Ανεξαρτησίας, στην Πέμπτη Λεωφόρο της Νέας Υόρκης, της 14ης Απριλίου 2019. (Samira Bouaou/The Epoch Times)
Οι τελετάρχες της παρέλασης 2025 θα είναι:
Ο στρατηγός Άντριου Πόππας, ο πρώτος Ελληνοαμερικανός τετράστερος στρατηγός του αμερικανικού στρατού και διοικητής δυνάμεων των ΗΠΑ
Ο σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Πατρών Χρυσόστομος, από τη Μητρόπολη όπου ξεκίνησε ο Αγώνας της Ανεξαρτησίας
Η ποδοσφαιρική ομάδα του Ολυμπιακού, η οποία φέτος γιορτάζει 100 χρόνια και είναι πρωταθλήτρια του UEFA Europa Conference League 2024
Σύμφωνα με τις αστυνομικές αρχές της Νέας Υόρκης, η παρέλαση του 2025 αναμένεται να είναι μία από τις μεγαλύτερες των τελευταίων ετών.
Η παρέλαση θα ανοίξει με την Ελληνική Σημαία της Ακρόπολης και το τιμητικό άγημα των ευζώνων της προεδρικής φρουράς.
Στιγμιότυπο από την ετήσια παρέλαση για τον εορτασμό της Ημέρας της Ελληνικής Ανεξαρτησίας, στην Πέμπτη Λεωφόρο της Νέας Υόρκης, της 14ης Απριλίου 2019. (Samira Bouaou/The Epoch Times)
Η τελετή στο Bowling Green
Η τελετή έπαρσης της ελληνικής σημαίας θα πραγματοποιηθεί στο Bowling Green, παρουσία του Αρχιεπισκόπου Ελπιδοφόρου, τοπικών και πολιτειακών αξιωματούχων, Ελλήνων επισήμων και των ευζώνων της προεδρικής φρουράς της Ελλάδας.
Τιμώμενα πρόσωπα θα είναι:
Ο ηθοποιός, σκηνοθέτης και σεναριογράφος, Χριστόφορος Παπακαλιάτης, και ο τρεις φορές Ολυμπιονίκης Πύρρος Δήμας.
Μεταξύ των τιμώμενων επισήμων θα είναι:
Ο Γεώργιος Γεωργαντάς, Β’ αντιπρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων
Ο Νίκος Ανδρουλάκης, πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ
Ο Ανδρέας Κατσανιώτης, βουλευτής ΝΔ
Ο Βασίλης Κόκκαλης, βουλευτής ΣΥΡΙΖΑ
Ο Νεκτάριος Φαρμάκης, Περιφερειάρχης Δυτικής Ελλάδας
Ο Γιώργος Μουτζούρης, Περιφερειάρχης Βορείου Αιγαίου
Η Μαρία Κάμμα, δήμαρχος Τήλου
Ο Γιάννης Γαρνέλλης, αντιδήμαρχος Κέρκυρας
Ο Μιχάλης Φυρίλλας, γενικός πρόξενος της Κύπρου στη Νέα Υόρκη
Ο Χαράλαμπος Αγγελόπουλος, ναυτικός ακόλουθος της Ελλάδας στη Νέα Υόρκη
Στιγμιότυπο από την ετήσια παρέλαση για τον εορτασμό της Ημέρας της Ελληνικής Ανεξαρτησίας, στην Πέμπτη Λεωφόρο της Νέας Υόρκης, της 14ης Απριλίου 2019. (Samira Bouaou/The Epoch Times)
Ο στρατηγός Πόππας θα εκπροσωπηθεί από τον συνταγματάρχη Τζόζεφ Κατζ. Το Αμερικανικό Κογκρέσο θα εκπροσωπήσουν οι βουλευτές Γκρέγκορυ Μικς, Γκρέης Μενγκ, Μάικ Λόλερ, Νικόλ Μαλλιωτάκη και ο Γερουσιαστής Τσαρλς Σούμερ. Από τις πολιτείες, θα παραστούν ο πολιτειακός γερουσιαστής του Ρόουντ ‘Αιλαντ Λου Ραπτάκης, ο Μάικλ Γιάνναρης, ο Μάικλ Τανούσης και ο δήμαρχος της Νέας Υόρκης Eρικ ‘Ανταμς.
Στιγμιότυπο από την ετήσια παρέλαση για τον εορτασμό της Ημέρας της Ελληνικής Ανεξαρτησίας, στην Πέμπτη Λεωφόρο της Νέας Υόρκης, της 14ης Απριλίου 2019. (Samira Bouaou/The Epoch Times)
Η επιτροπή της παρέλασης εκφράζει θερμές ευχαριστίες προς τους κύριους ευεργέτες.
Σύμφωνα με το ενημερωτικό δελτίο των διοργανωτών, μεγάλος ευεργέτης είναι ο πρώην πρέσβης των ΗΠΑ στην Ελλάδα, Τζορτζ Τσούνης, πλατινένιοι ευεργέτες η Ιερά Αρχιεπισκοπή Αμερικής, το Internova Travel Group, ο πρόεδρος του EMBCA Λου Κάτσος, ο πρόεδρος του PSEKA Φίλιπ Κρίστοφερ, ο πρόεδρος του Libra Group Γιώργος Λογοθέτης και ο πρόεδρος της Red Apple Group Τζον Κατσιματίδης. Διαμαντένιοι χορηγοί είναι η AHEPA και ο ύπατος πρόεδρός τους, Σάββας Τσιβίκος.
Στιγμιότυπο από την ετήσια παρέλαση για τον εορτασμό της Ημέρας της Ελληνικής Ανεξαρτησίας, στην Πέμπτη Λεωφόρο της Νέας Υόρκης, της 14ης Απριλίου 2019. (Samira Bouaou/The Epoch Times)
Οι φωτογραφίες είναι από το αρχείο της Epoch Times
Ουάσιγκτον — Μερικά από τα πρόσφατα αποχαρακτηρισμένα έγγραφα που σχετίζονται με τη δολοφονία του προέδρου Τζ. Φ. Κέννεντυ περιέχουν σημαντικές ελλείψεις πληροφοριών, ενώ ορισμένα λείπουν εντελώς από τα αρχεία, σύμφωνα με δημοσιογραφική έρευνα της Epoch Times, που εξέτασε χιλιάδες έγγραφα από τα Εθνικά Αρχεία των ΗΠΑ.
Συνολικά 80.000 έγγραφα δόθηκαν στη δημοσιότητα στις 19 Μαρτίου, βάσει εκτελεστικού διατάγματος που υπέγραψε ο πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ τον Ιανουάριο. Ωστόσο, οι περικοπές και οι εξαιρέσεις περιορίζουν την πλήρη διαφάνεια της δημοσιοποίησης.
Ο Λευκός Οίκος παρέπεμψε τα ερωτήματα σχετικά με τα αρχεία στην Εθνική Διοίκηση Αρχείων και Εγγράφων (National Archives and Records Administration – NARA), εκπρόσωποι της οποίας διαβεβαίωσαν ότι η πλήρης αποκάλυψη των εγγράφων αποτελεί προτεραιότητα. Εκπρόσωπος της υπηρεσίας ανέφερε στην Epoch Times ότι σε ευθυγράμμιση με τη δέσμευση του Τραμπ για μέγιστη διαφάνεια, τα Εθνικά Αρχεία ξεκίνησαν διαδικασία αναθεώρησης των εγγράφων με στόχο τη μέγιστη δυνατή αποδέσμευση.
Ορισμένοι ιστορικοί αναζητούν ατράνταχτες αποδείξεις μέσα στο πλήθος των αρχείων, αλλά οι διαγραφές προκαλούν περισσότερα ερωτήματα, αποκαλύπτοντας μία μυστικότητα που διαρκεί πάνω από μισό αιώνα.
Λογοκριμένα έγγραφα
Η Epoch Times διαπίστωσε ότι κιβώτια στα Εθνικά Αρχεία περιέχουν χιλιάδες έγγραφα που εξακολουθούν να είναι λογοκριμένα, με ορισμένα να φέρουν την ένδειξη «sanitized» (όρος που σημαίνει ‘απολύμανση’, αλλά και ‘λογοκρισία’ και ‘ευπρεπισμός’ , τον οποίο χρησιμοποιούν οι υπηρεσίες πληροφοριών αναφερόμενες σε διαγραφές τμημάτων των κειμένων πριν από τη δημοσιοποίηση.
Τα έγγραφα που είναι διαθέσιμα προς εξέταση στα αρχεία είναι εκείνα που δεν έχουν ακόμη ψηφιοποιηθεί ή δημοσιευθεί στο διαδίκτυο. Πολλά εξ αυτών φέρουν εκτεταμένες διαγραφές με μαύρο μαρκαδόρο, κενά σημεία όπου το κείμενο έχει αφαιρεθεί, ενώ τουλάχιστον σε μία περίπτωση, τμήματα σελίδων έχουν καλυφθεί με κολλητική ταινία και χαρτί.
Παράδειγμα ενός «sanitized» εγγράφου στα αρχεία του Ράσσελ Χολμς, που δόθηκε στα Εθνικά Αρχεία από τη CIA, όπως απεικονίζεται στις 21 Μαρτίου 2025. (Travis Gillmore/The Epoch Times)
Όταν εντοπίζονται τέτοιες περικοπές, οι αρχειονόμοι ενημερώνουν την αρμόδια υπηρεσία που διαχειρίζεται τον φάκελο, με στόχο να διατεθούν καθαρές εκδοχές των εγγράφων στους ερευνητές, σύμφωνα με εκπρόσωπο των αρχείων. Οι περικοπές αφορούν ένα ευρύ φάσμα θεμάτων, συμπεριλαμβανομένων χιλιάδων σελίδων από τα αρχεία του Ράσσελ Χολμς, αρχειονόμου της CIA και ιστορικού της δολοφονίας του Κέννεντυ.
