Το κάστρο Μπορρομέο, γνωστό και ως Rocca d’Angera, βρίσκεται σε έναν μεγάλο βράχο με θέα στην πόλη Άντζερα, στη Λομβαρδία, στη βόρεια Ιταλία. Με πανοραμική θέα στη λίμνη Ματζόρε και τις Άλπεις, το οχυρωμένο κάστρο βρισκόταν σε στρατηγική τοποθεσία για να αμυνθεί από τις επιδρομές των ελβετικών και των βυζαντινών στρατευμάτων. Το κάστρο Μπορρομέο είναι ένα από τα καλύτερα διατηρημένα αριστουργήματα της ιταλικής μεσαιωνικής αρχιτεκτονικής.
Αρχικά, το κάστρο ανήκε στον αρχιεπίσκοπο του Μιλάνου, στη συνέχεια πέρασε στους Βισκόντι του Μιλάνου και αργότερα στους Μπορρομέο, οι οποίοι το κατέχουν μέχρι και σήμερα. Αποτελείται από πέντε κτίρια, τα οποία χτίστηκαν σε διαφορετικές χρονικές περιόδους, μεταξύ του 11ου και του 17ου αιώνα. Τα πέντε σώματα του κάστρου — ο πύργος του κάστρου (ο αρχικός οχυρωμένος πύργος επιφυλακής), η πτέρυγα Σκαλίτζερα, η πτέρυγα Βισκόντι, ο πύργος Τζοβάννι Βισκόντι και η πτέρυγα Μπορρομέι — περικλείουν μια εσωτερική αυλή. Αυτά τα κτίρια διατηρούν τα μοναδικά εμβληματικά χαρακτηριστικά τους.
Οι Βισκόντι πραγματοποίησαν σημαντικές εργασίες επέκτασης και διακόσμησης. Όταν ο Οττόνε Βισκόντι, αρχιεπίσκοπος και πρώτος άρχοντας του Μιλάνου, απέκτησε το κάστρο κατά τη μάχη του Ντέζιο (1277), προσέθεσε μια νέα πτέρυγα που ονομάζεται πτέρυγα Βισκόντι (ή πτέρυγα Οττονιάν), η οποία περιλαμβάνεται η Sala di Giustizia (Αίθουσα της Δικαιοσύνης). Ένας άγνωστος «Master of Angera» ζωγράφισε στην αίθουσα υπέροχες τοιχογραφίες, για τις οποίες λέγεται ότι είναι από τις «πλουσιότερες και πιο περίπλοκες στην ιταλική μεσαιωνική ζωγραφική».
Μεταξύ 1375 και 1385, ο Μπερναμπό Βισκόντι κατασκεύασε μια τρίτη πτέρυγα γνωστή ως Άλα Σκαλίτζερα (πτέρυγα Ντελλά Σκάλα) για τη σύζυγό του, Ρετζίνα Ντελλά Σκάλα.
Το τέταρτο κτίριο, που ονομάζεται πτέρυγα Μπορρομέι, περικλείει τη βόρεια πλευρά του κάστρου. Αρχικά χτίστηκε από την οικογένεια Βισκόντι, ενώ η οικογένεια Μπορρομέο πραγματοποίησε εκτεταμένες ανακαινίσεις — περιλαμβανομένης της προσθήκης μιας υπέροχης μπαρόκ σκάλας — τον 16ο και τον 17ο αιώνα. Ο Πύργος του Τζοβάννι Βισκόντι περιλαμβάνει την Αίθουσα της Δόξας του Μπορρομέο, την Αίθουσα του Καλού Ρωμαίου και την Αίθουσα της Μυθολογίας— ανάλογα με τα θέματα των πινάκων που τις διακοσμούν.
Το βόρειο εξωτερικό τείχος του κάστρου Μπορρομέο καλύπτεται από πολεμίστρες που εναλλάσσονται με τμήματα που επεκτείνουν το τείχος προς τα πάνω και με ανοίγματα. Σε συνδυασμό με το σχέδιο της ουράς χελιδονιού, αυτό το στρατιωτικό χαρακτηριστικό εμφανίζεται πλέον ως διακοσμητικό. (elitravo/Shutterstock)
Ο δεύτερος όροφος της πτέρυγας Βισκόντι διαθέτει την Αίθουσα της Δικαιοσύνης, η οποία χωρίζεται σε δύο θόλους με διπλή σταυρωτή οροφή. Οι τοιχογραφίες του 14ου αιώνα απεικονίζουν γεγονότα από τη ζωή του Αρχιεπισκόπου Οττόνε Βισκόντι με αστρολογικά σύμβολα που σχετίζονται με κάθε ιστορικό επεισόδιο. Και στις δύο πλευρές του παραθύρου υπάρχουν τοιχογραφίες, που δείχνουν τον αρχιεπίσκοπο να οδηγεί έναν στρατό στη νίκη στη μάχη του Ντέζιο, το 1277. (Francesco Bonino/Shutterstock)
Η εσωτερική αυλή (Corte Nobile) είναι το πρώτο πράγμα που συναντούν οι επισκέπτες μετά την είσοδο στον χώρο. Ως καρδιά του φρουρίου, η αυλή έχει πρόσβαση και στα πέντε σώματα του κάστρου και εξακολουθεί να διατηρεί την αρχική της βοτσαλωτή επίστρωση. Μοναδικά γοτθικό στην αισθητική του, το τόξο εισόδου, που έχει μια ελαφριά αιχμή στην κορυφή, είναι ικανό να υποστηρίξει μεγαλύτερο βάρος από ένα ημισφαιρικό τόξο. (Francesco Bonino/Shutterstock)
Η Αίθουσα της Δόξας του Μπορρομέο στον Πύργου Βισκόντι είναι εμπνευσμένη από μια σειρά μεγάλων πινάκων του μπαρόκ καλλιτέχνη του 17ου αιώνα Φιλίππο Αμπιάτι. Οι καμβάδες δημιουργήθηκαν για να παρουσιάσουν την αρχαιότητα και το μεγαλείο της οικογένειας Μπορρομέο. Αν και ο Πύργος Βισκόντι υπέστη αλλαγές κατά τον 16ο και τον 17ο αιώνα, η αίθουσα — συμπεριλαμβανομένων των πολύχρωμων γεωμετρικών τοιχογραφιών, των παραθύρων και των επίπλων — διατηρεί το αυθεντικό γοτθικό στυλ του κάστρου. (Wirestock Creators/Shutterstock)
Τοιχογραφίες του ζωγράφου του 15ου αιώνα Μικελίνο ντα Μπεζότσο διακοσμούν την Αίθουσα Τελετών του Κάστρου Μπορρομέο. Οι απεικονιζόμενες σκηνές από τους μύθους του Αισώπου πλαισιώθηκαν και κρεμάστηκαν αφού σώθηκαν από τα ερείπια Παλάτσο Μπορρομέο στο Μιλάνο. Ο βομβαρδισμός του 1943 κατέστρεψε μεγάλο μέρος του κτιρίου του Μιλάνου. (elesi/Shutterstock)
Αν και το κάστρο Μπορρομέο μοιάζει με μια αναγεννησιακή βίλα με τετράγωνους πύργους, κόκκινες στέγες και πέτρινους τοίχους, οι εξωτερικές οχυρώσεις και ο ασύμμετρος σχεδιασμός του παραπέμπουν σε μια ωραιοποιημένη στρατιωτική κατασκευή. Η πτέρυγα Βισκόντι(δεξιά του Κεντρικού Πύργου) είναι ένα εξαιρετικό παράδειγμα οικιστικής αρχιτεκτονικής του 13ου αιώνα. Χτισμένο με τετράγωνη και λεία τοπική πέτρα, διαθέτει απλά παράθυρα στο ισόγειο και κουφώματα στον επάνω όροφο. (Stefano Ember/Shutterstock)
Το παλάτι Ροάν είναι ένα από τα σημαντικότερα έργα της γαλλικής μπαρόκ αρχιτεκτονικής. Ειδυλλιακά χτισμένο δίπλα στον καθεδρικό ναό στο Στρασβούργο της Γαλλίας, το παλάτι ξεκίνησε ως ένα νέο σπίτι για τους επισκόπους της πόλης.
Το 1727, ο καρδινάλιος Αρμάντ ντε Ροάν, (ο οποίος είναι επίσης Πρίγκιπας-Επίσκοπος του Στρασβούργου και μέλος του Οίκου του Ρο), ανέθεσε στον αρχιτέκτονα Ρομπέρ ντε Κοτ να σχεδιάσει το νέο παλάτι σε γαλλικό μπαρόκ στυλ. Ο ντε Κοτ ξεκίνησε την εκπαίδευσή του ως μαθητής του Ζυλ Χαρντουάν-Μανσάρ — του πρωταρχικού αρχιτέκτονα των Βερσαλλιών — πριν γίνει ο μικρότερος συνεργάτης του και τελικά διάδοχός του ως κύριος βασιλικός αρχιτέκτονας.
Η κατασκευή του παλατιού Ροάν διήρκεσε από το 1732 έως το 1742 και διευθύνθηκε σε μεγάλο βαθμό από τον νεότερο αρχιτέκτονα Ζοζέφ Μασσόλ, ο οποίος βοήθησε τον ντε Κοτ στον σχεδιασμό του παλατιού και ανέλαβε την ευθύνη μετά τον θάνατο του ντε Κοτ το 1735. Ο σχεδιασμός του παλατιού εμπνεύστηκε από το παριζιάνικο οικιστικό στυλ της εποχής, γνωστό ως αριστοκρατικό αστικό στυλ. Ενώ συχνά παρουσιάζει γαλλικά μπαρόκ στοιχεία όπως κολοσσιαίους κίονες (πολυώροφους κίονες), η οικιστική αρχιτεκτονική απέσυρε σταδιακά τις κιονοστοιχίες και τους τρούλους για ένα ελαφρύτερο αρχιτεκτονικό στυλ που εισήγαγε διακόσμηση από σφυρήλατο σίδερο σε σχέδια rocaille (φυσικά ενσωματωμένες, ομαλές καμπύλες).
Από την δεκαετία του 1730, το Επισκοπικό Μέγαρο έχει παραδοθεί από τους άρχοντες στο κράτος. Είναι πλέον ένα πολιτιστικό ορόσημο που στεγάζει τρία μουσεία: το Αρχαιολογικό Μουσείο, το Μουσείο Καλών Τεχνών και το Μουσείο Διακοσμητικών Τεχνών.
