EVENTS

Με την ευκαιρία της Παγκόσμιας Ημέρας Ποίησης, σήμερα Παρασκευή 21 Μαρτίου 2025, το Μουσείο Ακρόπολης προσκαλεί τους επισκέπτες στον προαύλιο χώρο του να παρακολουθήσουν μία μαραθώνια συνακρόαση του ομηρικού έπους της Ιλιάδας, την οποία διοργανώνει το Τρίτο Πρόγραμμα της ΕΡΤ.

Η εκδήλωση θα μεταδοθεί σε απευθείας σύνδεση από το Τρίτο Πρόγραμμα της ΕΡΤ και η είσοδος θα είναι ελεύθερη για το κοινό. Από τις 9 το πρωί ως τις 9 το βράδυ, φοιτήτριες και φοιτητές της Κλασικής Φιλολογίας του Εθνικού & Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, σε φιλολογική επιμέλεια του αν. καθηγητή Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας Βασίλη Π. Βερτουδάκη, θα απαγγείλουν την Ιλιάδα του Ομήρου – κατ’ επιλογήν δώδεκα ραψωδίες από την Α ως την Ω, σε νεοελληνική μετάφραση. Μέρος της πρώτης ραψωδίας θα απαγγείλει ο γενικός διευθυντής του Μουσείου Ακρόπολης, καθηγητής Νικόλαος Χρ. Σταμπολίδης.

Το ομηρικό έπος, το αρχαιότερο όχι μόνο της ελληνικής, αλλά και της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας, τοποθετείται γύρω στο 750 π.Χ. και διασώζει τους μύθους, τις αξίες και τα ιδανικά του αρχαίου κόσμου. Από τον ηρωισμό του Αχιλλέα έως τη μοίρα της Τροίας, η Ιλιάδα εξακολουθεί να εμπνέει, να συγκινεί και να θέτει ερωτήματα για τον πόλεμο, τη δόξα και την ανθρώπινη φύση. Λίγα έργα συνδυάζουν με τόσο μοναδικό τρόπο την αγριότητα του πολέμου με το ανθρώπινο συναίσθημα, τους φόβους, τις ελπίδες και τα πάθη των πρωταγωνιστών του.

Η Ιλιάδα εντάσσεται στον κορμό της παραδοσιακής προφορικής ποίησης κι είναι βαθύτατα ακροαματική, μιας και λειτουργούσε ως ακροαματικός λόγος στη μεγάλη γιορτή της Περίκλειας, Αθηναϊκής Δημοκρατίας προς τιμήν της θεάς Αθηνάς, τα Παναθήναια, αλλά και σε άλλες γιορτές, σε διάφορες περιοχές του ελληνικού κόσμου, όπως αναφέρουν οι διοργανωτές.

* * * * *

Απαγγελία: Βασίλειος Βερτουδάκης, Μαρία-Ειρήνη Γιαννακοπούλου, Φωτεινή Γκοτζαμπασοπούλου, Θεόδωρος Γυφτάκης, Θεοδόσης Δήμος, Δήμητρα Καταχανά, Λαμπρινή Κατωπόδη, Μαίρη Μανιάτη, Ιωάννα Ξυναροπούλου, Αντώνης Παναγιώτου, Δημήτρης Σταμπόλης, Άρτεμις Τζαφέρη, Κωστής Τσούτσιας, Χρήστος Φροσυνάκης, Άννα-Μαρία Χριστοφοράτου.

Μουσική: Στη ραψωδία Τ, θα συνοδεύει με την αρχαία λύρα ο Νίκος Ξανθούλης.

Παρουσίαση: Πάρις Μέξης, Διονύσης Μαλλούχος, Νίκος Ξανθούλης, Αφροδίτη Κοσμά, Γιώργος Φλωράκης.

Φωνητική προπαίδευση: Άγης Γυφτόπουλος, Μάρα Καλούδη.

Ηχοληψία: Μιχάλης Συγλέτος, Βασίλης Κατσαρός, Αργύρης Παντελιάδης, Σπύρος Ηλιάδης, Χρήστος Γιαννόπουλος.

Live streaming: https://www.ertecho.gr/radio/trito/

 

Μια … ιδιότυπη σταθερότητα στον τύπο κοσμημάτων, που χρησιμοποιούσαν οι προϊστορικοί κάτοικοι του Σπηλαίου Φράγχθι στην Αργολίδα, ανοίγει νέες προοπτικές στην έρευνα. Όπως αναφέρει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η Κατρίν Περλέ, ομότιμη καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Παρί-Ναντέρ στη Γαλλία, σε αντίθεση με τους κυνηγούς-τροφοσυλλέκτες άλλων περιοχών του ελλαδικού χώρου που προτιμούσαν μεγαλύτερη ποικιλία στολιδιών, οι παλαιολιθικοί και μεσολιθικοί κάτοικοι στο Φράγχθι χρησιμοποιούσαν το ίδιο περιορισμένο εύρος τύπων κοχυλιών «για σχεδόν 20 χιλιετίες».

«Δεδομένων των επαναλαμβανόμενων μεταβολών σε όλα τα υπόλοιπα – κλίμα, περιβάλλον, οικονομική βάση, κατάσταση σπηλαίου και λίθινα εργαλεία – αυτή η σταθερότητα είναι ακόμη πιο εντυπωσιακή. Το γεγονός αυτό ανοίγει νέες προοπτικές για την πιθανή διάρκεια των πολιτιστικών παραδόσεων στο απώτερο παρελθόν και με οδηγεί να αμφισβητήσω την κλασική χρήση λίθινων εργαλείων και όπλων για τον ορισμό πολιτιστικών ενοτήτων της Παλαιολιθικής ή της Μεσολιθικής Εποχής», επισημαίνει η ίδια στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, με αφορμή την ομιλία που θα πραγματοποιήσει την Πέμπτη 13 Μαρτίου, στο πλαίσιο του Παλαιολιθικού Σεμιναρίου 2025, το οποίο διεξάγεται στο Ινστιτούτο της Δανίας στην Αθήνα (Χαιρεφώντος 16, Πλάκα). Η διάλεξή της έχει τίτλο «Τα στολίδια μας και αυτά των άλλων: στολίδια και πολιτισμικές παραδόσεις στο Φράγχθι».