Ορισμένα έγγραφα, αν και έχουν αποχαρακτηριστεί, είναι πρακτικά δυσανάγνωστα λόγω της ποιότητας της σάρωσης ή της κακής κατάστασης των πρωτοτύπων.
Νέα στοιχεία
Ανάμεσα στα πλήρως αναγνώσιμα έγγραφα που εντόπισε η Epoch Times περιλαμβάνονται μαρτυρίες που δημοσιοποιούνται για πρώτη φορά, καθώς και χιλιάδες αρχεία σχετικά με επιχειρήσεις υπηρεσιών πληροφοριών, παρακολουθήσεις και έρευνες.
Μεταξύ των πιο σημαντικών ντοκουμέντων που ήρθαν στο φως είναι το πλήρως αποχαρακτηρισμένο, 72 σελίδων, αντίγραφο της κατάθεσης του επικεφαλής αντικατασκοπείας Τζέημς Άνγκλετον στην Επιτροπή Τσερτς της Γερουσίας, όπου περιγράφει μεθόδους των μυστικών υπηρεσιών.
Άλλα έγγραφα αφορούν επιχειρήσεις που είχαν στόχο την αποσταθεροποίηση ξένων κυβερνήσεων, ιδιαίτερα της Κούβας, καθώς και προσπάθειες παρακολούθησης κομμουνιστικών καθεστώτων παγκοσμίως.
Εξαιρέσεις και αποκλεισμοί αρχείων
Σύμφωνα με εκπρόσωπο των αρχείων, ορισμένες σειρές εγγράφων, όπως εκείνες της Αναθεωρητικής Επιτροπής Αρχείων Δολοφονιών (Assassination Records Review Board – ARRB), εξαιρέθηκαν από το διάταγμα του Τραμπ. Η επιτροπή αυτή, μεταξύ 1994 και 1998, ερεύνησε τις δολοφονίες των Κέννεντυ, Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και Ρόμπερτ Κέννεντυ, καθώς και την ταξινόμηση και αποχαρακτηρισμό σχετικών εγγράφων.
Η εξαίρεση αυτών των αρχείων σημαίνει ότι λείπουν σημαντικά εσωτερικά έγγραφα, αναφορές και συνεντεύξεις, συμπεριλαμβανομένων 19 διαγραφών στην κατάθεση του Άνγκλετον το 1978, καθώς και άλλων δυνητικά αποκαλυπτικών στοιχείων.
Αρχεία στο φάκελο Τζ. Φ. Κέννεντυ, συμπεριλαμβανομένης αυτής της σελίδας που αφορά τον επικεφαλής της αντικατασκοπείας Τζέημς Άνγκλετον, δείχνουν ότι άλλα έγγραφα καταστράφηκαν. (Travis Gillmore/The Epoch Times)
Ορισμένα έγγραφα δεν καταχωρήθηκαν στα αρχεία, καθώς η επιτροπή έκρινε ότι «δεν θεωρούνται σχετικά». Άλλα περιλαμβάνουν μερικώς λογοκριμένες αναφορές για την παρακολούθηση του Λη Χάρβεϋ Όσβαλντ πριν από τη δολοφονία του Κέννεντυ.
Κατόπιν αιτήματος της Epoch Times για διευκρινίσεις από τον Λευκό Οίκο σχετικά με τη μη ταξινόμηση ορισμένων εγγράφων, η διοίκηση επικοινώνησε με τα αρχεία στις 25 Μαρτίου. Ως αποτέλεσμα, κάποια αρχεία της επιτροπής αναμένεται να αποδεσμευτούν σύντομα.
Κατεστραμμένα έγγραφα
Τα νεοδημοσιευμένα έγγραφα αποκαλύπτουν επίσης αναφορές της CIA και του FBI για την καταστροφή άγνωστου αριθμού αρχείων.
Σύμφωνα με τα ντοκουμέντα, η καταστροφή επικεντρώθηκε σε συγκεκριμένες πτυχές της έρευνας, όπως αρχεία που αφορούσαν δραστηριότητες του Όσβαλντ πριν από τη δολοφονία, διατμηματική επικοινωνία και ενέργειες βασικών αξιωματούχων.
Ορισμένα έγγραφα σχετικά με τον Άνγκλετον διαγράφηκαν εξ ολοκλήρου, ενώ σύμφωνα με υπομνήματα της CIA, καταστράφηκαν ταχυδρομικά αρχεία και σελίδες απόρρητων εγγράφων.
Ορισμένα έγγραφα του Τζ.Φ.Κ. στα αρχεία, όπως αυτό που απεικονίζεται, είναι σε μεγάλο βαθμό διορθωμένα ή δυσανάγνωστα, καθιστώντας την εξέταση τους δύσκολη. (Travis Gillmore/The Epoch Times)
Η απώλεια αυτών των αρχείων στερεί από τους ιστορικούς τη δυνατότητα να ανασυνθέσουν πλήρως το παζλ των δραστηριοτήτων των υπηρεσιών πληροφοριών πριν και μετά τη δολοφονία του Κέννεντυ.
Η υπόθεση της δολοφονίας του προέδρου στις 22 Νοεμβρίου 1963, στο Ντάλλας, συνεχίζει να τροφοδοτεί εικασίες για τα γεγονότα της ημέρας, τους πιθανούς δράστες και τις πληροφορίες που ήταν διαθέσιμες εκείνη την εποχή.
Διλήμματα αποχαρακτηρισμού
Η δημοσιοποίηση των εγγράφων που σχετίζονται με τη δολοφονία του Τζον Φ. Κέννεντυ είχε διαταχθεί για πρώτη φορά με τον Νόμο περί συλλογής αρχείων δολοφονίας του προέδρου Τζ. Φ. Κέννεντυ του 1992. Ο νόμος προέβλεπε τη συγκέντρωση όλων των σχετικών εγγράφων σε ένα ενιαίο αρχείο, με στόχο τον πλήρη αποχαρακτηρισμό τους εντός 25 ετών από την ψήφισή του.
Ο συγκεκριμένος νόμος ψηφίστηκε από το Κογκρέσο λίγο μετά την κυκλοφορία της ταινίας JFK του Όλιβερ Στόουν, η οποία αμφισβητούσε το επίσημο πόρισμα της Επιτροπής Γουόρεν, σύμφωνα με το οποίο ο Λη Χάρβεϋ Όσβαλντ έδρασε μόνος του. Η πίεση της κοινής γνώμης για αποκάλυψη των αρχείων αυξήθηκε σημαντικά μετά την προβολή της ταινίας.
Ωστόσο, η διαδικασία δημοσιοποίησης των εγγράφων παρεμποδίστηκε από καθυστερήσεις και εξαιρέσεις, κυρίως σε ζητήματα που αφορούσαν την εθνική ασφάλεια και τις μεθόδους συλλογής πληροφοριών.
Παρόλο που ο νόμος του 1992 όριζε ως τελική ημερομηνία αποκάλυψης την 26η Οκτωβρίου 2017, υπήρχαν εξαιρέσεις για την αποφυγή «διακριτής βλάβης στην άμυνα, τις επιχειρήσεις πληροφοριών, την επιβολή του νόμου ή τις διεθνείς σχέσεις», εφόσον η εν λόγω βλάβη ήταν «τόσο σοβαρή που υπερίσχυε του δημόσιου συμφέροντος για διαφάνεια».
Επιπλέον, μπορούσε να δοθεί αναβολή εάν η δημοσιοποίηση εγγράφων αποκάλυπτε σύγχρονες μεθόδους συλλογής πληροφοριών ή τα ονόματα και τις ταυτότητες εμπιστευτικών πληροφοριοδοτών, εφόσον αυτό θα συνιστούσε «σημαντικό κίνδυνο βλάβης για το συγκεκριμένο άτομο» ή θα αποτελούσε «σοβαρή παραβίαση της προσωπικής του ζωής».
Κατά τη διάρκεια της πρώτης θητείας του, ο Ντόναλντ Τραμπ διέταξε τη δημοσιοποίηση εγγράφων, σύμφωνα με τις προβλέψεις του νόμου του 1992, αλλά αποδέχθηκε τις εισηγήσεις των υπηρεσιών πληροφοριών για τη διατήρηση του απορρήτου ορισμένων αρχείων λόγω ανησυχιών για την εθνική ασφάλεια.
Αργότερα, ο πρόεδρος Τζο Μπάιντεν έδωσε εντολή για την αποκάλυψη μέρους των εγγράφων, παρατείνοντας παράλληλα τις καθυστερήσεις και επιτρέποντας τη διατήρηση διαβαθμίσεων σε συγκεκριμένα έγγραφα.
Αφότου ανέλαβε εκ νέου την προεδρία, ο Τραμπ διέταξε την πλήρη δημοσιοποίηση όλων των εγγράφων που σχετίζονται με τη δολοφονία του Κέννεντυ, επισημαίνοντας ότι είναι προς το εθνικό συμφέρον να αποκαλυφθούν άμεσα όλα τα σχετικά αρχεία.
Μέχρι τη στιγμή της δημοσίευσης, η CIA δεν είχε απαντήσει στο αίτημα της Epoch Times για κάποιο σχόλιο.
