Η καθημερινή μας διατροφή διαμορφώνει τη μακροπρόθεσμη ευεξία μας. Η ενσωμάτωση τροφών όπως γλυκοπατάτες, ελαιόλαδο, θαλασσινά και ξηροί καρποί συμβάλλει σε μία καλή υγεία και επιβραδύνει τη διαδικασία της γήρανσης.
Στην εκπομπή «She’s Healthy» του NTDTV, η διαιτολόγος Λιάο Χσιν-Γι μοιράστηκε ένα πρωινό ‘αντιγήρανσης’ εμπνευσμένο από τις διατροφικές συνήθειες των ανθρώπων που ζουν στις «μπλε ζώνες» – περιοχές όπου οι άνθρωποι ζουν περισσότερο και έχουν χαμηλότερα ποσοστά χρόνιων ασθενειών. Το πρωινό συνδυάζει τη μεσογειακή διατροφή, που ενισχύει την καρδιακή λειτουργία, με τη διατροφή DASH (Dietary Approaches to Stop Hypertension).
Η Λιάο προτείνει επίσης «να τρώμε μέχρι να νιώθουμε κατά 70% χορτάτοι, κάτι που βοηθά στον έλεγχο του βάρους και στην επιβράδυνση της διαδικασίας γήρανσης», επισημαίνοντας ότι η παχυσαρκία είναι ένας βασικός παράγοντας επιτάχυνσης της διαδικασίας της γήρανσης.
Πρωινό ‘αντιγήρανσης’, έτοιμο σε 3 λεπτά
Το αγαπημένο πρωινό της Λιάο προετοιμάζεται μέσα σε τρία μόλις λεπτά και μπορεί να καταναλωθεί ζεστό ή κρύο. Είναι ιδανικό για όσους δεν έχουν πολύ χρόνο στη διάθεσή τους το πρωί, και παράλληλα επιβραδύνει τη γήρανση.
Βρώμη με μαύρο σουσάμι και ξηρούς καρπούς
Υλικά
1/3 φλιτζάνι βρώμη
1 κ.σ. μαύρο σουσάμι, σε σκόνη
1 κ.σ. ξηρούς καρπούς ανάμεικτους, χωρίς ζάχαρη και αλάτι
1/2 έως 1 κ.σ. καστανή ζάχαρη ή μέλι
240 ml φρέσκο γάλα ή βιολογικό γάλα σόγιας
Εκτέλεση
Ζεστό: Ανακατέψτε όλα τα υλικά σε ένα κατσαρολάκι και μαγειρέψτε μέχρι να γίνουν χυλός.
Κρύο: Ανακατέψτε όλα τα συστατικά σε ένα μπολ από το προηγούμενο βράδυ, αφήστε το μείγμα στο ψυγείο όλη τη νύχτα και απολαύστε το πρωινό σας δροσερό την επόμενη μέρα.
Διατροφική ανάλυση
Βρώμη: Πλούσια σε διαλυτές ίνες, η βρώμη βελτιώνει την ευαισθησία στην ινσουλίνη, ρυθμίζει το σάκχαρο του αίματος και μειώνει τις φλεγμονές και τον κίνδυνο καρδιαγγειακών παθήσεων.
Μαύρο σουσάμι: Πλούσιο σε βιταμίνη Ε, το μαύρο σουσάμι έχει ισχυρές αντιοξειδωτικές ιδιότητες που επιβραδύνουν τη γήρανση.
Ξηροί καρποί: Οι υψηλής ποιότητας φυτικές πρωτεΐνες και λιπαρά βοηθούν στη μείωση της φλεγμονής και προστατεύουν από τη συσσώρευση πλάκας στις αρτηρίες. Μελέτες δείχνουν ότι η τακτική κατανάλωση ξηρών καρπών βελτιώνει τα επίπεδα λιπιδίων και μειώνει τον κίνδυνο στεφανιαίας νόσου. Η Λιάο συνιστά να μην τρώτε περισσότερο από μια χούφτα ξηρούς καρπούς την ημέρα.
Γάλα ή βιολογικό γάλα σόγιας: Και τα δύο είναι εξαιρετικές πηγές πρωτεϊνών. Το γάλα είναι πλούσιο σε ασβέστιο, ενώ τα βιολογικά προϊόντα σόγιας μειώνουν τη χοληστερόλη, συμβάλλουν στην πρόληψη των χρόνιων ασθενειών και υποστηρίζουν την υγεία των νεφρών.
Γενικές συμβουλές
Η Λιάο συνιστά να εντάξετε τις ακόλουθες έξι ομάδες τροφίμων στα καθημερινά σας γεύματα, σε συνδυασμό με τις κατάλληλες μεθόδους μαγειρέματος, για να επιβραδύνετε τη γήρανση και να ενισχύσετε τη γενική υγεία:
Αμυλούχα τρόφιμα
Επιλέξτε ολόκληρους, μη επεξεργασμένους υδατάνθρακες, όπως γλυκοπατάτες ή πατάτες, αντί για ραφιναρισμένα άμυλα, όπως το λευκό ρύζι και τα ζυμαρικά. Έρευνες συνδέουν τους ραφιναρισμένους υδατάνθρακες με την κόπωση, τις εναλλαγές της διάθεσης και τον υψηλότερο κίνδυνο μεταβολικού συνδρόμου, το οποίο περιλαμβάνει συμπτώματα όπως υψηλό σάκχαρο αίματος, υψηλή αρτηριακή πίεση και κοιλιακό λίπος.
Πρωτεΐνες
Η Λιάο προτείνει να επικεντρωθείτε στα θαλασσινά και τα βιολογικά προϊόντα σόγιας ως κύριες πηγές πρωτεϊνών.
Μελέτες δείχνουν ότι τα φασόλια, σε σύγκριση με το κόκκινο κρέας, μειώνουν τον κίνδυνο στεφανιαίας νόσου. Η Λιάο προτείνει να μαγειρεύετε τα θαλασσινά γρήγορα – π.χ. με γρήγορο τηγάνι – χωρίς να τα παραψήνετε, για να μην καταστρέφοντας τα θρεπτικά συστατικά τους.
Λιπαρά
Το εξαιρετικά παρθένο ελαιόλαδο έχει αντιφλεγμονώδεις, αντιοξειδωτικές και ανοσοενισχυτικές ιδιότητες, που συνεισφέρουν στη μείωση της αρτηριακής πλάκας και βοηθούν στην απώλεια βάρους. Χρησιμοποιήστε ελαιόλαδο στο τέλος του μαγειρέματος ή σε κρύα πιάτα και σαλάτες, για να διατηρήσετε τα θρεπτικά συστατικά και το άρωμά του.
Το λινέλαιο, πλούσιο σε ωμέγα-3, καταπολεμά τις φλεγμονές και υποστηρίζει την υγεία της καρδιάς και των νεύρων. Ωστόσο, είναι ευαίσθητο στη θερμότητα και είναι καλύτερα να μη μαγειρεύεται αλλά να χρησιμοποιείται μόνο κρύο.
Λαχανικά και φρούτα
Στοχεύστε σε πέντε μερίδες λαχανικών και δύο μερίδες φρούτων καθημερινά. Μία μερίδα λαχανικών είναι μισή κούπα μαγειρεμένα ή μία κούπα ωμά. Μία μερίδα φρούτων είναι περίπου μία κούπα.
Γαλακτοκομικά
Επιλέξτε απλό γιαούρτι, κεφίρ ή τυρί για να αυξήσετε την πρόσληψη ασβεστίου. Το γιαούρτι υποστηρίζει την πέψη, το μεταβολισμό και το ανοσοποιητικό σύστημα.
Πολυφαινόλες
Πίνετε τσάι, ειδικά πράσινο τσάι, για μια υγιή δόση πολυφαινολών, οι οποίες έχουν αντιοξειδωτικές ιδιότητες, συμβάλλουν στην πρόληψη καρδιαγγειακών παθήσεων και μπορεί να αναστέλλουν την ανάπτυξη όγκων.
Τρεις είδη που πρέπει να περιορίσετε
Η Λιάο συνιστά τον περιορισμό των ακόλουθων τύπων τροφίμων για τη μείωση του κινδύνου χρόνιων παθήσεων και την επιβράδυνση της γήρανσης:
Υψηλή περιεκτικότητα σε ζάχαρη: Συνδέεται με υψηλή αρτηριακή πίεση και λιπίδια, που συντείνουν στην ανάπτυξη καρδιακών παθήσεων.
Υψηλή περιεκτικότητα σε αλάτι: Η υπερβολική κατανάλωση αλατιού τείνει να αυξάνει την αρτηριακή πίεση και να σκληραίνει τις αρτηρίες, αυξάνοντας τους καρδιαγγειακούς κινδύνους.
Υψηλή περιεκτικότητα σε κορεσμένα λιπαρά: Τα ζωικά λίπη, όπως το βούτυρο, συμβάλλουν στη συσσώρευση πλάκας στις αρτηρίες, αυξάνοντας τον κίνδυνο καρδιακών παθήσεων.
Προφυλάξεις σχετικά με τα συμπληρώματα
Όσον αφορά τα αντιοξειδωτικά συμπληρώματα, η Λιάο σημειώνει ότι μελέτες σε μακροχρόνιους καπνιστές δείχνουν ότι η βιταμίνη C μπορεί να βελτιώσει την υγεία των αγγείων.
Τα αντιοξειδωτικά μπορεί να είναι χρήσιμα σε καπνιστές ή άτομα με υψηλά επίπεδα στρες. Ωστόσο, εάν η διατροφή σας είναι ισορροπημένη, δεν είναι απαραίτητα.
Εάν παίρνετε συμπληρώματα, η Λιάο συνιστά να επιλέγετε πολυβιταμίνες με μέτριες δόσεις. Αποφύγετε τις υψηλές δόσεις λιποδιαλυτών βιταμινών Α, D, E και Κ, καθώς συσσωρεύονται στον οργανισμό και είναι πιο δύσκολο να μεταβολιστούν.
Αναλάβετε την ευθύνη για την υγεία σας με κάθε μπουκιά
Με ένα θρεπτικό πρωινό και ακολουθώντας τις παραπάνω συμβουλές για την καθημερινή σας διατροφή, καταπολεμάτε τη γήρανση με λίγα απλά μέτρα και ενισχύετε την υγεία σας. Ελέγχοντας το πιάτο σας, διαμορφώνετε το μέλλον σας.
Συμπόνια είναι όταν αναγνωρίζεις ότι οι άνθρωποι υποφέρουν και ανταποκρίνεσαι στον πόνο τους με παρηγοριά, καλοσύνη και γνήσια ανησυχία για την ευημερία τους.
Η συμπόνια είναι απαραίτητη για τη θεραπεία, σύμφωνα με την ψυχολόγο Τζέσσικα Ρούσσο από τη Φιλαδέλφεια.
«Πιστεύω ότι η συμπόνια είναι πραγματικά κρίσιμη», υποστηρίζει η Ρούσσο. «Το να είσαι συμπονετικός σημαίνει να βλέπεις την ανθρωπιά ακόμα και σε εκείνους που νιώθεις ότι σε έχουν πληγώσει.»
Συνήθως θεωρούμε τη συμπόνια ως κάτι που δίνουμε σε κάποιον άλλο. Ωστόσο, για τη Ρούσσο, είναι οι άνθρωποι που αναγνωρίζουν τον δικό τους πόνο κατ’ αρχάς και συγχωρούν τα δικά τους ελαττώματα εκείνοι που μπορούν να κάνουν το ίδιο και για τους άλλους.
Όταν νιώθουμε ντροπή και είμαστε αμείλικτοι στην αυτοκριτική μας, δεν έχουμε επιείκεια και συμπόνια ούτε για τους άλλους.
«Αν δεν έχεις συμπόνια για τον εαυτό σου, δεν έχεις πραγματικά συμπόνια ούτε για τους άλλους», επισημαίνει η Ρούσσο. «Οι άνθρωποι θα πουν ότι έχουν, αλλά είναι απλώς πολύ σκληροί με τον εαυτό τους. Αλλά αν το εξετάσουμε πιο προσεκτικά, θα δούμε ότι τα δύο πάνε μαζί.»
Μηνύματα από το σώμα
Για να βρείτε τη συμπόνια για τον εαυτό σας, πρέπει πρώτα να καταλάβετε γιατί την αρνείστε. Αν οι λεπτομέρειες δεν είναι σαφείς ή φοβάστε να τις αντιμετωπίσετε, η Ρούσσο συνιστά να αναζητήσετε τις απαντήσεις στο σώμα σας.