Και τι μπορεί να σημαίνει αυτή η … ιδιότυπη σταθερότητα στο Φράγχθι; «Δεν βλέπω κανένα άλλο πιθανό νόημα πέρα από τη ‘δήλωση’ μιας συγκεκριμένης παράδοσης και ταυτότητας: ‘Εμείς είμαστε αυτοί, οι άλλοι είναι εκείνοι – και θέλουμε να δείξουμε τη διαφορά’. Όμως ακόμη και με περιορισμένο αριθμό τύπων κόσμησης, ανάλογα με την τοποθέτησή τους μπορούσαν να παραχθούν ποικίλα διακοσμητικά μοτίβα», εξηγεί η κα Περλέ.

«Η ομιλία μου αφορά στα πιο εντυπωσιακά χαρακτηριστικά των στοιχείων κόσμησης στο Παλαιολιθικό και Μεσολιθικό Φράγχθι, που είναι, πρώτον, ο εξαιρετικός πλούτος τους ως προς τον αριθμό των στοιχείων, δεύτερον, η πολύ περιορισμένη επιλογή ειδών κοχυλιών και, τρίτον, η σταθερότητα αυτών των επιλογών για σχεδόν 20 χιλιετίες», λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ.

Και τι πληροφορίες μπορούν να δώσουν αυτά τα μικροσκοπικά, συνήθως, τεκμήρια για τους ανθρώπους του τόσο μακρινού παρελθόντος;

«Τα προϊστορικά στοιχεία κόσμησης αναλύονται συχνότερα ως δείκτες στάτους και ταυτότητας. Στο Φράγχθι, καθώς δεν έχουμε κάποια περίτεχνη ταφή που να συσχετίζει το φύλο και την ηλικία ενός νεκρού με τα στολίδια του, τα τελευταία είναι προτιμότερο να μελετούνται σε επίπεδο κοινότητας τόσο ως προς τις τεχνικές όσο και ως προς τις πολιτιστικές παραδόσεις. Όλα μαζί τα αποτελέσματα ήταν εντελώς απροσδόκητα: Εκεί που είχαμε υποθέσει ότι θα βρίσκαμε ασυνέχεια στις παραδόσεις – κατά την Παλαιολιθική και Μεσολιθική Εποχή – εντοπίσαμε συνέχεια, και όπου περιμέναμε συνέχεια – Νεολιθική – βρήκαμε ισχυρές ενδείξεις για έντονες ασυνέχειες», υπογραμμίζει η συνομιλήτρια του ΑΠΕ-ΜΠΕ.

Και σε συνάρτηση με τη θεματική του Παλαιολιθικού Σεμιναρίου, που είναι αφιερωμένο στην προϊστορία της ένδυσης, της κόσμησης και της νηματουργίας;

«Σε σχέση με το σεμινάριο, είναι σαφές ότι τόσο οι κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες όσο και οι γεωργοί που έζησαν στον σπήλαιο Φράγχθι λάτρευαν να διακοσμούν τον εαυτό τους και τα ρούχα τους με στολίδια. Εκμεταλλεύτηκαν την ευκαιρία που τους δόθηκε από την παράκτια θέση του σπηλαίου για να παράγουν μεγάλες ποσότητες χαντρών και περιδέραιων από όστρακα, που πιθανότατα αντάλλασσαν σε οικισμούς της ενδοχώρας. Ωστόσο, τη Νεολιθική εποχή επικράτησε μια διαφορετική αντίληψη για τα στολίδια, που οδήγησε στο να επικεντρωθούν περισσότερο σε χάντρες και περιδέραια από λίθους», καταλήγει η κα Περλέ, που υποστηρίζει «πλήρως την πρωτοβουλία του Παλαιολιθικού Σεμιναρίου».

Το Παλαιολιθικό Σεμινάριο 2025 διοργανώνουν η καθηγήτρια Νένα Γαλανίδου από το Πανεπιστήμιο Κρήτης και ο Ανδρέας Ντάρλας από την Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας-Σπηλαιολογίας του υπουργείου Πολιτισμού.

Η φηγός ή δρυς, η βελανιδιά, υπήρξε το ιερό δέντρο της αρχαίας Δωδώνης, που συμβόλιζε την ένωση γης και ουρανού, τη γαμήλια στέγη της Διώνης και του Δία. Το μαντείο της Δωδώνης αναφέρεται από τον Ηρόδοτο ως το αρχαιότερο των Ελλήνων. Η Δωδώνη της Ηπείρου, με τα ακίνητα και κινητά αρχαία ευρήματα, προκαλεί σήμερα εικόνες από τη ζωή και τη δράση ανθρώπων του παρελθόντος, εντυπώσεις, ερμηνείες, αναζητήσεις σχετικά με τις ανησυχίες και τις σκέψεις αυτών που υπήρξαν στους ίδιους τόπους.

Ο Κώστας Σουέρεφ, αρχαιολόγος και διδάκτορας Φιλοσοφίας, θα μεταφέρει μέσα από τρεις διαλέξεις – στις 5, 12 και 20 Μαρτίου – τις υπάρχουσες γνώσεις για τον χώρο της Δωδώνης, το μαντείο και τη σχέση του με τον αρχαίο κόσμο.

