EVENTS

Στην καρδιά της Ελλάδας, όπου οι αρχαίες παραδόσεις συναντούν τις ζωηρές αποχρώσεις της άνοιξης, η Καθαρά Δευτέρα αναδύεται ως μια ημέρα γεμάτη με την υπόσχεση της ανανέωσης και του πνευματικού προβληματισμού. Είναι μια μέρα που ο αέρας γεμίζει με το χαρούμενο φτερούγισμα των χαρταετών, τα τραπέζια στολίζονται με σαρακοστιανά εδέσματα και οι οικογένειες συγκεντρώνονται για να σηματοδοτήσουν την έναρξη της Μεγάλης Σαρακοστής. Μια εκδήλωση του Pam’s Pan προσέθεσε μια μοναδική γεύση στις εορταστικές συγκεντρώσεις, συνδυάζοντας το πλούσιο μωσαϊκό των ελληνικών εθίμων με την ουσία της παγκόσμιας συντροφικότητας και της πολιτιστικής ανταλλαγής.

Η Παμ Νταϊβενφόρντεν (Pam Duivenvoorden), Ολλανδή σεφ με βαθιά αγάπη για τον ελληνικό πολιτισμό, έχει κάνει την Ελλάδα σπίτι της, διοχετεύοντας το πάθος της για το φαγητό στη γεφύρωση πολιτισμικών διαφορών. Μαζί με τον σύζυγό της Αλέξανδρο Κοκκινάκη, η Παμ ηγείται του οργανισμού «Το σταυροδρόμι» (The Crossroads) και του Pam’s Pan, πρωτοβουλίες που δεν αφορούν μόνο τη μαγειρική τέχνη, αλλά και τη δημιουργία χώρων για ουσιαστικές ανθρώπινες σχέσεις, παραθέτοντας γεύματα συνδυασμένα με ελκυστικά θέματα συζήτησης.

Αυτή η Καθαρά Δευτέρα έγινε ξεχωριστή χάρη στην εκδήλωση που διοργάνωσε η Παμ, η οποία έφερε στο ίδιο τραπέζι Έλληνες και διεθνείς ταξιδιώτες. Το τραπέζι στήθηκε σε έναν αρχαιολογικό χώρο, στην Αρχαία Πόλη της Μεγαλόπολης, κάτι που έκανε την ατμόσφαιρα ιδιαίτερη. Το θέμα ήταν οι πασχαλινές παραδόσεις σε όλους τους πολιτισμούς, προσφέροντας μια πλούσια παλέτα αφηγήσεων και τελετουργιών, που υπογραμμίζουν τα οικουμενικά θέματα της ανανέωσης, της ελπίδας και της κοινότητας. Αυτή η συγκέντρωση ήταν αντιπροσωπευτική της αποστολής της Παμ: να χρησιμοποιεί το φαγητό ως παγκόσμια γλώσσα που ξεπερνά τα σύνορα και να γιορτάζει την ποικιλομορφία στην ενότητα.

Το ταξίδι της Παμ εμπνέει, αποτελώντας παράλληλα απόδειξη του πώς το να ακολουθεί κανείς το πάθος του μπορεί να οδηγήσει σε ουσιαστική συνεισφορά στην κοινωνία. Αφότου η Παμ εγκαταστάθηκε στην Ελλάδα, παρακολούθησε μία σχολή μαγειρικής, όχι μόνο για να κατακτήσει τις μαγειρικές τέχνες, αλλά και για να συνθέσει τη μάθησή της στον ιστό της πολιτιστικής ανταλλαγής. Σήμερα, η Παμ, μαζί με το σωματείο The CrossRoad, διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στη φιλοξενία ταξιδιωτών και Ευρωπαίων φοιτητών, κυρίως μέσω του προγράμματος Erasmus+, εμπλουτίζοντας την εμπειρία τους με μια γεύση τοπικής φιλοξενίας και παγκόσμιας φιλίας.

Η εκδήλωση της Καθαράς Δευτέρας αποτελεί υπόδειγμα του πώς οι παραδόσεις μπορούν και να διατηρηθούν και να μοιραστούν σε ένα παγκόσμιο πλαίσιο. Οι συμμετέχοντες δοκίμασαν μια ποικιλία από σαρακοστιανά πιάτα, περιλαμβανομένων της παραδοσιακής λαγάνας και μιας ποικιλίας θαλασσινών, με κάθε πιάτο να αφηγείται ιστορίες για την προέλευση και τη σημασία του.

Η Καθαρά Δευτέρα σηματοδοτεί την πρώτη ημέρα των σαράντα ημερών της παραδοσιακής ελληνορθόδοξης νηστείας, η οποία, σε αντίθεση με το Ραμαζάνι, δεν σημαίνει ότι δεν τρώμε. Κατά τη διάρκεια της νηστείας, είναι ορισμένα τρόφιμα (το κρέας, τα γαλακτοκομικά προϊόντα και τα ψάρια – εκτός από τα οστρακοειδή) αυτά που δεν καταναλώνονται καθόλου.