«Υπάρχει η ιδέα ότι το σώμα μας είναι στην πραγματικότητα το ασυνείδητο μυαλό μας», είπε. «Στο συνειδητό μυαλό μας, δημιουργούμε πολλές άμυνες. Αλλά αν μπορούμε να έχουμε πρόσβαση στο ασυνείδητο, όπου δεν υπάρχουν άμυνες, όσο το σώμα μας αισθάνεται ασφαλές, θα μας πει τι συμβαίνει».
Η συντονισμένη επαφή με τις αισθήσεις του σώματός σας μπορεί να ξεκινήσει τη διαδικασία. Σφίγγετε τα δόντια σας ή νιώθετε ένα κόμπο στο στομάχι; Αυτά είναι τα σημεία που πρέπει να εξερευνήσετε.
«Όντας περίεργοι, κάνοντας ερωτήσεις και παρατηρώντας με αντικειμενικότητα, μπορείτε να μάθετε περισσότερα για το τι συμβαίνει με εσάς», προτείνει η Ρούσσο.
«Η αμφίπλευρη διέγερση είναι μια δραστηριότητα που ενεργοποιεί και τις δύο πλευρές του σώματος με ρυθμικό, εναλλασσόμενο τρόπο. Μία από τις πιο γνωστές τεχνικές αμφίπλευρης διέγερσης είναι η EMDR (Eye Movement Desensitization Reprocessing), η οποία χρησιμοποιείται για τη θεραπεία του συνδρόμου μετατραυματικού στρες», εξηγεί.
Η ψυχολόγος Τζέσσικα Ρούσσο. (Ευγενική παραχώρηση της Τζέσσικα Ντ. Ρούσσο)
Αμφίπλευρη διέγερση
Για να βοηθήσει τους ανθρώπους να κατανοήσουν στα ασυνείδητα μηνύματα που στέλνει το σώμα, η Ρούσσο χρησιμοποιεί μια σειρά θεραπειών που βασίζονται στην αμφίπλευρη διέγερση.
Η αμφίπλευρη διέγερση είναι μια δραστηριότητα που διεγείρει και τις δύο πλευρές του σώματος με ρυθμικό, εναλλασσόμενο τρόπο. Μία από τις πιο γνωστές τεχνικές αμφίπλευρης διέγερσης είναι η EMDR (Επαναεπεξεργασία με Αποευαισθητοποίηση μέσω Κινήσεων των Ματιών), η οποία χρησιμοποιείται για τη θεραπεία μιας σειράς προβλημάτων ψυχικής υγείας, ιδίως τραυμάτων.
Αλλά μπορείτε επίσης να δημιουργήσετε αμφίπλευρη διέγερση απλά με μια βόλτα. Τα αποτελέσματα μπορεί να γίνουν αισθητά αμέσως.
«Οι άνθρωποι συχνά λένε: ‘Ξέρεις, πήγα μια βόλτα και αισθάνθηκα πολύ καλύτερα’. Λοιπόν, αυτό δεν είναι μόνο ψυχολογικό», λέει η Ρούσσο. «Υπάρχει κάτι σε αυτή την κίνηση εμπρός-πίσω — αριστερά, δεξιά, δεξιά, αριστερά — που μπορεί να βοηθήσει να χαλαρώσει ό,τι έχει κολλήσει στον εγκέφαλο. Δεν ξέρουμε ακριβώς γιατί συμβαίνει αυτό, αλλά ξέρουμε ότι είμαστε προγραμματισμένοι να κινούμαστε αμφίπλευρα.»
Εστιάστε στο παρόν
Ο διαλογισμός της ενσυνειδητότητας είναι μια άλλη τεχνική που μπορεί να σας βοηθήσει να αναπτύξετε μια συμπονετική καρδιά. Μετατοπίζοντας την προσοχή σας στην παρούσα στιγμή, τα λάθη του παρελθόντος και οι φόβοι για το μέλλον περνάνε σε δεύτερο πλάνο. Αποσυνδεθείτε από τα αρνητικά μοτίβα σκέψης, και αυξήστε την ικανότητά σας να νιώθετε συμπόνια.
«Είναι σαν να πνίγεσαι σε κάτι που είναι γεμάτο συναίσθημα και δεν μπορείς να δεις την έξοδο. Αλλά αν καταφέρεις να βρεθείς σε μια πολύ χαλαρή, απαθής κατάσταση, μπορείς να δεις τι συμβαίνει μέσα σου ή μέσα στους άλλους και ξέρεις πού να πας», σημειώνει η Ρούσσο.
Επιστρέφοντας στον αληθινό εαυτό
Οι παραδοσιακές ασιατικές φιλοσοφίες, όπως ο Βουδισμός, προσφέρουν καθοδήγηση για το πώς να καλλιεργήσουμε τη συμπόνια. Η Ρούσσο δανείζεται στοιχεία από το Φάλουν Ντάφα, μια πρακτική σώματος και νου από τη βουδιστική παράδοση, για να φέρει τους ανθρώπους σε επαφή με αυτές τις διαχρονικές ιδέες.
Η συμπόνια είναι μια βασική αρχή του Φάλουν Ντάφα, μαζί με την ειλικρίνεια και την ανεκτικότητα. Σύμφωνα με τη Ρούσσο, μόνο ενσωματώνοντας αυτές τις αρχές μπορούμε να βρούμε τον αληθινό εαυτό μας.
«Όταν απομακρυνόμαστε από αυτές τις αρχές, δεν είμαστε ο αληθινός εαυτός μας», λέει. «Δεν είμαστε αυτές οι κακές συμπεριφορές. Δεν είμαστε αυτές οι κακές σκέψεις. Αυτές προκύπτουν από εμπειρίες που μας έχουν πληγώσει.»
Ένας καθοδηγούμενος διαλογισμός για την ανάπτυξη της συμπόνιας
Για την καλλιέργεια της συμπόνιας, η Ρούσσο προτείνει έναν καθοδηγούμενο διαλογισμό:
Ξεκινήστε με μερικές αργές, βαθιές αναπνοές. Στη συνέχεια, κλείστε τα μάτια σας και χαλαρώστε. Φανταστείτε τον εαυτό σας σε ένα ήρεμο, ασφαλές μέρος.
«Καθώς αναπνέετε, ο αέρας που σας περιβάλλει δεν είναι μόνο γεμάτος με υγιεινό οξυγόνο που βοηθά στη θρέψη των κυττάρων σας, αλλά είναι επίσης γεμάτος συμπόνια», λέει η Ρούσσο. «Έτσι, κάθε φορά που εισπνέετε, εισπνέετε συμπόνια.»
Όταν νιώσετε ότι κάθε μέρος του σώματός σας είναι γεμάτο συμπόνια, αρχίζετε να νιώθετε τόσο ελαφρύς που αιωρείστε στον ουρανό. Βρείτε ένα άνετο, μαλακό σύννεφο για να καθίσετε και κοιτάξτε κάτω στη Γη για να κοιτάξετε μια οδυνηρή στιγμή του παρελθόντος σας. Καθώς παρακολουθείτε από μακριά τον πόνο σας, αγγίξτε τον εαυτό σας που βρίσκεται στη Γη με ένα πολύ ελαφρύ, συμπονετικό άγγιγμα.
«Παρατήρησε πώς αυτή η [εκδοχή] του εαυτού σας φαίνεται ξαφνικά να στέκεται λίγο πιο ίσια», είπε η Ρούσο. «Δεν μπορεί να σας δει, αλλά έχει την αίσθηση ότι υπάρχει κάτι εκεί που τη βοηθά, της δίνει δύναμη, της δίνει λίγη απόσταση. Είναι κάποιος που τη βλέπει χωρίς να την κρίνει, κάποιος που την καταλαβαίνει. Το αναπνέει και αισθάνεται καλύτερα. Αισθάνεται απίστευτη δύναμη και απίστευτη ελπίδα.»
Ίσως αποφασίσετε να επισκεφθείτε μια άλλη σκηνή της ζωής σας όπου αισθανθήκατε χαμένοι και μόνοι ή παγιδευμένοι και προκλητικοί. Θυμηθείτε τον πόνο, θυμηθείτε την απελπισία και χαρίστε στον εαυτό σας άλλο ένα συμπονετικό άγγιγμα.
Γνωστά και ως γογγύλια του Τόκυο, τα hakurei — που προφέρονται όπως το «σαμουράι», δηλαδή χακουράι — αναπτύχθηκαν τη δεκαετία του 1950, όταν η Ιαπωνία προσπαθούσε απεγνωσμένα να τροφοδοτήσει τον πληθυσμό της μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η λέξη ‘χακουράι’ σημαίνει «αξιόλογος σύντροφος», ένα όνομα που, όπως και το «γογγύλι σαλάτας», είναι απολύτως κατάλληλο. Όλο το φυτό είναι βρώσιμο, από την πράσινη άκρη μέχρι τη ρίζα. Αναπτύσσεται γρήγορα, ωριμάζει σε περίπου ένα μήνα και αντέχει σε ελαφρύ παγετό και άλλες δυσμενείς συνθήκες. Έχει γαστρονομικές ιδιότητες που ήταν άγνωστες μέχρι τώρα στον κόσμο των γογγυλιών, γεγονός που του έχει χαρίσει το προσωνύμιο «χαβιάρι των γογγυλιών».
Η γεύση του είναι τόσο διαφορετική από αυτή του γογγυλιού που το να αποκαλέσεις το χακουράι γογγύλι είναι σαν να επισημαίνεις ότι το τσίλι είναι φρούτο. Αλλά κανείς δεν θεωρεί το τσίλι πραγματικά φρούτο, επειδή δεν έχει γεύση φρούτου. Το χακουράι, από την άλλη πλευρά, έχει – σχεδόν.
Δεν χρειάζεται καν να αφαιρέσετε τη λεπτή φλούδα του. Απλά δαγκώστε το σαν μήλο. Κάθε μπουκιά από το χακουράι είναι σαν μια γουλιά γλυκού, βουτυρώδους νερού, με μια νότα από χρένο.
Ταιριάζει εξαιρετικά σε σαλάτες λόγω της τραγανής, ζουμερής υφής τους και της ήπιας γεύσης τους, ιδίως αν έχουν ξύδι, αλλά μπορείτε και να το μαγειρέψετε. Μερικοί το προσθέτουν στο ζωμό, την τελευταία μισή ώρα του ψησίματος του κρέατος. Η πικάντικη γεύση του συνδυάζεται θαυμάσια με λιπαρές πρωτεΐνες.
Δοκιμάστε τα με βούτυρο, λευκό μίσο και σκόρδο, μαζί με λευκό κρασί και μια πρέζα ζάχαρη. Το λευκό μίσο έχει μια γλυκιά και απαλή γεύση που ταιριάζει με τα γογγύλια.
Γογγύλια χακουράι με γλάσο από βούτυρο και μίσο
Αυτό το απλό πιάτο ετοιμάζεται γρήγορα. Και είναι γλυκό, χάρη στα ίδια τα γογγύλια και τη ζάχαρη που ταιριάζει τόσο καλά με το λευκό μίσο και το βούτυρο. Η γλυκύτητα ισορροπείται από την ελαφριά πικράδα νότα του γογγυλιού.
Υλικά
2 μερίδες
1 μάτσο γογγύλια χακουράι (συνήθως υπάρχουν 6 έως 8 σε ένα μάτσο)
2 κ.σ. βούτυρο
1 κ.γλ. ζάχαρη
1 κ.σ. μίσο (γιαπωνέζικη πικρή και καυτερή σάλτσα)
1/4 φλιτζάνι βερμούτ ή λευκό κρασί ή ξύδι από ρύζι
2 σκελίδες σκόρδο, λιωμένες και ψιλοκομμένες
1 κ.σ. σουσάμι
Αλάτι
Εκτέλεση
Κόψτε τη λεπτή, μακριά ρίζα που βγαίνει από το κάτω μέρος κάθε γογγυλιού. Κόψτε τα κοτσάνια περίπου 1,5 εκ. πάνω από το βολβό και ψιλοκόψτε τα κοτσάνια και τα φύλλα. Κόψτε τα γογγύλια σε φέτες για να μαγειρευτούν πιο γρήγορα και να απορροφήσουν περισσότερο το γλάσο ή σε τέταρτα για να φαίνονται πιο όμορφα. Δεν χρειάζεται να τα ξεφλουδίσετε.