Μία σπάνια συλλογή, που πλημμυρίζει από τη σύγχρονη ελληνική Ιστορία, εκτίθεται αυτή την εβδομάδα στο Παλαιό Δημαρχείο της Γλυφάδας. Με αφορμή την Εθνική Επέτειο, ο δήμος Γλυφάδας φιλοξενεί τη σπουδαία συλλογή αυθεντικών στολών, αλλά και αντικειμένων, του Στέφανου Μωραΐτη σε μία έκθεση με τίτλο «Η ιστορική εξέλιξη των στρατιωτικών στολών από το 1821 έως σήμερα».
Στην έκθεση, η οποία είναι ανοικτή στο κοινό με ελεύθερη είσοδο, θα ξεναγηθούν και οι μαθητές των οκτώ Γυμνασίων της πόλης, προκειμένου να έρθουν βιωματικά σε επαφή με όλα αυτά τα κειμήλια.
«Τα πολύτιμα συλλεκτικά εκθέματα, προσφέρουν εμπειρία ιστορική, γνωστική, αναμνησιακή και συνειδησιακή, αποτελούν ιερά σύμβολα, τα οποία συνδέονται αναπόσπαστα με τους μεγάλους και καθοριστικούς αγώνες του Έθνους», λέει ο δήμαρχος Γλυφάδας Γιώργος Παπανικολάου και προσθέτει: «Ευχαριστούμε τον συλλέκτη Στέφανο Μωραΐτη για την ευγενική του παραχώρηση στον δήμο μας».
Την ευθύνη και τον συντονισμό έχει η αντιδήμαρχος Παιδείας, Δια Βίου Μάθησης και Νέας Γενιάς Άννυ Καυκά, η οποία λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ: «Είναι πολύ ενδιαφέρουσα έκθεση, με τόσο σημαντικά εκθέματα. Ο κος Μωραΐτης, και τον ευχαριστούμε γι’ αυτό, μας παραχώρησε 20 από τις στολές της συλλογής του, δυστυχώς δεν χωρούσαν περισσότερες στον χώρο που έχουμε διαθέσιμο. Η κάθε στολή έχει πάνω και περιγραφή, από ποιον πόλεμο είναι και άλλα χρήσιμα στοιχεία. Είπαμε να κάνουμε την έκθεση με ευκαιρία την 25η Μαρτίου, ανήμερα της Εορτής στο Παλαιό Δημαρχείο, από όπου περνά και η παρέλαση. Και τελικά αποφασίσαμε να την επεκτείνουμε όλη την εβδομάδα».
Για τις επισκέψεις των μαθητών, η κα Καυκά αναφέρει: «Bάλαμε δημοτική συγκοινωνία για τα οκτώ Γυμνάσια της πόλης μας, να πηγαίνουν και να έρχονται, ώστε να δουν οι μαθητές αυτή την έκθεση. Η έκθεση έχει μεγάλη σημασία ειδικά για τους μαθητές, γιατί είναι άλλο να διαβάζεις την Ιστορία στα βιβλία και άλλο να τη βλέπεις και να μαθαίνεις βιωματικά γι’ αυτούς που πολέμησαν.»
«Κάθε στολή έχει να πει μια μικρή ιστορία»
Την ξενάγηση στη συλλογή του στην έκθεση του δήμου Γλυφάδας αναλαμβάνει ο ίδιος ο συλλέκτης. Ο κος Μωραΐτης λέει αρχικά στο ΑΠΕ-ΜΠΕ: «Είναι η 7η έκθεση που κάνω και μάλιστα έχει προηγηθεί μια και στο Πολεμικό Μουσείο. Η συλλογή διαθέτει 300 στολές, ανάμεσά τους και ξένες, διαθέτει και αντικείμενα, παράσημα κ.ά.»
Και στη συνέχεια εξηγεί πώς ξεκίνησε αυτή η συλλογή: «Σχεδόν 30 χρόνια συλλέγω. Γυρνούσα κάποτε στο Μοναστηράκι και έβλεπα στρατιωτικές στολές εκεί παρατημένες σαν πεταμένες και τις λυπόμουν, γιατί σκεφτόμουν την ιστορική αξία τους. Έτσι άρχισα να τις μαζεύω. Επιλεκτικά μάζευα από τότε, δεν είχα και τόσα χρήματα, όμως μέσα από τις εκθέσεις που έκανα, άρχισαν να με πλησιάζουν συγγενείς και απόγονοι και να μου λένε πως έχουν στολές δικών τους ανθρώπων μέσα σε μπαούλα και πως ήθελαν να τις προσφέρουν στη συλλογή. Συνεισέφεραν έτσι πολλοί, όπως ο ναύαρχος Πετράκης κ.ά. Έγιναν πολλές δωρεές κι έτσι άρχισε να μεγαλώνει η συλλογή.»
Ως προς το τι περιλαμβάνει η συλλογή του, μας απαντά: «Η παλαιότερη είναι μια γνήσια φορεσιά του 1821, πλήρης με όλα τα εξαρτήματα και μ’ ένα γιαταγάνι τούρκικο, το οποίο μάλιστα έχει πολεμήσει. Αναφέρει πάνω ημερομηνία. Από τα οθωνικά χρόνια δεν βρίσκεις εύκολα στολές, έτσι η συλλογή έχει στολές από τους Βαλκανικούς Πολέμους, από το έπος του ’40 και όλη αυτή τη δεκαετία, υπάρχει και στολή αντάρτη στη συλλογή μου, και μετά οι δεκαετίες του ’50 και του ’60.
»Στο Πολεμικό Μουσείο εκτέθηκαν 33 στολές από όλη τη συλλογή, γιατί εκεί συμπλήρωναν τη συλλογή του Μουσείου. Τώρα θα εκτεθούν 20 στολές, γιατί τόσες επιτρέπει ο χώρος, σίγουρα όμως δεν μπορείς να παρουσιάσεις όλη την Ιστορία μέσα από 20 στολές. Η έκθεση αφορά στην εξέλιξη της στρατιωτικής στολής, δηλαδή πώς από τη φουστανέλα φτάσαμε στη σύγχρονη εποχή.»
Στο σημείο αυτό, ο κος Μωραΐτης επισημαίνει: «Μπορούμε να δούμε πολλά μέσα από τις στολές, βλέπουμε για παράδειγμα ακόμη και τον γενικό σωματότυπο του Έλληνα ανάλογα με την εποχή, πώς ήταν μέχρι τη δεκαετία του ’50 και πώς μετά άρχισε να ψηλώνει. Η στολή αποτελεί από μόνη της μία μαρτυρία και της εποχής και του ανθρώπου που τη φορούσε. Κάθε στολή κάτι έχει να περιγράψει, κάθε στολή έχει να πει μία μικρή ιστορία».
Για το μεράκι που προϋποθέτει μία τέτοια προσπάθεια ετών, λέει: «Είναι ένα χόμπι αυτή η συλλογή, ένα χόμπι που εξελίχθηκε σε αγάπη. Αυτοί οι άνθρωποι έβαλαν τα στήθια τους μπροστά κι εμείς οφείλουμε να τους θυμόμαστε. Η δική μου έκθεση είναι ακριβώς αυτό, το ότι εμείς δεν ξεχνάμε, τους θυμόμαστε και τους τιμάμε για την προσφορά τους στην πατρίδα μας. Και γι’ αυτό έχει μεγάλη σημασία να βλέπουν την έκθεση τα παιδιά, να μαθαίνουν και να μην ξεχάσουν. Είναι πολύ σημαντικό για τα παιδιά να έρθουν και να τη δουν».
Και στο τέλος προσθέτει: «Ως συλλέκτης, δέχομαι την Ιστορία όπως γράφτηκε. Έτσι γράφτηκε κι εγώ συλλέγω τα αντικείμενα που έμειναν πίσω, για να μαρτυρούν αυτή την Ιστορία. Και με την έκθεση είναι σαν να κάνουμε μία επιστροφή στον χρόνο».
Η έκθεση ξεκίνησε χτες Δευτέρα (24/3) και θα διαρκέσει όλη την εβδομάδα έως και την Παρασκευή (28/3). Κατά τις ημέρες Δευτέρα, Τετάρτη, Πέμπτη και Παρασκευή λειτουργεί σε 12ωρη βάση, από τις 8 το πρωί έως τις 8 το βράδυ. Σήμερα Τρίτη, ανήμερα της Εθνικής Επετείου, λειτουργεί από τις 9 το πρωί έως τις 5 το απόγευμα.
Τι είναι το ψηφιδωτό; Από πού πηγάζει η ονομασία του;* Ποια είναι η τεχνική αλλά και η ιστορική του διαδρομή στη διαρκή πορεία του; Ερωτήματα των οποίων την απάντηση ελπίζουμε ότι θα βρει ο αναγνώστης ακολουθώντας τη σειρά άρθρων του ψηφιδογράφου και συγγραφέα Γιάννη Λουκιανού.
Στο πρώτο μέρος, παρουσιάζονται ψηφιδωτά της ελληνιστικής περιόδου. Στο δεύτερο της ρωμαϊκής, στο τρίτο της βυζαντινής και στο τέταρτο σύγχρονα ψηφιδωτά στην Ευρώπη και την Ελλάδα. Σε ξεχωριστά άρθρα, θα παρουσιαστούν τεχνικές της ψηφιδογραφίας.
Δέκατος ένατος αιώνας
Η αδιάπτωτη πορεία του ψηφιδωτού, ξεκινώντας κυρίως από την αρχαία Ελλάδα, έφτασε μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα, όχι βέβαια τόσο ακμαία, οπωσδήποτε όμως ικανή να διεκδικεί ένα σημαντικό ρόλο στην εν γένει αρχιτεκτονική. Από τον 15ο αιώνα, μετά την πτώση του Βυζαντίου, είχε σχεδόν πάψει να αποτελεί ένα εντοίχιο ένδυμα για το κτήριο και ο ρόλος της περιορίστηκε κυρίως στον χώρο της διακόσμησης του δαπέδου.
