Ο μέσος άνθρωπος αφιερώνει περίπου το ένα τρίτο της ζωής του στον ύπνο. Κατά τη διάρκεια αυτού του χρόνου, το μυαλό μας δημιουργεί ολόκληρους κόσμους – μερικοί λαμπροί και αξέχαστοι, άλλοι φευγαλέοι, που ξεγλιστρούν από το μυαλό μας αμέσως μόλις ξυπνάμε.
Το ότι κάποιοι άνθρωποι θυμούνται τα όνειρά τους μέχρι και τις παραμικρές λεπτομέρειες, ενώ άλλοι αδυνατούν να κρατήσουν στη μνήμη τους τίποτα, είναι κάτι που έχει προσελκύσει το ενδιαφέρον των επιστημόνων εδώ και καιρό. Νέες έρευνες σχετικά με το γιατί ονειρευόμαστε, ποιοι θυμούνται τα όνειρα περισσότερο και πώς μπορούμε να τα διατηρήσουμε στη μνήμη μας περισσότερο, απομυθοποιούν σιγά σιγά το ασύλληπτο φαινόμενο.
Τα όνειρα στην ιστορία
Τα όνειρα, η σημασία και η προέλευση τους γοητεύουν την ανθρωπότητα εδώ και χιλιάδες χρόνια. Για παράδειγμα, στον αρχαίο κινεζικό πολιτισμό, τα όνειρα θεωρούνταν μηνύματα από το πνευματικό βασίλειο, τα οποία προσέφεραν πληροφορίες για το μέλλον. Στην αρχαία Αίγυπτο, πάλι, οι ιερείς κρατούσαν βιβλία ονείρων από πάπυρο όπου καταγράφονταν συμβολικές ερμηνείες των ονείρων.
Η παράδοση της ανάλυσης των ονείρων εξελίχθηκε αργότερα σε πιο δομημένη έρευνα. Το 1893, η Μαίρη Κάλκινς, Αμερικανίδα φιλόσοφος και ψυχολόγος, διεξήγαγε ένα πείραμα κατά το οποίο ξυπνούσε ανθρώπους κάθε βράδυ, για έξι έως οκτώ εβδομάδες, για να τους ρωτήσει αν ονειρεύονται.
«Μερικές φορές, η μικρή κίνηση τού να πιάσει κανείς χαρτί και μολύβι ή να ανάψει το κερί του φαίνεται να διαλύει τη μνήμη του ονείρου και μένει με τη βασανιστική συνείδηση ότι έχει ζήσει μια ενδιαφέρουσα ονειρική εμπειρία για την οποία δεν έχει την παραμικρή ανάμνηση», έγραψε στην έκθεσή της.
Μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα, η έρευνα των ονείρων έγινε επίσημος νευροεπιστημονικός κλάδος. Η ανακάλυψη του ύπνου με ταχεία κίνηση των ματιών (REM), το 1953, υπέδειξε ότι η ανάμνηση των ονείρων μας είναι πιο ζωηρή όταν οι άνθρωποι ξυπνούν ενώ βρίσκονται σε ύπνο REM. Αν και αρχικά πιστευόταν ότι τα όνειρα έρχονταν μόνο κατά τη διάρκεια του ύπνου REM, έρευνες έχουν δείξει ότι ονειρευόμαστε σε πολλά στάδια του ύπνου – και ορισμένες ομάδες ανθρώπων περισσότερο.
Γιατί ονειρευόμαστε;
Τα όνειρα είναι απαραίτητα για τη συναισθηματική επεξεργασία, σύμφωνα με την Τζινγκ Ζανγκ, ερευνήτρια της Ιατρικής Σχολής του Χάρβαρντ και του Γενικού Νοσοκομείου της Μασσαχουσέττης. Η πρόσφατη έρευνά της, που δημοσιεύθηκε στο Nature Scientific Reports, δείχνει ότι τα όνειρα είναι κάτι σαν «νυχτερινή θεραπεία».
