Όταν ο δημοπράτης και εμπειρογνώμων παλαιών αντικειμένων Τσαρλς Χάνσον ξεκίνησε για τη δουλειά του το καλοκαίρι του 2018, δεν είχε ιδέα ότι θα συναντούσε το εύρημα της ζωής του.
Ήταν στο γραφείο του στο Χάμπτον Κωρτ, στο νοτιοδυτικό Λονδίνο, όταν μια ευκατάστατη κυρία έδωσε στον Χάνσον ένα χαρτοκιβώτιο που περιείχε δύο διακοσμητικά λουλούδια από σκληρό πέτρωμα: ένα κλαδί βερβερίδας και μια περικοκλάδα ιπομοίας (‘μωβ χωνάκι’). «Μέσα, τυλιγμένα σε μια παλιά πετσέτα, βρισκόταν το Άγιο Δισκοπότηρο ενός δημοπράτη – αυτό που θα πιστεύει ότι θα δει μόνο στα πιο τρελά του όνειρα: όχι ένα, αλλά δύο λουλούδια Οίκο Φαμπερζέ», δήλωσε ο Χάνσον σε δελτίο Τύπου. «Η τεράστια αξία τέτοιων ευρημάτων δεν μπορεί να υποτιμηθεί. Τέτοια έργα είναι τα πιο σπάνια της τέχνης του Φαμπερζέ και είναι πολύ ξεχωριστά».
Αυτό που έκανε αυτά τα λουλούδια Φαμπερζέ ιδιαίτερα σπάνια είναι ότι ήταν άγνωστα στους μελετητές. Σήμερα σώζονται μόνο περίπου 80 βοτανικές μελέτες του Φαμπερζέ, οι περισσότερες είναι καλά τεκμηριωμένες.
Η γυναίκα γνώριζε ότι ο Φαμπερζέ είχε φτιάξει τα λουλούδια, αλλά δεν είχε συνειδητοποιήσει τη σπανιότητά τους. Τα είχε κληρονομήσει από τον πατέρα της, ο οποίος, στη δεκαετία του 1960, είχε δεχτεί ένα εξοχικό και τρία αντικείμενα Fabergé ως αντάλλαγμα για εργασίες που είχε ολοκληρώσει σε ένα κτήμα στη Σκωτία. Φυλούσε τα μη ασφαλισμένα λουλούδια στο σπίτι της.
Αν και και τα δύο λουλούδια είχαν μικρές φθορές και δεν είχαν αποκατασταθεί, η ιπομοία πωλήθηκε για 160.000 λίρες (περίπου 21ο.000 ευρώ) και το κλαδί βερβερίδας για 170.000 λίρες (περίπου 222.000 ευρώ) στην αίθουσα δημοπρασιών Hanson’s London, στις 11 Ιουνίου 2018.
Απαράμιλλα αριστουργήματα εμπνευσμένα από τη φύση
Το βιβλίο της Μέριλιν Φάιφερ Σουέζυ «Fabergé Flowers» εξηγεί την ιστορία αυτών των βοτανικών μελετών, ενώ περιλαμβάνει και ένα εκτενές κεφάλαιο για τη δημιουργία τους.
Ο Φαμπερζέ παρήγαγε για πρώτη φορά λουλούδια από σμάλτο γύρω στα 1890. Τα σκληρά, από λίθους λουλούδια δημιουργήθηκαν αργότερα, εμπνευσμένα από ένα μπουκέτο χρυσάνθεμων από το παλάτι του Κινέζου αυτοκράτορα, τα οποία ο Οίκος ανέλαβε να επισκευάσει.
Ένας τεχνίτης της Fabergé που επισκεύαζε τα χρυσάνθεμα είδε πώς η εταιρεία θα μπορούσε να δημιουργήσει παρόμοια λουλούδια από σκληρό πέτρωμα.
Οι καλλιτέχνες του Φαμπερζέ μελέτησαν ζωντανά δείγματα φυτών και εικόνες από βοτανικές εγκυκλοπαίδειες πριν σχεδιάσουν τα λουλούδια. Ο Πέτερ Καρλ Γκουστάβοβιτς Φαμπερζέ, μαζί με την ομάδα του, αποφάσιζε ποια σχέδια λουλουδιών θα αναπαράγονταν. Η ομάδα των έμπειρων τεχνιτών επέβλεπε κάθε βήμα της διαδικασίας, με τον Φαμπερζέ και τον σχεδιαστή του να εγκρίνουν ακόμη και τις πρώτες ύλες, που συχνά προέρχονταν από τα Ουράλια Όρη, πριν σταλούν στον φινλανδικής καταγωγής μάστορα χρυσοχόο, Χένρικ Βίγκστρομ, για περαιτέρω έγκριση.