Βατικανό. Η διακόσμηση του ψηφιδωτού δαπέδου ξεκίνησε στον Άγιο Πέτρο το 1576–8 (δεύτερο μισό του 16ου αι.) και η εργασία διήρκεσε μέχρι το δεύτερο μισό του 18ου αιώνα.
Η Ρώμη αποτελούσε πλέον ένα κέντρο καλλιτεχνικής και γενικά πολιτιστικής δραστηριότητας. Τα εργαστήρια του Βατικανού, διατηρώντας τη δύναμη και την ικανότητά τους, όπως όταν ιδρύθηκαν, είχαν ένα πολύ μεγάλο έργο να επιτελέσουν, κυρίως στον τομέα της συντήρησης και της αποκατάστασης. Έργα που ο Ρωμαϊκός και Βυζαντινός πολιτισμός είχαν κληροδοτήσει. Παράλληλα, έπρεπε να ανταποκριθούν στο ανανεωμένο ενδιαφέρον που έδειξε ο κόσμος του δέκατου όγδοου αιώνα για την τέχνη του ψηφιδωτού. Οι νέοι τύποι υάλινων ψηφίδων, που ήρθαν να ανανεώσουν τις ήδη υπάρχουσες, αναβάθμισαν τεχνικά και αισθητικά τις απαιτήσεις και συνέβαλαν στο να αποδοθεί η τάση αυτής της περιόδου, που ήταν η λεπτομέρεια και οι μικρογραφικές παραστάσεις (μινιατούρες), με ολόκληρες συνθέσεις να φιλοτεχνούνται σε διαστάσεις που δεν ξεπερνούν τα δέκα εκατοστά.
Πολλές χιλιάδες αποχρώσεις η χρωματική γκάμα των ψηφίδων που έγιναν και γίνονται με βάση τη χαλαζιακή άμμο και χρώματα από τα οξείδια των μετάλλων.
Στην κατασκευή των υάλινων ψηφίδων πρωτοστάτησε μία άλλη πόλη της Ιταλικής χερσονήσου, η Βενετία, τροφοδοτώντας για πολλούς αιώνες τα εργαστήρια του ψηφιδωτού.
Επιπλέον, έμπειροι και ικανοί καλλιτέχνες συμμετείχαν σε μεγάλα έργα που έγιναν σε αρκετές πόλεις της Ευρώπης. Το εργαστήριο που άνοιξε το 1856 ο Αντόνιο Σαλβιάτι στο Μουράνο φιλοτέχνησε αρκετά ψηφιδωτά και οι εργαζόμενοι σ’ αυτό το εργαστήριο ταξίδεψαν σε όλο τον κόσμο.
Μέλος της οικογένειας Ορσόνι εν ώρα εργασίας για την κατασκευή σμάλτων.
Το Μιλάνο αλλά και η Φλωρεντία είναι πόλεις που έχουν να παρουσιάσουν έργα αντιπροσωπευτικά των διαφόρων περιόδων της τέχνης από την Αναγέννηση μέχρι τη σύγχρονη εποχή. Από τον Καθεδρικό Ναό της Φλωρεντίας μέχρι τα σύγχρονα ψηφιδωτά που κοσμούν το Παλάτι της Τέχνης στο Μιλάνο επιβεβαιώνεται αυτό για το οποίο αγαπήθηκε αυτή η τέχνη: αφ’ ενός για την αντοχή της σε σχέση με την επιτοίχια ζωγραφική και αφ’ ετέρου για τη δύναμη και τη ζωτικότητα των χρωμάτων της.
Ο 19ος αιώνας χαρακτηρίζεται ως ο αιώνας της αστικοποίησης και της επέκτασης των πόλεων. Η ανάγκη να ανακτήσει το ψηφιδωτό το ακαδημαϊκό του πρόσωπο και να ανταποκριθεί στις νέες απαιτήσεις είναι ο λόγος της ίδρυσης σχολών ψηφιδωτού σε διάφορες πόλεις. Ιταλοί καλλιτέχνες επανδρώνουν την αυτοκρατορική σχολή που ανοίγει στο Παρίσι με την έναρξη του αιώνα, όπως αντίστοιχα συμβαίνει με αυτή που ανοίγει στο Μιλάνο, ενώ αργότερα το Μουσείο του Σάουθ Κένσιγκτον στο Λονδίνο δημιουργεί τη δική του σχολή. Σε αυτόν τον αιώνα ανήκουν τα έργα που κοσμούν τους καθεδρικούς ναούς αρκετών πόλεων της Ευρώπης, όπως της Μασσαλίας, της Βρέμης, του Άαχεν, καθώς και κτήρια όπως το παλάτι του Meissen στη Βιέννη, η γκαλερί του Vittorio Emmanuelle στο Μιλάνο, η Όπερα των Παρισίων και πολλά άλλα σε αρκετές πόλεις της Ευρώπης.
Η Αγία Αικατερίνη (αριστερά με τον τροχό), η Αγία Βαρβάρα (με τον πύργο), η Αγία Καικιλία (με το όργανο) και άλλες κυρίες σ’ αυτή την πολύχρωμη και όμορφη σύνθεση, στολίζουν την είσοδο της αμερικανικής επισκοπικής εκκλησίας του Αγίου Παύλου στην Via Nazionalle της Ρώμης, που χτίστηκε το 1879.
Δεν χαρακτηρίζονται ως εξέχοντα τα έργα αυτού του αιώνα. Όμως αυτά που κοσμούν την Αμερικανική Επισκοπική Εκκλησία του Αγίου Παύλου στη Ρώμη, με θέματα το Δέντρο της Ζωής και τον Ευαγγελισμό είναι ιδιαίτερα καλαίσθητα και θεωρούνται ότι συγκροτούν το κατώφλι μιας σύγχρονης αισθητικής.
Το οικουμενικό μήνυμα της αφηρημένης τέχνης, το οποίο ξεκίνησε στις αρχές του εικοστού αιώνα, με πρωτοπόρους στη ζωγραφική, τον Καντίνσκι και τον Μαλέβιτς, βρίσκει εύφορο έδαφος στους καλλιτέχνες του ψηφιδωτού. Πρωτότυπα έργα αλλά και σχέδια μεγάλων καλλιτεχνών μετουσιώθηκαν σε ψηφίδες, όπως του Σαγκάλ στη Νίκαια της Γαλλίας, του Κοκόσκα στο Αμβούργο και άλλων.
Εδραιώνουν τη θέση αυτής της τέχνης και την καθιστούν ικανή να ανταποκριθεί στα σύγχρονα ρεύματα.
Έργο του φουτουριστή δημιουργού Πραμπολίνι, ο οποίος υπογράφει το έργο του Palazzo Delle Poste, στη La Spezia, στην Ιταλία.
Η ίδρυση σχολών στο Σπιλιμπέργκο της Βόρειας Ιταλίας και στη Ραβένα, κληρονόμου της εξέχουσας Βυζαντινής τέχνης, ανανέωσε το ενδιαφέρον για την τέχνη του ψηφιδωτού, που εξαπλώθηκε εκείνο τον αιώνα σε όλον τον κόσμο. Από την Πόλη του Μεξικού μέχρι το Σύδνεϋ της Αυστραλίας και από την Ισπανία μέχρι τα δυτικότερα άκρα της Ευρώπης, αλλά και της ίδιας της Αμερικής, της οποίας ο ζήλος για τα ψηφιδωτά μετά τον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο υπήρξε ιδιαίτερος.
Η Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου της Πόλης του Μεξικού. Έργο του 1951-1953 του Μεξικανού ζωγράφου και αρχιτέκτονα Χουάν Ο’ Γκόρμαν.
Πριν ‘κλείσουμε’ αυτή την προσέγγιση στην ιστορική διαδρομή της τέχνης του ψηφιδωτού θα πρέπει να αναφερθούμε λίγο στην προκολομβιανή τέχνη και στην έκφραση της σε αυτό που ονομάζουμε ψηφιδωτό. Έτσι μπορούμε να διαπιστώσουμε κάποια βήματα, μικρά βέβαια αλλά αξιοσημείωτα, μιας και έγιναν την προ Χριστού εποχή. Παραδείγματα έχουμε από το Περού, το Μεξικό και την πόλη Μίτλα των Ζαποτέκων με τη χρήση ημιπολύτιμων λίθων σε αντικείμενα όπως τελετουργικά μαχαίρια, ξύλινες μάσκες και ανθρώπινα κρανία. Τέλος, θα πρέπει να αναφερθούμε στη μεταγενέστερη επιρροή της τέχνης αυτής στη σύγχρονη μωσαϊκή τέχνη του Μεξικού, η οποία αντλεί έμπνευση από την προ-Κολομβιανή κληρονομιά της Αμερικής με τη σχετική παράδοση μίας άλλης χρήσης και αισθητικής, ιδιαίτερα από εκείνη των Αζτέκων και των Μάγιας.
Ξύλινο τελετουργικό προσωπείο καλυμμένο με ψηφίδες τυρκουάζ. Ανήκει στην αζτεκική τέχνη και εκτίθεται στο Μουσείο Pigorini στη Ρώμη.
Το ψηφιδωτό στο ελληνικό και ευρωπαϊκό αστικό τοπίο
Είναι αλήθεια πως η κινητικότητα στον ελλαδικό χώρο δεν ήταν ανάλογη με αυτή που παρατηρήθηκε στην Ευρώπη κυρίως στα τέλη του 19ου αιώνα και στη διάρκεια του 20ού, κύριος άξονας της οποίας ήταν τα εργαστήρια του Βατικανού.
