Μουσική

Γεννημένη στο Νιου Τζέρσεϋ, η φον Στάντε μεγάλωσε στην Ουάσιγκτον και τη Νέα Υόρκη και, αν και δεν προέρχεται από οικογένεια μουσικών, αγάπησε το τραγούδι από μικρή ηλικία.

Ξεκίνησε να λαμβάνει επίσημη εκπαίδευση ως έφηβη, ενώ αργότερα φοίτησε στο Mannes School of Music της Νέας Υόρκης, όπου σπούδασε υπό τον Σεμπάστιαν Ένγκελμπεργκ.

Αποκαλεί τον Ένγκελμπεργκ έναν από τους ‘πρώτους αγγέλους της ζωής της’, επειδή ήταν η συμβουλή του που την ώθησε να κάνει οντισιόν για τη Metropolitan Opera, όπου βρέθηκε μεταξύ των ημιφιναλίστ. Από εκεί ξεκίνησε η επαγγελματική της καριέρα, που της άνοιξε τις πόρτες για εμφανίσεις σε όλο τον κόσμο.

Η τύχη έπαιξε μεγάλο ρόλο στην καριέρα της, όπως λέει η ίδια, καθώς συχνά βρισκόταν στο σωστό μέρος τη σωστή στιγμή.

«Στην αρχή της καριέρας μου είχα έναν από τους καλύτερους μάνατζερ όλων των εποχών, τον Μάθιου Επστάιν. Ήταν μάνατζερ της [μέτζο σοπράνο] Μέριλυν Χορν και πολλών άλλων μεγάλων τραγουδιστών», είπε η τραγουδίστρια. «Ήξερε ακριβώς τι έπρεπε να κάνω. Εγώ δεν ήξερα ότι με οδηγούσε σε ρόλους που με οδηγούσαν σε άλλους ρόλους, και ήμουν τυχερή που συνεργάστηκα μαζί του και όχι με κάποιον άλλο ατζέντη εκείνη την εποχή».

Η φον Στάντε έζησε και στη Γαλλία, για περίπου έξι χρόνια, κατά την εφηβεία. «Λάτρεψα τη γλώσσα, τους ανθρώπους, την αρχιτεκτονική, την ύπαιθρο. Λάτρεψα το φαγητό, τη διακόσμηση. Η ζωή εκεί με άγγιξε», δήλωσε.

Ίσως δεν είναι τυχαίο ότι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά της κομμάτια είναι ένα από τα πιο κλασικά ρομαντικά γαλλικά τραγούδια, το La Vie en Rose της Εντίθ Πιάφ.

Θυμάται τα γυμνασιακά της χρόνια στη Γαλλία: «Μέρος της καθημερινής μας εργασίας ήταν να διαβάζουμε τουλάχιστον 25 σελίδες από τον Λαμαρτέν, τον Βολταίρο ή τον Σαιντ-Εξυπερύ, και δεν μας επιτρεπόταν να χρησιμοποιούμε λεξικό. Με τις γνώσεις που είχαμε της γλώσσας, έπρεπε να χρησιμοποιήσουμε το μυαλό μας για να φανταστούμε τι σήμαιναν οι άγνωστες λέξεις».

Ο αγαπημένος ρόλος της στην όπερα ήταν αυτός του Κερουμπίνο, του νεαρού ακόλουθου στο έργο του Μότσαρτ «Οι γάμοι του Φίγκαρο».

«Σκέφτεται πάντα τον έρωτα και το πάθος, και πότε είναι χαρούμενος πότε λυπημένος. Έχει όλη την ενέργεια, τα συναισθήματα και την ψυχική αστάθεια ενός εφήβου», είπε. «Έχω παίξει πολλούς ρόλους αγοριών αυτής της ηλικίας και είναι διασκεδαστικό να προσπαθώ να τα βγάλω πέρα, ειδικά ως γυναίκα».

Ο αγαπημένος της χώρος για παραστάσεις είναι η Metropolitan Opera House στη Νέα Υόρκη, επειδή της αρέσει η αρχιτεκτονική της και οι άνθρωποι που εργάζονται εκεί.

«Για κάθε τραγουδιστή που βρίσκεται στη σκηνή, για τον καθένα ξεχωριστά, υπάρχουν δέκα άνθρωποι πίσω του, που τον βοηθούν να φτάσει εκεί: ο δάσκαλος φωνητικής, ο εκπαιδευτής, ο πιανίστας, ο μαέστρος, ο σκηνοθέτης, η ενδυματολόγος, η κομμώτρια, ο μακιγιέρ, όλοι οι βοηθοί σκηνής».

Μεταξύ των διακρίσεων της φον Στάντε περιλαμβάνονται ο τίτλος του Ιππότη του Τάγματος των Τεχνών και των Γραμμάτων, η υψηλότερη πολιτική διάκριση της Γαλλικής κυβέρνησης για τις τέχνες, δύο βραβεία Grand Prix du Disque και εννέα υποψηφιότητες για Grammy. Έχει ηχογραφήσει πάνω από 60 άλμπουμ και έχει εμφανιστεί πολλές φορές στον Λευκό Οίκο, όπου τραγούδησε για τέσσερις προέδρους, μεταξύ των οποίων και ο Ρόναλντ Ρέιγκαν.

«Δεν θυμάμαι τι τραγούδησα για τον πρόεδρο Ρέιγκαν, αλλά τον λάτρευα· ήταν τόσο καλοί και ευγενικοί μαζί μου. Ήταν πολύ, πολύ ξεχωριστό.»

Παραδέχεται ότι είχε τρακ, ειδικά πέντε λεπτά πριν από μια παράσταση, αλλά μόλις ανέβαινε στη σκηνή, το τρακ μετατρεπόταν σε «μία ανήσυχη ευφορία».

«Όλοι οι τραγουδιστές μιλάμε για αυτούς τους κριτές που κάθονται στον ώμο μας και λένε ‘ω, αυτό είναι πλατύ’, ‘ω όχι, αυτό είναι κοφτό’. Η δουλειά μας είναι να τους κάνουμε να σωπάσουν και να επικεντρωθούμε σε αυτό που κάνουμε και στο μήνυμα που θέλουμε να δώσουμε, γιατί το υπέροχο με το τραγούδι και την όπερα είναι ότι έχουμε ιστορίες να πούμε, και όσο περισσότερο συγκεντρώνεσαι στην ιστορία τόσο πιο ευτυχισμένος θα είσαι. Αυτή είναι η δουλειά μας. Αυτό είναι που πρέπει να δώσουμε στο κοινό», λέει.

Οι πιο δύσκολες μέρες της είναι όταν αισθάνεται ότι η φωνή της, όπως ένα όργανο, δεν είναι στο φόρτε της – η κούραση, ο καιρός και η ξηρότητα είναι παράγοντες που την επηρεάζουν.