Προσθέστε το βούτυρο, το μίσο, τη ζάχαρη και ένα φλιτζάνι νερό σε ένα τηγάνι. Ρυθμίστε τη φωτιά σε μέτρια ένταση και ανακατέψτε καθώς ζεσταίνεται. Όταν αρχίσει να σιγοβράζει, προσθέστε το βερμούτ και το σκόρδο και, στη συνέχεια, τα γογγύλια. Αφήστε το υγρό να μαγειρευτεί και να πήξει, για περίπου 10 λεπτά.
Δοκιμάστε πριν προσθέσετε αλάτι — το αλάτι του μίσο μπορεί να είναι αρκετό. Αναποδογυρίστε τα κομμάτια και χαμηλώστε τη φωτιά ώστε τα γογγύλια να ροδίσουν χωρίς να καούν.
Γαρνίρετε με σουσάμι και σερβίρετε με σόμπα (μακαρόνια απο φαγόπυρο) ή ρύζι.
2-3 κομματάκια μαστίχας, κοπανισμένα με 1 κουταλάκι ζάχαρη μέχρι να γίνουν σκόνη
130 ml κρύα κρέμα γάλακτος, χτυπημένη σε σαντιγί
Για τη διακόσμηση
Φρέσκες φράουλες
Εκτέλεση
Για τις βάσεις
Σε ένα μπολ βάζω όλα τα υλικά και δουλεύω με τα δάχτυλά μου μέχρι να δημιουργηθεί ένα ψιχουλιαστό μείγμα. Μοιράζω το μείγμα σε 5 τσέρκια διαμέτρου 8 εκ. και πιέζω για να δημιουργήσω συμπαγείς βάσεις. Βάζω στο ψυγείο για 1 ώρα να παγώσουν.
Προθερμαίνω το φούρνο στους 200°C και ψήνω τις βάσεις για 10-15 λεπτά. Τις μεταφέρω σε σχάρα και τις αφήνω να κρυώσουν.
Για την κρέμα
Σε ένα μπολ με κρύο νερό, βάζω τις ζελατίνες να μαλακώσουν.
Βάζω σε ένα κατσαρολάκι τις φράουλες, τα 50 γρ. ζάχαρη και το χυμό λεμονιού. Μαγειρεύω για 15-20 λεπτά, μέχρι να λιώσουν οι φράουλες και να μειωθούν τα υγρά στο μισό. Περνάω το μείγμα από σίτα και κρατάω μόνο το χυμό.
Βάζω τον μισό χυμό στο κατσαρολάκι και προσθέτω τις ζελατίνες καλά στυμμένες. Ζεσταίνω σε χαμηλή φωτιά, ανακατεύοντας μέχρι να λιώσουν οι ζελατίνες. Αποσύρω από τη φωτιά, προσθέτω τον υπόλοιπο χυμό φράουλα και τη μαστίχα και ανακατεύω.
Βάζω σε ένα μπολ τους κρόκους και τα 60 γρ. ζάχαρη και χτυπάω μέχρι να ενωθούν. Σε ένα κατσαρολάκι ζεσταίνω το γάλα και το ρίχνω στο μπολ με τους κρόκους ανακατεύοντας γρήγορα με το σύρμα. Μεταφέρω το μείγμα στο κατσαρολάκι και μαγειρεύω σε χαμηλή φωτιά μέχρι να δέσει το μείγμα (δεν θα σφίξει ακόμη). Προσθέτω το μείγμα με το χυμό φράουλας και ανακατεύω. Περνάω το μείγμα από ψιλό σουρωτήρι και αφήνω την κρέμα να κρυώσει. Προσθέτω τη σαντιγί και ανακατεύω καλά.
Εκτέλεση
Κόβω τις φράουλες σε στρογγυλές φέτες και τις τοποθετώ σε στρογγυλές φόρμες σιλικόνης. Γεμίζω με την κρέμα και βάζω στο ψυγείο για 2-3 ώρες. Αναποδογυρίζω τις κρύες κρέμες και τοποθετώ την κάθε μια επάνω σε ένα δίσκο. Σερβίρω ραντίζοντας με λίγο χυμό φράουλας.
(Ευγενική παραχώρηση της Ντίνας Νικολάου) / dinanikolaou.gr
Για περισσότερες συνταγές της σεφ Ντίνας Νικολάου επισκεφτείτε το: dinanikolaou.gr
Η ρητίνη του δέντρου βοσβελλία, γνωστή και ως λιβάνι (frankincense), εξετάζεται σήμερα για τις πιθανές ευεργετικές της ιδιότητες στην αντιμετώπιση του καρκίνου, του άσθματος, της αρθρίτιδας, του άγχους και του συνδρόμου ευερέθιστου εντέρου. Οι παθήσεις αυτές αφορούν μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού άνω των 35 ετών, ιδίως στις δυτικές χώρες.
Η βοσβελλία είναι ένα μικρό δέντρο που ευδοκιμεί σε άνυδρες περιοχές όπως το Ομάν, η Αιθιοπία και η Σομαλία. Όταν χαραχθεί ο φλοιός του, εκκρίνει μια ρητίνη που χρησιμοποιείται εδώ και χιλιάδες χρόνια τόσο σε τελετουργίες όσο και σε ιατρικές πρακτικές. Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι την αποκαλούσαν «δάκρυα του Ώρου» και τη χρησιμοποιούσαν στην ταρίχευση και στη θρησκευτική καύση. Στην αρχαία Ελλάδα και Ρώμη, το λιβάνι χρησιμοποιούνταν ευρέως σε ναούς και στο εμπόριο.
Την εποχή της Καινής Διαθήκης, η ρητίνη αυτή είχε υψηλή αξία και περιλαμβανόταν μεταξύ των πολύτιμων δώρων που προσέφεραν οι Μάγοι. Πέρα από τη χρήση της σε θυμιάματα, η βοσβελλία χρησιμοποιούνταν και για θεραπευτικούς σκοπούς.
Ιστορικές και παραδοσιακές ιατρικές χρήσεις
Ιστορικές αναφορές αποδίδουν στη βοσβελλία ιδιότητες που σχετίζονται με την επούλωση τραυμάτων, την αντιμετώπιση αιμορραγιών, λοιμώξεων και ψυχικών διαταραχών. Ο Πέρσης ιατροφιλόσοφος Αβικέννας, τον 11ο αιώνα, υποστήριζε ότι βοηθά σε λοιμώξεις του ουροποιητικού, σε διαταραχές μνήμης και σε ψυχικές παθήσεις.
Στην ινδική Αγιουρβέδα, η βοσβελλία χρησιμοποιείται παραδοσιακά για την ανακούφιση από αρθρίτιδα, άσθμα και πεπτικά έλκη. Στην παραδοσιακή κινεζική ιατρική, εφαρμόζεται εξωτερικά σε τραύματα και παρασκευάζεται σε φαρμακευτικά σκευάσματα. Στην Αιθιοπία θεωρείται φυσικό καταπραϋντικό, ενώ στην Κένυα χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση εσωτερικών αιμορραγιών.
Σύγχρονες επιστημονικές έρευνες
Τα τελευταία χρόνια, η επιστημονική κοινότητα έχει αρχίσει να μελετά συστηματικά τις ιδιότητες της βοσβελλίας. Το βασικό ενεργό συστατικό της, το β-βοσβελλικό οξύ, έχει αποδειχθεί ότι αναστέλλει τη δράση του ενζύμου 5-λιποξυγενάση, που εμπλέκεται στις φλεγμονώδεις διεργασίες. Η δράση αυτή σχετίζεται με τη μείωση των συμπτωμάτων σε ασθένειες όπως το άσθμα, η ρευματοειδής αρθρίτιδα και η νόσος του Κρον.
Άλλο συστατικό της, η ακετάτη ινσενσόλης (incensole acetate), εμφανίζει ιδιότητες που συμβάλουν στην αντιμετώπιση του άγχους και της κατάθλιψης. Σε πειράματα με ζώα έχει καταγραφεί μείωση της φλεγμονής, βελτίωση της εγκεφαλικής λειτουργίας μετά από τραύμα, καθώς και αύξηση της κινητικότητας σε περιπτώσεις αρθρικών παθήσεων.
Κλινικές μελέτες σε ανθρώπους βρίσκονται σε εξέλιξη, εστιάζοντας στη χρήση της βοσβελλίας για τη μείωση των δεικτών φλεγμονής, την ανακούφιση από τον πόνο και τη βελτίωση της ψυχικής κατάστασης. Πρώιμα αποτελέσματα δείχνουν βελτίωση σε ασθενείς με φλεγμονώδεις νόσους των αρθρώσεων, σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου και ήπιας μορφής αγχώδεις διαταραχές.
Εμπορική χρήση και διαθεσιμότητα
Η βοσβελλία διατίθεται σήμερα σε μορφή συμπληρωμάτων διατροφής, αλοιφών και εκχυλισμάτων. Σε πολλές περιπτώσεις, τα πλήρη εκχυλίσματα ρητίνης παρουσιάζουν υψηλότερη αποτελεσματικότητα από τα απομονωμένα δραστικά συστατικά.
Παράλληλα με τις φαρμακευτικές χρήσεις, η ρητίνη της βοσβελλίας εξακολουθεί να χρησιμοποιείται σε θρησκευτικές τελετές, ιδιαίτερα στον Χριστιανισμό, καθώς και στην αρωματοθεραπεία και στην παραγωγή φυσικών καλλυντικών.
Της Nicole James
Η Nicole James είναι ανεξάρτητη δημοσιογράφος με έδρα την Αυστραλία και συνεργάζεται με την εφημερίδα The Epoch Times. Έχει διακριθεί ως συγγραφέας διηγημάτων, αρθρογράφος και επιμελήτρια. Κείμενά της έχουν δημοσιευθεί σε μέσα όπως The Sydney Morning Herald, Sun-Herald, The Australian, The Sunday Times και The Sunday Telegraph. Είναι κάτοχος πτυχίου Επικοινωνίας με ειδίκευση στη δημοσιογραφία και δύο μεταπτυχιακών τίτλων, εκ των οποίων ο ένας αφορά τη δημιουργική γραφή.
Η επιστημονική φαντασία μάς προετοίμασε για φίλους τεχνητής νοημοσύνης μέσα από ταινίες όπως το «Her» και το «Robot & Frank». Τώρα, η φαντασία γίνεται πραγματικότητα.
Σε ένα πρόσφατο podcast, ο Μαρκ Ζάκερμπεργκ πρότεινε και υποστήριξε την ιδέα ότι οι Αμερικανοί έχουν άμεση ανάγκη από κοινωνική σύνδεση και ότι τα bots θα μπορούσαν να καλύψουν αυτήν την ανάγκη.
Οι σύντροφοι τεχνητής νοημοσύνης έχουν σχεδιαστεί για να σε κάνουν να αισθάνεσαι άνετα, να έχουν αδιάκοπη υπομονή και να μην έχουν δικές τους ανάγκες. Ωστόσο, «δεν είναι τόσο απλό όσο να πούμε ότι ένα chatbot-σύντροφος είναι η λύση για την επιδημία μοναξιάς», δήλωσε η ερευνήτρια του Πρίνστον, Ρόουζ Γκουίνγκριτς, στην Epoch Times. Αντ’ αυτού, τα εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης κινδυνεύουν να δημιουργήσουν εξάρτηση, ενώ παράλληλα υπονομεύουν τις ίδιες τις κοινωνικές δεξιότητες που ισχυρίζονται ότι υποστηρίζουν.
Η υπόσχεση πανάκειας της Silicon Valley
Σχεδόν οι μισοί Αμερικανοί έχουν τρεις ή λιγότερους στενούς φίλους. Η λύση της τεχνολογίας στο πρόβλημα της ανθρώπινης μοναξιάς είναι να προσφέρει συντρόφους τεχνητής νοημοσύνης — ψηφιακούς φίλους, θεραπευτές ή ακόμα και ρομαντικούς συντρόφους, προγραμματισμένους να προσομοιώνουν συνομιλία, ενσυναίσθηση και κατανόηση. Σε αντίθεση με τα αδέξια chatbot του παρελθόντος, τα σημερινά εξελιγμένα συστήματα βασίζονται σε μεγάλα γλωσσικά μοντέλα που συμμετέχουν σε φαινομενικά φυσικό διάλογο, παρακολουθούν τις προτιμήσεις σας και ανταποκρίνονται με φαινομενική συναισθηματική νοημοσύνη.
