ERIC BESS

Ο Ηρακλής είναι ένας από τους πιο δημοφιλείς ήρωες της ελληνικής μυθολογίας. Η υπερφυσική του δύναμη και το απαράμιλλο θάρρος του συνεχίζουν να εμπνέουν ολόκληρο τον λεγόμενο δυτικό κόσμο. Στη σειρά «Αντλώντας σοφία από τους άθλους του Ηρακλή», θα μελετήσουμε τους 12 άθλους του ημίθεου ήρωα, αναζητώντας  τα διδάγματα εκείνα που μπορούν να μας βοηθήσουν να αντιμετωπίσουμε με επιτυχία τις εσωτερικές μας προκλήσεις. Το παρόν άρθρο εξετάζει τον δεύτερο άθλο, στον οποίο ο ήρωας εξουδετέρωσε τη Λερναία Ύδρα.

Ο 2ος άθλος του Ηρακλή

Σύμφωνα με τον Απολλόδωρο, ο βασιλιάς Ευρυσθέας διατάζει τον Ηρακλή να καταστρέψει το εννιακέφαλο φιδίσιο τέρας Ύδρα ως δεύτερο άθλο του. Η Ύδρα ζούσε σε έναν βάλτο, αλλά γλιστρούσε στις αγροτικές εκτάσεις, σκότωνε τα ζώα και δημιουργούσε προβλήματα στη διαβίωση των ανθρώπων. Η απαίσια δυσοσμία και το δηλητηριώδες αίμα της Ύδρας δηλητηρίαζαν το νερό γύρω από τις αγροτικές εκτάσεις. Τώρα, ο Ηρακλής έπρεπε να νικήσει τη Λερναία Ύδρα.

Ο Ηρακλής ξεκινά, μαζί με τον ανιψιό του Ιόλαο, να βρει το θηρίο. Ανακαλύπτουν την Ύδρα στη φωλιά της κοντά σε μια πηγή. Ο Ηρακλής τής ρίχνει αναμμένα κάρβουνα για να την κάνει να βγει έξω. Όταν το τέρας βγαίνει, ο Ηρακλής την αρπάζει και αρχίζει να της κόβει τα κεφάλια. Ωστόσο, κάθε φορά που κόβει ένα κεφάλι, στη θέση του φυτρώνουν άλλα δύο. Και σαν να μην έφτανε αυτό, η Ήρα στέλνει ένα γιγάντιο καβούρι να δαγκώσει τα πόδια και τους αστραγάλους του Ηρακλή.

Ο Ηρακλής συνειδητοποιεί ότι δεν μπορεί να νικήσει και τα δύο τέρατα μόνος του και καλεί τον Ιόλαο. Ενώ ο Ηρακλής σκοτώνει το γιγάντιο καβούρι, ο Ιόλαος βάζει φωτιά στο γύρω δάσος. Στη συνέχεια, ο Ιόλαος με ένα φλεγόμενο δαδί από το δάσος καυτηριάζει τις πληγές που χαίνουν κάθε φορά που ο Ηρακλής κόβει ένα κεφάλι, εξασφαλίζοντας έτσι ότι δεν θα βγουν άλλα κεφάλια.

Όταν ο Ηρακλής αφαιρεί το τελευταίο κεφάλι, το θάβει και τοποθετεί πάνω του μια βαριά πέτρα για να μην μπορεί να αναγεννηθεί. Πριν επιστρέψει στον βασιλιά, ο Ηρακλής βουτά τις άκρες των βελών του στο δηλητηριώδες αίμα του σκοτωμένου τέρατος.

Αν και ο Ηρακλής και ο Ιόλαος σκοτώνουν την Ύδρα, ο βασιλιάς Ευρυσθέας δεν είναι ικανοποιημένος γιατί ο Ηρακλής δεν τα κατάφερε μόνος του. Εξαιτίας της βοήθειας του Ιόλαου, ο βασιλιάς Ευρυσθέας δεν υπολογίζει αυτή την ηρωική πράξη ως ολοκληρωμένο άθλο.

 

Το παραπάνω χαρακτικό του Μισέλ Ντορινύ είναι εμπνευσμένο από αυτόν τον μύθο. Ο Ηρακλής και ο Ιόλαος βρίσκονται στην αριστερή πλευρά της σύνθεσης. Ο Ηρακλής φοράει το προστατευτικό δέρμα του λιονταριού της Νεμέας και κουνάει το ρόπαλό του στο κεφάλι της Ύδρας, η οποία δαγκώνει τη γάμπα του. Ο Ιόλαος κατευθύνει τον πυρσό του προς τα κάτω, προς ένα από τα κεφάλια της Ύδρας. Εδώ απεικονίζονται μόνο έξι κεφάλια της Ύδρας και το ένα, ακριβώς κάτω από το χέρι του Ιόλαου, έχει ήδη αποκοπεί.

Ανυπόκριτη υπομονή και αρμονία

Ορισμένοι μελετητές πιστεύουν ότι αυτή η ιστορία της Ύδρας, αντί να περιγράφει ένα πραγματικό πλάσμα που μοιάζει με φίδι, στην πραγματικότητα περιγράφει τον τρόπο με τον οποίο οι αρχαίοι Έλληνες αντιμετώπισαν ένα περιβαλλοντικό πρόβλημα. Οι μελετητές εικάζουν ότι τα κεφάλια της Ύδρας μπορεί να συμβόλιζαν πηγές που πλημμύριζαν καλλιεργήσιμες εκτάσεις και δημιουργούσαν έλη. Για τη μυρωδιά της Ύδρας πιστεύεται ότι συσχετίζεται με το θείο στο έδαφος.

Με αυτή την έννοια, η αφαίρεση των κεφαλών της Ύδρας σχετίζεται με την αποκοπή των υδάτινων σωμάτων ώστε να σταματήσουν να πλημμυρίζουν. Η χρήση της φωτιάς για να καεί ένα δάσος θεωρείται ότι σχετίζεται με την ανακατεύθυνση των υδάτων. Το νερό, ένα από τα τέσσερα στοιχεία (νερό, φωτιά, αέρας και γη) που απαρτίζουν τον κόσμο στην αρχαία ελληνική σκέψη, εξισορροπούνταν από το αντίστοιχό του, τη φωτιά, και μόνο όταν αυτά τα στοιχεία βρίσκονταν σε ισορροπία, ο κόσμος αλλά και το ανθρώπινο σώμα βρίσκονταν σε αρμονία.

Τι θα μπορούσε όμως να σημαίνει αυτή η ιστορία για εμάς, σήμερα; Ίσως έχουμε να διεκπεραιώσουμε ένα έργο που υπερβαίνει τις δυνάμεις μας. Μήπως ο μύθος του άθλου υποδηλώνει ότι, παρά το πόσο δυνατοί και ικανοί μπορεί να νομίζουμε ότι είμαστε, υπάρχουν ακόμα στιγμές που είναι σκόπιμο να ζητήσουμε και να δεχτούμε βοήθεια;

Μπορεί ένας φίλος ή συνάδελφος να έχει κάτι να μάθει από τη συνεργασία μαζί μας, όπως και εμείς έχουμε κάτι να μάθουμε από έναν συνοδοιπόρο. Είναι εύκολο να πέσουμε στην παγίδα να πιστεύουμε ότι είμαστε ικανοί και αυτάρκεις, αλλά ο Δημιουργός έχει τρόπους να μας υπενθυμίζει ότι δεν υπάρχει τίποτα που να μπορούμε να κάνουμε μόνοι μας.

Δεν χρειαζόμαστε μόνο βοήθεια για να ξεπεράσουμε τις δυσκολίες. Χρειαζόμαστε και υπομονή. Κάθε φορά που ο Ηρακλής έκοβε ένα κεφάλι, στη θέση του εμφανίζονταν δύο. Μερικές φορές, νιώθουμε κι εμείς ότι οι δυσκολίες μας πολλαπλασιάζονται. Χρειάζεται μεγάλη υπομονή και δύναμη για να υπομείνουμε τις δυσκολίες που ορισμένες φορές σωρεύονται στη ζωή μας.

 

Μήπως η μεγάλη υπομονή σημαίνει ότι πρέπει να απομακρύνουμε τον εγωισμό μας – τα θέλω μας – για να ξεπεράσουμε τις δυσκολίες; Μήπως η ιστορία αναφέρεται σε μια εσωτερική μάχη; Και ότι ο Ηρακλής αντιπροσωπεύει την αληθινή μας ψυχή, ενώ η Λερναία Ύδρα με τα πολλά κεφάλια της αντιπροσωπεύει τις αμαρτίες του εγώ μας;

Είναι απαραίτητο να αντιλαμβανόμαστε πότε χάνουμε την ισορροπία μας. Η φωτιά είναι το αντπαλο δέος της Ύδρας (που συμβολίζει το νερό) και αυτό που χρειαζόταν ο Ηρακλής να πετύχει τον στόχο του. Η εξισορρόπηση απαιτεί να αναγνωρίζουμε πότε έχουμε φτάσει στα άκρα. Πώς, όμως, μπορούμε να αναγνωρίζουμε πότε έχουμε φτάσει σε ένα άκρο, ώστε να μπορούμε να εφαρμόσουμε το αντίμετρο για να εξουδετερώσουμε το πρόβλημα;

Κύριες πηγές για τη συγγραφή αυτής της σειράς είναι η «Βιβλιοθήκη της ελληνικής μυθολογίας» του Απολλόδωρου (2ος αι. π.Χ.), εκτός από τις περιπτώσεις όπου σημειώνεται διαφορετικά, και, δευτερευόντως, το «Εγχειρίδιο της Οξφόρδης για τον Ηρακλή».

Άρθρα της σειράς που έχουν ήδη δημοσιευθεί:

• Το λιοντάρι της Νεμέας

Του Eric Bess

Επιμέλεια: Αλία Ζάε

Ο Ηρακλής είναι ένας από τους πιο δημοφιλείς ήρωες της ελληνικής μυθολογίας. Η υπερφυσική του δύναμη και το απαράμιλλο θάρρος του συνεχίζουν να εμπνέουν ολόκληρο τον λεγόμενο δυτικό κόσμο. Στη σειρά «Αντλώντας σοφία από τους άθλους του Ηρακλή», θα μελετήσουμε τους 12 άθλους του ημίθεου ήρωα, αναζητώντας  τα διδάγματα εκείνα που μπορούν να μας βοηθήσουν να αντιμετωπίσουμε με επιτυχία τις εσωτερικές μας προκλήσεις.

Καθώς αποχαιρετούμε τον δεύτερο μήνα του νέου έτους, οι αποφάσεις που ίσως πήραμε την πρωτοχρονιά για να βελτιώσουμε τη ζωή μας, να απαλλαγούμε από τις κακές συνήθειες των προηγούμενων ετών, ώστε να μπορέσουμε να ζήσουμε πιο ευτυχισμένοι και υγιείς, πρέπει να έχουν ήδη αρχίσει να τίθενται σε εφαρμογή.

Είναι γνωστό ότι τέτοιου είδους αποφάσεις δεν είναι εύκολο να τηρηθούν. Μπορεί να ξεκινάμε με αποφασιστικότητα και μονοσήμαντη εστίαση, αλλά σύντομα ανακαλύπτουμε ότι αποσπάται η προσοχή μας. Τα σκαμπανεβάσματα της ζωής μάς παρασύρουν μακριά από τους στόχους που έχουμε θέσει για τη βελτίωση του εαυτού μας. Η βελτίωση του εαυτού μας μπορεί, μερικές φορές, να μοιάζει με ηράκλειο έργο.

Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, ο Ηρακλής κατάφερε να φέρει εις πέρας ακατόρθωτα για έναν κοινό θνητό κατορθώματα. Εξετάζοντάς τα εις βάθος, καθώς διανύουμε το 2024, ίσως ανακαλύψουμε τη σοφία που κρύβουν, ώστε να βοηθηθούμε ο καθείς στην προσωπική του ηράκλεια προσπάθεια. Μέσα στους επόμενους 12 μήνες, θα μελετήσουμε και τους 12 άθλους του ήρωα, έναν προς έναν.

Η μοίρα του Ηρακλή

Όπως μαρτυρά το όνομα του ήρωα, η μοίρα του είναι δεμένη με τη θεά Ήρα: Ηρακλής σημαίνει «κλέος της Ήρας» ή «δόξα της Ήρας», υπονοώντας την κυριαρχία της βασίλισσας των Ολύμπιων θεών πάνω στην ιστορία του.

Καρπός της ένωσης του συζύγου της, Δία, με την Αλκμήνη, σύζυγο του Αμφιτρύωνα, ο Ηρακλής επέσυρε επάνω του την οργή της Ήρας, η οποία αρχίζει να τον κατατρύχει ήδη από τη στιγμή της γέννησής του, στέλνοντας δύο φίδια στην κούνια όπου κοιμάται. Ωστόσο, το βρέφος με την ημιθεϊκή φύση εύκολα τα στραγγαλίζει.

Καθοριστική στιγμή για εκείνον στη νεότητά του στέκεται η επιλογή του δύσβατου δρόμου της Αρετής, αντί για τον εύκολο αλλά μάταιο και αυτοκαταστροφικό δρόμο της Κακίας, όταν τις συναντά ως δύο όμορφες κοπέλες σε ένα σταυροδρόμι, σύμφωνα με την αφήγηση του Ξενοφώντα.

Η μοίρα του θα φτάσει στο σημείο της εκπλήρωσης, όταν η Ήρα του στέλνει τη μανία, υπό την επήρεια της οποίας σκοτώνει τη σύζυγό του, Μεγάρα, και τα παιδιά τους. Όταν ο ήρωας ξαναβρίσκει τα λογικά του και συνειδητοποιεί την αποτρόπαιη πράξη του, πηγαίνει στο Μαντείο των Δελφών για να μάθει τι πρέπει να κάνει για να εξαγνιστεί από το τρομερό έγκλημα που διέπραξε. Το μαντείο τού λέει ότι είναι το θέλημα των θεών να υπηρετήσει τον Ευρυσθέα, συγγενή του και βασιλιά των Μυκηνών, και να εκτελέσει τους 10 άθλους που εκείνος θα του αναθέσει. Καθώς ο Ευρυσθέας  δεν αναγνωρίζει τα δύο από τα κατορθώματα του ήρωα, με την αιτιολογία ότι ο Ηρακλής δεν τα ολοκλήρωσε μόνος του αλλά με βοήθεια, τον στέλνει σε δύο επιπλέον αποστολές – 12 συνολικά. Ολοκληρώνοντας τα καθήκοντά του,  ξεπληρώνει τις αμαρτίες του και γίνεται ικανός να φθάσει στη θέωση: όταν πεθαίνει, οι θεοί τον παίρνουν στον Όλυμπο – στον ουρανό – όπου γίνεται αθάνατος.

Ο πρώτος άθλος: Το λιοντάρι της Νεμέας

Η πρώτη εντολή που δίνει ο Ευρυσθέας στον Ηρακλή είναι να σκοτώσει το λιοντάρι της Νεμέας. Επρόκειτο για ένα γιγάντιο θηρίο, το οποίο είχε γεννηθεί από τον Τυφώνα και την Έχιδνα ή από τον Όρθρο και τη Χίμαιρα. Μία άλλη εκδοχή το παρουσιάζει ως απόγονο του Δία και της Σελήνης και λέει ότι έπεσε στη γη από το φεγγάρι. Το δέρμα του ήταν αδιαπέραστο και, άτρωτο καθώς ήταν, τρομοκρατούσε τους ανθρώπους και λεηλατούσε τα κοπάδια τους, χωρίς κανείς να τολμά να το αντιμετωπίσει.

Πηγαίνοντας να συναντήσει το λιοντάρι, ο Ηρακλής φιλοξενήθηκε από έναν βοσκό της περιοχής, τον Μόλορχο. Ο ήρωας ζήτησε από τον Μόλορχο να τον περιμένει 30 ημέρες και, αν επέστρεφε, να κάνει μια θυσία στον Δία. Αν όμως δεν τα κατάφερνε, του ζήτησε να κάνει τη θυσία προς τιμήν του ιδίου. Λέγεται ότι ο Μόλορχος ήταν ο πρώτος που απέδωσε στον Ηρακλή θεϊκές τιμές.

Ο Ηρακλής συνέχισε τον δρόμο του, αναζητώντας το λιοντάρι. Όταν τελικά το ανακάλυψε, προσπάθησε να το τοξεύσει, αλλά ούτε τα βέλη του ούτε το σπαθί ούτε το ρόπαλό του στάθηκαν ικανά να το βλάψουν. Τότε, ο Ηρακλής κατάλαβε ότι θα έπρεπε να το σκοτώσει με γυμνά χέρια. Χωρίς να δειλιάσει, κυνήγησε το λιοντάρι, μέχρι που εκείνο κατέφυγε σε μία σπηλιά με δύο εισόδους. Ο Ηρακλής έκλεισε με μεγάλες πέτρες τη μία είσοδο και μπήκε από την άλλη. Μέσα στη σπηλιά, πάλεψε με το λιοντάρι, καταφέρνοντας τελικά να το στραγγαλίσει, όπως φαίνεται στον πίνακα του Φλαμανδού μπαρόκ ζωγράφου και διπλωμάτη Πέτερ Πάουλ Ρούμπενς [Peter Paul Rubens, 1577-1640].