Αρχαίοι χρόνοι της Δωδώνης και τρόποι χρησμοδότησης

Τετάρτη 5 Μαρτίου, ώρα 18:00

Η Δωδώνη υπήρξε θρησκευτικό και πολιτικό κέντρο, όπως οι Δελφοί και η Ολυμπία. Ο συνδυασμός θρησκευτικών και πολιτικών παραμέτρων με επίκεντρο τη Δωδώνη οδήγησε στην ακτινοβολία της και στη συσπείρωση γύρω από αυτήν όλων των Ηπειρωτών. Θεσπρωτοί, Μολοσσοί, η Ολυμπιάδα, ο Πύρρος, το Κοινό των Ηπειρωτών σφράγισαν με την παρουσία τους την ιστορική διαδρομή της Δωδώνης. Μεταξύ του τέλους του 3ου και των αρχών του 2ου αι. π.Χ. τα Νάια, αγώνες για τον Δία Νάιο, αναβαθμίστηκαν στο επίπεδο των πανελλήνιων αγώνων, με βραβείο το στεφάνι από κλαδί της δρυός. Τα Νάια γίνονταν κάθε τέσσερα χρόνια, τον επόμενο χρόνο από τους Ολυμπιακούς, τον ίδιο χρόνο με τα Ίσθμια και τα Νέμεα, όπως μας πληροφορεί ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων (μέσα 2ου αι. π.Χ.). Όσα σχετίζονταν με το δέντρο της Δωδώνης, όπως οι μεταλλικοί ήχοι χάλκινων λεβήτων και τριπόδων γύρω από τη δρυ, κουδουνιών και άλλων δώρων κρεμασμένων στα κλαδιά, που προκαλούνταν με το φύσημα του ανέμου, θεωρούνταν ότι εξέπεμπαν συμβουλευτικά μηνύματα των θεών. Το μαντείο της Δωδώνης έδινε χρησμό σε άτομα, ομάδες και εκπροσώπους από διάφορες προελεύσεις, όπως γνωρίζουμε από τα αναθήματα και τα γραπτά ερωτήματα στα μολύβδινα ελάσματα. Το μαντείο λειτούργησε για 2.000 χρόνια (μεταξύ της 2ης χιλιετίας π.Χ. και του 4ου αιώνα μ.Χ.).

Περιήγηση στην αρχαία Δωδώνη και ευρήματα σχετικά με το μαντείο

Τετάρτη 12 Μαρτίου, ώρα 18:00

Το τοπίο της Δωδώνης, μεταξύ του όρους Τόμαρος, της κοιλάδας και των γύρω λόφων, περικλείει την αρχαία θέση με ορατά κατάλοιπα αρχιτεκτονικής: το ιερό του Δία και της Διώνης, το πρυτανείο, το βουλευτήριο, το θέατρο, το στάδιο και την ακρόπολη. Εξάλλου, η απόκεντρη Δωδώνη υπήρξε συχνά σημείο αναφοράς του αρχαίου κόσμου. Η φήμη του μαντείου και ο ιδιότυπος λατρευτικός συμβολισμός του Δία Ναΐου και της Διώνης, πέρα από τα όρια της Ηπείρου, όπως στην Αθήνα, τη Ρόδο και τις Συρακούσες, επιβεβαιώνεται από τα αρχαία κείμενα, τα αφιερώματα και τα ενεπίγραφα χρησμοδοτικά μολύβδινα ελάσματα των επισκεπτών, που σώθηκαν στη Δωδώνη.

Τα ενεπίγραφα μολύβδινα ελάσματα των χρησμών

Πέμπτη 20 Μαρτίου, ώρα 18:00

Ιδιαίτερο επιστημονικό ενδιαφέρον προκαλεί διεθνώς η μοναδικότητα των χρησμοδοτικών μολύβδινων ενεπίγραφων ελασμάτων, άνω των 3.000, από τη Δωδώνη, τα οποία, καθώς μελετώνται από ειδικούς διαφόρων ειδικοτήτων, διαφωτίζουν σχετικά με λειτουργίες του μαντείου, του πολιτικού οργανισμού που το ήλεγχε, αλλά κυρίως σχετικά με αγωνίες και διλήμματα των αρχαίων επισκεπτών.

Οι ερωτήσεις, απλές και ευθείς, έθιγαν διάφορα θέματα, υγείας, οικογενειακά, οικονομικά, δικαίου, επαγγελματικά, συναισθηματικά. Παράλληλα, μαρτυρούνται επαφές με άλλες κοινωνικές ομάδες: Κορινθίων, Αμβρακιωτών, Κερκυραίων, Ταραντίνων. Μερικές απαντήσεις αναγράφονταν στο πίσω μέρος του ελάσματος, αλλά οι περισσότερες δίδονταν προφορικά. Σύμφωνα με τον Κικέρωνα, λειτουργούσε στη Δωδώνη η κληρομαντεία. Τα μοναδικά στην υφήλιο μολύβδινα ελάσματα των χρησμών της Δωδώνης, μαρτυρίες ύπαρξης χιλιάδων ανθρώπων, ενεγράφησαν το 2023 στη «Μνήμη του Κόσμου» της UNESCO.

* * * * * *

Ο ομιλητής, Κώστας Σουέρεφ, γεννήθηκε στην Κέρκυρα. Σπούδασε Αρχαιολογία και Ιστορία στην Ελλάδα και την Ιταλία. Απέκτησε μεταπτυχιακό δίπλωμα στη Scuola Normale Superiore της Πίζας και διδακτορικό στη Φιλοσοφική Σχολή του Α.Π.Θ. Εργάστηκε ως αρχαιολόγος στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Θεσσαλονίκης και ως Προϊστάμενος Διεύθυνσης στις Εφορείες Αρχαιοτήτων Φλώρινας, Καστοριάς και Ιωαννίνων.

Διεξήγαγε ανασκαφές στην Τούμπα και τη Σουρωτή Θεσσαλονίκης. Επιμελήθηκε περιοδικές εκθέσεις, αξιοποιώντας νέες τάσεις της Μουσειολογίας. Δίδαξε ως Ειδικός Επιστήμονας στα Πανεπιστήμια Ιωαννίνων, Δυτικής Μακεδονίας και Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο. Συμμετείχε σε συνέδρια στην Ελλάδα, την Ιταλία, τη Γαλλία, την Ισπανία και τη Γερμανία.

Τα επιστημονικά του ενδιαφέροντα εστιάζονται στην Ιστορία και την Αρχαιολογία του Βορειοελλαδικού χώρου και την Αρχαιολογία της Τέχνης. Εξέδωσε μονογραφίες και συμμετείχε σε συλλογικούς τόμους. Επίτιμος Έφορος Αρχαιοτήτων από το 2020. Εξάλλου, συνεργάτης του περιοδικού Πόρφυρας από την ίδρυσή του (1980) με σχόλια θεωρίας για τον κινηματογράφο, μεταφράσεις, ποιήματα και δοκίμια. Είναι μέλος της Εταιρείας Κερκυραϊκών Σπουδών–Μουσείου Σολωμού, της Αναγνωστικής Εταιρείας Κέρκυρας, της Εταιρείας Συγγραφέων. Κείμενά του έχουν δημοσιευτεί στα λογοτεχνικά περιοδικά Περίπλους, Η λέξη, Φηγός, Εντευκτήριο, Φιλόλογος, Γραφή, Ακτή κ.ά.