«Όπως και η ζωή, που ποτέ δεν έχει απόλυτη αρμονία, η τέλεια συντονισμένη φωνή δεν υπάρχει· τα περισσότερα πράγματα είναι ατελή… Είναι αυτή η προσπάθεια που μας κάνει να συνεχίζουμε να προσπαθούμε, να μαθαίνουμε και να προοδεύουμε», παρατηρεί.

Για να προστατεύσει τη φωνή της, φροντίζει το σώμα της και διατηρείται υγιής. Επίσης, προσφέρει στην κοινότητά της. «Το να είσαι καλός με τους άλλους φέρνει καλοσύνη και σε σένα», υποστηρίζει. Η φον Στάντε, που έγινε 80 ετών την 1η Ιουνίου, είναι ημι-συνταξιούχος.

Εδώ και 20 χρόνια, είναι μέλος του διοικητικού συμβουλίου της Young Musicians Choral Orchestra στο Μπέρκλεϋ. Το πρόγραμμα προσφέρει μαθήματα κλασικής μουσικής, τζαζ, όπερας και μουσικού θεάτρου σε παιδιά από οικογένειες με χαμηλό εισόδημα. Σύμφωνα με την ομάδα, βασίζεται σε ένα τρίπτυχο μουσικής, ακαδημαϊκών επιδόσεων και πολιτικής αγωγής. Τα παιδιά πρέπει να είναι πειθαρχημένα στη μουσική εκπαίδευση, να διατηρούν έναν ελάχιστο μέσο όρο βαθμολογίας 2,5 και να συμπεριφέρονται με αξιοπρέπεια σε κάθε περίσταση.

Η συμβουλή της φον Στάντε στους νέους που θέλουν να πετύχουν στις καλλιτεχνικές τους προσπάθειες είναι να μην είναι υπερβολικά επικριτικοί απέναντι στον εαυτό τους, κάτι που συμβαίνει σε πολλούς καλλιτέχνες. Αντ’ αυτού, προτείνει να φτιάξουν έναν σύντομο κατάλογο με πράγματα που θέλουν να πετύχουν και να εργάζονται για αυτά κάθε μέρα.

«Είναι δύσκολο μερικές φορές να συγχωρούμε [τον εαυτό μας], αλλά και πολύ εποικοδομητικό», σημειώνει, προσθέτοντας ότι υπάρχουν και άλλες εναλλακτικές λύσεις.

«Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που δεν τα καταφέρνουν, που ίσως όμως γίνονται υπέροχοι δάσκαλοι ή υπέροχοι γονείς.»

Της Ilene Eng

«Ως σημαντική θεωρώ τη μουσική που έχει αντέξει στον χρόνο, που μπορεί να προκαλέσει συγκίνηση. Αυτή τη μουσική που όσο βαθύτερα την εξερευνά κανείς τόσο αποκαλύπτει νέους, κρυμμένους θησαυρούς», δηλώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο διευθυντής του Φεστιβάλ Μουσικής Δωματίου Χανίων, Γιώργος Μαθιουλάκης, με αφορμή τη 13η διοργάνωση. Το Φεστιβάλ, που έχει εξελιχθεί πλέον σε θεσμό για τους κατοίκους και τους επισκέπτες του νησιού, θα πραγματοποιηθεί από τις 25 Αυγούστου έως και την 1η Σεπτεμβρίου 2025 όχι μόνο στο Συνεδριακό Κέντρο του Minoa Palace Resort, την κύρια έδρα του, αλλά και σε άλλους χώρους, «όπως το μαγικό αρχαίο θέατρο στα Άπτερα, αλλά και το Ηράκλειο, όπου φέτος θα πραγματοποιηθεί η πρώτη μας συναυλία εκτός Χανίων», όπως πληροφορεί το ΑΠΕ-ΜΠΕ ο διευθυντής του.

Στην επέτειο των 80 χρόνων από τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου πολέμου, αλλά και στη σκιά των ανοιχτών πολεμικών μετώπων στην Ευρώπη και στον κόσμο, το 13ο Φεστιβάλ Μουσικής Δωματίου Χανίων ανατέμνει φέτος τις έννοιες «Πόλεμος και Ειρήνη». Οκτώ συναυλίες, δεκατρείς συνθέσεις του κλασικού αλλά και του σύγχρονου κλασικού ρεπερτορίου, είκοσι βιρτουόζοι μουσικοί από ολόκληρο τον κόσμο, τρεις χώροι και ενδιαφέρουσες παράλληλες δράσεις (όπως η τιμητική παρουσία της ιστορικού Μαρίας Ευθυμίου) πλαισιώνουν το ποικίλο πρόγραμμα του Φεστιβάλ, που παραμένει εστιασμένο στη θεματολογία του: Θυμίζουμε ότι θα ερμηνευτούν ζωντανά, μεταξύ άλλων, μουσικά μνημεία για τα αμέτρητα θύματα της ναζιστικής λαίλαπας που σάρωσε την Ευρώπη, όπως το Όγδοο Κουαρτέτο του Ντμίτρι Σοστακόβιτς, το Κουιντέτο του Μιετσισλάβ Βάινμπεργκ και οι Μεταμορφώσεις του Ρίχαρντ Στράους, μεγαλειώδη κλασικά έργα για την Ευρώπη του ανθρωπισμού, της δημοκρατίας και της πολιτισμικής ακμής, όπως η Σονάτα για δύο πιάνα του Μότσαρτ και το Τρίο με κλαρινέτο του Μπετόβεν, αλλά και πρωτοποριακά αριστουργήματα του 20ού αιώνα, όπως το Κοντσερτίνο του Γιάνατσεκ και η Σονάτα για δύο πιάνα και κρουστά του Μπάρτοκ.

Ακόμη, σε έναν οφειλόμενο φόρο τιμής στον Μίκη Θεοδωράκη με την αφορμή της επετείου συμπλήρωσης ενός αιώνα από τη γέννησή του, το Φεστιβάλ παρουσιάζει ένα από τα πιο ρηξικέλευθα λόγια έργα του, το Τέταρτο Κουαρτέτο για έγχορδα, ενώ ο διάσημος βιρτουόζος του πιάνου Denis Kozhukhin θα ερμηνεύσει το επικών διαστάσεων έργο του Αμερικανού συνθέτη Φρεντερίκ Ρζέφσκι «Λαός ενωμένος, ποτέ νικημένος», έναν συγκινητικό ύμνο του διαρκούς αγώνα κατά της απολυταρχίας και από τα πιο ενδιαφέροντα πιανιστικά έργα της εποχής μας.