Μετά από τη νίκη του, ο Ηρακλής θέλησε να γδάρει το ζώο, για να πάρει το τομάρι του και να το φορέσει ως μανδύα που θα τον προστάτευε από κάθε χτύπημα. Λέγεται ότι το κατάφερε με τη βοήθεια της θεάς Αθηνάς, η οποία του υπέδειξε να χρησιμοποιήσει τα νύχια του ίδιου του λιονταριού, αφού κανένα μαχαίρι ή σπαθί δεν μπορούσε να καταστρέψει το δέρμα του.  Ύστερα, φόρεσε τη λεοντή και πήγε στις Μυκήνες, για να δείξει στον Ευρυσθέα ότι ο πρώτος άθλος είχε εκτελεστεί με επιτυχία. Στη διαδρομή συνάντησε τον Μόλορχο, ο οποίος ήταν έτοιμος να θυσιάσει σε αυτόν ένα κριάρι. Τον πρόλαβε και θυσίασαν μαζί το ζώο στον πατέρα Δία.

Όταν ο Ηρακλής έφτασε στις Μυκήνες ντυμένος με τη λεοντή, όπως φαίνεται στο γλυπτό του Φλαμανδού γλύπτη του 17ου αιώνα Λούκας Φεϊντέρμπε [Lucas Faydherbe, 1617-1697], λέγεται ότι ο βασιλιάς φοβήθηκε τόσο βλέποντάς τον, που αποφάσισε να μην τον ξαναφήσει να μπει στην πόλη, αλλά θα έπρεπε, εφ’ εξής, να δείχνει ότι ολοκλήρωσε το έργο του έξω από τα τείχη. Επιπλέον, ο Ευρυσθέας ζήτησε να του φτιάξουν ένα χάλκινο πιθάρι, για να κρύβεται μέσα σε αυτό κάθε φορά που εμφανιζόταν ο Ηρακλής.

 

Θεμελιώνοντας τον πρώτο στόχο 

Ποια είναι τα διδάγματα που μπορούμε να αντλήσουμε από αυτή την ιστορία;

Πρώτον, νομίζω ότι είναι απαραίτητο να θυμόμαστε ότι ήταν μοιραίο για τον Ηρακλή να ξεκινήσει αυτό το ταξίδι, προκειμένου να εξιλεωθεί για τις αμαρτίες του και να ανέβει στον ουρανό. Πώς ξεκινάμε να κατευθύνουμε τους στόχους μας στην αρχή της χρονιάς; Με το να επικεντρωνόμαστε στους σωστούς στόχους, δηλαδή στη διόρθωση των στοιχείων του χαρακτήρα μας, τα οποία είναι καταστροφικά και επιβλαβή για τη ζωή μας.

Ίσως η αντίδραση του βασιλιά Ευρυσθέα απέναντι στον Ηρακλή, όταν αυτός επιστρέφει, σχετίζεται με το παραπάνω σημείο. Η κοσμική δύναμη του βασιλιά σημαίνει ελάχιστα μπροστά σε κάποιον που προσπαθεί και καταφέρνει να πληρώσει για τις αμαρτίες του. Ο βασιλιάς, μάλιστα, τρέχει και κρύβεται όταν εμφανίζεται ο Ηρακλής, αποδεχόμενος με αυτόν τον τρόπο την ανωτερότητα του ήρωα. Μήπως αυτό υποδηλώνει ότι η αληθινή αρχοντιά, η ‘βασιλική’ ποιότητα, καθορίζεται από το πόσο θάρρος μπορούμε να επιστρατεύσουμε για να αντιμετωπίσουμε την αμαρτωλή μας φύση;

Δεύτερον, στη θυσία που ζητά ο Ηρακλής από τον Μόλορχο κρύβεται μια ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια: Ο Ηρακλής ζητά να τιμηθεί προσωπικά όχι αν πετύχει, αλλά αν αποτύχει. Αν πετύχει, η τιμή πηγαίνει στον πατέρα του στον Όλυμπο. Μόνο αν αποτύχει, θα τιμηθεί ο ίδιος με μια θυσία. Για εμένα, αυτό υποδηλώνει τη σημασία και τη δυσκολία της προσπάθειας να εξιλεωθούμε για τις αμαρτίες μας. Το έργο είναι δύσκολο αλλά τιμητικό, τόσο τιμητικό, μάλιστα, που οι προσπάθειές μας και μόνο, ακόμη και όταν αποτυγχάνουμε, δικαιολογούν τον έπαινο. Η επιτυχία των προσπαθειών μας, ωστόσο, ανήκει στον Θεό.

Ένα τρίτο σημείο είναι το γεγονός ότι το λιοντάρι δεν μπορούσε να νικηθεί με κανένα όπλο, αλλά έπρεπε να εγκλωβιστεί σε μια σπηλιά και να στραγγαλιστεί. Πράγματι, συχνά τείνουμε να αναζητούμε βοήθεια από εξωτερικές πηγές, ενώ αυτό που θέλουμε να καταπολεμήσουμε, να ‘σκοτώσουμε’ και να αλλάξουμε βρίσκεται μέσα στο ίδιο μας το μυαλό και την καρδιά, στην ‘εσωτερική μας σπηλιά’. Έχει ειπωθεί ότι η βασιλεία των ουρανών βρίσκεται μέσα μας.

Ποιες είναι οι αμαρτίες που εμποδίζουν την πορεία μας προς τη θέωση; Και, όταν τις έχουμε ανακαλύψει κρυμμένες στην ‘εσωτερική μας σπηλιά’, μπορούμε να κάνουμε το επόμενο βήμα και να σταματήσουμε να τις τροφοδοτούμε;

Το τέταρτο σημείο είναι το ότι η καταστροφή του περιβλήματος του λιονταριού μπορούσε να προέλθει μόνο από το ίδιο το ζώο. Δηλαδή, το δέρμα του λιονταριού μπορούσε να σχιστεί μόνο με το νύχι του ίδιου του λιονταριού. Επίσης, ο Ηρακλής το φόρεσε ως προστατευτικό μανδύα. Η κοπή του δέρματος μπορεί να υποδηλώνει ότι πρέπει να κοιτάζουμε πέρα από την επιφάνεια για να ανακαλύψουμε βαθύτερα στρώματα νοήματος. Δηλαδή, πρέπει να κατανοήσουμε την αμαρτία – τη φύση της και τις συνέπειές της – ώστε να αποκτήσουμε βαθύτερη αντίληψη του πώς μας κυριεύει. Και, ίσως, η κερδισμένη αυτή διορατικότητα σταθεί ικανή να μας προστατεύσει στη συνέχεια του ταξιδιού μας.

Ο πρώτος άθλος του Ηρακλή ήδη μας έχει προσφέρει αρκετά στοιχεία για μια στέρεη βάση, πάνω στην οποία μπορούμε να θεμελιώσουμε τις προσπάθειές μας για αλλαγή και βελτίωση του εαυτού μας. Στη συνέχεια της σειράς, μέσα στους επόμενους μήνες, θα δούμε τα μηνύματα που μπορούμε να αντλήσουμε από τους ακόλουθους άθλους του ήρωα, ώστε οι προσπάθειες αυτές να καρποφορήσουν.

Κύριες πηγές για τη συγγραφή αυτής της σειράς είναι η «Βιβλιοθήκη της ελληνικής μυθολογίας» του Απολλόδωρου (2ος αι. π.Χ.), εκτός από τις περιπτώσεις όπου σημειώνεται διαφορετικά, και, δευτερευόντως, το «Εγχειρίδιο της Οξφόρδης για τον Ηρακλή».

Του Eric Bess

Επιμέλεια: Αλία Ζάε

 

 

Έχετε σκεφτεί ποτέ, κοιτώντας γύρω σας, ότι το κακό που μας περιβάλλει είναι τόσο πολύ που μοιάζει σαν να έχει μετατραπεί η γη σε κόλαση; Φαίνεται ότι η βία, η λαγνεία, ο θυμός, η ανεντιμότητα και η διχόνοια έχουν γίνει ο κανόνας. Ή μήπως όχι; Υπάρχουν άραγε στον κόσμο μας ακόμα κάποια θετικά στοιχεία, παρά την πληθώρα των αρνητικών;

Στο προηγούμενο άρθρο της σειράς, είδαμε με ποιο τρόπο εξάσκησε ο Σατανάς την επιρροή του στην Εύα, πείθοντάς την τελικά να φάει τον απαγορευμένο καρπό από το δέντρο της γνώσης του καλού και του κακού. Σε αυτό το άρθρο, το οποίο και ολοκληρώνει τη σειρά που εξετάζει το ποίημα του Τζον Μίλτον μέσα από την εικονογράφηση του Γκυστάβ Ντορέ, ρίχνουμε μια ματιά στην πτώση της ανθρωπότητας, στον δρόμο που φτιάχτηκε για να συνδέσει την Κόλαση με τη Γη και στην ελπίδα μετά την Πτώση.

 

Έχει χαθεί πια ο Παράδεισος;

Ο Μίλτον υπαινίσσεται ότι ο Θεός γνώριζε από την αρχή ότι ο Σατανάς θα κατάφερνε να παρασύρει τον Αδάμ και την Εύα. Τα θεία όντα στον Ουρανό είναι όλα θλιμμένα με την ανθρώπινη αποτυχία. Παρά τη θλίψη που επικρατεί στον Ουρανό, οι συνέπειες για το σφάλμα του Αδάμ και της Εύας είναι αναπόφευκτες: θα θερίσουν ό,τι έσπειραν. Έτσι, ο Θεός πηγαίνει στον Κήπο της Εδέμ για να ανακοινώσει στον Αδάμ και την Εύα την καταδίκη τους.

Αρχικά, ο Αδάμ παραδέχεται ότι θέλει να κατηγορήσει την Εύα για τη διαφθορά τους, επειδή η ανυπακοή του δεν ήταν εξ ολοκλήρου δική του. Ο Θεός, όμως, του απαντά:

«Θεός σου ήτανε, που τήνε άκουσες

αντί για τον Θεό ή μήπως οδηγός σου, ανώτερη ή ίση σου

 κι από τον ανδρισμό σου παραιτήθηκες κι από τη θέση

όπου ο Θεός σε έβαλε, ψηλότερ΄ από κείνη

που από σένα και για εσένα έπλασε

 με τελειότητα κι ευγένεια που ξεπερνά κατά πολύ εκείνης:

 η ομορφιά κι η χάρη της ήταν για να γεννούν

την τρυφερή αγάπη σου όχι την υποτέλεια

και τα χαρίσματά της ήταν καλά για να καθοδηγούνται,

μα όχι τα ίδια τα ηνία να κρατούν, αυτός

δικός σου ρόλος θα ΄τανε, αν γνώριζες αληθινά ποιος είσαι.»

(Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Δέκατο)

Ο Θεός δίνει στον Αδάμ να καταλάβει ότι δεν είναι άμοιρος ευθυνών. Ο Αδάμ δημιουργήθηκε για να είναι ο ηγέτης της Γης. Ωστόσο, έγινε αδύναμος και έχασε τον πραγματικό του σκοπό εξαιτίας της ομορφιάς της Εύας. Ανύψωσε την Εύα πάνω από τον εαυτό του, απομακρύνοντας τον εαυτό του από τον ρόλο που του είχε αναθέσει ο Θεός. Η αντιστροφή της προβλεπόμενης σχέσης μεταξύ τους ήταν η αρχή της πτώσης τους.

Η απομάκρυνση των πρωτόπλαστων από τους σωστούς τους ρόλους ως άνδρας και γυναίκα δεν ήταν ο μόνος διαχωρισμός που συνέβη. Αναμφισβήτητα, σε ένα βαθύτερο επίπεδο, η επιτυχία του Σατανά δεν οφείλεται σε τίποτε άλλο παρά στην απομάκρυνση της Εύας από την ορθή τοποθέτησή της σε πράγματα που καθεαυτά είναι καλά.

Στο προηγούμενο μέρος αυτής της σειράς, δείξαμε ότι ο Σατανάς χρησιμοποίησε την ομορφιά της Εύας για να τη βάλει σε πειρασμό. Ισχυρίστηκε ότι ήταν τόσο όμορφη που έπρεπε να λατρεύεται σαν θεά αντί να φυλάσσεται αποκλειστικά για τον Αδάμ – έτσι η υπερηφάνεια της θέριεψε. Ωστόσο, η ομορφιά της δεν ήταν κακή από μόνη της ούτε και η σχέση της με τον Αδάμ, παρά την ανάρμοστη ανύψωσή της από εκείνον. Ήταν η υπερηφάνειά της αυτό που άλλαξε τη σχέση της με τον Αδάμ και την ομορφιά της.

Αλλά συνέβησαν και άλλοι διαχωρισμοί. Η λήψη του απαγορευμένου καρπού τούς διαχώρισε από τον Παράδεισο, καθώς ένας άγγελος τους οδήγησε έξω από τον Κήπο της Εδέμ – τους χώρισε από την εντολή του Θεού – και τελικά τους χώρισε και από την ίδια τη ζωή, καθώς και οι δύο θα έπρεπε πλέον να αντιμετωπίσουν τον θάνατο. Αναμφισβήτητα, το δέντρο έχει δύο αντίθετα, απόλυτα διακριτά χαρακτηριστικά: το καλό και το κακό. Από αυτό το σημείο κι έπειτα, πρέπει να γίνει μια επιλογή μεταξύ αυτών των δύο αντιτιθέμενων άκρων και πρέπει να υπάρξει ορθή κρίση, ώστε να ανακτηθεί η εύνοια του Θεού.

Στην εικόνα «Όχι μονάχα δάκρυα…», ο Ντορέ απεικονίζει τον Αδάμ και την Εύα με καλυμμένα τα γυμνά τους σώματα. Τα σώματά τους συστρέφονται ανάλογα με την εσωτερική τους ταραχή. Ο Αδάμ ρίχνει το κεφάλι του προς τα πίσω και βάζει το χέρι του στο κεφάλι του. Η Εύα έχει αφεθεί πάνω σε έναν σκληρό βράχο – το πράσινο φύλλωμα που ήταν γύρω τους πριν έχει πλέον εξαφανιστεί και έχει αντικατασταθεί από ξεραμένα δέντρα.

Είναι εύκολο να σκεφτούμε ότι ο Παράδεισος είναι απλά ένα μέρος από το οποίο εκδιώχθηκαν. Η εικόνα του Ντορέ, ωστόσο, υποδηλώνει ότι ο παράδεισος από τον οποίο διαχωρίστηκαν μπορεί να βρισκόταν και εντός τους, εξ ου και η εσωτερική τους δυσφορία όταν τον έχασαν.

 

Κόλαση κερδισμένη

Ο αποχωρισμός από τον Παράδεισο δεν είναι ένα αυτοτελές γεγονός – περιλαμβάνει την ένωση με κάτι φρικτό. Στις πύλες της Κόλασης, τα παιδιά του Σατανά, η Αμαρτία και ο Θάνατος, έχουν γεμίσει δύναμη και αναζητούν τρόπους να βοηθήσουν την αποστολή του Σατανά στη Γη:

«Ν΄αρχίσουμε, λοιπόν, δουλειά, καθόλου άσχημη

Για σένα και για μένα, δρόμο να φτιάσουμε που να οδηγεί

Από την Κόλαση στον νέο εκείνον κόσμο

Όπου ο Σατανάς τώρα κυριαρχεί,

Μνημείο αντάξιο της Κόλασης του κύρη,

Να διευκολύνουμε το πέρασμα, να μετοικούνε οι ψυχές

Ή να πηγαινοέρχονται, ανάλογα με όσα στη ζωή τους πράττουν.»

(Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Δέκατο)

Η Αμαρτία και ο Θάνατος σχεδιάζουν να δημιουργήσουν μια λεωφόρο από την Κόλαση στη Γη ως μνημείο του Σατανά. Χάρις σε αυτήν τη λεωφόρο, όλοι οι οπαδοί του Σατανά θα πηγαίνουν εύκολα στη Γη, όπου θα συνεχίζουν να σπέρνουν τον όλεθρο στη δημιουργία του Θεού, διαποτίζοντάς την με την κακή τους παρουσία. Ο χαμένος παράδεισος γίνεται κερδισμένη κόλαση.