Στη μελέτη, η Ζανγκ και οι συνάδελφοί της ζήτησαν από τους συμμετέχοντες να δουν συναισθηματικά ενοχλητικές εικόνες – όπως σκηνές βίας ή καταστροφής – παράλληλα με ουδέτερες εικόνες, όπως καθημερινά αντικείμενα. Την επόμενη ημέρα, όσοι θυμήθηκαν τα όνειρά τους παρουσίασαν το εξής μοτίβο: Διατήρησαν μεν ισχυρότερες αναμνήσεις από τις συναισθηματικά ενοχλητικές εικόνες, αλλά έδειξαν λιγότερη συναισθηματική δυσφορία όταν τις είδαν ξανά. Εν τω μεταξύ, οι αναμνήσεις τους από τις ουδέτερες συναισθηματικά εικόνες είχαν εξασθενίσει.
Αυτή η επιλεκτική διατήρηση υποδηλώνει ότι τα όνειρα βοηθούν τον εγκέφαλο να ιεραρχεί και να επεξεργάζεται συναισθηματικά σημαντικές εμπειρίες. Χωρίς τα όνειρα, προτείνει η Ζανγκ, οι άνθρωποι θα μπορούσαν να «κολλήσουν στα γεγονότα», χωρίς να μπορούν να ξεπεράσουν δύσκολες συναισθηματικά εμπειρίες.
Ωστόσο, δεν πιστεύουν όλοι ότι τα όνειρα παρέχουν έναν μηχανισμό για ψυχολογική θεραπεία. Η Κάτια Βάλλι, διδάκτωρ ψυχολογίας και αναπληρώτρια καθηγήτρια γνωστικής νευροεπιστήμης στο Πανεπιστήμιο του Σκόβντε, στη Σουηδία, έχει αντίθετη άποψη.
Όπως δήλωσε στην Epoch Times, αν και τα όνειρα αντικατοπτρίζουν τη συναισθηματική και ψυχολογική ευεξία των ανθρώπων, το τραύμα μπορεί να διαταράξει αυτή τη διαδικασία, προκαλώντας όνειρα που αναπαράγουν ακατάπαυστα τις τραυματικές εμπειρίες, διατηρώντας τη μνήμη «ενεργή και φρέσκια» αντί να τη θεραπεύει.
Η έρευνα της Βάλλι υποστηρίζει τη «θεωρία προσομοίωσης απειλών» – ότι τα όνειρα λειτουργούν ως εξελικτικός μηχανισμός που μας προετοιμάζει για πιθανούς κινδύνους. Όπως οι πιλότοι εκπαιδεύονται σε προσομοιωτές πτήσης πριν αντιμετωπίσουν πραγματικές καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, έτσι και τα όνειρά μας δημιουργούν ρεαλιστικά σενάρια που μας βοηθούν να προβάρουμε νοητικά τις απειλές. Αυτές οι νυχτερινές ‘ασκήσεις’ μάς προετοιμάζουν, τρόπον τινά, για να αντιμετωπίσουμε ανάλογες προκλήσεις όταν προκύψουν στην πραγματικότητα – ο εγκέφαλός μας ουσιαστικά εκτελεί ασκήσεις πυρόσβεσης ενώ κοιμόμαστε.
Μερικοί θυμούνται
Αν και όλοι οι άνθρωποι ονειρευόμαστε κάθε νύχτα, μόνο ορισμένοι θυμούνται τα όνειρά τους όταν ξυπνούν.
Μελέτη του 2025, από τη Σχολή Προηγμένων Σπουδών IMT της Λούκκα, στην Ιταλία, υποδηλώνει ότι η ανάκληση ονείρων αντανακλά μια αλληλεπίδραση μεταξύ γνωστικών χαρακτηριστικών, προσωπικής στάσης και δυναμικής του ύπνου.
Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι η ικανότητα ανάκλησης των ονείρων καθορίζεται από διάφορα στοιχεία – από περιβαλλοντικούς παράγοντες έως ατομικά χαρακτηριστικά.
Η μελέτη κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι συμμετέχοντες που ήταν επιρρεπείς στην ονειροπόληση και θετικοί απέναντι στα όνειρα είναι πιο πιθανό να θυμούνται τα όνειρά τους.
Η Βάλλι, η οποία δεν συμμετείχε στη μελέτη, σχολίασε: «Άνθρωποι πιο ανοιχτοί στις εμπειρίες, πιο δημιουργικοί και λιγότερο επιφυλακτικοί […] έχουν ισχυρότερη ικανότητα ανάκλησης ονείρων, ενώ οι νευρώσεις σχετίζονται με υψηλότερη συχνότητα ανάκλησης εφιαλτών».
Επιπλέον, οι νεαρότεροι συμμετέχοντες και όσοι κοιμόντουσαν ελαφρά για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα είχαν υψηλότερα ποσοστά ανάκλησης ονείρων. Οι μεγαλύτεροι σε ηλικία συμμετέχοντες ξυπνούσαν συχνά με την αίσθηση ότι είχαν ονειρευτεί, αλλά έχαναν τη μνήμη του ονείρου καθεαυτού – ένα φαινόμενο που ονομάζεται «λευκό όνειρο».
Οι εποχές παίζουν επίσης ρόλο. Οι συμμετέχοντες θυμόντουσαν λιγότερα όνειρα το χειμώνα απ’ ό,τι την άνοιξη και το φθινόπωρο, οδηγώντας τους ερευνητές να εικάσουν ότι αυτό μπορεί να οφείλεται σε διακυμάνσεις στους κύκλους του ύπνου, στην έκθεση στο φως ή στη διάθεση.
Τα όνειρα ως πύλες προς το μέλλον
Ο αρχαίος κινεζικός πολιτισμός δεν ήταν ο μόνος πολιτισμός που πίστευε ότι τα όνειρα προλέγουν το μέλλον.
«Τα προγνωστικά όνειρα είναι μια πολύ συνηθισμένη πτυχή της ανθρώπινης εμπειρίας», δήλωσε στους Epoch Times ο Έρικ Γουάργκο, επιστημονικός συγγραφέας με διδακτορικό στην ανθρωπολογία από το Πανεπιστήμιο Έμορυ. Σημείωσε ότι το ένα τρίτο έως το ήμισυ των ανθρώπων που συμμετείχαν στην έρευνα ανέφεραν ότι βλέπουν προγνωστικά όνειρα και σχεδόν όλοι οι πολιτισμοί πιστεύουν ότι αυτά τα όνειρα περιέχουν αλήθειες.
Για τον Γουάργκο, οι πιο πειστικές αποδείξεις περί αυτού βρίσκονται όχι στα εργαστήρια ψυχολογίας, αλλά στην αναδυόμενη έρευνα της φυσικής που διερευνά την «αναδρομικότητα» – την ιδέα ότι μελλοντικά γεγονότα επηρεάζουν το παρελθόν. Πράγματι, οι πρόσφατες ανακαλύψεις στην κβαντική πληροφορική, την κβαντική βιολογία και την κβαντική φυσική μπορεί να συγκλίνουν σε πιθανούς μηχανισμούς για το πώς η πληροφορία μπορεί να ταξιδέψει προς τα πίσω στον χρόνο.
Οι κβαντικές διεργασίες προσφέρουν πιθανές ερμηνείες τού πώς ο εγκέφαλός μας επεξεργάζεται τις πληροφορίες κατά τη διάρκεια του ύπνου. Όταν ονειρευόμαστε κατά τη διάρκεια του ύπνου REM, οι νευρώνες επανασυνδέονται καθώς σχηματίζονται και εδραιώνονται οι αναμνήσεις. Αυτή η διαδικασία εξαρτάται από μικροσωληνίσκους – μικροσκοπικές σωληνοειδείς δομές μέσα στα εγκεφαλικά κύτταρα που ορισμένοι ερευνητές πιστεύουν ότι μπορεί να λειτουργούν σαν κβαντικοί υπολογιστές.
