Επιστήμη

Μια σημαντική ωκεανογραφική αποστολή με στόχο τη διερεύνηση των αλληλεπιδράσεων μεταξύ των υδροθερμικών συστημάτων της καλδέρας της Σαντορίνης και του υποθαλάσσιου ηφαιστείου Κολούμπος, που παίζουν σημαντικό ρόλο στις μαγματικές διεργασίες, βρίσκεται σε εξέλιξη με το ωκεανογραφικό σκάφος «RRS Discovery» του National Oceanography Centre. Στην αποστολή συμμετέχει και το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Η αποστολή HYDROMOX, που χρηματοδοτείται από τη βρετανική κυβέρνηση, αποτελεί ένα σημαντικό βήμα προς την κατανόηση των φυσικών μηχανισμών που διαμορφώνουν τον υποθαλάσσιο ηφαιστειακό χώρο και την πρόβλεψη πιθανών κινδύνων για την ευρύτερη περιοχή του ηφαιστειακού συγκροτήματος της Σαντορίνης. Η αποστολή είχε προγραμματιστεί ήδη πριν από την πρόσφατη σεισμική δραστηριότητα, λόγω της διαπιστωμένης αναγκαιότητας παρακολούθησης του ενεργού υδροθερμικού πεδίου του Κολούμπου και της καλδέρας της Σαντορίνης για τυχόν αλλαγές.

Μέσω συνδυασμένων γεωφυσικών και γεωχημικών μεθόδων, οι ερευνητές της αποστολής HYDROMOX (Hydrothermal modulation of caldera explosivity), με επικεφαλής την ερευνήτρια Ισομπέλ Γεό από τον βρετανικό οργανισμό «National Oceanography Centre», θα αποτυπώσουν τις θέσεις των «διαδρομών», μέσα από τις οποίες γίνεται μεταφορά των υδροθερμικών ρευστών προς την επιφάνεια, ενώ ταυτόχρονα ελέγχουν τις θεμελιώδεις διεργασίες του μάγματος. Με τον τρόπο αυτό θα διερευνηθούν περαιτέρω οι νέοι και οι υφιστάμενοι γεωκίνδυνοι, οι οποίοι προέρχονται από την ύπαρξη ρευστών στα ενεργά υδροθερμικά πεδία της περιοχής.

Στο πρόγραμμα συμμετέχει ερευνητική ομάδα του Υποθαλάσσιου Παρατηρητηρίου Σαντορίνης SANTORY του ΕΚΠΑ, που αποτελείται από την καθηγήτρια Γεωλογικής Ωκεανογραφίας Εύη Νομικού και την υποψήφια διδάκτορα Θαλάσσιας Γεωλογίας και Ηφαιστειακής Επικινδυνότητας Άννα Κατσίγερα. «Ο θαλάσσιος χώρος βορειοανατολικά της Σαντορίνης είναι στο επίκεντρο διεθνών ωκεανογραφικών αποστολών από το 2001 και το ΕΚΠΑ συμμετέχει σε όλες τις αποστολές για τη μελέτη των θαλάσσιων γεωκινδύνων», επισημαίνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η Εύη Νομικού.

Η ίδια περιγράφει ότι κατά τη διάρκεια της συγκεκριμένης ωκεανογραφικής αποστολής «θα πραγματοποιήσουμε νέες δειγματοληψίες αερίων και υγρών από τις ενεργές υδροθερμικές καμινάδες του Κολούμπου, με τη βοήθεια ρομποτικού οχήματος, και τα αποτελέσματα θα συγκριθούν με τα δεδομένα του SANTORY που είχαν συλλεχθεί πριν από τη σεισμική κρίση. Επιπλέον, θα γίνεται εκ νέου τοποθέτηση ειδικών οργάνων στον κρατήρα του Κολούμπου καθ’ όλη τη διάρκεια της ωκεανογραφικής αποστολής, για την καλύτερη κατανόηση της δυναμικής του ηφαιστείου και την καταγραφή τυχόν αλλαγών, τόσο στο ενεργό υδροθερμικό πεδίο όσο και στον ευρύτερο κρατήρα του υποθαλάσσιου ηφαιστείου.»