Και γνωρίζουμε ότι τέτοιες κινήσεις, παράλληλα με την οικονομική ευμάρεια και την πολιτική σταθερότητα, είναι αυτές που συμβάλλουν αποφασιστικά στη δημιουργία των μεγάλων τεχνών. Κάτι που ο αρχαίος ελληνικός κόσμος είχε επιτύχει στο ξεκίνημα αυτής της τέχνης και το οποίο ήταν αρκετό για να τροφοδοτήσει με δύναμη και πνεύμα τη ρωμαϊκή εποχή αλλά και τη βυζαντινή περίοδο. Θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει πως τον 19ο αιώνα και στις αρχές του 20ού , υπήρξε μια αναντιστοιχία σε σχέση με τις άλλες τέχνες, όπως τη ζωγραφική και τη γλυπτική.
«… Κι’ εγώ θα τα περνώ στου σπλάχνου μου το μυστικό αργαστήρι. Κι’ αγάντα με το παίξε γέλασε και το βαθύ κανάκι, πέτρες νερό και χώματα όλα θα γίνουν πνέμα…». Έργο του Γιάννη Τσαρούχη, που τη δεκαετία του ’70 κοσμούσε την Σχολή Δοξιάδη, μεταφερμένο και εντειχισμένο στην είσοδο του Μουσείου Μπενάκη της οδού Πειραιώς.
Οι περιώνυμοι Έλληνες ζωγράφοι της σχολής του Μονάχου, όπως ο Ιακωβίδης, ο Λύτρας, αλλά και οι γλύπτες όπως ο Δρόσης, ο Σώχος, ο Φιλιππότης, ο Χαλεπάς, δεν βρήκαν μιμητές στην τέχνη του ψηφιδωτού. Βέβαια αυτή η τέχνη, όπως και κάθε αντίστοιχη μνημειακή, διέπεται από τους δικούς της κανόνες που έχει να κάνει με το υλικό είτε αυτό είναι λίθινο είτε γυάλινο (σμάλτο). Ερωτήματα όπως: ποια η σχέση του με το φως, πώς τοποθετείται στο έργο αλλά και πώς θα δομηθεί. Στοιχεία που κατείχαν οι μύστες αυτής της τέχνης κατά τις διάφορες περιόδους της παρουσίας της και κυρίως της ακμής της.
Η λάμψη και η υψηλή ποιότητα των ψηφιδωτών της Βυζαντινής Θεσσαλονίκης παρέμειναν στο θεολογικό και μνημειακό τους χαρακτήρα. Φαίνεται πως ήταν δύσκολο να μεταλαμπαδευτούν η αίγλη και το κύρος αυτής της τέχνης στην κοσμική αρχιτεκτονική της πόλης του εικοστού αιώνα. Από τα ελάχιστα κτήρια που διακοσμούνται με ψηφιδωτά είναι αυτό του ξενοδοχείου «Μακεδονία Παλλάς», όπου τα θέματά τους είναι εμπνευσμένα από το διάκοσμο του Αγίου Γεωργίου (Ροτόντα).
Έτσι, στην Ελλάδα, στον τόπο για τον οποίο μπορούμε να πούμε ότι γεννήθηκε αυτή η τέχνη, δεν υπάρχουν έργα στην περίοδο των δύο τελευταίων αιώνων. Μετά τη συγκρότηση του ελληνικού κράτους, τον 19ο αιώνα, ο 20ός που ακολούθησε ήταν μία περίοδος ανακατατάξεων, που διήρκεσαν μέχρι τη δεκαετία του ’50. Και, καθώς το ψηφιδωτό είναι μία τέχνη άρρηκτα συνδεδεμένη με την κατασκευή και την αρχιτεκτονική, ήταν επόμενο να μην βρει πρόσφορο έδαφος σε μία δύσκολη περίοδο.
Έργα εμπνευσμένα από την Ελληνική μυθολογία σε κτήριο στην οδό Λυκούργου και Αθηνάς, στην Αθήνα.
Οι κατασκευές των πολυκατοικιών, είτε στέγαζαν δημόσιες υπηρεσίες είτε προορίζονταν για ιδιωτικές κατοικίες, παρουσίαζαν κάτι το ευκαιριακό. Το κύριο χαρακτηριστικό αυτής της πυκνής δόμησης ήταν η προχειρότητα και η έλλειψη αρχιτεκτονικού ύφους, με αποτέλεσμα η αρχιτεκτονική να στερηθεί των υπηρεσιών μίας τέχνης, όπως αυτής του ψηφιδωτού, ικανής να δώσει μια άλλη αισθητική, κινήσει την προσοχή και το ενδιαφέρον, με άλλα λόγια να δημιουργήσει μια οικιστική συνείδηση διαφορετικού τύπου.
Ό,τι οικοδομήθηκε μάς κάνει να αναρωτηθούμε και να δυσανασχετήσουμε για την ολοκληρωτική απώλεια μίας ευφρόσυνης αίσθησης – κάτι που το ψηφιδωτό ξέρει να μεταδίδει πολύ καλά.
Θα πρέπει εδώ να επισημάνουμε την επιμονή του λαϊκού πολιτισμού να εκφραστεί, έχοντας οδηγό την αγάπη και το μεράκι, ώστε να κοσμήσει τις αυλές των σπιτιών του Αιγαίου με πανέμορφα βοτσαλωτά.
Τα ψηφιδωτά του «Κεραμεικού»
Ο «Κεραμεικός», ένα εργοστάσιο παραγωγής προϊόντων από ψημένη άργιλο, δημιουργήθηκε στις αρχές του 20ού αιώνα (1908-1910) στο Ν. Φάληρο, στην οδό Κανελλοπούλου.
Σταμάτησε τις δραστηριότητές του στα μέσα του 20ού αιώνα με τη γερμανική κατοχή και ξανάρχισε μετά τον πόλεμο, για να σταματήσει τελικά τις δραστηριότητές του στις αρχές της δεκαετίας του ’80. Κατά τη διάρκεια της λειτουργίας του δημιούργησε τη δική του ιστορία στο χώρο του κεραμικού, προσφέροντας διακοσμητικά αλλά και χρηστικά αντικείμενα υψηλής ποιότητας.
Η οδός Κανελλοπούλου χώριζε το εργοστάσιο στα δύο. Αριστερά, καθώς ανεβαίνουμε από τον Πειραιά, ήταν τα γραφεία και τα εργαστήρια, και οι εξωτερικοί τοίχοι και των δύο πλευρών, που ήταν καλαισθητοποιημένοι με επίχρισμα αρτιφισιέλ, διακοσμήθηκαν με περίτεχνα ψηφιδωτά, κάνοντας αυτό το δρόμο μοναδικό στην όψη του στην Ελλάδα.
Στο εσωτερικό της αυλής, το κτήριο στο οποίο στεγάζονταν τα γραφεία ήταν καταστόλιστο από ψηφιδωτά, που με την ιδιωτικοποίηση αφαιρέθηκαν.
Η καλλιτεχνική ομάδα αυτής της πρωτοπόρου μονάδας της έντεχνης νεοελληνικής κεραμικής αποτελούνταν από εξαίρετους κεραμίστες-διακοσμητές, όπως ο Γιάννης Βαλσαμάκης, ο Συμεών Συμονάκης, ο Μιχαήλ Μαρτζούχος κ.ά. Τα ψηφιδωτά φαίνεται πως επιμελήθηκε ο Συμονάκης, καθώς η υπογραφή του σώζεται σε κάποια από αυτά, καθώς και η χρονολογία κατασκευής τους (1964).
Σήμερα σώζονται κυρίως αυτά που βρίσκονται υπό την ιδιοκτησία πλέον της εταιρείας ΕΛΑΪΣ.
Ακέραια παραμένουν δεκαεπτά «μετάλλια» διαμέτρου 70 εκατοστών, ενσωματωμένα στο επίχρισμα του τοίχου. Τα θέματά τους, ξεκινώντας από το μυώμενο ταύρο-σύμβολο της εταιρείας, απαρτίζονται από κάθε λογής ζώα, όπως ελάφια, λιονταράκια, πήγασους, αετούς και άλλα πουλιά, καθώς και ψάρια.
Η παράθεση των μεταλλίων διακόπτεται όταν συναντά την κεντρική πύλη του εργοστασίου. Επάνω από την πύλη ξεκινάει ένας χείμαρρος από πλουσιότατα σχέδια, ενώ στα δύο άκρα της η φυσική αυτή σύνθεση καταλήγει σε αντίστοιχους πίνακες. Αριστερά, ένας κεραμίστας καθισμένος μπροστά στον τροχό πλάθει ένα αντικείμενο, ενώ απέναντι δεξιά μία κεραμίστρια διακοσμεί με το πινέλο της μια κανάτα.
Στο μέσον περίπου των σταθμών της πύλης και κάτω από αντίστοιχα πετρόχτιστα-στέγαστρα υπάρχουν δύο ακόμη συνθέσεις. Το θέμα τους είναι ένας εργάτης μπροστά στο καμίνι. Στον έναν πίνακα τροφοδοτεί τη φωτιά, στον άλλο μεταφέρει τα ψημένα κεραμικά.
Δυνατές φόρμες και στους τέσσερεις πίνακες, ρωμαλέες θα λέγαμε, αποδίδουν εξαιρετικά το ημιρεαλιστικό προφίλ της εποχής. Τα έργα της κεντρικής πύλης έχουν συντηρηθεί και φαίνεται ότι είναι υπό τη φροντίδα του εργοστασίου στο οποίο ανήκουν τώρα. Δεν συμβαίνει, όμως, το ίδιο με τη διακόσμηση της απέναντι πύλης, όπου μέρα με τη μέρα φθείρονται από το χρόνο απροστάτευτα, αφού ο χώρος είναι εγκαταλελειμμένος.
