ERIC BESS

Μετάφραση: Αλία Ζάε

Πάντα αναλογιζόμουν τι σημαίνει να είναι κάποιος καλός άνθρωπος, και συχνά αναρωτιόμουν ποιες είναι οι νοοτροπίες που μας εμποδίζουν να είμαστε πραγματικά καλοί. Η υπερηφάνεια, ως μια από αυτές τις νοοτροπίες, πάντα μου ερχόταν στο μυαλό.

Ακόμα και οι καλές μας πράξεις μπορεί να έχουν για κίνητρο την επίδειξη. Συμπεριφερόμαστε «σωστά» όχι για λόγους αρχής αλλά για τον έπαινο των οικείων μας. Δεν κάνουμε κάτι για χάρη των άλλων, αλλά για να διατηρήσουμε την υπερηφάνεια μας.

Ένα κλασικό παράδειγμα για την υπερηφάνεια και την ύβρι είναι η ιστορία του Πύργου της Βαβέλ.

Ο Πύργος της Βαβέλ

Αναφορά στην ιστορία του Πύργου της Βαβέλ υπάρχει στο βιβλίο της Γένεσης, όπως και στην «Αγκαντάχ», κλασικό ραβινικό λογοτεχνικό έργο του Ιουδαϊσμού. Αυτά τα βιβλία μιλούν για μια εποχή όπου οι άνθρωποι ήταν εγκατεστημένοι στην πεδιάδα της Βαβυλώνας, ενωμένοι κάτω από μια γλώσσα.

Ηγέτης των Βαβυλωνίων ήταν ο Νιμρόντ, ένας ατρόμητος και πανίσχυρος κατακτητής, που έκανε τους ανθρώπους του να επαναστατήσουν ενάντια στον Θεό. Ήθελε να χτίσει μια πόλη με έναν πύργο που θα έφτανε μέχρι τον ουρανό, και ο οποίος θα χρησίμευε ως ειδωλολατρικός ναός. Οι Βαβυλώνιοι ήθελαν να αποκτήσουν φήμη και να μείνουν ενωμένοι και δυνατοί.

Ο Θεός κατέβηκε στη γη για να δει το χτίσιμο του πύργου και συμπέρανε ότι οι Βαβυλώνιοι θα μπορούσαν να επιτύχουν οτιδήποτε έβαζαν κατά νου αν παρέμεναν ενωμένοι κάτω από μια γλώσσα. Έτσι, ο Θεός αποφάσισε να μπερδέψει τη γλώσσα τους και να διασπείρει τους ανθρώπους στη γη. Το χτίσιμο του πύργου σταμάτησε.

Ο μεγάλος Πύργος της Βαβέλ του Πέτερ Μπρύγκελ

Ο Πέτερ Μπρύγκελ ο Πρεσβύτερος [Peter Bruegel the Elder, 1525-1569], ήταν ένας ζωγράφος από τις Κάτω Χώρες της Αναγέννησης του Βορρά του 16ου αιώνα. Ήταν ιδιαίτερα επηρεασμένος από τον ζωγράφο της Αναγέννησης του Βορρά Ιερώνυμο Μπος και δημιούργησε φανταστικές πολυπληθείς συνθέσεις με μεγάλα τοπία.

Το 1563, ο Μπρύγκελ ζωγράφισε τον «Πύργο της Βαβέλ», μια από τις δυο αναπαραστάσεις του πύργου που έκανε και η οποία βρίσκεται τώρα στη Βιέννη.

Το πρώτο πράγμα που βλέπουμε στον πίνακα είναι ο πύργος. Είναι μισοφτιαγμένος και τα απαλά κίτρινα των εξωτερικών τοίχων έρχονται σε αντίθεση με τα σκούρα κόκκινα των εσωτερικών δωματίων καθώς ανεβαίνει από τη βάση του στη γη, περνά τη γραμμή του ορίζοντα και φτάνει στον ουρανό.

 

Ο Μπρύγκελ ζωγράφισε εκατοντάδες μικρές φιγούρες να βοηθούν στο χτίσιμο του πύργου. Δουλεύουν όλοι μαζί και τρέχουν δεξιά και αριστερά για να περατώσουν το έργο.

Γύρω από τον πύργο απλώνεται η υπόλοιπη πόλη. Ο Μπρύγκελ δείχνει την αντίθεση ανάμεσα στα σπίτια των απλών ανθρώπων και στις τεράστιες διαστάσεις του πύργου.

Ύστερα, τα μάτια μας οδηγούνται από το τοπίο κάτω στην αριστερή άκρη της σύνθεσης, όπου βρίσκεται μια σειρά σκοτεινών θάμνων. Μπροστά από τους θάμνους, υπάρχει μια ομάδα ανθρώπων – το δευτερεύον σημείο εστίασης – από τους οποίους ο ένας φαίνεται να είναι ο Νιμρόντ.

Ο Νιμρόντ είναι ντυμένος σαν βασιλιάς, φορώντας μανδύα και βασιλικό στέμμα. Χωρικοί γονατίζουν μπροστά του, ενώ εργάτες σηκώνουν και κουβαλούν μεγάλες πέτρινες πλάκες στην οικοδομή.

 

Η διάλυση της υπερηφάνειάς μας

Το ερώτημα που μου έρχεται αμέσως στο μυαλό είναι γιατί ο Θεός διασκορπίζει αυτούς τους ανθρώπους και μπερδεύει τη γλώσσα τους; Συνήθως σκεφτόμαστε ότι είναι σοφό να συνεργαζόμαστε για την κατασκευή ενός μεγάλου έργου, αλλά φαίνεται πως στην προκειμένη, ο Θεός σκέφτηκε διαφορετικά.

Πιστεύω πως ένας από τους λόγους μπορεί να είναι ότι ο άνθρωπος έβαλε τον εαυτό του στη θέση του Θεού. Ο Μπρύγκελ αναπαριστά τον Νιμρόντ σαν κάποιον που λατρεύεται αντί για τον Θεό, αλλά ο Νιμρόντ, ως απλό ανθρώπινο ον – παρά τις στρατιωτικές του επιτυχίες – δεν μπορεί να φτάσει τον ουρανό εφόσον ο Θεός εμποδίζει τα ξιπασμένα του σχέδια.

Ίσως άλλος ένας λόγος που ο Θεός σκορπίζει αυτούς τους ανθρώπους και μπερδεύει τις γλώσσες τους να είναι η από κοινού απόπειρά τους να δημιουργήσουν έναν επίγειο παράδεισο, ενώ το ταξίδι προς τα ουράνια πρέπει να είναι ατομικό και εσωτερικό.

Ίσως οι απόπειρές τους να είναι μάταιες γιατί η καρδιά και ο νους τους δεν είναι στον Θεό. Κατά συνέπεια, ο Θεός τους κάνει χάρη διασκορπίζοντάς τους και μπερδεύοντας τη γλώσσα τους. Στη νέα τους κατάσταση, ως άτομα, μπορούν να στραφούν ξανά μέσα τους προς τον Θεό.

Για μένα, ο πύργος είναι σύμβολο υπερηφάνειας. Τον βλέπω σαν συμβολική αναπαράσταση της τάσης μας για επίδειξη στους γύρω μας. Βρίσκουμε τρόπους, καμιά φορά παραπλανητικούς, για να ανυψώσουμε τους εαυτούς μας πάνω από τους ομοίους μας, ώστε να θεωρούμαστε σημαντικοί: μια λανθασμένη και καταδικασμένη απόπειρα να βρούμε τον παράδεισο στη γη.

Ίσως να υπάρχει περισσότερη σοφία στην προσπάθεια να φτάσουμε στον παράδεισο εσωτερικά παρά μέσω επιδιώξεων που τροφοδοτούν την υπερηφάνεια. Ίσως φτάσουμε στον παράδεισο όχι οικοδομώντας την εσωτερική μας αξία μέσω των επαίνων αλλά διαλύοντας και διώχνοντας τις εξωτερικές μας επιθυμίες και την υπερηφάνεια που μας εμποδίζουν να φτάσουμε στην εσωτερική ησυχία, όπου μπορεί να ακούσουμε τον Θεό, αν Αυτός μας μιλήσει.

Η τέχνη έχει μια απίστευτη ικανότητα να επισημαίνει αυτό που δεν μπορεί εύκολα να διακριθεί, ώστε να μπορούμε να αναρωτηθούμε «Τι σημαίνει αυτό για μένα και για όσους το βλέπουν;», «Πώς έχει επηρεάσει το παρελθόν και πώς μπορεί να επηρεάσει το μέλλον;», «Τι προτείνει για την ανθρώπινη εμπειρία;» Αυτά είναι μερικά από τα ερωτήματα που ερευνώ στη σειρά μου «Φτάνοντας μέσα: Τι προσφέρει η παραδοσιακή τέχνη στην καρδιά».

Ο Eric Bess είναι εικαστικός – παραστατικός καλλιτέχνης.

Ακολουθήστε μας στο Facebook @epochtimesgreece

Μετάφραση: Αλία Ζάε

Την ιστορία του Σάμπο αφηγείται το φινλανδικό έπος «Καλέβαλα», που απαρτίζεται από τα ποιήματα και τα τραγούδια της φινλανδικής προφορικής παράδοσης. Το Σάμπο ήταν ένα μυστηριώδες και παντοδύναμο αντικείμενο, που είχε ένα πολύχρωμο καπάκι, τρεις μύλους στις πλευρές του και παρήγαγε ατελείωτο πλούτο. Πέρα από αυτή την περιγραφή, όμως, κανείς δεν γνωρίζει πραγματικά τι ακριβώς ήταν το Σάμπο και πώς έμοιαζε.

Η ιστορία του Σάμπο ξεκινά με έναν βάρδο και σοφό, που τα χρόνια του ήταν όσα και της ίδιας της γης, τον Βαϊναμόινεν. Κάποτε, ο Βαϊναμόινεν ξεβράστηκε στην ακτή της κακής γης Ποχγιόλα. Αυτή η γη ήταν το κακό ανάλογο της γης των ηρώων, που ονομαζόταν Καλέβαλα, από την οποία είχε έρθει ο Βαϊναμόινεν και από την οποία το φινλανδικό έπος πήρε το όνομά του.

Η αρχόντισσα της Ποχγιόλα, η κακή μάγισσα Λούχι, βρήκε τον ήρωα Βαϊναμόινεν στην ακτή και τον περιέθαλψε ώσπου αυτός να γίνει καλά. Ως αντάλλαγμα για την καλοσύνη της, η Λούχι ζήτησε από τον ήρωα κάτι που θα δημιουργούσε γι’ αυτήν ατέρμονα πλούτο – το Σάμπο. Ο Βαϊναμόινεν συμφώνησε να βρει και να της φέρει ένα Σάμπο, αλλά ήξερε μόνο ένα ον, που είχε την ικανότητα να δημιουργήσει κάτι τέτοιο: τον αιώνιο σιδηρουργό Ιλμάρινεν.

Λεγόταν ότι ο Ιλμάρινεν είχε σφυρηλατήσει με τα εργαλεία του τον ουράνιο θόλο. Ο Βαϊναμόινεν προσπάθησε να τον πείσει να τον βοηθήσει, αλλά ο σιδηρουργός δεν είχε καμία πρόθεση να προσφέρει τη βοήθειά του στην κακή γη της Ποχγιόλα. Τότε, ο Βαϊναμόινεν κάλεσε μια καταιγίδα που μετέφερε τον Ιλμάρινεν στην Ποχγιόλα.

Η φιλοξενία που δέχτηκε ο Ιλμάρινεν εκεί ήταν εξαιρετική. Του πρόσφεραν ακόμα και το χέρι της όμορφης κόρης της Λούχι, αν τους έφτιαχνε το Σάμπο. Όλες αυτές οι περιποιήσεις και οι τιμές έκαναν τον Ιλμάρινεν να υποχωρήσει και να αναλάβει το έργο.