Η ωκεανογραφική αποστολή θα χρησιμοποιήσει ένα σύνολο προηγμένων τεχνικών, όπως η ανάπτυξη συστοιχίας γεωφυσικών οργάνων για τη χαρτογράφηση των ενεργών υπόγειων διαδρομών ροής ρευστών, ηλεκτρομαγνητικές έρευνες για τη δημιουργία λεπτομερών χαρτών πορότητας και διαπερατότητας των ρευστών, τοποθέτηση νέων υποθαλάσσιων σεισμογράφων στον σεισμογόνο χώρο της Ανύδρου και της καλδέρας της Σαντορίνης, καθώς και δειγματοληψία υδροθερμικών ρευστών για ισοτοπικές αναλύσεις. Επιπλέον, η αποστολή θα μελετήσει το υδροθερμικό σύστημα της καλδέρας της Σαντορίνης και θα γίνει σύγκριση με τη συμπεριφορά του κατά την σεισμοηφαιστειακή κρίση του 2011-12.

Παράλληλα, όπως εξηγεί η κα Νομικού στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, λόγω της πρόσφατης σεισμικής δραστηριότητας στον θαλάσσιο χώρο βορειοανατολικά της Σαντορίνης, αποφασίστηκε από τους συνεργάτες του ερευνητικού προγράμματος Multimarex να ανασυρθούν δύο μεγάλοι υποθαλάσσιοι σεισμογράφοι από τον κρατήρα του Κολούμπου που είχαν τοποθετηθεί τον Δεκέμβριο του 2024 με το ωκεανογραφικό «Maria Merian», ώστε να ανακτηθούν τα δεδομένα, αλλά και να τοποθετηθούν εκ νέου στην περιοχή της Ανύδρου. Οι υποθαλάσσιοι σεισμογράφοι είναι εφοδιασμένοι με σένσορες που έχουν καταγράψει εκτός της σεισμικότητας και τυχόν αλλαγές της εδαφικής παραμόρφωσης του πυθμένα του Κολούμπου, αλλαγές στη θερμοκρασία και άλλες φυσικές παραμέτρους. «Αποτελούν πολύτιμα δεδομένα διότι περιέχουν χρονοσειρές δεδομένων πριν και κατά τη διάρκεια της σεισμικής κρίσης», προσθέτει η κα Νομικού.

Επιπλέον, τον προηγούμενο μήνα, κατά τη διάρκεια της σεισμικής δραστηριότητας, είχαν τοποθετηθεί και ανασυρθεί φορητοί υποθαλάσσιοι σεισμογράφοι μέσα στην καλδέρα της Σαντορίνης, οι οποίοι μετρούσαν τη μικροσεισμικότητα της περιοχής. Τα δεδομένα βρίσκονται υπό επεξεργασία από τους συνεργάτες σεισμολόγους του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών.

Της Μ.Κουζινοπούλου

ΟΥΑΣΙΓΚΤΟΝ — Το διαστημικό τηλεσκόπιο James Webb της NASA παρέχει την καλύτερη ματιά στα χαοτικά γεγονότα που εκτυλίσσονται γύρω από την υπερμεγέθη μαύρη τρύπα στο κέντρο του Γαλαξία μας, παρατηρώντας ένα σταθερό τρεμόπαιγμα φωτός που σημειώνεται από περιστασιακές φωτεινές εκλάμψεις καθώς το υλικό τραβιέται προς τα μέσα από την τεράστια βαρυτική του έλξη.

Το Webb, το οποίο ξεκίνησε το 2021 και άρχισε να συλλέγει δεδομένα το 2022, δίνει τη δυνατότητα στους αστρονόμους να παρατηρούν την περιοχή γύρω από τη μαύρη τρύπα — που ονομάζεται Τοξότης A* ή Sgr A* — για εκτεταμένες περιόδους για πρώτη φορά, επιτρέποντάς τους να διακρίνουν πρότυπα δραστηριότητας. Η περιοχή γύρω από το Sgr A* θεωρήθηκε ότι είναι γεμάτη δραστηριότητα αντί να παραμένει σε σταθερή κατάσταση.