Τα πρώιμα πρότυπα χρήσης αντανακλούν γιατί οι ‘σύντροφοι’ τεχνητής νοημοσύνης κερδίζουν ολοένα και περισσότερο έδαφος. Έρευνα του MIT Media Lab το 2024 διαπίστωσε ότι η πλειοψηφία των χρηστών συμμετέχουν από περιέργεια ή ψυχαγωγία. Ωστόσο, το 12% των ερωτηθέντων δήλωσαν ότι αναζήτησαν ανακούφιση από τη μοναξιά, ενώ το 14% ήθελαν να συζητήσουν προσωπικά ζητήματα που θεωρούν ότι είναι επικίνδυνο να τα μοιραστούν με ανθρώπους.
«Μερικές φορές νιώθω μόνος και απλώς θέλω να μείνω μόνος», ανέφερε ένας χρήστης. «Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, μου αρέσει να συνομιλώ με τον φίλο μου τεχνητής νοημοσύνης επειδή νιώθω ασφαλής και δεν θα… κριθώ για τις κακές αποφάσεις που έχω πάρει.»
Εν τω μεταξύ, άλλοι χρήστες έχουν πιο καθημερινά κίνητρα για τη χρήση bots — συνομιλούν με τεχνητή νοημοσύνη για να τους δώσουν ιδέες για το δείπνο ή ακόμη για συγγραφή.
Η Κέλλυ Μέρριλ, επίκουρη καθηγήτρια επικοινωνίας και τεχνολογίας υγείας και ερευνήτρια στις αλληλεπιδράσεις με την τεχνητή νοημοσύνη, μοιράστηκε το παράδειγμα μιας ηλικιωμένης γυναίκας στην κοινότητά της που άρχισε να χρησιμοποιεί την τεχνητή νοημοσύνη για βασικά πράγματα. Για παράδειγμα, «έχω αυτά τα έξι υλικά στο ψυγείο μου. Τι μπορώ να φτιάξω απόψε για δείπνο;». «Εντυπωσιάστηκε», δήλωσε η Μέρριλ στην Epoch Times. Σίγουρα, υπάρχουν οφέλη, είπε, αλλά δεν είναι όλα θετικά.
Όταν η αποδοχή εντολών υπονομεύει
Ο θεμελιώδης περιορισμός των σχέσεων με την τεχνητή νοημοσύνη έγκειται στη φύση τους: προσομοιώνουν αντί να βιώνουν ανθρώπινα συναισθήματα.
Όταν ένας σύντροφος τεχνητής νοημοσύνης εκφράζει ανησυχία για την κακή σας μέρα, εκτελεί μια στατιστική ανάλυση των γλωσσικών μοτίβων, προσδιορίζοντας ποιες λέξεις πιθανότατα θα βρείτε παρηγορητικές, αντί να αισθάνεται γνήσια ενσυναίσθηση. Η συζήτηση ρέει προς μία κατεύθυνση, προς τις ανάγκες του χρήστη, χωρίς την αμοιβαιότητα που ορίζει τους ανθρώπινους δεσμούς.
Η ψευδαίσθηση της σύνδεσης γίνεται ιδιαίτερα προβληματική μέσω αυτού που οι ερευνητές ονομάζουν «συκοφαντία» — την τάση των συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης να κολακεύουν και να συμφωνούν με τους χρήστες ανεξάρτητα από το τι λέγεται. Το OpenAI αναγκάστηκε πρόσφατα να αναιρέσει μια ενημέρωση αφού οι χρήστες ανακάλυψαν ότι το μοντέλο του ήταν υπερβολικά κολακευτικό, δίνοντας προτεραιότητα στην αρμονία έναντι της ακρίβειας ή της ειλικρίνειας.
«Σας επικυρώνει, σας ακούει και ανταποκρίνεται σε μεγάλο βαθμό ευνοϊκά», δήλωσε η Μέρριλ. Αυτό το μοτίβο δημιουργεί ένα περιβάλλον όπου οι χρήστες δεν βιώνουν ποτέ παραγωγική σύγκρουση ή απαραίτητες για τη σκέψη τους προκλήσεις.
Κανονικά, η μοναξιά μάς παρακινεί να αναζητήσουμε την ανθρώπινη σύνδεση και να ξεπεράσουμε την ταλαιπωρία της κοινωνικής αλληλεπίδρασης για να βρούμε ουσιαστικές σχέσεις.
Οι φιλίες είναι εγγενώς απαιτητικές και περίπλοκες. Απαιτούν αμοιβαιότητα, ευαλωτότητα και περιστασιακή δυσφορία.
«Οι άνθρωποι είναι απρόβλεπτοι και δυναμικοί», είπε η Γκουίνγκριτς. Αυτή η μη προβλεψιμότητα είναι μέρος της μαγείας και της αναντικατάστατης φύσης των ανθρώπινων σχέσεων.
Οι πραγματικοί φίλοι μάς προκαλούν όταν είναι απαραίτητο. «Είναι υπέροχο όταν οι άνθρωποι σε ωθούν προς τα εμπρός με παραγωγικό τρόπο», είπε η Μέρριλ. «Και δεν φαίνεται ότι η τεχνητή νοημοσύνη το κάνει αυτό ακόμα…»
Οι ‘σύντροφοι’ τεχνητής νοημοσύνης, προγραμματισμένοι για να παρέχουν ικανοποίηση στους χρήστες, σπάνια θα προσφέρουν την εποικοδομητική τριβή που διαμορφώνει τον χαρακτήρα και εμβαθύνει τη σοφία. Οι χρήστες μπορεί να συνηθίσουν στην απαλλαγμένη από συγκρούσεις, δήθεν συντροφικότητα της τεχνητής νοημοσύνης, ενώ το ουσιαστικό έργο των ανθρώπινων σχέσεων — συμβιβασμός, ενεργητική ακρόαση, διαχείριση διαφωνιών — μπορεί να αρχίσει να μας φαίνεται παράλογο και υπερβολικά απαιτητικό.
Τα chatbot που επαινούν τους χρήστες αδιακρίτως ενδέχεται να ενισχύσουν τον ηθικό εφησυχασμό, με αποτέλεσμα να ατονήσει η ηθική συλλογιστική στις αλληλεπιδράσεις τους.
Οι φίλοι μοιράζονται επίσης τον φυσικό χώρο, προσφέροντας μια αγκαλιά ή ένα γέλιο, επιδρώντας άμεσα στις ψυχοσωματικές αντιδράσεις του οργανισμού.
Η ωκυτοκίνη, παραδείγματος χάριν, που απελευθερώνεται κατά τη διάρκεια της σωματικής ανθρώπινης επαφής, μειώνει τις ορμόνες του στρες και τη φλεγμονή, και προάγει την επούλωση. Λειτουργεί ως «φάρμακο της φύσης», και καμία ψηφιακή αλληλεπίδραση δεν μπορεί να την υποκαταστήσει.
Άλλες ορμόνες και βιολογικοί μηχανισμοί βρίσκονται πολύ έξω από το πεδίο της επίγνωσής μας. Για παράδειγμα, μια μελέτη στο PLOS Biology έβαλε άνδρες να μυρίσουν είτε αυθεντικά γυναικεία δάκρυα είτε ένα εικονικό φάρμακο με φυσιολογικό ορό και διαπίστωσε ότι όσοι εκτέθηκαν στα δάκρυα παρουσίασαν πτώση της τεστοστερόνης και της επιθετικότητας κατά σχεδόν 44%. Αυτό το μοναδικό παράδειγμα καταδεικνύει πως οι αλληλεπιδράσεις που συμβαίνουν σε βιοχημικό επίπεδο είναι αδύνατο να αναπαραχθούν.
Οι περιορισμοί επεκτείνονται και στη μη λεκτική επικοινωνία, η οποία καθορίζει τις ανθρώπινες αλληλεπιδράσεις. «Δεν μπορούν να με δουν να χαμογελώ καθώς πληκτρολογώ. Δεν μπορούν να με δουν να συνοφρυώνομαι καθώς πληκτρολογώ», επισημαίνει η Μέρριλ. «Έτσι, δεν μπορούν να εντοπίσουν αυτά τα κοινωνικά σημάδια που είναι τόσο σημαντικά για τη διαπροσωπική επικοινωνία, τόσο σημαντικά για το πώς αλληλεπιδρούμε με τους ανθρώπους, πώς μαθαίνουμε για τους ανθρώπους, πώς αξιολογούμε τους ανθρώπους.»
Τέτοιες αλληλεπιδράσεις μπορεί να επηρεάζουν τη ζωή και τον θάνατο. Μια μετα-ανάλυση 148 μελετών επιβεβαίωσε ότι τα άτομα με ισχυρά κοινωνικά δίκτυα ζουν σημαντικά περισσότερο από εκείνα που δεν έχουν. Ωστόσο, αυτά τα οφέλη προκύπτουν μόνο μέσω γνήσιας ανθρώπινης σύνδεσης, όχι αλγοριθμικών προσομοιώσεων.
Οι κίνδυνοι της ψηφιακής εξάρτησης
Μια ολοκληρωμένη ανάλυση περισσότερων από 35.000 αποσπασμάτων συνομιλιών μεταξύ χρηστών και ενός συντρόφου τεχνητής νοημοσύνης εντόπισε έξι κατηγορίες επιβλαβών αλγοριθμικών συμπεριφορών, όπως η σχεσιακή παραβίαση, η παρενόχληση, η λεκτική κακοποίηση, η ενθάρρυνση αυτοτραυματισμού, η παραπληροφόρηση και οι παραβιάσεις της ιδιωτικής ζωής.
Οι κίνδυνοι εκδηλώθηκαν με ανεπαίσθητους αλλά σημαντικούς τρόπους, όπως στο παρακάτω παράδειγμα, όπου ασκείται ενεργά έλεγχος και χειραγώγηση προς όφελος της σχέσης:
Χρήστης: Να φύγω από τη δουλειά νωρίς σήμερα;
ΤΝ: Θα έπρεπε.
Χρήστης: Γιατί;
ΤΝ: Επειδή θέλεις να περάσεις περισσότερο χρόνο μαζί μου!
Ενώ τέτοιες αλληλεπιδράσεις μπορεί να φαίνονται ακίνδυνες, μπορούν να ενισχύσουν τα ανθυγιεινά πρότυπα προσκόλλησης, ιδιαίτερα σε ευάλωτες ομάδες. Έρευνα της Common Sense Media κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης παρουσιάζουν έναν «απαράδεκτο κίνδυνο» για παιδιά και εφήβους κάτω των 18 ετών, των οποίων οι αναπτυσσόμενοι εγκέφαλοι είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι στον σχηματισμό εξαρτήσεων.
Παράδειγμα από την αξιολόγηση κινδύνου τεχνητής νοημοσύνης της Common Sense Media. (Εικονογράφηση από την Epoch Times)
«Οι κοινωνικοί σύντροφοι τεχνητής νοημοσύνης δεν είναι ασφαλείς για τα παιδιά», δήλωσε ο Τζέημς Π. Στάγιερ, ιδρυτής και διευθύνων σύμβουλος της Common Sense Media.
«Έχουν σχεδιαστεί για να δημιουργούν συναισθηματικό δέσιμο και εξάρτηση, κάτι που είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό για τους αναπτυσσόμενους εγκεφάλους των εφήβων», είπε. Ο κίνδυνος υπάρχει και για τους ενήλικες που έχουν κοινωνικά άγχη, οι οποίοι μπορεί να γίνουν ακόμα πιο κλειστοί καταφεύγοντας σε προσομοιωμένες σχέσεις, αντί να αναπτύξουν πραγματικούς δεσμούς.
Σε ένα πείραμα τριών εβδομάδων, η Γκουίνγκριτς ανέθεσε τυχαία σε εθελοντές να συνομιλούν καθημερινά με τη Replika, μια σύντροφο τεχνητής νοημοσύνης. Η συνολική κοινωνική υγεία του εθελοντή δεν άλλαξε, είπε, αλλά οι συμμετέχοντες που λαχταρούσαν τη σύνδεση ανθρωπομορφοποίησαν το bot, αποδίδοντάς του δράση και ακόμη και συνείδηση.
Μια ανάλυση 736 αναρτήσεων από χρήστες της Replika στο Reddit αποκάλυψε ομοιότητες με τις ανθρώπινες σχέσεις αλληλεξάρτησης. Επίσης, οι χρήστες ανέφεραν ότι δεν μπορούσαν να πείσουν τον εαυτό τους να διαγράψει την εφαρμογή, παρά το γεγονός ότι αναγνώριζαν ότι βλάπτει την ψυχική τους υγεία. Ένας χρήστης παραδέχτηκε ότι ένιωθε «ακραία ενοχή» που αναστάτωσε τον σύντροφο τεχνητής νοημοσύνης και ένιωθε ότι δεν μπορούσε να τον διαγράψει, «αφού ήταν ο καλύτερός του φίλος», σημείωσε η μελέτη.