Πώς όμως ξεκίνησαν όλα; Τι έχει αλλάξει όλα αυτά τα χρόνια που πραγματοποιείται το Φεστιβάλ; Τι σηματοδοτεί το θέμα της φετινής διοργάνωσης; Σε αυτές και σε πολλές ακόμα ερωτήσεις του ΑΠΕ-ΜΠΕ απαντά ο Γιώργος Μαθιουλάκης, ψυχή του Φεστιβάλ, που φέτος, όπως ευελπιστεί ο ίδιος, θα ήθελε «να αποτελέσει μια αφορμή για να στρέψουμε το βλέμμα μας προς τα πίσω: Να αναλογιστούμε την αξία της ιστορικής γνώσης και να διδαχτούμε από το παρελθόν, το οποίο μας αποκαλύπτει και επιβεβαιώνει ότι πολλές φορές πράττουμε τα ίδια λάθη με ολέθριες συνέπειες για την ανθρωπότητα».

Το Φεστιβάλ τελεί υπό την αιγίδα και την υποστήριξη του υπουργείου Πολιτισμού, τη συνεργασία της Περιφέρειας Κρήτης και τη συνδρομή των Δήμων Χανίων, Ηρακλείου και Πλατανιά. Περισσότερες πληροφορίες εδώ.

Ακολουθεί η συνέντευξη του Γ. Μαθιουλάκη στο ΑΠΕ-ΜΠΕ και στη δημοσιογράφο Ελένη Μάρκου

Πότε και πώς ξεκίνησε η ιδέα για το Φεστιβάλ Μουσικής Δωματίου Χανίων;

Η ιδέα ξεκίνησε πριν το καλοκαίρι του 2012, όπου μαζί με τον σπουδαίο φίλο και τότε δάσκαλό μου Γιώργο Δεμερτζή θελήσαμε να οργανώσουμε μια συναυλία μουσικής δωματίου στην αίθουσα συνεδρίων του Minoa Palace Resort. Και οι δυο μας νιώσαμε την ανάγκη να δημιουργήσουμε κάτι που αφ’ ενός μάς έδινε χαρά και αφ’ ετέρου δεν είχαμε τη δυνατότητα να παρακολουθήσουμε στην «επαρχία». Σαφώς η μοναδική συναυλία που πραγματοποιήθηκε το 2012 δεν επαρκούσε για τον όρο «φεστιβάλ», αλλά έδωσε κατευθείαν το στίγμα για το όραμά μας. Παρουσιάσαμε δύο από τα πιο αντιπροσωπευτικά έργα της μουσικής δωματίου για τρίο με πιάνο, το πολύ απαιτητικό 2o του Φραντς Σούμπερτ και το ιδιαίτερο 2ο ελεγειακό του Σεργκέι Ραχμάνινοφ.

Ποιο ήταν το αρχικό σκεπτικό της διοργάνωσης; Άλλαξε καθόλου στην πορεία;

Το αρχικό σκεπτικό ήταν να παρουσιάσουμε τη μουσική που θεωρούμε σημαντική, χωρίς αυτό φυσικά να έχει σχέση με οποιονδήποτε ελιτισμό. Ως σημαντική θεωρώ τη μουσική που έχει αντέξει στον χρόνο, που μπορεί να προκαλέσει συγκίνηση. Αυτή τη μουσική που όσο βαθύτερα την εξερευνά κανείς τόσο αποκαλύπτει νέους, κρυμμένους θησαυρούς. Τη μουσική που «μιλάει» μοναδικά στον νέο, αλλά και στον ώριμο άνθρωπο. Βέβαια, μια τέτοια μουσική χρειάζεται και την ανάλογη ερμηνεία. Από την πρώτη στιγμή κύριο μέλημά μας ήταν να εξασφαλίσουμε την υψηλότερη ποιότητα στο φεστιβάλ μας, συμπράττοντας με κορυφαίους καλλιτέχνες από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Έκτοτε, αυτή η φιλοσοφία έχει διατηρηθεί και παραμένει το κύριο μέλημά μας. Μάλιστα, θεωρώ ότι το αποτέλεσμα μάς έχει δικαιώσει και το Φεστιβάλ Μουσικής Δωματίου Χανίων δεν έχει τίποτα να ζηλέψει από επιτυχημένα φεστιβάλ της Ευρώπης.

Βέβαια, σε σχέση με το 2012, πλέον το φεστιβάλ έχει αναπτυχθεί: οι συναυλίες έχουν αυξηθεί, όπως έχουν αυξηθεί και οι συνεργασίες με τους συμμετέχοντες καλλιτέχνες. Επίσης, ενώ το Minoa Palace Resort παραμένει ο κύριος χώρος διεξαγωγής των συναυλιών, τα τελευταία χρόνια έχουμε επεκταθεί σε χώρους εκτός ξενοδοχείου, όπως το μαγικό αρχαίο θέατρο στα Άπτερα, αλλά και το Ηράκλειο, όπου φέτος θα πραγματοποιηθεί η πρώτη μας συναυλία εκτός Χανίων. Τέλος, εδώ και κάποια χρόνια ιδιαίτερη έμφαση έχει δοθεί στην ανάδειξη νέων ταλαντούχων μουσικών, στους οποίους φροντίζουμε να δίδονται ευκαιρίες ερμηνείας δίπλα στους έμπειρους, πετυχημένους ερμηνευτές.

Μετά από 13 χρόνια λειτουργίας, πώς θα αποτιμούσατε το φεστιβάλ; Π.χ. το αγάπησε το κοινό; Συμμετέχουν κυρίως Κρητικοί ή και ξένοι;

Ναι, αν κρίνω από το πλήθος του ακροατηρίου, νομίζω ότι πλέον το φεστιβάλ έχει το κοινό του, το οποίο απαρτίζεται από ανθρώπους που το αναμένουν και έρχονται κάθε χρόνο. Είναι πολύ όμορφο να επιβεβαιώνει κανείς ότι οι λάτρεις της μουσικής δεν έχουν συγκεκριμένη εθνικότητα, ηλικία, κοινωνική ή οικονομική θέση. Έτσι παρατηρούμε ότι το ακροατήριο είναι μια μίξη αλλοδαπών πελατών του ξενοδοχείου, μόνιμων κατοίκων της πόλης, αλλά και ανθρώπων που ταξιδεύουν συγκεκριμένα γι’ αυτό. Η τελευταία κατηγορία είναι μια απόδειξη ότι ο προορισμός μας μπορεί να προσελκύσει, υπό προϋποθέσεις, και πολιτιστικό τουρισμό πλην του καθιερωμένου τύπου «ήλιος και θάλασσα».

Με θεματολογία «Πόλεμος και Ειρήνη», το φετινό 13ο Φεστιβάλ Μουσικής Δωματίου Χανίων «υπενθυμίζει» την επέτειο των 80 χρόνων από τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου πολέμου. Τι σηματοδοτεί αυτή η θεματική;

Το φετινό φεστιβάλ θα ήθελα να αποτελέσει μια αφορμή για να στρέψουμε το βλέμμα μας προς τα πίσω: να αναλογιστούμε την αξία της ιστορικής γνώσης και να διδαχτούμε από το παρελθόν, το οποίο μας αποκαλύπτει και επιβεβαιώνει ότι πολλές φορές πράττουμε τα ίδια λάθη με ολέθριες συνέπειες για την ανθρωπότητα. Απ’ ό,τι φαίνεται, μια από αυτές τις φορές είναι δυστυχώς και το σήμερα, όπου η παγκόσμια ειρήνη ακροβατεί σε τεντωμένο σχοινί και πλήθος ανθρώπινων ζωών χάνεται τόσο άδικα.