Οι πρώτες του προσπάθειες κατέληγαν σε αποτυχία: τα αντικείμενα που έφτιαχνε ήταν βλαβερά. Ύστερα όμως κάλεσε τον άνεμο να δουλέψει τα φυσερά, και τότε κατάφερε να σφυρηλατήσει το Σά-πο μέσα σε τρεις μέρες.

Ο Ιλμάρινεν παρουσίασε το τελειωμένο Σάμπο στη Λούχι. Αυτή, ενθουσιασμένη με την απόκτηση πρόσβασης σε ατελείωτο πλούτο – σιτάρι, αλάτι και χρυσό – το έκλεισε μέσα σε ένα βουνό. Και όταν ο Ιλμάρινεν ζήτησε το χέρι της κόρης της σε γάμο, όπως είχαν συμφωνήσει, του το αρνήθηκε.

Τα χρόνια περνούσαν και η Ποχγιόλα ευημερούσε, αλλά ο Βαϊναμόινεν και ο Ιλμάρινεν υπέφεραν. Κουρασμένοι από τους αγώνες τους, αποφάσισαν να πάρουν πίσω το Σάμπο και φώναξαν τον Λέμμινκαϊνεν, ένα ήρωα φημισμένο για την ομορφιά του, να τους βοηθήσει στο ταξίδι που θα έκαναν για αυτό τον σκοπό.

Πήγαν στη Λούχι και ζήτησαν τα μισά από τα πλούτη του Σάμπο. Αν δεν τους τα έδινε, απείλησαν ότι θα έπαιρναν το Σάμπο δια της βίας. Η Λούχι εξαγριώθηκε και κάλεσε τις σκοτεινές της δυνάμεις να ετοιμαστούν για μάχη.

Όμως ο Βαϊναμόινεν, που ήταν ένας θαυμάσιος μουσικός, νανούρισε τους δαιμονικούς υπηρέτες της με τη μουσική του και οι τρεις ήρωες μπόρεσαν να πάρουν το Σάμπο χωρίς να γίνουν αντιληπτοί. Φτάνοντας στη θάλασσα, ο Λέμμινκαϊνεν ζήτησε από τον Βαϊναμόινεν να τραγουδήσει κάτι για να γιορτάσουν τη νίκη τους. Εκείνος, θεωρώντας πολύ πρόωρο κάτι τέτοιο, αρνήθηκε. Αλλά ο Λέμμινκαϊνεν ήταν ανίκανος να συγκρατήσει τον ενθουσιασμό του και τραγούδησε ο ίδιος, δυνατά και παράφωνα – τόσο δυνατά και παράφωνα που ξύπνησε τη Λούχι και τις σκοτεινές δυνάμεις της.

Η Λούχι και ο στρατός της ακολούθησαν τους τρεις ήρωες στη θάλασσα. Στη μάχη που έγινε, καθώς η Λούχι αγωνιζόταν να πάρει πίσω το Σάμπο, αυτό έπεσε στο νερό και χάθηκε για πάντα.

 

«Η σφυρηλάτηση του Σάμπο»

Ο Άξελι Γκάλεν-Κάλελα ήταν ένας Φινλανδός ζωγράφος που έζησε τον 19ο αιώνα. Ταξίδεψε σε πολλά μέρη και έμαθε πολλά από τον Γαλλικό ρεαλισμό και συμβολισμό. Μπόρεσε να χρησιμοποιήσει τις γνώσεις που αποκόμισε από αυτές τις τεχνοτροπίες για να εκφράσει την αγάπη του για τον πολιτισμό της δικής του πατρίδας, εικονογραφώντας ιστορίες από την «Καλέβαλα».

Στη «Σφυρηλάτηση του Σάμπο», ο Γκάλεν-Κάλελα απεικόνισε έναν αριθμό φιγούρων να κατασκευάζουν το Σάμπο. Ο πίνακας δείχνει εργάτες σε ένα ξύλινο περιβάλλον βουβών πράσινων και καφέ σε αντίθεση με έντονα πορτοκαλιά και κίτρινα.

Στο πρώτο πλάνο, υπάρχουν δυο φιγούρες στο αριστερό και κεντρικό μέρος της σύνθεσης, που κοιτάζουν σε ένα άνοιγμα όπου υπάρχει φωτιά. Υπάρχουν επίσης τα εργαλεία του σιδηρουργού πάνω σε έναν κομμένο κορμό.

Η κεντρική φιγούρα κοιτάζει έντονα κάτι που υποθέτουμε ότι είναι το μισοτελειωμένο Σάμπο, κρυμμένο πίσω από την κατασκευή από πέτρες και ξύλα που περιέχει τη φωτιά. Η άλλη φιγούρα επίσης κοιτάζει με ένταση προς στη φωτιά και φαίνεται να χρησιμοποιεί ένα πολύ μακρύ κλαδί πιθανόν για να διορθώσει τη θέση του Σάμπο μέσα στη φωτιά.

Η γραμμή των βλεμμάτων των δυο αντρών μάς οδηγεί στο όρθιο κούτσουρο στα δεξιά της σύνθεσης. Το όρθιο κούτσουρο μάς οδηγεί πάνω στο μακρύ κούτσουρο στην κορυφή της σύνθεσης και εκείνο με τη σειρά του μας οδηγεί πίσω σε μια άλλη ομάδα φιγούρων, που βρίσκονται πάνω αριστερά στη σύνθεση.

Αυτές οι πάνω αριστερά φιγούρες δουλεύουν μαζί για τραβήξουν ένα άλλο κούτσουρο, που είναι δεμένο σε ένα κλαδί. Αυτό το κούτσουρο μοιάζει να δουλεύει τα φυσερά, για να φυσήξουν αέρα στη φωτιά και να δυναμώσουν τη ζέστη, τη ζέστη που χρειάζεται το Σάμπο για να παράξει τα πλούτη του.

Ένας αρμονικός πολιτισμός δημιουργεί πλούτο

Είναι ενδιαφέρον το πώς δημιουργήθηκε και πώς χάθηκε το Σάμπο: δημιουργήθηκε στην αρμονία και χάθηκε στην αναταραχή.

Ο Γκάλεν-Κάλελα απεικόνισε τη σύγκλιση των στοιχείων, που δημιούργησε το Σάμ-πο. Το πλεόνασμα ή η έλλειψη κάποιου στοιχείου, όπως η έλλειψη του αέρα και της ζέστης της φωτιάς, κάνουν το Σάμπο να παράγει βλαβερά πράγματα αντί για πλούτη.

Ο ζωγράφος απεικόνισε και τους ανθρώπους να δουλεύουν σε αρμονία με αυτά τα στοιχεία της φύσης. Και εδώ βρίσκεται κατά τη γνώμη μου η αρχή του ατελείωτου πλούτου που συμβολίζει το Σάμπο. Ο ατελείωτος πλούτος έρχεται από τη συνεργασία των ανθρώπων, μεταξύ τους και με τη φύση. Οι ακρότητες και η αντιπαλότητα των ανθρώπων μεταξύ τους και απέναντι στη φύση, φέρνουν τα αντίθετα από τα προσδοκώμενα αποτελέσματα.

Ίσως οι δυο μπροστινές φιγούρες να αναπαριστούν τον Ιλμάρινεν και τον Βαϊναμόινεν. Μια ενδιαφέρουσα παρατήρηση είναι ότι και ο Βαϊναμόινεν, που εμπλουτίζει το περιβάλλον με τη μουσική του, και ο Ιλμάρινεν, που το διαμορφώνει με το σφυρί του, είναι και οι δυο εξίσου απαραίτητοι για τη δημιουργία του Σάμπο.

Ας εμβαθύνουμε λίγο στο νόημα αυτού. Βλέπω τον Βαϊναμόινεν σαν σύμβολο της μουσικής και τον Ιλμάρινεν σαν σύμβολο των εικαστικών τεχνών, που χρησιμοποιεί εργαλεία για να πλάσει το δημιούργημά του. Ως αναπαραστάσεις των εικαστικών και της μουσικής ενώνονται για να φτιάξουν το Σάμπο, την πηγή του ατέρμονα πλούτου. Αντιλαμβάνομαι τα εικαστικά και τη μουσική ως τρόπους υλοποίησης του πολιτισμού και είναι ο πολιτισμός αυτό που εναρμονίζει μια ομάδα ανθρώπων γύρω από ορισμένες ιδέες και πεποιθήσεις. Ως εκ τούτου, η πηγή του ατελείωτου πλούτου είναι ένας αρμονικός πολιτισμός.

Για ποιο σκοπό όμως φέρνει ο πολιτισμός ατελείωτο πλούτο; Όταν χρησιμοποιείται ο πολιτισμός προς όφελος του κακού, όπως στην Ποχγιόλα, τότε το κακό ευημερεί. Με άλλα λόγια, όταν χρησιμοποιείται ο πολιτισμός για να ενθαρρύνει και να νομιμοποιήσει το κακό, τότε το κακό «κανονικοποιείται» και η βλαβερή του επίδραση αυξάνεται. Ο πολιτισμός συν-διαμορφώνεται από το κακό.

Με ποιους τρόπους προσπαθούν οι ήρωες να ανακτήσουν τον πολιτισμό από τη Λούχι; Πρώτα, προσκαλούν ένα τρίτο μέλος στην ομάδα τους: τον Λέμμινκαϊνεν, σύμβολο της ομορφιάς. Τώρα, λοιπόν, η μουσική και τα εικαστικά έχουν και τη βοήθεια της ομορφιάς, και αυτές οι τρεις αναπαραστάσεις αρχίζουν ένα ταξίδι για να φέρουν πίσω τον πολιτισμό στην Καλέβαλα, τη γη των ηρώων.

Είναι αρκετά ενδιαφέρον το ότι αρχικά οι τρεις τους ζητούν από τον κακό τους αντίπαλο μόνο τον μισό από τον πλούτο που έχει δημιουργήσει το Σάμπο. Γιατί ζητούν μόνο τον μισό; Μήπως γιατί αν το κακό έμενε χωρίς καθόλου πόρους και εξαφανιζόταν, τότε κι αυτοί θα έχαναν τους ρόλους τους ως μαχητές του κακού;

Όταν το κακό αρνείται να ικανοποιήσει το αίτημά τους, το νανουρίζουν με τη μουσική τους και παίρνουν το Σάμπο.

Η μουσική, τα εικαστικά και η ομορφιά έχουν την ικανότητα να αποκοιμίσουν το κακό. Όταν το κακό είναι σε νάρκη, ο πολιτισμός – και ο ατέρμονας πλούτος του – μπορούν να χρησιμοποιηθούν για καλούς σκοπούς. Όταν ο πολιτισμός χτίζεται πάνω στις αρχές που διαμορφώνουν ορθούς και ενάρετους ήρωες, τότε αυτές οι αρχές και οι ιδιότητες που απορρέουν από αυτές θα γίνουν ο κανόνας και αυτό θα έχει μια ευεργετική επίδραση πάνω σε όλα.

Αλλά το κακό πάντα θα επανέρχεται στον πολιτισμό. Η ομορφιά μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να κάνει τα βλαβερά πράγματα να φαίνονται ελκυστικά. Όταν λείπει η σοφία από την ομορφιά, δηλαδή όταν ένας πολιτισμός μοιάζει καλός στην επιφάνεια αλλά του λείπει η πραγματική αρμονία και η ευπρέπεια, τότε το κακό θα παρεισφρύει και πάλι, και ο ατέρμονας πλούτος θα κινδυνεύει να χαθεί για πάντα.