Φτάνοντας στις πύλες της Κόλασης, ο Σατανάς χαιρετά την Αμαρτία και τον Θάνατο και τους επαινεί για τη βοήθειά τους. Στη συνέχεια, τους διατάζει να πάνε στη Γη και να βασιλεύσουν εκεί:

«Κι ενώ εγώ

Μέσα απ’ τα σκοτάδια κατεβαίνω, εύκολα

Χάρη στον δρόμο σας, τους σύμμαχους να βρω,

Τις νίκες ν’ αναγγείλω κι έτσι μαζί τους να χαρώ,

Πηγαίνετε εσείς οι δυο, μέσ’ απ’ τις σφαίρες τις πολλές,

Τις εδικές σας, κάτω εις τον Παράδεισο –

Κι εκεί να μείνετε, να κυριαρχήσετε, μ’ απόλαυση –

Και από κεί στη Γη την εξουσία σας ν’ απλώσετε,

Στον άνθρωπο κυρίως, τον άρχοντα των πάντων.

Κείνον να υποδουλώσετε και τέλος να σκοτώσετε.»

(Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Δέκατο)

Όχι μόνο θα πάνε στη Γη και θα βασιλεύσουν, αλλά και θα σκοτώσουν τους ανθρώπους. Έχοντας χάσει την αθανασία, οι άνθρωποι καταναλώνονται από τον θάνατο. Χωρισμένοι από τον νόμο του Θεού, οι άνθρωποι κυβερνώνται από την αμαρτία.

Στην εικόνα «κι από ώρα σε ώρα…», ο Σατανάς απεικονίζεται να επιστρέφει στους υποτακτικούς του στην Κόλαση, που τον επευφημούν ενθουσιασμένοι. Στην επάνω δεξιά πλευρά της σύνθεσης, αχνοφαίνεται μακρινή η μορφή του Σατανά να πετάει μέσα από τους καπνούς που αναδύονται από τις φωτιές της Κόλασης. Μορφές με φτερά νυχτερίδας κατοικούν το άγονο τοπίο. Απλώνουν τα χέρια και τα όπλα τους για να αποθεώσουν τον ηγέτη τους, ο οποίος χλευάζει τον Θεό και τη δημιουργία Του.

Η ελπίδα

 

Στη Γη, ο Αδάμ λυπάται για την ανυπακοή του και προσεύχεται στον Θεό. Ο αρχάγγελος Μιχαήλ έρχεται για να του δείξει τη μελλοντική εξέλιξη των γεγονότων, όπως θα ειπωθεί αργότερα στη Βίβλο: τα πλάσματα από την Κόλαση θα φέρουν μαζί τους βία, αρρώστια και λαγνεία. Αυτό θλίβει βαθύτατα τον Αδάμ.

Ο Μιχαήλ μιλά στον Αδάμ, αποκαλύπτοντας σε αυτόν το πρόβλημα της αμαρτίας και της ανηθικότητας όσον αφορά τη σχέση του ανθρώπου με τον Θεό:

«Η εικόνα του Δημιουργού τους… Τότε

Τους εγκατέλειψε, όταν οι ίδιοι εξαχρειώθηκαν

Ορέξεις ακυβέρνητες για να ικανοποιήσουν…

Μόνοι παραμορφώθηκαν, διαφθείροντας της φύσης

Τους αγνούς, υγιεινούς κανόνες.

Σε μισητή αρρώστια επάξια κατέληξαν,

Αφού δεν τίμησαν την όμοια με τον Θεό εικόνα εντός τους…

Έτσι, όλα θα εκφυλιστούν και θα εκμαυλιστούν, όταν

Το δίκαιο, η εγκράτεια, η αλήθεια και η πίστη θα είναι ξεχασμένα.»

(Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Ενδέκατο)

Στη συνομιλία του με τον Αδάμ, ο Μιχαήλ υποστηρίζει ότι τα ανθρώπινα όντα τα ίδια προκαλούν τις δυσκολίες τους, όταν αγνοούν ότι είναι δημιουργήματα του Θεού και εναντιώνονται στη φύση όπως την έχει ορίσει ο Θεός. Οι αμαρτίες πρέπει να ξεπληρωθούν και, κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, πληρώνονται μέσω των κακουχιών που προκαλούνται από τον πόλεμο, τη βία, την ασθένεια και τις καταστροφές.

Ωστόσο, υπάρχει ελπίδα – βρίσκεται στην καλοσύνη, στην εκ νέου εναρμόνιση με τις προθέσεις και την αγάπη του Θεού:

«Πολύ λιγότερο θλίβομαι τώρα για έναν κόσμο ολάκερο

τέκνων κακών κατεστραμμένο, παρά που χαίρομαι

για έναν άνθρωπο που βρέθηκε τόσο άσπιλος και δίκαιος,

που ο Θεός υπόσχεται να στήσει έναν καινούριο κόσμο

από αυτόν και όλο τον θυμό Του να ξεχάσει…

Τέτοια η χάρη του δικαίου που η θωριά του

Θα Τονε μαλακώσει, την ανθρωπότητα να μην την αφανίσει εντελώς.»

(Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Ενδέκατο)

Σε έναν κόσμο που έχει καταληφθεί από το κακό, έναν κόσμο που κυβερνάται από το σκοτάδι της κολασμένης οδού, η δικαιοσύνη, η καλοσύνη, η εγκράτεια, η αλήθεια και η πίστη λάμπουν, προσελκύοντας την προσοχή του Θεού. Το φως τους είναι τόσο έντονο που αρκεί μόνο ένα άτομο με αυτές τις ιδιότητες για να αποτρέψει την καταστροφή.

Μπορούμε να εφαρμόσουμε τη διάκριση που απαιτείται τώρα για να γίνουμε αυτό το λαμπερό φως για τους αγαπημένους μας; Για τους εαυτούς μας; Για τους συνανθρώπους μας; Για τον κόσμο;

Ο Γκυστάβ Ντορέ [Gustav Doré, 1832-1883] ήταν ένας ιδιαίτερα παραγωγικός καλλιτέχνης του 19^ου αιώνα. Εικονογράφησε με τα χαρακτικά του μερικά από τα σπουδαιότερα έργα της κλασικής Δυτικής λογοτεχνίας, περιλαμβανομένων της Βίβλου, του «Απολεσθέντα Παραδείσου» και της «Θείας Κωμωδίας». H σειρά «Ο ‘Απολεσθείς Παράδεισος’ μέσα από τα μάτια και τις εικόνες του Γκυστάβ Ντορέ» του Έρικ Μπες εμβαθύνει στις ιδέες του ποιήματος του Τζον  Μίλτον που ενέπνευσαν τον Ντορέ και στις εικόνες που φιλοτέχνησε.

Μέχρι τώρα στην Epoch Times έχουν δημοσιευθεί τα πρώτα 14 άρθρα του Έρικ Μπες για την εικονογράφηση του Γκυστάβ Ντορέ στο έργο του Τζον Μίλτον «Ο απολεσθείς Παράδεισος». Η σειρά ολοκληρώνεται με το παρόν άρθρο.

• Μέρος α΄
• Μέρος β΄
• Μέρος γ΄
• Μέρος δ΄
• Μέρος ε΄
• Μέρος στ΄
• Μέρος ζ΄
• Μέρος η΄
• Μέρος θ΄
• Μέρος ι΄
• Μέρος ια΄
• Μέρος ιβ΄
• Μέρος ιγ΄
• Μέρος ιδ΄

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

* Η απόδοση των στίχων του Μίλτον στις λεζάντες των εικόνων είναι από τη μετάφραση του Αθανασίου Δ. Οικονόμου, εκδ. Οδός Πανός, τρίτη έκδοση, Αθήνα 2015.

Του Eric Bess

Επιμέλεια: Αλία Ζάε

Σε όλους μας αρέσει να βλέπουμε όμορφα πράγματα. Τι θα ήταν η ζωή μας χωρίς ομορφιά; Ωστόσο, υπάρχει πάντα η πιθανότητα η ομορφιά να κοσμεί ή να καλύπτει επιβλαβή πράγματα. Πώς μπορούμε να διακρίνουμε πότε κάτι είναι αληθινά όμορφο ή πότε η ομορφιά κρύβει κάτι το επιζήμιο;

Σε αυτό το προτελευταίο μέρος της σειράς για την εικονογράφηση του Γκυστάβ Ντορέ στο ποίημα του Τζον Μίλτον «Απολεσθείς Παράδεισος», συνεχίζουμε να αντλούμε σοφία από την ερμηνεία του συγγραφέα για τη βιβλική ιστορία του Αδάμ και της Εύας. Στο προηγούμενο άρθρο (μέρος ιγ΄), είδαμε τη μεταμόρφωση του Σατανά σε φίδι, προκειμένου να βρει έναν τρόπο να βλάψει τον Θεό μέσω του Αδάμ και της Εύας. Οι δύο άνθρωποι απολαμβάνουν ακόμα ευτυχισμένοι τον Κήπο της Εδέμ, αν και ο Αρχάγγελος Ραφαήλ τους έχει προειδοποιήσει για την απειλητική παρουσία του Σατανά μέσα σε αυτόν.

Η ένωση της Σοφίας και της Ομορφιάς

Όταν ξυπνούν, ο Αδάμ και η Εύα επιθυμούν να περιποιηθούν τον κήπο του Θεού, να τον διαμορφώσουν και να πλάσουν μια ευλαβική προς τον Θεό ομορφιά, αλλά υπάρχουν πολλά που πρέπει να φροντίσουν. Η Εύα προτείνει να χωριστούν, ωστόσο ο Αδάμ ανησυχεί ότι μόνοι θα κινδυνεύουν περισσότερο από τον Σατανά, παρά αν μείνουν μαζί:

«Άλλη αμφιβολία με τρώει εντός μου, μην τύχει

Κι έρθει το κακό σαν χωριστούμε – γιατί γνωρίζεις

Πως μας προειδοποίησαν – για τον κακόβουλο εχθρό,

Που ο φθόνος για την ευτυχισμένη μας ζωή τον απελπίζει

Κι η σκέψη του όλο γυρνά στο πώς τον όλεθρο και την ντροπή

Σ’ εμάς θα φέρει, ύπουλα, και ίσως κάπου εδώ κοντά

Ήδη να ελλοχεύει και να μας παρακολουθεί

Με άπληστη ελπίδα πως θά’ βρει τη στιγμή που ξεμοναχιασμένοι

Λεία κατάλληλη στ’ άτιμα σχέδιά του εύκολη θά’ μαστε,

Ενώ τους δυο μαζί δύσκολο να νικήσει, καθώς

Γοργά ο ένας τ’ αλλουνού βοήθεια θα προσφέρουμε.»

(Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Ένατο)

Εδώ ο Αδάμ αποκαλύπτει μια σημαντική πτυχή της σχέσης του αρσενικού με το θηλυκό: ότι είναι απαραίτητο να συνεργάζονται και να αλληλοβοηθούνται ενάντια στις επιθέσεις του κακού. Ο Μίλτον αναφέρεται επίσης επανειλημμένα στη σοφία του Αδάμ και στην ομορφιά της Εύας σε όλα τα γραπτά του, υποδηλώνοντας ότι αυτά τα δύο – η σοφία και η ομορφιά – πρέπει να εργάζονται ως ένα για να υπάρχει η αντίσταση στον πειρασμό και η υπακοή στον Θεό.

Στην παρακάτω εικόνα, ο Ντορέ δείχνει τον Αδάμ και την Εύα να κάθονται στο βάθος, κάτω από έναν από τους φουντωτούς θάμνους του κατάφυτου κήπου, που σφύζει από ζωή. Ένα φως λάμπει πάνωθέ τους σαν να προβάλλει την ένωσή τους στο φως και την αγάπη του Θεού. Ο Σατανάς, στο πρώτο πλάνο, μεταμορφωμένος σε φίδι, τους παρακολουθεί, περιμένοντας την κατάλληλη ευκαιρία.

 

Ο κίνδυνος στον δρόμο της Ομορφιάς

Παρά τις αντιρρήσεις και τις προειδοποιήσεις του Αδάμ, η Εύα τον πείθει ότι όλα θα πάνε καλά και ότι μπορεί να φροντίσει τον εαυτό της. Η Εύα φεύγει μόνη της και συμβαίνει να είναι αυτή που συναντά ο Σατανάς πρώτη, ενώ περιποιείται τα λουλούδια σε μια μεριά του κήπου. Όμως, η ουράνια ομορφιά της τον αιφνιδιάζει και σχεδόν ξεχνά το μίσος που έχει στην καρδιά του:

«Πόση ευχαρίστηση το Φίδι δοκιμάζει αντικρύζοντας

Στο λουλουδάτο πλάτωμα, της Εύας το γλυκό το καταφύγιο,

Την ίδια, έτσι μόνη, έτσι νωρίς – η ουράνια μορφή της

Αγγελική, αλλά πιο απαλή και θηλυκή,

Τόσο γεμάτη χάρη κι αθωότητα

Σε κάθε κίνησή της, που ανώτερη 

Απ’ την κακία του στερούσε την από τη δύναμή της

και τη φλόγα. Κι έτσι ο Άρχοντας του Σκότους στάθηκε, 

Για λίγο χάνοντας το μένος και την κακία του κι έμεινε

έτσι για λίγο σαν χαζός από την καλοσύνη, αφοπλισμένος

από εχθρότητα, δολιότητα, μίσος και εκδικητικότητα.»

(Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Ένατο)

Εδώ, ο Μίλτον υποδηλώνει ότι η ουράνια ομορφιά της Εύας έχει τη δύναμη να μετατρέπει αυτό που είναι γεμάτο μίσος και αμαρτίες σε καλό. Η ομορφιά έχει εγγενώς μεταμορφωτική δυνατότητα. Ωστόσο, το γεγονός ότι δεν μπορούσε να κατέχει αυτή την ομορφιά, αναζωπύρωσε την οργή του Σατανά, ο οποίος πλησίασε τελικά την Εύα για να θέσει το σχέδιό του σε εφαρμογή.

Η Εύα αιφνιδιάζεται από το φίδι που μιλάει. Πώς μπορεί αυτό να μιλάει όταν κανένα από τα άλλα ζώα δεν μπορεί; Ο Σατανάς απαντά ότι το Δέντρο της Γνώσης του Καλού και του Κακού τού έδωσε αυτήν τη δύναμη και ότι θα έπρεπε και εκείνη να φάει από το Δέντρο. Εκείνη του αντιτείνει ότι αυτό δεν μπορεί να γίνει. Είναι το μόνο πράγμα που ο Θεός έχει ζητήσει από εκείνη και τον Αδάμ να μην κάνουν.

Ο Σατανάς, ωστόσο, με την πονηριά του, στοχεύει κατευθείαν αυτό που μπορεί να γίνει πηγή υπερηφάνειας για εκείνην: την ομορφιά της. Της λέει ότι είναι τόσο όμορφη που πρέπει να τη λατρεύουν όλοι σαν να είναι θεά. Τώρα, μόνο ο Αδάμ μπορεί να απολαύσει την ομορφιά της, αλλά η ομορφιά της είναι υπερβολική για έναν μόνο άνθρωπο και τα ανάξια ζώα του κήπου:

«Πανώριο ομοίωμα ‘συ του Δημιουργού σου, 

Εσέ όλα τα ζωντανά κοιτάζουνε κι όλα δικά σου είναι,

Δώρα σου, λάτρεις και θαυμαστές της ουρανίας 

Ομορφιάς σου – και πού αλλού καλύτερα

Να την κοιτούν παρά εκεί όπου θαυμάζεται από τον κόσμο όλον.

Μα εδώ, μέσα στην άγρια μοναξιά, ανάμεσα στα κτήνη,

Χυδαίους θαυμαστές, ρηχούς, που να διακρίνουν δεν μπορούν

τις πλιότερες τις χάρες σου, εξόν από ‘ναν άντρα

Που σε τηρά (μα τί ‘ναι ο ένας;), που να σε βλέπουν θά ‘πρεπε,

Μία θεά μέσ’ τους θεούς, να σε λατρεύουν και να σε υπηρετούν

αμέτρητοι αγγέλοι, ακόλουθοί σου καθημερινοί;»

(Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Ένατο)

Τη διαβεβαιώνει ότι δεν υπάρχει τίποτα κακό στον καρπό από το Δέντρο της Γνώσης του Καλού και του Κακού. Αν υπήρχε, πώς θα μπορούσε να φάει ο ίδιος από αυτό και να αποκτήσει τη δύναμη να μιλάει σαν άνθρωπος; Σίγουρα, αν και η Εύα φάει από αυτό, θα γίνει ακόμα πιο όμορφη και θεϊκή, όπως είναι τα όντα στον ουρανό.

