Με επιτυχία ολοκληρώθηκε η μεγάλη στρατιωτική παρέλαση στο Βελιγράδι με την συμμετοχή 10.000 μελών των ενόπλων δυνάμεων της Σερβίας.
Ήταν η πρώτη στρατιωτική παρέλαση έπειτα από έντεκα χρόνια. Στην προηγούμενη στρατιωτική παρέλαση, το 2014, είχε παραστεί και ο πρόεδρος της Ρωσία Βλαντίμιρ Πούτιν.
Στην παρέλαση παρουσιάστηκε ο στρατιωτικός εξοπλισμός των σερβικών ενόπλων δυνάμεων. Εντύπωση προκάλεσαν τα σύγχρονα αντιαεροπορικά συστήματα όπως το ρωσικό «Pancir» και το κινέζικο «FK-3».
Για πρώτη φορά στο κοινό παρουσιάστηκαν τα νέα όπλα του σερβικού στρατού, το πυραυλικό σύστημα «PULS» και τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη «Hermes-900» που αποκτήθηκαν πρόσφατα από το Ισραήλ.
Την έκπληξη στην παρέλαση αποτέλεσε η υπέρπτηση δύο αεροσκαφών Rafale της γαλλικής πολεμικής αεροπορίας. Τα αεροσκάφη αυτά έφτασαν γι αυτόν τον σκοπό στην Σερβία και επέστρεψαν αμέσως στην Γαλλία χωρίς να προσγειωθούν. Σημειώνεται ότι η Σερβία υπέγραψε τον Αύγουστο του 2024 συμβόλαιο για την αγορά 12 καινούργιων αεροσκαφών Rafale.
Την στιγμή που πραγματοποιούνταν η στρατιωτική παρέλαση στο νέο Βελιγράδι οι φοιτητές διοργάνωναν συγκέντρωση με το σύνθημα «Ο στρατός ανήκει στον λαό».
Οι φοιτητικές οργανώσεις, αλλά και τα κόμματα της αντιπολίτευσης καταγγέλλουν ότι η σημερινή παρέλαση αποτελεί «επίδειξη δύναμης του καθεστώτος Βούτσιτς που σκοπό έχει να διχάσει και όχι να ενώσει την κοινωνία».
Οι φοιτητές στην Σερβία διαδηλώνουν για περισσότερους από δέκα μήνες κατά της διαφθοράς και της αδιαφάνειας ζητώντας την διεξαγωγή πρόωρων βουλευτικών εκλογών.
Οι φοιτητικές κινητοποιήσεις ξεκίνησαν με αφορμή την κατάρρευση του τσιμεντένιου γείσου στον σιδηροδρομικό σταθμό του Νόβι Σαντ, την 1η Νοεμβρίου του 2024, όταν σκοτώθηκαν 16 άνθρωποι.
Ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης μεταβαίνει τη Δευτέρα, 22 Σεπτεμβρίου, στη Νέα Υόρκη, για να μετάσχει στις εργασίες και τις επαφές της 80ής εβδομάδας υψηλού επιπέδου της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ. Ο πρωθυπουργός θα απευθύνει την ομιλία του ενώπιον της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ την Παρασκευή, 26 Σεπτεμβρίου.
Στην ομιλία του, σύμφωνα με κυβερνητικές πηγές, ο πρωθυπουργός θα αναφερθεί στο ρευστό διεθνές και περιφερειακό γεωπολιτικό περιβάλλον που διαμορφώνεται, στη θέση της Ελλάδας ως πυλώνα σταθερότητας μέσα σε αυτό, καθώς και στις προκλήσεις και στους κινδύνους, από την Ουκρανία μέχρι τη Μέση Ανατολή.
Το πρωί της ίδιας μέρας θα έχει συνάντηση με τον γενικό γραμματέα του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες, στην έδρα των Ηνωμένων Εθνών.
Νωρίτερα, την Τρίτη, 23 Σεπτεμβρίου, ο πρωθυπουργός θα συμμετάσχει στην δεξίωση που παραθέτει στη Νέα Υόρκη προς τιμήν των ηγετών, ο πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών Ντόναλντ Τραμπ.
Την Τετάρτη, 24 Σεπτεμβρίου, ο Κυριάκος Μητσοτάκης θα έχει δύο παρεμβάσεις στον ΟΗΕ που αφορούν, πρώτον, στην προστασία των ανηλίκων στο διαδίκτυο και, δεύτερον, στην τεχνητή νοημοσύνη και τη διεθνή ειρήνη και ασφάλεια. Η πρώτη θα γίνει το πρωί της Τετάρτης, σε εκδήλωση της Αυστραλίας για την προστασία των παιδιών στην ψηφιακή εποχή και η δεύτερη, το μεσημέρι της ίδιας μέρας, στην κεντρική εκδήλωση της Κορεατικής Προεδρίας του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, με θέμα «Τεχνητή Νοημοσύνη και Διεθνής Ειρήνη και Ασφάλεια».
Το μεσημέρι της Τετάρτης, 24 Σεπτεμβρίου, θα απευθύνει χαιρετισμό σε ομογενειακό γεύμα που συνδιοργανώνουν 28 ομογενειακές οργανώσεις όπου -μεταξύ άλλων, θα παρευρεθούν εκπρόσωποι των AHEPA, HALC PSEKA, AHI, HANC, HACC. Στην εκδήλωση θα παρασημοφορηθούν επιφανείς ομογενείς.
Το βράδυ της Τετάρτης, 24 Σεπτεμβρίου, ο Κυριάκος Μητσοτάκης θα παραστεί και θα απευθύνει σύντομο μήνυμα στην τελετή βράβευσης του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου με το βραβείο Templeton. Ο πρωθυπουργός θα συναντηθεί νωρίτερα με τον κ. Βαρθολομαίο.
Επίσης, κατά τη διάρκεια της παραμονής του στη Νέα Υόρκη, ο πρωθυπουργός θα έχει συναντήσεις με σειρά επενδυτών, καθώς και με εκπροσώπους μεγάλων εταιρειών που δραστηριοποιούνται, μεταξύ άλλων, στους τομείς της ενέργειας, της άμυνας και της φαρμακοβιομηχανίας.
Ο Κυριάκος Μητσοτάκης θα έχει την ευκαιρία να παρουσιάσει τις επενδυτικές προοπτικές της ελληνικής οικονομίας, η οποία πετυχαίνει πρωτογενή πλεονάσματα και δίνει τη δυνατότητα στην κυβέρνηση να προχωρά σε μειώσεις φόρων, σε μια περίοδο διεθνούς ρευστότητας και αστάθειας.