Η κύρια είσοδος του παλατιού βρίσκεται στη βόρεια πλευρά του κτηρίου, απέναντι από τον καθεδρικό ναό του Στρασβούργου. Ενώ η θριαμβευτική αψιδωτή πύλη θυμίζει την κλασική ρωμαϊκή αρχιτεκτονική, ο κοίλος τοίχος είναι ένα ξεχωριστό χαρακτηριστικό στα μπαρόκ σχέδια. Τα γλυπτά και τα ανάγλυφα του παλατιού σκαλίστηκαν από τον Ρομπέρ λε Λορραίν, έναν από τους μεγαλύτερους Γάλλους μπαρόκ γλύπτες. Γλυπτικές αλληγορίες πίστης και προσωποποιήσεις της «Θρησκείας», της «Ευχαριστίας», του «Ελέους» και της «Μετάνοιας» στέφουν την κύρια πύλη. (PhotoFires/Shutterstock)
Η βιβλιοθήκη του παλατιού Ροάν είναι μέρος του Μουσείου Διακοσμητικών Τεχνών. Βρίσκεται στο ισόγειο, και λειτουργεί και ως το κύριο μέρος του μικρού παρεκκλησίου του παλατιού. Πάνω από τα ράφια από μαόνι κρέμονται τέσσερις από τους οκτώ τοιχοτάπητες που απεικονίζουν την «Ιστορία του Κωνσταντίνου», οι οποίοι υφάνθηκαν γύρω στο 1624 από σχέδια των καλλιτεχνών Πέτερ Πάουλ Ρούμπενς και Πιέτρο ντα Κορτόνα (σώζονται σε πολλές εκδόσεις). Πλαισιώνουν την πόρτα δύο από τους πίνακες των τεσσάρων ευαγγελιστών. (kamienczanka/Shutterstock)
Το βασιλικό υπνοδωμάτιο, όπου έμειναν οι Γάλλοι μονάρχες και οι επισκέπτες της βασιλικής οικογένειας (Λουδοβίκος ΙΕ΄, Μαρία Αντουανέττα, Ναπολέων, Ζοζεφίν και Σαρλ Ι΄) στο Στρασβούργο, είναι ένα από τα πιο περίτεχνα και εντυπωσιακά δωμάτια στο παλάτι Ροάν. Με αυλακωτούς κίονες, διακοσμητικά επιχρίσματα, πολυελαίους με φούντες και κολωνάκια—χαμηλά κολωνάκια που χωρίζουν το κρεβάτι από το υπόλοιπο δωμάτιο— η κρεβατοκάμαρα του βασιλιά αποτελεί παράδειγμα της απόλυτης λαμπρότητας της ύστερης μπαρόκ εσωτερικής αισθητικής. Η διακόσμηση ενισχύεται περαιτέρω από μεγάλους, επιχρυσωμένους καθρέφτες και τρία από τα υφαντά της σειράς «Ιστορία του Κωνσταντίνου». (Morio60/CC BY-SA 2.0)
Η αίθουσα της Συνόδου χρησιμοποιήθηκε ως χώρος υποδοχής και τραπεζαρία. Στο εσωτερικό των καμάρων υπάρχουν γλυπτές παραστάσεις μουσικών οργάνων, αφού τα συμπόσια συνήθως συνοδεύονταν από μουσική. Πάνω από τον κεντρικό μπουφέ είναι μια τοιχογραφία trompe-l’oeil της Ceres, θεάς της γεωργίας και της γονιμότητας. (Alexander Sorokopud/Shutterstock)
Η κρεβατοκάμαρα του πρίγκιπα-επισκόπου έγινε αργότερα το πρωινό δωμάτιο του αυτοκράτορα Ναπολέοντα (ένα σαλόνι που δέχεται τον πρωινό ήλιο). Με έναν συνδυασμό πολυτέλειας και πραότητας, χαρακτηριστικό ενός ιδιωτικού μπαρόκ δωματίου, τα έπιπλα περιλαμβάνουν έναν canapé confident (καναπές που έχει ένα κάθισμα σε κάθε άκρο κάθετα προς τα κύρια καθίσματα), έξι πολυθρόνες και δύο ψηλά κηροπήγια. (Alexander Sorokopud/Shutterstock)
Η νότια πρόσοψη καταλαμβάνει όλο το πλάτος του οικοπέδου του παλατιού Ροάν και έχει τέσσερις ορόφους, συμπεριλαμβανομένης της στέγης του αρχοντικού. Διαθέτει 17 όρμους (παράθυρα σε σταθερή απόσταση), μπαλκόνια από σφυρήλατο σίδερο, και τέσσερις κορινθιακούς κίονες που στέφονται με ένα αέτωμα εντός του οποίου υπάρχει το οικόσημο του Οίκου του Ροάν. (Mikhail Markovskiy/Shutterstock)
Το ψεύτικο φρούριο του κάστρου Μπελβουάρ χρονολογείται από το 1801. Υπό την επιρροή της νέας του συζύγου Ελίζαμπεθ Χάουαρντ, ο Τζον Μάννερς, πέμπτος δούκας του Ράτλαντ, ανακατασκεύασε την υπάρχουσα δομή στο ρομαντικό στυλ της γοτθικής αναβίωσης . Από το 1067, τρία κάστρα – ένα νορμανδικό κάστρο, ένα αρχοντικό των Τυδώρ και μια εξοχική κατοικία – βρίσκονταν στο σημείο όπου βρίσκεται σήμερα το κάστρο Μπελβουάρ. Για να επαναφέρει στιλιστικά το κάστρο στις απαρχές του, η δούκισσα προσέλαβε τον αρχιτέκτονα Τζέημς Γουάιατ, τον πρώτο διάσημο Άγγλο αρχιτέκτονα που αγκάλιασε πλήρως το αναπτυσσόμενο γοτθικό αναγεννησιακό στιλ.
Το Μπελβουάρ έγινε ο μεγαλύτερος γοτθικός θρίαμβος του Γουάιατ. Εκτός από το μνημειώδες μέγεθος του κάστρου των 140 τ.μ., για τη χρηματοδότηση του οποίου ο δούκας πούλησε επτά χωριά, ο Γουάιατ εισήγαγε σημαντικά αρχιτεκτονικά στοιχεία που δεν εμφανίζονταν συνήθως στο νεογοτθικό στυλ, όπως έναν ογκώδη κεντρικό πύργο, ο οποίος έδινε στο Μπέλβουαρ την όψη αυθεντικού φρουρίου, κτισμένου για να απωθεί τους εισβολείς.
Το εξωτερικό του κάστρου έρχεται σε πλήρη αντίθεση με το εσωτερικό του, το οποίο διατηρεί μεν μεσαιωνικά και ρουστίκ στοιχεία στη θολωτή αίθουσα εισόδου, ωστόσο προχωρώντας κανείς συναντά μεγάλες πολυτελείς αίθουσες. Κυριαρχεί η αισθητική του 19ου αιώνα, με χρυσοποίκιλτα έπιπλα γεωργιανού ρυθμού, εξαίρετα μαρμάρινα τζάκια, μπροκάρ κουρτίνες στα παράθυρα, κρεβάτια με ουρανό και ταπετσαρίες ζωγραφισμένες στο χέρι με σινουαζερί.
Οι υπαίθριοι χώροι επίσης παραπέμπουν στον 19ο αιώνα: επίσημοι κήποι διακοσμημένοι με αγάλματα και σιντριβάνια και ένα μικρό δάσος περιβάλλουν το μεγαλύτερο μέρος του κάστρου. Το 2013 ανακαλύφθηκαν στο Μπελβουάρ τα επίσημα σχέδια για τους κήπους του Λάνσελοτ Μπράουν, φημισμένου αρχιτέκτονα τοπίου της Αγγλίας του 18ου αιώνα.
Με καθυστέρηση δύο αιώνων, η σημερινή δούκισσα ανέλαβε τον έλεγχο του έργου και σήμερα υπάρχουν περισσότερα από 180.000 δέντρα σε διάφορα στάδια ανάπτυξης.
Η Μεγάλη Σκάλα ξαναχτίστηκε από τον λάτρη του γοτθικού στυλ σερ Τζον Θόροτον, μετά από πυρκαγιά του 1816. Ανεβαίνοντας από την αίθουσα εισόδου του κάστρου, η σκάλα οδηγεί σε έναν φωτεινό χώρο, με θολωτή οροφή που θυμίζει ρωμανικό ή γοτθικό κλίτος. Στην κορυφή της σκάλας, τα δύο πρώτα πορτρέτα που βλέπει κανείς είναι αυτό του Τζον Μάννερς, πρώτου δούκα του Ράτλαντ από τον ζωγράφο Τζον Κλόστερμαν και αυτό της δεύτερης συζύγου του, Νταϊάνα Μπρους, κόμισσας του Ράτλαντ, από τον Πήτερ Λέλι. (FlowFocusPhoto/Shutterstock)
Η επίσημη τραπεζαρία διαθέτει μια περίτεχνη οροφή με διακοσμητική ζωφόρο. Αυτά που φαίνονται ως ημικυκλικές τοξωτές πόρτες είναι μαρμάρινα πλαίσια με κίονες και καθρέφτες που δίνουν στην επιβλητική τραπεζαρία μεγαλύτερη αίσθηση βάθους. Πάνω από το τζάκι κρέμεται ένα πορτρέτο του Τσαρλς Μάννερς, τέταρτου δούκα του Ράτλαντ, από τον ζωγράφο Τζος Ρέινολντς. (FlowFocusPhoto/Shutterstock)
Το σαλόνι Ελισάβετ, που βρίσκεται στον ανατολικό πύργο, σχεδιάστηκε και διακοσμήθηκε από την Ελίζαμπεθ Χάουαρντ. Το ζωγραφισμένο ταβάνι απεικονίζει τον δούκα και τη δούκισσα περιτριγυρισμένους από τα παιδιά τους, γεγονός που παραπέμπει στους έρωτες του Δία και της Ήρας. Το σαλόνι διαθέτει πολυτελή λευκή και χρυσή επένδυση σε στυλ Λουδοβίκου ΙΕ΄ και έπιπλα με ταπετσαρίες από ρόδινο δαμασκηνό μετάξι. (FlowFocusPhoto/Shutterstock)
Στο δωμάτιο Γουέλινγκτον εκτίθεται ένα από τα πιο εξαίσια δείγματα κινεζικής ταπετσαρίας-αντίκας στην Αγγλία. Τα κινεζικά πάνελ των μέσων του 18ου αιώνα εισήχθησαν από την Κίνα από τη Βρετανική Εταιρεία Ανατολικών Ινδιών. Σε φόντο φιστικί χρώματος, το πλούσιο σχέδιο περιλαμβάνει μια σκηνή κήπου, με εξωτικά πουλιά και χλωρίδα ενδημική της νότιας κινεζικής ενδοχώρα: πεπόνια, ίριδες, κρινάκια και κουμκουάτ. (FlowFocusPhoto/Shutterstock)
Ένα μονοπάτι οδηγεί μέσα από το δάσος στον Κήπο της Δούκισσας, τον οποίο καλλιέργησε αρχικά η Ελισάβετ το 1815. Ως κήπος της εποχής της Αντιβασιλείας, γεμάτος με κλασικά αγάλματα και υδάτινα στοιχεία, ήταν γνωστός και ως Κήπος της Άνοιξης κατά τη βικτοριανή εποχή, λόγω των υπόγειων πηγών που διατηρούσαν τον κήπο ανθισμένο όλον τον χρόνο. (FlowFocusPhoto/Shutterstock)
Η γκαλερί του Αντιβασιλέα εκτείνεται σε μήκος 40 μ. και αποτελεί χώρο έκθεσης της τεράστιας συλλογής καλλιτεχνικών αριστουργημάτων των δουκών, συμπεριλαμβανομένης μιας σειράς ταπισερί Γκομπλέν, που κάποτε ανήκαν στον Λουδοβίκο ΙΔ’ της Γαλλίας. Οι ταπισερί αφηγούνται την ιστορία του Δον Κιχώτη και αγοράστηκαν το 1814 από τον πέμπτο δούκα. (FlowFocusPhoto/Shutterstock)
Πυλώνες, στηρίγματα και σπήλαια είναι όλα στοιχεία του Ιδανικού Παλατιού του Φερντινάν Σεβάλ, το οποίο είναι ένα από τα πιο πρωτότυπα αξιοθέατα της Γαλλίας.
Ο Φερντινάν Σεβάλ (1836-1924), Γάλλος ταχυδρόμος, ξεκίνησε την κατασκευή του παλατιού των ονείρων του στις αρχές του 19ου αιώνα. Σύμφωνα με την ιστορία, το 1879, ο Σεβάλ σκόνταψε σε μια πέτρα. Όταν τη σήκωσε και την παρατήρησε, έμεινε τόσο έκπληκτος από το μοναδικό της σχήμα που γεννήθηκε μέσα του η επιθυμία να χτίσει ένα πέτρινο, μοναδικό παλάτι. Στην καρδιά ενός πλούσιου κήπου, φαντάστηκε ένα παλάτι γεμάτο από ένα πλήθος ζώων – χταπόδι, ελάφι, καϊμάν, ελέφαντας, πελεκάνος, αρκούδα, πουλιά – αλλά και μυθικών πλασμάτων, όπως γίγαντες και νεράιδες, και καταρράκτες, με αρχιτεκτονικά στοιχεία από όλες τις ηπείρους.