Εκείνη αναλογίζεται τα λόγια του και σκέφτεται ότι το φίδι μπορεί να έχει δίκιο, ότι ίσως παρεξήγησαν την εντολή του Θεού – γιατί, αν ο Θεός τους αγαπούσε αληθινά, γιατί να μην ήθελε να φάνε τον καρπό αυτού του δέντρου; Παίρνει λοιπόν καρπούς από το δέντρο και τρώει. Αμέσως μεθάει και αισθάνεται σαν να είναι θεϊκή. Κατά τη διάρκεια της μέθης της, ο Σατανάς γλιστρά μακριά, μέσα στους θάμνους του κήπου.

 

Σε αυτή την εικόνα, ο Ντορέ δείχνει τη στιγμή που ο Σατανάς εγκαταλείπει την παρασυρμένη Εύα με τον καρπό στο χέρι της. Σε αντίθεση με την πρώτη εικόνα, εδώ ο Αδάμ και η Εύα είναι μακριά ο ένας από τον άλλον.

Τώρα η εστίαση είναι στην Εύα μόνο, με το φως να τονίζει την ομορφιά της, αλλά και την ανυπακοή που συνοδεύει τώρα την ομορφιά της – όπως δείχνει ο καρπός που κρατά στο χέρι της. Ο Αδάμ κάθεται στις σκιές, στο βάθος της εικόνας, με το κεφάλι του ακουμπισμένο στο χέρι του, στοχαστικός και ανήσυχος. Θα μπορούσε αυτή η σκηνή να αναπαριστά και την εσωτερική διχόνοια που επέρχεται όταν η ομορφιά και η σοφία διαχωρίζονται – όταν η ομορφιά στολίζει επιπόλαια πράγματα που δεν είναι θεϊκά;

Η ευεργετική, μεταμορφωτική ομορφιά

Σε όλη την ιστορία του δυτικού πολιτισμού, η ομορφιά συνοδευόταν από επιφυλάξεις. Ο Πλάτωνας είχε προειδοποιήσει για τους κινδύνους της, προτείνοντας να εξορίζονται οι ποιητές από τη Δημοκρατία, καθώς είχαν τη δύναμη να κάνουν οτιδήποτε να φαίνεται θελκτικό. Υπάρχει αλήθεια στην ανησυχία του Πλάτωνα: Οτιδήποτε μπορεί να κεκοσμηθεί ώστε να μοιάζει ωραίο, ακόμη και πράγματα που μπορεί να αποδειχθούν καταστροφικά.

Πώς μπορεί η ομορφιά να μας ωφελήσει; Η ομορφιά μπορεί εγγενώς να μεταμορφώσει όσους την βιώνουν, αλλά για ποιο σκοπό; Πώς μπορεί η μεταμόρφωση να είναι ωφέλιμη; Μήπως όπως προτείνει ο Μίλτον, λέγοντας ότι η ομορφιά πρέπει να ενοποιηθεί με τη διάνοια και να υποταχθεί στις εντολές του Θεού; Είναι ευεργετική η ομορφιά εκείνη που πληροί αυτές τις προϋποθέσεις;

Ο Γκυστάβ Ντορέ [Gustav Doré, 1832-1883] ήταν ένας ιδιαίτερα παραγωγικός καλλιτέχνης του 19^ου αιώνα. Εικονογράφησε με τα χαρακτικά του μερικά από τα σπουδαιότερα έργα της κλασικής Δυτικής λογοτεχνίας, περιλαμβανομένων της Βίβλου, του «Απολεσθέντα Παραδείσου» και της «Θείας Κωμωδίας». H σειρά «Ο ‘Απολεσθείς Παράδεισος’ μέσα από τα μάτια και τις εικόνες του Γκυστάβ Ντορέ» του Έρικ Μπες εμβαθύνει στις ιδέες του ποιήματος του Τζον  Μίλτον που ενέπνευσαν τον Ντορέ και στις εικόνες που φιλοτέχνησε.

Μέχρι τώρα στην Epoch Times έχουν δημοσιευθεί τα πρώτα 13 άρθρα του Έρικ Μπες για την εικονογράφηση του Γκυστάβ Ντορέ στο έργο του Τζον Μίλτον «Ο απολεσθείς Παράδεισος»:

• Μέρος α΄
• Μέρος β΄
• Μέρος γ΄
• Μέρος δ΄
• Μέρος ε΄
• Μέρος στ΄
• Μέρος ζ΄
• Μέρος η΄
• Μέρος θ΄
• Μέρος ι΄
• Μέρος ια΄
• Μέρος ιβ΄
• Μέρος ιγ΄

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

* Η απόδοση των στίχων του Μίλτον στις λεζάντες των εικόνων είναι από τη μετάφραση του Αθανασίου Δ. Οικονόμου, εκδ. Οδός Πανός, τρίτη έκδοση, Αθήνα 2015.

Του Eric Bess

Επιμέλεια: Αλία Ζάε

Το περιβάλλον μας είναι γεμάτο με πράγματα που δοκιμάζουν τον χαρακτήρα μας. Μερικές φορές τα ξεπερνάμε με επιτυχία, ενώ άλλες δεν τα καταφέρνουμε και αποτυγχάνουμε στη δοκιμασία. Ωστόσο, η αποτυχία δεν είναι απαραίτητα το τέλος του δρόμου – αν είμαστε αρκετά αποφασιστικοί, μπορούμε να ξαναγίνουμε αρεστοί στον Θεό.

Συνεχίζουμε την ιστορία μας με τον «Απολεσθέντα Παράδεισο» του Τζον Μίλτον. Ο Ραφαήλ έχει περιγράψει τον ουρανό στον Αδάμ και ο Αδάμ διηγήθηκε αυτά που θυμάται για όταν δημιουργήθηκε. Τότε ο Ραφαήλ επιστρέφει στον ουρανό.

 

Ο Σατανάς επιστρέφει

Όσο ο Αδάμ μιλά με τον Αρχάγγελο Ραφαήλ, ο Σατανάς πετάει γύρω από τη γη περιμένοντας την κατάλληλη στιγμή για να ξαναμπεί στην Εδέμ. Μπορεί να τον ανάγκασε προηγουμένως ο Γαβριήλ να απομακρυνθεί από τον Κήπο, αλλά αυτό δεν ήταν αρκετό για να διώξει ούτε τον ίδιο, ούτε την οργή που τον τροφοδοτούσε. Θα πρέπει να βρει έναν τρόπο για να μπει μέσα κρυφά.

«Μ’ απελπισιά γεμάτος

Επτά ολόκληρες νυχτιές το σκότος καβαλούσε

Μες στο ποτάμι βούλιαξε και από ’κεί

Σηκώθηκε μαζί με την ομίχλη, κι ύστερα

Ολόγυρά του έψαξε για μια καλή κρυψώνα…»

(Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Ένατο)

Ο Σατανάς, με βλέμμα άγρυπνο, κάνει κύκλους γύρω από τη Γη για επτά ημέρες, ώσπου τελικά βρίσκει την ευκαιρία να προσγειωθεί εκεί όπου ο ποταμός Τίγρης (πριν τον αλλάξει η Αμαρτία) μπαίνει κάτω από τη γη, πριν ξαναβγεί στην επιφάνεια ως μία πηγή στην Εδέμ. Ο Σατανάς, καλυμμένος από μια ομίχλη, ακολουθεί τον ποταμό μέχρι την Εδέμ και ψάχνει να βρει πού να κρυφτεί.

Στην εικόνα «μέσα με το ποτάμι / βυθίστηκε αυτός μαζί και μέσα τον ξεβγάζει»*, ο Ντορέ απεικονίζει τον Σατανά πάνω σε έναν απόκρημνο βράχο, να κοιτάζει τα ορμητικά νερά του ποταμού Τίγρη. Ωστόσο, η ήρεμη στάση του Σατανά δεν πρέπει να μας ξεγελάσει, γιατί μόνο εξωτερικά, ανάμεσα στα κυματιστά νερά, φαίνεται ακίνητος- μέσα του βράζει από θυμό. Η εσωτερική του αναταραχή αντανακλάται στην αναταραχή του ποταμού και τροφοδοτεί την επιθυμία του να υπομείνει την επίθεση αυτού του ποταμού. Αυτή η εικόνα είναι ιδιαίτερα αποκαλυπτική για την αποφασιστικότητα που διαθέτει το κακό προκειμένου να καταστρέψει το καλό στον κόσμο.

Ο Σατανάς κυριεύει το φίδι

Ο Σατανάς φτάνει στην Εδέμ και ψάχνει ένα μέρος για να κρυφτεί. Καθώς δεν θέλει να τον ανακαλύψουν πάλι οι Αρχάγγελοι, εξετάζει προσεκτικά όλα τα ζώα της Εδέμ για να δει ποιο από αυτά θα είναι πιο κατάλληλο προκάλυμμα για τις απατηλές και εκδικητικές του προθέσεις.

«Ψάχνοντας κι εξετάζοντας όλα προσεκτικά τα πλάσματα…

Βρήκε απ΄όλα τους το Φίδι πιο έξυπνο και πιο κατάλληλο

Να γίνει το δοχείο του, να τον φιλοξενήσει, και μέσα του

Τις δόλιες σκέψεις τις σατανικές να κρύψει,

Αφού στο ύπουλο ερπετό οι πονηριές ταιριάζουν…»

(Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Ένατο)

Ο Σατανάς θεωρεί ότι το φίδι είναι το καλύτερο για τους σκοπούς του. Πιστεύει ότι κανείς δεν θα υποψιαστεί αν ένα φίδι έχει κακές προθέσεις. Οι κινήσεις του φιδιού είναι εγγενώς ύπουλες και παραπλανητικές. Ο Σατανάς συνεχίζει να περιφέρεται στην Εδέμ τυλιγμένος σε μια ομίχλη, προκειμένου να μπορέσει να πλησιάσει ένα φίδι για να το κυριεύσει.

«Με την ομίχλη τυλιγμένος και τους νυχτερινούς ατμούς

Γλιστρώ ανεμπόδιστα και ψάχνω

Σε κάθε θάμνο, σε κάθε λόχμη, το Ερπετό για νά ’βρω

Ήσυχα να κοιμάται  και να κρυφτώ εγώ και οι κακοί σκοποί μου

Στις χίλιες του αναδιπλώσεις μέσα… Μέσ’ απ’ το στόμα του

Ο Διάβολος στο Φίδι μπήκε…»

(Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Ένατο)

Όταν βρίσκει το φίδι, ο Σατανάς το κυριεύει μπαίνοντας μέσα από το στόμα του και αρχίζει να ελέγχει τις ενέργειές του. Παρόλο που δεν είναι άνθρωπος, ο Σατανάς το κατέχει. Αυτό παρέχει μια βαθύτερη κατανόηση της ρήσης «Είσαι ό,τι τρως» υποδηλώνοντας ότι γινόμαστε αυτό που αφήνουμε να μπει στο μυαλό και την καρδιά μας -όπως κι αν εισέρχεται, το καταπίνουμε.

Στην επόμενη εικόνα («Το βρίσκει βαθυκοίμητο μες σε  λαβυρινδώδεις/ γυροβολιές και συστροφές γύρω απ’ το κορμί του»), ο Ντορέ απεικονίζει τον Σατανά να κοιτάζει έναν σωρό από πλεγμένα φίδια. Εδώ, ο Σατανάς μοιάζει πραγματικά δυσοίωνος: Τα μεγάλα, σαν νυχτερίδες φτερά του, τα μαύρα ατημέλητα μαλλιά του και τα σκοτεινά, στραμμένα προς τα κάτω μάτια του δημιουργούν ένα σκοτάδι που δημιουργεί την ατμόσφαιρα αυτής της σκηνής. Φαίνεται μάλιστα να έχει βρει ο Σατανάς το μοναδικό μέρος στην Εδέμ που δεν είναι γεμάτο φυλλώματα και ζωή.

Το σκοτάδι των φιδιών ταιριάζει με το σκοτάδι των φτερών του Σατανά, και το βλέμμα δεν μπορεί παρά να πηγαινοέρχεται ανάμεσα στα δύο. Αυτό το συνθετικό στοιχείο μάς βοηθά να ταυτίσουμε τον Σατανά με τα φίδια, τα οποία ταιριάζουν απόλυτα στον χαρακτήρα του.

 

Τα δεινά του Σατανά

Προηγουμένως, συγκρίναμε την εσωτερική αναταραχή του Σατανά με την απεικόνιση του ορμητικού ποταμού, προτείνοντας ότι αυτή η αναταραχή αντιστοιχεί σε και τροφοδοτεί την οργισμένη πρόθεση του Σατανά να καταστρέψει τη Δημιουργία του Θεού – κάτι που, αργότερα, δηλώνει και μόνος του:

«Ω, άτιμη πτώση! Εγώ, που μόνο με τους υψηλότερους θεούς καταδεχόμουν

Να κάθομαι, τώρα αναγκάζομαι να γίνομαι ένα ζώο –

και σαν το ζώο στις λάσπες να κυλιέμαι…Μα είν’ η Φιλοδοξία μου και η εκδίκηση

που τόσο χαμηλά με πάνε…»

(Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Ένατο)

Προσπαθώντας να γίνει ο υψηλότερος στον ουρανό, ο Σατανάς αναγκάζεται να γίνει ο κατώτατος.

Όπως όμως ο ίδιος παραδέχεται, είναι πρόθυμος να πέσει χαμηλά προκειμένου να πραγματοποιήσει την εκδίκησή του εναντίον του Θεού, τόσο χαμηλά που θα αναμείξει το κάποτε αγγελικό του πνεύμα με τη γλίτσα του φιδιού. Έτσι εκδηλώνεται η αποφασιστικότητά του.

Γνωρίζει ότι δεν μπορεί να νικήσει άμεσα τον Θεό, αλλά πιστεύει ότι μπορεί να καταστρέψει τη δημιουργία Του:

«Ανάμεσα στης Κόλασης τις χθόνιες Δυνάμεις,

όλη δική μου κάποτε η δόξα θα’ναι, ότι ε-

χάλασα ό,τι Αυτός, ο Παντοδύναμος,

σε έξι μέρες και νυχτιές έφτιαχνε αδιαλείπτως …»

(Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Ένατο)

Ο Σατανάς είναι αποφασισμένος να καταστρέψει τα ανθρώπινα όντα, τη νέα αγάπη του Θεού, σε μια μέρα, σε μια στιγμή πειρασμού. Ο Μίλτον αναφέρεται επανειλημμένα στην εντολή της υπακοής στον Θεό. Η εντολή ισχύει για τον Αδάμ, την Εύα και όλους τους αγγέλους στον ουρανό. Ωστόσο, δεν μπορεί κανείς να είναι υπάκουος στον Θεό και να ακολουθεί τους πειρασμούς του Σατανά ταυτόχρονα, και εδώ έγκειται η δυσκολία του να είσαι άνθρωπος.

Εμείς οι άνθρωποι, ως δημιουργήματα του Θεού, μπορούμε επίσης να είμαστε αποφασισμένοι, παρά τις αδυναμίες μας. Πώς θα εκδηλωθεί η αποφασιστικότητά μας; Αν θέλουμε να είμαστε υπάκουοι στον Θεό και να αντιστεκόμαστε στους πειρασμούς του Σατανά, πρέπει να δίνουμε προσοχή σε ό,τι «προσλαμβάνουμε», σε ό,τι δεχόμαστε. Πρέπει να γίνουμε το αντίθετο από αυτό που αντιπροσωπεύει ο Σατανάς.

Η υπερηφάνεια είναι η αιτία που ο Σατανάς προσπάθησε να υψώσει τον εαυτό του ψηλότερα από όλους τους άλλους, και γι’ αυτό τώρα αναγκάζεται να κατέβει χαμηλά – να συρθεί στη γη ως ο κατώτερος των κατωτέρων. Μήπως στην υπακοή μας, στην υποταγή μας στον Θεό, ο τρόπος με τον οποίο Τον προσκυνάμε είναι να χαμηλώνουμε σκόπιμα, ώστε να μπορέσουμε μετά να ανυψωθούμε στη δόξα του Θεού;

Ο Γκυστάβ Ντορέ [Gustav Doré, 1832-1883] ήταν ένας ιδιαίτερα παραγωγικός καλλιτέχνης του 19^ου αιώνα. Εικονογράφησε με τα χαρακτικά του μερικά από τα σπουδαιότερα έργα της κλασικής Δυτικής λογοτεχνίας, περιλαμβανομένων της Βίβλου, του «Απολεσθέντα Παραδείσου» και της «Θείας Κωμωδίας». H σειρά «Ο ‘Απολεσθείς Παράδεισος’ μέσα από τα μάτια και τις εικόνες του Γκυστάβ Ντορέ» του Έρικ Μπες εμβαθύνει στις ιδέες του ποιήματος του Τζον  Μίλτον που ενέπνευσαν τον Ντορέ και στις εικόνες που φιλοτέχνησε.