Οι πασχαλινές παραδόσεις σε διαφορετικούς πολιτισμούς ως θέμα συζήτησης ήταν το έναυσμα για έναν συναρπαστικό διάλογο, εμπλουτίζοντας την κατανόηση και την εκτίμηση όλων για τις διαφορετικές πρακτικές και πεποιθήσεις τους. Το Pam’s Pan και το «Σταυροδρόμι» δεν φιλοξενούν απλώς εκδηλώσεις – χτίζουν γέφυρες. Μέσω των πρωτοβουλιών τους, η Παμ και ο Αλέξανδρος έχουν δημιουργήσει μια ζωντανή κοινότητα όπου η μάθηση και η ανταλλαγή ευδοκιμούν. Οι προσπάθειές τους αποδεικνύουν τη δύναμη του φαγητού να φέρνει τους ανθρώπους κοντά, να πυροδοτεί συζητήσεις που ίσως δεν θα είχαν γίνει ποτέ διαφορετικά και να ενισχύει την αίσθηση του ανήκειν μεταξύ ατόμων από όλα τα κοινωνικά στρώματα.

Το μενού που δημιούργησε η Παμ ήταν το εξής:

Το σαρακοστιανό μενού της Παμ

Σαλάτες

Σαλάτα με γλυκιά ψητή πατάτα, σπιτικό αποξηραμένο κρεμμύδι και βινεγκρέτ καπνιστής πάπρικας
Σπανάκι σπιτικής καλλιέργειας με φράουλα, καραμελωμένα φουντούκια και βινεγκρέτ βαλσάμικου
Σισιλιάνικη σαλάτα με πορτοκάλι, φινόκιο και ελιές

Κύρια πιάτα

Χταπόδι σε σάλτσα κόκκινου κρασιού με μέλι και ρίγανη
Λεμονάτα σπαγγέτι με ολόκληρες γαρίδες σωταρισμένες στο κέλυφος
Μύδια στον ατμό σε λευκό κρασί με σκόρδο και μαϊντανό

Ορεκτικά

Ταραμοσαλάτα με λάδι βασιλικού και λαγάνα
Φάβα με κρεμμύδια και καπαρόφυλλα
Ντολμαδάκια με ρύζι και φρέσκα μυρωδικά

Επιδόρπια

Καραμελωμένο νηστίσιμο ρυζόγαλο με φρέσκα κόκκινα φρούτα και δυόσμο
Χρυσός χαλβάς από σιμιγδάλι με καβουρδισμένους ξηρούς καρπούς

Σισιλιάνικη σαλάτα της Παμ

Υλικά

1 μεγάλο βολβό φινόκιο, σε λεπτές φέτες
1 πορτοκάλι
1 πορτοκάλι σανγκουίνι
¼ φλιτζάνι ελιές Καλαμών
Φρέσκο μαύρο πιπέρι
Αλάτι με νιφάδες θάλασσας (αφράλα)
Εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο
Φρέσκο θυμάρι (αλλά μπορείτε να πειραματιστείτε και με άλλα μυρωδικά, όπως δυόσμο, βασιλικό ή άνηθο)

Εκτέλεση

Προετοιμάστε το βολβό φινόκιο, κόβοντας τα κοτσάνια και αφαιρώντας το εξωτερικό στρώμα. Κόβετε το βολβό σε λεπτές φέτες, με ένα κοφτερό μαχαίρι ή με τον ειδικό τρίφτη λαχανικών.

Αφαιρέστε τις φλούδες από τα δύο πορτοκάλια, απομακρύνοντας τα κουκούτσια.

Τοποθετήστε τα υλικά σε ένα πιάτο, περιχύστε τα με το ελαιόλαδο, αλάτι, πιπέρι και φρέσκα μυρωδικά.

Αυτή η σαλάτα αναδεικνύει την τραγανότητα του φινόκιο, τη γλυκύτητα των πορτοκαλιών και την αλμύρα των ελιών, που συμπληρώνεται από τα βότανα.

Η ποιότητα των υλικών είναι το κλειδί, γι’ αυτό προτείνω να φτιάξετε αυτή τη σαλάτα την κατάλληλη εποχή. Καλή σας όρεξη!

Της Pam Duivenvoorden (Pam’s Pan)

Επιμέλεια: Αλία Ζάε

Για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά θα μπορεί το κοινό να παρακολουθήσει τον κύκλο «Συμφωνικές βραδιές», τη σειρά συναυλιών της Φιλαρμόνιας Ορχήστρας Αθηνών στο Αμφιθέατρο «Ιωάννης Δεσποτόπουλος» του Ωδείου Αθηνών.

Η συναυλία με τίτλο «Ταξίδι στον 20ο αιώνα» είναι η πρώτη συναυλία για τη σεζόν 2023-2024 και δίνεται στο πλαίσιο της συνεργασίας της Φιλαρμόνιας με το Ωδείο Αθηνών – συνεργασία που εγκαινιάστηκε στα τέλη του 2022 και έχει ήδη γίνει ένα σημαντικός θεσμός στα μουσικά πράγματα της Πρωτεύουσας.

Η συναυλία πραγματοποιείται απόψε, Παρασκευή 27 Οκτωβρίου, και περιλαμβάνει δύο έργα σημαντικών Ελλήνων συνθετών, του εν ζωή Δημήτρη Τερζάκη και του Πέτρου Πετρίδη (1892-1977). Στο πόντιουμ θα ανέβει ο καλλιτεχνικός διευθυντής της Φιλαρμόνιας, διακεκριμένος και διεθνούς φήμης αρχιμουσικός, Βύρων Φιδετζής. Η μελέτη, η καλλιτεχνική ερμηνεία και η προβολή του έργου των Ελλήνων συνθετών είναι ο κύριος καταστατικός στόχος της Φιλαρμόνιας από την ίδρυσή της και η ειδοποιός της διαφορά από τις άλλες ελληνικές ορχήστρες. Η Φιλαρμόνια και οι άνθρωποί της πιστεύουν ότι το έργο των δημιουργών της πατρίδας μας δεν ακούγεται και δεν προβάλλεται όσο συχνά του αξίζει.