Πώς να προσεγγίσουμε την εξέλιξη του δικού μας πολιτισμού; Θα φτιάξουμε έναν πολιτισμό πάνω στο μοντέλο του ταξιδιού του ορθού ήρωα προς την αρμονία μεταξύ των ανθρώπων και της φύσης; Ή θα επιτρέψουμε να ξυπνήσει η διχόνοια που φέρνει το κακό και να διαλύσει κάθε καλό πράγμα στο ξέφρενο πέρασμά της;

Η τέχνη έχει μια εξαιρετική ικανότητα να μας υποδεικνύει αυτό που δεν μπορούμε να δούμε, και να μας κάνει ικανούς να αναρωτηθούμε: «Τι σημαίνει αυτό για εμένα και για όσους το βλέπουν;» «Πως έχει επηρεάσει το παρελθόν και πως θα μπορούσε να επηρεάσει το μέλλον;» «Τι μας λέει για την ανθρώπινη εμπειρία;» Αυτές είναι μερικές από τις ερωτήσεις που εξερευνώ στην σειρά μου: «Αγγίζοντας το έσω: Τι προσφέρει η παραδοσιακή τέχνη στην καρδιά».

Ο Έρικ Μπες μαθητεύει στην παραστατική τέχνη. Επί του παρόντος είναι υποψήφιος διδάκτορας στο Ινστιτούτο Διδακτορικών Σπουδών στις Εικαστικές Τέχνες (IDSVA).

[give_form id=”3924″]

 

Σε μερικές σπάνιες περιπτώσεις που έχω την ευκαιρία, κάθομαι και συλλογίζομαι, τι σημαίνει να είμαι εγώ. Ποιος είμαι;

Προσπαθώ να αφαιρέσω όλες τις ιδιότητες και τα χαρακτηριστικά που αντιλαμβάνομαι ότι έχω, για να δω αν ακόμα και χωρίς αυτά μπορώ να φανταστώ πως αυτός ο εαυτός μου είμαι εγώ. Τις περισσότερες φορές, μπορώ. Δεν μπορώ ωστόσο, να σκεφτώ τον εαυτό μου χωρίς την αγάπη μου για την τέχνη. Υπάρχει κάτι σε αυτήν που μου λέει για το ποιος θα μπορούσα να είμαι ως έμβιο ον, σε αυτήν την σφαίρα που ταξιδεύει στο διάστημα, που αποκαλούμε Γη.

Το ενδιαφέρον μου για την αυθεντικότητα, πιστεύω, είναι κάτι που πολλοί από εμάς συναντάμε κάποια στιγμή στη ζωή μας. Τι σημαίνει να είμαι εγώ; Τι σημαίνει να είσαι εσύ;

Συνάντησα έναν υπέροχο πίνακα του Τζον Γουίλιαμ Γουότερχαους, που ονομάζεται απλά «Διογένης». Πριν από 2.500 χρόνια, ο Διογένης, όπως και κάποιοι από εμάς, ήταν ένα άτομο που ενδιαφερόταν για την αυθεντικότητα.

Ποιος ήταν ο Διογένης;

Ο Διογένης ήταν ένας ενδιαφέρων χαρακτήρας, αυτό είναι το λιγότερο που μπορούμε να πούμε. Υπάρχουν πολλές ιστορίες που μαρτυρούν την ασυνήθιστη συμπεριφορά του.

Οι πεποιθήσεις και οι πρακτικές του, συνέβαλαν στην δημιουργία του Κυνισμού, μιας φιλοσοφίας που προωθούσε την επιδίωξη της αλήθειας έναντι των κοινωνικών συνηθειών. Αυτή η φιλοσοφία διαφέρει από τους μοντέρνους κυνιστές, που διατηρούν μια απαισιόδοξη άποψη της ζωής, και δυσπιστία για όλους και όλα. Ο παραδοσιακός Κυνισμός αναζητούσε πιστά την αλήθεια και την αρετή, και μιλούσε για τρεις τύπους ελευθερίας: αυτάρκεια, ελευθερία βούλησης και ελευθερία λόγου.

Ο Διογένης έγινε αυτάρκης ασκώντας έναν τύπο ασκητισμού, στον οποίο απομάκρυνε όλα τα περιττά πράγματα από την ζωή του. Για παράδειγμα, παρακολουθούσε ένα ποντίκι να τρέχει αμέριμνο και αποφάσισε πως δεν θα νοιάζεται πλέον για τις ανάγκες των κοινών ανθρώπων. Είδε παιδιά να μαζεύουν νερό με τα χέρια τους και να τρώνε φακές με ψωμί, έτσι αποφάσισε πως δεν θα χρειάζεται πλέον πιάτο ή κουτάλι. Ζούσε σε ένα μεγάλο βαρέλι κρασιού, αφότου αποφάσισε πως μια πιο εκλεπτυσμένη κατοικία θα ήταν περιττή.

Σύμφωνα με τις «ζωές των επιφανών φιλοσόφων» του αρχαίου Έλληνα βιογράφου Διογένη Λαερτίου (μην συγχέετε το όνομά του με το όνομα του Διογένη για τον οποίον έγραψε) ο Διογένης «συχνά θα επέμενε φωναχτά, πως οι θεοί έχουν δώσει τα μέσα στους ανθρώπους να ζουν εύκολα, αλλά αυτό έχει ξεχαστεί καθώς χρειαζόμαστε κέικ με μέλι, αλοιφές καλλωπισμού και άλλα παρόμοια.» Ο Διογένης πίστευε πως η επιδίωξή μας για άνεση, μπορεί να μας εμποδίσει να ζήσουμε άνετα.

Η ελευθερία της θέλησης περιλάμβανε την επιδίωξη της αρετής και της αλήθειας. Ο Διογένης πλησίαζε τους ανθρώπους στο άπλετο φως της μέρας, έβαζε μια λάμπα στο πρόσωπό τους και δήλωνε πως έψαχνε έναν αληθινό άνθρωπο.

Ο Λαέρτιος θεωρεί πως: «Θα έλεγε πως οι άνδρες προσπαθούν να υπερβαίνουν τον άλλον σε σκάψιμο και κλωτσιές, αλλά κανείς δεν προσπαθεί να γίνει ένας καλός άνθρωπος και αληθινός. Θα αναρωτιόταν γιατί οι άνθρωποι των γραμμάτων πρέπει να ερευνούν τα δεινά του Οδυσσέα, ενώ αγνοούν τα δικά τους. Ή ότι οι μουσικοί πρέπει να συντονίζουν τις χορδές της λύρας, αλλά αφήνουν την κατάσταση των δικών τους ψυχών ασυντόνιστη. Οι μαθηματικοί, πρέπει να παρατηρούν τον ήλιο και την σελήνη, αλλά αγνοούν θέματα που είναι κοντά τους. Οι ρήτορες στις ομιλίες τους, υπερασπίζονται με πάθος τη δικαιοσύνη, ενώ ποτέ δεν την εξασκούν, ή οι άπληστοι πρέπει δημοσίως να δείχνουν ότι εναντιώνονται στα χρήματα, ενώ τα λατρεύουν.»

Η ελευθερία του λόγου, περιλάμβανε την δυνατότητα να μιλάει όπως πιστεύει χωρίς τον φόβο τιμωρίας. Ο Διογένης ήταν γνωστός πως έλεγε ό,τι ήθελε, σε όποιον ήθελε. Μιλούσε στους πολίτες με ευφυή χιουμοριστικά σχόλια, τα οποία χάρισε ακόμα και στον μεγάλο φιλόσοφο Πλάτωνα, και στον ισχυρό ηγέτη Μέγα Αλέξανδρο.

Η εξάσκηση της σοφίας, σε αντίθεση με την απλή σκέψη για αυτήν, όπως συνήθιζαν πολλοί φιλόσοφοι, ήταν ο στόχος του Διογένη και η αληθινή ελευθερία που έρχεται από την αρετή ήταν το θεμέλιο αυτού του στόχου.

 

Ο «Διογένης» του Γουότερχαους

Το 1882, ο Γουότερχαους ζωγράφισε μια ενδιαφέρουσα εικόνα του Διογένη. Ένα από τα πρώτα πράγματα που παρατηρώ είναι η ύπαρξη μιας σκάλας, που δημιουργεί μια διαγώνια διαίρεση από πάνω δεξιά, προς κάτω αριστερά. Αμέσως μας παρουσιάζονται οι δύο πλευρές της σύνθεσης.

Στην δεξιά πλευρά, κάθεται ο Διογένης στο βαρέλι κρασιού με βάση αχύρου. Στα χέρια του κρατάει παπύρους, και η πλάτη του είναι γυρισμένη στα συμβάντα της αριστερής πλευράς της σύνθεσης. Είναι σχετικά βρώμικος και ατημέλητος. Δίπλα στο βαρέλι υπάρχουν κρεμμύδια, πιθανόν το φαγητό του για αργότερα και ο φανός που χρησιμοποιεί για να αναζητήσει την αλήθεια.

Στην αριστερή πλευρά της σύνθεσης, μια νεαρή γυναίκα στηρίζεται πάνω στην κουπαστή, με σκοπό να ρίξει μια πιο προσεκτική ματιά στον Διογένη. Πιο πάνω βρίσκονται άλλες δύο όμορφα ντυμένες, νεαρές γυναίκες. Κρατάνε ομπρέλες και βεντάλιες για να απομακρύνουν το βάσανο του καυτού ηλίου. Στα σκαλοπάτια υπάρχουν λουλούδια, με τα οποία έχει στολιστεί αυτή που βρίσκεται χαμηλότερα.

Η κουπαστή της σκάλας οδηγεί το μάτι μας στην κορυφή της σύνθεσης, όπου μπορούμε να δούμε περισσότερα άτομα σε απόσταση. Εκείνοι οι άνθρωποι δείχνουν να απολαμβάνουν παρόμοιες πολυτέλειες όπως και οι τρεις νεαρές γυναίκες που βρίσκονται στην σκάλα. Διαθέτουν ελκυστικά ρούχα και κρατούν ομπρέλες για προστασία από τον ήλιο. Φαίνονται να απολαμβάνουν τον ελεύθερο χρόνο τους.

Το θάρρος της αυθεντικότητας

Το θεωρώ ενδιαφέρον ότι η σύνθεση χωρίζεται σε δύο πλευρές. Πιστεύω πως η δεξιά πλευρά αντιπροσωπεύει τον κυνισμό του Διογένη, και η αριστερή πλευρά αντιπροσωπεύει την κοινωνική άνεση.

Ο Διογένης γύρισε την πλάτη του στις ανέσεις των κοινωνικών συμβάσεων, καθώς δεν του παρέχουν την αλήθεια που επιδιώκει. Οι ανέσεις, και οι επιθυμίες που αυτές βάζουν μέσα μας, αντιπροσωπεύουν ένα είδος δουλείας.

Ο Διογένης κρατάει στο χέρι του αυτό που θεωρώ πως είναι το δόγμα του. Τα κρεμμύδια και το βαρέλι κρασιού, μας δείχνουν την αυτάρκεια που έχει αποκτηθεί κατά την διάρκεια του ασκητισμού του, και ο φανός σχετίζεται με την αναζήτηση της αλήθειας. Η αναζήτησή του της αυθεντικότητας συνδυάζεται με μια αίσθηση ελευθερίας.

Παρατηρώ πως οι νεαρές γυναίκες πίσω του, αντιπροσωπεύουν τα ευχάριστα πράγματα της κοινωνίας. Τα φανταχτερά ρούχα, οι ομπρέλες και η άνεση, μοιάζουν να υποδεικνύουν μια συγκεκριμένη κοινωνική θέση. Είναι άραγε το πλήθος στην κορυφή της σκάλας αυτό που επιδιώκουν; Και αν ναι, επηρεάζει αυτή τους η επιδίωξη, την αυθεντικότητά τους ή την ελευθερία τους;

Δεν υποστηρίζω πως η άνεση είναι κάτι κακό. Και εγώ επίσης, όπως και οι περισσότεροι άνθρωποι, απολαμβάνω την άνεση. Ούτε λέω πως ο ακραίος ασκητισμός είναι αρετή. Υπάρχει ωστόσο το νόημα ότι η υιοθέτηση υπερβολικής άνεσης ή υπερβολικού ασκητισμού μπορεί να επηρεάσει την αυθεντικότητα και την ελευθερία μας.