Μέχρι τώρα στην Epoch Times έχουν δημοσιευθεί τα πρώτα 12 άρθρα του Έρικ Μπες για την εικονογράφηση του Γκυστάβ Ντορέ στο έργο του Τζον Μίλτον «Ο απολεσθείς Παράδεισος»:

• Μέρος α΄
• Μέρος β΄
• Μέρος γ΄
• Μέρος δ΄
• Μέρος ε΄
• Μέρος στ΄
• Μέρος ζ΄
• Μέρος η΄
• Μέρος θ΄
• Μέρος ι΄
• Μέρος ια΄
• Μέρος ιβ΄

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

* Η απόδοση των στίχων του Μίλτον στις λεζάντες των εικόνων είναι από τη μετάφραση του Αθανασίου Δ. Οικονόμου, εκδ. Οδός Πανός, τρίτη έκδοση, Αθήνα 2015.

Του Eric Bess

Επιμέλεια: Αλία Ζάε

Ο Τζον Μίλτον ήταν τυφλός όταν έγραψε τον «Απολεσθέντα Παράδεισο» το 1667. Εκκινά το ποίημά του ακολουθώντας το παράδειγμα του αρχαίου ‘συναδέλφου’ του, Ομήρου, με μια επίκληση σε μια Ουράνια Μούσα, για να του δώσει την έμπνευση να αφηγηθεί την ιστορία της ανθρώπινης αμαρτίας, επίκληση την οποία επαναλαμβάνει κατά διαστήματα. Το Έβδομο Βιβλίο ξεκινά και αυτό με μια έκκληση προς την Ουράνια Μούσα, η οποία στη συνέχεια τον επισκέπτεται και διώχνει το κακό από γύρω του και μόνο τότε του δείχνει μια αλήθεια, μια αλήθεια που θέλει να μοιραστεί με το ακροατήριό του – δηλαδή με εμάς, τους αναγνώστες.

Στο τέλος του προηγούμενου μέρος (ια΄) αυτής της σειράς, ο Αρχάγγελος Ραφαήλ αφηγείται στον Αδάμ πώς ξεκίνησε ο πόλεμος στον Ουρανό. Αναπόφευκτα, οι άγγελοι στον Ουρανό νίκησαν τους επαναστατημένους αγγέλους και τους οδήγησαν στην Κόλαση. Αφού λαμβάνει από την Ουράνια Μούσα και μοιράζεται όσα έμαθε για αυτά που συνέβησαν στον Ουρανό, ο Μίλτον ζητά από τη Μούσα να τον επαναφέρει στη Γη για να ολοκληρώσει την αποκάλυψη των γεγονότων. Η απομάκρυνση του κακού πριν ο Μίλτον συνεχίσει την ποιητική του αποκάλυψη είναι επίσης ένα θέμα που επαναλαμβάνεται στο ποίημά του.

 

Ο Θεός δημιουργεί τον κόσμο

Οι έρευνες του Αδάμ δεν τελειώνουν με τον πόλεμο στον Ουρανό. Σύμφωνα με τον Μίλτον, ο Αδάμ ρωτά τον Ραφαήλ γιατί ο Θεός δημιούργησε τον κόσμο. Ο Ραφαήλ λέει στον Αδάμ ότι ένας από τους λόγους για τους οποίους δημιουργήθηκε ο κόσμος ήταν για να αναπληρωθεί το σύμπαν με μια νέα γη, όταν οι επαναστατημένοι άγγελοι εκδιώχθηκαν από τον Ουρανό. Αυτή τη φορά, όμως, τα καινούρια, πρόσφατα δημιουργημένα ανθρώπινα όντα αυτής της γης θα έπρεπε να αποδείξουν την αξία τους προτού γίνουν δεκτά στον Ουρανό:

«Τη βλάβη εγώ μπορώ ετούτη να διορθώσω

Αν περί βλάβης πρόκειται να χάνεις τους χαμένους

Και μέσα σε μια στιγμή καινούριο κόσμο φτιάχνω

Από έναν άντρα μια φυλή αναρίθμητων να ζήσουν 

Εκεί, όχι εδώ, μέχρι να αξιωθούν ν’ ανυψωθούν,

Μετά από μακρά, δοκιμασμένη υπακοή.

Τότε η γη Παράδεισος θα γίνει κι ο Ουρανός σαν γη,

Ένα Βασίλειο πια γεμάτο ατέλειωτη χαρά, ενωμένο.»

(Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Έβδομο)

Εδώ, δείχνω την αξία μου σημαίνει δείχνω υπακοή στον Θεό. Μόνο μέσω της υπακοής στον Θεό για μεγάλες χρονικές περιόδους μπορεί κανείς να αξιωθεί τον Παράδεισο. Ωστόσο, η υπακοή στον Θεό δεν επηρεάζει μόνο την ψυχή που υπακούει, αλλά επηρεάζει και τον ίδιο τον κόσμο, καθιστώντας τον αντανάκλαση του Ουρανού. Ο Θεός έχει ξεχωρίσει το καλό από το κακό ήδη από την αρχή της δημιουργίας:

«Τον Ουρανό ο Θεός δημιούργησε και ύστερα τη Γη,

Ύλη ασχημάτιστη, κενή: βαθύ σκοτάδι

Την άβυσσο εσκέπαζε: μα πάνω απ’ την υδάτινη γαλήνη

Το θεϊκό το πνεύμα απλώθηκε με μελαγχολικά φτερά

Κι έχυσε ζωτική αρετή και ζωτική θερμότητα

Σ’ όλη τη μάζα την υγρή, μα προς τα κάτω έσπρωξε

Τα κρύα, μαύρα και κολασμένα κατακάθια,

Της ζωής τους εχθρούς από τα Τάρταρα.»

(Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Έβδομο)

 

Η «ζωτική αρετή» του Θεού εξαπλώνεται σε όλη την άψυχη, σκοτεινή άβυσσο. Αυτές οι λέξεις-κλειδιά, «ζωτική αρετή», σε αντίθεση με την άψυχη, σκοτεινή άβυσσο, αποκαλύπτουν πολλά για την πράξη της δημιουργίας στο ποίημα του Μίλτον. Ο Θεός είναι κάθε τι ενάρετο και ζωτικό. Δηλαδή, ο Θεός είναι όλα όσα είναι καλά και ωφέλιμα για τη ζωή και τη δημιουργία της. Αυτό το χαρακτηριστικό, καλό και ωφέλιμο για τη ζωή, απλώνεται πάνω σε ό,τι είναι σκοτεινό και δυσμενές για τη ζωή και το εξαγνίζει στην πορεία. Η απλή παρουσία της αγαθότητας του Θεού είναι αρκετή για να εξαλείψει ό,τι δεν είναι αγαθό.

Ο Ντορέ απεικονίζει την περιγραφή του Μίλτον για τη δημιουργία: Το φως διαχωρίζεται από το σκοτάδι και το νερό οδηγείται στη γη. Η συνύπαρξη αυτών των αντιθέτων παρέχει το ζωντανό περιβάλλον για τα πάντα, καθώς αναδύονται τα ζώα του νερού, της γης και του ουρανού.

Οι εικονογραφήσεις του Ντορέ αποκαλύπτουν δυναμικές, υψηλής αντίθεσης ερμηνείες της πληθωρικότητας της φύσης στην ανόθευτη κατάστασή της. Για παράδειγμα, η εικόνα των στίχων «κύμα το κύμα κύλησαν σε όποιο μέρος βρήκαν / διέξοδο για ρυάκι. Όπου βρίσκαν αποτομιά / σα χείμαρροι χυμούσαν»* δείχνει το νερό, που αντανακλά το φως του ουρανού, να ταξιδεύει μέσα από απόκρημνους βράχους και να πέφτει από πάνω από τα σύννεφα. Κανένα πλάσμα δεν είναι ακόμη ορατό.

Συνεχίζοντας όμως με τους στίχους «και είπεν ο Θεός: “Εξαγαγέτω τα ύδατα / ερπετά ψυχών ζωσών μετά ευθηνίας γόνου. / Και έστωσαν πετεινά πετόμενα υπέρ την γην»*, ο καλλιτέχνης μάς δείχνει πλάσματα της θάλασσας που κατοικούν ανάμεσα στα ορμητικά κύματα και πουλιά που πετούν στον ουρανό. Ακτίνες φωτός πέφτουν από τον ουρανό πάνω σε όλη τη δημιουργία. Ο Θεός το βλέπει ως καλό.

Ο Θεός δημιουργεί τους ανθρώπους

Την έκτη ημέρα της δημιουργίας, πριν αναπαυθεί, ο Θεός δημιούργησε τον άνθρωπο:

«Ανθρώπους τώρα ας φτιάξουμε, μ’ εμάς να μοιάζουν,

Ανθρώπους που θα διαφεντεύουνε τα ψάρια, τα πτηνά,

Σε θάλασσα και ουρανό κι όλα τα ζώα

Που περπατούν πάνω στη γη κι όλα όσα χάμω σέρνονται.

Και λέγοντας αυτά, εσένα έφτιαξε, Αδάμ, ω άνθρωπε,

Από της γης το χώμα και μέσα στα ρουθούνια σου εφύσηξε

Πνοή ζωής. Και τη δική Του όψη σού έδωσε,

Σ’ Εκείνον να ομοιάσεις κι έτσι έγινες μια ζωντανή ψυχή.»

 (Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Έβδομο)

Από το χώμα -την ύλη- της γης, ο Θεός δημιουργεί τον άνθρωπο κατ’ εικόνα και ομοίωσή Του. Αυτό, φυσικά, υπερβαίνει την απλή εμφάνιση. Η πνοή που στέλνει ο Θεός στα ανθρώπινα όντα τούς δίνει μια ψυχή που τους δίνει ζωή, ζωή που προέρχεται από τον Ουρανό. Έχοντας σώματα από τη Γη και ψυχές από τον Ουρανό, τα ανθρώπινα όντα αποτελούν μια γέφυρα μεταξύ Ουρανού και Γης.

Με αυτόν τον ουράνιο σύνδεσμο, πρέπει να κυβερνούν τη Γη όπως τα ουράνια όντα κυβερνούν τον Ουρανό, δηλαδή με καλοσύνη προς όλα τα πράγματα στη Γη και υπακοή στον Θεό τον εν τοις ουρανοίς. Επιτυγχάνοντας αυτό, αποδεικνύονται άξιοι να αναληφθούν στον Ουρανό για να αντικαταστήσουν τους έκπτωτους αγγέλους που βρίσκονται τώρα στην Κόλαση.

Όταν ο Θεός αναπαύεται, οι άγγελοι στον Ουρανό Τον αινούν με ύμνους:

«Και τώρα μεγαλύτερος επέστρεψες

Απ’ τους αγγέλους γίγαντες. Σένα τη μέρα εκείνη

Οι κεραυνοί Σου εμεγάλυναν. Αλλά το να δημιουργείς

Είν’ σπουδαιότερο απ’ το να καταστρέφεις. … Κείνος που θέλει

Εσένα να μειώσει, ενάντια στον στόχο του, τη δύναμή Σου

Δείχνει: Και το κακό του παίρνεις Συ και από αυτό

Περσότερο καλό Συ φτιάχνεις.»

(Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Έβδομο)

Παρά τον πόλεμο που μόλις έγινε στον Ουρανό και το γεγονός ότι οι επαναστατημένοι άγγελοι εκδιώχθηκαν, ο Θεός βρήκε πώς, χρησιμοποιώντας την πράξη της δημιουργίας, να μετατρέψει αυτή την αρνητική κατάσταση σε θετική. Όσο κακό και καταστροφή κι αν Του επιφέρουν, αντιδρά μόνο με τέτοιο τρόπο ώστε το αποτέλεσμα να είναι το Καλό, γι’ αυτό και εξυμνείται.

Ο Θεός δίνει μία εντολή

Νωρίτερα, αναφέρθηκε ότι ο Θεός καθάρισε εκείνα τα πράγματα που ήταν σκοτεινά και αρνητικά προς τη ζωή πριν δημιουργήσει τον κόσμο. Αναφέρθηκε επίσης ότι ο Θεός παρείχε ένα μονοπάτι για να ανέλθουν οι άνθρωποι στον Ουρανό.

Για να αποδειχθούν άξιοι, πρέπει να περάσουν τη δοκιμασία που τους ορίζει ο Θεός. Ο Θεός τούς παρουσιάζει το Δέντρο της Γνώσης του Καλού και του Κακού και τους ζητά να μην φάνε τον καρπό του – μπορούν να απολαύσουν όλα τα δώρα της Γης, εκτός από τους καρπούς εκείνου του δέντρου:

«Τούτος ο κήπος γεμάτος είναι με του Θεού τα δέντρα,

Όλα υπέροχα στην όψη και τη γεύση.

Κι ελεύθεροι είσαστε τα ωραία φρούτα τους

Να τρώτε, όλα τα είδη που δίνει η γης,

Μια ατέλειωτη ποικιλία. Μόνο από ένα δέντρο

Που οι καρποί του δίνουν τη γνώση του Καλού και του Κακού,

Μόνο από ’κείνο δεν μπορείτε. Τη μέρα που θα τους δοκιμάσετε, θα πεθάνετε.

Ο θάνατος είναι η ποινή που ορίστηκε, γι’ αυτό προσέχετε,

Την όρεξή σας καλά να κυβερνάτε, μην τύχει κι η Αμαρτία

Έρθει ως έκπληξη, μαζί με τον μαύρο της σύντροφο, τον Χάρο.»

(Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Έβδομο)

Η κατανάλωση του καρπού δίνει στον άνθρωπο τη γνώση του κακού μαζί με τη γνώση του Θεού. Ο καρπός από αυτό το δέντρο επαναφέρει το καταστροφικό σκοτάδι που αποστρέφεται τη ζωή – φέρνει την Αμαρτία και τον Θάνατο.

Σε προηγούμενο μέρος (δ΄) αυτής της σειράς, παρουσιάσαμε την Αμαρτία και τον Θάνατο ως παιδιά του Σατανά. Φυλάνε τις πύλες της Κόλασης και περιμένουν να καταφέρει ο Σατανάς να βάλει σε πειρασμό τον Αδάμ και την Εύα.

Η φυσική κατάσταση της δημιουργίας

Το σταθερό θέμα εδώ είναι η δημιουργία μέσω της κάθαρσης του κακού. Ο Μίλτον ξεκινά υπονοώντας ότι δεν μπορεί να λάβει τις αποκαλύψεις από την Ουράνια Μούσα χωρίς πρώτα να εξαγνιστεί από το κακό. Ο Θεός καθαρίζει τον Ουρανό από τους επαναστατημένους αγγέλους για να διατηρήσει την καλοσύνη του Ουρανού και δημιουργεί μια καλή κατάσταση από μια κακή δημιουργώντας τη Γη. Πριν δημιουργήσει τη Γη, ο Θεός καθαρίζει πρώτα το κακό από το ίδιο το διάστημα.

Τα ανθρώπινα όντα δημιουργούνται κατ’ εικόνα του Θεού με ένα σώμα φτιαγμένο από γη και μια ψυχή φτιαγμένη στον Ουρανό και ενσαρκώνοντας τα χαρακτηριστικά που ευχαριστούν τον Θεό – την αρετή και την υπακοή – μπορούν να διαμορφώσουν τον εαυτό τους και τη Γη ώστε να είναι αντάξιοι του Ουρανού. Η υπακοή υποδηλώνει την εκκαθάριση όλων εκείνων των πραγμάτων που δεν ευθυγραμμίζονται με την αγαθότητα και την καλοσύνη του Θεού.

Είναι ενδιαφέρον, ωστόσο, ότι το Δέντρο της Γνώσης του Καλού και του Κακού δεν είναι το Δέντρο της Γνώσης του Κακού. Για μένα, αυτό υποδηλώνει ότι, εφόσον τα πάντα έχουν δημιουργηθεί στο πνεύμα της καλοσύνης του Θεού, το κακό δεν μπορεί ποτέ να είναι απόλυτο. Το κακό, ως κάτι που καταστρέφει αντί να δημιουργεί, πρέπει να εξαγνιστεί για να επέλθει η φυσική κατάσταση της δημιουργικότητας.

Κάθε στιγμή της κάθε ημέρας, έχουμε την ευκαιρία να εξερευνήσουμε αυτό το είδος δημιουργικότητας στη ζωή μας. Μπορούμε να δώσουμε προσοχή στην καρδιά και το μυαλό μας και να κάνουμε ό,τι καλύτερο μπορούμε για να καθαρίσουμε εκείνα τα πράγματα μέσα μας που μπορεί να είναι αντίθετα στη ζωή. Με αυτόν τον τρόπο, μπορούμε να κατευθύνουμε την καρδιά και το μυαλό μας προς την αρετή και την υπακοή στον Θεό. Μπορούμε να προσπαθήσουμε να δημιουργήσουμε καλές συνθήκες από κακές, εξετάζοντας προσεκτικά όλα τα πιθανά αποτελέσματα των πράξεών μας. Με αυτή την έννοια, καθαρίζουμε ό,τι είναι καταστροφικό και αφήνουμε να παραμείνει ό,τι είναι δημιουργικό.