Το 2ο Κοντσέρτο για Πιάνο του Πέτρου Πετρίδη θα ηχογραφηθεί μέσα στον Οκτώβριο στο στούντιο της ορχήστρας και θα εκδοθεί στη σειρά δίσκων ακτίνας της Φιλαρμόνιας, που αριθμεί ήδη πέντε δίσκους και ετοιμάζει άλλους πέντε. Σολίστ η Αλεξάνδρα Νομίδου. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει επίσης ένα έργο του Γάλλου συνθέτη Darius Milhaud, το Κοντσέρτο για Βιολοντσέλο αρ. 1, με σολίστ τον Γιάννη Τσιτσελίκη και την 4η Συμφωνία του Honegger «Deliciae Basilenses». Κοινός παρονομαστής ο 20ος αιώνας, μία εποχή έντονων αναζητήσεων και αλλαγών στη μουσική των προηγούμενων αιώνων.

Σολίστ:

Αλεξάνδρα Νομίδου, πιάνο,

Γιάννης Τσιτσελίκης, βιολοντσέλο

Μουσική Διεύθυνση:

Βύρων Φιδετζής

Πρόγραμμα:

Δημήτρης Τερζάκης, Λάχεσις

Darius Milhaud, Κοντσέρτο για Βιολοντσέλο no 1

Πέτρος Πετρίδης, Κοντσέρτο για πιάνο αρ. 2

Honegger, Symph. No 4, Deliciae Basilienses

ΩΔΕΙΟΝ ΑΘΗΝΩΝ

Ρηγίλλης & Βασιλέως Γεωργίου Β΄ 17-19, 106 75 Αθήνα (μετρό <Ευαγγελισμός>)
Τηλέφωνο: 210 7240673 (καθημερινές 11.00-19.00)
Fax: 210 7211530
Email: info@athensconservatoire.gr

Μ. Μπ.

Το διεθνούς φήμης αριστούργημα του Γκέοργκ Φρήντριχ Χέντελ (Georg Friederich Händel, 1685-1759), «Σεμέλη», θα παρουσιαστεί στο Ολύμπια, Δημοτικό Μουσικό Θέατρο «Μαρία Κάλλας» στις 3, 4, 8 και 10 Νοεμβρίου στις 19.00, με τη Συμφωνική Ορχήστρα Δήμου Αθηναίων και τη Χορωδία Δωματίου Αθηνών.

Το έργο αφηγείται την ιστορία της Σεμέλης, μιας ακόμη θνητής που ερωτεύεται ο Δίας. Η «Σεμέλη» είναι η πρώτη μεγάλη διεθνής συμπαραγωγή του νέου Ολύμπια, σε σκηνοθεσία και μουσική διεύθυνση του Γιώργου Πέτρου.

Πρόκειται για ένα έργο σπάνιο, με έντονα κωμικό χαρακτήρα, που ανεβαίνει με σύγχρονη ματιά και μια εντυπωσιακή διανομή από διεθνείς τραγουδιστές με ειδίκευση στην παλαιά μουσική.

Η ελληνική μυθολογία είχε βρεθεί στο επίκεντρο του αφιερώματος «Hellas!» κι έτσι η «Σεμέλη» παρουσιάστηκε τον Μάιο του 2023 στο πλαίσιο του Διεθνούς Φεστιβάλ Händel του Γκέτιγκεν (Γερμανία), με το οποίο συνεργάζονται ο Δήμος Αθηναίων και το Θέατρο Ολύμπια. Μετά την πρεμιέρα στο Γκέτιγκεν τον Μάιο του 2023, η όπερα ανεβαίνει στη σκηνή του Ολύμπια, σε μια άκρως διασκεδαστική σκηνοθεσία του διεθνούς ακτινοβολίας Γιώργου Πέτρου, που τονίζει τα κωμικά, όσο και τα δραματικά στοιχεία της πλοκής ενός μουσικού δράματος βασισμένου στις «Μεταμορφώσεις» του Οβίδιου, που ο ίδιος ο συνθέτης χαρακτηρίζει ως «κοσμικό ορατόριο».

Κορυφαίοι τραγουδιστές με ειδίκευση στην παλαιά μουσική ερμηνεύουν τους βασικούς ρόλους, μεταξύ αυτών το νέο αστέρι της μπαρόκ σκηνής, η Ελβετή σοπράνο Μαρί Λυς.

Ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Ολύμπια, Δημοτικού Μουσικού Θεάτρου Μαρία Κάλλας, Ολιβιέ Ντεκότ σημειώνει:

«Η “Σεμέλη” είναι η πρώτη μεγάλη διεθνής συμπαραγωγή του νέου Ολύμπια, σε σκηνοθεσία και μουσική διεύθυνση του Γιώργου Πέτρου, παγκοσμίως καταξιωμένου γνώστη της μουσικής του Χέντελ και καλλιτεχνικού διευθυντή του Διεθνούς Φεστιβάλ Händel του Göttingen.

Πρόκειται για ένα έργο σπάνιο, με έντονα κωμικό χαρακτήρα, που ανεβαίνει με σύγχρονη ματιά και μια εντυπωσιακή διανομή από διεθνείς τραγουδιστές με ειδίκευση στην παλαιά μουσική, όπως η Ελβετή σοπράνο Μαρί Λυς και ο Βρετανός τενόρος Τζέρεμυ Όβεντεν».