Πρέπει να είμαστε προσεκτικοί, καθώς το να έχουμε ως αυτοσκοπό την αντίσταση στο πλήθος, μπορεί να μας οδηγήσει στο να ακολουθήσουμε ένα διαφορετικό πλήθος, και αυτός είναι ένας ακόμη δρόμος που μας αποσπά από το να προσεγγίσουμε τον αληθινό εαυτό μας, είναι ένας ακόμη τρόπος, για να φυλακίσουμε τον εαυτό μας στις αλυσίδες που έφτιαξε κάποιος άλλος.

Η νεαρή γυναίκα στο κάτω μέρος της σκάλας, προσπαθεί να ρίξει μια καλύτερη ματιά στον Διογένη. Προσπαθώντας να κοιτάξει, το ενδιαφέρον της υπερβαίνει το όριο και ρίχνει την σκιά της στον Διογένη. Μήπως επίσης και αυτή ενδιαφέρεται για την αυθεντικότητα και την ελευθερία που λείπει από την κορυφή της σκάλας; Η μήπως θέλει να διασκεδάσει όπως οι άλλες γυναίκες πιο πάνω, κοιτάζοντας τον Διογένη, έναν άνθρωπο που επιλέγει ένα δύσκολο, αλλά εν τέλει πιο ικανοποιητικό μονοπάτι;

Μερικές φορές, για να στραφούμε προς την δική μας αυθεντικότητα, πρέπει να απαλλαγούμε από τις επιδιώξεις του πλήθους. Το να συμβαδίζουμε με το πλήθος επιφέρει τις δικές του ανησυχίες.

Η αυθεντικότητα βασίζεται στην ειλικρίνεια, στην ειλικρινή αναζήτηση της αλήθειας, ανεξάρτητα από το τι σκέφτονται οι άλλοι για εμάς. Είναι μια επιδίωξη που χρειάζεται θάρρος, τόσο στην εξέταση του εαυτού μας για να βρούμε την αλήθεια, όσο και στην αντιμετώπιση μιας κοινωνίας που μπορεί να θεωρήσει μια τέτοια αναζήτηση τρελή. Πόσοι από εμάς έχουν τόσο θάρρος;

Η τέχνη έχει μια εξαιρετική ικανότητα να μας υποδεικνύει αυτό που δεν μπορούμε να δούμε, και να μας κάνει ικανούς να αναρωτηθούμε: «Τι σημαίνει αυτό για εμένα και για όσους το βλέπουν;» «Πως έχει επηρεάσει το παρελθόν και πως θα μπορούσε να επηρεάσει το μέλλον;» «Τι μας λέει για την ανθρώπινη εμπειρία;» Αυτές είναι μερικές από τις ερωτήσεις που εξερευνώ στην σειρά μου: «Αγγίζοντας το έσω: Τι προσφέρει η παραδοσιακή τέχνη στην καρδιά».

Ο Έρικ Μπες μαθητεύει στην παραστατική τέχνη. Επί του παρόντος είναι υποψήφιος διδάκτορας στο Ινστιτούτο Διδακτορικών Σπουδών στις Εικαστικές Τέχνες (IDSVA).

Σε τι διαφέρει η Epoch Times από άλλες εφημερίδες;

Η Epoch Times είναι η ταχύτερα αναπτυσσόμενη ανεξάρτητη εφημερίδα στην Αμερική. Είμαστε διαφορετικοί από άλλους οργανισμούς μέσων μαζικής ενημέρωσης επειδή δεν επηρεαζόμαστε από καμία κυβέρνηση, εταιρεία ή πολιτικό κόμμα. Ο μόνος μας στόχος είναι να φέρουμε στους αναγνώστες μας ακριβείς πληροφορίες και να είμαστε υπεύθυνοι στο κοινό.
Δεν ακολουθούμε την ανθυγιεινή τάση στο σημερινό περιβάλλον των μέσων ενημέρωσης, της δημοσιογραφίας που έχει μια ατζέντα, και αντ’ αυτού χρησιμοποιούμε τις αρχές μας Αλήθεια και Παράδοση ως πυξίδα.

Αν εκτιμάτε την ανεξάρτητη δημοσιογραφία μας, βοηθήστε μας να συνεχίσουμε. Στηρίξτε την αλήθεια και την παράδοση.

[give_form id=”3924″]

Η ζωή μας μπορεί να είναι συναρπαστική. Γεννιόμαστε σε έναν κόσμο προκαθορισμένο με πολιτισμό, παράδοση, γλώσσα κ.ο.κ. Και μέσα από την αισθησιακή εμπειρία μαθαίνουμε πώς να επιβιώνουμε και για κάποιους από εμάς να ευημερούμε. Ωστόσο, πολλοί από εμάς αισθανόμαστε ότι υπάρχει κάτι πέρα από την απλή αισθητηριακή εμπειρία – κάτι που πρέπει να πιστέψουμε χωρίς αποδείξεις, κάτι που πιστεύουμε μέσω της πίστης.

Η σειρά των τεσσάρων πινάκων του Τόμας Κόουλ «Το ταξίδι της ζωής» με έκανε να σκεφτώ πώς θα μπορούσαμε να κατανοήσουμε την πίστη κατά την διάρκεια της ζωής μας.

Το «Ταξίδι της ζωής» του Τόμας Κόουλ

Ο Τόμας Κόουλ ήταν ένας Αμερικανός ζωγράφος που θεωρείται ο πατέρας της «Σχολής του Ποταμού Χάντσον», η οποία προσπάθησε να ρομαντικοποιήσει τη ζωγραφική του τοπίου. Η Σχολή του ποταμού Χάντσον πίστευε ότι η φύση ήταν μια εκδήλωση του Δημιουργού και η σχολή επικεντρώθηκε στην φύση για να αποκτήσει μια κατανόηση του θείου.

Στο «Ταξίδι της ζωής», ο Κόουλ απεικονίζει τα τέσσερα στάδια της ζωής: Την παιδική ηλικία, την νιότη, την ενήλικη ζωή και το γήρας. Η εξέταση του κάθε σταδίου ξεχωριστά μαζί με το γενικότερο θέμα του ταξιδιού της ζωής μπορεί να προσφέρει εικόνα για τη σημασία της πίστης.

Παιδική ηλικία

 

Στο έργο «Το ταξίδι της ζωής: Παιδική ηλικία», ο Κόουλ απεικονίζει ένα περιβάλλον που μοιάζει να είναι η αρχή της άνοιξης. Ο ήλιος ανατέλλει στη δεξιά πλευρά της σύνθεσης, δίνοντάς μας να καταλάβουμε ότι μια νέα μέρα γεννιέται.

Καθώς ο ήλιος ανατέλλει, ένα αγοράκι μπαίνει στον κόσμο πάνω σε μια βάρκα που καθοδηγείται από έναν άγγελο. Η βάρκα ταξιδεύει στο ποτάμι της ζωής, και αυτό το ποτάμι θα χρησιμεύσει ως υπόγειο ρεύμα για το υπόλοιπο της ζωής του αγοριού. Όμορφα λουλούδια και πλούσια βλάστηση στολίζουν το φουαγιέ της εισόδου του κόσμου σαν να υποδέχονται το μωρό και τον άγγελο.

 

Η βάρκα έχει φιλοτεχνηθεί με τις εικόνες αγγέλων και στην πλώρη της βάρκας, ένας άγγελος κρατάει μια κλεψύδρα προς τον ουρανό, δίνοντάς μας να καταλάβουμε ότι ο χρόνος του αγοριού είναι περιορισμένος.

Νιότη

Ο δεύτερος πίνακας της σειράς του Κόουλ απεικονίζει τα χαρακτηριστικά της νεότητας. Το περιβάλλον είναι σχεδόν παραδεισένιο. Καθαρά, ήρεμα νερά μεταφέρουν τον νεαρό άνδρα προς μια απόκοσμη κατασκευή στο βάθος. Ακόμη και η διάταξη των δέντρων φαίνεται να ενθαρρύνει το ταξίδι του νεαρού άνδρα, βοηθώντας να οδηγηθεί το βλέμμα μας από τον νεαρό άνδρα προς το κάστρο στον ουρανό.

 

Ο νεαρός συνεχίζει το ταξίδι του στο ποτάμι της ζωής με την ίδια βάρκα, μόνο που αυτή τη φορά ο άγγελος που τον συνόδευε αρχικά στον κόσμο δεν ταξιδεύει πια μαζί του στη βάρκα. Αντ’ αυτού, ο άγγελος στέκεται στην ακτή. Με την πλάτη του στον άγγελο, ο νεαρός οδηγεί τη βάρκα μόνος του, φτάνοντας προς το κάστρο, στο βάθος της σύνθεσης.

 

Ενήλικη Ζωή

Έχοντας φύγει μόνος του ως νέος, ο άνδρας, ενήλικας πλέον, βρίσκεται μέσα σε αναταραχή. Το ποτάμι δεν είναι πλέον ήρεμο και το περιβάλλον δεν είναι πλέον πράσινο και φιλόξενο. Αντιθέτως, από τα ορμητικά νερά ξεπροβάλλουν οδοντωτοί βράχοι και πλησιάζουν τον άνδρα, ο οποίος δεν μπορεί πλέον να καθοδηγήσει τη βάρκα του. Ο ήλιος φαίνεται να δύει στο βάθος.

 

Ο άγγελος δεν βρίσκεται πλέον στη γη μαζί με τον άνδρα, αλλά αντίθετα φωτίζεται μέσα στα σκοτεινά σύννεφα στην επάνω αριστερή πλευρά της σύνθεσης. Ο άνδρας εξακολουθεί να έχει την πλάτη του προς τον άγγελο. Κρατάει τα χέρια του προσευχόμενος όχι προς τον άγγελο πίσω του αλλά προς τα σκοτεινά, ζοφερά πρόσωπα στα σύννεφα μπροστά του.

 

Γήρας

 

Ως ηλικιωμένος άνδρας, ο ασπρομάλλης πλέον ταξιδιώτης μας αφήνει πίσω του το προηγουμένως τραχύ και ταραγμένο έδαφος. Στο μπροστινό μέρος της βάρκας του δεν εμφανίζεται πλέον ο άγγελος που κρατάει την κλεψύδρα. Για πρώτη φορά ο άντρας, έχει στραφεί προς τον άγγελο που ήταν πάντα μαζί του και τον παρακολουθούσε. Ο άγγελος κάνει μια χειρονομία προς τα εμπρός, προς το φως στον ουρανό.

Τα σκοτεινά και ζοφερά σύννεφα διαχωρίζονται για να αποκαλύψουν το φως του ουρανού και ένας άγγελος εμφανίζεται στο βάθος για να υποδεχτεί τον ηλικιωμένο άνδρα. Ο άνδρας απλώνει τα χέρια του με δέος μπροστά στη δόξα του ουρανού.

 

Πίστη στο θείο

Ο Κόουλ μας έδωσε μια αρχετυπική απεικόνιση του ταξιδιού της ζωής μας. Για μένα ωστόσο, το μεγαλύτερο μάθημα που θα μπορούμε να πάρουμε από αυτούς τους πίνακες είναι η σημασία όχι οποιασδήποτε πίστης, αλλά της πίστης στο θείο.

Αναλογιζόμενος τη σημασία της θεϊκής πίστης, διάφορα πράγματα σε αυτούς τους πίνακες ξεχωρίζουν για μένα.