Ο Σεβάλ είχε ολοκληρώσει μόνο το δημοτικό σχολείο και δεν είχε καμία αρχιτεκτονική εμπειρία, ωστόσο αυτό δεν τον πτόησε. Για να υλοποιήσει το όραμα του άρχισε να μελετά και αφιέρωσε τα επόμενα τριάντα τέσσερα χρόνια χτίζοντας το παλάτι των ονείρων του βήμα βήμα, παρά τις επικρίσεις και τη χλεύη του κόσμου.
Παράλληλα με τα καθήκοντα του ως ταχυδρόμου, φόρτωνε πέτρες ασυνήθιστου σχήματος σε ένα καρότσι. Αργότερα, στον ελεύθερο χρόνο του, μέρα και νύχτα, με οποιονδήποτε καιρό, χρησιμοποιώντας τα πιο απλά εργαλεία, έδινε σιγά σιγά ζωή στο όνειρο του.
Όταν ολοκλήρωσε το τιτάνιο έργο του – γράφοντας πάνω από την είσοδο: «Plus opiniatre que moi se mettre a l’oeuvre» («Αφήστε κάποιον πιο επίμονο από μένα τώρα να αναλάβει το έργο») – ο Σεβάλ δεν αφήσε το μυστρί του για πολύ. Καθώς οι τοπικές αρχές αρνήθηκαν το αίτημά του να ταφεί στο παλάτι του μετά το θάνατό του, πέρασε άλλα οκτώ χρόνια μετατρέποντας την κρύπτη της οικογένειας σε ‘Τάφο της Σιωπής και της Ατελείωτης Ειρήνης’.
Ένα αρχιτεκτονικό έργο που δεν χωράει σε καμία κατηγορία
Μοναδικό στον κόσμο, το Ιδανικό Παλάτι εμπνέει καλλιτέχνες για πάνω από έναν αιώνα. Ανεξάρτητο από οποιοδήποτε καλλιτεχνικό κίνημα, χτισμένο χωρίς αρχιτεκτονικούς κανόνες, το Ιδανικό Παλάτι ήταν αντικείμενο θαυμασμού των υπερρεαλιστών. Το 1969, χαρακτηρίστηκε ως ιστορικό μνημείο ‘ναΐφ’ τέχνης από τον Αντρέ Μαλρώ, τότε υπουργό Πολιτισμού.
Το Άστον Χολ σχεδιάστηκε από τον Άγγλο αρχιτέκτονα Τζον Θορπ και χτίστηκε για τον Σερ Τόμας Χολτ μεταξύ 1618 και 1635, σε ένα πάρκο στο Μπέρμιγχαμ της Αγγλίας. Το αρχοντικό αυτό κατατάσσεται μεταξύ των τελευταίων και των σπουδαιότερων κατοικιών της ιακωβιανής περιόδου, χτισμένων από αυλικούς για τη βασιλική πρόοδο (περιοδεία του βασιλείου) του μονάρχη.
Αυτές οι ειδικές κατοικίες χτίστηκαν κατά τις περιόδους Τυδόρ, Ελισαβετιανής και Ιακωβιανής, και αντιπροσωπεύουν μια μοναδική αγγλική αντίληψη της αναγεννησιακής αρχιτεκτονικής. Ο ιστορικός αρχιτεκτονικής Τζον Σάμμερσον τα θεωρούσε «τα πιο τολμηρά από όλα τα αγγλικά κτήρια». Στυλιστικά, εισήγαγαν εκλεκτικά μείγματα κλασικών, μεσαιωνικών και τοπικών παραδοσιακών αγγλικών στοιχείων.
Το Άστον Χολ αποτελεί παράδειγμα του ιακωβιανού ύφους της Αγγλίας στα τέλη του 16ου αιώνα, το οποίο εμφανίστηκε κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Ιακώβου Α’, από το 1603 έως το 1625. Όπως τα περισσότερα ιακωβιανά αρχοντικά, το Άστον Χολ αντανακλά το τοπίο. Κατασκευάστηκε κυρίως με ντόπια υλικά: κόκκινο τούβλο, ξυλεία, και πέτρα. Τα μεγάλα περιγράμματα της εξοχικής κατοικίας είναι καθαρά κλασικά στις αναλογίες και τη συμμετρία τους, ενώ οι εξωτερικές διακοσμήσεις έχουν τις ρίζες τους στην ύστερη μεσαιωνική αγγλική αρχιτεκτονική — περιλαμβανομένων των αετωμάτων, των παραθύρων και των καμινάδων.
Το εσωτερικό του Άστον Χολ διαθέτει επένδυση από σκούρο ξύλο, περίπλοκα ξυλουργικά στοιχεία και γύψινα διακοσμητικά οροφής — κοινά στοιχεία της ιακωβιανής αρχιτεκτονικής. Κατά την κατασκευή του, ήταν δημοφιλής η κλασική ιταλική αισθητική, έτσι οι πολύχρωμοι τοίχοι κυριαρχούν στο σπίτι. Τα διακοσμητικά χαρακτηριστικά, αν και δεν διαφέρουν ιδιαίτερα από δωμάτιο σε δωμάτιο, είναι επίσης ένα εκλεκτικό μείγμα.
Σήμερα, επιβιώνει ως διατηρητέο σπίτι (προστατευόμενο από το κράτος). Η ιστορία του μεγάλη: πολιορκήθηκε κατά τη διάρκεια του αγγλικού εμφυλίου πολέμου, δέχτηκε τη βασιλική αυλή, ενώ αργότερα ενέπνευσε τον Αμερικανό συγγραφέα Ουάσιγκτον Ίρβινγκ.
Χτισμένο σε ένα δημόσιο πάρκο, το εξοχικό αρχοντικό προοριζόταν να είναι ταυτόχρονα γραφικό και γαλήνιο. Η νότια πλευρά του Άστον Χολ βλέπει προς τον κήπο της κυρίας Χολτ. Τα συμμετρικά του όρια και τα μοτίβα του σχεδιάστηκαν για να εντυπωσιάζουν τους βασιλικούς επισκέπτες, δελεάζοντας τις αισθήσεις τους με σαγηνευτικά χρώματα και αρώματα. (Tony Hisgett/CC BY 2.0)
Η μπροστινή είσοδος του Άστον Χολ αναδεικνύει την πλούσια ιστορία και τον σχεδιασμό του σπιτιού. Οι πέτρινες αυλακωτές κολώνες, τα κιονόκρανα, η στρογγυλεμένη αψίδα και οι περίπλοκες γλυπτές διακοσμήσεις κάνουν την κύρια είσοδο το πιο κλασικό μέρος του εξωτερικού. (kudrik/Shutterstock)
Η αυθεντική οροφή του 17ου αιώνα της Μεγάλης Αίθουσας διαθέτει εξαιρετικά διακοσμητικά γύψινα ανάγλυφα, ένα κοινό στοιχείο της ιακωβιανής αρχιτεκτονικής που μπορεί να δει κανείς σε όλο το σπίτι. Το δωμάτιο διαθέτει επίσης περίπλοκες ξυλόγλυπτες επενδύσεις, πέτρινες καμάρες και ζωφόρο. (Tony Hisgett/CC BY 2.0)
Σχεδόν αναλλοίωτη από τότε που χτίστηκε το Άστον Χολ, η Μακριά Αίθουσα Παρουσίασης είναι το μεγαλύτερο, καλύτερα διατηρημένο δωμάτιο του αρχοντικού. Με μήκος 40 μέτρα, διαθέτει ξυλόγλυπτους τοίχους με επένδυση, μεγάλα, ομοιόμορφα κατανεμημένα παράθυρα και οροφή με γύψινα διακοσμητικά στοιχεία. Τον 17ο αιώνα, το μήκος του δωματίου παρουσίασης ενός αρχοντικού αντανακλούσε τον πλούτο και το κύρος του ιδιοκτήτη. (Oscar Gonzalez Fuentes/Shutterstock)
Με κόκκινους τοίχους, τζάκι με ανάγλυφες μορφές και στοιχεία και απλή οροφή, η Μικρή Τραπεζαρία χαρακτηρίζεται από μια νηφάλια και διακριτική κομψότητα, που θυμίζει περισσότερο τη γεωργιανή αισθητική παρά το ιακωβιανό ύφος. Μεταξύ 1771 και 1848, η Μικρή Τραπεζαρία χρησιμοποιήθηκε ως αίθουσα πρωινού. (Oscar Gonzalez Fuentes/Shutterstock)
Το Μεγάλο Δωμάτιο Δείπνου του Άστον Χολ προοριζόταν για πολύ ειδικές περιστάσεις, όπως μια επίσκεψη από τον βασιλιά Κάρολο Ι. Από τις φιγούρες στην κορυφή των τετράγωνων στηλών μέχρι την περίτεχνη ζωφόρο (κάτω από την οροφή), η τραπεζαρία περιέχει πλήθος κλασικών γλυπτικών στοιχείων. Το ιακωβιανό τζάκι απεικονίζει το οικόσημο του Χολτ. (Oscar Gonzalez Fuentes/Shutterstock)
Ο καθεδρικός ναός του Έξετερ στέκεται περήφανα στο κέντρο του Έξετερ, στη νοτιοδυτική κομητεία του Ντέβον της Αγγλίας. Με ιστορία που εκτείνεται από τη ρωμαϊκή εποχή έως τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο μεγάλος καθεδρικός ναός προσφέρει μια συναρπαστική εικόνα της μεσαιωνικής Βρετανίας με τα έξοχα γοτθικά χαρακτηριστικά του. Μέχρι σήμερα, ο καθεδρικός ναός του Έξετερ θεωρείται το καλύτερο παράδειγμα του διακοσμημένου γοτθικού αρχιτεκτονικού στυλ (1280-1380), ενός αγγλικού γοτθικού στυλ.
Το 1050, ο βασιλιάς Εδουάρδος ο Ομολογητής (1003-1066) έχτισε τον Καθεδρικό Ναό του Έξετερ σε μια τοποθεσία όπου προηγουμένως υπήρχαν πολλά θρησκευτικά κτίρια, μεταξύ των οποίων μια χριστιανική τοποθεσία του 5ου αιώνα, μια αγγλοσαξονική κατασκευή του 10ου αιώνα και ένας νορμανδικός καθεδρικός ναός που χρονολογείται από το 1180. Το κύριο σώμα του σημερινού καθεδρικού ναού, που ολοκληρώθηκε γύρω στο 1400, είναι σε γοτθικό ρυθμό που εισήχθη από τη Γαλλία τη δεκαετία του 1240, με πλούσιo στολισμό και διακόσμηση.
Το κτίριο υπέστη ζημιές με το πέρασμα των αιώνων, κυρίως κατά τη διάλυση των μοναστηριών, τον αγγλικό εμφύλιο πόλεμο και τον βομβαρδισμό του Έξετερ κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου,. Ωστόσο, βελτιώθηκε και ανακαινίστηκε κατά τη διάρκεια του 19ου και του 20ού αιώνα.
Ο καθεδρικός ναός του Έξετερ είναι γνωστός για την πέτρινη κατασκευή του, η οποία είναι ιδιαίτερα εμφανής στην θολωτή οροφή του καθεδρικού ναού, η οποία είναι ο μακρύτερος συνεχής μεσαιωνικός πέτρινος θόλος στον κόσμο. Η λαξευτή οροφή διαθέτει όμορφες κεφαλές στήριξης και διακοσμητικά καλύμματα, τα οποία ήταν ευδιάκριτα στη γοτθική αρχιτεκτονική. Αυτά τα στηρίγματα είναι συχνά έντονα χρωματισμένα, δείχνοντας ότι οι μεσαιωνικές εκκλησίες ήταν κάποτε γεμάτες με ζωηρά χρώματα.
Ο καθεδρικός ναός περιλαμβάνει γλυπτά στη στοά του ιεροψάλτη, παράθυρα με σπουδαία βιτρώ και ένα αστρονομικό ρολόι, τα οποία χρονολογούνται από τον 13ο και 14ο αιώνα.