* * * * * *

Η παρακολούθηση όλων των διαλέξεων είναι δωρεάν. Απαιτείται η κράτηση θέσεων. Για δηλώσεις συμμετοχής θα πρέπει να επικοινωνείτε με τη συντονίστρια των διαλέξεων κα Αγγελική Στρατηγοπούλου στην ηλεκτρονική διεύθυνση a.stratigopoulou@yahoo.gr. Σε περίπτωση συμπλήρωσης των θέσεων, θα λάβετε αρνητική απάντηση μέσω email. Διαφορετικά η συμμετοχή σας γίνεται δεκτή.

* * * * * *

Επιγραφικό Μουσείο

Τοσίτσα 1, 106 82 Αθήνα

210 8232950, 210 8847576

E-mail: ema@culture.gr

URL: https://www.epigraphicmuseum.gr

Όλοι, λίγο πολύ, γνωρίζουν τον μύθο της Ευρώπης, της νεαρής πριγκίπισσας που άρπαξε ο Δίας από την αρχαία Φοινίκη και την έφερε στην ήπειρο που πήρε το όνομά της. Πόσοι, όμως, ξέρουν ότι στην καρδιά της αρχαίας Μακεδονίας υπήρχε η πιο … ευρωπαϊκή πόλη της αρχαιότητας, η Ευρωπός, σήμερα εντός των ορίων της Περιφερειακής Ενότητας Κιλκίς;

«Η Ευρωπός ήταν μια σημαντική πόλη της αρχαίας Βοττιαίας, σε απόσταση μόλις 18 χλμ. από την πρωτεύουσα του μακεδονικού βασιλείου, την Πέλλα. Ήταν η ‘Ευρωπαίων Πόλις’, σύμφωνα με επιγραφική μαρτυρία του τέλους του 2ου αι. π.Χ. σε τιμητικό βάθρο για τον ανθύπατο Μάρκο Μινούκιο Ρούφο. Ο Ρωμαίος αξιωματούχος που μας συστήνεται από αυτήν την επιγραφή δεν μας είναι άγνωστος. Τον ξέρουμε και από τη Ρώμη, επειδή βοήθησε την επαρχία της Μακεδονίας, και δη την Ευρωπό, να μην πέσει στα χέρια γαλατικών και άλλων φύλων. Προς τιμήν του, λοιπόν, στην πόλη που προστάτευσε, στήθηκε ανδριάντας από τον οποίο έχει σωθεί τμήμα της βάσης στήριξής του που φέρει την τιμητική επιγραφή και, μαζί με άλλα αντικείμενα, τον παρουσιάζουμε στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο», δηλώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η Γεωργία Στρατούλη, προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κιλκίς.

Η έκθεση, που θα διαρκέσει έως την Κυριακή 16 Μαρτίου 2025 (ίσως δοθεί παράταση), γίνεται στο πλαίσιο της επιτυχημένης διοργάνωσης του Αρχαιολογικού Μουσείου «Συναντήσεις Μουσείων στο Εθνικό» και αποτελεί τη δεύτερη «Συνάντηση» – η πρώτη ήταν η παρουσίαση των μολύβδινων χρηστήριων ελασμάτων της Δωδώνης. Σε αυτήν εκτίθενται για πρώτη φορά στην Αθήνα αρχαιότητες από την αρχαία Ευρωπό, μια ακμάζουσα πόλη στον πυρήνα του μακεδονικού βασιλείου, με επώνυμους πολίτες στα Πανελλήνια Ιερά, εξέχοντα μέλη της μακεδονικής αριστοκρατίας και ισχυρά αναγνωρίσιμη ταυτότητα για τη σύγχρονη κοινωνία, γενέτειρα του Σέλευκου Α΄, ενός από τους σημαντικότερους διαδόχους του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Τι γνωρίζουμε, όμως, για την πόλη που φέρει αυτό το τόσο χαρακτηριστικό όνομα; «Κατά τον μύθο, η Ευρωπός συνδέεται γενεαλογικά με τον επώνυμο ήρωα των Μακεδόνων, Ευρωπό, γιο του Μακεδόνος και της Ωρειθυίας, κόρης του Κέκροπος. Ετυμολογικά, η λέξη Ευρωπός σημαίνει ‘ευρύς’, απηχώντας ενδεχομένως τη μορφολογία της περιοχής, στην κοιλάδα του ευρυρέοντος και πλωτού Αξιού και στη σκιά του δασωμένου Πάικου. Η ετυμολογική σχέση με το όνομα της ηπείρου μας είναι φυσικά πρόδηλη», αναφέρει η Γ. Στρατούλη για την πόλη που σήμερα φέρει δυο brand name: την ονομασία Ευρωπός και τον Σέλευκο Α΄ τον Νικάτορα, τον ιδρυτή της δυναστείας των Σελευκιδών και πρωταγωνιστή της Ελληνιστικής Οικουμένης.

«Γνωρίζουμε από τον Θουκυδίδη ότι στα κλασικά χρόνια η πόλη είχε πολύ ισχυρά τείχη που το 429 π.Χ την προστάτευσαν από επίθεση του Θράκα βασιλιά Σιτάλκη. Ήταν ήδη μια σημαντική πόλη, που ήκμασε την ελληνιστική περίοδο και παρέμεινε σε ακμή και αργότερα, τον 2ο και 1ο αι. π.Χ., αν και δοκιμάστηκε από αλλεπάλληλες εχθρικές επιδρομές. Κι αυτό γιατί η Ευρωπός βρισκόταν σε μία πολύ στρατηγική θέση, στην κοιλάδα του άλλοτε πλωτού Αξιού, που εξέβαλε στον Θερμαϊκό Κόλπο. Όπως έχουμε αποτυπώσει και στην έκθεση με αντικείμενα και επιτοίχιες επιφάνειες, στην Ευρωπό έχουν βρεθεί επιτύμβια μνημεία του 4ου αι. π.Χ. από αττικό μάρμαρo. Από την τυπολογία των μορφών και το σμίλευμά τους φαίνεται ότι είναι εισαγόμενα προϊόντα. Αν δεν υπήρχε η θάλασσα και στη συνέχεια το ποτάμι, θα ήταν εύκολο να μετακινείς μάρμαρα, που ζύγιζαν τόνους από την Αττική προς τον βορρά;» σημειώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η κα Στρατούλη σχετικά με τη σημασία που είχε στην αρχαιότητα μια πόλη τόσο κοντά στον Αξιό και στην πρωτεύουσα του μακεδονικού βασιλείου, την Πέλλα (άλλοτε σημαντικό λιμάνι).