Στο πλαίσιο της συμμετοχής του στην εβδομάδα υψηλού επιπέδου της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, ο πρωθυπουργός θα έχει συναντήσεις με ηγέτες, μεταξύ των οποίων: με τον πρόεδρο της Κύπρου Νίκο Χριστοδουλίδη (Τρίτη, 23 Σεπτεμβρίου), με τον πρόεδρο της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν (Τρίτη, 23 Σεπτεμβρίου), με τον πρόεδρο του Αζερμπαϊτζάν Ιλχάμ Αλίεφ (Τρίτη, 23 Σεπτεμβρίου), με τον πρόεδρο της Υεμένης Ρασάντ αλ Αλίμι (Τρίτη, 23 Σεπτεμβρίου), με τον πρίγκιπα-διάδοχο του Κουβέιτ, σεΐχη Σαμπάχ Χαλέντ Αλ-Χαμάντ Αλ-Σαμπάχ (Πέμπτη, 25 Σεπτεμβρίου), με τον μεταβατικό πρόεδρο της Συρίας Αχμέντ Αλ-Σαράα (Τετάρτη, 24 Σεπτεμβρίου).
Ο πρωθυπουργός, θα έχει ακόμα, όπως κάθε χρόνο, συναντήσεις με εκπροσώπους μεγάλων αμερικανο-εβραϊκών οργανώσεων.
Ο Κυριάκος Μητσοτάκης θα έχει ακόμα επαφές με μεγάλα διεθνή μέσα ενημέρωσης. Την Τετάρτη, 24 Σεπτεμβρίου, είναι προσκεκλημένος στον κύκλο ειδικών συζητήσεων της «Wall Street Journal» με αφορμή τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ (Journal House UNGA). «Is Greece back?», είναι ο τίτλος της συζήτησης που θα έχει ο πρωθυπουργός με την αρχισυντάκτρια της WSJ, Έμμα Τάκερ.
Την Παρασκευή, 26 Σεπτεμβρίου, θα παραχωρήσει ζωντανή συνέντευξη στην τηλεόραση του Bloomberg.
Σε πλήρη εξέλιξη βρίσκονται οι εργασίες αποκατάστασης και συντήρησης στις μεταλλικές αρχιτεκτονικές κατασκευές του Σαντιάγκο Καλατράβα στο Ολυμπιακό Αθλητικό Κέντρο Αθηνών (ΟΑΚΑ), ένα έργο τεχνικά απαιτητικό και μοναδικό σε παγκόσμια κλίμακα.
Οι παρεμβάσεις περιλαμβάνουν:
– Αποσυναρμολόγηση μεταλλικών τμημάτων από εναερίτες τεχνικούς με χρήση εξειδικευμένων μέσων πρόσβασης και προστασίας.
– Μεταφορά και καθαρισμό των στοιχείων με υδροβολή και αμμοβολή, για την πλήρη απομάκρυνση παλαιών επιστρώσεων και σκουριάς.
– Λεπτομερή έλεγχο για τον εντοπισμό φθορών ή τοπικών διαβρώσεων και άμεση αποκατάσταση.
– Εφαρμογή αντισκωριακού υποστρώματος και τριών διαδοχικών στρώσεων βαφής, με αυστηρά καθορισμένο πάχος επιστρώσεων.
– Χρήση τεχνολογίας λέιζερ υψηλής ακρίβειας στο Ολυμπιακό Ποδηλατοδρόμιο, για την απομάκρυνση σκουριάς και την προστασία ευπαθών σημείων της οροφής.
– Η συνδυαστική χρήση προηγμένων μεθόδων και η υψηλή τεχνική εξειδίκευση καθιστούν το έργο πρότυπο διεθνώς, εξασφαλίζοντας ότι οι εμβληματικές κατασκευές του ΟΑΚΑ θα συνεχίσουν να κοσμούν και να προστατεύουν τον χώρο για τις επόμενες δεκαετίες.
Ο Συντονιστής Γενικός Διευθυντής του ΟΑΚΑ, Κωνσταντίνος Χαλιορής, δήλωσε χαρακτηριστικά: «Η αποκατάσταση των κατασκευών του Santiago Calatrava αποτελεί για εμάς όχι μόνο ένα τεχνικό εγχείρημα αλλά και μια ουσιαστική επένδυση στο μέλλον του ΟΑΚΑ και του ελληνικού αθλητισμού. Με σεβασμό στην αρχιτεκτονική κληρονομιά και με την αξιοποίηση της πιο σύγχρονης τεχνολογίας, διασφαλίζουμε ότι οι εγκαταστάσεις μας θα παραμείνουν ασφαλείς, λειτουργικές και εμβληματικές για τις επόμενες γενιές».
Αναλυτικά το μήνυμα του:
«Οι εργασίες αποκατάστασης και συντήρησης στις μεταλλικές αρχιτεκτονικές κατασκευές του Santiago Calatrava στο Ολυμπιακό Αθλητικό Κέντρο Αθηνών βρίσκονται σε πλήρη εξέλιξη, αποτελώντας ένα τεχνικά απαιτητικό και παγκοσμίως μοναδικό έργο. Στις εμβληματικές κατασκευές, όπως το Ολυμπιακό Ποδηλατοδρόμιο, οι πύλες εισόδου στην οδό Κύμης και στον σταθμό Ειρήνης, καθώς και στην Αγορά, πραγματοποιούνται εργασίες μεγάλης κλίμακας που συνδυάζουν τεχνολογία αιχμής, υψηλή εξειδίκευση και αυστηρή τήρηση των προτύπων ασφαλείας.
Οι εναερίτες τεχνικοί, εξοπλισμένοι με ειδικά μέσα πρόσβασης και προστασίας, προχωρούν σε αποσυναρμολόγηση των μεταλλικών τεμαχίων. Τα στοιχεία αυτά μεταφέρονται σε ειδικά διαμορφωμένους χώρους, όπου ακολουθείται διαδικασία καθαρισμού πολλαπλών σταδίων: αρχικά εφαρμόζεται υδροβολή και αμμοβολή με στόχο την πλήρη απομάκρυνση των υπολειμμάτων παλαιάς βαφής και της επιφανειακής σκουριάς. Στη συνέχεια, πραγματοποιείται λεπτομερής έλεγχος ώστε να εντοπιστούν φθορές ή τοπικές διαβρώσεις, οι οποίες αποκαθίστανται πριν την εφαρμογή νέων επικαλύψεων.