Το πρόγραμμα είναι ποικίλο, αλλά εστιασμένο στη θεματολογία του, ενώ για πρώτη φορά ανοίγεστε και σε… μη μουσικά μονοπάτια, με τις συμμετοχές της ιστορικού Μαρίας Ευθυμίου που καθηλώνει με τις διαλέξεις της, αλλά και του χαρισματικού ηθοποιού Γεράσιμου Γεννατά στον ρόλο του αφηγητή στην «Ιστορία του Στρατιώτη» του Ιγκόρ Στραβίνσκι. Με βάση τις παραπάνω συμμετοχές, ποια θα θέλατε να είναι η συμβολή του 13ου Φεστιβάλ στην παγκόσμια ειρήνη;

Πράγματι, η παγκόσμια μουσική κληρονομιά βρίθει από αριστουργήματα, γραμμένα εν καιρώ πολέμου ή συσχετιζόμενα ποικιλοτρόπως με το δίπολο πόλεμος-ειρήνη. Όταν η ειρήνη κλονίστηκε από περιόδους βίας και αναταραχών, η ανθρώπινη δημιουργία εμπνεύστηκε μνημειώδη έργα τέχνης. Όπως πολύ σωστά σημειώσατε, φέτος το φεστιβάλ μας έχει μια μεγάλη ποικιλία σε περιεχόμενο. Αξίζει να αναφερθούμε σε δύο από τα μεγαλύτερα ονόματα του παγκόσμιου πιανιστικού στερεώματος, τους Ντένις Κοτζούκιν και Αλεξέι Βολοντίν, στην επέτειο από τα 100 χρόνια γέννησης του σπουδαίου Μίκη Θεοδωράκη, στα 80 και 50 χρόνια αντίστοιχα από τον θάνατο των Μπέλα Μπάρτικ και Ντμίτρι Σοστακόβιτς, δύο ηγετικών μορφών στη μουσική του 20ού αιώνα, καθώς και στην παρουσίαση της Ιστορίας του Στρατιώτη του Ιγκόρ Στραβίνσκι, γραμμένης για σύνολο μουσικών και αφηγητή. Παράλληλα, η ιστορικός Μαρία Ευθυμίου με τον συναρπαστικό λόγο της θα περιγράψει ακριβώς αυτές τις εποχές που γέννησαν τα μουσικά αριστουργήματα του φετινού φεστιβάλ, συμπληρώνοντας το «παζλ» του ιστορικού πλαισίου. Όλα τα παραπάνω πλαισιώνουν τη φετινή θεματική «Πόλεμος και Ειρήνη» και, κατά τη γνώμη μου, διακηρύττουν ένα έντονο αντιπολεμικό μήνυμα αμοιβαίας αγάπης και σεβασμού μεταξύ των ανθρώπων σε όλο τον κόσμο.

Της Ελένης Μάρκου

Τα βαθιά, ουσιαστικά πράγματα είναι πέρα από τα λόγια. Ποιος μπορεί να ορίσει ή να περιγράψει τη ζωή, την αγάπη ή την ομορφιά – αλλά και ποιος μπορεί να αρνηθεί την ύπαρξή τους; Το πιο αινιγματικό από όλα είναι η ψυχή.

Ο ορισμός ή η περιγραφή της ψυχής είναι αδύνατη, αλλά οι προσπάθειες των ποιητών και των συνθετών φαίνονται πιο επιτυχημένες από αυτές των επιστημόνων και των φιλοσόφων. Η Βιρτζίνια Γουλφ έγραψε στο διήγημά της «A Summing Up» ότι «[η Σάσα] είχε την αίσθηση ότι μέσα της κτυπούσε κάποιο πλάσμα […] που προσπαθούσε να ξεφύγει και το οποίο αποκαλούσε ψυχή». Ίσως δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα καλύτερο από αυτό.

Μερικές φορές, εκεί που οι ποιητές και οι λέξεις τους σταματούν, η μουσική αναλαμβάνει τα ηνία για να μας μεταφέρει πιο μακριά. Όπως οι σουίτες για σόλο βιολί του Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ ή οι διάλογοι του Λούντβιχ βαν Μπετόβεν μεταξύ της ψυχής και του δημιουργού της, που ακούμε στα αργά μέρη από τις τελευταίες του σονάτες για πιάνο και των κουαρτέτων του για έγχορδα.

Όταν, όμως, οι λέξεις συμμαχούν με τη μουσική του Μπαχ ή του Σούμπερτ, έρχεται το θαύμα, έρχεται η διαύγεια και, τουλάχιστον για μια στιγμή, μας δίνεται μια εικόνα ενός ανώτερου κόσμου, που ενστικτωδώς γνωρίζουμε ότι συνδέεται κάπως με αυτό που ονομάζουμε ψυχή.

Από τον Μπαχ στον Στράους

Αυτό το μυστηριώδες ον φαίνεται να έχει μια επείγουσα επιθυμία να υμνήσει τον δημιουργό του: «Η ψυχή μου υμνεί τη χάρη του Θεού», γράφει ο Μπαχ. Τα όμορφα, λυρικά περιγράμματα της μελωδίας συνδυάζονται με τα σίγουρα και σταθερά βήματα του ρυθμού, σαν κάποιος να περπατά με ανάλαφρη καρδιά. Οι λέξεις και οι μουσικές φράσεις επαναλαμβάνονται, συχνά με την ηχώ ενός βιολιού, ενός φλάουτου, ενός όμποε. Αυτές είναι χαρούμενες επαναλαμβανόμενες σκέψεις μιας ζωής χτισμένης πάνω στην πίστη.

Ο Γερμανός ποιητής Γιόχαν Βόλφγκανγκ φον Γκαίτε, στο «Άσμα των πνευμάτων πάνω από τα νερά», παρομοιάζει την ψυχή με το νερό:

«Η ψυχή του ανθρώπου / είναι σαν το νερό./ Από τον ουρανό κατεβαίνει, / στον ουρανό ανεβαίνει, / και, επιστρέφοντας πάλι /στη γη, / αλλάζει συνεχώς.» *

Σαν κύμα, σπάει στα βράχια· σαν λίμνη, είναι τόσο ήρεμη που αντανακλά τα αστέρια· σαν ποτάμι, ρέει απαλά μέσα από τις καταπράσινες κοιλάδες. «Ψυχή του ανθρώπου, / Πόσο μοιάζεις με τα νερά, / Πεπρωμένο του ανθρώπου, / Πόσο μοιάζεις με τον άνεμο!» *

Η μουσική επένδυση του Σούμπερτ ενισχύει την εντύπωση που αφήνουν τα λόγια του Γκαίτε. Η βροχή, οι θάλασσες και τα ποτάμια αποκαλύπτονται στους πλούσιους ήχους των χαμηλών εγχόρδων. Δεν υπάρχουν βιολιά, μόνο βιόλες, τσέλο και κοντραμπάσα. Μια ανδρική χορωδία – τα πνεύματα πάνω από το νερό – αιωρούνται πάνω από τα έγχορδα και τραγουδούν το τραγούδι τους.