Πρώτον, η τοποθέτηση του αγγέλου σε σχέση με τον άνθρωπο σε όλη τη διάρκεια του ταξιδιού του. Αρχικά ο άγγελος, καθοδηγεί το μωρό στον κόσμο και το μωρό ξεκινά το μοιραίο ταξίδι του – ένα ταξίδι της μοίρας που αντιπροσωπεύεται από τη βάρκα και το ποτάμι, από το οποίο το αγόρι δεν θα φύγει ποτέ. Έτσι, το μωρό είναι μοιραίο να οδηγήσει αυτή τη βάρκα σε αυτό το ποτάμι. Και ανίκανο να καθοδηγήσει τον εαυτό του, το μωρό αντιπροσωπεύει έναν ορισμένο βαθμό αθωότητας.

Ο άγγελος ωστόσο, βρίσκεται πίσω από το μωρό- δηλαδή, το μωρό δεν είναι σε θέση να βιώσει άμεσα τον άγγελο: Δεν μπορεί να βιώσει τον άγγελο μέσω των αισθήσεών του. Το μωρό βιώνει μόνο ό,τι βρίσκεται μπροστά του, και αυτό που βρίσκεται πάντα μπροστά του -τουλάχιστον μέχρι το τέλος- είναι ο άγγελος που κρατάει την κλεψύδρα στο μπροστινό μέρος της βάρκας. Έτσι, το μωρό είναι επίσης προορισμένο να έχει πάντα επίγνωση, ή τουλάχιστον να έχει μια αίσθηση, των περιορισμών του χρόνου που του αναλογεί για να ζήσει.

Καθώς το μωρό μεγαλώνει και γίνεται νεαρός ενήλικας και άνδρας, δεν μπορεί να δει ότι ο άγγελος είναι πάντα μαζί του. Η πίστη στον άγγελο απαιτεί εμπιστοσύνη. Ειδικά ο νέος δεν φαίνεται να πιστεύει στον άγγελο αλλά σε άλλα πράγματα. Καθοδηγώντας ο ίδιος τη βάρκα, ασχολείται περισσότερο με το απόκοσμο, ιδανικό κτίριο που βλέπει μπροστά του. Φαίνεται μάλιστα να κοιτάζει πέρα από την κλεψύδρα που είναι τοποθετημένη στο μπροστινό μέρος της βάρκας του.

Αυτό που δεν μπορεί να προβλέψει ο νέος είναι οι συνέπειες των πράξεών του. Η πλήρης αγνόηση του αγγέλου για να κυνηγήσει το κάστρο στο βάθος, τον οδηγεί τελικά στο επόμενο στάδιο της ζωής του, το οποίο είναι ένα στάδιο αναταραχής. Είναι σαν ο νεαρός να ανταλλάσσει τη δυνατότητα πίστης στον άγγελο με την πίστη σε εξιδανικευμένες φαντασιώσεις που βασίζονται στις εμπειρίες του με τον κόσμο.

Μήπως το κάστρο στον ουρανό μπορεί να αντιπροσωπεύει την επιθυμία μας για υλικά κέρδη; Μήπως η αγνόηση της πίστης στο θείο προκειμένου να επικεντρωθούμε στον υλισμό οδηγεί σε αναταραχή;

Ο πίνακας του νεαρού είναι ο μοναδικός στον οποίο το αγόρι οδηγεί το ίδιο τη βάρκα, με το χέρι του στο τιμόνι. Μήπως η καταστροφική συνέπεια της επιδίωξής του υποδηλώνει ότι είναι άγνοια να προσπαθούμε να πάρουμε τον έλεγχο της ζωής μας αντί να επιτρέψουμε στον εαυτό μας να καθοδηγείται από το θείο;

Τα αποτελέσματα της υπερβολικής εστίασης στην αισθητηριακή εμπειρία μπορούν συχνά να μας διδάξουν ότι η ζωή είναι κάτι περισσότερο από αυτό που βρίσκεται μπροστά μας. Ο Κόουλ είχε να πει τα εξής για την περίοδο της ανδρείας:

«Τα προβλήματα είναι χαρακτηριστικά της περιόδου της ανδρικής ηλικίας. Στην παιδική ηλικία, δεν υπάρχει κακή φροντίδα: στη νεότητα, δεν υπάρχει απελπισμένη σκέψη. Μόνο όταν η εμπειρία μάς διδάσκει τις πραγματικότητες του κόσμου, σηκώνουμε από τα μάτια μας το χρυσό πέπλο της πρώιμης ζωής- νιώθουμε βαθιά και μόνιμη θλίψη».

Ο άνθρωπος, μέσα στη θλίψη του, προσεύχεται, αλλά σε τι προσεύχεται; Ο άγγελος είναι ακόμα πίσω του, αλλά προσεύχεται προς τα πρόσωπα στα σκοτεινά σύννεφα από πάνω του, σαν να τους ζητά να σταματήσουν τον πόνο του. Αποτυγχάνει να δει ότι τα σκοτεινά πρόσωπα είναι μέρος του σκοτεινού περιβάλλοντος που πρέπει τώρα να υπομείνει. Το μόνο πράγμα που ξεχωρίζει από τη ζοφερή ατμόσφαιρα είναι ο φωτισμένος άγγελος στον ουρανό, ένας άγγελος στον οποίο εξακολουθεί να έχει γυρισμένη την πλάτη.

 

Ωστόσο, ο άνδρας μπορεί να προσεύχεται στον Δημιουργό, ενώ κοιτάζει τα σκοτεινά πρόσωπα στα σύννεφα, γεγονός που θα υποδήλωνε τη δύναμη της πίστης του: Παρά το γεγονός ότι κοιτάζει αυτό που βρίσκεται μπροστά του, πιστεύει σε αυτό που τον υπερβαίνει. Η δύναμη της πίστης του θα μπορούσε επίσης να εξηγήσει γιατί ο άγγελος, κρυμμένος μέχρι τώρα, αποκαλύπτεται στον επόμενο πίνακα.

Είναι ενδιαφέρον ότι η πίστη ασκείται δύο φορές, αλλά για αντίθετα πράγματα. Ο νέος αρχικά πιστεύει στο κάστρο στον ουρανό. Αφήνει τα πάντα πίσω του για να κυνηγήσει αυτό που το κάστρο φαίνεται να υπόσχεται. Μόνο αργότερα, αφού αναγκάζεται να υπομείνει τις κακουχίες, βάζει την πίστη του στο θείο.

Η πίστη τελικά αποκαλύπτει την αλήθεια και για τα δύο: Η πίστη στον υλισμό και τον ιδεαλισμό παράγει καταστροφή και αναταραχή, ενώ η πίστη στο θείο παρέχει τη λάμψη της αιωνιότητας που αντιπροσωπεύεται από το φως του ουρανού και την κλεψύδρα που λείπει από το μπροστινό μέρος του σκάφους του.

Μένω με το ερώτημα πώς θα μπορούσαμε να κάνουμε το μωρό να στραφεί προς αυτό που καθοδηγεί το ταξίδι του; Πώς θα μπορούσαμε να ενθαρρύνουμε τη δίκαιη πίστη στο θείο από την αρχή, έτσι ώστε το θείο να αποκαλύπτεται νωρίς και το ταξίδι της ζωής να μην είναι πλέον ένα ταξίδι που ρίχνεται μεταξύ της «θλίψης» των υλικών επιδιώξεων και της πίστης, αλλά να είναι ένα ταξίδι που γίνεται ταξίδι πίστης;

Οι παραδοσιακές τέχνες περιέχουν συχνά πνευματικές αναπαραστάσεις και σύμβολα των οποίων το νόημα μπορεί να χαθεί από το σύγχρονο μυαλό μας. Στη σειρά μας «Αγγίζοντας το Έσω: Η προσφορά της παραδοσιακής τέχνη στην ψυχή», ερμηνεύουμε τις εικαστικές τέχνες με τρόπους που μπορεί να είναι ηθικά διορατικοί για εμάς σήμερα. Δεν αναλαμβάνουμε να δώσουμε απόλυτες απαντήσεις σε ερωτήματα με τα οποία πάλεψαν γενιές και γενιές, αλλά ελπίζουμε ότι τα ερωτήματά μας θα εμπνεύσουν ένα στοχαστικό ταξίδι προς την κατεύθυνση να γίνουμε πιο αυθεντικοί, συμπονετικοί και θαρραλέοι άνθρωποι.

Ακολουθήστε μας στο Telegram @epochtimesgreece
Ακολουθήστε μας στο Facebook @epochtimesgreece

Κατά καιρούς, η ανθρωπότητα αντιμετωπίζει συμφορές που είναι αδύνατο να αγνοηθούν. Καθώς επί του παρόντος ο κόσμος ασχολείται με τον τρόπο αντιμετώπισης των δεινών της πανδημίας, αναρωτιέμαι: Τι μας έφερε εδώ και πώς θα μπορούσαμε να το αντιμετωπίσουμε;

Ο Μύθος της Πανδώρας

Διατυπώνοντας αυτήν την ερώτηση, θυμήθηκα την ιστορία της Πανδώρας. Το παραμύθι της Πανδώρας, όπως έγραψε ο Ησίοδος στο «Έργα και Ημέρες», ξεκινά με τον Τιτάνα Προμηθέα, ο οποίος δημιουργεί ανθρώπους και κλέβει την μαγική φωτιά από τον Δία και την δίνει στους ανθρώπους.

Ο Δίας, εξαγριωμένος από την κλοπή, τιμωρεί τον Προμηθέα αλυσοδένοντάς τον σε ένα βράχο, όπου ένας αετός τρώει κάθε μέρα το συκώτι του. Ο Δίας είναι απογοητευμένος που οι άνθρωποι κατέχουν τη μαγεία των θεών χωρίς να έχουν αποδείξει προγενέστερα ότι είναι άξιοι για κάτι τέτοιο. Αποφασίζει ότι πρέπει να βιώσουν κάποιο είδος απώλειας σε σχέση με την απόκτηση των ευλογιών της φωτιάς.

Ο Δίας διατάζει τους θεούς να δημιουργήσουν μια γυναίκα που θα είναι προικισμένη με όλες τις ιδιότητες που θα την καθιστούσαν ευλογία και κατάρα. Κάθε ένας από τους Ολύμπιους θεούς της δίνει κάποια δική του ποιότητα, και ο Δίας την αποκαλεί Πανδώρα, που σημαίνει «εκείνη που της δόθηκαν όλα τα δώρα» και «εκείνη που δίνει όλα τα δώρα».

Ο Δίας την δίνει στον Επιμηθέα, τον αδερφό του Προμηθέα. Σε αυτό το σημείο βρίσκει το κουτί που της έχει ειπωθεί να μην ανοίξει. Η ακόρεστη και άπληστη περιέργειά της την αναγκάζει να ανοίξει το κουτί, το οποίο με τη σειρά του εξαπολύει το λοιμό, το θάνατο, το μίσος και κάθε άλλη θλίψη για την ανθρωπότητα. Μόνο η ελπίδα παραμένει κλειδωμένη μέσα.

Η «Πανδώρα» του Waterhouse

Στον πίνακά του με τίτλο «Πανδώρα», ο John William Waterhouse απεικονίζει την κρίσιμη στιγμή που η Πανδώρα ανοίγει το κουτί.

Ο Άγγλος ζωγράφος του 19ου αιώνα Waterhouse επηρεάστηκε σε μεγάλο βαθμό από την ‘Προ-Ραφαηλική Αδελφότητα’ που, σύμφωνα με το μουσείο τέχνης Tate, «πίστευαν σε μια τέχνη με σοβαρή θεματολογία που χειρίζονταν με ιδιαίτερο ρεαλισμό. Τα βασικά τους θέματα ήταν αρχικά θρησκευτικά, αλλά εμπνεύστηκαν επίσης θέματα από τη λογοτεχνία και την ποίηση, ιδιαίτερα εκείνα που ασχολούνται με την αγάπη και το θάνατο.