Η βαφή γίνεται με ειδικό αντισκωριακό υπόστρωμα, που εξασφαλίζει υψηλή αντοχή σε οξειδωτικές συνθήκες και παρατείνει τον κύκλο ζωής του μετάλλου. Ακολουθούν τρεις διαδοχικές στρώσεις χρώματος με αυστηρά καθορισμένο πάχος επιστρώσεων, ώστε να επιτευχθεί ομοιόμορφη προστασία και να πληρούνται τα διεθνή πρότυπα αντοχής σε περιβαλλοντικές καταπονήσεις.
Στο Ολυμπιακό Ποδηλατοδρόμιο, η διαδικασία είναι ακόμη πιο καινοτόμα: χρησιμοποιείται τεχνολογία λέιζερ υψηλής ακρίβειας για την απομάκρυνση της σκουριάς και την τοπική αποκατάσταση ευπαθών σημείων της οροφής. Η τεχνική αυτή ελαχιστοποιεί τη μηχανική καταπόνηση του μετάλλου, επιτυγχάνοντας ταυτόχρονα εξαιρετική καθαρότητα επιφανειών και αυξημένη διάρκεια ζωής των νέων επιστρώσεων.
Η συνδυαστική χρήση υδροβολής, αμμοβολής, αντισκωριακών επικαλύψεων και λέιζερ καθιστά το έργο μοναδικό διεθνώς, τόσο για το εύρος των εφαρμοζόμενων μεθόδων όσο και για το επίπεδο εξειδίκευσης που απαιτείται. Η αποκατάσταση των κατασκευών του Calatrava δεν αποτελεί απλώς μια εργασία συντήρησης, αλλά ένα τεχνικό και επιστημονικό εγχείρημα που ενώνει την αρχιτεκτονική αισθητική με την τεχνολογική καινοτομία, διασφαλίζοντας ότι αυτά τα εμβληματικά έργα θα συνεχίσουν να κοσμούν και να προστατεύουν τον χώρο για τις επόμενες δεκαετίες.
Συνεχίζουμε… »
Το υπουργείο Υγείας και Ανθρωπίνων Υπηρεσιών την Ηνωμένων Πολιτειών (HHS) κάλεσε ανοιχτά την Ουάσιγκτον να τερματίσει κάθε δεσμό με το κινεζικό σύστημα μεταμοσχεύσεων οργάνων, τονίζοντας τις «σοβαρές και μακροχρόνιες ανησυχίες» για την προέλευση των οργάνων που χρησιμοποιούνται στην Κίνα.
Σε ανάρτησή του στην πλατφόρμα Χ, το HHS υπογράμμισε: «Στην Κίνα, η πρακτική της εξαναγκαστικής αφαίρεσης οργάνων από κρατούμενους συνεχίζεται για πάνω από είκοσι χρόνια. Για να επιβεβαιώσει την ιερότητα της ανθρώπινης ζωής, η Αμερική πρέπει να διακόψει τους δεσμούς της με το σύστημα μεταμόσχευσης οργάνων της Κίνας», παραπέμποντας σε ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα The Baltimore Sun με τίτλο «Η συνενοχή της Αμερικής στην αφαίρεση οργάνων της Κίνας».
Η παρέμβαση του υπουργείου έλαβε χώρα δύο μέρες μετά την αναμετάδοση από ανοιχτό μικρόφωνο της συνομιλίας ανάμεσα στον Κινέζο ηγέτη Σι Τζινπίνγκ και τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντίμιρ Πούτιν, κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής παρέλασης για τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η μεταξύ τους στιχομυθία προκάλεσε παγκόσμια αναστάτωση, καθώς οι δύο ηγέτες ακούστηκαν να συζητούν για την προοπτική παράτασης της ζωής μέσω επαναλαμβανόμενων μεταμοσχεύσεων. «Προβλέπεται σε αυτόν τον αιώνα να υπάρχει πιθανότητα να ζήσει κανείς μέχρι τα 150», φέρεται να απάντησε ο Σι στον Πούτιν όταν εκείνος παρατήρησε ότι «τα ανθρώπινα όργανα μπορούν να μεταμοσχεύονται συνεχώς, οι άνθρωποι να παραμένουν νέοι και να επιτευχθεί ακόμα και αθανασία».
Το απόσπασμα αυτό του διαλόγου τους αναπόφευκτα έστρεψε την παγκόσμια προσοχή στις μεταμοσχεύσεις οργάνων στην Κίνα.
Σκάνδαλα και καταγγελίες
Το HHS υπενθύμισε επίσης πρόσφατο αμερικανικό «εγχώριο σκάνδαλο», όπου εντοπίστηκαν πάνω από 100 περιπτώσεις στις οποίες η αφαίρεση οργάνων πραγματοποιήθηκε σε ασθενείς που παρουσίαζαν ακόμη σημάδια ζωής ή δεν είχαν επιβεβαιωμένη καρδιακή παύση. Όμως, όπως τόνισε, το πρόβλημα στην Κίνα είναι «πολύ βαθύτερο και συστημικό». Το «εγχώριο σκάνδαλο» παρόλα αυτά «δεν αποτελεί μεμονωμένο περιστατικό», αναφέρει το άρθρο σχολιασμού, το οποίο επισημαίνει την εδώ και δεκαετίες εξαναγκαστική αφαίρεση οργάνων στην Κίνα που στοχοποιεί κρατούμενους συνείδησης.
Η πρακτική της εξαναγκαστικής αφαίρεσης οργάνων στην Κίνα έχει καταγραφεί και τεκμηριωθεί εδώ και δεκαετίες, με κύρια θύματα ασκούμενους της πνευματικής άσκησης Φάλουν Γκονγκ, καθώς και άλλες ομάδες κρατουμένων συνείδησης. Το Φάλουν Γκονγκ που βασίζεται στις αρχές της αλήθειας, της καλοσύνης και της ανεκτικότητας, αποτελεί στόχο μαζικής καταστολής του κινεζικού καθεστώτος από το 1999.
Το 2019, το ανεξάρτητο Δικαστήριο για την Κίνα (China Tribunal) στο Λονδίνο κατέληξε πέραν πάσης αμφιβολίας ότι πραγματοποιούνται εξαναγκαστικές αφαιρέσεις οργάνων στην Κίνα, σε μεγάλη κλίμακα. Στην τελική του έκθεση, το 2020, το δικαστήριο κατέστησε σαφές ότι δεν υπάρχουν αποδείξεις πως η πρακτική αυτή έχει σταματήσει.