«Τα πλούσια σε μεταλλικά κτερίσματα ταφικά μνημεία της Ευρωπού των πρώιμων ελληνιστικών χρόνων (τέλος 4ου – αρχή 3ου αι. π.Χ.), που ανασκάφηκαν κατά τη δεκαετία του 1990 από την αρχαιολόγο Θώμη Σαββοπούλου, όπως και ο ελληνιστικός ταφικός Τύμβος Μεσιάς, με ένα ταφικό συγκρότημα από έναν μνημειακό κιβωτιόσχημο τάφο και έναν μακεδονικό, που ήρθε στο φως το 2020-2021 από ανασκαφική ομάδα υπό τη διεύθυνση της Γεωργίας Στρατούλη και ανήκε άλλοτε στη χώρα της Ευρωπού, συνιστούν έμμεση μαρτυρία ότι λίγοι πολίτες τής αρχαίας Ευρωπού θα είχαν οικονομική ευμάρεια, όπως εκείνοι που αναφέρονται ως ευρωπαίοι σε ιερά της Λάρισας και του πελοποννησιακού Άργους κατά τον 4ο και τον 3ο αι. π.Χ., αλλά και επώνυμοι, όπως ο Μαχάτας από την Ευρωπό, που αναφέρεται στον κατάλογο των θεωροδόκων του Μαντείου των Δελφών, το οποίο είχε επισκεφθεί αυτός και η οικογένειά του, απολαμβάνοντας ιδιαίτερων τιμών λόγω της υψηλής κοινωνικής θέσης που κατείχε», εξηγεί η συνομιλήτρια του ΑΠΕ-ΜΠΕ.

«Από την Ευρωπό, εξάλλου, καταγόταν και ο Σέλευκος Α΄ο Νικάτωρ, ιδρυτής της δυναστείας των Σελευκιδών και πρωταγωνιστής της Ελληνιστικής Οικουμένης, ο σπουδαιότερος κατά τον ιστορικό Αρριανό από τους Διαδόχους του Μεγάλου Αλεξάνδρου, που μεταξύ πολλών άλλων πόλεων ίδρυσε και τη Δούρα-Ευρωπό στον Ευφράτη, σε μια περιοχή που έμοιαζε πολύ με τη γενέτειρά του», πληροφορεί η κα Στρατούλη με αφορμή την έκθεση, όπου εκτός από ευρήματα από το Αρχαιολογικό Μουσείο Κιλκίς, το οποίο αυτή τη στιγμή αναβαθμίζεται, παρουσιάζονται δύο 10λεπτα βίντεο παραγωγής της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κιλκίς: το ένα αφιερωμένο στην ιστορική διαδρομή του Σελεύκου με τίτλο «Σέλευκος Α΄ ο Νικάτωρ. Από την Ευρωπό στην ελληνιστική Οικουμένη» και το άλλο, με τίτλο «Ευρωπαίων πόλις», στον αρχαιολογικό χώρο της Ευρωπού.

«Στην έκθεση προσπαθήσαμε να παρουσιάσουμε τη σπουδαιότητα της αρχαίας πόλης και να καταδείξουμε τη δυνατότητα συμβολής της στην τουριστική ανάπτυξη της Κεντρικής Μακεδονίας. Έχουμε ανασκάψει ένα πολύ μικρό ακόμη τμήμα της αρχαίας πόλης και των νεκροταφείων της. Θα ήταν ευχής έργο να συνεχιστούν οι έρευνες. Η πόλη, που άρχισε να δημιουργείται τον 10ο αι. π.Χ., δηλαδή στην Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου, ήταν ακμαία και κατά την κλασική, την ελληνιστική και τη ρωμαϊκή περίοδο, κυρίως λόγω της στρατηγικής της θέσης, που ήλεγχε τους εμπορικούς δρόμους από το Αιγαίο προς τη βαλκανική ενδοχώρα, αλλά και [εξαιτίας] της εύφορης κοιλάδας του Αξιού που παρείχε τις δυνατότητες ανάπτυξης όχι μόνο των δημητριακών, της αμπελουργίας, και των ελαιόδενδρων, αλλά και της κτηνοτροφίας. Ακόμα και σήμερα είναι ακμαία στην περιοχή του Κιλκίς η βοοτροφία. Και ας μην ξεχνάμε ότι το Κιλκίς είναι περιοχή πλούσια σε ορυκτές πρώτες ύλες», επισημαίνει η αρχαιολόγος.

Ο σημερινός επισκέψιμος αρχαιολογικός χώρος, έκτασης 21 στρεμμάτων, περιλαμβάνει τμήμα του ρωμαϊκού και του παλαιοχριστιανικού νεκροταφείου της Ευρωπού, στο οποίο διασώθηκαν διάφοροι τύποι ταφικών μνημείων, από τους οποίους ξεχωρίζουν μνημειακοί πλινθόκτιστοι καμαροσκεπείς τάφοι. Στον χώρο λειτουργεί «Κέντρο Ενημέρωσης Αρχαίας Ευρωπού», το οποίο υποδέχεται και πληροφορεί τον επισκέπτη αναλυτικά για την ιστορία αυτής της σπουδαίας πόλης, καθώς και του απογόνου της, Σελεύκου Α’ του Νικάτορα. Νότια του οργανωμένου αρχαιολογικού χώρου εκτείνονται νεκροταφεία διαφόρων εποχών. Επιπλέον, μία από τις έξι συναρπαστικές διαδρομές που συστήνει η Εφορεία Αρχαιοτήτων Κιλκίς αφορά την «Ευρωπαίων Πόλιν».