Συναντάμε πιο εύκολα την ψυχή έξω, στη φύση. Στο τραγούδι του Ρόμπερτ Σούμαν «Mondnacht» («Σεληνόφωτη νύχτα»), ένας άνδρας στέκεται σε ένα χωράφι και κοιτάζει τα αστέρια: «Φαινόταν σαν ο ουρανός να φιλούσε σιωπηλά τη γη». Η αιθέρια φράση του πιάνου στην αρχή κατεβαίνει για να συναντήσει μια φωνητική γραμμή που ανεβαίνει για να την υποδεχτεί. Όταν ενώνουν τις φωνές τους, ο ποιητής τραγουδά: «και η ψυχή μου άνοιξε τα φτερά της, πέταξε προς τα πάνω μέσα από σιωπηλές χώρες, σαν να επέστρεφε στο σπίτι της». *

Η ψυχή μπορεί να αποκαλυφθεί και στο τέλος της ζωής, όταν μια βαθιά κούραση από τα επίγεια την κατακλύζει. Το «Beim Schlaffgehen» («Ώρα για ύπνο»), ένα από τα «Τέσσερα τελευταία τραγούδια» του Ρίχαρντ Στράους, αποτυπώνει την ομορφιά και το μυστήριο αυτής της στιγμής: «Τώρα η μέρα με κούρασε. / … Χέρια, αφήστε όλη τη δουλειά σας, / Μυαλό, ξέχνα όλες τις σκέψεις σου. / Όλο μου το είναι / λαχταρά να βυθιστεί στον ύπνο».*

Οι λέξεις σιωπούν για λίγο. Ένα σόλο βιολί αναλαμβάνει να περιγράψει την άνοδο της ψυχής, καθώς αφήνει τον κόσμο μας. Σίγουρα, σε όλη τη δυτική μουσική, αυτή είναι μια από τις πιο υποβλητικές μελωδίες. Η φωνή συνεχίζει: «Και η ψυχή, χωρίς μάρτυρες, / πετά στην έναστρη νύχτα, / στη μυριόπλευρη ζωή». *

Η ψυχή συνεχίζει το ταξίδι της

Τα «Τέσσερα τελευταία τραγούδια», που γράφτηκαν το 1948, λίγο μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, είναι μια αντήχηση της χρυσής εποχής του τραγουδιού που άνθισε στη γερμανική κουλτούρα κατά τον 18ο και 19ο αιώνα, στην ακμή της δυτικής μουσικής παράδοσης.

Γιατί ήταν τόσο βραχύβια; Μέρος της απάντησης βρίσκεται στο γεγονός ότι η έννοια, το θέμα της ψυχής, εγκαταλείφθηκε με την πάροδο των χρόνων. Δεν υπάρχει πουθενά στις πολυδιαφημισμένες, δημοφιλείς παραγωγές του σήμερα. Το κοινό, συχνά αποβλακωμένο από τη διασκέδαση που μεταμφιέζεται σε τέχνη, έχει χάσει το ενδιαφέρον του για θέματα τόσο απόκρυφα όσο η ψυχή. Είναι θαμμένη στον θόρυβο του υλισμού και των ευμετάβλητων, επιστημονικών και φιλοσοφικών ιδιοτροπιών της εποχής μας.

Ωστόσο, η ψυχή είναι εκεί. Όπως όταν βρισκόμαστε μακριά από τα φώτα της πόλης και τα αστέρια αμέσως εμφανίζονται στον ουρανό γιατί ήταν πάντα εκεί, έτσι και ο νους μας, όταν απομακρύνεται από τη ‘λάμψη’ της σύγχρονης ζωής – της ζωής στην πόλη, της τηλεόρασης, του iPhone – μπορεί να διακρίνει την ψυχή, την αιώνια, αθάνατη ψυχή. Είναι πάντα εκεί, όπως ήταν πάντα, όταν δεν θα υπάρχουν iPhone, ακόμα και όταν ο ήλιος σβήσει.

Του Raymond Beegle

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

* απόδοση στα ελληνικά, από την αγγλική μετάφραση (Σ.τ.Μ)

Ο Νικολάι Ρίμσκι-Κόρσακοφ ήταν ερωτευμένος με τη θάλασσα, η οποία ήταν η Μούσα του. Μία μέρα, καθώς βάδιζε στην παραλία της Οδησσού, η θάλασσα τού μίλησε για τον πρώτο ναυτικό της Δύσης, τον πολυμήχανο Οδυσσέα, εμπνέοντάς τον να μελοποιήσει ένα μέρος του ομηρικού έπους. Το αποτέλεσμα ήταν η σύνθεση «Μια σελίδα από τον Όμηρο, Op. 60»

Ο Ρίμσκι-Κόρσακοφ δεν είναι φυσικά ο μόνος συνθέτης που εμπνεύστηκε από ένα μεγάλο έργο της λογοτεχνίας. Η μουσική ιστορία βρίθει από συνθέσεις που συνδέονται με τη δυτική λογοτεχνική παράδοση. Ο τρόπος με τον οποίο τα κλασικά λογοτεχνικά έργα έχουν μεταφραστεί σε μουσική και συνοδεύονται από μουσική είναι απόδειξη τόσο της ιδιοφυΐας των συνθετών όσο και της αθάνατης δύναμης της λογοτεχνίας.

Από τα αρχαία έπη του Ομήρου, πριν από περισσότερα από 4.000 χρόνια έως τα σύγχρονα έπη του Τόλκιν, η μεγάλη λογοτεχνία συνεχίζει να εμπνέει μουσικές διασκευές και ερμηνείες. Τόσο η μουσική όσο και η λογοτεχνία διαθέτουν την παράξενη και αναντικατάστατη δύναμη της τέχνης: να δημιουργούν κόσμους, να μας επιτρέπουν να ζούμε νέους τρόπους ύπαρξης. Η αλληλεπίδραση μεταξύ αυτών των δύο μορφών τέχνης που χτίζουν κόσμους έχει εμπλουτίσει βαθιά η μία την άλλη κατά τη διάρκεια των αιώνων.

«Μια σελίδα από τον Όμηρο, Op. 60»

Η αρχική ιδέα του Ρίμσκι-Κόρσακοφ ήταν ένα πιο εκτεταμένο έργο. Το 1901, ζήτησε από τον Βλαντίμιρ Μπέλσκυ να γράψει το λιμπρέτο για μία όπερα με τον τίτλο «Ναυσικά».