Από την πλευρά του και τον δικό του σημαίνοντα ρόλο στην παραγωγή, ο Γιώργος Πέτρου συμπληρώνει πως: «Μετά από την υπέροχη εμπειρία 5 παραστάσεων στο ιστορικό διεθνές φεστιβάλ Χέντελ του Γκέτιγκεν, είμαι πολύ χαρούμενος που η ομάδα της “Σεμέλης” ξανασμίγει στην Αθήνα, στο θέατρο Ολύμπια.

»Η Σεμέλη επιστρέφει στην χώρα της με ένα λαμπρό διεθνές καστ και σημαντικές περγαμηνές του διεθνούς Τύπου. Με μεγάλη ανυπομονησία επίσης, περιμένω να ξαναδουλέψω με την Συμφωνική Ορχήστρα του Δήμου Αθηναίων, που έχει να αντιμετωπίσει ένα από τα δυσκολότερα έργα του 18ου αιώνα. Ελπίζουμε αυτό το αριστούργημα του Χέντελ να χαρίσει δυνατές συγκινήσεις στο αθηναϊκό κοινό μέσα από αυτό το ταξίδι στον μαγικό κόσμο της μπαρόκ όπερας.»

Μουσική διεύθυνση / Σκηνοθεσία: Γιώργος Πέτρου

Σκηνικά / Κοστούμια: Πάρις Μέξης

Σχεδιασμός φωτισμών: Στέλλα Κάλτσου

Βοηθός σκηνοθέτη: Κωνσταντίνα Ψωμά

Διδασκαλία χορωδίας: Αγαθάγγελος Γεωργακάτος

Σεμέλη: Marie Lys

Δίας: Jeremy Ovenden

Ινώ/Ήρα: Dara Savinova

Αθάμας: Rafał Tomkiewicz

Κάδμος/Ύπνος/Αρχιερέας: Gianluca Margheri

Ίρις/Έρωτας: Μαριλένα Στριφτόμπολα

Συμφωνική Ορχήστρα Δήμου Αθηναίων και Χορωδία Δωματίου Αθηνών

Συμπαραγωγή με το Internationale Händel-Festspiele Göttingen

Της Μ. Μπάλτα

Την Τετάρτη, 18 Οκτωβρίου 2023, στις 7 μ.μ., ο Μουσικός Εκδοτικός Οίκος Παπαγρηγορίου-Νάκας θα παρουσιάσει στον Φιλολογικό Σύλλογο «Παρνασσό» (Πλατεία Καρύτση 8) τη μουσική έκδοση «Συμφωνική Ορθόδοξη Λειτουργία» (Missa Graeca) του αείμνηστου συνθέτη Δημήτρη Παπαποστόλου.

Επιμελητής της έκδοσης είναι ο Ευάγγελος Κατσιναβάκης, γλωσσολόγος (διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών), φιλόλογος και μουσικός, ο οποίος και τη συμπλήρωσε με μουσικολογική μελέτη, όπου σκιαγραφεί τις εξελικτικές τάσεις της ελληνικής παραδοσιακής μουσικής κατά τη διάρκεια των δύο τελευταίων αιώνων και καθορίζει τη θέση της Συμφωνικής Ορθόδοξης Λειτουργίας εντός του σκιαγραφούμενου πλαισίου. Τονίζει πως ο Δημήτρης Παπαποστόλου συνδύασε με απόλυτη επιτυχία στη Συμφωνική Ορθόδοξη Λειτουργία μια αυθεντική ελληνική αρμονία με καινοφανή στην ορθόδοξη λειτουργική μουσική ρυθμικά στοιχεία και τη χαρακτηρίζει ως έργο με υψηλό επίπεδο συνθετικής έμπνευσης.

Η έκδοση περιλαμβάνει Εισαγωγικό Σημείωμα του Συνθέτη, ο οποίος, μεταξύ άλλων, επισημαίνει: «Ο ήχος της Συμφωνικής Ορθόδοξης Λειτουργίας εκπορεύεται από την αρχαία ελληνική μουσική, εναγκαλίζεται με το βυζαντινό μέλος, προσπαθεί να καλύψει την πολιτιστική και πολιτισμική στασιμότητα που έφερε στην Ελλάδα η Φραγκοκρατία και Τουρκοκρατία για πέντε και πλέον αιώνες και δημιουργεί γέφυρες για να διαπεράσει τον ελληνικό ήχο μέσα από τις χαμένες για την πατρίδα μας ιστορικές “αναγεννήσεις”… Με αυτή την ευθύνη της συνέχειας, προσπάθησα μέσα στον θρησκευτικό ήχο να διαπεράσω αποχρώσεις και ανταύγειες της δημοτικής μας μουσικής. Προσδοκώ ότι ο πολύπτυχος αρμονικός μανδύας των ηχητικών χρωμάτων και ρυθμών που καθρεφτίζει το ρυθμικό φορτίο των αρχαιοελληνικών κειμένων, δεμένο άρρηκτα με την οκτάηχο, θα ενδύσει τον ψυχισμό του ακροατή».

Το βιβλίο προλογίζει ο Αρχιεπίσκοπος Αλβανίας Αναστάσιος, τονίζοντας ότι η Συμφωνική Ορθόδοξη Λειτουργία του Δημήτρη Παπαποστόλου αγγίζει βαθιά την ψυχή, συγκινεί και ανυψώνει πνευματικά.