Ο Γκυστάβ Ντορέ [Gustav Doré, 1832-1883] ήταν ένας ιδιαίτερα παραγωγικός καλλιτέχνης του 19^ου αιώνα. Εικονογράφησε με τα χαρακτικά του μερικά από τα σπουδαιότερα έργα της κλασικής Δυτικής λογοτεχνίας, περιλαμβανομένων της Βίβλου, του «Απολεσθέντα Παραδείσου» και της «Θείας Κωμωδίας». H σειρά «Ο ‘Απολεσθείς Παράδεισος’ μέσα από τα μάτια και τις εικόνες του Γκυστάβ Ντορέ» του Έρικ Μπες εμβαθύνει στις ιδέες του ποιήματος του Τζον  Μίλτον που ενέπνευσαν τον Ντορέ και στις εικόνες που φιλοτέχνησε.

Μέχρι τώρα στην Epoch Times έχουν ήδη δημοσιευθεί τα πρώτα 11 άρθρα του Έρικ Μπες για την εικονογράφηση του Γκυστάβ Ντορέ στο έργο του Τζον Μίλτον «Ο απολεσθείς Παράδεισος»:

• Μέρος α΄
• Μέρος β΄
• Μέρος γ΄
• Μέρος δ΄
• Μέρος ε΄
• Μέρος στ΄
• Μέρος ζ΄
• Μέρος η΄
• Μέρος θ΄
• Μέρος ι΄
• Μέρος ια΄

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

* Η απόδοση των στίχων του Μίλτον στις λεζάντες των εικόνων είναι από τη μετάφραση του Αθανασίου Δ. Οικονόμου, εκδ. Οδός Πανός, τρίτη έκδοση, Αθήνα 2015.

Του Eric Bess

Επιμέλεια: Αλία Ζάε

Τι είναι η ελευθερία; Είναι ελευθερία η δυνατότητα να κάνουμε ό,τι θέλουμε όποτε θέλουμε; Ή μήπως η ελευθερία συνδέεται άμεσα με την ικανότητά μας να ελέγχουμε τον εαυτό μας; Υπάρχει ελευθερία όταν μπορούμε να εγγυηθούμε ίσα αποτελέσματα για όλους; Ή μήπως η ελευθερία έχει περισσότερο να κάνει με την αναγνώριση της υπεροχής της δικαιοσύνης του Θεού;

Καθώς συνεχίζουμε τη σειρά μας για τον «Απολεσθέντα Παράδεισο” του Τζον Μίλτον, θα εξερευνήσουμε την ιδέα της ελευθερίας.

Ο Εωσφόρος προτείνει Ισότητα και Ελευθερία

Καθώς συνομιλεί με τον αρχάγγελο Ραφαήλ, ο Αδάμ αρχίζει να ενδιαφέρεται για τον πόλεμο του Ουρανού. Ο Ραφαήλ το χρησιμοποιεί αυτό ως ευκαιρία για να προειδοποιήσει τον Αδάμ για τις συνέπειες της ελεύθερης βούλησης.

Ο Ραφαήλ ξεκινά την ιστορία του από τη στιγμή που ο Θεός ενημερώνει τους αγγέλους ότι ο Υιος του, ο Ιησούς, θα είναι ο άρχοντάς τους. Οι περισσότεροι άγγελοι στον Ουρανό ενθουσιάστηκαν με αυτά τα υπέροχα νέα: γιόρτασαν, τραγούδησαν και χόρεψαν και ο Θεός απόλαυσε τη χαρά τους.

Κάποιοι από τους αγγέλους, ωστόσο, δεν ήταν ευχαριστημένοι. Ένας άγγελος συγκεκριμένα, ο Εωσφόρος, δεν είδε με καλό μάτι το γεγονός ότι έπρεπε να υποκλιθεί σε ένα ον που θεωρούσε ίσο με αυτόν. Ο Εωσφόρος συγκέντρωσε τους οπαδούς του για να πάνε μαζί του κρυφά στο βορειότερο μέρος του Ουρανού. Εδώ, αρχίζει να αψηφά τον Θεό ανοικτά.

Πάνω σε έναν λόφο που περιβαλλόταν από χρυσούς πύργους και πυραμίδες από διαμάντια, κάθισε σε έναν θρόνο και άρχισε να παραπονιέται με αχαριστία ότι αυτός και οι ακόλουθοί του, παρόλο που ήταν μερικά από τα πιο ισχυρά όντα στον Ουρανό, έπρεπε να υποκλίνονται δύο φορές τώρα – μία φορά στον Θεό και άλλη μία στον Ιησού.

«Μόνο ας συζητήσουμε, τον τρόπο για να βρούμε

Τι είν’ καλύτερο για να υποδεχτούμε Εκείνον,

Τι μέσα τι τιμές και τι γονυκλισίες, αχρεία υποτέλεια-

Για έναν παραείναι, αλλά για δυο πώς να τ’ αντέξουμε,

Μια για τον Έναν και μια για την εικόνα Του, όπως λέει.»

(Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Πέμπτο)

Η υπερηφάνεια του Εωσφόρου τον κάνει απρόθυμο να υποταχθεί σε οποιονδήποτε, ακόμη και στον Θεό. Ο Μίλτον δείχνει ότι η αντίδραση του Εωσφόρου έχει διάφορες αποχρώσεις. Εδώ, ο Εωσφόρος εναντιώνεται στον Θεό προτάσσοντας ένα συγκεκριμένο είδος ισότητας και ελευθερίας:

«Τι, θα σκύψει το κεφάλι σας , το γόνυ σας

Θα κλίνει; Όχι εσάς, αν σας ξέρω καλά

Ή αν εσείς γνωρίζετε τους ίδιους τους εαυτούς σας.

Οι γιοι του Ουρανού οι αυτόχθονες κτήμα

Ποτέ δεν ήταν κανενός, κι αν όχι ίσοι

Ολότελα, τουλάχιστον ελεύθεροι

Και στην ελευθερία ίσοι, ισότιμα ελεύθεροι…

Με ποιο δικαίωμα λοιπόν, μπορεί τη μοναρχία

Κάποιος σε μας τους ίσους του να θέλει

Να επιβάλλει, ίσους αν όχι σε μεγαλείο

Και ισχύ, ίσους σ’ ελευθερία;»

(Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Πέμπτο)

Ο Εωσφόρος λέει ότι μπορεί να μην είναι όλοι ίσοι από κάθε άποψη, αλλά όλοι είναι εξίσου ελεύθεροι, και όποιος προσπαθεί να παραβιάσει αυτή την ισότητα είναι τύραννος και πρέπει να του αντισταθούμε.

Ο Εωσφόρος και ο Αβδιήλ συζητούν για την ισότητα και την ελευθερία

Σε αυτό το σημείο ένας άγγελος στο ακροατήριο, ο Αβδιήλ, διαμαρτύρεται για τις βλάσφημες παρατηρήσεις του Εωσφόρου. Ο Αβδιήλ προσπαθεί να υπενθυμίσει στους αγγέλους ότι η υποταγή τους στον Θεό δεν θέτει σε κίνδυνο την ελευθερία τους:

«Όλα τα πράγματα, κι εσύ ακόμα, κι όλα τα ουράνια πνεύματα

Αυτός τα δημιούργησε σε όλες τις βαθμίδες,

Με δόξα τα στεφάνωσε και για δική τους δόξα…

Κι η βασιλεία Του δεν τα μείωσε

Μονάχα τα λαμπρύνει…

Οι νόμοι Του είν’ και δικοί μας νόμοι

Και όλες οι τιμές που Του αποδίδουμε

Σ’ εμάς πάλι επιστρέφουν.»

(Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Πέμπτο)

Ο Αβδιήλ θυμίζει ότι όλοι οι παρόντες άγγελοι, ακόμη και ο ίδιος ο Εωσφόρος, δημιουργήθηκαν από τον Θεό με όλη τους τη δόξα και ότι η υπέρτατη δύναμη του Θεού δεν κάλυψε ποτέ τη δόξα τους, αφού η δόξα τους είναι έκφραση του Θεού. Το να τους καταπιέσει κάποιος θα ήταν, στην ουσία, σαν να καταπιέζει τον εαυτό του.

Με άλλα λόγια, όλοι τους είναι εκφράσεις της δύναμης του Θεού και όσο πιο ισχυρός είναι ο Θεός τόσο πιο ισχυροί είναι και αυτοί. Τη δύναμη, την ισότητα και την ελευθερία που θέλει ο Εωσφόρος την κατέχει ήδη μέσω της εγγύτητας με τον Θεό. Θα μπορούσε να αποκτήσει την ανύψωση που επιδιώκει όχι αψηφώντας τον Θεό, αλλά υμνώντας τον Θεό.

Φυσικά, ο Εωσφόρος δεν συμφωνεί με αυτά και απαντά:

«Δεν ξέρουμε πότε δεν ήμαστε όπως είμαστε τώρα.

Δεν ξέρουμε καμμιά αρχή, αυτοφυείς κι αυθύπαρκτοι,

Με τις δικές μας τις δυνάμεις αναπτυχθήκαμε…»

(Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Πέμπτο)

Η απάντηση του Εωσφόρου είναι ότι κανένας από αυτούς δεν θυμάται ότι ο Θεός τους δημιούργησε. Αντίθετα, όντας οι πρώτοι που εμφανίζονται σαν να είναι από τη δική τους δύναμη, η δόξα τους φαίνεται να προέρχεται από κάτι έμφυτο μέσα τους. Έτσι, δεν χρειάζεται να αποτίσουν φόρο τιμής σε τίποτα και κανέναν έξω από τον εαυτό τους.

Βλέποντας ότι κανένας από τους άλλους αγγέλους δεν παίρνει το μέρος του Αβδιήλ, η αυτοπεποίθηση του Εωσφόρου μεγαλώνει και λέει με θράσος στον Αβδιήλ να τρέξει πίσω στον νέο του βασιλιά για να συνεχίσει να είναι σκλάβος. Οι άγγελοι που ακολουθούν τον Εωσφόρο ξεσπούν σε χειροκροτήματα και αποδοκιμάζουν τον Αβδιήλ καθώς εκείνος τους αφήνει για να επιστρέψει στον Θεό.

Ο Θεός γνωρίζει ήδη όλα τα σχέδια του Εωσφόρου και βλέπει την αντίδραση να εκτυλίσσεται, οπότε όλοι οι άγγελοι του Θεού ετοιμάζονται για μάχη. Ο Θεός και οι άγγελοί του βλέπουν τον Αβδιήλ να αντιστέκεται στον Εωσφόρο και τον επευφημούν όταν επιστρέφει. Ο Θεός του λέει:

«Καλά πολέμησες

Τη μάχη την καλή, μονάχος σου ενάντια

Στα εξεγερμένα πλήθη για την αλήθεια μίλησες,

Τα λόγια σου πιο δυνατά απ’ τα δικά τους όπλα

Και άντεξες την καταφρόνια τους για χάρη της αλήθειας,

Κάτι πιο δύσκολο και πιο βαρύ απ’ την ωμή τη βία:

Γιατί μονάχα νοιάστηκες γι’ αυτό

που είναι σωστό στα μάτια του Θεού

Κι ας έσυρες ενάντιά σου τη γνώμη πόσων κόσμων…»

(Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Έκτο)

Ο Θεός λέει στον Αβδιήλ ότι αυτή η δοκιμασία ήταν δύσκολη. Είναι πολύ δύσκολο να επιδιώκεις την αλήθεια και να νοιάζεσαι μονάχα για την έγκριση του Θεού. Αυτοί οι άγγελοι που τον αποδοκίμαζαν ήταν κάποτε φίλοι του και έπρεπε να κάνει μια μοναχική πορεία ντροπής μέσα από τα βλέμματα αποδοκιμασίας τους καθώς επέστρεφε πίσω στον Θεό.

Ο Θεός λέει ότι μερικές φορές είναι πιο δύσκολο να υπομείνει κανείς αυτού του είδους την απόρριψη παρά τη βία. Αλλά ο Αβδιήλ πέρασε τη δοκιμασία και η επόμενη δοκιμασία θα είναι πολύ πιο εύκολη, επειδή ο Αβδιήλ θα έχει μαζί του ολόκληρο τον στρατό του Θεού.

Το πρώτο χτύπημα

Ο στρατός του Θεού με επικεφαλής τους αρχαγγέλους Μιχαήλ και Γαβριήλ ξεκινά να βρει τον στρατό του Εωσφόρου και να ματαιώσει την εξέγερσή του. Βρίσκουν τον Εωσφόρο να σχεδιάζει μια αιφνιδιαστική επίθεση. Στέκεται ψηλά πάνω σε ένα άρμα στη μέση χρυσών αγγέλων με χρυσές ασπίδες. Οι δύο στρατοί παρατάσσονται ο ένας απέναντι στον άλλο και περιμένουν εντολές.

Ο Αβδιήλ νιώθει αποστροφή βλέποντας τον Εωσφόρο να παρουσιάζεται τόσο μεγαλοπρεπής παρά το πόσο κακός έχει γίνει. Ο Εωσφόρος κατεβαίνει από το άρμα του και περπατάει προς το μπροστινό μέρος της γραμμής, όπου τον συναντάει ο Αβδιήλ. Ανταλλάσσουν έντονα λόγια και ο Εωσφόρος λέει:

«Νόμιζα κάποτε ότι λευτεριά και Ουρανός είν’ ένα

Για τις ουράνιες ψυχές. Τώρα όμως βλέπω πως μάλλον

Η τεμπελιά ορίζει τα πνεύματα τα πιο πολλά, που στο τραγούδι

Και τις γιορτές έχουνε μάθει. Κι έτσι οπλιστήκατε,

Μπουλούκι ουράνιο, να υπερασπιστείτε τη δουλεία σας

Παρά τη λευτεριά…»

(Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Έκτο)

Ο Εωσφόρος προσβάλλει όλους τους αγγέλους του Θεού. Τους λέει ότι μπερδεύουν την ελευθερία με το να μπορούν να τραγουδούν και να χορεύουν για να υμνούν τον Θεό, αλλά αυτό, λέει, είναι δουλειά γελωτοποιού, μια παράσταση που δεν πρέπει να συγχέεται με την αληθινή ελευθερία.

Ο Αβδιήλ απαντά ότι το να υπηρετείς τον Θεό δεν είναι το ίδιο με την έλλειψη ελευθερίας. Η αληθινή υποδούλωση προέρχεται από τη λήψη απερίσκεπτων αποφάσεων, ακολουθώντας εκείνους που επαναστατούν ενάντια στον Θεό επειδή γοητεύονται από τον εαυτό τους. Η υποδούλωση εξισώνεται με τον ναρκισσισμό:

«Δουλεία είναι να υπηρετείς τους άφρονες

Ή αυτούς που ξεσηκώνονται ενάντια σ’ αξιότερούς τους

Όπως εσύ τώρα κι αυτοί που σε ακολουθούν,

Κι εσύ δεν είσαι λεύτερος, μα απ’ τον εαυτό σου μαγεμένος …»

(Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Έκτο)

Εκείνη τη στιγμή, ο Αβδιήλ ρίχνει το πρώτο χτύπημα, το οποίο προσγειώνεται στην ασπίδα του Εωσφόρου και τον σπρώχνει 10 βήματα πίσω. Τότε, ο Μιχαήλ σαλπίζει και η μάχη αρχίζει.

Στην εικονογράφησή του «παράλαβε/στ’ ανευλαβές λοφίο σου χαιρετισμό από μένα!», ο Γκυστάβ Ντορέ απεικονίζει τη στιγμή που ο Αβδιήλ σηκώνει το σπαθί του για να επιτεθεί στον Εωσφόρο. Ο Εωσφόρος μοιάζει σαν να πρόκειται να τραβήξει το δόρυ του. Οι άγγελοι του Θεού βρίσκονται γύρω από τον Αβδιήλ και διακρίνονται και στο βάθος ως σιλουέτες. Οι άγγελοι του Εωσφόρου, ωστόσο, είναι ελαφρώς πιο σκούροι σε αξία και δύο στην κάτω δεξιά γωνία θωρακίζονται ή γυρίζουν την πλάτη τους στην επερχόμενη επίθεση. Μήπως η έλλειψη θάρρους τους αποτελεί έκφραση της ελευθερίας τους;

Το ζήτημα της ελευθερίας

Όλα αυτά φέρνουν στο προσκήνιο το ζήτημα της πραγματικής ελευθερίας.