Ο Waterhouse χρησιμοποιεί τον μέγιστο ρεαλισμό για να απεικονίσει την Πανδώρα και το περιβάλλον της. Τα δέντρα, οι βράχοι, το νερό και το γρασίδι είναι ζωγραφισμένα με πολύ λεπτομερή τρόπο.

Αν και τα πάντα γύρω από την Πανδώρα είναι ζωγραφισμένα με ιδιαίτερη προσοχή και φροντίδα, παρ’ όλα αυτά είναι πιο σκοτεινά από εκείνην. Εάν στραφούμε στον πίνακα, οι λεπτομέρειες εξαφανίζονται και η Πανδώρα γίνεται ένα ελαφρύ σχήμα στο κέντρο του πίνακα που ξεχωρίζει και πλαισιώνεται από τη γύρω σκοτεινή μάζα.

 

«Πανδώρα», 1898, του John William Waterhouse. Λάδι σε καμβά; 35,9 ίντσες με 59,8 ίντσες. Ιδιωτική συλλογή. (Δημόσιος τομέας)

Νομίζω ότι ο Waterhouse θέλει να διασφαλίσει ότι δεν θα υπάρξουν ερωτηματικά σχετικά με το ποιο είναι το σημείο εστίασης. Τα συνθετικά στοιχεία και ο βαθμός του ρεαλισμού το κάνουν να φαίνεται σαν η Πανδώρα και το κουτί να είναι παρόντα, και έχουμε πέσει ακριβώς πάνω στη στιγμή της πράξης. Το σχετικό σκοτάδι του περιβάλλοντος που την πλαισιώνει, μαζί με τον καπνό που διαφεύγει από το κουτί, μπορεί να αντιπροσωπεύει το σκοτάδι που εξαπολύει ανοίγοντας το κουτί.

Τι Χάνουμε με την Έλλειψη Υπομονής

Καθώς ανοίγει το κουτί, φαντάζομαι την Πανδώρα να σκέφτεται: «Ξέρω ότι δεν έπρεπε να το κάνω αυτό, αλλά μια μικρή ματιά δεν θα βλάψει τίποτα. Το κουτί είναι χρυσό και γυαλιστερό. Κάτι όμορφο πρέπει να είναι μέσα του. Γιατί δεν επιτρέπεται να κοιτάξω μέσα; Δημιουργήθηκα από τους θεούς! Δεν δικαιούμαι τα πράγματα που θέλω;” Κοιτάζει γύρω, βλέπει ότι κανείς δεν την κοιτά και το ανοίγει.

Ο πόνος, η φρίκη, η ταλαιπωρία, η ασθένεια και ο θάνατος αναδύονται από το κουτί και την τρομάζουν. Συνειδητοποιώντας το λάθος της, χτυπά το καπάκι και παγιδεύει την ελπίδα μέσα. Αλλά γιατί είναι η ελπίδα μέσα σε ένα κουτί τρόμου;

Είναι επειδή οι θεοί ήθελαν να μας προσφέρουν έναν τρόπο να ξεπεράσουμε τη θλιβερή κατάστασή μας, ή επειδή η ανεκπλήρωτη ελπίδα – όταν είναι ακραία – είναι εξίσου οδυνηρή με όλα τα άλλα μέσα στο κουτί;

Είτε έτσι είτε αλλιώς, αυτά τα οδυνηρά προβλήματα προκύπτουν από ορισμένες συμπεριφορές που συμπεριλαμβάνουν την ευφυΐα, την υστεροβουλία, το ψέμα και την κλοπή. Ο Προμηθέας κλέβει έξυπνα την φωτιά από τους θεούς και την δίνει στους ανθρώπους αν και δεν έπρεπε. Κατά συνέπεια, οι άνθρωποι χάνουν την ευκαιρία να μάθουν την αξία της σκληρής δουλειάς, επειδή δεν χρειάστηκε να αποδείξουν πρώτα ότι αξίζουν ένα τέτοιο δώρο.

Η Πανδώρα παραβιάζει κρυφά την εντολή να μην κοιτάξει μέσα στο κουτί λόγω της ψευδαίσθησης πως έχει αυτό το δικαίωμα και ως εκ τούτου καταστρέφει τον κόσμο. Δεν έχει την υπομονή να περιμένει μέχρι να της δοθεί η άδεια να κοιτάξει μέσα στο κουτί.

Ωστόσο, η σκληρή δουλειά και η υπομονή είναι σημαντικές. Προσθέτουν αξία στη ζωή μας και μας διδάσκουν να εκτιμούμε αυτό που έχουμε αποκτήσει με την εργασία ή για το οποίο έχουμε υπομείνει. Στην πραγματικότητα, η σκληρή δουλειά μας διδάσκει την υπομονή. Μας διδάσκει ότι είναι καλό να υπομένουμε γι’ αυτό που θέλουμε.

Η σκληρή δουλειά μπορεί επίσης να αποτελέσει μια πρακτική ευγνωμοσύνης. Μας δίνει την ευκαιρία να αναγνωρίσουμε και να είμαστε ευγνώμονες τόσο για τις δυνατότητές μας να επιτύχουμε κάτι όσο και για το αποτέλεσμα για το οποίο εργαζόμαστε.

Χωρίς την εκτίμηση της αξίας της σκληρής δουλειάς, είναι εύκολο να αποκτήσει κάποιος την νοοτροπία του δικαιωματικού παραβιαστή του κράτους δικαίου και να νομιμοποιήσει την κλοπή. Η Πανδώρα δεν είναι μόνο η ενσάρκωση αυτής της παράβασης, αλλά οι ενέργειά της είναι επίσης και η συνέπειά της: Αυτοί που αισθάνονται ότι δικαιούνται, πράγματι, καταστρέφουν τον κόσμο. Εάν ένα άτομο που, λόγω της αίσθησης του δικαιώματος, διαπιστώσει ότι μέσω του ψέματος, της εξαπάτησης και της κλοπής παίρνει αυτό που θέλει, αυτή η συμπεριφορά μπορεί να γίνει συνηθισμένη. Αυτός ο τύπος χαρακτήρα μπορεί να προέρχεται από μια κουλτούρα στην οποία οι άνθρωποι προτιμούν τις απολαύσεις της άνεσης από τη σκληρή δουλειά.

Η ιστορία της Πανδώρας μου θυμίζει ότι χωρίς απώλεια δεν υπάρχει κέρδος και ότι είναι πιο ωφέλιμο να χάσει κανείς σκόπιμα πρώτα από τη σκληρή δουλειά, από ότι είναι να κερδίσει πρώτα μέσω της εξαπάτησης και να εξαναγκαστεί να χάσει αργότερα.

Η τέχνη έχει την απίστευτη ικανότητα να δείχνει εκείνο που δεν μπορεί να ιδωθεί, ώστε να μπορούμε να αναρωτηθούμε «Τι σημαίνει αυτό για μένα και για όσους το βλέπουν;» «Πώς έχει επηρεάσει το παρελθόν και πώς μπορεί να επηρεάσει το μέλλον;» «Τι προτείνει για την ανθρώπινη εμπειρία;» Αυτές είναι μερικές από τις ερωτήσεις που διερευνούμε στη σειρά μας Ενδοσκόπηση: Τι προσφέρει η παραδοσιακή τέχνη στην καρδιά.

Ο Έρικ Μπες [Eric Bess] είναι ένας εν ενεργεία αναπαραστατικός καλλιτέχνης. Κάνει το διδακτορικό του στο Ινστιτούτο Διδακτορικών Σπουδών για τις Οπτικές Τέχνες (IDSVA).

Παρατηρήθηκε πρόσφατα ότι υπάρχει αρκετός φόβος για τον κορωνοϊό. Τα μέσα ενημέρωσης έχουν συνεχείς αναφορές σχετικά. Τα κράτη κηρύσσουν καταστάσεις έκτακτης ανάγκης και τα ράφια των σουπερμάρκετ αδειάζουν, καθώς οι άνθρωποι αγοράζουν προμήθειες για να είναι προετοιμασμένοι για τον ιό. Ο Οργανισμός Παγκόσμιας Υγείας (Π.Ο.Υ.) έχει χαρακτηρίσει τον κορωνοϊό πανδημία.

Αυτή δεν είναι η πρώτη φορά που ο Δυτικός πολιτισμός αντιμετωπίζει τον φόβο μιας πανδημίας. Ο Μαύρος Θάνατος (Black Death), μια πανδημία βουβωνικής πανώλης, τρομοκράτησε την Ευρώπη την περίοδο ανάμεσα στον 14ο και στον 17ο αιώνα. Μέσα σε πέντε χρόνια, από την άφιξή του στην Ευρώπη, υπολογίζεται ότι προκάλεσε τον θάνατο 20 εκατομμυρίων ανθρώπων – το ένα τρίτο του συνολικού πληθυσμού της Ευρώπης. Μετά, εξαφανιζόταν και επανεμφανιζόταν για τα επόμενα 300 – και παραπάνω – χρόνια.

Πώς αντιμετώπισαν οι Ευρωπαίοι εκείνα τα χρόνια τον φόβο τους για τον Μαύρο Θάνατο; Πολλοί στράφηκαν στην πίστη τους για παρηγοριά. Κάποιοι, δυστυχώς, εκμεταλλεύτηκαν τη μεταφυσική με αρνητικό τρόπο, σαν δικαιολογία για να κυνηγήσουν τους Εβραίους. Κάποιοι άλλοι, πάλι, χρησιμοποίησαν με θετικό τρόπο την πίστη τους στο υπερφυσικό απέναντι στην επιδημία.

Στην παράδοση της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, η τέχνη έγινε ένα μέσον όχι μόνο για τη διδασκαλία θρησκευτικών διδαγμάτων και ιστοριών, αλλά και για την προσφορά ανακούφισης στους πιστούς σε δύσκολες περιστάσεις. Σύμφωνα με την ιστορικό τέχνης Δρ. Λουίζ Μάρσαλ [Dr. Louise Marshall]: «Με την οργάνωση ιεραρχικών σχέσεων αμοιβαίων υποχρεώσεων ανάμεσα στους πιστούς και την εικόνα, όσοι ζούσαν σε καιρό πανδημίας δεν ήταν νευρωτικοί και αβοήθητοι, αλλά έπαιρναν θετικά – και στα μάτια τους αποτελεσματικά – μέτρα για να αποκτήσουν ξανά τον έλεγχο πάνω στο περιβάλλον τους…»

Γράφει επίσης: «Κατά τη διάρκεια μιας πανδημίας, η πρώτη γραμμή άμυνας για πολλές πόλεις ήταν ο τοπικός προστάτης άγιος. Στην ουράνια αυλή, ο τοπικός άγιος ήταν επιφορτισμένος να υπερασπιστεί την υπόθεση της κοινότητας με όλο το πάθος και την ενεργητικότητα ενός πολίτη σε έκτακτη διπλωματική αποστολή σε ξένο αξιωματούχο.»

Με άλλα λόγια, κατά τη διάρκεια του Μαύρου Θανάτου, οι άνθρωποι, μέσω των εικόνων, προσεύχονταν σε έναν προστάτη άγιο που θα χρησίμευε ως μεσάζοντας ανάμεσα στους άρρωστους και τον ουρανό. Μεταξύ αυτών των αγίων συγκαταλέγονταν και ο Άγιος Σεβαστιανός (St. Sebastian) και η Αγία Ροζαλία (St. Rosalia). Ο Άγιος Ρόχος [St. Roch], όμως, έγινε ένας άγιος τον οποίο επικαλούνταν ειδικά ενάντια στον λοιμό.