Στη δυτική πρόσοψη δεσπόζουν τρεις σειρές αγαλμάτων, τα οποία αναπαριστούν τον ουρανό. Στην κάτω σειρά υπάρχουν ξυλόγλυπτοι άγγελοι που υποστηρίζουν τις πάνω μορφές. Οι περισσότερες από τις μορφές στη μεσαία σειρά αναπαριστούν τους βασιλιάδες του Ιούδα. Τα αγάλματα των αποστόλων, των τεσσάρων Ευαγγελιστών και των προφητών της Παλαιάς Διαθήκης γεμίζουν την επάνω σειρά. Μια αναπαράσταση του Θεού βρίσκεται επίσης στην επάνω σειρά. Οι αναστηλωτές ανακάλυψαν κόκκινο χρώμα με κηλίδες μπλε, πράσινου και χρυσού στο πίσω μέρος των αγαλμάτων, επιβεβαιώνοντας ότι ήταν έντονα χρωματισμένα ώστε να συνιστούν ένα πολύ όμορφο θέαμα κατά τον Μεσαίωνα. (travellight/Shutterstock)
Το φωτεινό και ευάερο κεντρικό κλίτος του Καθεδρικού Ναού του Έξετερ βρίσκεται κάτω από έναν πέτρινο θόλο του 14ου αιώνα. Ο θόλος εκτείνεται από τον δυτικό τοίχο του κεντρικού κλίτους μέχρι το Μεγάλο Ανατολικό Παράθυρο στο τέλος της εξέδρας της χορωδίας και το μεγάλο εκκλησιαστικό όργανο. Σε αντίθεση με τις εκκλησίες του ρωμανικού ρυθμού όπου οι νευρώσεις προστέθηκαν κυρίως για να στηρίξουν την οροφή, οι νευρώσεις εδώ εξυπηρετούν επίσης διακοσμητικό σκοπό, δημιουργώντας ένα όμορφο μοτίβο. (travellight/Shutterstock)
Μια προσεκτική ματιά στη θαυμάσια θολωτή οροφή του Καθεδρικού Ναού του Έξετερ δείχνει ότι ο πέτρινος θόλος στηρίζεται σε κομψές διακοσμητικές νευρώσεις, οι οποίες συναντώνται με στρογγυλά σκαλισμένα εξογκώματα σε κάθε άκρο. Αυτό το στυλ θόλου είναι γνωστό ως tierceron, και ο Καθεδρικός Ναός του Έξετερ είναι ένα από τα πιο εντυπωσιακά παραδείγματα αυτού του στυλ, με περισσότερες από 400 χρωματιστές προεξοχές, κάτι που τον καθιστά μια από τις σημαντικότερες συλλογές μεσαιωνικών πέτρινων γλυπτών στην Αγγλία. (DeFacto/CC BY-SA 4.0)
Στο ανατολικό άκρο του καθεδρικού ναού, οι επισκέπτες μπορούν να θαυμάσουν το όμορφο παρεκκλήσι της Θεοτόκου, με ένα εντυπωσιακό βιτρώ γοτθικού στυλ. Το παρεκκλήσι ήταν παλαιότερα η βιβλιοθήκη του καθεδρικού ναού, η οποία κάποτε περιείχε σχεδόν 5.000 τόμους. (travellight/Shutterstock)
Το Μεγάλο Ανατολικό Παράθυρο είναι ένα υπέροχο δείγμα μεσαιωνικού βιτρώ. Τοποθετημένο πάνω από τις δύο καμάρες που πλαισιώνουν τον κύριο βωμό του παρεκκλησίου της Θεοτόκου, το παράθυρο απεικονίζει θρησκευτικές μορφές και εξέχουσες ευγενείς οικογένειες. Το περίτεχνο παράθυρο διαθέτει κύκλους, σχέδια λουλουδιών και μεσαιωνικό γυαλί που αναπαριστά 19 μορφές και αρκετά οικόσημα. (DeFacto/CC BY-SA 4.0)
Ένας εξώστης που προεξέχει από τη βόρεια πλευρά του κυρίως ναού είναι γνωστός ως ο Εξώστης των Μενεστρέλων (μενεστρέλοι=πλανόδιοι μουσικοί). Αυτό το μπαλκονάκι είναι διακοσμημένο με 12 σκαλιστούς αγγέλους που παίζουν μουσικά όργανα. Αν και ο σκοπός αυτού του εξώστη δεν είναι γνωστός, είναι πιθανό να χρησιμοποιήθηκε από μουσικούς. (DeFacto/CC BY-SA 4.0)
Το Μεγάλο Όργανο, που βρίσκεται στο κεντρικό άμβωνα (ένα τεράστιο παραβάν που χωρίζει τη χορωδία από την κύρια Αγία Τράπεζα), είναι ένα από τα πιο ξεχωριστά χαρακτηριστικά του Καθεδρικού Ναού του Έξετερ. Κατασκευασμένο από τον Τζον Λούζμορ το 1665, αυτό το εκκλησιαστικό όργανο περιέχει περισσότερους από 4.000 σωλήνες και έχει προσαρμοστεί στις συνεχείς μουσικές απαιτήσεις του καθεδρικού ναού κατά τη διάρκεια των τελευταίων αιώνων. (Karl Gruber/CC BY 3.0)
Το αστρονομικό ρολόι του Έξετερ χρονολογείται από το 1484 και είναι ένα λειτουργικό μοντέλο βασισμένο στο ηλιακό σύστημα, όπως το αντιλαμβάνονταν εκείνη την εποχή. Η γη, που αντιπροσωπεύεται από μια χρυσή σφαίρα, βρίσκεται στο κέντρο, με τη σελήνη και τον ήλιο να περιστρέφονται γύρω της. Στον εξωτερικό κύκλο, ένας δείκτης του ρολογιού δείχνει την ημέρα του σεληνιακού μήνα και την ώρα της ημέρας, όπως αντιπροσωπεύεται από τη σφαίρα μέσα στον σεληνιακό κύκλο και τον μαύρο δίσκο με τον χρυσό κρίνο που αντιπροσωπεύει τον ήλιο. Το κείμενο κάτω από το κύριο καντράν μεταφράζεται ως εξής: «Οι ώρες περνούν και υπολογίζονται στον λογαριασμό μας». Λέγεται ότι αυτό το ρολόι είναι η πηγή του πασίγνωστου αγγλικού παιδικού τραγουδιού «Hickory Dickory Dock». (DeFacto/CC BY-SA 4.0)
Το Château de Beynac (Σατώ ντε Μπεϋνάκ), χτισμένο τον 12ο αιώνα στη Γαλλία, είναι ένα ιστορικό κάστρο που αποτέλεσε προπύργιο κατά τη διάρκεια του Εκατονταετούς Πολέμου, ο οποίος διήρκεσε από το 1337 έως το 1453. Έτσι, ορισμένα από τα χαρακτηριστικά του μεσαιωνικού αρχιτεκτονικού αριστουργήματος είναι ενδεικτικά της εποχής: δωμάτια φρουρών, ένα «δωμάτιο παραμονής», το οποίο ήταν καταφύγιο σε περίπτωση επίθεσης, και μια οχυρωμένη είσοδος.
Το κάστρο δεσπόζει σε έναν κλιμακωτό, ασβεστολιθικό βράχο με θέα στον ποταμό Ντορντόν και το Μπεϋνάκ-ε-Καζενάκ, ένα χωριό της νοτιοδυτικής Γαλλίας. Η επιβλητική παρουσία του οφείλεται στις πέτρινες επάλξεις, στους ψηλούς πύργους και σε μια βαθιά, διπλή τάφρο. Μια περισσότερο προσεκτική ματιά στο εσωτερικό του αποκαλύπτει πολυτελείς διακοσμήσεις, κυρίως από ταπισερί και ζωγραφισμένα πλούσια υφάσματα.
Αν και ο κατάλογος των βαρόνων που κατείχαν ή επισκέπτονταν το Σατώ ντε Μπεϋνάκ είναι μακρύς, ο πλέον αξιοσημείωτος είναι ο Ριχάρδος ο Λεοντόκαρδος, ο οποίος κατέλαβε το φρούριο το 1189 και το κράτησε για 10 χρόνια.
Το δωμάτιο πολιτικής Περιγκόρ είναι το μέρος όπου συναντιούνταν οι βαρόνοι της περιοχής για να συζητήσουν κυβερνητικά ζητήματα. Τα δάπεδα του δωματίου είναι κατασκευασμένα από δοκούς και κονίαμα, ενώ ο θολωτός χώρος γοτθικής καμάρας από τούβλα και ογκόλιθους φέρει περίπλοκες ταπισερί στους τοίχους του. Ένα τζάκι με σκαλιστούς κίονες βρίσκεται στη μέση του μακρόστενου δωματίου. (Aurelien KEMPF-piksl.fr/Shutterstock)
Το ασβεστολιθικό κλιμακοστάσιο κατασκευάστηκε τον 17ο αιώνα και φέρει σχεδιαστικά στοιχεία εμπνευσμένα από την Αναγέννηση (κλασικά ρωμαϊκά και ελληνικά), κυρίως στα κάγκελα. Οι περίτεχνες ταπισερί του κλιμακοστασίου απεικονίζουν επίσης κλασικές εικόνες, ειδικά στις καμάρες και τις διακοσμητικές κολώνες, που έρχονται σε αντίθεση με τους γυμνούς δοκούς της οροφής. (Thesupermat/CC BY-SA 3.0)
Έχοντας προστεθεί περίπου τον 13ο αιώνα, η κουζίνα του κάστρου είναι πρακτικά κατανεμημένη για πυρασφάλεια, με χοντρούς πέτρινους τοίχους, πέτρινα ή πισέ δάπεδα (πατημένη γη) και γάντζους που κρέμονται από την οροφή για να κρατούν τα τρόφιμα μακριά από τους αρουραίους. Ένα τεράστιο τοξωτό τζάκι χρησιμοποιείται για μαγείρεμα και ζέστη. Οι βαθιές θολωτές περιοχές παρείχαν άφθονο χώρο αποθήκευσης για βαρέλια διαφόρων μεγεθών. Όπως σε πολλούς χώρους του κάστρου, η οροφή είναι κατασκευασμένη από εκτεθειμένους δοκούς. (Aurelien KEMPF-piksl.fr/Shutterstock)
Σε αντίθεση με την κύρια πόρτα εισόδου, το παρατηρητήριο είναι μια οχυρωμένη είσοδος που έχει σχεδιαστεί για να προστατεύεται από τις περισσότερες γωνίες και περιλαμβάνει μια κινητή γέφυρα. Η πόρτα διαθέτει σχέδιο γοτθικής οξυκόρυφης καμάρας, τόσο στην ξύλινη πόρτα όσο και στο περίβλημα από πέτρα. (Pack-Shot/Shutterstock)
Μια από τις περισσότερο διακοσμημένες αίθουσες του κάστρου είναι το σαλόνι. Ταπισερί με μεσαιωνικές παραστάσεις κρέμονται στους τοίχους και ζωγραφισμένα σχέδια καλύπτουν την πόρτα, τους δοκούς και το πλαίσιο της οροφής. Όπως συνηθίζεται στα κάστρα, ολόσωμες πανοπλίες πλαισιώνουν τις πόρτες. (Luc Viatour/CC BY-SA 3.0)
Παραμένοντας πιστή στις οικοδομικές μεθόδους που χρησιμοποιήθηκαν τον 13ο αιώνα, η κατασκευή του Γκεντελόν συνεχίζεται εδώ και 26 χρόνια. Η διευθύνουσα σύμβουλος Μαριλίν Μαρτάν (Maryline Martin), σε συνεργασία με τον επικεφαλής λιθοξόο Φλοριάν Ρενούτσι (Florian Renucci), ηγείται της προσπάθειας για την ολοκλήρωση του έργου. Με 10 χρόνια ακόμα να υπολείπονται, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις, μέχρι το πέρας των εργασιών, έχουν ήδη επιτευχθεί πολλά όσον αφορά τις αποκτηθείσες γνώσεις για τις μεσαιωνικές οικοδομικές και κατασκευαστικές μεθόδους.