Αν οι μικροσωληνίσκοι είναι πράγματι μικροσκοπικοί κβαντικοί υπολογιστές, σημειώνει ο Γουάργκο, θα μπορούσαν να στέλνουν πληροφορίες προς τα πίσω στον χρόνο, επιτρέποντας σε μελλοντικές εμπειρίες να μας επηρεάζουν διακριτικά – εκδηλώνοντας όνειρα, δημιουργικότητα ή ασυνείδητα μοτίβα σκέψης.
«Νομίζω ότι η πρόγνωση είναι πιθανώς μια πτυχή της μνήμης – ‘μνήμη για πράγματα [του] μέλλοντος’», δήλωσε ο Γουόργκο. «Τα όνειρα κωδικοποιούν ‘αναμνήσεις από το μέλλον’, καθώς και πρόσφατα (παρελθοντικά) γεγονότα».
Ενισχύοντας την ικανότητα ανάκλησης των ονείρων
Αμέτρητες μελέτες έχουν δείξει ότι η τήρηση ενός ημερολογίου ονείρων βελτιώνει την ικανότητα ανάκλησης, όπως και η συνειδητή αλλαγή της στάσης σας απέναντι στη μνήμη των ονείρων.
Η αρτεμισία (ή λεβιθόχορτο) είναι κατά παράδοση γνωστή για την ικανότητά της να ενισχύει τα όνειρα και την ανάκλησή τους.
Οι Ζανγκ, Βάλλι και Γουάργκο συνιστούν συνεπή εξάσκηση για να θυμάστε καλύτερα τα όνειρά σας. Καταγράφετε λεπτομερώς τα όνειρά σας σε ένα ημερολόγιο και ξαναδιαβάζετέ τα πριν πάτε για ύπνο – αυτό, σύμφωνα με τον Γουάργκο, είναι ένα κρίσιμο βήμα για την καλλιέργεια της ικανότητας ανάκλησης, το οποίο οι άνθρωποι συνήθως παραλείπουν και το οποίο σας βοηθά να συνδέσετε τα όνειρα που έχετε καταγράψει με τις εμπειρίες που έχετε όταν είστε ξύπνιοι.
Ο Γουάργκο συνιστά επίσης τον διαλογισμό σε καθημερινή βάση για την ανάπτυξη της ενσυνειδητότητας και του μυός της προσοχής που βοηθά τον νου να διατηρεί τη συγκέντρωση του αντί να παρασύρεται σε έναν εσωτερικό μονόλογο ή από περισπασμούς. Η αποσύνδεση από συσκευές μπορεί επίσης να βοηθήσει στην ανάπτυξη αυτής της εστίασης, προσθέτει ο Γουάργκο. Ομοίως, η Ζανγκ συμβουλεύει να ξυπνάτε χωρίς ξυπνητήρι, επειδή η αύξηση της κορτιζόλης, που προκαλείται από τον ξαφνικό θόρυβο, διώχνει την ανάμνηση του ονείρου.
Είτε φευγαλέα είτε ζωντανά, είτε ξεχασμένα είτε προσεκτικά καταγεγραμμένα, τα όνειρα διαμορφώνουν το μυαλό και τη ζωή μας με τρόπους που μόλις αρχίζουμε να κατανοούμε. Μας βοηθούν να επεξεργαστούμε τα συναισθήματα, να εξερευνήσουμε νέες ιδέες, να αντιδράσουμε πιο αποτελεσματικά σε κινδύνους και – ίσως – να ‘δούμε’ και το μέλλον. Με την κατάλληλη προσοχή, μπορεί να ξεκλειδώσουμε περισσότερα από τον δικό μας ονειρικό κόσμο.