Οι αποκαλύψεις και οι δηλώσεις Σι-Πούτιν έφτασαν μέχρι το αμερικανικό Κογκρέσο. Ο πρόεδρος της Βουλής των Αντιπροσώπων, Μάικ Τζόνσον (Ρεπουμπλικανός/Λουιζιάνα) χαρακτήρισε το περιστατικό «πολύ αποκαλυπτικό» και δήλωσε: «Έχουμε ακούσει φρικτές ιστορίες για μεταμοσχεύσεις οργάνων στην Κίνα, όπου τα παίρνουν χωρίς τη συναίνεση των θυμάτων. Αν οι ίδιοι οι ηγέτες μιλούν για αυτό, τότε πρέπει να ανησυχούμε σοβαρά».
Η Βουλή των Αντιπροσώπων ψήφισε τον Μάιο δύο νομοσχέδια που στοχεύουν στην επιβολή κυρώσεων για την αντιμετώπιση της αφαίρεσης οργάνων χωρίς συναίνεση. Τα σχέδια νόμου βρίσκονται πλέον σε αναμονή για να συζητηθούν στη Γερουσία.
Διεθνείς επιπτώσεις
Η διαρροή της συνομιλίας προκάλεσε άμεση αντίδραση του κινεζικού καθεστώτος. Το κρατικό δίκτυο CCTV προσπάθησε να αφαιρέσει κάθε αναφορά από διεθνή μέσα, απαιτώντας ακόμη και από το Reuters να κατεβάσει το σχετικό βίντεο. Ωστόσο, το υλικό είχε ήδη διαδοθεί ευρέως εντός και εκτός Κίνας.
Η διεθνής ανησυχία γύρω από το ζήτημα αυξάνεται, με οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων να καλούν κυβερνήσεις και πανεπιστημιακά νοσοκομεία να διακόψουν κάθε συνεργασία με κινεζικά ιατρικά ιδρύματα που εμπλέκονται σε μεταμοσχεύσεις. Οι ειδικοί προειδοποιούν για «πανταχού παρόν» εμπόριο οργάνων του ΚΚΚ
Η ανησυχία για το ζήτημα δεν περιορίζεται μόνο στους πολιτικούς. Σύμφωνα με ρεπορτάζ του NTD Evening News, το HHS επιδιώκει να προστατεύσει τους Αμερικανούς πολίτες ώστε να μην γίνουν άθελά τους συνένοχοι σε παράνομες μεταμοσχεύσεις. Το παράδειγμα της Αμερικής θα πρέπει να ακολουθήσουν και οι χώρες της Ευρώπης.
Όπως εξήγησε ο Δρ Γουέλτον Γκίλκριζ, αναπληρωτής διευθυντής του παγκόσμιου οργανισμού Doctors Against Forced Organ Harvesting (Γιατροί κατά των εξαναγκαστικών αφαιρέσεων οργάνων – DAFOH), οι εξαναγκαστικές αφαιρέσεις οργάνων στην Κίνα δεν είναι ένα μεμονωμένο περιστατικό αλλά συνιστούν ένα «πανταχού παρόν σύστημα» που λειτουργεί με την κάλυψη του Κομμουνιστικού Κόμματος Κίνας (ΚΚΚ).
Ο Δρ Γκίλκριζ υπογράμμισε ότι το ΚΚΚ εφαρμόζει ένα «σχέδιο δολοφονίας για κέρδος», αφαιρώντας όργανα από κρατούμενους συνείδησης εν ζωή, συχνά από ασκούμενους του Φάλουν Γκονγκ, οι οποίοι διώκονται βάναυσα από το 1999.
Το HHS, σύμφωνα με το ίδιο ρεπορτάζ, εργάζεται σε δύο επίπεδα: στο εσωτερικό, αναμορφώνοντας το σύστημα μεταμοσχεύσεων μετά από σκάνδαλα με «ζωντανούς δότες», και στο εξωτερικό, καλώντας σε διακοπή δεσμών με το κινεζικό καθεστώς, το οποίο έχει καταστήσει το εμπόριο οργάνων «βιομηχανία θανάτου».
Η έκκληση του HHS αναδεικνύει την ηθική διάσταση του ζητήματος. Εάν οι Ηνωμένες Πολιτείες συνεχίσουν να συνεργάζονται με την Κίνα στον τομέα των μεταμοσχεύσεων, τότε υπάρχει κίνδυνος συνενοχής σε ένα από τα μεγαλύτερα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας στον 21ο αιώνα. Κάθε χώρα που σέβεται τους πολίτες της θα πρέπει να πράξει ανάλογα.
Όπως καταλήγει το άρθρο γνώμης που επικαλέστηκε το HHS στην Baltimore Sun: «Για να επιβεβαιώσουμε την ιερότητα της ανθρώπινης ζωής, πρέπει να διακόψουμε κάθε δεσμό με το κινεζικό σύστημα μεταμόσχευσης».
Έντονες ανησυχίες εγείρονται στο Λονδίνο και το Παρίσι, καθώς οι οικονομολόγοι προειδοποιούν ότι το αυξανόμενο χρέος, η εύθραυστη πολιτική κατάσταση και η ανησυχία των αγορών ασκούν πίεση στα δημόσια ταμεία της Βρετανίας και της Γαλλίας – της δεύτερης και τρίτης μεγαλύτερης οικονομίας της Ευρώπης αντίστοιχα.
Καμία από τις δύο χώρες δεν αντιμετωπίζει άμεση χρηματοπιστωτική κρίση, σύμφωνα με τους αναλυτές, ωστόσο και οι δύο είναι ευάλωτες στο είδος της συσσώρευσης χρέους, της εύθραυστης δημοσιονομικής αξιοπιστίας και των πολιτικών δυσκολιών που συχνά προηγούνται κρίσεων στο παρελθόν.
Στο Ηνωμένο Βασίλειο και στη Γαλλία, το δημόσιο χρέος έχει εκτοξευθεί σε ανησυχητικά επίπεδα, το υψηλότερο από τη δεκαετία του 1960 για το Λονδίνο και το μεγαλύτερο στην ευρωζώνη για το Παρίσι.
Με τα υψηλά επίπεδα δανεισμού και τις διακυμάνσεις των επιτοκίων, η εξυπηρέτηση του χρέους γίνεται όλο και πιο δαπανηρή.
Οι παρουσιάσεις των εθνικών προϋπολογισμών αναμένονται το φθινόπωρο, τον Οκτώβριο στη Γαλλία και τον Νοέμβριο στη Βρετανία, και αναμένεται να δοκιμάσουν την ικανότητα των κυβερνήσεών τους να εξισορροπήσουν αντικρουόμενες δημοσιονομικές και πολιτικές πιέσεις.
Η εύθραυστη πολιτική κατάσταση επιτείνει περαιτέρω την ανησυχία των αγορών.