Το Γκεντελόν βρίσκεται σε κτήμα που αγοράστηκε με σκοπό την οικοδόμηση ενός κάστρου του 13ου αιώνα από το μηδέν. Όλα τα απαραίτητα για την κατασκευή ενός κάστρου βρίσκονται εκεί: ένα λατομείο για πέτρα, ένα δάσος για ξύλο, άμμος, νερό και πηλός. Για την κατασκευή του Γκεντελόν χρειάστηκαν επίσης πολλές βιοτεχνίες, συμπεριλαμβανομένων εκείνων για τις τελικές πινελιές που κάνουν ένα κάστρο σπίτι.
Ο σιδηρουργός και οι λιθοξόοι
Η κατασκευή ξεκίνησε από τον σιδηρουργό. Οι σιδηρουργοί του 13ου αιώνα κατασκεύαζαν χάλυβα (ή αλλιώς ατσάλι) θερμαίνοντας το σίδηρο πάνω από φωτιά με κάρβουνα για μεγάλο χρονικό διάστημα. Ο σύγχρονος όρος θα ήταν τήξη. Η ομάδα του Γκεντελόν φτιάχνει τα δικά της κάρβουνα για να ανάψει τον κλίβανο για να φτιάξει τον χάλυβα – ο χάλυβας, ύστερα, μπορεί να επεξεργαστεί σε κάθε είδους χρειαζούμενα αντικείμενο, από καρφιά και μαχαίρια μέχρι πιο περίτεχνα εργαλεία.
Οι σιδηρουργοί αφαιρούν τα οξείδια του σιδήρου και τις ακαθαρσίες και αρχίζουν να το σφυρηλατούν. (Copyright Guédelon)
Η σιδηρούχος πέτρα από το λατομείο του Γκεντελόν ήταν ζωτικής σημασίας για την κατασκευή των εργαλείων, καθώς η υψηλή της περιεκτικότητα σε σίδηρο την καθιστούσε ιδανική για την παραγωγή «ήπιου χάλυβα”, μετάλλου από σίδηρο και άνθρακα που προέρχεται από τη σιδηρούχο πέτρα. Οι λιθοξόοι βοήθησαν στην κατασκευή κλιβάνου ικανού να αντέξει θερμοκρασία έως και 1.650 βαθμούς Κελσίου, η οποία απαιτείται για να μετατραπεί σε ήπιο χάλυβα το σιδηρομετάλλευμα.
Τίποτα δεν πάει χαμένο στο Γκεντελόν, καθώς τα φθαρμένα εργαλεία και τα υπολείμματα χάλυβα λιώνονται και σφυρηλατούνται σε νέα αντικείμενα. Όλα προέρχονται από τη γη και επαναχρησιμοποιούνται. Αυτό είναι ένα σημαντικό παράδειγμα για το τι μπορούμε να μάθουμε από το Γκεντελόν σχετικά με τη χρήση και την επαναχρησιμοποίηση των δικών μας προϊόντων και πόρων.
Περιηγούμενη στους διάφορους χώρους του κάστρου φέτος την άνοιξη, παρακολούθησα τους λιθοξόους να κόβουν μεγάλα κομμάτια σιδηρούχου πέτρας για να συνεχίσουν να χτίζουν τους πύργους του κάστρου. Οι λιθοξόοι εκπαιδεύτηκαν στην τέχνη του πελεκήματος της πέτρας, χρησιμοποιώντας αποκλειστικά τα εργαλεία που κατασκεύαζε ο σιδηρουργός του Γκεντελόν, όπως ακριβώς κατασκευάζονταν τον 13ο αιώνα.
Ένας λιθοξόος λαξεύει την πέτρα με χειροποίητα εργαλεία. Φορά προστατευτικά γυαλιά, καθώς απαιτούνται από τη γαλλική κυβέρνηση για λόγους ασφαλείας. (Copyright Guédelon)
Ο ασβεστόλιθος χρησιμοποιείται για την τοποθέτηση των λίθων και για την ασβεστοκονία των τοίχων. Χρειάζονται 72 ώρες σε κλίβανο για να δημιουργηθεί η ασβεστολιθική τέφρα που παράγει το ασβεστολιθικό κονίαμα και το ασβεστολιθικό διάλυμα. Ο ασβεστόλιθος έχει πολλές πολύτιμες ιδιότητες: είναι εύκαμπτος, ανθεκτικός και καταναλώνει ελάχιστη ενέργεια για την παραγωγή του, γεγονός που τον καθιστά φιλικό προς το περιβάλλον, κάτι που εκτιμάται στις σύγχρονες κατασκευές. Η κατασκευή με πέτρινους κύβους έθεσε τις βάσεις για το κτίριο.
Οι ξυλουργοί
Τον 13ο αιώνα, τα περιστέρια εκτρέφονταν τόσο ως αγγελιοφόροι όσο και για τροφή. Οι ξυλουργοί κατασκεύασαν πρώτα ένα πλαίσιο για τον περιστερώνα και στη συνέχεια τοποθέτησαν στην οροφή σχισμένα δρύινα κούτσουρα. Κάτω από τον περιστερώνα, υπάρχει ένας τοίχος κατασκευασμένος από μικρά, σπασμένα κομμάτια σιδηρούχου πέτρας, προσεκτικά τοποθετημένα. Μαζί με την κοπή της πέτρας, η διάταξη των χαλικιών από τον λιθοξόο είναι μια τέχνη από μόνη της, σαν τη συναρμολόγηση ενός παζλ.
Οι ξυλουργοί υψώνουν τα πρώτα δοκάρια για τον περιστερώνα, τα οποία τοποθετούνται σε ένα κρηπιδωτό στηθαίο. (Copyright Guédelon)
Για την κατασκευή του πύργου χρησιμοποιήθηκε δρυς, καθώς είναι ανθεκτική και βρίσκεται εν αφθονία στο δάσος του Γκεντελόν. Οι ξυλουργοί χρησιμοποιούν τα εργαλεία που δημιούργησε ο σιδηρουργός για να κόψουν 9.000 δρύινα πλακιδια και να τα κατασκευάσουν με το χέρι, όπως ακριβώς γινόταν πριν από 1.000 χρόνια. Οι ξυλουργοί θα τοποθετήσουν τα ξύλινα πλακίδια στο σκελετό του περιστερώνα μόλις ολοκληρωθεί η κατασκευή του. Κάποιος μπορεί να αποκαλέσει αυτή τη διαδικασία ως την αρχαιότερη διαδικασία συναρμολόγησης.
Από τις πλευρές του πύργου προεξέχουν οι άκρες αρκετών δοκαριών. Τα ξύλινα δοκάρια ή οποιοδήποτε άλλο είδος ισχυρού υλικού διαπερνούν τους τοίχους προκειμένου να στηρίξουν σκαλωσιές ή να συγκρατήσουν τις διαδοχικές στρώσεις της πέτρας κατά τη διάρκεια της κατασκευής των τοίχων. Όταν αφαιρούνται τα δοκάρια, οι τρύπες που απομένουν μπαλώνονται με κονίαμα.
Οι ξυλουργοί του Γκεντελόν είναι τόσο καλά εκπαιδευμένοι στις κατασκευές του 13ου αιώνα, ώστε κλήθηκαν να εκπαιδεύσουν εκείνους που εργάζονταν για την ανοικοδόμηση του καθεδρικού ναού της Παναγίας των Παρισίων στο Παρίσι. Εκτός από τη βοήθεια για την ανακατασκευή του καμπαναριού, παρείχαν οδηγίες για την κοπή της ξυλείας για τα δοκάρια και τις ενώσεις. Η εκπαίδευση αυτή δεν προσφέρεται πλέον στα μαθήματα ξυλουργικής-συνδετικής υψηλού επιπέδου. Όλα όσα τους δίδαξαν προέκυψαν από την εκπαίδευσή τους και τις ανακαλύψεις τους στο Γκεντελόν. Οι γνώσεις των ξυλουργών του Γκεντελόν στάθηκαν πολύτιμες και για την ακριβή εκτίμηση της απαιτούμενης ποσότητας ξυλείας και του κόστους κατασκευής από τον αρχιτέκτονα της Παναγίας των Παρισίων.
Βαφείς υφασμάτων και ζωγράφοι
Η ζωγράφος και η ομάδα της φτιάχνουν τις βαφές που χρησιμοποιούνται για να ζωγραφιστούν τα σχέδια στους τοίχους του παρεκκλησίου και τα λινά καλύμματα των παραθύρων. Αρχικά πειραματίστηκε με διάφορα ορυκτά για να πετύχει τα χρώματα που χρειαζόταν. Οι χρωστικές ουσίες κίτρινης και κόκκινης ώχρας προέρχονται από σίδηρο – άλλα χρώματα παρασκευάζονται από κάρβουνο, ασβεστοκονίαμα, αιματίτη, καμένο πηλό και σκόνη καμένου κάρβουνου. Η ομάδα των ζωγράφων κατάφερε να δημιουργήσει 15 χρώματα χρησιμοποιώντας υλικά που βρέθηκαν στον χώρο.
Το μοντέλο ενός παραθύρου για το παρεκκλήσι του Γκεντελόν, κατασκευασμένο από έναν ξυλουργό, μεταφέρεται στη θέση του. (Copyright Guédelon)
Οι τοιχογραφίες είναι εμπνευσμένες από τη γειτονική εκκλησία. Πριν ζωγραφιστούν, οι τοίχοι προετοιμάζονται με ασβεστοκονίαμα και ασβέστη. Τα σχέδια δοκιμάζονται στους τοίχους του εργαστηρίου του ζωγράφου για το χρώμα και το ύφος. Τα χρώματα που επιλέχθηκαν για τα σχέδια στους τοίχους του παρεκκλησίου ήταν η κόκκινη και η κίτρινη ώχρα και ένα μπλε-γκρι που παρασκευάστηκε από σκόνη ξυλάνθρακα και ασβεστοκονίαμα.
Το Γκεντελόν δεν χρησιμοποιεί πλέον τους δικούς του ανυφαντές για να υφαίνουν και να βάφουν υφάσματα ή να φτιάχνουν ρούχα εποχής επιτόπου. Η μόνη βαφή που εξακολουθεί να γίνεται είναι στο μαλλί που κουρεύεται από τα δικά τους πρόβατα και στη συνέχεια αποστέλλεται για να μετατραπεί σε νήμα προς βαφή.
Συνεχίζουν να βάφουν αυτό το μαλλί επιτόπου για να δείξουν τι χρώματα μπορούν να επιτευχθούν από τα φυτά, όπως γινόταν τον 13ο αιώνα. Τα χρώματα προέρχονται από το ριζάρι ή αλιζάρι (το επίσημο όνομά του είναι ερυθρόδανο το βαφικό ή ρούβια η βαφική.), μια φυτική ρίζα που παράγει ένα λαμπερό κοκκινωπό-πορτοκαλί ή κόκκινο. Άλλα χρώματα προέρχονται από λουλούδια, φλοιό δέντρων ή φύλλα από θάμνους. Αυτή η διαδικασία βαφής ονομάζεται φυσική βαφή. Τα φυτικά υλικά θερμαίνονται σε νερό για να εξαχθεί το χρώμα. Μερικές φορές τα φυτά αποξηραίνονται πρώτα και συνθλίβονται πριν από την επεξεργασία. Στη συνέχεια, το νερό της βαφής στραγγίζεται, ψύχεται και το μαλλί τοποθετείται στο νερό της βαφής και θερμαίνεται.