Η ιστορία του Αγίου Ρόχου

Σύμφωνα με το “The Golden Legend or Lives of the Saints” (ο Χρυσός Θρύλος ή Βίοι των Αγίων), ο Ρόχος (Roch) γεννήθηκε στο Μονπελιέ [Montpellier], στα σύνορα Γαλλίας και Ιταλίας, από μια αριστοκράτισσα που δεν έπιανε παιδί μέχρι που προσευχήθηκε στην Παναγία. Ο Ρόχος γεννήθηκε με το σημάδι ενός κόκκινου σταυρού και από μικρός ήταν ένας πολύ αφοσιωμένος πιστός του Χριστιανισμού.

Οι πλούσιοι γονείς του πέθαναν όταν ο Ρόχος ήταν 20 ετών. Με τον θάνατό τους, ο Ρόχος απαρνήθηκε όλα τα πλούτη του και πήγε στην Ιταλία να βοηθήσει όσους αρρώσταιναν από την επιδημία. Πήγαινε από πόλη σε πόλη, καθαρίζοντας τον λοιμό με θαύματα: μέσω προσευχής, με το σημείο του σταυρού και με το άγγιγμα του χεριού του.

Αφού είχε περάσει από αρκετές πόλεις, ένας άγγελος είπε στον Ρόχο ότι θα κόλλαγε και ο ίδιος την πανούκλα. Όταν οι κάτοικοι της Πιατσένζα [Piacenza], όπου βρισκόταν τότε, τον έδιωξαν, πήγε να μείνει σε ένα κοντινό δάσος, όπου έφτιαξε μια καλύβα με κλαδιά και φύλλα.

Παρά την κατάστασή του, ο Ρόχος περνούσε την ημέρα του με χαρούμενη προσευχή. Μια πηγή ξεπήδησε θαυματουργά και του προμήθευε νερό για να κατευνάζει τον πυρετό του. Ο σκύλος κάποιου κόμη, που ζούσε εκεί κοντά, του έφερνε φαγητό και έγλειφε τις πληγές του, θεραπεύοντάς τες. Αργότερα, στη διάρκεια ενός κυνηγιού, ο σκύλος οδήγησε τον κόμη Γκοτάρ [Count Gothard] στον Ρόχο, και ο κόμης έγινε ακόλουθός του.

Παρόλο που ήταν ακόμα άρρωστος, ο Ρόχος συνέχισε την αποστολή του. Πήγε στην γειτονική πόλη για να θεραπεύσει τα θύματα της πανούκλας. Γρήγορα, όμως, ο Ρόχος ζήτησε από τον Θεό να τον θεραπεύσει, όπως και έγινε.

Μετά την ανάνηψή του, ο Ρόχος επέστρεψε στην επαρχία όπου μεγάλωσε, που βρισκόταν τώρα σε εμπόλεμη κατάσταση. Φυλακίστηκε από τον θείο του, που δεν τον αναγνώρισε και τον πέρασε για κατάσκοπο. Ο Ρόχος, αρνούμενος την επίγειαδόξα, δεν αποκάλυψε την ταυτότητά του. Αντίθετα, αποδέχτηκε τη φυλάκιση και πέρασε τα επόμενα χρόνια με προσευχή.

Αφού είχε μείνει πέντε χρόνια στη φυλακή και πλησίαζε στον θάνατο, ένα φως βγήκε μέσα από τη φυλακή. Η τελευταία του προσευχή ήταν όποιος προσευχόταν σε αυτόν στον όνομα του Ιησού να θεραπεύεται από την πανούκλα. Μετά από τον θάνατό του, ένας άγγελος τοποθέτησε μια χρυσή επιγραφή κάτω από το κεφάλι του. Η χρυσή επιγραφή επικύρωνε την επιθανάτια προσευχή του και συμπεριελάμβανε το όνομά του ώστε να γίνει γνωστή σε όλους η αληθινή του ταυτότητα.

Ο Ρόχος ως προστάτης άγιος των θυμάτων της πανούκλας

Η πανούκλα δεν είχε εξαφανιστεί εντελώς από την Ευρώπη όταν ο Πέτερ Πάουλ Ρούμπενς (Peter Paul Rubens), ένας αφοσιωμένος Καθολικός και από τους κύριους ζωγράφους της Καθολικής Αντι-Μεταρρύθμισης, ζωγράφισε τον πίνακα «Ο Χριστός ορίζει τον Άγιο Ρόχο προστάτη άγιο των θυμάτων της πανούκλας»1. Ο πίνακας αποτελεί μέρος ενός μεγαλύτερου έργου Αγίας Τράπεζας, στο Βέλγιο, που ολοκληρώθηκε για τη συντεχνία εμπόρων λυκίσκου και δημητριακών του Άαλστ (the Aalst guild of hops and grain merchants in 1626) το 1626, προστάτης άγιος της οποίας ήταν ο Άγιος Ρόχος.

Ο Ρούμπενς χώρισε τη σύνθεση οριζόντια σε δυο μέρη. Στο πάνω μισό υπάρχουν τέσσερεις φιγούρες: ο Ιησούς, ένας άγγελος, ο Άγιος Ρόχος και ένας σκύλος. Ο Ιησούς κατεβαίνει στο σκοτάδι, φορώντας έναν κόκκινο χιτώνα, ενώ ένα φως γύρω από το κεφάλι του φωτίζει τη σκοτεινιά.

Ο Ιησούς δείχνει την επιγραφή που κρατά ο άγγελος, που γράφει “Eris In Peste Patronus”. Αυτό μεταφράζεται περίπου ως «Στο λοιμό, είσαι ο προστάτης».

Ο Άγ. Ρόχος απεικονίζεται με το ένα γόνατο λυγισμένο να κοιτάζει τον Ιησού. Κρατά ένα ραβδί και ένα σάκο στο δεξί του χέρι και δείχνει τον εαυτό του με το αριστερό, σαν να παραδέχεται τον ορισμό του από τον Ιησού.

Στο κάτω μισό του πίνακα, ο Ρούμπενς ζωγράφισε πολλές φιγούρες μολυσμένες από την πανούκλα. Κοιτάζουν ψηλά, την επάνω σκηνή, με τα χέρια τους απλωμένα σαν να ζητάνε ανακούφιση από τα βάσανά τους.

Μόνο μια φιγούρα στο κάτω μισό πλάνο στέκεται όρθια. Μοιάζει σαν ο Ρούμπενς με μαεστρία να τοποθέτησε αυτήν τη φιγούρα ακριβώς εκεί ώστε να εμποδίσει τη ματιά μας να φύγει από την εικόνα και να την οδηγήσει πίσω στο επάνω μέρος της σύνθεσης. Είναι επίσης η μοναδική φιγούρα που βρίσκεται και στο πάνω και στο κάτω μέρος της σύνθεσης.

Άφοβη Συμπόνια

Στις κορυφώσεις του, ο Μαύρος Θάνατος ενέπνεε τέτοιο φόβο, ώστε μερικές φορές οι άνθρωποι εγκατέλειπαν τις ίδιες τους τις οικογένειες αν ήταν μολυσμένες.

Πώς θα μπορούσαν η ιστορία του Αγ. Ρόχου και η απεικόνιση του Ρούμπενς να μας βοηθήσουν σήμερα; Σε περιόδους φόβου, είναι εύκολο κάποιος να σκέπτεται μόνο τη δική του ασφάλεια. Φυσικά, είναι καλό να σκεπτόμαστε για την ασφάλειά μας και σίγουρα πρέπει να διασφαλίζουμε και τις οικογένειές μας. Αλλά, κατά τη γνώμη μου, θα έπρεπε επίσης να έχουμε κατά νου να μην επιτρέπουμε στον φόβο μας να μας εμποδίζει να φροντίζουμε και τους άλλους.

Η πίστη και η συμπόνια είναι αυτά που αντλώ από την ιστορία του Αγ. Ρόχου. Κάτι που οι Ευρωπαίοι ενσωμάτωσαν στην αντίδρασή τους στον Μαύρο Θάνατο ήταν η πίστη σε μια καλοκάγαθη δύναμη ανώτερη από τους ίδιους. Ο Άγ. Ρόχος δεν φοβήθηκε την αρρώστια ή τη φυλακή γιατί η πίστη του στον Θεό ήταν βαθιά και δυνατή. Ο στόχος του ήταν να βοηθήσει τους πάσχοντες με συμπόνια – και αυτό είναι και ο λόγος για τον οποίο, παρά την άρνησή του για την επίγεια δόξα, ακόμα συζητάμε για αυτόν σχεδόν 700 χρόνια αργότερα.

Αν και ο Ρούμπενς ζωγράφισε το πάνω και το κάτω μισό του πίνακά του ξεκάθαρα διαχωρισμένα, δεν χρειάζεται να το ερμηνεύσουμε κυριολεκτικά. Δηλαδή, να μην θεωρήσουμε τα ουράνια ζητήματα απόλυτα αποκομμένα από τα επίγεια θέματα. Οι πιο σημαντικές φιγούρες της σύνθεσης είναι ο Ιησούς, ο άγγελος και ο Άγ. Ρόχος, αλλά εξίσου σημαντική για τη σύνθεση είναι και η επιγραφή που δείχνει ο Ιησούς (και τα μάτια μας αναγκαστικά ακολουθούν): αυτή που φανερώνει ότι ο Άγ. Ρόχος είναι ο προστάτης άγιος κατά του λοιμού. Ο άγγελος που κρατά την επιγραφή κοιτάζει προς το μέρος σαν να μας λέει «Ο Ουρανός δεν σας έχει ξεχάσει».

Οι ιστορίες όπως αυτή του Άγ. Ρόχου, όπου ένα ανθρώπινο ον επιζητά να βοηθήσει τους βασανισμένους, ακόμα και μετά από τον θάνατό του, φέρουν ένα επιτακτικό μήνυμα. Ο Άγ. Ρόχος αρνήθηκε τα υλικά αγαθά, αλλά όχι τον υλικό κόσμο και ούτε διαχώρισε τον εαυτό του από αυτόν. Η απάρνηση των υλικών αγαθών για τον εαυτό μας διαφέρει από τη συνολική απάρνηση του υλικού κόσμου. Με τη βοήθεια της πίστης του και την συνεπακόλουθη συμπόνια, ταξίδεψε άφοβα για να προσφέρει βοήθεια σε όσο περισσότερους ανθρώπους μπορούσε, παρά τα δικά του δεινά, και η συμπόνια του εκτάθηκε ακόμα και πέρα τον θάνατο.

Ομολογώ ότι φοβάμαι όπως και ο διπλανός μου. Αλλά η ιστορία του Αγ. Ρόχου και η εικόνα του Ρούμπενς μου θυμίζουν να δυναμώσω την πίστη μου και τη συμπόνια μου και να γίνω μια πηγή ανακούφισης για τους άλλους – για οποιονδήποτε – αυτές τις μέρες που ο κόσμος δοκιμάζεται από την απειλή ενός νέου ιού. Αν η πίστη και η συμπόνια μας είναι δυνατές, ίσως γίνει και για εμάς κάποιο θαύμα.

Η τέχνη έχει μια απίστευτη ικανότητα να δείχνει αυτό που δεν μπορεί να ιδωθεί, ώστε να μπορούμε να ρωτήσουμε «Τι σημαίνει αυτό για μένα και για όσους το βλέπουν;», «Πώς επηρέασε το παρελθόν και πώς μπορεί να επηρεάσει το μέλλον;», «Τι μας λέει για την ανθρώπινη εμπειρία;» Αυτές είναι μερικές από τις ερωτήσεις που ερευνούμε στη σειρά μας «Φθάνοντας μέσα μας: Η προσφορά της παραδοσιακής τέχνης στην καρδιά μας»2.