Η έκδοση συνοδεύεται από CD της Συμφωνικής Ορθόδοξης Λειτουργίας ερμηνευμένης από την καταξιωμένη διεθνώς Πειραματική Χορωδία του Δ.Π., μαζί με άλλες πέντε χορωδίες από διάφορα μέρη της Ελλάδας και από το οργανικό σύνολο του συνθέτη Pro Arte, αποτελούμενο από μέλη της Συμφωνικής Ορχήστρας της ΕΡΤ.

Ομιλητές:

Δημήτρης Παπαδημητρίου, συνθέτης

Άκης Γκολφίδης, μηχανικός ήχου

Ευάγγελος Κατσιναβάκης, γλωσσολόγος PhD, φιλόλογος, μουσικός

Θωμάς Λουζιώτης, Πρόεδρος της Στέγης Ελληνικών Χορωδιών

Συντονιστής: Κωστής Τσιάκαλος, δημοσιογράφος – συγγραφέας

Η ηθοποιός Λουκία Πιστιόλα θα διαβάσει κείμενο του συνθέτη.

Η πρώτη έκδοση του Ομήρου που τυπώθηκε στη Φλωρεντία το 1488 σε επιμέλεια του λόγιου Έλληνα Δημητρίου Χαλκοκονδύλη. Η πρώτη από τις τρεις διαδοχικές εκδόσεις των ομηρικών επών από τον Ιταλό Ουμανιστή τυπογράφο Άλδο Μανούτιο που τυπώθηκε στη Βενετία το 1504. Η συντομευμένη νεοελληνική παράφραση της Ιλιάδας από τον Νικόλαο Λουκάνη που τυπώθηκε στη Βενετία το 1526 και κοσμείται από υπέροχες ξυλογραφίες. Οι εντυπωσιακές εικονογραφημένες εκδόσεις του Flaxman.

Τα παραπάνω είναι μερικά μόνο από τα εξέχοντα κομμάτια της έκθεσης «Ο Όμηρος στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη: Σπάνιες Εκδόσεις Ομηρικών Επών», που θα πραγματοποιηθεί από 3/10 έως 24/10 στο Κεντρικό Αναγνωστήριο της Γενναδείου Βιβλιοθήκης, της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών (Σουηδίας 61, Κολωνάκι), με αφορμή τη διάλεξη στις 3 Οκτωβρίου της Δόκτορος Έμιλι Γουίλσον (Emily Wilson), κορυφαίας μελετήτριας και μεταφράστριας του Ομήρου – η “Ιλιάδα” της μόλις κυκλοφόρησε από τον οίκο W.W. Norton & Company.

«Με αφορμή την ομιλία υπήρξε η σκέψη να δώσουμε στο κοινό την ευκαιρία να δει κάποια κομμάτια από τη Συλλογή του Ιωάννη Γενναδίου. Πηγή έμπνευσης για την έκθεση είναι, όπως και σε άλλες εκθέσεις μας, η φύση της Συλλογής που είναι ελληνοκεντρική και ακολουθεί την πορεία της ελληνικής τυπογραφίας και μέσα από αυτήν και τις διαδρομές των εκδόσεων των ομηρικών επών. Με μια επιλογή από αυτές τις εκδόσεις που στήνονται στο Αναγνωστήριο Σπάνιων Βιβλίων, η έκθεση φιλοδοξεί να ζωντανέψει τις διαδρομές και μετουσιώσεις της πρώτης ομηρικής επικής ύλης στον χώρο και τον χρόνο», δηλώνει στο ΑΠΕ – ΜΠΕ η Ειρήνη Σολομωνίδη, επικεφαλής Βιβλιοθηκάριος της Γενναδείου Βιβλιοθήκης.

«Εκδόσεις του ομηρικού έπους, καθώς και εικονογραφήσεις συναντώνται στην έκθεση όπως και σε κάποιες από τις εκδόσεις, που είναι εμπλουτισμένες με εικονογραφικό υλικό από τον ίδιο τον ιδρυτή της Βιβλιοθήκης Ιωάννη Γεννάδιο, κατά την προσφιλή του πρακτική της δημιουργίας συνθέσεων από ξεχωριστά συστατικά, στη συγκεκριμένη περίπτωση λόγου και εικόνας», συνεχίζει η συνομιλήτρια του ΑΠΕ – ΜΠΕ, επιμελήτρια επίσης της έκθεσης, της πρώτης του ιδρύματος που είναι αφιερωμένη στον Όμηρο.

«Αυτό είναι και το βασικό στοιχείο που την κάνει ξεχωριστή. Ιδιαιτερότητα, επίσης, είναι ότι η έκθεση αποτελεί μια προσπάθεια ανασύστασης ενός ομηρικού σύμπαντος σύμφωνα με την οπτική του συλλέκτη Ιωάννη Γενναδίου. Παρουσιάζεται ένα μικρό αλλά ιδιαίτερης σημασίας μέρος της συλλογής του το οποίο στήνεται σύμφωνα με τη ταξινόμηση του προσωπικού του καταλόγου “Έλληνες κλασικοί”, που περιλαμβάνει 6.000 εκδόσεις εκ των οποίων οι 700 είναι ομηρικές: πρώτες εκδόσεις των ομηρικών επών, κριτικές, σχόλια, σχολικά εγχειρίδια μεταφράσεις και εικονογραφήσεις. Ο επισκέπτης θα έχει την ευκαιρία να φυλλομετρήσει τον ψηφιοποιημένο κατάλογο των ομηρικών εκδόσεων», προσθέτει η ίδια.