Μεταξύ των γραμμών, ο Μίλτον φαίνεται να υποδηλώνει μια διαφορά μεταξύ της ελευθερίας της βούλησης και της πραγματικής ελευθερίας. Ο Ραφαήλ ξεκινά την ιστορία ως προειδοποίηση προς τον Αδάμ για τις πιθανές συνέπειες της ελεύθερης βούλησης: Θερίζουμε ό,τι σπέρνουμε, αλλά σπέρνουμε ό,τι θέλουμε. Εδώ, η ελευθερία φαίνεται να συνδέεται με αυτό που θερίζουμε- είναι συνέπεια του τρόπου με τον οποίο χρησιμοποιούμε την ελεύθερη βούλησή μας – η ελευθερία είναι η ανταμοιβή μας για τη δίκαιη σπορά.

Ο Αβδιήλ χρησιμοποιεί την ελεύθερη βούλησή του για να αψηφήσει τον Εωσφόρο και να δοξάσει τον Θεό και λαμβάνει το είδος του επαίνου που ο Εωσφόρος επιθυμεί απεγνωσμένα.

Ο Εωσφόρος, ωστόσο, χρησιμοποιεί την ελεύθερη βούλησή του για να διεκδικήσει και να αγωνιστεί για την απόλυτη ισότητα με τον Θεό, ανεξάρτητα από τη θέση του στη θεία ιεραρχία. Η θεϊκή του βαθμίδα είναι χαμηλότερη από του Θεού και του Ιησού, αλλά παρ’ όλα αυτά θεωρεί ότι πρέπει να του συμπεριφέρονται όπως σε εκείνους: Θέλει η εξουσία και ο έπαινος να είναι ισομερώς κατανεμημένα. Η ελεύθερη βούληση μπορεί να παρομοιαστεί με την ισότητα των ευκαιριών. Ο Εωσφόρος θέλει την ισότητα των αποτελεσμάτων και σχεδιάζει να καταστρέψει ό,τι βρεθεί στο δρόμο του για να το επιτύχει.

Σε όλο τον ναρκισσισμό του, ο Εωσφόρος δεν βλέπει ότι είναι υποδουλωμένος από την ίδια του την υπερηφάνεια, μια υπερηφάνεια που τον ακολουθεί παντού ως κόλαση από την οποία δεν μπορεί να ξεφύγει.

 

Ο Γκυστάβ Ντορέ [Gustav Doré, 1832-1883] ήταν ένας ιδιαίτερα παραγωγικός καλλιτέχνης του 19^ου αιώνα. Εικονογράφησε με τα χαρακτικά του μερικά από τα σπουδαιότερα έργα της κλασικής Δυτικής λογοτεχνίας, περιλαμβανομένων της Βίβλου, του «Απολεσθέντα Παραδείσου» και της «Θείας Κωμωδίας». H σειρά «Ο ‘Απολεσθείς Παράδεισος’ μέσα από τα μάτια και τις εικόνες του Γκυστάβ Ντορέ» του Έρικ Μπες εμβαθύνει στις ιδέες του ποιήματος του Τζον  Μίλτον που ενέπνευσαν τον Ντορέ και στις εικόνες που φιλοτέχνησε.

Μέχρι τώρα στην Epoch Times έχουν ήδη δημοσιευθεί τα πρώτα 10 άρθρα του Έρικ Μπες για την εικονογράφηση του Γκυστάβ Ντορέ στο έργο του Τζον Μίλτον «Ο απολεσθείς Παράδεισος»:

• Μέρος α΄
• Μέρος β΄
• Μέρος γ΄
• Μέρος δ΄
• Μέρος ε΄
• Μέρος στ΄
• Μέρος ζ΄
• Μέρος η΄
• Μέρος θ΄
• Μέρος ι΄

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

* Η απόδοση των στίχων του Μίλτον στις λεζάντες των εικόνων είναι από τη μετάφραση του Αθανασίου Δ. Οικονόμου, εκδ. Οδός Πανός, τρίτη έκδοση, Αθήνα 2015.

Του Eric Bess

Επιμέλεια: Αλία Ζάε

Σε έναν κόσμο που επιβραβεύει το να έχεις δίκιο, είναι πολύ δύσκολο να μην κυνηγάμε και να μην παπαγαλίζουμε έτοιμες απαντήσεις. Συνήθως, νιώθουμε και υπερήφανοι όταν έχουμε δίκιο, όταν έχουμε τη «σωστή» απάντηση. Κάποιοι από εμάς μάλιστα χρησιμοποιούν αυτό που πιστεύουν ότι είναι σωστό για να εκφοβίζουν και να χτυπούν αυτούς που πιστεύουν ότι κάνουν λάθος: Εξάλλου, γιατί να υιοθετήσουμε ιδέες και πεποιθήσεις που δεν είναι σωστές; Και αφού έχουμε δίκιο, πώς θα μπορούσε κάποιος να είναι τόσο ανόητος ώστε να σκέφτεται διαφορετικά από ό,τι εμείς; Μας αρέσει να λιθοβολούμε τους άλλους.

Το να πιστεύουμε ότι έχουμε τη μία και μοναδική απάντηση συχνά εξελίσσεται στο χειρότερο είδος φανατισμού, το είδος του φανατισμού που οδηγεί στην καταδίκη, στην Ιερά Εξέταση, ακόμη και στη γενοκτονία. Αν δίναμε την ανάλογη έμφαση στη διατύπωση καλών ερωτήσεων, ο κόσμος μας θα ήταν πολύ διαφορετικός.

Σε αυτή τη σειρά, συνεχίζουμε την αναζήτηση των ερωτήσεων εκείνων που μπορούν να συμβάλλουν καθοριστικά στη διαμόρφωση της ζωής μας.

Ο Σατανάς παρεισφρύει στο όνειρο της Εύας

Στο έργο του Τζον Μίλτον «Ο απολεσθείς Παράδεισος», αφότου ο Γαβριήλ αντιμετωπίζει τον Σατανά στον Κήπο της Εδέμ, οι δύο τους χωρίζουν. Την προηγούμενη νύχτα, ο Σατανάς, με τη μορφή βατράχου αρχικά, είχε φέρει στην Εύα ένα ενοχλητικό όνειρο: την έκανε να δει «κάποιον με σχήμα και φτερά σαν αυτά που βλέπουμε συχνά από τον ουρανό» (Βιβλίο Ε΄, σσ. 195-197*).

Ο Σατανάς, μεταμφιεσμένος σε άγγελο, οδηγεί την Εύα στο Δέντρο της Γνώσης του Καλού και του Κακού και της λέει να φάει από αυτό για να γίνει σαν τα όντα του ουρανού. Ο Σατανάς την πλησιάζει, την αρπάζει και πετάει στον ουρανό, απ’ όπου μπορεί να δει τη γη από ψηλά. Στη συνέχεια εξαφανίζεται και εκείνη πέφτει πίσω στη γη. Ξυπνά φοβισμένη και είναι ευτυχισμένη που ήταν μόνο ένα όνειρο.

Ο Αδάμ καθησυχάζει τους φόβους που προκάλεσε στην Εύα το όνειρό της. Της λέει ότι οι ψυχές μας είναι πολύπλοκες και ότι επειδή ονειρεύτηκε κάτι σκοτεινό ή κακό δεν σημαίνει ότι είναι η ίδια σκοτεινή ή κακιά. Η Εύα δακρύζει, αλλά ικανοποιείται από τα λόγια του συντρόφου της. Παρακολουθώντας την ανατολή του ήλιου, τραγουδούν μαζί ύμνους προς τον Δημιουργό τους, ζητώντας Του να διαλύσει το κακό και να προσφέρει το καλό:

«Χαίρε του κόσμου Κύριε, με γενναιοδωρία δίνε μας
Το αγαθό μονάχα – κι αν τύχει η νύχτα
Το κακό να κρύψει ή να μαζέψει
Διώξε το, όπως το φως διαλύει το σκοτάδι.
Έτσι οι αθώοι δεήθηκαν και μες στους λογισμούς τους
Ειρήνη και γαλήνη σύντομα επανήλθαν.»

(Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Πέμπτο)

 

Το μεγαλείο του αγγελικού Ραφαήλ

Εν τω μεταξύ, ο Θεός παρακολουθεί την όλη σκηνή να εκτυλίσσεται και καλεί τον Αρχάγγελό του Ραφαήλ να βοηθήσει τον Αδάμ και την Εύα με ουράνιες συμβουλές.

Ο Ραφαήλ πετάει στην Εδέμ. Σε ένα υπέροχο απόσπασμα, ο Μίλτον περιγράφει το ταξίδι του Ραφαήλ. Ο Ραφαήλ πετάει μέσα από τους ύμνους που ψάλλονται στον Ουρανό και εκατέρωθέν του, η ουράνια χορωδία τραγουδά τους ύμνους του θελήματος του Θεού. Καταφέρνει να φτάσει στις πύλες του Ουρανού και αυτές ανοίγουν μόνες τους για να μην εμποδίσουν την πτήση του.

Ο Ραφαήλ πετάει στον ουρανό χωρίς τίποτα να τον εμποδίζει, και τα χρώματα των φτερών του και το φως που εκπέμπει τον κάνουν να φαίνεται σαν να είναι ένας φοίνικας σε πτήση. Τελικά, προσγειώνεται στην Εδέμ, μοιάζοντας με εξαπτέρυγο σεραφείμ – άγγελο της υψηλότερης τάξης των εννέα επιπέδων του ουρανού. Κουνάει τα φτερά του, απελευθερώνοντας ένα άρωμα που γνωστοποιεί σε όλους τον βαθμό του και ότι έφτασε.

Ο Αδάμ βλέπει τον Ραφαήλ να έρχεται από μακριά και λέει στην Εύα να έρθει να κοιτάξει:

«Βιάσου, Εύα, τρέξε να δουν τα μάτια σου μεγαλειώδες θάμα,
Στα ανατολικά, από τα δέντρα μέσα, κοίταξε τη μορφή
Την ένδοξη που πλησιάζει – σαν ένα δεύτερο πρωινό
Μέσα στο μεσημέρι ν’ ανατέλλει . Κάποιος σπουδαίος θά ‘ναι αυτός
Πού ‘ρχετ΄απ’ τον Παράδεισο κι ίσως με μας τη μέρα
Του να θέλει να περάσει. Τρέξε, λοιπόν, και φέρε μπρος
Ό,τι καλούδια έχεις, πλήθια τον ξένο να τιμήσουμε
Που ‘ρχεται απ’ τα Ουράνια…»

(Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Πέμπτο)

Ο Αδάμ συγκρίνει τη φωτεινότητα του Ραφαήλ με ένα δεύτερο πρωινό κατά τη διάρκεια του μεσημεριού. Στην εικόνα του Γκυστάβ Ντορέ για τη φράση «ανάμεσα στα δέντρα, έρχεται εξ ανατολών/και κατά ’δώ κινείται μια ενδοξώτατη μορφή», ο Αδάμ απεικονίζεται να σκύβει προς την Εύα στην κάτω αριστερή περιοχή της σύνθεσης. Δείχνει προς τα πάνω τον Ραφαήλ, ο οποίος αναπαρίσταται σαν μια λευκή σιλουέτα. Κρατήστε στο μυαλό σας το γεγονός ότι ο Αδάμ δείχνει εδώ, διότι θα έχει σημασία όταν θα δούμε την επόμενη εικόνα.

Η εικόνα κατά τα άλλα είναι σκοτεινή. Αυτό το σκοτάδι δεν υποδηλώνει ότι ο Κήπος της Εδέμ είναι σκοτεινός, αλλά ότι το φως του ήλιου είναι αδύναμο σε σύγκριση με τη λαμπρότητα ενός ουράνιου όντος. Ο μόνος τρόπος με τον οποίο ο Ντορέ μπορεί να το εκφράσει αυτό είναι να σκοτεινιάσει το περιβάλλον, ώστε να ξεχωρίζει η φωτεινότητα του Ραφαήλ.

Είναι επίσης ενδιαφέρον ότι ο Αδάμ και η Εύα βγάζουν τον καλύτερό τους εαυτό προκειμένου να τιμήσουν τον Αρχάγγελο. Θέλουν να δείξουν τη φιλοξενία τους στον αγγελιοφόρο που έρχεται, γι’ αυτό και κάνουν προετοιμασίες ώστε να μοιραστούν την αφθονία του κήπου μαζί με τον Ραφαήλ.

Ο Ραφαήλ συνομιλεί με τον Αδάμ και την Εύα

 

Ο Αδάμ και η Εύα ξεκινούν έναν γόνιμο διάλογο με τον Ραφαήλ. Ο Αδάμ, ως πατριάρχης της ανθρωπότητας, αγνός ακόμα στο πνεύμα, δεν υποθέτει ότι έχει απαντήσεις, αλλά θέτει ερωτήματα:

«Στον Αδάμ, την ευκαιρία να μην αφήσει να χαθεί…
Η μέγιστη συνάντηση που πρόσφερε να μάθει
Για πράγματα πάνω απ’ τον κόσμο του και πάνω από τους ίδιους,
Για όντα τον Ουρανό που κατοικούν .»

(Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Πέμπτο)

Ο Αδάμ ρωτά για τα πράγματα στον Ουρανό σε σύγκριση με τα πράγματα στη γη κι ο Ραφαήλ τού απαντά:

«Ω, Αδάμ, είν’ ένας Παντοδύναμος, από τον Οποίον
Όλα τα πράγματα αρχινούν, πίσω σ’ Αυτόν γυρίζουν,
Αν δεν χαλάσουν και τ’ αγαθό κρατήσουν,
τα πάντα δημιούργησε τέτοια και στην εντέλεια…
Ίσως τα σώματά σας μετατραπούν σε Πνεύμα, στην πάροδο του χρόνου, και βελτιωμένα, φτερωτά, ν’ ανέβουν,
αιθέρια, όπως εμείς ή αλλοιώς μπορεί να επιλέξετε
εδώ ή σε ουράνιους παραδείσους να κατοικήσετε,
Υπάκουοι αν φανείτε και διατηρήσετε
ακέρια και ακλόνητη Εκείνου την αγάπη
απ’ τον Οποίον προήλθατε.»

(Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Πέμπτο)

Ο Ραφαήλ λέει στον Αδάμ ότι ο Θεός δημιούργησε όλα τα πράγματα τέλεια. Πρέπει μόνο να διατηρήσουν την τελειότητά τους, παραμένοντας υπάκουοι στον Θεό και απόλυτα αφοσιωμένοι στην αγάπη Του. Με τον τρόπο αυτό, μπορούν να έρθουν κοντά στον Θεό όπως οι αρχάγγελοι και να μετακινούνται μεταξύ των Ουράνιων Παραδείσων και της γης όπως επιθυμούν.

Στην προηγούμενη εικόνα, ο Αδάμ δείχνει τον Ραφαήλ. Ο Μίλτον βάζει τον Αδάμ να στραφεί προς την Εύα και να τη ρωτήσει τι βλέπει να έρχεται προς το μέρος τους. Ωστόσο, ας φανταστούμε ότι ο Αδάμ δεν ρώτησε, αλλά υπέθεσε ότι η Εύα γνωρίζει και ότι η κίνησή του ήταν ενδεικτική μιας οριοθετημένης διδασκαλίας αντί μιας απεριόριστης μάθησης: Πόσο διαφορετικό θα ήταν το υπόλοιπο αυτού του κεφαλαίου;

Στην εικονογράφηση του Ντορέ «Κι ο πτερωτός πρωθιερεύς/τού απαντά και λέει: Αδάμ, εις Παντοδύναμος/έστι κι όλα τα όντα αρχή λαμβάνουν απ’ Αυτόν», ο Ραφαήλ παρουσιάζεται να δείχνει προς τα πάνω απαντώντας στην ερώτηση του Αδάμ. Εφόσον ο Αδάμ αναγνωρίζει την άγνοιά του και κάνει ειλικρινείς ερωτήσεις, ο Ραφαήλ βοηθά στην εμβάθυνση της κατανόησής του για τον Θεό, για τον οποίο όλες οι γνώσεις μας είναι περιορισμένες. Εδώ, η επικοινωνία μεταξύ ουράνιων όντων και γήινων αρχίζει με μια ειλικρινή ερώτηση.

Με αυτό το δεδομένο, αυτό το κεφάλαιο μου ενέπνευσε αυτές τις ερωτήσεις: Πρέπει να αμφισβητούμε όχι για να επιτεθούμε, αλλά για να εμβαθύνουμε στην κατανόηση του Θεού και της δημιουργίας του Θεού; Πρέπει να προετοιμάσουμε το πνεύμα μας για να δεχτούμε τα θεία μηνύματα; Πρέπει να κάνουμε τις καρδιές και το μυαλό μας φιλόξενα στον Θεό και σε όλη τη δημιουργία;

Ο Γκυστάβ Ντορέ [Gustav Doré, 1832-1883] ήταν ένας ιδιαίτερα παραγωγικός καλλιτέχνης του 19^ου αιώνα. Εικονογράφησε με τα χαρακτικά του μερικά από τα σπουδαιότερα έργα της κλασικής Δυτικής λογοτεχνίας, περιλαμβανομένων της Βίβλου, του «Απολεσθέντα Παραδείσου» και της «Θείας Κωμωδίας». H σειρά «Ο ‘Απολεσθείς Παράδεισος’ μέσα από τα μάτια και τις εικόνες του Γκυστάβ Ντορέ» του Έρικ Μπες εμβαθύνει στις ιδέες του ποιήματος του Τζον  Μίλτον που ενέπνευσαν τον Ντορέ και στις εικόνες που φιλοτέχνησε.