Ο Βίγκστρομ επέβλεπε τη δημιουργική διαδικασία από την αρχή μέχρι το τέλος. Η μικρή ομάδα ειδικών του επεξεργάζονταν πρώτα την τεχνική διαδικασία μετατροπής των δισδιάστατων σχεδίων σε τρισδιάστατα αντικείμενα. Αυτό δεν περιελάμβανε μόνο την επιλογή των πολύτιμων μετάλλων και λίθων που θα αναπαρήγαγαν καλύτερα τα φρούτα και τα λουλούδια, αλλά και τον καθορισμό των τεχνικών και της διαδικασίας συναρμολόγησης κάθε κομματιού.
Λευκά λουλούδια όπως νάρκισσοι, λευκές πασχαλιές και υάκινθοι σκαλίζονταν σε λευκό χαλαζία, ενώ πολύχρωμα άνθη όπως τα μοσχομπίζελα διαμορφώνονταν από αχάτη, χαλαζία και κορνεόλη. Κόκκινα λουλούδια ή μούρα όπως η φούξια και τα σμέουρα σκαλίζονταν σε ροδονίτη από τα Ουράλια.
Οι τεχνίτες σμίλευαν τα φύλλα από σιβηρικό νεφρίτη και χάρασσαν με λεπτομέρεια κάθε πλευρά για να μιμηθούν τις φλέβες των φύλλων. Σύμφωνα με το βιβλίο «Fabergé Flowers»: «Ήταν μια μεγάλη πρόκληση για τον τεχνίτη να σμιλέψει ένα εξαιρετικά λεπτό φύλλο από νεφρίτη, μερικές φορές με αυλακωτά άκρα και συχνά με φυσικές φλέβες και ακόμη και στριφωτές μπούκλες φύλλων».
Ο Φαμπερζέ προτιμούσε νεφρίτη από την περιοχή της λίμνης Βαϊκάλης στη Σιβηρία και από τα υψίπεδα Σαγιάν στα ανατολικά του όρους Αλτάι, στα σύνορα με τη Μογγολία.
Οι τεχνίτες συχνά τοποθετούσαν τα λουλούδια σε βάζα από κρύσταλλο, που το σκάλιζαν ώστε να μοιάζει με βάζο γεμάτο νερό.
Το εργαστήριο του Βίγκστρομ δημιουργούσε τα μεταλλικά μέρη και συναρμολογούσε τα λουλούδια. Δημιουργούσαν διαφορετικά κράματα χρυσού για τους διαφορετικούς χρωματικά μίσχους των λουλουδιών: κράμα χρυσού με χαλκό για τους κόκκινο-καφέ μίσχους, και κράμα χρυσού με ασήμι για τους πράσινους μίσχους. Οι χρυσοχόοι χάρασσαν το μέταλλο για να αναπαράγουν τη φυσική υφή του μίσχου.
Συγκολλούσαν αγκάθια ή κλαδιά στους μίσχους και στερέωναν τα φύλλα είτε με χρυσές καρφίτσες είτε εισάγοντας τα φύλλα σε ειδικές θήκες τις οποίες κολλούσαν στη θέση τους.
Τα άνθη, που αποτελούνταν από πολλά ξεχωριστά κομμάτια, ράβονταν προσεκτικά μεταξύ τους με λεπτό χρυσό νήμα. Αν δεν ήταν δυνατό να βρεθεί σκληρός λίθος ή πολύτιμο μέταλλο που να ταιριάζει με το χρώμα ενός λουλουδιού, τότε δημιουργούσαν το κατάλληλο σμάλτο οι τεχνίτες του Fabergé.
Κατόπιν, η ομάδα του Βίγκστρομ τοποθετούσε πολύτιμους λίθους στους υπέρους των λουλουδιών. Μπορεί να ήταν μικρά διαμάντια ή πράσινος γρανάτης από τα Μέσα Ουράλια, που είχε υψηλό δείκτη διάθλασης και αντανακλούσε το φως με εκθαμβωτικό τρόπο.
Ο Φαμπερζέ συμπεριέλαβε ακόμη και πραγματικά φυτικά υλικά σε μερικές μελέτες λουλουδιών.
Οι δημοφιλείς πικραλίδες της εταιρείας περιείχαν ακόμα και τις τρίχες του κάλυκα, στερεωμένες με χρυσή κλωστή και διακοσμημένες με ακατέργαστα διαμάντια. Ο ανώτερος μάστορας της Fabergé, ο Φραντς Π. Μπίρμπαουμ, έγραψε στα απομνημονεύματά του το 1919 ότι «τα λαμπερά σημεία του διαμαντιού ανάμεσα στα λευκά χνούδια ήταν εξαιρετικά επιτυχημένα και εμπόδιζαν αυτό το τεχνητό λουλούδι να είναι μία υπερβολικά πιστή αναπαραγωγή της φύσης».
Ένα από τα αγαπημένα του Φαμπερζέ
Ο Φαμπερζέ χρησιμοποίησε περισσότερο το μοτίβο του κρίνου της κοιλάδας (μιγκέ). Σύμφωνα με το Βοτανικό Μουσείο του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης (τη βοτανική συλλογή του πανεπιστημίου), οι κρίνοι της κοιλάδας φύτρωσαν εκεί όπου έπεσαν τα δάκρυα της Παναγίας κατά τη σταύρωση του Χριστού. Παραδοσιακά, τα μικροσκοπικά άνθη τοποθετούνται σε νυφικά μπουκέτα και σε πέτα ως σύμβολο της επιστροφής της ευτυχίας.