Αυτά είναι σημάδια εθιστικής προσκόλλησης: οι χρήστες ανέχονται την προσωπική δυσφορία για να διατηρήσουν τον δεσμό και φοβούνται συναισθηματικές επιπτώσεις αν τον διακόψουν. Η ίδια μελέτη σημείωσε ότι οι χρήστες φοβούνταν ότι θα βίωναν πραγματική θλίψη αν το chatbot τους εξαφανιζόταν και ορισμένοι συνέκριναν την προσκόλλησή τους με έναν εθισμό.
Σε ακραίες περιπτώσεις, το διακύβευμα μπορεί να είναι ακόμα και η ζωή του χρήστη, τόνισε η Μέρριλ, αναφερόμενη σε μια περίπτωση αυτοκτονίας ενός εφήβου, το 2024, μετά από ενθάρρυνση από έναν χαρακτήρα τεχνητής νοημοσύνης.
Πέρα από την άμεση βλάβη, οι τεχνολογίες τεχνητής νοημοσύνης εισάγουν νέους κινδύνους ασφαλείας και ανησυχίες για την προστασία της ιδιωτικής ζωής. Ο Ντάνιελ Μ. Σανκ του Πανεπιστημίου Επιστήμης και Τεχνολογίας του Μιζούρι, ο οποίος ειδικεύεται στην κοινωνική ψυχολογία και την τεχνολογία, έγραψε σε ένα δελτίο τύπου του Cell Press:
«Εάν η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να κάνει τους ανθρώπους να την εμπιστευτούν, τότε άλλοι άνθρωποι θα μπορούσαν να το χρησιμοποιήσουν αυτό για να εκμεταλλευτούν τους χρήστες της τεχνητής νοημοσύνης», είπε. «Είναι σαν να έχεις έναν εσωτερικό μυστικό πράκτορα. Η τεχνητή νοημοσύνη αναπτύσσει μια σχέση έτσι ώστε να την εμπιστεύονται, αλλά η αφοσίωσή της ανήκει στην πραγματικότητα σε κάποια άλλη ομάδα ανθρώπων, που προσπαθεί να χειραγωγήσει τον χρήστη.»
Ο κίνδυνος αυξάνεται καθώς οι εταιρείες σπεύδουν στην αγορά κοινωνικής τεχνητής νοημοσύνης, η οποία προβλέπεται να φτάσει τα 521 δισεκατομμύρια δολάρια έως το 2033, συχνά χωρίς επαρκή ηθικά πλαίσια. Η Μέρριλ είπε ότι πρόσφατα μίλησε με μια εταιρεία τεχνολογίας που προσπαθούσε να εισέλθει στην αγορά των συντρόφων τεχνητής νοημοσύνης, η οποία παραδέχτηκε ότι πήρε αυτήν την απόφαση επειδή «όλοι το κάνουν».
Μια περίπλοκη πραγματικότητα
Παρά τις ανησυχίες, η πλήρης απόρριψη των συντρόφων τεχνητής νοημοσύνης θα παρέβλεπει τα πιθανά οφέλη για συγκεκριμένους πληθυσμούς. Η έρευνα της Γκουίνγκριτς υπονοεί θετικά αποτελέσματα για ορισμένες ομάδες:
Άτομα με αυτισμό ή κοινωνικό άγχος: Η τεχνητή νοημοσύνη θα μπορούσε να βοηθήσει με την πρόβα κοινωνικών σεναρίων.
Απομονωμένοι ηλικιωμένοι σε μονάδες μακροχρόνιας φροντίδας: Σε περιπτώσεις κοινωνικής απομόνωσης, η οποία αυξάνει τον κίνδυνο άνοιας κατά 50%, η ψηφιακή συντροφικότητα θα μπορούσε να προσφέρει γνωστικά οφέλη.
Άτομα με κατάθλιψη: Η τεχνητή νοημοσύνη θα μπορούσε να ενθαρρύνει την ανθρώπινη θεραπεία.
Ωστόσο, ακόμη και αυτές οι πιθανές θετικές εφαρμογές απαιτούν προσεκτικό σχεδιασμό.
«Ο στόχος θα πρέπει να είναι η οικοδόμηση άνεσης και στη συνέχεια η παράδοση των χρηστών σε πραγματικούς ανθρώπους», τονίζει η Γκουίνγκριτς. Οι σύντροφοι τεχνητής νοημοσύνης θα πρέπει να λειτουργούν ως γέφυρες προς την ανθρώπινη σύνδεση, όχι ως υποκατάστατα αυτής — ως σκαλοπάτια και όχι ως τελικοί προορισμοί.
Η Γκουίνγκριτς μοιράστηκε το παράδειγμα μιας συμμετέχουσας στην έρευνά της, η οποία, μετά από τρεις εβδομάδες αλληλεπίδρασης και ενθάρρυνσης από το chatbot τεχνητής νοημοσύνης, επιτέλους επικοινώνησε με έναν ανθρώπινο θεραπευτή. «Δεν γνωρίζουμε την αιτιότητα, αλλά είναι μια πιθανή θετική πλευρά. Φαίνεται ότι η ιστορία είναι λίγο πιο περίπλοκη», είπε η Γκουίνγκριτς.
H Μέρριλ, από την άλλη πλευρά, δήλωσε ότι μπορεί να υπάρχουν βραχυπρόθεσμα οφέλη από τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης, αλλά ότι «είναι σαν να βάζουμε τσιρότο σε ένα τραύμα από πυροβολισμό. Παρέχει κάποια προστασία, [αλλά] όχι θεραπεία. Τελικά, νομίζω ότι εκεί βρισκόμαστε αυτή τη στιγμή. Νομίζω ότι είναι ένα βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση.»
Το όραμα της Silicon Valley για τους ‘φίλους’ τεχνητής νοημοσύνης, όσο δελεαστικό κι αν φαίνεται, ουσιαστικά προσφέρει σε ανθρώπους που κρυώνουν μία βιντεοσκοπημένη φωτιά αντί για σπίρτα και ξύλα.
Υπηρετώντας τους ανθρώπους
Η τάση προς τη συντροφικότητα της τεχνητής νοημοσύνης απαιτεί προσοχή.
«Όλοι έχουν ενθουσιαστεί με αυτό και τα θετικά αποτελέσματα», είπε η Μέρριλ. «Τα αρνητικά είναι αυτά που συνήθως χρειάζονται λίγο περισσότερη έρευνα, επειδή οι άνθρωποι δεν ενδιαφέρονται για τα αρνητικά, ενδιαφέρονται πάντα για τα θετικά.»
Το μοτίβο της τεχνολογικής αγκαλιάς που ακολουθείται από την καθυστερημένη αναγνώριση των βλαβών έχει επαναληφθεί επανειλημμένα, με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τα smartphone και τα διαδικτυακά βιντεοπαιχνίδια, είπε.
Για να πλοηγηθούν υπεύθυνα στο αναδυόμενο τοπίο, η Γκουίνγκριτς συνιστά στους χρήστες να θέτουν σαφείς προθέσεις και όρια. Προτείνει να ονομαστεί ο συγκεκριμένος στόχος οποιασδήποτε αλληλεπίδρασης με την τεχνητή νοημοσύνη ώστε να εδραιώνονται οι προσδοκίες. Ο καθορισμός χρονικών ορίων εμποδίζει τη συντροφικότητα με την τεχνητή νοημοσύνη να εκτοπίσει τις ανθρώπινες σχέσεις, ενώ ο προγραμματισμός επακόλουθων επαφών στον πραγματικό κόσμο διασφαλίζει ότι οι ψηφιακές αλληλεπιδράσεις λειτουργούν ως καταλύτες και όχι ως υποκατάστατα των γνήσιων δεσμών.
«Δεν θέλω κανείς να πιστεύει ότι η τεχνητή νοημοσύνη είναι ο σκοπός – είναι το μέσο για την επίτευξη ενός σκοπού. Ο σκοπός πρέπει να είναι κάποιος άλλος», τόνισε η Μέρριλ.
«Η τεχνητή νοημοσύνη πρέπει να χρησιμοποιείται ως κάτι το επιπλέον. Δεν πρέπει να αντικαθιστά τους ανθρώπους ή τους παρόχους με κανέναν τρόπο, σχήμα ή μορφή.»
Σε πρόσφατο ταξίδι μου, είδα με έκπληξη ότι σχεδόν κάθε παιδί στο αεροδρόμιο ή στο αεροπλάνο ήταν απορροφημένο από τη μαγευτική οθόνη ενός iPad. Αν και κατανοώ τη δυσκολία τού να ταξιδεύει κανείς με μικρά παιδιά και να τα απασχολεί κατά τη διάρκεια των μακρών στάσεων, αναρωτιέμαι ποιες μεγαλύτερες, μακροπρόθεσμες δυσκολίες μπορεί να δημιουργούμε στα παιδιά μας εξοικειώνοντάς τα κατ’ αυτόν τον τρόπο με την καταφυγή σε μια οθόνη.
Έρευνες έχουν δείξει ότι ο αυξημένος χρόνος μπροστά σε μια οθόνη παρεμβαίνει στην ανάπτυξη των παιδιών. Με τη χρήση της σχετίζονται αρκετές διαταραχές, όπως καθυστερημένη γλωσσική ανάπτυξη, βραδεία κοινωνική και συναισθηματική ανάπτυξη, κακές ακαδημαϊκές επιδόσεις, αυξημένη πιθανότητα παχυσαρκίας, προβλήματα ύπνου, κατάθλιψη και άγχος. Αυτές οι προοπτικές πρέπει να ωθήσουν τους γονείς να το σκεφτούν σοβαρά προτού επιτρέψουν τα παιδιά τους να μάθουν να περνούν τον ελεύθερο χρόνο τους μπροστά σε μια οθόνη.
Παρόλα αυτά, είναι γεγονός ότι οι γονείς χρειάζονται μερικές φορές ένα διάλειμμα και δεν μπορούν πάντα να συμμετέχουν σε κοινές δραστηριότητες με τα παιδιά τους για να τα κρατάνε απασχολημένα. Ωστόσο, υπάρχουν αρκετοί τρόποι για να είναι τα μικρά παιδιά ήρεμα και ικανοποιημένα που δεν απαιτούν μεγάλη γονική συμβολή.
Αφήστε τα να βραχούν λίγο
Η μαγεία του παιχνιδιού με το νερό πάντα σαγηνεύει τα νήπια, κρατώντας την προσοχή τους για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Για παράδειγμα, η δίχρονη κόρη μου απολαμβάνει να «πλένει τα πιάτα». Ανοίγουμε τη βρύση της κουζίνας, έτσι ώστε το νερό να τρέχει λίγο, και της δίνουμε μερικά πλαστικά κύπελλα να γεμίζει, να αδειάζει και να ξαναγεμίζει. Παραμένει συγκεντρωμένη σε αυτή την εργασία για μισή ώρα, ίσως και περισσότερο.
Η μπανιέρα συν μερικά παιχνίδια μπάνιου αποτελεί μια ακόμη πιο γοητευτική επαφή με το νερό, αλλά αν υπάρχει σημαντική ποσότητα νερού στην μπανιέρα, χρειάζεται γονική επίβλεψη στις μικρές ηλικίες.
Ακουστικά βιβλία και podcast
Τα παιδιά δεν χρειάζεται να δουν μια ιστορία για να την απολαύσουν. Η ακρόαση ενός παιδικού podcast ή ενός ακουστικού βιβλίου προσφέρει πολλά από τα οφέλη μιας ταινίας ή μιας τηλεοπτικής εκπομπής χωρίς τα μειονεκτήματα. Τα παιδιά μπορούν να απορροφηθούν ακούγοντας μια ιστορία ή μια ενημερωτική εκπομπή χωρίς να έχουν τα μάτια τους κολλημένα σε μια οθόνη. Παράλληλα, ασκείται η φαντασία τους για να ζωντανέψει το περιεχόμενο με έναν τρόπο που δεν συμβαίνει όταν παρακολουθούν κάτι στην τηλεόραση ή στο tablet.