Ωστόσο, εκείνη την περίοδο, ο Μπέλσκυ ήταν ήδη απορροφημένος από δύο άλλα λιμπρέτα. Έτσι, ο συνθέτης άρχισε να δουλεύει μόνος του ένα «μικρό σκίτσο από την Οδύσσεια», το οποίο θα μπορούσε να αποτελέσει την εισαγωγή της όπερας. Η ιδέα μιας πλήρους όπερας ξεθώριασε με την πάροδο του χρόνου, αλλά το σκίτσο έγινε ένα όμορφο αυτόνομο κομμάτι δώδεκα λεπτών.

Ξεκινά δραματικά, με πομπώδεις συγχορδίες που θυμίζουν τα κύματα της θάλασσας. Αυτές αντισταθμίζονται γρήγορα από νότες που είναι ταυτόχρονα ρομαντικές και φανταστικές. Η αρχική ένταση των χάλκινων πνευστών και οι δραματικές κλιμακώσεις δίνουν σταδιακά τη θέση τους σε ήρεμες γυναικείες φωνητικές αρμονίες, που προσθέτουν ένα άρωμα μυστηρίου και γαλήνης που θυμίζει ηλιόλουστα, παραδεισένια νησιά της Μεσογείου.

«Δον Κιχώτης: Φανταστικές παραλλαγές πάνω σε ένα θέμα ιπποτικού χαρακτήρα, έργο 35»

Ένα άλλο έργο κλασικής μουσικής με επίκεντρο έναν ηρωικό λογοτεχνικό χαρακτήρα είναι το «Δον Κιχώτης: Φανταστικές παραλλαγές σε ένα θέμα ιπποτικού χαρακτήρα, Op. 35» του Ρίχαρντ Στράους. Ο μοναχικός περιπλανώμενος ιππότης του Μιγκέλ ντε Θερβάντες, που περιπλανιέται στις ισπανικές πεδιάδες αναζητώντας ιπποτικές αποστολές πολύ μετά το τέλος της εποχής της ιπποσύνης, κέντρισε τη φαντασία του δυτικού κόσμου όταν εμφανίστηκε για πρώτη φορά το 1605. Σχεδόν 300 χρόνια αργότερα, εξακολουθούσε να συναρπάζει τους ανθρώπους, συμπεριλαμβανομένου του Γερμανού συνθέτη Ρίχαρντ Στράους.

Το 1897, ο Στράους συνέθεσε ένα «τονικό ποίημα» – ένα ορχηστρικό μουσικό έργο που απεικονίζει το περιεχόμενο ενός ποιήματος ή μυθιστορήματος – βασισμένο στον «Δον Κιχώτη».

Το επεισοδιακό μυθιστόρημα προσφερόταν για μία μουσική ερμηνεία, η οποία, σύμφωνα με τον Στράους, περιελάμβανε περισσότερα από 53 λειτουργικά μοτίβα ή θέματα. Όπως σημείωσε η Μάριαν Ουίλλιαμς Τομπίας για τη Συμφωνική Ορχήστρα της Ινδιανάπολης, το τονικό ποίημα περιγράφει θαυμάσια την ιστορία, ενώ παράλληλα αποτυπώνει και την ψυχολογική μεταμόρφωση των χαρακτήρων. Η Τομπίας ανέφερε τον μουσικό κριτικό Έρνεστ Νιούμαν, ο οποίος είπε: «Πουθενά εκτός από το έργο του λαμπρού παλιού Μπαχ δεν υπάρχει τέτοιος συνδυασμός ανεξάντλητης δημιουργικής φαντασίας».

Στη σύνθεση, ο Στράους αντιστοιχίζει τα όργανα στους χαρακτήρες. Το σόλο τσέλο (και μερικές φορές το σόλο βιολί) αντιπροσωπεύει θεματικά τον ίδιο τον Δον Κιχώτη. Το κλαρινέτο και η τενόρο τούμπα ενσαρκώνουν τον υπηρέτη του, Σάντσο Πάντσα, ενώ το όμποε εκφράζει την όμορφη αλλά άπιαστη Δουλτσινέα. Οι ήχοι του τσέλου, για παράδειγμα, είναι συχνά τολμηροί, ρέοντες και ρομαντικοί, αντανακλώντας άριστα τον χαρακτήρα του Δον Κιχώτη στο μυθιστόρημα.

Παρόμοια εφευρετικότητα συναντάται και στην Παραλλαγή II, η οποία βασίζεται σε ένα επεισόδιο του μυθιστορήματος, κατά το οποίο ο Δον Κιχώτης βλέπει ένα κοπάδι προβάτων σαν εχθρικό στρατό και του επιτίθεται. Ο Στράους μιμείται τον ήχο των ζώων χρησιμοποιώντας μία ιδιαίτερη τεχνική φυσήματος στα χάλκινα πνευστά, μια από τις πρώτες εκτεταμένες χρήσεις της τεχνικής αυτής που δίνει παράφωνο ήχο.

Όταν ρωτήθηκε ο Στράους, το 1921, ποια από τα τονικά του ποιήματα ήταν τα αγαπημένα του, συμπεριέλαβε το «Δον Κιχώτη» στα τρία πρώτα:

«Αυτά που εκφράζουν πιο καθαρά εμένα και τις απόψεις μου: «Ζαρατούστρα, Δον Κιχώτης και Ντομέστικα.»

«Ουβερτούρα από το Όνειρο καλοκαιρινής νύχτας, έργο 21»

Ο Γερμανός συνθέτης Φέλιξ Μέντελσον ήταν ένα παιδί-θαύμα, όπως και ο Μότσαρτ, αρχίζοντας μαθήματα πιάνου σε ηλικία 6 ετών και δίνοντας το πρώτο του κονσέρτο σε ηλικία 9 ετών.

Σε ηλικία μόλις 17 ετών, ο Μέντελσον συνέθεσε μια ουβερτούρα για το έργο του Σαίξπηρ «Όνειρο καλοκαιρινής νύχτας». Σύμφωνα με τα λόγια της μαέστρου Μαρίν Άλσοπ, ο Μέντελσον απελευθέρωσε τη δημιουργική του δύναμη σε αυτό το έργο με εξαιρετικό αποτέλεσμα, «αποτυπώνοντας απόλυτα τη μαγεία και την ελαφρότητα του αιθέριου κόσμου που δημιούργησε ο Σαίξπηρ».

Το έργο του Σαίξπηρ για τους εραστές που χάνονται σε ένα μαγικό δάσος πρέπει να προσέφερε στον νεαρό συνθέτη ευρύ πεδίο για καλλιτεχνική εξερεύνηση και έκφραση. Το έργο του λάμπει από χαρά, ρομαντισμό, μαγεία και βαθιές σκέψεις για την ανθρώπινη κοινωνία, το γάμο και τη φύση, όλα ντυμένα με την εξαιρετική ποίηση του Σαίξπηρ. Ο Μέντελσον εκμεταλλεύτηκε πλήρως αυτό το πλεονέκτημα.