Στο Λονδίνο, η κυβέρνηση των Εργατικών υπό τον πρωθυπουργό Κιρ Στάρμερ δέχεται πίεση από τους ίδιους τους δημοσιονομικούς κανόνες που έχει θέσει, οι οποίοι περιορίζουν τη δυνατότητά της να αυξήσει τις δαπάνες ή να μειώσει τους φόρους.
Στο Παρίσι, ο Πρόεδρος Μακρόν πρέπει να κυβερνήσει χωρίς κοινοβουλευτική πλειοψηφία, μετά την κατάρρευση της κυβέρνησης στις 8 Σεπτεμβρίου, γεγονός που καθιστά τη διαδικασία έγκρισης του προϋπολογισμού αμφίρροπη και τις αγορές νευρικές.
Επικαλούμενη την πολιτική αστάθεια και το αυξανόμενο χρέος, η Fitch Ratings υποβάθμισε στις 12 Σεπτεμβρίου την πιστοληπτική ικανότητα της Γαλλίας στο χαμηλότερο επίπεδο που έχει καταγραφεί ποτέ.
«Υπάρχουν σίγουρα προειδοποιητικά σημάδια και πίεση στη Βρετανή Υπουργό Οικονομικών Ρέιτσελ Ριβς και στη νέα κυβέρνηση της Γαλλίας να δράσουν», δήλωσε ο Ρας Μουλντ, διευθυντής επενδύσεων στην AJ Bell, μιλώντας στην Epoch Times.
Πρόσθεσε ότι τα κομματικά συμφέροντα και «η απροθυμία της κοινής γνώμης» για περικοπές δαπανών και αυξήσεις φόρων περιορίζουν τις επιλογές των κυβερνήσεων.
Το δημόσιο χρέος της Βρετανίας ανέρχεται στο 96,1% του ΑΕΠ, το υψηλότερο από τη δεκαετία του 1960, ενώ της Γαλλίας στο 114%, από τα μεγαλύτερα στην ευρωζώνη.
Η εξυπηρέτηση του χρέους έχει γίνει ακριβότερη καθώς η Τράπεζα της Αγγλίας αύξησε τα επιτόκια από το 2021 για να καταπολεμήσει τον πληθωρισμό, ο οποίος έχει πλέον υποχωρήσει στο 4%, αυξάνοντας το κόστος δανεισμού του Δημοσίου.
Στη Γαλλία, όπου τα επιτόκια καθορίζονται από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ), ο δανεισμός επίσης έχει γίνει πιο ακριβός: το βασικό επιτόκιο της ΕΚΤ εκτινάχθηκε από το μηδέν το 2022 σε πάνω από 4% πέρυσι, πριν μειωθεί λίγο πάνω από το 2% τον Ιούνιο.
Πολιτική, χρέος και ενδεχόμενοι «πυροδότες» κρίσης
Στην ανάλυσή τους, που μοιράστηκαν με τους Epoch Times, οι οικονομολόγοι της Capital Economics με έδρα το Λονδίνο ανέφεραν ότι πολλές από τις συνθήκες που έχουν οδηγήσει σε δημοσιονομικές κρίσεις στο παρελθόν είναι σήμερα παρούσες στη Βρετανία.
«Αυτό δεν σημαίνει ότι μια δημοσιονομική κρίση στο Ηνωμένο Βασίλειο είναι άμεση ή αναπόφευκτη. Το συστατικό που λείπει είναι ένας “πυροδότης”», σημειώνει η οικονομική ενημέρωση της εταιρείας στις 5 Σεπτεμβρίου.
Η κυβέρνηση των Εργατικών, που εκλέχθηκε το 2024 με δέσμευση στη δημοσιονομική υπευθυνότητα, τόνισε την κακή κληρονομιά που παρέλαβε: μια «μαύρη τρύπα» 22 δισ. λιρών (29,6 δισ. δολ.) στα δημόσια οικονομικά από την προηγούμενη συντηρητική κυβέρνηση.
Οι προσπάθειές της να περικόψει τις δημόσιες δαπάνες έχουν συναντήσει αντίσταση από τους ίδιους τους βουλευτές της.
Οι οικονομολόγοι εκτιμούν ότι αυτά τα εμπόδια αφήνουν τη Ριβς αντιμέτωπη με μια δύσκολη εξισορρόπηση, καθώς οι κανόνες της δεν επιτρέπουν περαιτέρω αυξήσεις φόρων ούτε την επιστροφή στη λιτότητα για τις δημόσιες υπηρεσίες.
«Ό,τι κι αν κάνει η Υπουργός Οικονομικών στον προϋπολογισμό της 26ης Νοεμβρίου, η κυβέρνηση πρέπει να συνεχίσει να προβάλλει τη σημαία της δημοσιονομικής ευπρέπειας για να διατηρήσει τις αγορές ομολόγων στο πλευρό της», αναφέρει η Capital Economics.
«Χρειάζεται να πείσει τις αγορές ομολόγων για τη δέσμευσή της στη δημοσιονομική πειθαρχία, ενώ ταυτόχρονα να μειώσει το έλλειμμα με μετρημένο και σταδιακό τρόπο».
Η εταιρεία απαρίθμησε πιθανούς «πυροδότες» για μια δημοσιονομική κρίση στο Ηνωμένο Βασίλειο: πολιτικοί που παραβιάζουν τους ίδιους τους κανόνες τους, αποτυχία περικοπών δαπανών ή αύξησης φόρων, παγκόσμια προβλήματα στις αγορές ή απώλεια εμπιστοσύνης των επενδυτών στη Ριβς.
Στη Γαλλία, ο νεοδιορισμένος πρωθυπουργός Σεμπαστιέν Λεκονύ αντιμετωπίζει την πρόκληση να αποκαταστήσει τη σταθερότητα και να τερματίσει το αδιέξοδο στον προϋπολογισμό, μετά την αποτυχία του προκατόχου του Φρανσουά Μπαϊρού να περάσει προτάσεις που περιλάμβαναν την κατάργηση δύο αργιών και την αύξηση φόρων περίπου 20 δισ. δολαρίων.
Τα σχέδια αυτά προκάλεσαν αντιδράσεις από τον Εθνικό Συναγερμό της Μαρίν Λεπέν.
Ο Αλεξάντρ ντελ Βαλ, Γαλλοϊταλός καθηγητής γεωπολιτικής και διεθνών σχέσεων στο IPAG Business School, δήλωσε στην Epoch Times ότι οι ίδιες προκλήσεις θα επανεμφανιστούν υπό τον Λεκονύ.