Η έκθεση περιλαμβάνει μια επιλογή τεκμηρίων από τις 300 ομηρικές εκδόσεις της Γενναδείου Βιβλιοθήκης. Συγκεκριμένα θα εκτεθούν 39 τεκμήρια που χωρίζονται σε τέσσερις ενότητες: «Ομηρικά έπη και τυπογραφία: αρχές και διασπορά», «Μεταφράσεις και παραφράσεις», «Ομηρικά έπη: μελέτη, σχόλια και διδασκαλία» και, τέλος, «Εικονογραφήσεις ομηρικών εκδόσεων».

«Όπως σε κάθε προετοιμασία έκθεσης που φέρνει στο φως τεκμήρια της συλλογής του συλλέκτη Ιωάννη Γενναδίου, είχαμε την ευκαιρία να κάνουμε και εμείς ένα ταξίδι στον χρόνο και στη γνώση. Θα θέλαμε η έκθεση να έχει απήχηση σε νέους ανθρώπους», τονίζει στο ΑΠΕ – ΜΠΕ η κα Σολομωνίδη, που αναφέρεται και στη σπουδαία μελετήτρια, η οποία επιλέχθηκε να δώσει τις ετήσιες διαλέξεις της Γενναδείου Βιβλιοθήκης στη μνήμη της Θάλειας Ποταμιάνου για το ακαδημαϊκό έτος 2023-2024. «Επιλέξαμε τη Δόκτορα Ουίλσον, η οποία είναι μια πολύ σημαντική και μοντέρνα μελετήτρια του Oμήρου γιατί η όλη λογική των Διαλέξεων στη μνήμη της Θάλειας Ποταμιάνου είναι να αναδείξουμε και να καταλάβουμε τη σημασία που έχει ο ελληνικός πολιτισμός στις μέρες μας. Η Δόκτωρ Ουίλσον έχει μεταφράσει την Oδύσσεια και αυτές τις τελευταίες μέρες κυκλοφόρησε και η μετάφρασή της στην Ιλιάδα με ένα τρόπο πολύ μοντέρνο που μιλάει σε νέους ανθρώπους και μας δίνει μια διαφορετική και πιο σύγχρονη άποψη των ομηρικών επών», καταλήγει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η επικεφαλής Βιβλιοθηκάριος της Γενναδείου Βιβλιοθήκης.

Τα εγκαίνια της έκθεσης θα πραγματοποιηθούν μετά τη διάλεξη της Έμιλυ Ουίλσον την Τρίτη 3 Οκτωβρίου.

Η είσοδος είναι ελεύθερη, ενώ ξεναγήσεις σε ομάδες είναι δυνατό να πραγματοποιηθούν Δευτέρα, Τρίτη και Τετάρτη στις 17.00 και τις Κυριακές 8/10 & 15/10 & 22/10, κατόπιν εκδήλωσης ενδιαφέροντος στο email: msmali.genn@ascsa.edu.gr

Η Έμιλι Ουίλσον θα πραγματοποιήσει τρεις ξεχωριστές ομιλίες: στην Αθήνα στις 3/10, στην Ουάσιγκτον στις 24/1/24 και στη Νέα Υόρκη στις 8/5/24, με δυνατότητα διαδικτυακής παρακολούθησης εδώ.

Της Ελένης Μάρκου

Ο Ιταλός καλλιτέχνης της Αναγέννησης Αλεσσάντρο ντι Μαριάνο ντι Βάννι Φιλίπεπι είναι γνωστός σε όλους, αν και με ένα μονολεκτικό ψευδώνυμο: Μποτιτσέλλι. Μεταξύ των έργων του περιλαμβάνονται μερικοί από τους πιο διάσημους και όμορφους πίνακες, όπως η «Γέννηση της Αφροδίτης» και η «Άνοιξη».

Οι πίνακες του Μποτιτσέλλι (περίπου 1445-1510) είναι βαθιά ριζωμένοι στη συνείδηση του κοινού: Έχουν επηρεάσει τον δυτικό πολιτισμό ευρύτατα, αγγίζοντας τέχνες όπως η ζωγραφική, η μόδα, ο χορός, ο κινηματογράφος και η μουσική. Οι πίνακές του αποτελούν πόλο έλξης στα μουσεία και τις δημοπρασίες – στις αρχές του 2021, ένα μικρό πορτραίτο του Μποτιτσέλλι, που θεωρείται το καλύτερο που έχει απομείνει σε ιδιωτικά χέρια, πωλήθηκε από τον οίκο Sotheby’s έναντι του ποσού ρεκόρ των 92,2 εκατομμυρίων δολαρίων.

Η επικείμενη έκθεση με τίτλο «Σχέδια Μποτιτσέλλι», η οποία θα παρουσιαστεί αποκλειστικά στη Λεγεώνα της Τιμής του Σαν Φρανσίσκο από τις 19 Νοεμβρίου 2023 έως τις 11 Φεβρουαρίου 2024, υπόσχεται να ρίξει φως, έστω και καθυστερημένα, στα θεμέλια του εικαστικού έργου του καλλιτέχνη μέσω των σχεδίων του.

Ένας αριστοτέχνης σχεδιαστής

Η έκθεση «Σχέδια Μποτιτσέλλι» είναι η πρώτη έκθεση που είναι αφιερωμένη στα σχέδια του καλλιτέχνη του 15ου αιώνα. Συγκεντρώνει από 42 δανειστικά ιδρύματα την πλειονότητα των σωζόμενων σχεδίων του και τα αντιπαραβάλει με τους πίνακές του. Θα παρουσιαστούν σχεδόν 60 έργα, από τα οποία τα 27 θα είναι σχέδια. Στόχος της έκθεσης είναι να δείξει ότι η σπουδαία σχεδιαστική ικανότητα του καλλιτέχνη ήταν αναπόσπαστο μέρος της δημιουργίας των πινάκων του και της καλλιτεχνικής του έκφρασης.