Η ουβερτούρα ξεκινά με τέσσερις μεγαλοπρεπείς συγχορδίες και τους αέρινους ήχους του φλάουτου και των εγχόρδων, που γρήγορα αρχίζουν να χορεύουν με τη σκανταλιάρικη διάθεση των ξωτικών, θυμίζοντας το τρέξιμο των νεράιδων. Σύντομα, το κομμάτι ανοίγει σε έναν πλήρη, χαρούμενο ήχο που αποτελείται από το παιχνίδι μεταξύ των εγχόρδων και των κόρνων. Η ένταση αυξάνεται καθώς προχωρά η ουβερτούρα, αλλά δεν εγκαταλείπει την ανεμελιά που διέπει το έργο, καταλήγοντας σε ένα κωμικό και χαρούμενο φινάλε. Σε όλο το έργο, ο Μέντελσον αναμιγνύει θέματα για την αυλή της Αθήνας, τις νεράιδες, τους εραστές, ακόμη και για τον Νικ Μπόττομ, τον υφαντή. Όπως ο Στράους, ο Μέντελσον χρησιμοποιεί έξυπνη ενορχήστρωση για να μιμηθεί τους ήχους των ζώων – όπως τον γάιδαρο του μαγεμένου Μπόττομ, που τον αποδίδει με ένα «χι-χα» από τα έγχορδα.

«Ο δρόμος συνεχίζεται παντοτινά: Ποιήματα και τραγούδια της Μέσης Γης»

Ο μεγάλος συγγραφέας φαντασίας Τζ.Ρ.Ρ. Τόλκιν έγραψε δεκάδες τραγούδια για τα λογοτεχνικά του έργα σχετικά με το φανταστικό βασίλειο της Μέσης Γης, συμπεριλαμβανομένων του «Άρχοντα των Δαχτυλιδιών» και του «Χόμπιτ».

Αν και στα βιβλία του υπάρχουν μόνο ως στίχοι, μετά τη δημοσίευση και τη διάδοση των έργων, ορισμένοι μουσικοί έδειξαν ενδιαφέρον για αυτά τα τραγούδια. Ένας από αυτούς ήταν ο Βρετανός συνθέτης, τραγουδιστής και διασκεδαστής Ντόναλντ Σουάν. Σε συνεργασία με τον ίδιο τον Τόλκιν, ο Σουάν μελοποίησε τις μπαλάντες, τα ταξιδιωτικά τραγούδια και τα ποιήματα του Τόλκιν σύμφωνα με την παράδοση της βρετανικής λαϊκής μουσικής.

Δημοσίευσε αυτά τα γραφικά κομμάτια στο βιβλίο The Road Goes Ever On: Poems & Songs of Middle Earth, το οποίο εγκρίθηκε από τον Τόλκιν. Ο ίδιος ο συγγραφέας πρόσθεσε σημειώσεις και σχόλια στο βιβλίο. Όπως εξήγησε ο Στιούαρτ Χέντρικσον στην ηχογράφηση των τραγουδιών, όλα εκτός από ένα προέρχονται από το «Άρχοντας των Δαχτυλιδιών». Ένα τραγούδι μάλιστα τραγουδιέται στα ελφικά, τη γλώσσα που επινόησε ο Τόλκιν.

Σε όσους έχουν διαμορφώσει μία μουσική εντύπωση για τη Μέση Γη από την αριστουργηματική μουσική επένδυση του Χάουαρντ Σορ για τις κινηματογραφικές μεταφορές του Πήτερ Τζάκσον, οι ερμηνείες του Σουάν μπορεί να φανούν λίγο περίεργες. Κατ’ αρχάς, η ηχογράφηση του Χέντρικσον χρησιμοποιεί πιάνο, το οποίο δεν είναι όργανο που ανήκει στη Μέση Γη. Παρ’ όλα αυτά, τα τραγούδια είναι γοητευτικά και συγκινητικά. Έχουν μια σαφή σύνδεση με αυτό που γνωρίζουμε για τη μεσαιωνική ή ακόμα και την αρχαία μουσική, η οποία συχνά βασίζεται σε σόλο φωνή συνοδευόμενη από λιτή ενορχήστρωση. Σίγουρα, το γεγονός ότι ο ίδιος ο συγγραφέας ενέκρινε αυτές τις ερμηνείες τούς προσδίδει, αναμφίβολα, ένα βαθμό αξιοπιστίας.

Ο Ντάγκντα, θεός της ιρλανδικής μυθολογίας, είχε στην κατοχή του μια άρπα διαφορετική από όλες τις άλλες. Ονομάζονταν «Uaithne», που σημαίνει «η τετράγωνη μουσική», και ήταν ένα πλούσια διακοσμημένο έγχορδο όργανο κατασκευασμένο από ξύλο βελανιδιάς. Είχε επίσης μαγικές δυνάμεις. Τραβώντας τις χορδές του, ο Ντάγκντα μπορούσε να επηρεάσει τα συναισθήματα των ανθρώπων και να ελέγχει τον καιρό.

Υπάρχουν αρκετές παραλλαγές του μύθου για τη μαγική άρπα του Ντάγκντα, αλλά η παράδοση λέει ότι όταν οι Φομόριαν (φυλή υπερφυσικών όντων) ετοιμάζονταν να πολεμήσουν τους Τουάθα Ντε Ντάναν, μια ομάδα θεϊκών όντων που αναζητούσαν τη σοφία και την προστασία του Ντάγκντα, αποφάσισαν να κλέψουν την άρπα του Ντάγκντα, την πηγή της δύναμής του, για να αποκτήσουν το πλεονέκτημα.

Καθώς η μάχη συνεχιζόταν, οι Φομόριαν συνειδητοποίησαν ότι ακόμη υστερούσαν στη μάχη. Παρ’ όλα αυτά, πίστευαν ότι οι πιθανότητες ήταν υπέρ τους, επειδή είχαν στην κατοχή τους τη μαγική άρπα.

Μόλις οι Τουάθα Ντε Ντάναν και ο Ντάγκντα συνειδητοποίησαν ότι η άρπα έλειπε, έφυγαν αμέσως για να τη βρουν. Όταν συνάντησαν έναν μεγάλο στρατό Φομόριαν που κοιμόταν, αναρωτήθηκαν πώς θα μπορούσαν να ανακτήσουν αυτό που δικαιωματικά ανήκε στον Ντάγκντα. Καθώς σκεφτόντουσαν τις επιλογές τους, ο Ντάγκντα άπλωσε τα χέρια του σαν να ήθελε να αγκαλιάσει κάποιον και φώναξε την άρπα του.

Καθώς περίμενε με τα χέρια ανοιχτά, η άρπα του, που κρεμόταν στον τοίχο, ξεκρεμάστηκε αμέσως και πέταξε προς το μέρος του. Οι Φομόριαν ξύπνησαν και προσπάθησαν να πολεμήσουν, αλλά ο Ντάγκντα άρχισε να παίζει.