«Η νέα κυβέρνηση δεν σκοπεύει να κάνει ουσιαστικές περικοπές στις δημόσιες δαπάνες. Η πολιτική τάξη πρέπει να καταλάβει ότι δεν μπορείς να προσθέτεις φόρους πάνω σε φόρους. Ο κόσμος έχει κουραστεί. Η Γαλλία βρίσκεται σε πολύ επικίνδυνη κατάσταση», είπε.
Ο ντελ Βαλ κατηγόρησε την κυβέρνηση για σπατάλη, δείχνοντας έργα τοπικής αυτοδιοίκησης με υψηλό κόστος, την ανάθεση εργασιών δημοσίων υπαλλήλων σε διεθνείς συμβούλους και τους υψηλούς μισθούς κυβερνητικών στελεχών.
Για την εκτόνωση της έντασης, ο Λεκονύ απέσυρε την πρόταση Μπαϊρού για την κατάργηση δύο αργιών και ανακοίνωσε ότι τα ισόβια προνόμια για πρώην κυβερνητικά στελέχη θα καταργηθούν από 1η Ιανουαρίου 2026.
Για πρώην πρωθυπουργούς, η αστυνομική προστασία θα περιορίζεται σε τρία χρόνια, με δυνατότητα επέκτασης μόνο για λόγους ασφαλείας, ενώ η χρήση κρατικού αυτοκινήτου και οδηγού θα περιορίζεται σε δέκα χρόνια.
Οι αλλαγές αναμένεται να εξοικονομήσουν περίπου 4,4 εκατ. ευρώ (5,2 εκατ. δολ.) ετησίως.
Ο ντελ Βαλ ζήτησε βαθύτερες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις για την ενίσχυση της δημοσιονομικής πειθαρχίας, όπως τον λεγόμενο «χρυσό κανόνα» στη δημοσιονομική πολιτική, που επιτρέπει ελλείμματα μόνο για χρηματοδότηση μακροπρόθεσμων επενδύσεων και όχι καθημερινών δαπανών.
Πρόσθεσε, όμως, ότι η Γαλλία δύσκολα θα τον υιοθετήσει, καθώς οι ηγέτες φοβούνται τις λαϊκές αντιδράσεις.
Κίνδυνοι, ΔΝΤ και αγορές
Βρετανοί οικονομολόγοι, όπως ο Τζαγκτζίτ Τσάντα, πρώην επικεφαλής του Εθνικού Ινστιτούτου Οικονομικών και Κοινωνικών Ερευνών του Ηνωμένου Βασιλείου, προειδοποιούν ότι η χώρα αντιμετωπίζει πιέσεις που θυμίζουν τη δεκαετία του 1970, όταν αναγκάστηκε να ζητήσει βοήθεια από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ).
Ο Μουλντ διαφωνεί.
«Η Βρετανία στην πραγματικότητα δεν χρειαζόταν εκείνο το δάνειο στο τέλος, και το αποπλήρωσε εξαιρετικά γρήγορα. Άρα πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί με το πώς το διατυπώνουμε», είπε.
Σύμφωνα με την Capital Economics, η πιθανότητα διάσωσης από το ΔΝΤ σε οποιαδήποτε από τις δύο χώρες είναι «εκτός πραγματικότητας».
Ωστόσο, προειδοποίησε ότι οι συνθήκες επιδεινώνονται και οι αποδόσεις των ομολόγων έχουν αυξηθεί σε σχέση με τα επιτόκια χωρίς κίνδυνο και στις δύο χώρες.
Αυτές οι αποδόσεις αντιπροσωπεύουν το επιτόκιο που πρέπει να πληρώνουν οι κυβερνήσεις στους επενδυτές όταν δανείζονται, οπότε μια άνοδος σηματοδοτεί τόσο υψηλότερο κόστος δανεισμού όσο και αυξημένη ανησυχία των αγορών για τη δημοσιονομική πολιτική.
Η απόδοση του 30ετούς βρετανικού ομολόγου έφτασε στο περίπου 5,7% στις 2 Σεπτεμβρίου, το υψηλότερο επίπεδο από το 1998, αντανακλώντας την αυξανόμενη ανησυχία των επενδυτών για τη δημοσιονομική πολιτική.
Η απόδοση του 10ετούς γαλλικού ομολόγου, που ήταν κοντά στο μηδέν το 2020, σήμερα κινείται πάνω από το 3,4%.
Η Capital Economics πρόσθεσε ότι η Βρετανία έχει γίνει πιο εξαρτημένη από ξένους επενδυτές για τη διακράτηση του χρέους της, γεγονός που αυξάνει τον κίνδυνο απότομης απόσυρσης σε περιόδους κρίσης.
Παρόλα αυτά, η εταιρεία δεν αναμένει ότι η Βρετανία θα αναγκαστεί σε διάσωση από το ΔΝΤ.
Στη Γαλλία, η κατάρρευση της κυβέρνησης πιθανότατα θα αφήσει το έλλειμμα του προϋπολογισμού υψηλό και το χρέος σε ανοδική πορεία, σημείωσε η Capital Economics, προσθέτοντας ότι τα περιθώρια (spreads) των γαλλικών ομολόγων μπορεί να αυξηθούν περαιτέρω, ίσως και πάνω από τα ιταλικά, αν και βλέπει μικρό κίνδυνο γενικευμένης μετάδοσης στην ευρωζώνη.
«Οι αγορές ομολόγων παρακολουθούν με ιδιαίτερη προσοχή», δήλωσε ο Μουλντ. «Αν υπάρξουν περαιτέρω υποβαθμίσεις του γαλλικού χρέους, τότε ορισμένα επενδυτικά ταμεία μπορεί να μην μπορούν ή να μην θέλουν να το διακρατήσουν. Αυτό είναι μια δύσκολη κατάσταση για τη Γαλλία».
Πρόσθεσε ότι, παρόλο που η Βρετανία έχει περισσότερη ευελιξία εκτός ευρωζώνης, τα δημόσια οικονομικά της έχουν επιδεινωθεί σημαντικά την τελευταία δεκαετία.
Σήμερα, το κόστος δανεισμού της είναι υψηλότερο από αυτό χωρών όπως η Πορτογαλία, η Ιταλία και η Ελλάδα, που κάποτε βρίσκονταν στο επίκεντρο της ευρωπαϊκής κρίσης χρέους.