Σημειώνεται ότι στην πρώτη παρουσίαση της αρχαιολογικής διαδρομής «Η αρπαγή της Ευρώπης. Μια διαδρομή από το μύθο έως τα χώματα μιας άγνωστης αρχαίας πόλης», στις 22/2, θα ξεναγήσει στον εκθεσιακό σταθμό «Ευρωπαίων η Πόλις» η Δρ Γεωργία Στρατούλη, ενώ την εκδήλωση θα εμπλουτίσουν με μουσική της αρχαιότητας οι Θανάσης Κλεόπας και Θεόδωρος Κουμαρτζής, ερμηνευτές του μουσικού σχήματος Seikilo Ancient World Music. Οι δυο άλλες διοργανώσεις θα πραγματοποιηθούν στις 8 και 22 Μαρτίου, επίσης ημέρα Σάββατο, ώρα 13:00. Και στις τρεις παρουσιάσεις, αρχαιολόγοι του μουσείου και της Εφορείας Κιλκίς θα υποδεχθούν τους επισκέπτες στις αίθουσες του Μουσείου και θα αναζητήσουν μαζί τους την καταγωγή του μύθου της Ευρώπης από την ανατολική Μεσόγειο της Εποχής του Χαλκού έως το αρχαίο βασίλειο της Μακεδονίας.

Της Ελένης Μάρκου

Η Χριστίνα Παντελή, διακεκριμένη πιανίστα, έχει στο ενεργητικό της πολυάριθμα ρεσιτάλ στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό, όπως Αυστρία, Ελβετία, Γαλλία, Αμερική, Τουρκία, Λονδίνο, Ιταλία, Γερμανία, Ουκρανία, καθώς και συναυλίες μουσικής δωματίου με έγχορδα και πνευστά, δύο πιάνα, φωνή, με αρκετές μεταγραφές από την ίδια.

Ως σολίστ έχει συμπράξει με ελληνικές και ξένες ορχήστρες σε Ελλάδα και Ευρώπη.

Έχει ηχογραφήσει επανειλημμένως για την Ελληνική Ραδιοφωνία και οι ηχογραφήσεις της έχουν αναμεταδοθεί από το Τρίτο Πρόγραμμα της ΕΡΤ και ανάλογους σταθμούς σε Καναδά, Νότια Αφρική, Ιταλία και Ρωσία.

Συχνά ερμηνεύει έργα Ελλήνων συνθετών, πολλά από αυτά αφιερωμένα στην ίδια, και έχει δυο δισκογραφικές δουλειές με έργα τους για σαξόφωνο και πιάνο με τις εταιρείες Acroasis και NAXOS.

Μετά τις σπουδές της σε Αθήνα, Παρίσι και Σικάγο,  διακρίσεις και βραβεία, επέστρεψε στην Αθήνα όπου και δραστηριοποιείται  όχι μόνο καλλιτεχνικά αλλά και στον τομέα της διδασκαλίας, συνεισφέροντας στην δημιουργία νέων μουσικών που διαπρέπουν ήδη σε Ελλάδα και εξωτερικό.

Όπως λέει και η ίδια: «Η   καλλιτεχνική μου υπόσταση δεν θα μπορούσε να ολοκληρωθεί εάν δεν μετέδιδα τις  όποιες γνώσεις μου. Οι μαθητές μου αποτελούν ενα μεγάλο μέρος της ζωής μου για το οποίο αξίζει να νιώθω περήφανη.»

Με αφορμή την επέτειο των 150 χρόνων από τη γέννηση του Μωρίς Ραβέλ (7 Μαρτίου 1875), του μεγάλου Γάλλου συνθέτη, η Χριστίνα Παντελή συμπράττει με τρεις ακόμη πιανίστες – τον Γρηγόρη Ιωάννου, τον Δημήτρη Καρύδη και τον Πέτρο Μόσχο – για να μας παρουσιάσουν τα άπαντα έργα του για 2 πιάνα και 4 χέρια, το Σάββατο 22 Φεβρουαρίου, στις 20:30, στον Φιλολογικό Σύλλογο «Παρνασσός».

Η συναυλία έχει ήδη παρουσιαστεί στην Κρήτη – στο Ηράκλειο και τα Χανιά – καθώς η προετοιμασία της έγινε σε συνεργασία με το Φεστιβάλ Πιάνου Ηρακλείου

Σε συνέντευξη που παραχώρησε στην Epoch Times, η Χριστίνα Παντελή περιγράφει τις προκλήσεις, αλλά και τις χαρές της πιανιστικής καταβύθισης στον κόσμο του Ραβέλ, για την επιρροή του στους σύγχρονους συνθέτες και για την ιδιαίτερη βραδιά προς τιμήν του μεγάλου συνθέτη.

Ποιες είναι οι μεγαλύτερες προκλήσεις στην ερμηνεία της μουσικής του Ραβέλ;

Το να αναμετρηθεί κάνεις με έναν σύνθετη του ιμπρεσσιονισμού σίγουρα δεν είναι κάτι εύκολο και σίγουρα αυτό είναι από μόνο του μια πρόκληση. Η παλέτα χρωμάτων, ήχων  και δεξιοτεχνίας είναι αρκετά διευρυμένη, πόσο μάλλον όταν μιλάμε για έργα που αφορούν ορχήστρα όπως αυτά που  θα ερμηνεύσουμε το Σάββατο, στην αίθουσα του Φιλολογικού Συλλόγου «Παρνασσός». Οπότε θα έλεγα πως η μεγαλύτερη πρόκληση είναι να μπορέσει κανείς να αποδώσει τα χρώματα μιας ορχήστρας στο πιάνο.  Κι όταν λέω χρώματα εννοώ φυσικά την αρμονική του πλευρά, που τον χρήζει ηγέτη του ιμπρεσσιονισμού μαζί με τον Ντεμπυσσύ.

Πώς προσεγγίζετε τη λεπτομέρεια και την αίσθηση του ήχου που απαιτεί το ρεπερτόριό του;

Με σεβασμό στην παρτιτούρα είναι το πρώτο που μου έρχεται στο μυαλό. Η παρτιτούρα είναι η εντολή που δίνει ο συνθέτης για να αναδειχθεί το έργο του. Μπορεί αυτό να ακούγεται στείρο ή σαν γρίφος,  όμως πίσω από κάθε σημάδι σημειογραφίας  κρύβεται όλη η αλήθεια του συνθέτη. Κι αυτή η αναζήτηση από τον καλλιτέχνη, τού να αποκωδικοποιήσει  ένα έργο, καθώς και η αίσθηση ότι γίνεται αρωγός για να επικοινωνήσει όσο  το δυνατόν πιο κοντά στην πραγματικότητα της  μια παρτιτούρα, αυτό ακριβώς είναι και  η έμπνευση μας!  Όλη αυτή η αναζήτηση, βέβαια, απαιτεί αφοσίωση και πολλές ώρες μελέτης.