Ο Έρικ Μπες [Eric Bess] είναι ένας εν ενεργεία αναπαραστατικός καλλιτέχνης. Κάνει το διδακτορικό του στο Ινστιτούτο Διδακτορικών Σπουδών για τις Οπτικές Τέχνες (IDSVA).

Μετάφραση και επιμέλεια κειμένου: Αλία Ζάε

Καθώς ο κόσμος ανταποκρίνεται στην αυξανόμενη ανησυχία για τον ιό του ΚΚΚ (Κινεζικού Κομουνιστικού  Κόμματος), κοινώς γνωστός ως νέος κορωνοϊός, διερωτώμαι για την δική μου κατανόηση πάνω στην συμπόνια.

Τι είναι η συμπόνια; Τι σημαίνει να φροντίζουμε άμεσα ή έμμεσα όσους υποφέρουν; Σύμφωνα με τους καιρούς μας, η σημασία αυτής της ερώτησης δεν μπορεί να υποεκτιμηθεί. Στρέφομαι στην τέχνη για να βρω απαντήσεις.

Ένας καλλιτέχνης του πένθους

Ο William Bouguereau, Γάλλος ακαδημαϊκός ζωγράφος, ήταν ένας από τους πιο προικισμένους καλλιτέχνες του 19ου αιώνα. Διακατεχόταν από μια συνέπεια στην επιθυμία του να είναι καλός στην τέχνη του. Στην πρώιμη καριέρα του, πέρασε ένα μεγάλο χρονικό διάστημα προσπαθώντας να κατακτήσει τις πολυπλοκότητες του χρώματος και της φόρμας και το 1876, ύστερα από 12 αποτυχημένες προσπάθειες, εξελέγη στην αριστοκρατική Academie des Beaux-Arts της Γαλλίας.

Η σκληρή δουλειά και η αποφασιστικότητα του Bouguereau απέδωσαν καρπούς. Συχνά κέρδιζε σε διαγωνισμούς στα σαλόνια και στις διεθνείς εκθέσεις. Εκλέχτηκε πρόεδρος σε διάφορους οργανισμούς, μεταξύ των οποίων και η εταιρεία Γάλλων καλλιτεχνών, ο φιλανθρωπικός σύλλογος που ίδρυσε ο Baron Taylor για να βοηθήσει τους πιο άτυχους καλλιτέχνες, καθώς και ο σύλλογος αποφοίτων στο κολλέγιο της Pons.

Παρά τις πολλές επιτυχίες του όμως, ο Bouguereau υπέμεινε πολλές δυσκολίες. Είχε πέντε παιδιά με την πρώτη σύζυγό του, εκ των οποίων τα τέσσερα έχασαν τη ζωή τους από ασθένειες. Ακόμη και η σύζυγός του πέθανε λίγο μετά την γέννα του πέμπτου παιδιού τους.

Στο βιβλίο με τίτλο «William Bouguereau: Η ζωή και το έργο του», οι συγγραφείς Damien Bartoli και Fred Ross υποθέτουν ότι ο Bouguereau αντιμετώπισε αυτές τις κακουχίες γυρνώντας πίσω στην τέχνη του, το μόνο αποτελεσματικό καταπραϋντικό ενάντια στη θλίψη.

 

‘Το Πρώτο Πένθος’

Ο Bouguereau  διοχέτευσε τον πόνο και τη θλίψη του στην τέχνη του, εκφρασμένη με μολύβι και πινέλο. Τα σκίτσα του έγιναν το φτιαγμένο με εικόνες ημερολόγιό του . Μια από αυτές τις εικόνες έγινε αργότερα «Το πρώτο πένθος».

Η Κara Ross, αντιπρόεδρος και επικεφαλής λειτουργίας του Κέντρου Ανανέωσης της Τέχνης, λέει για το έργο «Το πρώτο πένθος»:

«Η εικόνα είναι πραγματικά ‘μαχαίρι στην καρδιά’, προκαλώντας στον θεατή μια μεγάλη αίσθηση συμπόνιας για το θλιβερό ζευγάρι. … ‘Ο πρώτος θρήνος’ ζωγραφήθηκε αμέσως μετά τον θάνατο του δεύτερου γιού του. Αυτό το έργο έχει τιτλοφορηθεί σωστά, επειδή [για τους Ιουδαίο-χριστιανούς] είναι η πρώτη φορά που ένας άνθρωπος πρέπει πραγματικά να υποφέρει για την απώλεια ενός αγαπημένου του.

‘Ο πρώτος θρήνος’ απεικονίζει τη στιγμή κατά την οποία ο Αδάμ και η Εύα βρίσκουν το άψυχο σώμα του γιού τους Άβελ, ο οποίος δολοφονήθηκε από τον αδελφό του Κάιν. Ο Bouguereau οργάνωσε τη σύνθεσή του σαν μια κλασική ‘Pieta’ – μια Ιταλική λέξη που μεταφράζεται ως ‘συμπόνια’ ή ‘λύπηση’. Οι μορφές είναι σχεδιασμένες μέσα σε ένα τρίγωνο -την πιο σταθερή δομή σύνθεσης- και μια φιγούρα κάθεται μαζί με μια άλλη φιγούρα απλωμένη στα γόνατα του καθισμένου προσώπου. Αυτός ο τρόπος οργάνωσης της ‘Pieta’ φαίνεται  ξεκάθαρα ότι μας πηγαίνει πίσω στην εποχή της Αναγέννησης, στο διάσημο γλυπτό του Μιχαήλ Αγγέλου.

 

Εντούτοις, υπάρχει ένταση μεταξύ της τριγωνικής σύνθεσης και της συγκίνησης που βιώνουν οι φιγούρες. Η συστροφή του σώματος του Άβελ ενισχύει αυτή την ένταση. Η τοποθέτηση των μορφών με αυτό τον τρόπο, επέτρεψε στον Bouguereau να δημιουργήσει μια αίσθηση κίνησης μέσα στην σταθερή τριγωνική σύνθεση. Σκοπός είναι να αναγνωρίσουμε την ιεροπρεπή φύση του γεγονότος μέσα από το τρίγωνο, αλλά και να αισθανθούμε τον πόνο του συμβάντος, μέσω της αριστοτεχνικής απεικόνισης του Bouguereau της ανθρώπινης συγκίνησης, μέσω της γλώσσας του σώματος.

Ο Bouguereau επίσης αποδυνάμωσε τα χρώματα, μειώνοντας την έντασή τους. Ο γκρίζος καπνός που αναδύεται από το θυσιαστήριο στη δεξιά πλευρά του φόντου φαίνεται να γεμίζει και να κυριαρχεί σε ολόκληρο τον ουρανό και να περιβάλλει ακόμα και τις φιγούρες. Το φόντο και η χρήση υποβαθμισμένων χρωμάτων ενισχύουν τη σοβαρότητα του γεγονότος.

Συμπόνια για τα δεινά

Αυτός ο πίνακας με κάνει να αισθάνομαι τον πόνο του Αδάμ και της Εύας, τον πόνο που προκύπτει από την απώλεια ενός αγαπημένου. Υπό αυτή την έννοια, ο Bouguereau έχει κατορθώσει, τουλάχιστον για μένα, τον σκοπό μιας επιτυχημένης ‘Pieta’: τη συμπόνια. Αισθάνομαι συμπόνια για τον Αδάμ και την Εύα που θρηνούν, και την μεγάλη απώλεια που βίωσε ο Bouguereau .

Μέσα από τη σύνθεση, το υποτονικό χρώμα και την ανθρώπινη συγκίνηση, ο Bouguereau δημιούργησε ένα αίσθημα που σε στοιχειώνει, εξαιτίας του πόνου που απεικονίζει, ενός πόνου που έχει βιωθεί παγκοσμίως από την απαρχή της ανθρώπινης ιστορίας.

Τι είναι λοιπόν η συμπόνια; Μπορεί να μην είναι κάτι που να μπορεί να περιγραφεί εύκολα με λέξεις, οπότε δεν έχω απόλυτη απάντηση σε αυτή την ερώτηση. Νομίζω ότι ένα μέρος της φύσης της, είναι η προθυμία να σκεφτόμαστε τους άλλους, Να βάζουμε τον εαυτό μας στη θέση του άλλου, και να ενεργούμε κατά τρόπο που να μην βλάπτει τους άλλους. Γιατί; Επειδή οι άνθρωποι ήδη υποφέρουν. Δεν υπάρχει κανένας λόγος να προστεθεί περισσότερος πόνος στον κόσμο λόγω έλλειψης ενσυναίσθησης.

Είναι εύκολο εάν σταθούμε στις μεγάλες επιτυχίες κάποιου ανθρώπου να οδηγηθούμε στο συμπέρασμα ότι χρειάζονται λιγότερη συμπόνια. Αν για παράδειγμα βλέπαμε μόνο τις καλλιτεχνικές επιτυχίες του Bouguereau, θα μιας διέφευγε το γεγονός ότι υπέφερε πολύ από τους θανάτους των τεσσάρων παιδιών του και της πρώτης του συζύγου.

Αυτός ο πίνακας μου θυμίζει ότι ο πόνος δεν είναι ανταγωνισμός. Η ζωή δεν είναι διαγωνισμός για το ποιος υποφέρει περισσότερο. Κανείς δεν θέλει να υποφέρει, αλλά όλοι όμως υποφέρουν. Ο πόνος είναι πραγματικός και όποιος υποφέρει ανεξάρτητα από την κοινωνική του θέση, την οικονομική του τάξη, το φύλο, τη φυλή και ούτω καθεξής, αξίζει σεβασμό και συμπόνια.

Καθώς βιώνω αυτή την περίοδο της πανδημίας του ιού του Κ.Κ.Κ, υπενθυμίζω συχνά στον εαυτό μου να σκέφτομαι τους άλλους. Μερικοί από εμάς δεν είναι άρρωστοι ή δεν έχουν ανάγκη, αλλά κάποιοι άλλοι είναι. Τα περιττά ταξίδια και η πρόκληση πανικού βάζουν τους συνανθρώπους μας σε κίνδυνο. Πρέπει να είμαι σε θέση να φροντίζω τον εαυτό μου και την οικογένειά μου κατά τη διάρκεια αυτής της δύσκολης περιόδου, αλλά πρέπει επίσης να λάβω υπόψιν ότι και οι άλλοι χρειάζονται να κάνουν το ίδιο.

Η Epoch Times αναφέρεται στο νέο κορωνοϊό, ο οποίος προκαλεί τη νόσο COVID-19, ως τον ιό του ΚΚΚ, επειδή η συγκάλυψη και η κακή διαχείρηση του Κομουνιστικού Κόμματος της Κίνας επέτρεψε στον ιό να εξαπλωθεί σε ολόκληρη την Κίνα και να δημιουργήσει μια παγκόσμια πανδημία.

Η τέχνη έχει μια απίστευτη ικανότητα να επισημάνει αυτό που δεν μπορεί να ιδωθεί, έτσι ώστε να μπορούμε να ρωτήσουμε «Τι σημαίνει αυτό για μένα και για όσους το βλέπουν;», «Πώς επηρέασε το παρελθόν και πώς μπορεί να επηρεάσει το μέλλον;», «Τι υποδηλώνει για την ανθρώπινη εμπειρία;».

Αυτά είναι μερικά από τα ερωτήματα που ερευνούμε στην σειρά μας: ‘Εισχωρώντας Βαθύτερα. Τι Προσφέρει η Παραδοσιακή Τέχνη στην Καρδιά’’.

Ο Έρικ Μπες [Eric Bess] είναι ένας εν ενεργεία αναπαραστατικός καλλιτέχνης. Κάνει το διδακτορικό του στο Ινστιτούτο Διδακτορικών Σπουδών για τις Οπτικές Τέχνες (IDSVA).