Ο Αμερικανός Πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ ανακοίνωσε ότι θα υποδεχθεί τον Τούρκο ομόλογό του, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, στον Λευκό Οίκο στις 25 Σεπτεμβρίου 2025. Σύμφωνα με τον ίδιο, στην ατζέντα βρίσκονται σημαντικές συμφωνίες εμπορικού και αμυντικού χαρακτήρα – από μια «ευρείας κλίμακας» αγορά αεροσκαφών της Boeing, έως μια «μεγάλη συμφωνία» για μαχητικά F-16, καθώς και η συνέχιση των συνομιλιών για το πρόγραμμα των F-35, «που αναμένεται να ολοκληρωθούν θετικά». «Με τον Πρόεδρο Ερντογάν είχαμε πάντα πολύ καλή σχέση. Ανυπομονώ να τον δω στις 25 του μηνός!» γράφει ο Τραμπ, δίνοντας προσωπικό τόνο σε μια συνάντηση που όμως επισκιάζεται από επίμαχα ζητήματα.
Η συνάντηση αυτή πραγματοποιείται σε μια περίοδο όπου οι σχέσεις Ουάσιγκτον-Άγκυρας παραμένουν σύνθετες. Παρά τους θερμούς προσωπικούς δεσμούς Τραμπ–Ερντογάν από την πρώτη θητεία του Αμερικανού προέδρου, η περίοδος 2017–2021 σημαδεύτηκε από εντάσεις λόγω της συνεργασίας των ΗΠΑ με τους Κούρδους στη Συρία και κυρίως λόγω των δεσμών της Τουρκίας με τη Μόσχα. Η απόφαση της Άγκυρας να προμηθευτεί το ρωσικό αντιαεροπορικό σύστημα S-400 το 2019 εξόργισε την Ουάσιγκτον, που σε αντίποινα ακύρωσε την προγραμματισμένη πώληση μαχητικών F-35 στην Τουρκία και απέβαλε τη χώρα από το πολυεθνικό πρόγραμμα συμπαραγωγής του αεροσκάφους. Έκτοτε, η Τουρκία αποκλείστηκε από το stealth μαχητικό που η ίδια είχε συμβάλει να αναπτυχθεί, ενώ υπέστη και αμερικανικές κυρώσεις βάσει του νόμου CAATSA το 2020, γεγονός που «πάγωσε» τη διμερή αμυντική συνεργασία. Σε αυτό το ιστορικό πλαίσιο, η επικείμενη συνάντηση στον Λευκό Οίκο αποκτά ιδιαίτερη σημασία, καθώς σηματοδοτεί προσπάθεια επαναπροσέγγισης μέσω μεγάλων συμφωνιών – αλλά όχι χωρίς αντιδράσεις. Μένει να φανεί, σε βάθος χρόνου, αν αυτή η προσέγγιση του Τραμπ είναι καθαρά οικονομική ή ένας τακτικός ελιγμός.
Boeing, F-16 και F-35: Το παζάρι των συμφωνιών
Κεντρικό κομμάτι των συνομιλιών Τραμπ-Ερντογάν θα είναι οι επιχειρηματικές συμφωνίες. Ο Τραμπ ανέφερε ρητά μια πιθανή μαζική αγορά πολιτικών αεροσκαφών Boeing από την Τουρκία. Πράγματι, δημοσιεύματα αναφέρουν ότι η Boeing βρίσκεται κοντά στο να εξασφαλίσει παραγγελία-μαμούθ έως 250 νέων αεροσκαφών από την Τουρκία, η οποία ενδέχεται να ανακοινωθεί με την ευκαιρία της επίσκεψης Ερντογάν. Ο ίδιος ο Ερντογάν φέρεται -κατά την τουρκική αντιπολίτευση- να υποσχέθηκε 300 επιβατικά αεροσκάφη Boeing ως αντάλλαγμα για να κλείσει το πολυπόθητο ραντεβού με τον Τραμπ. Ανώτατο στέλεχος της Turkish Airlines επιβεβαίωσε ότι εδώ και καιρό συζητούν με την αμερικανική εταιρεία την αγορά νέων αεροπλάνων, αλλά τόνισε πως «δεν έχει ληφθεί ακόμη οριστική απόφαση». Με άλλα λόγια, η φημολογούμενη τεράστια συμφωνία με τη Boeing είναι ακόμη στα σκαριά – αν και όλα δείχνουν ότι Ουάσιγκτον και Άγκυρα προετοιμάζουν το έδαφος για ένα ηχηρό εμπορικό ντηλ που θα ικανοποιήσει και τις δύο πλευρές.
Στην άμυνα, η προσοχή στρέφεται στα μαχητικά αεροσκάφη. Μετά τον αποκλεισμό της από τα F-35, η Τουρκία έχει επιδοθεί σε μια προσπάθεια αναβάθμισης της Πολεμικής της Αεροπορίας μέσω των F-16. Η Άγκυρα έχει ζητήσει την αγορά 40 καινούριων F-16 Block 70 και κιτ εκσυγχρονισμού για δεκάδες παλαιότερα, σε ένα πακέτο αξίας περί τα 20–23 δισεκατομμύρια δολάρια . Η κυβέρνηση Μπάιντεν είχε δηλώσει από το 2022 έτοιμη να υποστηρίξει αυτή την πώληση – συνδέοντάς την άτυπα με τη συναίνεση της Τουρκίας στην ένταξη της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ. Πλέον, υπό τον Τραμπ, οι ΗΠΑ φαίνεται να έχουν δώσει το πράσινο φως: «μόλις εγκρίθηκε» η προμήθεια των F-16 προς την Τουρκία, σύμφωνα με αναλυτικές πηγές . Ωστόσο, πρόκειται για μια συμφωνία που εξακολουθεί να τελεί υπό το μικροσκόπιο του Κογκρέσου. Νομοθέτες και από τα δύο κόμματα εγείρουν επιφυλάξεις, ιδίως λόγω των περιφερειακών ενεργειών της Άγκυρας και των συνεχιζόμενων εντάσεών της με συμμάχους όπως η Ελλάδα. Είναι χαρακτηριστικό ότι στο νομοθετικό πλαίσιο συζητούνται όροι που θα απαγορεύουν τη χρήση των νέων F-16 κατά χωρών-μελών του ΝΑΤΟ, διασφαλίζοντας ότι δεν θα απειληθεί η ελληνική κυριαρχία στο Αιγαίο.