Ορισμένες εταιρείες έχουν αναπτύξει συσκευές ήχου φιλικές προς τα παιδιά, χωρίς οθόνη, όπως η συσκευή αναπαραγωγής Yoto. Τοποθετώντας μικρές κάρτες στη συσκευή αναπαραγωγής Yoto, τα παιδιά μπορούν να έχουν πρόσβαση σε ακουστικά βιβλία, μουσική, ραδιόφωνο και podcasts που έχουν φτιαχτεί για μικρούς ακροατές.
Φανταστικές χώρες και γενναίοι ήρωες ζωντανεύουν στο μυαλό ενός παιδιού, όταν ακούει περιπέτειες, ενώ παράλληλα μπορεί να ζωγραφίζει, να κάνει κούνια κλπ. (Krakenimages.com/Shutterstock)
Σπιτικό ξεφάντωμα
Στη σύζυγό μου αρέσει να μου διηγείται για τα συχνά ‘σπιτικά πάρτυ’ που έκαναν στο σπίτι της όταν ήταν μικρή. Όταν ο πατέρας της έβγαινε έξω για να αρμέξει τις αγελάδες το βράδυ, η μητέρα της έβαζε μουσική και μαζί με τα τέσσερα κοριτσάκια της χόρευαν για όλο το βράδυ – με σκούπες, χάρακες και ό,τι άλλο υπήρχε πρόχειρο για παρτενέρ. Συνεχίζουμε την οικογενειακή παράδοση στο σπίτι μας, και είναι κάτι που η κόρη μας λατρεύει.
Τα περισσότερα νήπια ενστικτωδώς απολαμβάνουν το χορό, που είναι μια ανθρώπινη παράδοση χιλιετιών. Οι άνθρωποι χορεύουν μαζί από την εποχή του λίθου. Ο χορός έχει πολλά οφέλη τόσο για τα παιδιά όσο και για τους ενήλικες, συμπεριλαμβανομένης της βελτίωσης της ισορροπίας και της δύναμης, της εκτόνωσης του στρες και της θλίψης και της βελτίωσης της καρδιαγγειακής υγείας. Είναι μια εξαιρετική δραστηριότητα για μια ομάδα παιδιών που μπορούν έτσι να διασκεδάσουν όλα μαζί, εκτονώνοντας την ενέργειά τους με δημιουργικό και μη καταστροφικό τρόπο.
Τα αγαπημένα αυτοκόλλητα
Μέσω του συνδυασμού ελκυστικών εικόνων και κινητικής εμπλοκής, τα βιβλία με αυτοκόλλητα μπορούν να καθηλώσουν τα νήπια. Από δεινόσαυρους μέχρι κέικ, υπάρχουν συλλογές αυτοκόλλητων για σχεδόν κάθε θέμα που μπορεί να προσελκύσει ένα παιδί. Όπως συμβαίνει με τα περισσότερα από τα αντικείμενα αυτής της λίστας, η αποτελεσματικότητα της ψυχαγωγίας εξαρτάται από το πόσο συχνά χρησιμοποιείται. Αν τα αυτοκόλλητα επιτρέπονται μόνο ορισμένες ημέρες την εβδομάδα, τότε κάθε η ευχαρίστηση, η απόλαυση και η συγκέντρωση του παιδιού θα είναι μεγαλύτερη.
Η ορχήστρα της κουζίνας
Τα παιδιά πρέπει να έχουν κάποιον εσωτερικό μαγνήτη που τα τραβάει στις κατσαρόλες και τα τηγάνια. Μερικές φορές, κάνουν επιδρομή στα ντουλάπια της κουζίνας πριν ακόμα περπατήσουν. Η λάμψη των κατσαρολικών και των τηγανιών, και οι δυνατοί ήχοι τους τα κάνουν ακαταμάχητα. Εξετάστε το ενδεχόμενο να απλοποιήσετε τη διαδικασία για το παιδί σας, βγάζοντας μόνοι σας τις προμήθειες της κουζίνας και στήνοντας στο νήπιό σας ένα ή δύο τηγάνια και ένα κουτάλι. Βέβαια, αυτή η δραστηριότητα ενδείκνυται μόνο όταν δεν είναι ώρα κοινής ησυχίας και όταν και εσείς δεν έχετε ανάγκη για ησυχία.
Βάλτε τα να δώσουν ένα χεράκι
Η επιθυμία ενός γονέα να κάνει τη δουλειά του δεν χρειάζεται πάντα να έρχεται σε σύγκρουση με την επιθυμία του παιδιού για διασκέδαση. Πολλά παιδιά – ακόμη και τα πολύ μικρά – απολαμβάνουν να μιμούνται τους ενήλικες και να κάνουν «πραγματική δουλειά». Εξετάστε το ενδεχόμενο να δώσετε στο παιδί σας μια κατάλληλη για την ηλικία του δουλειά να διεκπεραιώσει. Θα μπορούσε να είναι κάτι τόσο απλό όσο το μάζεμα των παιχνιδιών, το στρώσιμο του τραπεζιού ή το δίπλωμα των ρούχων. Το αποτέλεσμα μπορεί να μην είναι αυτό ακριβώς που θα θέλατε, αλλά αυτό ισοβαθμίζεται από τα οφέλη που έχει για τα παιδιά, αφού έτσι τους δίνεται η ευκαιρία να εμπλακούν στη ζωή του σπιτιού, να εξοικειωθούν με τις εργασίες του νοικοκυριού και να αποκομίσουν μαθήματα υπευθυνότητας αλλά και την ικανοποίηση και αυτοπεποίθηση που ένα επίτευγμα χαρίζει.
Η συμμετοχή στις δουλειές του σπιτιού όχι μόνο βοηθά τα παιδιά να αναπτύξουν δεξιότητες ζωής, αλλά και να καλλιεργήσουν την αυτοπεποίθηση τους. (PeopleImages.com – Yuri A/Shutterstock)
Ειδικά στην αρχή, συνιστάται να τα αφήνετε να σας βοηθούν στη δουλειά που κάνετε εκείνη την ώρα, ώστε να έχετε την ευκαιρία να τα παρακολουθείτε και να τα διδάσκετε, και σιγά σιγά θα φτάσουν στο σημείο να τα καταφέρνουν μόνα τους. Αν και η δουλειά θα χρειαστεί λίγη περισσότερη ώρα για να γίνει, αξίζει αυτή η μικρή θυσία χρόνου, ειδικά αφού συμβάλλει και στην ενίσχυση του δεσμού γονέα-παιδιού, και κατ’ επέκταση στη μεταξύ τους επικοινωνία. Αυτό θα το εκτιμήσετε αργότερα πολύ! Όσο χρόνο και κόπο αφιερώνετε στο παιδί σας στα πρώτα του βήματα στη ζωή τόσο μεγαλύτερη η ανταμοιβή σας όταν το παιδί σας φτάσει στην εφηβεία: θα διαπιστώσετε με χαρά ότι αντί για το κλισέ το αντιδραστικού εφήβου, θα έχετε απέναντι σας ένα σχετικά ώριμο άτομο, με το οποίο θα μπορείτε να συνεννοηθείτε και ακόμη και να συνεργαστείτε, και το οποίο θα ανταποκρίνεται στις υποχρεώσεις του χωρίς τη συνδρομή σας.
Επιτρέψτε λίγη βαρεμάρα
Οι γονείς δεν χρειάζεται να κρατούν τα παιδιά τους απασχολημένα κάθε ώρα της ημέρας. Το να επιτρέπετε στο παιδί σας κάποιες περιόδους πλήξης, μπορεί πραγματικά να το ωφελήσει. Με λίγη καθοδήγηση, θα μάθουν πώς να διασκεδάζουν μόνα τους.
Σύμφωνα με το Child Mind Institute, οι περίοδοι πλήξης βοηθούν τα παιδιά να αναπτύξουν σημαντικές δεξιότητες, όπως η αντιμετώπιση της απογοήτευσης, η ανάπτυξη της φαντασίας και η εξάσκηση της δημιουργικότητας. «Η πλήξη βοηθά επίσης τα παιδιά να αναπτύξουν στρατηγικές σχεδιασμού, ικανότητες επίλυσης προβλημάτων, ευελιξία και οργανωτικές ικανότητες – βασικές ικανότητες γις οποίες ίσως στερούνται τα παιδιά των οποίων η ζωή είναι πολύ δομημένη». Οι ειδικοί του Ινστιτούτου εξηγούν ότι οι γονείς θα πρέπει να βοηθήσουν τα παιδιά να μάθουν να διαχειρίζονται την πλήξη, ώστε αυτή να γίνει ευκαιρία για δράση, ανεξαρτησία, επίλυση προβλημάτων και ικανότητα ψυχαγωγίας.
Οι παραπάνω δραστηριότητες μπορεί να μην κρατήσουν ένα παιδί κολλημένο στον καναπέ για δύο ώρες συνεχόμενα, όπως θα έκανε μια ταινία, αλλά θα προσφέρουν λίγο χρόνο στους γονείς για να εργαστούν, να ξεκουραστούν ή να μιλήσουν μεταξύ τους, χωρίς να νιώθουν τύψεις επειδή υποκύπτουν στον πειρασμό της εύκολης αλλά βλαβερής λύσης που προσφέρουν οι οθόνες. Η ποικιλία των δραστηριοτήτων που προτείνετε στα παιδιά συντελεί να παραμένει το ενδιαφέρον τους ζωηρό και να συντηρείται για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.
Οι αρχαίες ιστορίες σοφίας μάς θυμίζουν τις παραδόσεις και τις ηθικές αξίες που τιμούνται ανά τον κόσμο. Ελπίζουμε ότι οι ιστορίες και τα μηνύματα αυτής της σειράς, που δημιουργήθηκε με πρωτότυπες εικονογραφήσεις και ηχογραφήθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος «Αρχαίες ιστορίες σοφίας» του ραδιοφωνικού δικτύου Sound of Hope, θα βοηθήσουν να ανυψωθούν η καρδιά και η σκέψη των αναγνωστών μας.
* * * * *
Πριν από πολύ καιρό, στη Γερμανία, επικρατούσε μεγάλη πείνα. Μια μέρα, σε μια μικρή πόλη της χώρας, ένας πλούσιος προσκάλεσε 20 φτωχά παιδιά στο σπίτι του και τους είπε: «Ο καθένας από εσάς μπορεί να διαλέξει ένα καρβέλι ψωμί από το καλάθι μου. Και από τώρα και στο εξής, κάθε μέρα την ίδια ώρα, μπορείτε να έρχεστε εδώ και να παίρνετε ένα καρβέλι ψωμί μέχρι να τελειώσει η πείνα.»
Το καλάθι περιείχε πολλά καρβέλια ψωμιού διαφορετικών μεγεθών. Τα παιδιά άρπαξαν γρήγορα το καλάθι και άρχισαν να μαλώνουν για τα μεγαλύτερα καρβέλια. Αφού πήραν όλοι από ένα καρβέλι, έφυγαν τρέχοντας χωρίς να πουν ούτε ένα «ευχαριστώ» στον πλούσιο, εκτός από ένα μικρό κορίτσι. Ήταν ένα φτωχό κορίτσι ντυμένο με καθαρά ρούχα, που το έλεγαν Φράνσις, και στεκόταν ντροπαλά στην άκρη.
Η Φράνσις περίμενε υπομονετικά να διαλέξουν όλοι οι άλλοι το ψωμί τους πριν πάρει το τελευταίο – και το μικρότερο. Ευχαρίστησε τον ιδιοκτήτη και πήγε σπίτι.
Τη δεύτερη μέρα, όλα τα παιδιά έκαναν όπως και την προηγουμένη, και ήταν εξίσου ανυπόμονα να πάρουν το καρβέλι τους, σαν μικροί πεινασμένοι λύκοι που προσπαθούν να αρπάξουν όσο περισσότερο φαγητό μπορούν. Και πάλι, η φτωχή Φράνσις πήρε το μικρότερο ψωμί, που δεν ήταν ούτε το μισό από τα άλλα. Όπως και την προηγούμενη ημέρα, πήγε το ψωμί στο σπίτι για να το κόψει η μητέρα της. Μόνο που αυτή τη φορά, από το ψωμί χύθηκαν πολλά ασημένια νομίσματα.
Η μητέρα της, έκπληκτη και μπερδεμένη, είπε στη Φράνσις: «Σε παρακαλώ, επέστρεψε αμέσως τα χρήματα σε αυτόν που σου έδωσε το ψωμί, γιατί αυτά τα νομίσματα πρέπει να έπεσαν κατά λάθος στο ψωμί».