Στα φθαρμένα τμήματα, κάτω από τις αποκολληθείσες ψηφίδες, φαίνονται τα μεταλλικά πλέγματα. Τοποθετούνται μέσα στο κονίαμα προκειμένου να συγκρατήσουν το φορτίο ψηφίδων προτού αυτά ενσωματωθούν στον τοίχο. Οι οξειδώσεις αυτών των μεταλλικών αντικειμένων είναι από τις βασικές αιτίες της καταστροφής των ψηφιδωτών.
Ο λόγος της φθοράς ήταν η οξείδωση του μεταλλικού πλέγματος.
Του Γιάννη Λουκιανού
Το κείμενο είναι από το βιβλίο του Γιάννη Λουκιανού «Η τέχνη του ψηφιδωτού και η τεχνική του», Αθήνα 2011, εκδόσεις βότσαλο, β΄ έκδοση. Από το ίδιο βιβλίο προέρχονται και οι εικόνες, εκτός από εκείνες των οποίων αναφέρεται η πηγή τους.
Ο Γιάννης Λουκιανός γεννήθηκε στην Ίο των Κυκλάδων, πήρε μαθήματα σχεδίου και χρώματος και επιδόθηκε στην τέχνη του ψηφιδωτού και του βοτσαλωτού, κοσμώντας κτίρια και αυλές, μεταξύ των οποίων κατοικία στη Βέρνη της Ελβετίας και η αποκατάσταση του βοτσαλωτού διάκοσμου της ιστορικής αυλής της Μητρόπολης της Σύρου και άλλων εκκλησιών.
Για την τέχνη του ψηφιδωτού και του βοτσαλωτού έχει μιλήσει σε πολλά σχολεία, σε Διεθνή Συνέδρια (Αθήνα 2010-Κύπρος 2012) καθώς και στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, και έχει γράψει σε περιοδικά και σε τοπικές εφημερίδες. Έχει γράψει ακόμη αρκετά δικά του βιβλία, με σημαντικότερα τα:
«Οι βοτσαλωτές αυλές των Κυκλάδων», Αθήνα 1998, αυτοέκδοση (3 εκδόσεις) «Οι βοτσαλωτές Αυλές του Αιγαίου», Αθήνα 1999, αυτοέκδοση (εξαντλημένο) «Η τέχνη του ψηφιδωτού και η τεχνική του», Αθήνα 2002 και 20011 Έχει διδάξει την τέχνη του ψηφιδωτού σε επιδοτούμενα σεμινάρια (Σύρος, Ίος κ.ά.), καθώς και στα παιδιά του ΚΔΑΠ στην Ίο.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
* Ο όρος ‘ψηφιδωτό’ προέρχεται από το ψηφίο, τη μικρή πέτρα. Ο όρος ‘μωσαϊκό’ προέρχεται από τις Μούσες.
Το υπουργείο Πολιτισμού προχωρεί στην ολοκληρωμένη προστασία και ανάδειξη του προϊστορικού οικισμού του Σέσκλου Α και Β στην Αισωνία Μαγνησίας. Όπως αναφέρει σχετική ανακοίνωση του ΥΠΠΟ, ο σχεδιασμός περιλαμβάνει προτάσεις για τη συνολική ανάδειξη του αρχαιολογικού χώρου, μέσω επεμβάσεων στερέωσης των αρχαίων καταλοίπων, βελτίωσης της προσβασιμότητας και διαχείρισης των επισκεπτών, αλλά και έργων αντιπλημμυρικής θωράκισης του ιδιαίτερα σημαντικού αρχαιολογικού χώρου.
Ο οικισμός του Σέσκλου έχει υποστεί ζημιές τόσο από την πυρκαγιά του 2023 όσο και από τον Daniel. Τα έργα προστασίας και θωράκισης από τα φαινόμενα της κλιματικής αλλαγής στον αρχαιολογικό χώρο χρηματοδοτούνται από τη χορηγία της Ένωσης Ελλήνων Εφοπλιστών προς το υπουργείο Πολιτισμού για την αποκατάσταση των μνημείων που επλήγησαν από τον Daniel, συνολικού προϋπολογισμού 10.000.000 ευρώ.
Η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη δήλωσε: «Ο αρχαιολογικός χώρος του Σέσκλου, στη Θεσσαλία, είναι ένας από τους σημαντικότερους και αρχαιότερους νεολιθικούς οικισμούς στην Ελλάδα και στην Ευρώπη. Αναπτύχθηκε στο λόφο Καστράκι και στη γύρω περιοχή, κοντά στο σημερινό χωριό Σέσκλο και χρονολογείται από την αρχή της Νεολιθικής Εποχής (7η χιλιετία π.Χ.) έως τη Μέση Εποχή του Χαλκού (2η χιλιετία π.Χ.), με ακμή στην 5η χιλιετία π.Χ., κατά τη Μέση Νεολιθική περίοδο. Η περίοδος αυτή ταυτίζεται με το λεγόμενο «πολιτισμό του Σέσκλου» κατά την οποία αναπτύχθηκε και βελτιώθηκε σημαντικά η τεχνική όπτησης των πήλινων σκευών και η γραπτή διακόσμησή τους. Καθώς αποτελεί το παλαιότερο δείγμα στον ελληνικό χώρο, όπου αναγνωρίζεται η αρχιτεκτονική των κτισμάτων και η οργάνωση ενός οικισμού, κατέχει σημαντική θέση στην εξέλιξη της αρχιτεκτονικής.»
Σύμφωνα με την κα Μενδώνη, «η διατήρηση του εντυπωσιακού Μεγάρου και τμημάτων των περιβόλων, τα οποία αποτελούν τον πυρήνα των οικοδομικών καταλοίπων της Νεότερης Νεολιθικής περιόδου, προσφέρει ένα μοναδικό δείγμα της εξέλιξης των οικισμών και της αρχιτεκτονικής της εποχής. Η προστασία του αρχαιολογικού χώρου, και συγκεκριμένα των τοίχων και των θεμελίων του Σέσκλου Α και Β, αποτελεί ένα δύσκολο και πολύπλευρο αντικείμενο εξαιτίας της σπουδαιότητας των ευρημάτων, της ευπάθειας των οικοδομικών καταλοίπων και της παθογένειας του γηλόφου που καλύπτει τα αρχαία λείψανα. Στο παρελθόν έχουν γίνει εργασίες προστασίας, αλλά μετά την παρέλευση είκοσι και πλέον χρόνων από τις τελευταίες επεμβάσεις, την πυρκαγιά και τις πλημμύρες του 2023, από τις οποίες επλήγη ο αρχαιολογικός χώρος, εντοπίζονται σημαντικά προβλήματα που αφορούν στη διατήρηση των οικοδομικών καταλοίπων, αλλά και στην αναγνωσιμότητα του χώρου. Στόχος μας είναι η όσο το δυνατόν πιο ολοκληρωμένη διαχείριση των προβλημάτων αυτών, τη βελτίωση της προσβασιμότητας και της αναγνωσιμότητας του προϊστορικού οικισμού καθώς παρουσιάζει σταθερά αυξανόμενη επισκεψιμότητα, τα τελευταία χρόνια. Τα κυριότερα προβλήματα που εντοπίζονται στον αρχαιολογικό χώρο σχετίζονται με την αναλημματική λειτουργία κάποιων τοίχων, την υποσκαφή των θεμελιώσεων, τη μη αντίληψη των χώρων και των οικοδομικών φάσεων, τις νεότερες κατασκευές από σχιστόπλακες που συγχέονται με τις αρχαίες κατασκευές, τη διάβρωση της μαγούλας και τη διαχείριση των ομβρίων. Ευχαριστώ την Ένωση Ελλήνων Εφοπλιστών, την πρόεδρο Μελίνα Τραυλού και τα μέλη του ΔΣ, για την υποστήριξή τους προς το υπουργείο Πολιτισμού για την αποκατάσταση των πληγέντων μνημείων από τις καταστροφικές πλημμύρες του 2023».
Σύμφωνα με την ανακοίνωση του ΥΠΠΟ, η αρχιτεκτονική μελέτη στερέωσης, αποκατάστασης και ανάδειξης των οικοδομικών καταλοίπων του προϊστορικού οικισμού Σέσκλου Α και Β είχε συντονιστικό ρόλο στο σύνολο των μελετών, με στόχο τη διαμόρφωση λύσεων για την προστασία και την αποκατάσταση των οικοδομών καταλοίπων, καθώς και την ανάδειξη του χώρου με ήπιες παρεμβάσεις, συμβατές με τον χαρακτήρα του χώρου, ώστε να βελτιωθεί η αναγνωσιμότητα και επισκεψιμότητά του.
Η πρόταση οργάνωσης του χώρου στο Σέσκλο Α αφορά στη διατήρηση της υφιστάμενης πορείας επίσκεψης, η οποία επιβλήθηκε από τη γεωμορφολογία της μαγούλας και τα κατάλοιπά της. Με στόχο να είναι περισσότερο ευανάγνωστος ο χώρος από τους επισκέπτες, διαμορφώνονται δύο διακριτές περιοχές, του μεγάρου και της ομάδας των οικιών, όπου ο επισκέπτης μπορεί να προσλάβει μια χαρακτηριστική εικόνα του μοναδικού οικισμού που αποτελεί την περίοδο του «πολιτισμού του Σέσκλου».