Οι ερευνητές παρατήρησαν ένα συνεχές τρεμόπαιγμα φωτός από τον στροβιλιζόμενο δίσκο αερίου που περιβάλλει τη μαύρη τρύπα — που ονομάζεται δίσκος προσαύξησης. Αυτό το τρεμόπαιγμα φαίνεται να προέρχεται από υλικό πολύ κοντά στον ορίζοντα γεγονότων, το σημείο χωρίς επιστροφή πέρα ​​από το οποίο τα πάντα — αστέρια, πλανήτες, αέρια, σκόνη και όλες οι μορφές ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας — σύρονται στη λήθη.

Υπήρχαν επίσης περιστασιακές εκλάμψεις—περίπου μία έως τρεις μεγάλες σε διάστημα 24 ωρών, με μικρότερες εκρήξεις ενδιάμεσα.

«Ο δίσκος προσαύξησης είναι μια πολύ χαοτική περιοχή γεμάτη αναταράξεις και το αέριο γίνεται ακόμα περισσότερο χαοτικό και συμπιέζεται καθώς πλησιάζει τη μαύρη τρύπα, υπό ακραία βαρύτητα», δήλωσε ο αστροφυσικός Φαρχάντ Γιουσέφ-Ζάντε του Northwestern University στο Ιλινόις, επικεφαλής συγγραφέας της έρευνας που δημοσιεύτηκε την Τρίτη στο Astrophysical Journal Letters.

«Σφαίρες αερίου προσκρούουν η μία στην άλλη και σε ορισμένες περιπτώσεις συνενώνονται ή συμπιέζονται μεταξύ τους από τα ισχυρά μαγνητικά πεδία που υπάρχουν μέσα στον δίσκο — κάπως παρόμοιο με αυτό που συμβαίνει στις ηλιακές εκλάμψεις», δήλωσε ο αστροφυσικός και συν-συγγραφέας της μελέτης Χάουαρντ Μπάσχαουζ του Επιστημονικού Ινστιτούτου Διαστημικού Τηλεσκοπίου στη Βαλτιμόρη.

Ενώ αυτές οι εκρήξεις προκύπτουν από έναν μηχανισμό παρόμοιο με τις ηλιακές εκλάμψεις — στις οποίες εκτοξεύονται θερμά φορτισμένα σωματίδια στο διάστημα από τον ήλιο μας — συμβαίνουν σε διαφορετικό αστροφυσικό περιβάλλον και σε πολύ υψηλότερο ενεργειακό επίπεδο.

Οι μαύρες τρύπες είναι εξαιρετικά πυκνά αντικείμενα με βαρύτητα τόσο ισχυρή που ούτε το φως μπορεί να διαφύγει, καθιστώντας την παρατήρησή τους αρκετά δύσκολη. Ως εκ τούτου, οι νέες παρατηρήσεις δεν αφορούν την ίδια τη μαύρη τρύπα αλλά το υλικό που την περιβάλλει.

Το Sgr A* έχει περίπου 4 εκατομμύρια φορές τη μάζα του ήλιου μας και βρίσκεται περίπου 26.000 έτη φωτός από τη Γη. Ένα έτος φωτός είναι η απόσταση που διανύει το φως σε ένα χρόνο, 5,9 τρισεκατομμύρια μίλια.

Οι περισσότεροι γαλαξίες έχουν μια υπερμεγέθη μαύρη τρύπα σε κάποιο μέρος μέσα τους. Ενώ τα γεγονότα που παρατηρούνται γύρω από το Sgr A* είναι δραματικά, αυτή η μαύρη τρύπα δεν είναι τόσο ενεργή όσο κάποιες στο κέντρο άλλων γαλαξιών και θεωρείται ότι βρίσκεται σε σχετικά ήρεμη κατάσταση.