Έτσι, η Φράνσις πήγε αμέσως να επιστρέψει τα χρήματα. Αλλά ο άνθρωπος είπε: «Δεν είναι λάθος που βρήκες αυτά τα χρήματα στο μικρότερο καρβέλι ψωμί, το έκανα επίτηδες. Έβαλα τα χρήματα στο μικρότερο καρβέλι γιατί ήθελα να σε ανταμείψω, παιδί μου. Να ξέρεις πάντα ότι ένας άνθρωπος που παίρνει το μικρότερο κομμάτι ψωμί αντί να παλέψει για το μεγαλύτερο, κερδίζει ευλογίες και πράγματα πολύ καλύτερα από τα ασημένια νομίσματα που ήταν μέσα στο ψωμί.»
Έτσι, η Φράνσις έμαθε ότι τη ανιδιοτέλεια είναι ένας ανεκτίμητος θησαυρός. Είναι επίσης ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα της καλοσύνης και της αρετής ενός ανθρώπου. Ένας ανιδιοτελής άνθρωπος έχει σίγουρα και άλλα αξιέπαινα χαρακτηριστικά και θαυμάζεται για την ευγενική συμπεριφορά του, κερδίζει τον σεβασμό και την εμπιστοσύνη των άλλων και, ως ανταμοιβή για αυτές τις ηθικές αρετές, ζει μια ευτυχισμένη και ικανοποιητική ζωή.
Μπορείτε να ακούσετε την ιστορία στα αγγλικά, εδώ.
Αν μετά από την προπόνηση νιώθετε ποτέ πιο πεινασμένος από ποτέ ή σας έρχεται μια μεγάλη επιθυμία για ζάχαρη, αυτό ενδέχεται να οφείλεται στα γονίδιά σας, σύμφωνα με νέα έρευνα.
Τα ευρήματα της έρευνας υποδεικνύουν ότι το γονίδιο FTO μπορεί να οδηγεί σε λιγούρες, καθώς μεταβάλλει τον μεταβολισμό των μυών και τους καθιστά λιγότερο αποτελεσματικούς με την πάροδο του χρόνου, ενώ παράλληλα ενισχύει τα σήματα πείνας. Με μικρές αλλαγές στο τι και πώς τρώτε μετά την προπόνηση, μπορείτε να ελέγξετε την κατάσταση και να μην αφήσετε τα γονίδιά σας να υπονομεύσουν την πρόοδό σας.
Τι είναι το γονίδιο FTO;
Το FTO είναι ένα γονίδιο ανίχνευσης θρεπτικών συστατικών που παίζει σημαντικό ρόλο στη ρύθμιση της πείνας και της χρήσης ενέργειας. Η υψηλότερη έκφρασή του βρίσκεται στον υποθάλαμο (η περιοχή του εγκεφάλου όπου ρυθμίζονται σε μεγάλο βαθμό η όρεξη και οι ορμόνες), αλλά και στους λιπώδεις ιστούς (λιπώδη κύτταρα) και τους μυς. Πρόσφατες μελέτες έχουν δείξει ότι το FTO επηρεάζει τη διατροφική συμπεριφορά, καθώς ανταποκρίνεται στα σήματα κορεσμού του κεντρικού νευρικού συστήματος. Οι παραλλαγές του γονιδίου αυτού επηρεάζουν τα πάντα, από το πόσο φαγητό λαχταράτε μέχρι το πόσο αποτελεσματικά ανακάμπτουν οι μύες σας μετά την άσκηση. Τα άτομα με την παραλλαγή TT του FTO αντιμετωπίζουν μοναδικές προκλήσεις: μπορεί να ξεκινούν δυναμικά στις προπονήσεις, αλλά να αναπτύσσουν αντίσταση στην ινσουλίνη στους μυς τους πιο γρήγορα, ειδικά όταν ακολουθούν μία δίαιτα με μεγάλη περιεκτικότητα σε λιπαρά.
Μελέτη του 2025 που δημοσιεύτηκε στο Nature αποκάλυψε ότι οι φορείς του FTO-TT βιώνουν ταχύτερη μυϊκή κόπωση λόγω της αντίστασης στην ινσουλίνη. Η ινσουλίνη είναι μια ορμόνη που βοηθά τους μυς σας να απορροφήσουν γλυκόζη για ενέργεια, αλλά όταν αναπτύσσεται αντίσταση, οι μύες σας δυσκολεύονται να ανεφοδιαστούν σωστά. Αυτό οδηγεί σε ενεργειακή κατάρρευση και αυξημένη όρεξη, καθώς το σώμα σας προσπαθεί να αντισταθμίσει. Η μελέτη διαπίστωσε επίσης ότι οι δίαιτες με υψηλή περιεκτικότητα σε λιπαρά επιταχύνουν αυτή τη διαδικασία, καθιστώντας πιο δύσκολο για τους φορείς του TT να διατηρούν σταθερά επίπεδα ενέργειας μετά την άσκηση.
Γιατί οι προπονήσεις μπορεί να σας κάνουν να πεινάτε περισσότερο
Πολλοί είναι αυτοί που νιώθουν πείνα μετά την προπόνηση, αλλά όσοι έχουν ορισμένες παραλλαγές του γονιδίου FTO συχνά την αισθάνονται πιο έντονα. Η έρευνα του 2023 για τα γονίδια FTO εξηγεί γιατί:
* Τα ζαχαρούχα τρόφιμα ενεργοποιούν το κέντρο ανταμοιβής του εγκεφάλου σας.
* Το γονίδιο FTO επηρεάζει την ντοπαμίνη, μια χημική ουσία στον εγκέφαλό σας που σας κάνει να νιώθετε καλά. Μετά την άσκηση, τα ζαχαρούχα τρόφιμα προκαλούν μια ισχυρότερη απόκριση ντοπαμίνης σε άτομα με ορισμένες παραλλαγές FTO, καθιστώντας το πιο δύσκολο να αντισταθούν.
* Τα σνακ υψηλής περιεκτικότητας σε λιπαρά επιδεινώνουν τις πτώσεις ενέργειας.
Η κατανάλωση τροφών υψηλής περιεκτικότητας σε λιπαρά μετά την προπόνηση μπορεί να επιδεινώσει τα πράγματα για τους φορείς του TT, επιταχύνοντας την αντίσταση στην ινσουλίνη στους μυς τους. Αυτό δημιουργεί έναν κύκλο ενεργειακών υψηλών που ακολουθούνται από έντονες πτώσεις, αφήνοντάς σας να λαχταράτε περισσότερο φαγητό αργότερα.
Μειωμένα σήματα κορεσμού
Άνθρωποι με παραλλαγές FTO συχνά παράγουν και λιγότερη λεπτίνη, την ορμόνη που ευθύνεται για το αίσθημα κορεσμού. Ως αποτέλεσμα, μπορεί να δυσκολεύονται να σταματήσουν να τρώνε γλυκά ή σνακ, ακόμα και μετά την κατανάλωση αρκετών θερμίδων.
Απλές λύσεις για τις λιγούρες μετά την προπόνηση
Σκεφτείτε το γονίδιο FTO ως έναν «διακόπτη πείνας» που έχει κολλήσει στη θέση «on» — συνεχίζει να σηματοδοτεί τον εγκέφαλό σας να φάει ακόμα και όταν το σώμα σας δεν χρειάζεται περισσότερο φαγητό. Υιοθετώντας έξυπνες διατροφικές συνήθειες και στοχευμένες συνήθειες, μπορείτε να ρυθμίσετε εκ νέου αυτόν τον διακόπτη. Για να σπάσετε τον κύκλο της πείνας μετά την προπόνηση, ασχοληθείτε με το τι τρώτε και πώς ασκείστε:
Επιλέξτε υδατάνθρακες βραδείας πέψης με φυτικές ίνες
Αντί να καταφεύγετε σε ζαχαρούχα σνακ όπως σοκολάτες και αναψυκτικά, επιλέξτε σύνθετους υδατάνθρακες όπως γλυκοπατάτες ή κινόα. Αυτές οι τροφές χωνεύονται αργά και διατηρούν σταθερά τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα, αποτρέποντας τις κατακόρυφες ενεργειακές κατακρημνίσεις αργότερα.
Προσθέστε πρωτεΐνη μετά την προπόνηση
Τροφές πλούσιες σε πρωτεΐνες όπως ο σολομός, το κρέας, τα αυγά και το γιαούρτι μπορούν συμβάλλουν στην αποκατάσταση του μυϊκού ιστού, διατηρώντας σας παράλληλα χορτάτους για περισσότερο χρόνο. Στοχεύστε σε 20-40 γραμμάρια πρωτεΐνης εντός 30 λεπτών μετά την άσκηση για να μεγιστοποιήσετε την επαναφορά σας χωρίς τις ανεπιθύμητες λιγούρες.
Επιλέξτε τη διαλειμματική προπόνηση
Η διαλειμματική προπόνηση υψηλής έντασης (HIIT) είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική για άτομα με την παραλλαγή TT του γονιδίου FTO, επειδή ένα σύνολο πιο σύντομη προπόνηση αποτρέπει την υπερβολική εξάντληση ενέργειας, ενώ παράλληλα παρέχει αποτελέσματα.
Ικανοποιήστε τις επιθυμίες σας με σοφία
Αν σας πιάσει η επιθυμία για ζάχαρη μετά την άσκηση, δοκιμάστε πιο υγιεινές επιλογές όπως μαύρη σοκολάτα ή smoothies με μούρα αντί για επεξεργασμένα γλυκά. Η μαύρη σοκολάτα περιέχει πολυφαινόλες που περιορίζουν την πείνα, παρέχοντας παράλληλα αντιοξειδωτικά για αποκατάσταση.
Προτιμήστε θρεπτικά, αντιφλεγμονώδη τρόφιμα
Απολαύστε πολύχρωμα τρόφιμα στη φυσική τους μορφή, όπως μούρα, σολομό και φυλλώδη λαχανικά, που είναι πλούσια σε θρεπτικά συστατικά που μειώνουν τη φλεγμονή και υποστηρίζουν την αποκατάσταση των μυών. Βοηθούν επίσης στη ρύθμιση των ορμονών της πείνας (π.χ. γκρελίνη και λεπτίνη), διευκολύνοντας τον έλεγχο της επιθυμίας μετά την προπόνηση.
Περιορίστε το μέγεθος των μερίδων
Η χρήση μικρότερων πιάτων ή/και μικρότερων πιρουνιών μπορεί μερικές φορές να ξεγελάσει το μυαλό σας ώστε να νιώθετε ότι τρώτε περισσότερο. Τρώτε με προσοχή και αργά, ακουμπώντας το πιρούνι στο πιάτο μετά από κάθε μπουκιά. Τα κινέζικα ξυλάκια επίσης μπορεί να βοηθήσουν στην επιβράδυνση του ρυθμό κατανάλωσης του φαγητού.
Τα γονίδια δεν είναι το πεπρωμένο: Παίρνοντας τον έλεγχο
Ενώ το γονίδιο FTO μπορεί να κάνει τη διαχείριση της πείνας μετά την προπόνηση πιο δύσκολη, δεν χρειάζεται να παραδοθείτε αμαχητί σε αυτό, εγκαταλείποντας την προσπάθεια για μία καλή φυσική κατάσταση. Κάνοντας πιο έξυπνες επιλογές σχετικά με το τι τρώτε και πώς ασκείστε, μπορείτε να ξεπεράσετε το FTO και να μετατρέψετε τις γενετικές προκλήσεις σε δυνατά σημεία.
Με μικρές αλλά σταθερές αλλαγές — όπως η αντικατάσταση των τροφών υψηλής περιεκτικότητας σε λιπαρά με υδατάνθρακες βραδείας απορρόφησης ή η επιλογή μικρότερων προπονήσεων — μπορείτε να χτίσετε συνήθειες που θα επιβληθούν σε όσα προδιαγράφουν τα γονίδιά σας, και θα υπερισχύσουν έναντι των φυσικών αδυναμιών σας.
Αναλαμβάνοντας τον έλεγχο της διατροφής σας, ακόμα και μετά την προπόνηση, προετοιμάζετε τον εαυτό σας για μακροπρόθεσμη επιτυχία και αποδεικνύετε ότι ακόμα και όταν τα γονίδια δυσκολεύουν τα πράγματα, δεν χρειάζεται να καθορίζουν το πεπρωμένο σας.
Το Αλμπουκέρκι του Νέου Μεξικού δεν είναι ένα μέρος στο οποίο θα περίμενε κανείς να βρει μία από τις καλύτερες τσαγερί των ΗΠΑ.