Είναι σπάνιο να σώζονται σχέδια από την Αναγέννηση. Οι λόγοι περιλαμβάνουν την εγγενή ευθραυστότητα του χαρτιού και την έλλειψη εκτίμησης για τα σχέδια ως μορφή τέχνης, ιδίως σε σύγκριση με τους πίνακες και τα γλυπτά. Σήμερα είναι γνωστά λιγότερα από τρεις δωδεκάδες σχέδια που έγιναν από τον Μποτιτσέλλι πέραν πάσης αμφιβολίας.

Μια περαιτέρω επιπλοκή που δικαιολογεί τη σπανιότητα των γνωστών σχεδίων του Μποτιτσέλλι είναι η ασυνήθιστη υφολογική του εξέλιξη, η οποία είναι πιο έντονη στα σχέδιά του απ’ ό,τι στους πίνακές του, γεγονός που δυσκολεύει τους μελετητές να αποδώσουν την πατρότητα.

Στην έκθεση «Σχέδια Μποτιτσέλλι» θα περιλαμβάνονται και πέντε σχέδια που μόλις πρόσφατα αποδόθηκαν στον καλλιτέχνη, από τον Φούριο Ρινάλντι, επιμελητή χαρακτικών και σχεδίων στα Μουσεία Καλών Τεχνών του Σαν Φρανσίσκο. Τα συμπεράσματά του βασίζονται σε τεχνική και υφολογική ανάλυση, καθώς και στη σύγκριση με τους πίνακες του ζωγράφου. Μία από τις νέες αποδόσεις είναι ένα προπαρασκευαστικό σχέδιο για τον πίνακα του Λούβρου «Η Παναγία και το Βρέφος με τον νεαρό Άγιο Ιωάννη τον Βαπτιστή». Στην έκθεση θα παρουσιαστούν τόσο το σχέδιο όσο και ο πίνακας.

Η στυλιζαρισμένη τέχνη του Μποτιτσέλλι

Γιος βυρσοδέψη, ο Μποτιτσέλλι γεννήθηκε στη Φλωρεντία. Το καλλιτεχνικό του ταλέντο αναγνωρίστηκε νωρίς και σύντομα άρχισε να εκπαιδεύεται ως μαθητευόμενος, ξεκινώντας πιθανότατα στο εργαστήριο ενός χρυσοχόου πριν σπουδάσει με γνωστούς καλλιτέχνες, μέσω των οποίων έκανε ευεργετικές διασυνδέσεις. Ο Μποτιτσέλλι ενσωμάτωσε στην τέχνη του τα διδάγματα όλων των δασκάλων του και στα μέσα της δεκαετίας του ’20 είχε το δικό του εργαστήριο. Για το μεγαλύτερο μέρος της καριέρας του, ήταν δημοφιλής και ευημερούσε.

Ο Μποτιτσέλλι ήταν εξαιρετικά επιδέξιος στην τεχνική της τέμπερας, ενός μέσου στο οποίο οι ξηρές χρωστικές αναλύονται με ένα συγκολλητικό γαλάκτωμα λαδιού σε νερό, όπως λάδι και ολόκληρο αυγό, ή με ένα υδατοδιαλυτό μείγμα, όπως νερό και κρόκος αυγού. Ο Μποτιτσέλλι προτιμούσε την τέμπερα καθώς ήταν ένα μέσο που στέγνωνε γρήγορα. Αποφασισμένος να αποτυπώσει την ομορφιά, την αρμονία και την τελειότητα, η τέμπερα επέτρεψε στις ζωγραφισμένες μορφές του να φαίνονται φωτεινές και συμπαγείς.

Το ιδιαίτερο ύφος του χαρακτηρίζεται από έντονα περιγράμματα, διακοσμητικές γραμμές, διαφανή ρέοντα υφάσματα, πλούσια διακοσμητικά στολίδια, αρμονικές συνθέσεις και ελικοειδείς μορφές σε χαριτωμένες στάσεις.

Τα πιο χαρακτηριστικά του θέματα περιλαμβάνουν σύνθετη μυθολογική εικονογραφία, κομψές εικόνες Παναγίας και Βρέφους (Η «Παναγία και το Βρέφος με τον Άγιο Ιωάννη τον Βαπτιστή και έξι Αγγέλους που τραγουδούν» είναι ένα όμορφο δείγμα) και προσωπογραφίες που ευχαριστούσαν τους προστάτες του (ήταν ιδιαίτερα παραγωγικός σε αυτό το είδος). Μια από τις αγαπημένες συνήθειες του Μποτιτσέlλι ήταν το σχέδιο εκ του φυσικού, πρακτική που καθιερώθηκε στην αναγεννησιακή Φλωρεντία και όχι μόνο.

Η πιο δημιουργική του περίοδoς ήταν από το 1478 έως το 1490. Εκείνο το διάστημα, ο ζωγράφος εργάστηκε κυρίως στη Φλωρεντία για τους άρχοντες της πόλης, τους Μεδίκους, και τον κύκλο τους, εκτός από τον καιρό που χρειάστηκε να διαμείνει στη Ρώμη κατόπιν εντολής του Πάπα, για να φιλοτεχνήσει τοιχογραφίες στην Καπέλα Σιξτίνα.