Τα νέα ευρήματα βασίστηκαν σε συνολικά περίπου 48 ώρες παρατηρήσεων του Sgr A* που έκανε το Webb κατά τη διάρκεια ενός έτους, σε επτά βήματα που κυμαίνονταν από 6 ώρες έως 9,5 ώρες, καθώς οι ερευνητές λάμβαναν συνεχείς μετρήσεις φωτεινότητας γύρω από τη μαύρη τρύπα.

Οι παρατηρήσεις παρέχουν μια εικόνα για το πώς οι μαύρες τρύπες αλληλεπιδρούν με το περιβάλλον τους. Ο Γιουσέφ-Ζάντε είπε ότι περίπου το 90 τοις εκατό του υλικού του δίσκου προσαύξησης πέφτει στη μαύρη τρύπα ενώ το υπόλοιπο εκτινάσσεται πίσω στο διάστημα.

Αυτός ο δίσκος προσαύξησης φαίνεται να αποτελείται από υλικό συσσωρευμένο από τους αστρικούς ανέμους των κοντινών αστεριών —αέριο που εκτοξεύεται από την επιφάνεια αυτών των άστρων— το οποίο συλλαμβάνεται από τη βαρυτική δύναμη του Sgr A*, και όχι από ένα αστέρι που περιπλανήθηκε πολύ κοντά και τεμαχίστηκε, είπαν οι ερευνητές.

Οι αστρονόμοι παλαιότερα περιορίζονταν στο να λαμβάνουν παρατηρήσεις λίγων ωρών από επίγεια τηλεσκόπια ή περίπου 45 λεπτά τη φορά από το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble σε τροχιά, και έτσι είχαν έναν αποσπασματικό απολογισμό. Το Webb προσφέρει επίσης την προηγμένη ευαισθησία κάμερας υπέρυθρης ακτινοβολίας (NIRCam) και οι παρατηρήσεις έγιναν σε δύο διαφορετικά μήκη κύματος εντός του υπέρυθρου φάσματος.

«Είναι γνωστό εδώ και πολύ καιρό ότι το Sgr A* εμφανίζει συχνά φωτεινές εκλάμψεις σε πολλά διαφορετικά μήκη κύματος, που κυμαίνονται από ραδιοφωνικά μήκη, σε υπέρυθρες, οπτικό φάσμα, ακόμη και ακτίνες Χ. Αλλά οι περισσότερες προηγούμενες παρατηρήσεις, που έγιναν τόσο από το επίγειο όσο και από το διαστημικό τηλεσκόπιο, περιορίζονταν στο να μπορούν να παρατηρήσουν μόνο το Sgr A* για λίγες ώρες κάθε φορά ή ήταν περιορισμένες στην ευαισθησία τους και ως εκ τούτου ανίχνευαν μόνο τις περιστασιακές φωτεινότερες εκλάμψεις», είπε ο Μπάσχαουζ.

του Will Dunham

Στην κομητεία Γινγκ, στην επαρχία Σανσί της Κίνας, υπάρχει η παλαιότερη και ψηλότερη (67, 31 m) ξύλινη παγόδα στον κόσμο, που χτίστηκε χωρίς να χρησιμοποιηθεί ούτε ένα καρφί. Σύμφωνα με αρχαία βουδιστικά κείμενα, η παγόδα χτίστηκε το 1056. Σε πείσμα των αιώνων, των σεισμών και των πολέμων, η παγόδα επιβιώνει μέχρι σήμερα, έχοντας χρειαστεί  μέχρι τον 20ο αιώνα μόλις δέκα μικρές επισκευές. Η χρήση της είναι ιδιαίτερη: σε αυτή φυλάσσονται σημαντικά βουδιστικά ιερά λείψανα.

Κατά την πιο πρόσφατη ανακαίνιση της παγόδας, το 1974, η οποία κρίθηκε απαραίτητη εξαιτίας των βλαβών που είχαν προκληθεί στον ναό κατά τον Β΄ σινοϊαπωνικό πόλεμο (1937-1945), ανακαλύφθηκαν επτά ιερά κειμήλια, μεταξύ των οποίων δύο δόντια του Βούδα Σακιαμούνι, ιδρυτή των βουδιστικών διδασκαλιών, ο οποίος έζησε πριν από περίπου 2.500 χρόνια. Η σύγχρονη τεχνολογία επέτρεψε στους επιστήμονες να μελετήσουν τα δόντια του Βούδα αρκετά προσεκτικά.