Στην Ακρόπολη προτείνεται η απομάκρυνση των κατασκευών των δεκαετιών του 1970 και 1980 από σχιστόλιθους, οι οποίες συχνά συγχέονται με τις αυθεντικές κατασκευές και η διαμόρφωση νέας διαδρομής περιήγησης που να επιτρέπει και την πρόσβαση αμαξιδίων. Η διαδρομή κατασκευάζεται στην ίδια θέση με την υφισταμένη. Κατά μήκος της νότιας παρειάς κατασκευάζεται τάφρος απομάκρυνσης των ομβρίων υδάτων. Η διαδρομή ανόδου προς τα νοτιοδυτικά της Ακρόπολης καταργείται. Παράλληλα, δρομολογούνται εργασίες συντήρησης των υφιστάμενων κτηρίων (εισόδου, γραφείων και αποθηκών). Εξωτερικά της κεντρικής εισόδου εξελίσσονται οι διαδικασίες που αφορούν στην αλλαγή της κλίσης του δρόμου, αλλά και στη διευθέτηση των υδάτων στην απόληξη του δρόμου.
Με βάση τα συμπεράσματα της στατικής μελέτης στερέωσης, αποκατάστασης και ανάδειξης των οικοδομικών καταλοίπων επεκτείνεται ο υπάρχων τοίχος αντιστήριξης, αποκαθίσταται ο λόφος στη θέση της νότιας κατολίσθησης και η ενισχύεται η υποθεμελίωση κατασκευών. Η μελέτη αποστράγγισης για τη διαχείριση των επιφανειακών υδάτων των οικοδομικών καταλοίπων περιλαμβάνει την προστασία του αρχαιολογικού χώρου από τις πλημμυρικές απορροές, τη διαχείριση των επιφανειακών απορροών στα οικοδομικά κατάλοιπα των προϊστορικών οικισμών καθώς και στους υπόλοιπους χώρους.
Παράλληλα, δρομολογείται η εκπόνηση ειδικής φυτοτεχνικής μελέτης, η οποία περιλαμβάνει σχέδιο διαχείρισης της αυτοφυούς βλάστησης στην περιοχή των οικοδομικών καταλοίπων, με στόχο την αξιοποίηση ειδών που προστατεύουν από την επιφανειακή διάβρωση και αναδεικνύουν τα κατάλοιπα, καθώς και την προσθήκη κατάλληλης καλλωπιστικής βλάστησης που να εξυπηρετεί λειτουργικούς σκοπούς όπως η σκίαση σε κατάλληλα σημεία, η ανάδειξη οδεύσεων και ορίων.
Με την ευκαιρία της Παγκόσμιας Ημέρας Ποίησης, σήμερα Παρασκευή 21 Μαρτίου 2025, το Μουσείο Ακρόπολης προσκαλεί τους επισκέπτες στον προαύλιο χώρο του να παρακολουθήσουν μία μαραθώνια συνακρόαση του ομηρικού έπους της Ιλιάδας, την οποία διοργανώνει το Τρίτο Πρόγραμμα της ΕΡΤ.
Η εκδήλωση θα μεταδοθεί σε απευθείας σύνδεση από το Τρίτο Πρόγραμμα της ΕΡΤ και η είσοδος θα είναι ελεύθερη για το κοινό. Από τις 9 το πρωί ως τις 9 το βράδυ, φοιτήτριες και φοιτητές της Κλασικής Φιλολογίας του Εθνικού & Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, σε φιλολογική επιμέλεια του αν. καθηγητή Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας Βασίλη Π. Βερτουδάκη, θα απαγγείλουν την Ιλιάδα του Ομήρου – κατ’ επιλογήν δώδεκα ραψωδίες από την Α ως την Ω, σε νεοελληνική μετάφραση. Μέρος της πρώτης ραψωδίας θα απαγγείλει ο γενικός διευθυντής του Μουσείου Ακρόπολης, καθηγητής Νικόλαος Χρ. Σταμπολίδης.
Το ομηρικό έπος, το αρχαιότερο όχι μόνο της ελληνικής, αλλά και της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας, τοποθετείται γύρω στο 750 π.Χ. και διασώζει τους μύθους, τις αξίες και τα ιδανικά του αρχαίου κόσμου. Από τον ηρωισμό του Αχιλλέα έως τη μοίρα της Τροίας, η Ιλιάδα εξακολουθεί να εμπνέει, να συγκινεί και να θέτει ερωτήματα για τον πόλεμο, τη δόξα και την ανθρώπινη φύση. Λίγα έργα συνδυάζουν με τόσο μοναδικό τρόπο την αγριότητα του πολέμου με το ανθρώπινο συναίσθημα, τους φόβους, τις ελπίδες και τα πάθη των πρωταγωνιστών του.
Η Ιλιάδα εντάσσεται στον κορμό της παραδοσιακής προφορικής ποίησης κι είναι βαθύτατα ακροαματική, μιας και λειτουργούσε ως ακροαματικός λόγος στη μεγάλη γιορτή της Περίκλειας, Αθηναϊκής Δημοκρατίας προς τιμήν της θεάς Αθηνάς, τα Παναθήναια, αλλά και σε άλλες γιορτές, σε διάφορες περιοχές του ελληνικού κόσμου, όπως αναφέρουν οι διοργανωτές.
Ο Λεονάρντο ντα Βίντσι έγραψε κάποτε: «Αν ο ποιητής λέει ότι μπορεί να ανάψει στους άντρες τη φλόγα της αγάπης […] ο ζωγράφος έχει τη δύναμη να κάνει το ίδιο […] βάζοντας μπροστά στον εραστή την εικόνα της αγαπημένης του, τόσο ίδιας με την αληθινή που να τον κάνει να αισθάνεται ότι μπορεί να απλώσει το χέρι του και να τη φιλήσει ή απλά να της μιλήσει».
Έχουν επιβιώσει μονό τέσσερα πορτρέτα γυναικών που ζωγράφισε ο Λεονάρντο. Οι τρεις γνωστές — η Τζινέβρα ντε Μπέντσι, η Τσετσίλια Γκαλλεράνι και η Λίζα ντελ Τζοκόντο — ήταν αντικείμενα θαυμασμού από τους εντολοδόχους των πορτρέτων. Ο Λεονάρντο απέδωσε με εκπληκτική ομοιότητα τα ερώμενα πρόσωπα, για να τα προσφέρει στους θαυμαστές τους.
Λεονάρντο ντα Βίντσι, «Τζινέβρα ντε Μπέντσι», περ. 1474–1478. Λάδι σε πάνελ, 38 x 35 εκ. Εθνική Πινακοθήκη Τέχνης, Ουάσιγκτον.(Public Domain)
Τζινέβρα ντε Μπέντσι
Ο Λεονάρντο ήταν 21 ετών όταν ζωγράφισε το πορτρέτο της 16χρονης Φλωρεντινής αριστοκράτισσας Τζινέβρα ντε Μπέντσι. Η παραγγελία του πορτρέτου της έγινε με αφορμή τον αρραβώνα της με τον Λουίτζι Νικκολίνι, τον οποίο παντρεύτηκε το 1474. Ο Λεονάρντο ήταν ένας ικανός παρατηρητής της ανθρώπινης φύσης, με μία απίστευτη ικανότητα να αποτυπώνει όλες τις αποχρώσεις της προσωπικότητας του μοντέλου του. Η έκφραση της Τζινέβρα στον πίνακα είναι συγκρατημένη — όπως θα περίμενε κανείς σε έναν κόσμο με κανονισμένους γάμους και ανεκπλήρωτους έρωτες. Ο πίνακας αντικατοπτρίζει την αναγεννησιακή πλατωνική αγάπη μεταξύ ανδρών και γυναικών, που συχνά εκφράζεται με την ποίηση, το τραγούδι και τη ζωγραφική.
Λέγεται ότι ο Βενετός διπλωμάτης Μπερνάρντο Μπέμπο ήταν θαυμαστής της Τζινέρβα και πιστεύεται ότι εκείνη ενέπνευσε το ποίημα του Αλεσσάντρο Μπρατσέσσι. Οι μελετητές πιστεύουν ότι αυτό το ποίημα αναφέρεται στην αποχώρηση του Μπέμπο, ο οποίος, ως διπλωμάτης και ανθρωπιστής από τη Βενετία, ταξίδευε στη Φλωρεντία πολλές φορές κατά τη διάρκεια της καριέρας του, αλλά ποτέ δεν έμεινε. Η Τζινέβρα και ο Μπέμπο είχαν μια στενή, πλατωνική σχέση. Πιστεύεται ότι ήταν ο Μπεμπο που παρήγγειλε το ποίημα.
Είθε η Τζινέρβα να χύνει δάκρυα όταν φεύγεις, Μπέμπο.
Είθε να επιθυμεί μεγάλες καθυστερήσεις και
να παρακαλεί τους ουράνιους Θεούς για
κάθε δυσκολία που μπορεί να εμποδίσει το ταξίδι σου.
Και μακάρι να εύχεται ότι τα ευγενικά αστέρια
Με δυσμενείς ανέμους και καταιγίδες δυνατές
Την αναχώρησή σου θα εμποδίσουν.
Το πορτρέτο, που δημιουργήθηκε με ελαιοχρώματα, ένα νέο για την εποχή μέσο, δείχνει πώς ο Λεονάρντο πειραματίστηκε με τις δυνατότητες του χρώματος για να αποδώσει πιο φωτεινούς του τόνους του δέρματος. Πρωτοστάτησε στη χρήση του σφουμάτο (sfumato), μία μέθοδο που συνίσταται στην ανάμειξη λεπτών στρωμάτων αραιωμένου χρώματος. Οι πινελιές που προκύπτουν είναι τόσο λεπτές που δεν μπορούν να εντοπιστούν ούτε με μικροσκόπιο.