Οι λιθοξόοι, οι ξυλουργοί και η ζωγράφος έχουν ο καθένας ένα συγκεκριμένο ρόλο να επιτελέσουν για τη δημιουργία των παραθύρων του κάστρου. Η κα Μαρτάν το έθεσε ως εξής: «Πιστεύω ακράδαντα στην ομαδική δράση. Στο Γκεντελόν, κάθε τεχνίτης εξαρτάται από τους συναδέλφους του προκειμένου να προχωρήσει η δουλειά του».
Η εγκατάσταση των παραθύρων από βαμμένο λινό ύφασμα στο καμπυλόσχημο πέτρινο πλαίσιο. Το γοτθίπλεκτο είναι μια διακοσμητική μέθοδος που παρέχει το πέτρινο πλαίσιο για την τοποθέτηση ξύλινων πλαισίων και τη στήριξη που απαιτείται για τα παράθυρα του παρεκκλησίου στο παρεκκλήσι του Γκεντελόν. (Copyright Guédelon)
Αν και το γυαλί ήταν διαθέσιμο τον 13ο αιώνα, θα ήταν πολύ ακριβό για ένα μέτριο κάστρο. Στο Γκεντελόν, αφού οι λιθοξόοι δημιουργήσουν τις τρύπες στους τοίχους του κάστρου για τα παράθυρα, οι ξυλουργοί κατασκευάζουν τα πλαίσια των παραθύρων και τις κορνίζες για το λινό, το οποίο τεντώνεται πάνω σε ένα πλαίσιο για τα καλύμματα των παραθύρων. Αρχικά, είχε δοκιμαστεί η περγαμηνή από δέρμα κατσίκας για τα παράθυρα του κάστρου, αλλά διαπιστώθηκε ότι σκίζεται όταν κάνει ζέστη. Στη συνέχεια, επιλέχθηκε το λινό για τη διαχρονική του ποιότητα. Χαρακτηριστικό για τον 13ο αιώνα είναι ότι οι έμποροι συγκεντρώνονταν στις αγορές για να ανταλλάξουν τα εμπορεύματά τους – σε αυτές τις αγορές θα μπορούσαν να έχουν προμηθευτεί το λινό.
Μόλις το λινό τοποθετηθεί σε πλαίσιο, ο ζωγράφος δημιουργεί τα σχέδια στο λινό με ορυκτές βαφές. Στη συνέχεια, χρησιμοποιείται κερί μέλισσας από τις κυψέλες του Γκεντελόν για την επικάλυψη των καλυμμάτων των παραθύρων. Τα παράθυρα είναι ημιδιαφανή, όχι διαφανή, επιτρέποντας το φως, αλλά όχι την καθαρή θέα προς τα μέσα ή προς τα έξω.
Οι ζωγράφοι φιλοτεχνούν το λινό που χρησιμοποιείται για τα παράθυρα του κάστρου. Τα πρώτα παράθυρα που ολοκληρώθηκαν ήταν για το παρεκκλήσι στο εσωτερικό του κάστρου και έχουν παραδοσιακά μοτίβα, όπως τα βιτρό που βλέπουμε σήμερα. Ορισμένα από τα παράθυρα του παρεκκλησίου θα έχουν ένα ξύλινο τέμπλο, που φτιάχτηκε από τους ξυλουργούς για να τοποθετηθεί πάνω από το βαμμένο λινό, δημιουργώντας ένα μοτίβο τύπου βιτρό.
Κεραμοποιοί και αγγειοπλάστες
Η κατασκευή κεραμιδιών ήταν εποχιακή κατά τη μεσαιωνική περίοδο. Ο πηλός έβγαινε το χειμώνα, για να μπορέσει να «ξεχειλώσει” μέχρι την άνοιξη ή το καλοκαίρι, όταν οι συνθήκες ήταν πιο ξηρές, και στη συνέχεια τα κεραμίδια ψήνονταν. Η θερμοκρασία του κλιβάνου δημιουργεί το χρώμα του κεραμιδιού, όπως και τα διαφορετικά χρώματα του πηλού, με τα οποία πειραματίζονται σήμερα. Ο πηλός για τα κεραμικά και τα κεραμίδια προέρχεται από τα δάση του κτήματος.
Τα επιδαπέδια πλακάκια θα τοποθετηθούν σε όλο το κάστρο σε χώρους που χρησιμοποιούνται από τον άρχοντα και την οικογένεια του κάστρου, όπως το παρεκκλήσι. Στα διαμερίσματα των φρουρών θα τοποθετηθεί πιθανότατα δάπεδο από σχιστόλιθο.
Οι αγγειοπλάστες κατασκεύασαν πέντε διαφορετικούς κλιβάνους για να ψήσουν κεραμίδια οροφής και αγγεία από πηλό, πειραματιζόμενοι μέχρι να βρουν έναν που να λειτουργεί. Πρόκειται για μία ακόμη ανακάλυψη γύρω από τις κατασκευαστικές μεθόδους του 13ου αιώνα.
Ένα κεραμίδι με ανάγλυφο σχέδιο, αφού το σχέδιο έχει αποτυπωθεί στον πηλό, μια τεχνική που ξεκίνησε τον 11ο αιώνα. (Copyright Guédelon)
Ο κατασκευαστής πλακιδίων δημιουργεί τα σχέδια που χρησιμοποιούνται για τη σφράγιση των πλακιδίων. Ο πηλός τυλίγεται σε ένα καλούπι και στη συνέχεια σφραγίζεται με το σχέδιο σε ένα υπερυψωμένο μοτίβο δημιουργώντας ένα κεραμίδι ανάγλυφο. Μετά τη σφράγιση των πλακιδίων και το ψήσιμό τους, εφαρμόζεται υάλωμα. Μετά το υάλωμα, τα κεραμίδια ξαναμπαίνουν στον κλίβανο . Οι τεχνίτες έχουν καταλήξει σε νέα ορυκτά υαλώματα χωρίς μόλυβδο, κατασκευασμένα από βόρακα και τέφρα φτέρης, που χρησιμοποιούνται σε ξύλινα μπολ για φαγητό και σε κεραμικά για αποθήκευση ή σερβίρισμα τροφίμων. Ο αγγειοπλάστης συνεργάζεται τώρα με τον κεραμοποιό για ένα νέο καμπυλωτό κεραμίδι οροφής για τον κοινόχρηστο φούρνο ψωμιού.
Ο κατασκευαστής μπολ γυρίζει τα μπολ σε έναν χειροποίητο τόρνο με στύλο, που κατασκευάστηκε από τον σιδερά και τους ξυλουργούς. Το έξυπνο χειροκίνητο σύστημα επιτρέπει στον κατασκευαστή μπολ να δημιουργεί μπολ τόσο για τρόφιμα όσο και για χρωστικές ουσίες βαφής.
Ένας κατασκευαστής μπολ σκαλίζει ξύλο για μπολ σε χειροποίητο τόρνο. (Copyright Guédelon)
Το πολύγλωσσο προσωπικό του Γκεντελόν δίνει σε όλους τους επισκέπτες την ευκαιρία να κάνουν ερωτήσεις σε έναν τεχνίτη που μιλάει την ίδια γλώσσα με αυτούς. Οι ξεναγήσεις γίνονται στα αγγλικά, τα γερμανικά και τα ολλανδικά.
Το Γκεντελόν είναι πειραματική αρχαιολογία σε μαζική κλίμακα. Η έρευνα που έγινε για το Γκεντελόν παρείχε πληροφορίες σε αρχαιολόγους, αρχιτέκτονες και ιστορικούς σχετικά με τον τρόπο κατασκευής και επέτρεψε την εκπαίδευση των τεχνιτών στις μεθόδους που χρησιμοποιήθηκαν. Δεν πρόκειται για μια αναπαράσταση της ζωής του 13ου αιώνα, αλλά για έναν θησαυρό πληροφοριών σχετικά με τις τεχνικές που χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή ενός κάστρου.
Η κα Μαρτάν εξήγησε την αξία των χειρωνακτικών επαγγελμάτων: «Τώρα το Γκεντελόν έχει γίνει ένα κέντρο κατάρτισης για δεξιότητες πολιτιστικής κληρονομιάς, όπου τώρα προσλαμβάνουμε ταλαντούχους νέους που έχουν επιλέξει τα χειρωνακτικά επαγγέλματα ως καριέρα».
Μπορείτε να επισκεφθείτε το Γκεντελόν από το Παρίσι με το λεωφορείο του Γκεντελόν. Επισκεφθείτε το Guédelon.com για περισσότερες πληροφορίες.
Η γράφουσα επισκέφθηκε για πρώτη φορά το Γκεντελόν το 2006. Ξαναπήγε τον Μάιο του 2023, για να διαπιστώσει την πρόοδο που έχει συντελεστεί μέσα σε αυτά τα 17 χρόνια. Στο α΄μέρος του αφιερώματος στο έργο του Γκεντελόν, παρουσιάστηκαν τα πρώτα βήματα που έγιναν προς αυτή την κατεύθυνση από τον εμπνευστή του, Μισέλ Γκιγιό (Michel Guyot). Στο β΄μέρος, παρουσιάστηκε γενικά το κάστρο Γκεντελόν όπως είναι το 2023.
Τον 18ο αιώνα, την εποχή που ζούσε και ζωγράφιζε ο καλλιτέχνης Τζοβάνι Πάολο Πανίνι, ένα από τα κύρια τουριστικά αξιοθέατα της Ρώμης ήταν – και παραμένει – το Πάνθεον.
Το αρχικό κτήριο, που χτίστηκε από τον αυτοκράτορα Αύγουστο (27 π.Χ. – 14 μ.Χ.), κάηκε και καταστράφηκε. Όταν ξαναχτίστηκε τον 2ο αιώνα, Ρωμαίοι από όλα τα κοινωνικά στρώματα συγκεντρώνονταν εκεί για να προσευχηθούν, να συναναστραφούν και να θαυμάσουν την όμορφη αρχιτεκτονική.
Ο Πανίνι, χρησιμοποίησε τις αρχιτεκτονικές και σκηνογραφικές του γνώσεις του για να μεγεθύνει ελαφρώς τη δομή, έτσι ώστε ο πίνακάς του να αποτυπώνει ολόκληρο τον εσωτερικό χώρο και τις λεπτομέρειες του, συμπεριλαμβανομένου του ανοίγματος που οδηγεί έξω και του χώρου στο κέντρο του θόλου μέσα από τον οποίο φαίνεται ο ουρανός, συνοψίζοντας τις υψηλές φιλοδοξίες της κλασικής αρχιτεκτονικής: να συνδέσει τον άνθρωπο με τον ουρανό και το διάστημα.
Δεν είναι τυχαίο ότι το Πάνθεον παραμένει κέντρο προσκυνήματος, είπε σε συνέντευξη στην Epoch Times o αρχιτέκτονας και καθηγητής Χούλιο Μπερμούντεζ, πρόεδρος του ACSF (Architecture, Culture and Spirituality), αμερικανικού φόρουμ που συγκεντρώνει αρχιτέκτονες από όλο τον κόσμο που θέλουν να αποκαταστήσουν τo πνευματικό στοιχείο στην αρχιτεκτονική.
«Στην Αναγέννηση και ακόμα πιο πίσω, στον Μεσαίωνα, στους πολιτισμούς της Ρώμης, της Ελλάδας, της Αιγύπτου ή της Περσίας, της Κίνας, της Ινδίας και της Ιαπωνίας, η αρχιτεκτονική είχε πνευματικότητα», μου εξήγησε ο καθηγητής Μπερμούντεζ.
«Υπήρχε μια ομορφιά και μια διάσταση που συγκινούσε τους ανθρώπους και τους συνέδεε με κάτι μεγαλύτερο από τον εαυτό τους. Για παράδειγμα, στην Ιερουσαλήμ το νιώθεις.»