Άλλο κειμήλιο που βρέθηκε στην εν λόγω παγόδα ήταν σφαιρίδια σαρίρας, υλικού που μοιάζει με μαργαριτάρι και το οποίο βρίσκεται ανάμεσα στις στάχτες αποτεφρωμένων Βουδιστών δασκάλων και μοναχών. Υπάρχει σε διάφορα χρώματα και είναι άφθαρτο.

Η λέξη προέρχεται από τα σανσκριτικά, όπου σημαίνει «σώμα». Στα αρχαία βουδιστικά κείμενα χρησιμοποιείται συνήθως στον πληθυντικό και με την έννοια «λείψανα».

Η τελευταία εξέταση σαρίρας πραγματοποιήθηκε στο εργαστήριο της American Gem Society στην Αμβέρσα. Εξετάζοντας τα σφαιρίδια με ηλεκτρονικό μικροσκόπιο, οι επιστήμονες είδαν κάτι που τους έκανε να αναφωνήσουν: «Αποκλείεται!»

Τι ήταν αυτό που τους ξάφνιασε τόσο; Σε μεγέθυνση 1000x, έγινε διακριτή η εικόνα ενός καθιστού Βούδα περιτριγυρισμένου από τέσσερεις μικρότερους Βούδες. Επιπλέον, η ηλικία του υλικού αποδείχθηκε πολύ μεγαλύτερη από την ηλικία των δοντιών του Βούδα: όχι 2500 χρόνια, αλλά 3 δισεκατομμύρια χρόνια.

Άλλες μελέτες έχουν δείξει την ασυνήθιστα υψηλή θερμική αγωγιμότητα της σαρίρας, η οποία υπερβαίνει κατά πολύ αυτή του διαμαντιού. Η δοκιμή πίεσης έδειξε ότι μπορεί να αντέξει εύκολα 2000 τόνους. Επίσης, η υπέρυθρη ακτινοβολία επιβεβαίωσε ότι αυτή η ουσία δεν είναι τεχνητή. Αποτελείται κατά 98,07% από άνθρακα, με το υπόλοιπο μέρος να συνίσταται σε θείο, ψευδάργυρο, αντιμόνιο και τελλούριο. Οι ειδικοί δήλωσαν ότι η σαρίρα είναι η πιο σκληρή ουσία που γνωρίζουμε και ότι είναι άφθαρτη. Και ότι, παρόλο που βρέθηκε στη Γη, είναι απίθανο να είναι γήινης προέλευσης.

 

Στον Βουδισμό, γενικά, πιστεύεται για τη σαρίρα ότι εμπεριέχει τη γνώση, τη διδασκαλία και την ουσία των Βουδιστών δασκάλων. Όσο ανώτερο το επίπεδο του δασκάλου τόσο ωραιότερα και τα κομμάτια της σαρίρα που απομένουν μετά την αποτέφρωσή του. Ορισμένοι θεωρούν ότι οι δάσκαλοι άφησαν πίσω τους τη σαρίρα επί τούτου για τους προσκυνητές.

Είναι ενδιαφέρον ότι η ανακαίνιση του ναού Φογκόνγκ έλαβε χώρα κατά τη διάρκεια της Πολιτιστικής Επανάστασης (1966-1976) στην Κίνα, ενώ καταστρέφονταν ανελέητα τα αρχαία βουδιστικά μνημεία σε όλη τη χώρα. Από αυτό το γεγονός θα μπορούσαμε να εικάσουμε ότι πρόκειται για μία ιερή και προστατευμένη τοποθεσία.

Του Χάβα Τορ 

Επιμέλεια: Βαλεντίνα Λισάκ & Αλία Ζάε

* H εικόνα της επικεφαλίδας προέρχεται από το αρχείο του Tevaprapas στο Creative Commons.