Η ιδιοφυΐα του Λεονάρντο στην ακριβή αποτύπωση της Τζινέβρα φαίνεται τόσο στη σύνθεση όσο και στην τεχνική. Κατ’ αρχάς, τοποθέτησε τη φιγούρα σε γωνία τριών τετάρτων, αντί της πιο συμβατικής μετωπικής όψης που υπερίσχυε στην εποχή του. Αυτός ο νέος νατουραλισμός μεταμόρφωσε την αναγεννησιακή ζωγραφική. Οι σύγχρονοι του Λεονάρντο – συμπεριλαμβανομένου του Μιχαήλ Αγγέλου – θεώρησαν την πόζα και την τεχνική του επαναστατικές.
Το έργο «Τζινέβρα ντε Μπέντσι» είναι ζωγραφισμένο με φόντο ένα φυσικό τοπίο, το οποίο θεωρούταν μία ακόμη απόκλιση από το καθιερωμένο πρότυπο της εποχής, που ήταν οι εσωτερικοί χώροι. Η μορφή της Τζινέβρας πλαισιώνεται από έναν άρκευθο ή κεδρόμηλο – η ιταλική λέξη για τον άρκευθο είναι ginepro.
Επιπλέον, στο πίσω μέρος του πίνακα, ο Λεονάρντο ζωγράφισε ένα «Στεφάνι από δάφνη, φοίνικα και άρκευθο, με έναν πάπυρο στη μέση όπου αναγράφεται Virtutem Forma Decorat (Η ομορφιά κοσμεί την αρετή)». Η δάφνη και ο φοίνικας ήταν το προσωπικό έμβλημα του Μπερνάρντο Μπέμπο, του όχι και τόσο μυστικού θαυμαστή της. Στη περίπτωση αυτή είναι τοποθετημένα αριστερά και δεξιά του αρκεύθου.
Λεονάρντο ντα Βίντσι, «Στεφάνι από δάφνη, φοίνικα και άρκευθο, με πάπυρο όπου αναγράφεται Virtutem Forma Decorat», περ. 1474–1478. Τέμπερα σε πάνελ. 38 x 35 εκ. Εθνική Πινακοθήκη Τέχνης, Ουάσιγκτον. (Public Domain)
Τσετσίλια Γκαλλεράνι
Το μοντέλο στον πίνακα του Λεονάρντο «Η Κυρία με την ερμίνα» ήταν η Τσετσίλια Γκαλλεράνι, ερωμένη του Λουδοβίκου Σφόρτσα, δούκα του Μιλάνου. Το πορτρέτο ζωγραφίστηκε γύρω στα 1489 με 1490, όταν ο Λεονάρντο προσελήφθη από τον δούκα. Όπως και η Τζινέβρα, η Γκαλλεράνι ποζάρε στην αγαπημένη του πόζα των τριών τετάρτων. Οι αποχρώσεις του δέρματος της γυναίκας όπως και η γούνα της ερμίνας που κρατάει είναι ζωγραφισμένες με το φίνο και απαλό σφουμάτο του Λεονάρντο.
Λεονάρντο ντα Βίντσι, «Η Κυρία με την ερμίνα», περ. 1489. Λάδι και τέμπερα σε πάνελ, 54 x 40 εκ. Εθνικό Μουσείο Κρακοβίας, Πολωνία. (Public Domain)
Το σκούρο φόντο του καμβά δεν ήταν αρχικά ζωγραφισμένο από τον Λεονάρντο. Τον 17ο αιώνα, κάποιος ζωγράφισε πάνω στο πρωτότυπο του, το οποίο ήταν κατά κύριο λόγο ένα γκριζωπό μπλε. Οι συντηρητές δεν είναι σίγουροι για το πώς ήταν το αρχικό φόντο και η απεικόνιση με ακτίνες Χ απέτυχε να δώσει μία πειστική απάντηση. Μπορούμε να συμπεράνουμε ότι η αρχική παλέτα του Λεονάρντο ήταν πιο ζωντανή και ότι ο καμβάς έγινε πιο θολός μετά από μία σειρά μικροαλλαγών.
Ο πίνακας μεταφέρθηκε στην Πολωνία γύρω στα 1800. Ο πρίγκιπας Άνταμ Τσαρτορίσκι τον χάρισε στη μητέρα του, την ιδρύτρια του Μουσείου Czartoryski. Ο θρύλος λέει ότι εκείνη ζήτησε την προσθήκη του μαύρου φόντου – η Ιζαμπέλα Τσαρτορίσκι, όπως φαίνεται, δεν είχε την ευαισθησία των σύγχρονων επιμελητών. Όσον αφορά την ερμίνα, παρατήρησε: «Αν είναι σκύλος, είναι πολύ άσχημος». Ευτυχώς που δεν ζήτησε να καλυφθεί και αυτή με χρώμα.
Είναι πιθανό η ερμίνα να συμβολίζει τον Λουδοβίκο Σφόρτσα. Καθώς το 1488 του απενεμήθη το παράσημο της Ερμίνας από τον βασιλιά της Νάπολης, ήταν γνωστός ως «η Λευκή Ερμίνα». Άλλη μία ερμηνεία για την παρουσία του ζώου στον πίνακα είναι η σύνδεση της ονομασίας του ζώου – ερμίνα ή γαλή (;) – με το όνομα της γυναίκας – Γκαλλερίνα. Ή, ίσως η ερμίνα αναφέρεται στη σχέση των εραστών. Στην αναγεννησιακή παράδοση, οι ερμίνες θεωρούνταν προστάτιδες των εγκύων. Το 1491, η Σεσίλια γέννησε έναν γιο και σύντομα έπρεπε να εγκαταλείψει την αυλή. Πήρε τον πίνακα, ο οποίος μπορεί να ήταν το αποχαιρετιστήριο δώρο του δούκα.
Λίζα Γκεραρντίνι
Λεονάρντο ντα Βίντσι, «Μόνα Λίζα», μεταξύ 1503–1505. Λάδι σε ξύλο λεύκας, 76 x 51 εκ. Μουσείο του Λούβρου, Γαλλία. (Public Domain)
Προς το τέλος της ζωής του ο Λεονάρντο δημιούργησε ένα πραγματικά αξιοσημείωτο πορτρέτο. Το όνομα της γυναίκας ήταν Λίζα Γκεραρντίνι. Σε ηλικία 16 ετών, παντρεύτηκε έναν έμπορο μετάξης ονόματι Φραντσέσκο ντι Μπαρτολομέο ντι Ζανόμπι ντελ Τζοκόντο, ο οποίος ανέθεσε στον Λεονάρντο να ζωγραφίσει το πορτρέτο της γυναίκας του γύρω στο 1503.
Ζωγραφισμένος με λάδι σε πάνελ από ξύλο λεύκας, ο καμβάς φαίνεται να έχει τροποποιηθεί πολλές φορές από τον καλλιτέχνη. Το πορτρέτο είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της τεχνικής σφουμάτο Το φόντο, παρόμοιο με αυτό του πίνακα «Τζινέβρα ντε Μπέντσι», παρασύρει τους θεατές σε ένα τοπίο της Τοσκάνης από εναέρια προοπτική. Ο Λεονάρντο ήταν ένας από τους πρώτους ζωγράφους που ενσωμάτωσε αυτή την ατμοσφαιρική τεχνική στους πίνακές του. Σήμερα, η «Τζοκόντα», γνωστή και ως «Μόνα Λίζα», είναι ο πιο διάσημος πίνακας παγκοσμίως. Αλλά δεν ήταν πάντα έτσι.
Ο πίνακας βρισκόταν στο Λούβρο από το 1797, μέχρι που κλάπηκε το 1911 από τον Βιντσέντσο Περούτζα έναν Ιταλό μπογιατζή και τεχνίτη υαλοπινάκων. Έχοντας προσληφθεί στο Λούβρο για να τοποθετήσει προστατευτικά τζάμια πάνω σε πίνακες ανεκτίμητης αξίας, σκεπτόταν την ιταλική τέχνη που λεηλατήθηκε από τον Ναπολέοντα – και αποφάσισε να πάει πίσω ένα μέρος της.
Ειρωνικά, έκλεψε το μοναδικό κομμάτι που είχε δοθεί νόμιμα στον Φραγκίσκο Α΄ της Γαλλίας από τον Λεονάρντο στο τέλος της ζωής του. Η κλοπή και η επακόλουθη επιστροφή της «Μόνα Λίζα» έκαναν τον πίνακα διάσημο. Εξακολουθεί να αποτελεί αντικείμενο μυστηρίου, με πολλά αναπάντητα ερωτήματα. Αρχικά αν επρόκειτο για έργο κατά παραγγελία, γιατί ο Λεονάρντο δεν τον παρέδωσε; Γιατί συνέχισε να τον δουλεύει; Γιατί, στο τέλος της ζωής του, τον έδωσε (ή τον πούλησε) στον βασιλιά της Γαλλίας;
Είναι πιθανό ο πίνακας αυτός να έγινε για τον Λεονάρντο η ενσάρκωση του αναγεννησιακού ιδεώδους της γυναικείας ομορφιάς. Ίσως θα μπορούσε να ήταν ένας πλατωνικός έρωτας, όπως εκείνος του Δάντη για τη Βεατρίκη, το είδος που εμπνέει τον ποιητή της «Θείας Κωμωδίας». Αποτέλεσε και η Λίζα παρόμοια έμπνευση για τον Λεονάρντο; Δεν θα το μάθουμε ποτέ με βεβαιότητα…