Πώς βλέπετε τη σχέση μεταξύ τεχνικής και ερμηνείας στη μουσική του Ραβέλ;

Μα αυτές οι δύο έννοιες, τεχνική και ερμηνεία, δεν είναι αποκομμένες. Αντιθέτως, το ένα εξυπηρετεί το άλλο. Αυτό ισχύει για όλους τους συνθέτες. Ακόμη κι όταν μελετάμε τεχνικές σπουδές, εάν  δεν τις αντιμετωπίσουμε υπό το πρίσμα της μουσικότητας και της ερμηνείας,  τότε το αποτέλεσμα είναι αδύναμο. Τώρα, στον Ραβέλ, αν για μια στιγμή ξεχωρίσουμε τις δύο αυτές έννοιες τότε, ναι, τα συγκεκριμένα έργα είναι υψηλών προδιαγραφών από τεχνικής απόψεως, όμως δεν πρέπει να σταθούμε εκεί.  Οι άλλοτε μικρές και οι άλλοτε μεγάλες γραμμές του οφείλουν να είναι ξεκάθαρες στον ακροατή. Οι φράσεις του άλλοτε ελαφριές κι άλλοτε πιο στιβαρές, άλλοτε πυκνές σε γραφή, δημιουργώντας μια θολή ατμόσφαιρα – καθαρό στοιχείο του ιμπρεσσιονισμού αυτό, βέβαια – κι άλλοτε αραιές, που λες πόση μοναξιά μπορεί να σηκώσει μια νότα άραγε; Το ίδιο ισχύει και για τον ρυθμό του…  Συνήθως, ο «ρυθμικός οπλισμός» του είναι σχετικά απλός, θα δεις 4/4, 3/4… όμως έχει την ικανότητα να συνδυάζει μια όχι και τόσο αντιστικτική πολυρυθμία – όπως μεταγενέστεροι συνθέτες – στο εσωτερικό του, που σίγουρα όμως απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή από τον ερμηνευτή.

Ποια ήταν η πρώτη σας επαφή με το έργο του και πώς έχει εξελιχθεί η σχέση σας με τη μουσική του με την πάροδο των χρόνων;

Όλοι μας κάπου εκεί στην ανωτέρα σχολή του πιάνου ανακαλύπτουμε τον Ραβέλ. Είτε ως ακροατές είτε ως ερμηνευτές. Νομίζω πως όλοι, το βλέπω και από τους μαθητές μου αυτό, όταν ερχόμαστε για πρώτη φορά σε επαφή με την πεντατονικη κλίμακα αισθανόμαστε μια ευφορία! Και στην αρχή σίγουρα αντιμετωπίζουμε τον Ραβέλ με μια ελαφρότητα, όμως μεγαλώνοντας καταφέρνουμε – ελπίζω – να δούμε πιο βαθιά και να κατανοήσουμε την αρμονία του με την πολυπλοκότητα της.

Υπάρχει κάποιο συγκεκριμένο έργο του Ραβέλ που σας αγγίζει ιδιαίτερα και γιατί;

Εάν με ρωτούσατε πριν την προετοιμασία αυτής της συναυλίας θα σας έλεγα το Mirroir ή το Gaspar de la nuit.  Χωρίς να θέλω να αναιρέσω αυτές μου τις επιλογές, θα σας πω ότι το Introduction et Allegro αυτήn τη στιγμή είναι το αγαπημένο μου. Έχει μια ‘ευαίσθητη’ δυναμική. Είναι την ίδια στιγμή εύθραυστο και δυνατό. Αλλάζουν τόσο γρήγορα οι δυναμικές του, οι ιδέες του, το τέμπο του, που το βρίσκω συναρπαστικό!

Υπάρχουν σύγχρονοι συνθέτες που θεωρείτε ότι ακολουθούν την αισθητική του Ραβέλ;

Οπωσδήποτε! Πρωτίστως οι περισσότεροι συνθέτες κινηματογραφικής μουσικής διεθνώς έχουν στηριχτεί στον Ραβέλ , όπως και στον Ντεμπυσσύ. Τώρα, εάν εννοείτε πιο ακαδημαϊκούς συνθέτες, δεν θα έλεγα ότι ακολουθούν, εμφανώς τουλάχιστον, την αισθητική του. Έχουν σίγουρα όμως την επιρροή του. Η χρήση  της ορχήστρας που έχει κάνει ο Ραβέλ είναι αριστουργηματικη και υποδειγματική.

Ποια είναι η διαδικασία προετοιμασίας σας για μια τόσο απαιτητική συναυλία; Πώς συνεργάζεστε με τους άλλους μουσικούς;

Στην αρχή, ο καθένας μας περνάει τη μοναχική του περίοδο. Αυτή που ο καθένας μελετά μόνος του. Κι ύστερα, έρχεται η μαγική στιγμή του παντρέματος, η οποία είναι σχεδόν θυελλώδης. Όσο κι αν ‘ακούς’ τι παίζει ο άλλος, όσο μελετάς μόνος δεν είναι σίγουρα το ίδιο με το να γίνει πράξη. Και αυτό γιατί ο κάθε ερμηνευτής έχει τη δική του προσωπικότητα που τον κάνει ξεχωριστό. Το «ντούο» είναι ένα είδος σχέσης, ούτως ή άλλως. Η μουσική δωματίου γενικά είναι ένα είδος ‘σχέσης’. Πόσο μάλλον όταν είσαι στο ίδιο όργανο. Αυτό έχει και τα καλά του αλλά και τα  λίγο – όχι αρνητικά του – αλλά θα πω τα πιο δύσκολα του. Πρωτίστως, ο συνεργάτης σου στο ίδιο όργανο σε καταλαβαίνει όσο κανένας άλλος. Έπειτα, όμως, πρέπει να ξέρεις πολύ καλά πότε να κάνεις πίσω και πότε βγαίνεις μπροστά, ακριβώς γιατί έχετε τον ίδιο ήχο οργάνου, που ναι μεν πρέπει να μπορεί να ηχεί σαν ένα όργανο κι όχι δυο, αλλά οφείλει και να ξεχωρίζει κιόλας. Κι εδώ αρχίζουν τα δύσκολα.. Γιατί μιλάμε για απόλυτο έλεγχο ήχου και τέμπο.