Τζοβάνι Πάολο Πανίνι, «Εσωτερικό του Πάνθεον στη Ρώμη», 1734. (Public Domain)
Ο καθηγητής Μπερμούντεζ, ο οποίος τώρα διδάσκει αρχιτεκτονική και design στο Καθολικό Πανεπιστήμιο της Αμερικής, διαχειρίστηκε επίσης ένα ειδικό πρόγραμμα για τις πολιτιστικές μελέτες και τους ιερούς τόπους και έγραψε δύο βιβλία, βασίζοντας τους ισχυρισμούς του σε μια σειρά νευροβιολογικών μελετών που έγιναν τα τελευταία χρόνια. Η έρευνα επιβεβαιώνει ότι ένα καλά σχεδιασμένο περιβάλλον μπορεί να βελτιώσει την ψυχική κατάσταση ενός ατόμου και να ενισχύσει την ψυχική του ευεξία.
Το 2010, ηγήθηκε της μοναδικής μελέτης στον κόσμο στο είδος της, η οποία εξέτασε πώς οι θεατές ανταποκρίθηκαν σε δύο τύπους κτηρίων: αρχαία κτήρια που θεωρούνται «ιερά» και συνηθισμένα σύγχρονα κτήρια. Οι συμμετέχοντες ήταν 12 αρχιτέκτονες χωρίς καμία πνευματική συγγένεια. Ενώ κοιτούσαν φωτογραφίες κτηρίων, υποβάλλονταν σε εξέταση μαγνητικής τομογραφίας που ήλεγχε ποιες περιοχές του εγκεφάλου τους είχαν ενεργοποιηθεί. Η μελέτη διαπίστωσε ότι η θέαση των αρχαίων κτηρίων ενεργοποιούσε μια ειδική περιοχή στον εγκέφαλο η οποία σχετίζεται με καταστάσεις οραματισμού, βαθιάς συγκέντρωσης ή διαλογισμού.
Παράλληλα με την έρευνά του, ο καθηγητής Χούλιο Μπερμούντεζ εξέταζε ποια ήταν τα χαρακτηριστικά της αρχαίας αρχιτεκτονικής που προκαλούσαν αυτά τα συναισθήματα στους ανθρώπους και κατά πόσο αυτά τα χαρακτηριστικά θα μπορούσαν να ενσωματωθούν στις σύγχρονες κατασκευές.
«Τα περισσότερα σύγχρονα κτήρια δεν προκαλούν καθόλου τέτοια συναισθήματα – τα περισσότερα από αυτά συνδέονται απλώς με την καθημερινότητά μας. Αν κοιτάξετε το Πάνθεον, τον Παρθενώνα ή την [πυραμίδα της] Γκίζα, όλα ήταν αφιερωμένα σε κάτι υπέροχο, σε κάτι θεϊκό ή στη μετά θάνατον ζωή. Σήμερα, επενδύουμε τους περισσότερους πόρους μας σε πολέμους, ενώ στο παρελθόν οι άνθρωποι επένδυαν τους περισσότερους πόρους τους στην κατασκευή αυτών των εκπληκτικών κτισμάτων. Στόχος τους ήταν τα κτήρια να διαρκέσουν για πάντα – επίσης, είχαν ένα ευρύ όραμα και μια επιθυμία να συνδεθούν με το σύμπαν», εξηγεί ο καθηγητής.
Ο Χούλιο Μπερμούντεζ ισχυρίζεται ότι πολλά κτήρια σχεδιάστηκαν σε αρμονία με τις κινήσεις των αστεριών, του ήλιου και της γης:
«Επειδή δεν υπήρχε τεχνητό φως στο παρελθόν, το φυσικό φως ήταν θεμελιώδες για τη σκέψη των αρχιτεκτόνων και το παιχνίδι μεταξύ φωτός και σκιάς ήταν έντονο. Τα κτήρια σχεδιάστηκαν από τα μεγαλύτερα και πιο ευρηματικά και σοφά μυαλά. Αν πάτε σε κάποιο από αυτά τα κτήρια, ανεξάρτητα από τη θρησκεία ή τη χώρα που ανήκουν, θα δείτε τοιχογραφίες που σας κάνουν να νιώθετε ότι όντως μπήκατε σε έναν ιερό χώρο – είναι μια αρχιτεκτονική χορογραφία του χώρου και του χρόνου που σπάνια κάνουμε σήμερα.»
Η έδρα της Τράπεζας της Αγγλίας στο Λονδίνο. (Shutterstock)
— Λένε ότι τα κτήρια αυτά σχεδιάστηκαν για να κάνουν τον άνθρωπο να νιώθει μικρός μπροστά στην εκκλησία ή μπροστά στον Θεό.
— Αλήθεια λένε, παραδέχεται ο καθηγητής Μπερμούντεζ . Αλλά αυτά τα κτήρια επέτρεψαν επίσης στον άνθρωπο να νιώσει ότι είχε μια θέση στο σύμπαν. Δημιουργούσαν τάξη και τον έκαναν να νιώθει συνδεδεμένος με κάτι μεγαλύτερο. Τα κτήρια που σχεδιάστηκαν τον 20ο αιώνα, για παράδειγμα, επηρεάστηκαν από την υπαρξιστική σκέψη, η οποία λέει ότι δεν υπάρχει τίποτα και ότι η ζωή είναι απλώς χάσιμο χρόνου μέχρι να πεθάνεις – επομένως, δεν γίνεται καμία προσπάθεια να πετύχουμε κάτι.
Φυσικά, δεν είμαι αφελής. Είναι σαφές ότι έτσι άνθρωποι με θρησκευτική ή/και πολιτική εξουσία έλεγχαν τους αμόρφωτους. Αλλά, ανεξάρτητα από το υπόβαθρο ή τη θρησκεία, αυτές οι αρχαίες δομές συγκινούν.
Ο Βρετανός φιλόσοφος Ρότζερ Σκράτον περιγράφει λεπτομερώς στο ντοκιμαντέρ του με τίτλο «Why Beauty Matters» τι ακριβώς είναι αυτό που ενδιαφέρει τους ανθρώπους σε αυτά τα κτήρια. Και όχι μόνο σε αυτά, αλλά και στη συνηθισμένη αρχιτεκτονική που μας περιβάλλει καθημερινά. Στην ταινία δείχνει άσχημα μοντέρνα κτήρια στο Λονδίνο, που καταρρέουν μετά από λίγα χρόνια επειδή, σύμφωνα με τα λεγόμενά του, «κανείς δεν θέλει να βρίσκεται μέσα σε αυτά». Αντίθετα, παλιά κτήρια από τούβλα χρησιμοποιούνται ακόμα και σήμερα – ως καφετέριες μερικά – όπου ο κόσμος χαίρεται να μπαίνει μέσα. Ο μόνος λόγος γι’ αυτό, λέει, είναι «επειδή είναι όμορφο».
«Αν σκέφτεστε μόνο τη χρηστικότητα (το όφελος που θα αποφέρει η δομή), τα πράγματα που κατασκευάζετε θα γίνουν σύντομα άχρηστα. Οι περισσότερες πόλεις μας έχουν κτήρια που έχουν χτιστεί μόνο για λόγους ευκολίας, και γρήγορα έγιναν άχρηστα», λέει ο Σκράτον. «Μόλις οι άνθρωποι άρχισαν να διαμαρτύρονται για το βάναυσο στυλ του σκυροδέματος, οι αρχιτέκτονες απλώς το αντικατέστησαν με ένα διαφορετικό είδος σκουπιδιών – γυάλινους τοίχους, με μεταλλικά πλαίσια. Ο Όσκαρ Ουάιλντ είπε: ‘Όλη η τέχνη είναι άχρηστη’. Βάλτε πρώτα τη χρησιμότητα και τη χάνετε, βάλτε πρώτα την ομορφιά και αυτό που φτιάχνετε θα είναι χρήσιμο για πάντα. Αποδεικνύεται ότι τίποτα δεν είναι πιο χρήσιμο από το άχρηστο. Το βλέπουμε αυτό στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική με τις διακοσμητικές λεπτομέρειες – ο στολισμός μάς απελευθερώνει από την τυραννία του χρήσιμου και ικανοποιεί την ανάγκη μας για αρμονία.»
Ο Σκράτον προσθέτει ποιητικά ότι, κατά έναν περίεργο τρόπο, «μας κάνουν να νιώθουμε σαν στο σπίτι μας. Μας υπενθυμίζουν ότι δεν έχουμε απλώς χρήσιμες ανάγκες. Ότι δεν μας ελέγχουν μόνο ζωικές επιθυμίες, όπως το φαγητό και ο ύπνος. Ότι έχουμε και πνευματικές και ηθικές ανάγκες.»
Ο Ισραηλινοαμερικανός αρχιτέκτονας Νιρ Μπόρες αφιέρωσε ένα ολόκληρο βιβλίο στην κλασική αρχιτεκτονική, στο οποίο εξηγεί ότι σε αντίθεση με τις σύγχρονες πόλεις, που χτίστηκαν για να βρουν χρήσιμες λύσεις σε προβλήματα μεταφοράς ή πληθυσμού, οι αρχαίοι Έλληνες, οι Ρωμαίοι και οι αρχιτέκτονες της Αναγέννησης σχεδίαζαν τις πόλεις τους ώστε να είναι ευχάριστες για τους ανθρώπους.
Η Place de l’Opera στο Παρίσι, περιτριγυρισμένη από κλασικά κτήρια. (PICQ Cheyenne στο Unsplash)
Ο Μπόρες εξηγεί ότι η αίσθηση ομορφιάς και αρμονίας που βιώνει ένα άτομο όταν περπατά, για παράδειγμα, στους δρόμους του Παρισιού, συνδέεται με τις αναλογίες του κλασικού δρόμου και την τήρηση της αρχής της «χρυσής τομής», που βρίσκεται στη φύση – στα δέντρα, τα αστέρια, τον άνθρωπο – και στα αναγεννησιακά κτήρια.
«Ο δρόμος μοιάζει με δωμάτιο», εξηγεί ο Μπόρες, με τον ουρανό ως ταβάνι και έναν τοίχο μπροστά του. «Οι καλύτερες αναλογίες πηγάζουν από τη χρυσή τομή. Αυτή η αναλογία καθορίζει πόσο φαρδύς θα είναι ο δρόμος και πόσο από αυτόν θα δοθεί στους πεζούς. Καθορίζει επίσης πόσο ψηλά μπορεί να είναι τα κτήρια σε σχέση με τον δρόμο.»
Σήμερα, υποστηρίζει ο Μπόρες, έχουμε σταματήσει να αντιμετωπίζουμε τον δρόμο ως ένα δωμάτιο που θέλουμε να είναι καλαίσθητο, και έχουμε βάλει τη χρηστικότητα στο επίκεντρο. Έτσι, παραμελούμε ένα από τα πιο σημαντικά πράγματα για τον άνθρωπο: την ομορφιά.
GUÉDELON, Γαλλία – Αυτό που κάποτε ήταν το όνειρο ενός ανθρώπου άρχισε να υλοποιείται σε μεγάλο βαθμό χάρις στην «Κυρά του Κάστρου» Μαριλίν Μαρτάν (Maryline Martin), την κινητήρια δύναμη που κάνει το Γκεντελόν πραγματικότητα. Το κάστρο Γκεντελόν είναι το πνευματικό παιδί του Μισέλ Γκιγιό (Michel Guyot), ο οποίος αποφάσισε να χτίσει στη Γαλλία του 21ου αιώνα ένα κάστρο του 13ου αιώνα, χρησιμοποιώντας μεσαιωνικές μεθόδους.
Μια από τις εισόδους του Γκεντελόν, 2023. (ευγενική παραχώρηση του Guédelon)
Ο κος Γκιγιό και η κα Μαρτάν είχαν συνεργαστεί στενά στην αρχή του μεγαλόπνοου έργου. Όταν ολοκληρώθηκαν οι προκαταρκτικές εργασίες, βρέθηκε και αγοράστηκε το κατάλληλο οικόπεδο για την οικοδόμηση του Γκεντελόν, κυρίως χάρις στην αποφασιστικότητα της κας Μαρτάν.