Πολλοί από τους αριστουργηματικούς πίνακές του ήταν πιθανότατα παραγγελίες μελών της οικογένειας των Μεδίκων. Μια αριστοκράτισσα, φίλη της οικογενείας, η Σιμονέττα Βεσπούτσι, εικάζεται ότι ήταν το μοντέλο που χρησιμοποίησε ο Μποτιτσέλι για τη δημιουργία της ιδανικής γυναικείας φιγούρας σε ορισμένα από αυτά τα έργα. Ένα εξαίσιο σχέδιο στην έκθεση με τίτλο «Μελέτη γυναικείου κεφαλιού, προφίλ» είναι επίσης γνωστό ως «Η ωραία Σιμονέττα». Ένας μεγάλος αριθμός σωζόμενων σχεδίων του Μποτιτσέλlι αφορά λεπτομερείς και ποιητικές μελέτες κεφαλής. Το συγκεκριμένο σχέδιο θυμίζει έντονα έναν πίνακα του Μποτιτσέλlι, στον οποίο μια γυναίκα σε προφίλ με τα χαρακτηριστικά της Σιμονέττα φοράει ένα περιδέραιο με μια φημισμένη αρχαία καμέα, το οποίο αποτελούσε πολύτιμο αντικείμενο της καλλιτεχνικής συλλογής της οικογένειας των Μεδίκων.

Μετατόπιση προς το ιερό

Όταν η Φλωρεντία μετατράπηκε σε θεοκρατία το 1494, το ύφος και η θεματολογία του Μποτιτσέλλι άλλαξαν ριζικά. Το έργο του έγινε αυστηρό και επικεντρώθηκε αποκλειστικά σε ιερά θέματα. Το εκφραστικό σχέδιο με κιμωλία και μελάνι «Οι ευσεβείς Εβραίοι την Πεντηκοστή», το οποίο αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα αυτής της περιόδου, απεικονίζει οκτώ μορφές συγκεντρωμένες γύρω από μια κεντρική πόρτα. Πιστεύεται ότι η σκηνή αυτή χρησιμοποιήθηκε επίσης για το κάτω μισό ενός τέμπλου που σώζεται σήμερα ως ένα μεγάλο θραύσμα, που δείχνει τους αποστόλους να δέχονται το Άγιο Πνεύμα και να μιλούν σε διάφορες γλώσσες.

Την εποχή του, ήταν τα πρώτα έργα του που συγκέντρωναν την προτίμηση του κόσμου, καθώς το μεταγενέστερο στυλ του θεωρήθηκε αυστηρό, βαρύ και αδόκιμο. Κείμενα εκείνης της περιόδου αναφέρουν ότι ο Μποτιτσέλλι έχασε την εύνοια του κοινού και καταστράφηκε οικονομικά. Ωστόσο, πρόσφατα έγινε μια επανεκτίμηση των όψιμων έργων του και η έκθεση «Σχέδια Μποτιτσέλλι» υποστηρίζει ότι αντιπροσωπεύουν μια πειραματική έκφραση. Οι μελετητές θεωρούν τώρα ότι εκείνα τα έργα προμήνυαν το ύφος που θα ακολουθούσε την Υψηλή Αναγέννηση, αυτό που είναι γνωστό ως μανιερισμός.

Ο όψιμος πίνακας του Μποτιτσέλλι «Η Ιουδήθ με το κεφάλι του Ολοφέρνη» αντανακλά τα χαρακτηριστικά του μανιερισμού, τα οποία περιλαμβάνουν επιμήκεις και υπερβολικές μορφές, μη ρεαλιστικό χρώμα, μια συνολική αίσθηση παραδοξότητας παρά τον επιφανειακό νατουραλισμό και μια μη ρεαλιστική συμπίεση του χώρου. Μπορεί κανείς να εκτιμήσει πόσο γρήγορα άλλαξε το ύφος του καλλιτέχνη, καθώς λίγα μόλις χρόνια πριν από την «Ιουδήθ με το κεφάλι του Ολοφέρνη» είχε ζωγραφίσει τον «Ευαγγελισμό» με χρήση της μαθηματικής προοπτικής, προκειμένου να δώσει την ψευδαίσθηση του τρισδιάστατου βάθους.

Ο επιμελητής της έκθεσης «Σχέδια Μποτιτσέλλι», ο κος Ρινάλντι, λέει: «Αυτή η έκθεση προσφέρει μια πραγματικά μοναδική ευκαιρία να δούμε και να κατανοήσουμε τη σκέψη και τη σχεδιαστική διαδικασία που οδήγησαν τον Μποτιτσέλλι στη δημιουργία των ανεπανάληπτων αριστουργημάτων του». Η έκθεση διευρύνει την κατανόησή μας για το έργο του Δασκάλου, ενώ αποδεικνύει ότι ακόμη και μετά από τόσα χρόνια είναι δυνατό να αποκομίσουμε νέες γνώσεις για έναν καλλιτέχνη της Αναγέννησης.

Η έκθεση «Botticelli Drawings» στο Legion of Honor, στο Σαν Φρανσίσκο, θα διαρκέσει από τις 19 Νοεμβρίου 2023 έως τις 11 Φεβρουαρίου 2024. Για περισσότερες πληροφορίες, επισκεφθείτε την ιστοσελίδα famsf.org.

Της Michelle Plastrik

Επιμέλεια: Αλία Ζάε