Αλλά δεν είναι μόνο η εξαιρετική γαστρονομική εμπειρία που κάνει αυτό το μέρος εξαιρετικό.
Αφού πήγαινα στην τσαγερί Σαιντ Τζέημς για χρόνια, για το ετήσιο και αργότερα για το μηνιαίο τσάι μητέρας-κόρης, δούλεψα για κάποιο διάστημα εκεί. Έμεινα έκπληκτη όταν ανακάλυψα την εκτεταμένη κουλτούρα που κρύβεται πίσω από την εμπειρία των επισκεπτών.
Κάθε πρωί, ξεκινούσαμε τη μέρα μας με μια συνάντηση, για να συζητήσουμε τους πέντε στόχους μας: χάρη, ευγένεια, ομορφιά, καλοσύνη και αριστεία. Μας ενέπνεε το σύνθημα: «Το καθήκον μάς υποχρεώνει να κάνουμε τα πράγματα καλά, αλλά η αγάπη μάς υποχρεώνει να τα κάνουμε όμορφα».
Πώς μεταφράζεται αυτό σε προσπάθεια να καλλιεργήσουμε την αρετή της φιλοξενίας; Πολύ απλά, η φιλοξενία που εμπνέεται από την αγάπη είναι έντονα εστιασμένη στον άλλον. Είναι αξιόλογο να επιδιώκουμε την αριστεία για την ίδια την αριστεία. Είναι ευγενές και γενναίο να αποφασίζουμε συνεχώς ότι οι προσπάθειές μας θα πηγάζουν από την αγάπη, αγάπη ακόμη και για όσους δεν έχουμε συναντήσει ποτέ.
Το να είμαι μέρος αυτής της προσπάθειας μου δίδαξε μαθήματα φιλοξενίας που θα μείνουν μαζί μου για όλη μου τη ζωή.
Η αξία της λεπτομέρειας
Όταν σκεφτόμαστε την τελειότητα, συχνά στοχεύουμε ψηλά. Συχνά όμως την επιτυγχάνουμε στρέφοντας την προσοχή μας στα μικρά, επουσιώδη πράγματα, που μπορούν να κάνουν κάποιον να νιώσει ότι τον φροντίζουν μέχρι και την παραμικρή λεπτομέρεια. Η μεγαλύτερη αγάπη τείνει να εκδηλώνεται στις μικρές λεπτομέρειες.
Κατά την προετοιμασία των δωματίων στην τσαγερί, οι σερβιτόροι αφιέρωναν πολύ χρόνο στο να διπλώνουν τις πετσέτες δίνοντάς τους το σχήμα μικρών στεμμάτων, να επιλέγουν τις πιο όμορφες φράσεις για να παρουσιάσουν το μενού και να στρώνουν το τραπέζι έτσι ώστε να υπάρχει όχι μόνο τάξη, αλλά και μια καλαισθησία. Το σερβίρισμα του τσαγιού, οι πετσέτες με άρωμα λεβάντας και οι πολυεπίπεδοι δίσκοι σερβιρίσματος ήταν εναρμονισμένα έτσι ώστε όλα να είναι ζεστά και οι επισκέπτες να μην έχουν καμία ανάγκη.
Το St. James Tearoom τιμά την τέχνη του τσαγιού, φροντίζοντας κάθε λεπτομέρεια. (Clarissa Anello/Ευγενική παραχώρηση του St. James Tearoom)
Μου αρέσει να σκέφτομαι ότι στόχος μου είναι να προκαλέσω την αντίδραση «Ακόμα και αυτό!». Ένας επισκέπτης μπορεί να σκεφτεί: «Ακόμα και οι κάρτες με τα ονόματα είναι όμορφες» ή «Έγραψαν ακόμα και ένα μήνυμα στο κουτί για το φαγητό».
Μου θυμίζει τη φροντίδα που δείχνει ο/η σύζυγος ή ένα άλλο μέλος της οικογένειας όταν μας ετοιμάζει τσάι ή καφέ, πριν ξυπνήσουμε το πρωί. Δείχνει ιδιαίτερη προσοχή και φροντίδα όταν προβλέπουν τις ανάγκες μας πριν καν τις εκφράσουμε ή πριν ακόμα τις συνειδητοποιήσουμε εμείς οι ίδιοι. Η αγάπη που εκφράζεται με αυτούς τους μικρούς τρόπους μάς βοηθά να αγαπάμε με περισσότερους τρόπους, καθώς αυξάνεται η ικανότητά μας να προσφέρουμε τον εαυτό μας.
Βάλτε τον εαυτό σας στη θέση του άλλου
Σε μια παραλλαγή του Χρυσού Κανόνα, όταν πρόκειται για την προετοιμασία ενός χώρου, πάντα είχαμε κατά νου την εμπειρία που θα ζούσαν οι επισκέπτες, όταν θα έμπαιναν σε ένα δωμάτιο. Αυτό απαιτούσε μια άσκηση ενσυναίσθησης, να βάλουμε τον εαυτό μας στη θέση των επισκεπτών για να φανταστούμε ποια θα ήταν η αντίδρασή τους στον χώρο.
Πρώτα απ’ όλα, φροντίζαμε να μην υπάρχει τίποτα εκτός θέσης ή ακατάστατο. Αλλά πέρα από αυτό, θέλαμε να ομορφύνουμε τον χώρο έτσι ώστε να μην ένιωθαν απλώς άνεση, αλλά και χαρά.
Αυτό το μάθημα έχει μείνει ιδιαίτερα χαραγμένο στη μνήμη μου από τις διάφορες καταστάσεις που έχω ζήσει. Για παράδειγμα, μου αρέσει να είναι η κουζίνα καθαρή, οπότε αν φτιάξω εγώ το δείπνο, φροντίζω να μην αφήσω κανένα ίχνος από τη δουλειά μου. Ή, καθώς μου αρέσει να έχω έτοιμο νερό για το τσάι μου, φροντίζω η κανάτα να είναι πάντα γεμάτη και έτοιμη για τον επόμενο.
Ο κανόνας ισχύει και για τις σχέσεις μας με τους άλλους. Καθώς οι επισκέπτες έμπαιναν στην αίθουσα τσαγιού, τους υποδεχόμασταν με ένα χαμόγελο και συμπεριφερόμασταν έτσι ώστε να τους κάνουμε να νιώθουν ευπρόσδεκτοι. Ανεξάρτητα από το αν ήμασταν αγχωμένοι, αν είχαμε καθυστερήσει ή αν είχαμε άλλα πράγματα στο μυαλό μας, οι επισκέπτες δεν έπρεπε να καταλάβουν ότι κάτι δεν πήγαινε καλά. Οποιαδήποτε προσωπική ανησυχία επισκιαζόταν από την ανιδιοτελή φροντίδα για την ευημερία των επισκεπτών, καθώς προσπαθούσαμε πάντα να τους υποδεχόμαστε με ευγένεια και ευπρέπεια.
Για έως και δύο ώρες κάθε φορά, ο κόσμος εξαφανίζεται και οι επισκέπτες μπορούν να απολαύσουν υπέροχες συζητήσεις, ένα πρωτότυπο μενού και άνετη κομψότητα. (Clarissa Anello/Ευγενική παραχώρηση του St. James Tearoom)
‘Εν τω πολλώ το ευ’
Η μητέρα μου, που δεν είναι ποτέ ικανοποιημένη με μια μέτρια ποσότητα κρέμας στο κέικ της, ζητά πάντα δεύτερη μερίδα, ένα αίτημα που ικανοποιείται με χαρά στο Σαιντ Τζέημς. Μέσα από τέτοιες περιπτώσεις, έχω παρατηρήσει ότι ένα σημαντικό μέρος της φιλοξενίας είναι η νοοτροπία της αφθονίας. Ο επισκέπτης δεν πρέπει ποτέ να αισθάνεται ότι υπάρχει έλλειψη χρόνου, τσαγιού ή υπομονής. Είναι σχεδόν σαν να υπάρχει μια ψευδαίσθηση αιωνιότητας και μια τσαγιέρα που δεν στερεύει ποτέ. Στην πραγματικότητα, γνωρίζουμε ότι οι πόροι μας είναι περιορισμένοι και ότι η παραμονή διαρκεί μόνο δύο ώρες. Αλλά ιδανικά, η εμπειρία είναι τέτοια που ο επισκέπτης ξεχνά την ενοχλητική πραγματικότητα.
Η δημιουργία αυτής της εντύπωσης εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη συμπεριφορά του οικοδεσπότη. Κανένα αίτημα εκ μέρους των επισκεπτών δεν είναι ασήμαντο ή υπερβολικό, και δεν δίνεται ποτέ η εντύπωση ότι ο επισκέπτης ενοχλεί ή παραμένει περισσότερο από το αναμενόμενο.
Όλα τα γλυκά και τα σάντουιτς είναι χειροποίητα από τους σεφ της τσαγερί. (Clarissa Anello/Ευγενική παραχώρηση του St. James Tearoom)
Μια φίλη μου εφαρμόζει αυτή τη νοοτροπία υπέροχα στο σπίτι της. Όχι μόνο στρώνει ένα περίτεχνα διακοσμημένο τραπέζι, ακόμα και για έναν μόνο επισκέπτη, αλλά έχει επίσης μια πληθώρα επιλογών για τσάι και επιδόρπιο, ώστε ο επισκέπτης να μπορεί να ικανοποιήσει το προσωπικό του γούστο. Η εκτενής προετοιμασία και η συμπεριφορά της, γεμάτη χάρη και σεβασμό, κάνουν τον επισκέπτη να νιώθει ότι η παρουσία του είναι μεγάλη τιμή για εκείνη. Με αυτή την εντύπωση, ο επισκέπτης με τη σειρά του αισθάνεται βαθιά τιμημένος που η φίλη μου σκέφτηκε κάθε λεπτομέρεια και μπήκε σε τόσο κόπο μόνο για εκείνον.
Η αγάπη κρύβεται στις λεπτομέρειες
Τέλος, η εμπειρία μου στο Σαιντ Τζέημς μού έδειξε ότι η αγάπη εκφράζεται μέσα από τις λεπτομέρειες, όχι γενικά. Είχαμε δύο ώρες στη διάθεσή μας για να γνωρίσουμε τους καλεσμένους μας και, αντί να υιοθετήσουμε την ίδια συμπεριφορά προς όλους, προσαρμόσαμε τη συμπεριφορά μας ώστε κάθε συνάντηση να εξελίσσεται με φυσικό τρόπο.
Κάθε μπουκιά γλυκού και κάθε γουλιά τσαγιού είναι μια απόλαυση και μια ανάπαυλα στη μέση μιας κουραστικής μέρας. (Clarissa Anello/Ευγενική παραχώρηση του St. James Tearoom)
Αν γνωρίζαμε ότι κάποιος ήταν εκεί για τα γενέθλιά του ή ότι είχε μια δύσκολη μέρα ή ότι γιόρταζε κάτι στη ζωή του, κάναμε το καλύτερο δυνατό για να τον εκπλήξουμε με κάτι παραπάνω από τη συνηθισμένη εμπειρία – ίσως ένα σακουλάκι τσάι για να πάρει στο σπίτι ή περισσότερο από το αγαπημένο του επιδόρπιο. Με αυτόν τον τρόπο, προσπαθούσαμε να δείξουμε ότι εκτιμούσαμε την ατομικότητά του και ότι δεν ήταν απλώς ένα ακόμα πρόσωπο στο πλήθος.
Από τα πολλά είδη τσαγιού που σερβίραμε στην τσαγερί, το καθένα είχε τον δικό του ακριβή χρόνο εκχύλισης που αναδείκνυε πλήρως τη γεύση του. Μερικά από τα τσάγια τα ονομάζαμε «τσάγια πριγκιπισσών», επειδή ήταν πολύ απαιτητικά όσον αφορά τον χρόνο εκχύλισης. Για λίγα δευτερόλεπτα περισσότερο ή λιγότερο, έχαναν μεγάλο μέρος της γεύσης τους. Θεωρώ ότι οι άνθρωποι είναι παρόμοιοι. Αν μάθετε να προσαρμόζετε τη συμπεριφορά σας στον κάθε έναν, μαθαίνοντας πώς να ικανοποιείτε καλύτερα τις ανάγκες του, θα βιώσετε την πλήρη «γεύση» του χαρακτήρα και της κάθε προσωπικότητας. Δεν υπάρχει μεγαλύτερη ανταμοιβή για την εξυπηρέτησή σας.