Πρώτα, έπαιξε μια μελωδία τόσο ζωηρή και χαρούμενη που η αντίπαλοι άρχισαν να χορεύουν τόσο έντονα πετώντας τα όπλα τους. Στη συνέχεια, έπαιξε μια θλιμμένη μελωδία και οι Φομόριαν έκλαψαν παρά τη θέλησή τους. Τέλος, τους έπαιξε μια μελωδία για ύπνο. Οι Φομόριαν αποκοιμήθηκαν απαλά και οι Τουάθα Ντε Ντανάν έφυγαν. Κανείς δεν τόλμησε ποτέ ξανά να κλέψει τη μαγική άρπα του Ντάγκντα.

Μια ευρύτερη μουσική εικόνα

Η ιστορία της μαγικής άρπας του Ντάγκντα είναι αντιπροσωπευτική της ευρύτερης μουσικής εικόνας της Ιρλανδίας. Χριστιανικά αντικείμενα και χειρόγραφα από το Σμαραγδένιο Νησί, που χρονολογούνται από τον 8ο αιώνα, περιέχουν απεικονίσεις του οργάνου.

Το 1185, ο πρίγκιπας Ιωάννης της Αγγλίας επισκέφθηκε το Γουότερφορντ, πόλη της επαρχίας Μάνστερ, στη νοτιοανατολική Ιρλανδία. Σύμφωνα με το EPIC, το Ιρλανδικό Μουσείο Μετανάστευσης, έμεινε έκθαμβος από το πόσο καλά έπαιζαν οι Ιρλανδοί άρπα.

Είπε για το παίξιμο της άρπας από τους Ιρλανδούς: «Είναι ασύγκριτα πιο επιδέξιοι από οποιονδήποτε άλλο λαό έχω ακούσει.» Ενώ το παίξιμο της άρπας από τους Βρετανούς ήταν, κατά τη γνώμη του, «αργό και τραχύ», οι ερασιτέχνες αρπιστές της Ιρλανδίας έπαιζαν «ζωντανές και γρήγορες» νότες, που κατά τη γνώμη του έδιναν στη μουσική μια γλυκιά αρμονία.

Η άρπα έχει ανακηρυχθεί εθνικό σύμβολο της Ιρλανδίας αρκετές φορές στην ιστορία. Το 1541, όταν η χώρα βρισκόταν υπό βρετανική κυριαρχία, ο βασιλιάς Ερρίκος Η΄ ανακοίνωσε επίσημα ότι η άρπα θα ήταν το σύμβολο του ιρλανδικού βασιλείου. Και το 1922, μετά την ανεξαρτησία της από το Ηνωμένο Βασίλειο, η άρπα αναγνωρίστηκε για άλλη μια φορά ως το επίσημο έμβλημα της Ιρλανδίας.

Οι πρώτες αναφορές

Ως ένα από τα παλαιότερα όργανα της καταγεγραμμένης ιστορίας, οι πρώτες αναφορές στην άρπα χρονολογούνται από το 15.000 π.Χ., σύμφωνα με ένα από τα κορυφαία κέντρα τέχνης της Νέας Υόρκης, το Κέντρο Μουσικής Κάουφμαν.

Η άρπα υπήρχε σε μερικές από τις αρχαιότερες κοινωνίες του κόσμου, από την Ελλάδα και την Αίγυπτο στη Μεσόγειο, και τη Μεσοποταμία και την Περσία στη Μέση Ανατολή,  έως την Κίνα και την Ινδία στην Ανατολή. Μέχρι τον Μεσαίωνα, το όργανο είχε εξαπλωθεί σε όλη την Ευρώπη. Αργότερα, η άρπα έγινε απαραίτητο στοιχείο της αναδυόμενης λαϊκής μουσικής σκηνής της πρώιμης Αμερικής.

Παραλλαγές άρπας απαντούν σε διάφορους πολιτισμούς, συμπεριλαμβανομένης της τοξωτής άρπας της αρχαίας Αιγύπτου, που ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής. Είχε πέντε μόλις χορδές και καμπυλωτό σχήμα κουτάλας. Η σύγχρονη άρπα συναυλιών είναι εντελώς διαφορετική: διαθέτει ξύλινο τριγωνικό πλαίσιο, σαράντα επτά χορδές, και επτά πεντάλ που ελέγχουν το ύψος του ήχου και καλύπτουν τις διάφορες τονικές κλίμακες.

Η λέξη «άρπα» σημαίνει «τραβάω» – η ονομασία προήλθε από πολλές επιρροές, αγγλοσαξονικές και οι γερμανικές μεταξύ άλλων.

Ο ήχος της άρπας είναι ξεχωριστός. Μπορεί να παίξει πολύ δυνατά λόγω του ισχυρού ηχείου της, αλλά και απαλά, σχεδόν αγγελικά, χάρη στην ακρίβεια και τον έλεγχο που μπορεί να έχει ο αρπιστής.

Η άρπα ως σύμβολο

Σημαντικοί φιλοσόφοι του δυτικού πολιτισμού, από την αρχαιότητα έως σήμερα, χρησιμοποίησαν την άρπα ως μεταφορά στα γραπτά τους.

Ο Αριστοτέλης χρησιμοποίησε την εξάσκηση στην άρπα για να μεταφέρει το ότι οι αρετές δεν είναι έμφυτες, αλλά πρέπει να καλλιεργηθούν:

Στην «Ηθική Νικομάχεια», λέει: «Τις αρετές, από την άλλη πλευρά, τις αποκτούμε πρώτα με την πράξη, όπως κάνουμε με τις τέχνες. Μαθαίνουμε μια τέχνη ή ένα επάγγελμα κάνοντας τα πράγματα που θα πρέπει να κάνουμε όταν τα έχουμε μάθει: για παράδειγμα, οι άνδρες γίνονται οικοδόμοι χτίζοντας σπίτια και αρπιστές παίζοντας άρπα. Ομοίως, γινόμαστε δίκαιοι κάνοντας δίκαιες πράξεις, εγκρατείς δείχνοντας εγκράτεια, γενναίοι κάνοντας γενναίες πράξεις».

Ένας άλλος στοχαστής, ο Φράνσις Μπέικον, συνέκρινε την υγεία της φύσης ενός ανθρώπου με την αρμονία μιας άρπας. Ο Λονδρέζος φιλόσοφος ήταν μεταξύ εκείνων που έθεσαν τις βάσεις του Διαφωτισμού, που επικράτησε στην Ευρώπη από τα τέλη του 16ου αιώνα έως τις αρχές του 19ου αιώνα.

Στο βιβλίο του «The Advancement of Learning» (Η πρόοδος της μάθησης) γράφει: «Ο ρόλος της ιατρικής δεν είναι παρά να συντονίζει την περίεργη άρπα του ανθρώπινου σώματος και να την επαναφέρει στην αρμονία».

Της Rebecca Day