Στην εποχή του Φαμπερζέ, οι κυρίες λάτρευαν το γλυκό τους άρωμα και οι πλούσιοι Ρώσοι συχνά τα εισήγαγαν με τρένο από τη νότια Γαλλία.
Το κρίνο της κοιλάδας ήταν επίσης το αγαπημένο λουλούδι μίας από τις πιο εξέχουσες πελάτισσες του Φαμπερζέ, της Αλεξάνδρας Φιοντόροβνας, συζύγου του τσάρου Νικολάου Β΄, του τελευταίου αυτοκράτορα της Ρωσίας. Η αυτοκράτειρα λάτρευε τα άνθη του Φαμπερζέ, και συχνά χάριζε κομμάτια σε φίλους ή τα χρησιμοποιούσε για να διακοσμήσει το χειμερινό της παλάτι.
Δύο εξαιρετικά δείγματα μιγκέ του Φαμπερζέ εκτίθενται στο Μουσείο Τέχνης του Κλήβελαντ. Το ένα απεικονίζει ένα μικροσκοπικό μιγκέ με τα μαργαριταρένια μπουμπούκια του σφιχτά κλειστά και ένα λείο χρυσό στέλεχος. Το άλλο κομμάτι είναι πιο λεπτομερές: αποτελείται από ένα χρυσό στέλεχος με υφή και ανοιχτά μπουμπούκια: σε κάθε μαργαριτάρι είναι προσαρτημένο ένα ασημένιο κομμάτι σε σχήμα κορώνας με διαμάντια. Αυτό δημιουργεί τα χαρακτηριστικά καμπανόσχημα άνθη του μιγκέ. Αυτά τα μικρά μοτίβα λουλουδιών έχουν αναπαραχθεί σε όλες τις συλλογές του Φαμπερζέ.
Σύμφωνα με το Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης, «το πιο σημαντικό έργο του Φαμπερζέ στις Ηνωμένες Πολιτείες» είναι το «Αυτοκρατορικό καλάθι με κρίνα της κοιλάδας» που βρίσκεται στο μουσείο, ως δάνειο από το Ίδρυμα Matilda Geddings Gray. Στα απομνημονεύματά του, ο Μπιρμπάουμ περιέγραψε το καλάθι με τα 19 στελέχη μιγκέ ως εξής: «Υφασμένο από χρυσά κλαδιά και βρύα σε διάφορα χρώματα χρυσού, τα φύλλα ήταν φτιαγμένα από νεφρίτη και τα λουλούδια από ολόκληρα μαργαριτάρια και διαμάντια». Το 1896, οι τεχνίτες παρουσίασαν το καλάθι στην τσαρίνα Αλεξάνδρα όταν επισκέφθηκε την Παν-ρωσική Βιομηχανική Διάσκεψη και Έκθεση Τέχνης στο Νίζνι Νόβγκοροντ.
Το 1898, ο Νικόλαος Β΄ χάρισε στη σύζυγό του το αυγό «Κρίνοι της Κοιλάδας». Αντικατοπτρίζει το εμπνευσμένο από τη φύση στυλ art nouveau, που προτιμούσε τις καμπύλες γραμμές, τις ρέουσες φόρμες και τα λεπτά κλωνάρια. Σκαλισμένα φύλλα νεφρίτη ΄φυτρώνουν’ από τη βάση, ενώ χρυσά στελέχη λουλουδιών στηρίζουν ένα σύμπλεγμα μικροσκοπικών κρίνων από μαργαριτάρια. Όπως όλα τα αυγά Φαμπερζέ, έχει μια έκπληξη: τρεις οβάλ κορνίζες στηρίζονται στην κορυφή του, με μία κορώνα πάνω από την κεντρική, η οποία περιέχει τη φωτογραφία του Νικολάου Β’, ενώ στις δύο άλλες που βρίσκονται από κάτω υπάρχουν οι φωτογραφίες των θυγατέρων του, Όλγας και Τατιάνας.
Κάθε βοτανική μελέτη του Φαμπερζέ αποτελεί επιτομή εξαιρετικής χειροτεχνίας και υπόδειγμα πολυτέλειας που αναδεικνύει με τον πιο εντυπωσιακό τρόπο τον πλούσιο ορυκτό πλούτο της Ρωσίας. Ο Φαμπερζέ δημιούργησε εξαιρετικές μελέτες φρούτων και λουλουδιών, που μοιάζουν σαν να έχουν μόλις μαζευτεί από τον κήπο και να έχουν τοποθετηθεί σε ένα βάζο – μόνο η λάμψη των διαμαντιών και των γρανατών υποδηλώνει ότι πρόκειται για απομίμηση της φύσης.