Μέχρι τώρα στην Epoch Times έχουν δημοσιευθεί τα πρώτα 9 άρθρα του Έρικ Μπες για την εικονογράφηση του Γκυστάβ Ντορέ στο έργο του Τζον Μίλτον «Ο απολεσθείς Παράδεισος»:

• Μέρος α΄
• Μέρος β΄
• Μέρος γ΄
• Μέρος δ΄
• Μέρος ε΄
• Μέρος στ΄
• Μέρος ζ΄
• Μέρος η΄
• Μέρος θ΄

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

* Η απόδοση των στίχων του Μίλτον στις λεζάντες των εικόνων είναι από τη μετάφραση του Αθανασίου Δ. Οικονόμου, εκδ. Οδός Πανός, τρίτη έκδοση, Αθήνα 2015.

 

Επιμέλεια: Αλία Ζάε

Τα κακά πράγματα μπορεί να φαίνονται τρομακτικά, αν τα ζούμε από κοντά. Μερικές φορές, ίσως δεν έχουμε αρκετή αυτοπεποίθηση ώστε να τα αντιμετωπίσουμε κατά μέτωπο. Πώς μπορούμε να αναγνωρίζουμε στα σίγουρα το κακό και να το αντιμετωπίζουμε με πεποίθηση;

Οι απάτες του Σατανά προκαλούν δυσαρμονία

Στο προηγούμενο άρθρο (μέρος η΄) της σειράς, παρακολουθήσαμε τους αγγέλους Ιθουριήλ και Σεπφών να ξεκινούν την αναζήτηση του ξένου πνεύματος που εισέβαλλε στον Κήπο της Εδέμ. Οι δύο άγγελοι ψάχνουν παντού, μέχρι που βρίσκουν έναν βάτραχο δίπλα στο αυτί της Εύας, ο οποίος προσπαθούσε να της βάλει στο μυαλό ακάθαρτες ιδέες, ψιθυρίζοντάς της ενώ αυτή κοιμόταν:

«Βρήκαν αυτόν που έψαχναν, 

Σαν  ζαρωμένο βάτραχο κουλουριασμένο στο αυτί της Εύας δίπλα,

Με τη διαβολική την τέχνη του να μηχανεύεται το πώς

Το όργανο της φαντασίας της και της επιθυμιάς θ΄αγγίξει,

Για να εμπνεύσει όνειρα, φαντάσματα και ψευδαισθήσεις

Ή, ίσως, με δηλητήριο που θά ’σταζε να μολεύε

Τα πνεύματα τα ζωικά που αναδύονται από τ’ αγνό το αίμα

Σαν απαλές πνοές από καθάριους ποταμούς, και να ξυπνήσει μέσα της

Σκέψεις τουλάχιστον ανήσυχες, και άτακτες,

Ελπίδες μάταιες, μάταιους σκοπούς, πόθους υπέρμετρους

Που η αλαζονεία θα φούσκωνε, γεννώντας περηφάνεια…»

(Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Τέταρτο)

 

Το παραπάνω απόσπασμα έχει ενδιαφέροντα υπονοούμενα, γιατί ο Σατανάς προσπαθεί να παρασύρει την Εύα ενώ αυτή κοιμάται. Όταν είμαστε κοιμισμένοι, δεν είμαστε συνήθως σε εγρήγορση απέναντι στα πράγματα που μπορεί να έρθουν. Όταν δεν είμαστε συνειδητοί, δεν μπορούμε να προστατέψουμε καλά τον εαυτό μας. Δεν είναι τότε πιο εύκολο, όταν δεν είμαστε σε επιφυλακή, να μπούμε σε πειρασμό;

Και πώς προσπαθεί να επηρεάσει ο Σατανάς την Εύα, ενώ βρίσκεται σε αυτή την κατάσταση; Θέλει να της εμφυσήσει συναισθηματική αναστάτωση, υπερηφάνεια και ζωώδεις επιθυμίες που την απομακρύνουν από τον Θεό. Η λέξη «εμπνεύσει» είναι μια ενδιαφέρουσα επιλογή γιατί όταν νιώθουμε εμπνευσμένοι, νιώθουμε από μέσα μας ότι πρόκειται για τη δική μας βούληση. Ο Σατανάς, με τους επιδέξιους χειρισμούς του, θέλει να εμπνεύσει στο δημιούργημα του Θεού να απομακρυνθεί από Αυτόν και να κλίνει προς το κακό.

Η δύναμη της ορθότητας αποκαλύπτει το κακό

Βλέποντας τον βάτραχο και αναγνωρίζοντας τις κακές του προθέσεις, ο Ιθουριήλ τον αγγίζει απαλά με τη λόγχη του, κάνοντάς τον έτσι να πάρει την αληθινή του μορφή:

«Κι ο άγγελος Ιθουριήλ έτσι τον άγγιξε απαλά

Με τη μακριά του λόγχη – γιατί υποχωρεί το ψεύδος

Στο ουράνιο άγγιγμα, δεν το αντέχει και αναγκάζεται

Το αληθινό του πρόσωπο να ξαναπάρει…

Διαλύθηκε με μία λάμψη αιφνίδια, με φλόγες στον αέρα:

Και να’ τος ο Εχθρός με τη δική του όψη.

Πισωπατούν οι δύο άγγελοι σα μισοθαμπωμένοι

Τον αποκρουστικό τον Βασιλιά σαν βλέπουν ξάφνου εμπρός τους…»

(Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Τέταρτο)

 

Αυτό που είναι από τον Ουρανό, δηλαδή αυτό που είναι εγγενώς ορθό, αποκαλύπτει αυτό που είναι κακό με ελάχιστη προσπάθεια. Για τον Ιθουριήλ, άγγελο-αντιπρόσωπο της ορθότητας, αρκεί να αγγίξει απαλά με τη λόγχη του το κακό, ώστε το κακό να αποκαλύψει την αληθινή του φύση.

Αυτό μας λέει κάτι και για τη δική μας θεϊκή φύση: Αν οι ανόθευτες ψυχές μας έχουν θεϊκή φύση, τότε κι εμείς, βαθιά μέσα μας, αντιπροσωπεύουμε το καλό και την ορθότητα. Αρκεί να αγγίξουμε απαλά το κακό, δηλαδή να το επισημάνουμε, ώστε να αποκαλυφθεί η αληθινή του φύση, καθώς το κακό είναι πολύ υποδεέστερο από το ορθό.

Το κακό μάς αλλάζει

Όταν οι άγγελοι αντικρύζουν τον Σατανά, τον ρωτούν ποιος είναι, ερώτηση που τον εξαγριώνει. Τους λέει ότι θα έπρεπε να γνωρίζουν τον βασιλιά των επαναστατημένων αγγέλων, αυτόν που εναντιώθηκε στον Θεό. Οι άγγελοι, ωστόσο, πληροφορούν τον Σατανά ότι όταν ασπάστηκε το κακό όχι μόνο άλλαξε η φύση του, όπως είδαμε σε προηγούμενο άρθρο, αλλά και η εμφάνισή του. Το κακό που τον εμπότισε τον έχει κάνει τελείως άσχημο:

«Μη νομίζεις, εξεγερμένο Πνεύμα, ότι το σχήμα σου

Και η λάμψη που ’χες μένει όπως τότε παλιά που έστεκες

Ορθός και αγνός μες στον Παράδεισό μας.

Εκείνη η δόξα σού ’φυγε, τώρα που πια καλός δεν είσαι.

Τώρα, γεμάτος ζόφο κι άσχημος, σαν και την αμαρτία σου, είσαι…

Κατάπληκτος ο Διάβολος στεκόταν,

Νιώθοντας τόσο απαίσια βλέποντας της καλοσύνης πόσο

Μα και της Αρετής ωραία η όψη είναι, και πένθησε για

Όσα είχε χάσει…»

(Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Τέταρτο)

 

Έχοντας αποδεχθεί το κακό ως αλήθεια του, ο Σατανάς άλλαξε πλήρως. Πηγαίνοντας εναντίον στον θεϊκό νόμο, έγινε το αντίθετο από όσα χαρακτηρίζουν τον ουρανό: άσχημος, παραμορφωμένος, υπερήφανος και θυμωμένος. Εντούτοις, ακόμα κάτι μέσα του επιθυμεί τον Ουρανό. Αυτό υποδεικνύει ότι ακόμα και αυτός, που είναι η επιτομή του κακού, δεν μπορεί να διαχωρίσει απολύτως τον εαυτό του από τις αλήθειες που η ομορφιά και η αρετή των ουράνιων πραγμάτων αντιπροσωπεύουν.

Ο Ουρανός ζυγίζει το ορθό και το κακό

Ο Αρχάγγελος Γαβριήλ καταφθάνει και ρωτά τον Σατανά γιατί έφυγε από την Κόλαση και ήρθε να πειράξει τα ανθρώπινα πλάσματα στον ύπνο τους. Ο Σατανάς απαντά ότι υποφέρει πάρα πολύ στην Κόλαση και ότι ήρθε στη Γη για να βρει γαλήνη. Δεν ήρθε για να βλάψει τους ανθρώπους.

Ο Γαβριήλ του λέει ότι έχει χάσει και τη θεϊκή σοφία του, αφού δεν καταλαβαίνει ότι στην πραγματικότητα υποφέρει εξαιτίας του θυμού που νιώθει για τον Θεό. Αλλά, τον ρωτά ύστερα, αν είναι τόσο άσχημα στην Κόλαση, γιατί είσαι ο μόνος που την εγκατέλειψε;

Ο Σατανάς απαντά ότι δεν ήταν ο πρώτος που έφυγε, γιατί ο Γαβριήλ τον είδε που οδηγούσε την επίθεση κατά του Ουρανού. Αντιθέτως, είπε ότι ψάχνει να βρει ένα καλύτερο μέρος για τους οπαδούς του, κάτι που θα του χαρίσει τη δόξα και τις τιμές που του αρνήθηκαν στον Ουρανό.

Τότε, ο Αρχάγγελος τον αποκαλεί ψεύτη, αφού η ιστορία του αλλάζει συνεχώς: Πρώτα τους είπε ότι έφυγε από την Κόλαση επειδή υπέφερε, μετά επειδή ψάχνει για ένα καλύτερο μέρος για τους οπαδούς του. Κάποια στιγμή, είχε ψάλλει τον μεγαλύτερο ύμνο στον Θεό, μόνο και μόνο για να εξεγερθεί αμέσως μετά εναντίον Του. Ο Γαβριήλ τον κατηγορεί ότι δεν γνωρίζει ούτε ποιος είναι ούτε τι αντιπροσωπεύει και τον διατάζει να επιστρέψει στην Κόλαση, ειδάλλως θα τον σύρει ο ίδιος εκεί.

Αυτή η απειλή δεν χαροποιεί ιδιαιτέρως τον Σατανά και απειλεί και αυτός τον Γαβριήλ με τη σειρά του, οδηγώντας την κατάσταση σχεδόν σε σημείο σύγκρουσης. Τότε, ο Θεός αποκαλύπτει μια χρυσή ζυγαριά που ζυγίζει τη δύναμη του Σατανά και αυτή του Ουρανού, δείχνοντας ξεκάθαρα πόσο η δεύτερη ξεπερνάει την πρώτη.

Ο Γαβριήλ καλεί τον Σατανά να κοιτάξει τη θεϊκή ζυγαριά:

«Σατάν, τη δύναμή σου ξέρω και τη δική μου εσύ,

Όχι από δικού μας αλλά γιατί μας δόθηκε. Τι τρέλα,

Λοιπόν, να παινευόμαστε γι’ αυτήν, αφού ούτε η δική σου

Ξεπερνά αυτό που ο Ουρανός επιτρέπει, ούτε η δική μου,

Που έχει διπλασιαστεί για να σε ταπεινώσει: Για αποδείξεις

Κοίτα ψηλά και διάβασε τα ουράνια σημάδια

Οπού την τέχνη σου ζυγιάζουν και δείχνουν πόσο

Αδύναμη κι αλαφριά κι ανίκανη ν’ αντισταθεί είναι.

Και ο Εχθρός εκοίταξε ψηλά κι είδε εκεί τη ζυγαριά. Και

Άλλο τίποτε δεν είπε, μα μουρμουρίζοντας τούς άφησε

Μαζί του παίρνοντας κι όλες της νύχτας τις σκιές.»

(Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Τέταρτο)

Ο Σατανάς κοιτάζοντας ψηλά συνειδητοποιεί ότι παρόλο που ακολουθεί τους τρόπους της Κολάσεως, η δύναμή του ακόμα καθορίζεται από τους τρόπους του Ουρανού και υποχωρεί.

 

Ο Ντορέ αντιπαραβάλει το καλό και το κακό

Η σκηνή που εικονογραφεί ο Ντορέ απεικονίζει τον Σατανά την ώρα που αφήνει ηττημένος τους αγγέλους. Η αντίθεση της μορφής του με το φωτεινό φόντο και το μέγεθός της που βρίσκεται στο μεσαίο πλάνο, πιο μπροστά από τους αγγέλους, τον καθιστούν κεντρικό σημείο της σύνθεσης: ο Ντορέ τονίζει την υποχώρησή του.

Επίσης, μας δίνει έναν πολύ σαφή διαχωρισμό μεταξύ της σατανικής του φύσης και του Ουρανού. Οι άγγελοι και το ουράνιο τοπίο είναι λουσμένοι στο φως, ενώ εκείνος δεν είναι καθόλου φωτισμένος. Αντιθέτως, η μορφή του είναι εντελώς σκοτεινή.

Ένα άλλο ενδιαφέρον σημείο είναι ότι ο εικονογράφος τον βάζει να κατεβαίνει τον λόφο. Είναι η δεύτερη φορά που ο Σατανάς κατεβαίνει, μετά από την πτώση του από τον Ουρανό. Μοιάζει σαν οι ουράνιοι νόμοι να επιβάλλουν ένα είδος ισορροπίας: όσο περισσότερο θέλει να ανέλθει τόσο περισσότερο εξαναγκάζεται να κατέβει.

Αν είμαστε πράγματι θεϊκοί μέσα μας, αν δηλαδή ο νόμος του Ουρανού είναι μέρος της ύπαρξής μας, τότε δεν πρέπει κι εμείς, αντιστοίχως, να μπορούμε να αναγκάζουμε το κακό να αποκαλύπτει την αληθινή φύση του επισημαίνοντάς το; Δεν θα έπρεπε να μπορούμε να καταδεικνύουμε την ομορφιά και δύναμη του Ουρανού, απλώς και μόνο αντιπαραβάλλοντάς τες με την ασχήμια του κακού; Δεν υπάρχει κάτι εντός μας που να αποζητά να εναρμονιστεί με τους ουράνιους νόμους, ανεξάρτητα από την κατάσταση του μυαλού μας;

 

 

Ο Γκυστάβ Ντορέ [Gustav Doré, 1832-1883] ήταν ένας ιδιαίτερα παραγωγικός καλλιτέχνης του 19^ου αιώνα. Εικονογράφησε με τα χαρακτικά του μερικά από τα σπουδαιότερα έργα της κλασικής Δυτικής λογοτεχνίας, περιλαμβανομένων της Βίβλου, του «Απολεσθέντα Παραδείσου» και της «Θείας Κωμωδίας». H σειρά «Ο ‘Απολεσθείς Παράδεισος’ μέσα από τα μάτια και τις εικόνες του Γκυστάβ Ντορέ» του Έρικ Μπες εμβαθύνει στις ιδέες του ποιήματος του Τζον  Μίλτον που ενέπνευσαν τον Ντορέ και στις εικόνες που φιλοτέχνησε.

Μέχρι τώρα στην Epoch Times έχουν δημοσιευθεί τα πρώτα 8 άρθρα του Έρικ Μπες:

• Μέρος α΄
• Μέρος β΄
• Μέρος γ΄
• Μέρος δ΄
• Μέρος ε΄
• Μέρος στ΄
• Μέρος ζ΄
• Μέρος η΄

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

* Η απόδοση των στίχων του Μίλτον στις λεζάντες των εικόνων είναι από τη μετάφραση του Αθανασίου Δ. Οικονόμου, εκδ. Οδός Πανός, τρίτη έκδοση, Αθήνα 2015.

Μετάφραση & επιμέλεια: Αλία Ζάε