Όταν ο κος Γκιγιό χρειάστηκε να επιστρέψει στο κάστρο του στο Σαιν Φαρζώ, για να συνεχίσει τις εκεί επισκευές, η κα Μαρτάν, με την υποστήριξη του αρχιλιθοξόου Φλοριάν Ρενούτσι, ανέλαβε τα ηνία των εργασιών στο Γκεντελόν.
Σε συνέντευξή της στους Epoch Times, η κα Μαρτάν δήλωσε: «Αρχικά δεν είχαμε ιδέα για την επιτυχία που θα γνώριζε το Γκεντελόν. Υπήρχαν στιγμές τα πρώτα χρόνια που αναρωτιόμουν αν είχαμε ξεκινήσει κάτι που υπερέβαινε τις δυνατότητές μας».
Το Γκεντελόν προβλεπόταν να ολοκληρωθεί το 2023, αλλά η ημερομηνία μεταφέρθηκε στο 2033. Στην πραγματικότητα, δεν υπάρχει πραγματική ημερομηνία ολοκλήρωσης, όπως επεσήμανε η Σάρα Πρέστον, διεθνής σύνδεσμος Τύπου του Γκεντελόν: «Δεν υπάρχει κανένας άρχοντας να περιμένει τα κλειδιά του κάστρου του».
Ένα μακρόχρονο έργο
Το έργο κρατά περισσότερο από ό,τι προβλεπόταν για πολλούς λόγους. Το 1997, το έργο ξεκίνησε με μόνο 50 εργάτες, οι οποίοι έπρεπε να εκπαιδευτούν στις οικοδομικές τεχνικές του 13ου αιώνα – εκπαίδευση που πήρε αρκετό χρόνο.
Σήμερα, το Γκεντελόν διαθέτει ένα συνεργείο 109 ατόμων και όλοι οι νέοι υπάλληλοι πρέπει να έχουν προηγούμενη εμπειρία στις μεσαιωνικές κατασκευές. Οι χιλιάδες επισκέπτες του Guédelon έχουν επίσης επιβραδύνει τον ρυθμό της κατασκευής, καθώς οι τεχνίτες λειτουργούν και ως ξεναγοί. Όλοι οι εργάτες είναι φιλικοί και πρόθυμοι να μιλήσουν με τους επισκέπτες.
Σε πρόσφατη επίσκεψή της στο Γκεντελόν, η γράφουσα είχε τη δυνατότητα να μιλήσει με τον κο Ρενούτσι, ο οποίος μοιράστηκε λεπτομέρειες για την πρόοδο και τις νέες γνώσεις που έχουν αποκτήσει. Συζήτησε επίσης ορισμένες αλλαγές στη διαδικασία κατασκευής που επιβράδυναν την ολοκλήρωση του κτιρίου.
Τι έμαθαν
Η πειραματική αρχαιολογία γίνεται σε μαζική κλίμακα στο Γκεντελόν για την καλύτερη κατανόηση του τρόπου με τον οποίο χτίζονταν τα κάστρα τον 13ο αιώνα. Αυτό σημαίνει ότι μελετώνται αρχαία ερείπια και αρχεία που υπάρχουν ακόμη από εκείνη την εποχή για να αναπαραχθούν οι μέθοδοι, τα υλικά και τα εργαλεία που χρησιμοποιούνταν τον 13ο αιώνα. Ο κος Ρενούτσι και η ομάδα του ερευνούσαν συνεχώς άλλες αρχαίες τοποθεσίες καθώς προχωρούσε η κατασκευή. Αυτή η έρευνα, καθώς και οι πειραματισμοί της ομάδας, έφεραν στο φως σημαντικές ανακαλύψεις.
Μελετώντας μια γέφυρα σε ένα αρχαίο κάστρο στη σημερινή Δημοκρατία της Τσεχίας, η ομάδα διαπίστωσε ότι η κατασκευή της γέφυρας του Γκεντελόν δεν επρόκειτο να λειτουργήσει. Τα καρφιά που είχαν γίνει για να χρησιμοποιηθούν στην κατασκευή είχαν αρχίσει να ξεπροβάλλουν. Καθώς ο κος Ρενούτσι και εγώ περπατούσαμε πάνω από την παλιά γέφυρα, επεσήμανε τα καρφιά που είχαν αρχίσει να σηκώνονται. Τα δρύινα καρφιά ήταν απαραίτητα για τη σωστή κατασκευή, τη σταθερότητα και την εξασφάλιση της διάρκειας ζωής της γέφυρας.
Η ομάδα επισκέφθηκε και έναν νερόμυλο που βρέθηκε σε ένα αρχαίο κάστρο στο Ζυρά της Γαλλίας. Ο τρόπος με τον οποίο το νερό διοχετευόταν στον νερόμυλο πρότεινε τη χρήση της ίδιας μεθόδου για την τροφοδοσία ενός αλευρόμυλου. Η ομάδα κατασκεύασε ένα λειτουργικό μοντέλο ενός αλευρόμυλου με αυτή τη μέθοδο. Ο Ζακ Μουλάν, επικεφαλής αρχιτέκτονας στο Γκεντελόν, μοιράστηκε τα ερευνητικά δεδομένα με τους κορυφαίους αρχαιολόγους της Γαλλίας σχετικά με τον τρόπο λειτουργίας του μύλου και την ποσότητα αλευριού που παράγει. Κάποιες ημέρες, μπορεί κανείς να δει τον αλευρόμυλο να λειτουργεί και το αλεύρι που μόλις αλέστηκε να χρησιμοποιείται επιτόπου για να ζυμωθεί και να ψηθεί το ψωμί.
Λιθοξόοι τοποθετούν πέτρες με ασβεστολιθικό κονίαμα, 2023. (ευγενική παραχώρηση του Guédelon)
Η χρήση ασβεστόλιθου ήταν μια από τις μεγαλύτερες ανακαλύψεις που έγιναν κατά τη διάρκεια της κατασκευής του κάστρου. Ο ασβεστόλιθος χρησιμοποιήθηκε για την τοποθέτηση των λίθων και για το επίχρισμα των τοίχων. Οι τεχνικές που χρησιμοποιούνταν στον σύγχρονο κόσμο έπρεπε να εγκαταλειφθούν. Ο κος Ρενούτσι δήλωσε: «Έπρεπε να ξεμάθουμε κάποιες μεθόδους, για παράδειγμα, όταν επρόκειτο για το “επιχρίσμα” των τοίχων, δηλαδή την επικάλυψή τους με ασβέστη για να γίνουν λείοι. Αρχικά χρησιμοποιήσαμε τη σύγχρονη προσέγγιση της χρήσης τριών στρώσεων – ωστόσο, έπρεπε να “ξεμάθουμε” αυτή την πρακτική και να υιοθετήσουμε τη μεσαιωνική μέθοδο της χρήσης μιας μόνο στρώσης». Μια στρώση ήταν ο τρόπος που γινόταν στις κατασκευές του 13ου αιώνα και μετά από αυτή την ανακάλυψη η ομάδα άλλαξε στη συνέχεια τη χρήση του ασβεστοκονιάματος.
Η χρήση μη υδραυλικού ασβεστοκονιάματος ως εναλλακτική λύση στο σύγχρονο τσιμέντο θα προσφέρει πιο περιβαλλοντικά ορθές πρακτικές εργασίας στο μέλλον. Το ασβεστοκονίαμα χρησιμοποιήθηκε στην ανακατασκευή παλαιότερων κτιρίων και θα αρχίσει να χρησιμοποιείται ευρέως στις σύγχρονες κατασκευές λόγω των πολλών ευεργετικών ιδιοτήτων του. Ο ασβεστόλιθος είναι φιλικός προς το περιβάλλον όσον αφορά την παραγωγή, τη χρήση και την αντοχή του. Με τις μορφοποιήσιμες και εύκαμπτες ιδιότητές του, ο ασβεστόλιθος είναι το απόλυτο ανθεκτικό δομικό υλικό.
Πολλές από τις πληροφορίες στις οποίες στηρίζεται η ομάδα για την οικοδόμηση (που δεν μπορούν να μελετηθούν από αρχαία ερείπια) προέρχονται από οικονομικά αρχεία που σώζονται από τον Μεσαίωνα, υποδεικνύοντας το κόστος των υλικών και τα χρονοδιαγράμματα.
Είσοδος, με τους δύο γωνιακούς πύργους υπό ολοκλήρωση, 2023. (ευγενική παραχώρηση του Guédelon)
Σύμφωνα με τον κο Ρενούτσι, σχεδιάζονται και άλλες κατασκευές στο συγκρότημα: δύο γωνιακοί πύργοι, μια πύλη, ένα ανατολικό παραπέτασμα και ο Μεγάλος Πύργος.
Στον Μεσαίωνα, όλα τα κάστρα χτίζονταν για να παρέχουν προστασία, και αυτή η λειτουργία περιλαμβανόταν στη δομή του κτιρίου. Οι πολεμίστρες (εδώ μία της αίθουσας φύλαξης του πρώτου ορόφου του καμπαναριού) προστάτευαν τους υπερασπιστές του και τους επέτρεπε να εκτοξεύουν τα βέλη τους με ασφάλεια. (ευγενική παραχώρηση του Guédelon)
Εκπαιδεύοντας την επόμενη γενιά
Πολλές από τις γνώσεις που αποκτήθηκαν κατά την οικοδόμηση του Γκεντελόν προσφέρονται στους χιλιάδες μαθητές που έρχονται για να παρακολουθήσουν, οι οποίοι υπολογίζονται σε 50.000 πέρυσι. Έχουν ξεκινήσει επίσης μαθητείες στις δεξιότητες πολιτιστικής κληρονομιάς για όσους είναι άνω των 18 ετών. Εκτιμάται ότι 6 εκατομμύρια άτομα έχουν επισκεφθεί το Guédelon μέχρι σήμερα.
Η τεχνική ομάδα του κάστρου Γκεντελόν όχι μόνο αναβίωσε τις τεχνικές δόμησης πριν από 1.000 χρόνια, αλλά και τις βελτίωσε με νέες μεθόδους κατασκευής και φιλικά προς το περιβάλλον υλικά. Από τον σιδηρουργό μέχρι τους λιθοξόους, τους ξυλουργούς και τους κατασκευαστές κεραμιδιών, όλοι οι τεχνίτες έχουν συμβάλει καθοριστικά στο σχεδιασμό και την επιτυχή περάτωση του κάστρου.
Τα τελευταία 26 χρόνια, η ομάδα του Γκεντελόν έμαθε ότι οι οικοδόμοι πρέπει να χρησιμοποιούν ό,τι είναι διαθέσιμο και να αναπληρώνουν ό,τι χρησιμοποιείται. Το Γκεντελόν είναι ένα βήμα στο παρελθόν, αλλά και ένα άλμα στο μέλλον.
Δεν υπάρχει τέλος στο τι μπορεί να μάθει κανείς από την ανασύσταση μιας δομής του παρελθόντος. «Η έρευνά μας δεν σταματά ποτέ», δήλωσε ο κος Ρενούτσι. «Θα συνεχίσουμε να επισκεπτόμαστε άλλες αρχαίες τοποθεσίες για να δούμε τι περισσότερο μπορούμε να μάθουμε και να εφαρμόσουμε σε αυτό που κάνουμε σήμερα.»
Στο α΄ μέρος αυτής της σειράς, παρουσιάστηκε η γέννηση του Γκεντελόν ως ιδέα και τα πρώτα βήματα που έγιναν προς την υλοποίησή του.
Στο γ΄ μέρος, θα δούμε την ποιότητα της τέχνης που χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή του Γκεντελόν και τις τελικές πινελιές που καθιστούν ένα κάστρο σπίτι.
Η γράφουσα επισκέφθηκε για πρώτη φορά το Γκεντελόν το 2006. Ξαναπήγε τον Μάιο του 2023, για να διαπιστώσει την πρόοδο που έχει συντελεστεί μέσα σε αυτά τα 17 χρόνια. Στο β΄μέρος του αφιερώματος, παρουσιάζεται το κάστρο Γκεντελόν όπως είναι το 2023.