Τώρα, όσον αφορά τους συνοδοιπόρους σε αυτήν τη βραδιά, το μόνο που έχω να πω είναι ότι θαυμάζω απεριόριστα τον καθένα ξεχωριστά. Και νομίζω πως υπάρχει τόση αλληλοεκτίμηση που αυτή η συνεργασία θα μας μείνει αξέχαστη. Κατ’ αρχάς, δεν είμαστε μόνο συνεργάτες. Είμαστε και φίλοι. Και για μένα αυτό είναι πάρα πολύ σημαντικό. Οπότε νιώθω τυχερή μέσα σε αυτό. Να πω βέβαια, σε αυτό το σημείο, ότι δεν μένουμε όλοι στην ίδια πόλη… ο Γρηγόρης Ιωάννου, με τον οποίο μοιράζομαι τα τέσσερα χέρια και τα δύο πιάνα μένει στην Αυστρία, και ο Δημήτρης Καρύδης με τον Πέτρο Μόσχο στο Λονδίνο. Αυτό κι αν ήταν πρόκληση στη συγκεκριμένη διαδικασία… Όμως τέλος καλό, όλα καλά!

Εδώ, βέβαια, θα ήθελα να προσθέσω πως όλη αυτή η συνεργασία οφείλεται στην ιδέα των ιδρυτών του Φεστιβάλ Πιάνου Ηρακλείου, Δημήτρη Καρύδη και Πέτρου Μόσχου. Εξού και οι δύο συναυλίες στην Κρήτη, στο Πολιτιστικό Κέντρο Ηρακλείου και στην αίθουσα Μ. Θεοδωράκης στα Χανιά. Και αξίζει να πω πως χαίρομαι πάρα πολύ που βλέπω πως το αγαπημένο μου νησί, η Κρήτη, τα τελευταία χρόνια έχει κάνει σημαντικά βήματα στο τομέα του πολιτισμού, κυρίως στην κλασική μουσική. Και φυσικά ένα μεγάλο μέρος που αφορά το πιάνο οφείλεται αποκλειστικά και μόνο στο Φεστιβάλ, που με τόση φροντίδα και πολύ ωραίες ιδέες υποστηρίζουν οι ιδρυτές του εδώ και 6 χρόνια. Πραγματικά νιώθει κανείς σπουδαία να συμμετέχει στα πλαίσια αυτής της διοργάνωσης. Και είμαι και ιδιαίτερα χαρούμενη να παρακολουθώ  την εξωστρέφεια αυτού του φορέα, που προέρχεται από την περιφέρεια, προς την Αθήνα, μιας και συνήθως γίνεται το αντίθετο. Τους εύχομαι και ελπίζω σύντομα και σε άλλα μέρη της Ελλάδας.

Πώς προέκυψε η ιδέα για την εντυπωσιακή και ασυνήθιστη σύμπραξη που θα αποδώσει το «Boléro» στο φινάλε;

Η ιδέα ήταν του Πέτρου Μόσχου. Εκεί που κάναμε πρόβα κάτι μας έλειπε. Ξέρετε, το «Boléro» είναι κατ’ εξοχήν ορχηστρικό έργο. Το ίδιο θέμα που αποδίδεται από διαφορετικά όργανα κάθε φορά, πυκνώνει σιγά σιγά και καταλήγει σε ένα υπέροχο κρεσέντο. Σε όλο αυτό, χαρακτηριστικό του είναι τα τύμπανα. Που η μεταγραφή τα αποδίδει στο πιάνο μεν, αλλά η αλήθεια είναι πως νιώθαμε ένα μικρό κενό. Δεν ήταν αδύναμη η μεταγραφή, όμως πρέπει να παραδεχτούμε τον σπουδαίο ρόλο των τυμπάνων σε αυτό το έργο. Και  έτσι με πολλή μεγάλη χαρά υποδέχτηκαμε τον σπουδαίο μουσικό, συνθέτη και ντράμερ της τζαζ,  Αλέξανδρο Δράκο Κτιστάκη, που μας έκανε την τιμή να δεχτεί. Ο ρόλος του είναι  καταλυτικός. Δεν θέλω αποκαλύψω πολλά γιατί πραγματικά πρόκειται για μια πολύ ιδιαίτερη στιγμή που είναι ωραίο να παραμείνει έκπληξη για τους ακροατές.

Τι συναισθήματα ελπίζετε να προκαλέσετε στο κοινό μέσα από την ερμηνεία σας;

Ελπίζουμε να παρασύρουμε τους ακροατές στις σκέψεις μας και να ταξιδέψουν νοερά μαζί μας. Και ίσως να χορέψουν ένα βαλς ή να παρασυρθούν από τους ισπανικούς ρυθμούς ή απλά να θαυμάσουν και να εκτιμήσουν τη μουσική του Μωρίς Ραβέλ. Προσωπικά, με αυτό θα είμαι πολύ ευχαριστημένη.

Ποια είναι τα μελλοντικά σας σχέδια, μετά από αυτήν τη συναυλία;

Έχω άλλη μια συναυλία για δύο πιάνα, αυτή τη φορά με τον Γιώργο Παναγιωτόπουλο, τον Μάιο και μετά θα αφιερωθώ σε ολόκληρο το πιανιστικό έργο του Ιωσήφ Παπαδάτου, το οποίο θα ηχογραφήσω αλλά και θα παρουσιάσω μέχρι τον επόμενο Δεκέμβριο. Αυτα είναι τα πιο άμεσα σχέδια… σίγουρα όμως θα προκύψουν κι άλλες συνεργασίες και συναυλίες για το επόμενο ακαδημαϊκό έτος, οπότε και ελπίζω με πολλή χαρά να τα ξαναπούμε. Σας ευχαριστώ πολύ.

 

* * * * *

Maurice Ravel 150

Προπώληση εισιτηρίων: www.ticketservices.gr

Τηλεφωνικά: 210 7234567

Εκδοτήριο: Πανεπιστημίου 39, Αθήνα

* * * * *

Φιλολογικός Σύλλογος Παρνασσός

Πλατεία Αγ. Γεωργίου Καρύτση 8, Αθήνα

210 322 1917 – 5310

Πρόσβαση με μετρό: στάση <Πανεπιστήμιο>