Το πρόγραμμα των F-35 αποτελεί το πιο ευαίσθητο ζήτημα. Ο Τραμπ άφησε να εννοηθεί ότι οι διαπραγματεύσεις με την Τουρκία για αυτό το υπερσύγχρονο μαχητικό ξαναξεκινούν και μάλιστα «αναμένεται να έχουν θετική κατάληξη». Πρόκειται για εντυπωσιακή μεταστροφή, δεδομένου ότι η Τουρκία ήταν μέχρι πρότινος εκτός προγράμματος. Η αποπομπή της το 2019 –όταν παρέλαβε τους S-400– έγινε με την αιτιολογία ότι δεν μπορεί να συνυπάρξει ένα ρωσικό σύστημα αντιπυραυλικής άμυνας με τα απόρρητα τεχνολογικά μυστικά του F-35 στην ίδια χώρα. Έκτοτε η Άγκυρα επιμένει να ζητά την επανένταξή της ή έστω την παραλαβή των F-35 που είχε ήδη πληρώσει (1,4 δισ. δολάρια η προκαταβολή). Ο Ερντογάν ισχυρίζεται ότι έχουν ξεκινήσει τεχνικές συνομιλίες με την Ουάσιγκτον για την επίλυση του ζητήματος των S-400 και την άρση των αμερικανικών κυρώσεων – κάτι που θα μπορούσε να ξεκλειδώσει μια φόρμουλα επιστροφής στο πρόγραμμα F-35. Ωστόσο, προς το παρόν οι ΗΠΑ διατηρούν επιφυλάξεις. Ο Τραμπ ναι μεν εμφανίζεται πιο διαλλακτικός (έχοντας παλαιότερα επιρρίψει ευθύνες και στην κυβέρνηση Ομπάμα που δεν ικανοποίησε έγκαιρα το αίτημα της Τουρκίας για πυραύλους Patriot), αλλά το κλίμα στην Ουάσιγκτον δεν είναι καθόλου μονόπλευρο υπέρ της Άγκυρας.
Σκεπτικισμός στην Ουάσιγκτον: Πολιτικοί και Κογκρέσο αντιδρούν
Πίσω στις ΗΠΑ, Δημοκρατικοί και Ρεπουμπλικανοί αξιωματούχοι εκφράζουν ανοικτά προβληματισμό για το ενδεχόμενο επανεκκίνησης της αμυντικής συνεργασίας με την Τουρκία χωρίς αυτή να αλλάξει στάση. Μόλις τον Αύγουστο, 40 μέλη του Κογκρέσου -από τα δύο κόμματα- συνυπέγραψαν επιστολή προς τον Υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ Μάρκο Ρούμπιο καλώντας τον να μπλοκάρει κάθε κίνηση επανένταξης της Τουρκίας στο πρόγραμμα F-35. Οι νομοθέτες υπογράμμισαν ότι εάν η Άγκυρα δεν απομακρύνει πρώτα το ρωσικό σύστημα S-400 από το έδαφός της, οποιαδήποτε συγχώρεση και πρόσβαση ξανά στα F-35 θα έθετε σε κίνδυνο την ακεραιότητα και ασφάλεια του αμερικανικού μαχητικού . Το ρωσικής κατασκευής ραντάρ S-400, υποστηρίζουν, θα μπορούσε να συλλέξει ευαίσθητα δεδομένα για τις ικανότητες stealth του F-35 και να τα διοχετεύσει στη Μόσχα – εξέλιξη απαράδεκτη για τα συμφέροντα των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ. Με σχεδόν 6 χρόνια να έχουν περάσει από την αγορά των S-400, οι βουλευτές σημειώνουν ότι η Τουρκία δεν έχει δείξει καμία διάθεση να τους εγκαταλείψει· αντιθέτως, η αναστροφή της αμερικανικής στάσης τώρα θα ισοδυναμούσε με αδυναμία (“ανταμείβοντας συμπεριφορές αντίθετες στα συμφέροντα της Συμμαχίας”).
Η πρωτοβουλία αυτή στο Κογκρέσο μόνο μεμονωμένη δεν ήταν. Ελληνοαμερικανοί και φιλέλληνες νομοθέτες πρωτοστάτησαν, όπως ο Δημοκρατικός βουλευτής Κρις Πάππας και οι Ρεπουμπλικανοί Γκας Μπιλιράκης και Νικόλ Μαλλιωτάκη, μαζί με τη Δημοκρατική Ντίνα Τάιτους. Συνολικά 40 βουλευτές -ανάμεσά τους υψηλόβαθμα μέλη επιτροπών Εξωτερικών Υποθέσεων και Αμυντικών Δαπανών- υπέγραψαν, σηματοδοτώντας ένα ευρύ διακομματικό μέτωπο επιφυλακής. Αξίζει δε να σημειωθεί ότι την προσπάθεια αυτή στήριξε ένα ετερόκλητο συνασπισμός οργανώσεων πίεσης: από την Αμερικανική Εβραϊκή Επιτροπή (AJC) και την οργάνωση Christians United for Israel (Ευαγγελιστές υποστηρικτές του Ισραήλ), μέχρι την Αρμενική Εθνική Επιτροπή και ελληνικές ομογενειακές οργανώσεις (HALC, PSEKA κ.ά.), καθώς και το American Friends of Kurdistan. Η ευρεία αυτή συμμαχία αντανακλά ότι το ζήτημα της στρατιωτικής ενίσχυσης της Τουρκίας ανησυχεί πολλούς διαφορετικούς κύκλους στην Ουάσιγκτον – φιλοϊσραηλινούς, φιλελληνικούς, αρμενικούς, κουρδικούς – γεγονός που αυξάνει το πολιτικό κόστος για τον Λευκό Οίκο.
Πέραν του συλλογικού αυτού κλίματος, επιφανείς Αμερικανοί πολιτικοί έχουν διατυπώσει έντονες θέσεις για την Τουρκία. Ο ΥΠΕΞ Μάρκο Ρούμπιο θεωρείται εδώ και χρόνια «γεράκι» έναντι της Άγκυρας . Ως γερουσιαστής είχε προωθήσει τη νομοθεσία Eastern Mediterranean Security Act το 2019, εδραιώνοντας τον ενεργειακό–αμυντικό άξονα Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ με την υποστήριξη των ΗΠΑ. Δεν δίστασε επίσης πρόσφατα -ως υπουργός πλέον- να επικρίνει δημοσίως τις αυταρχικές ενέργειες του Ερντογάν, όπως τη φυλάκιση του δημάρχου Κωνσταντινούπολης Εκρέμ Ιμάμογλου τον Μάρτιο. Σύμφωνα με δυτικές διπλωματικές πηγές, ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Νετανιάχου βλέπει στο πρόσωπο του Ρούμπιο έναν ισχυρό σύμμαχο στο να μπλοκάρει την απόκτηση F-35 από την Τουρκία. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Νετανιάχου φέρεται να είχε επανειλημμένες τηλεφωνικές επικοινωνίες με τον Ρούμπιο την άνοιξη για να τον πιέσει πάνω σε αυτό το θέμα.
Μια ακόμα πιο σκληρή φωνή είναι αυτή της Τάλσι Γκάμπαρντ, πρώην βουλευτού των Δημοκρατικών, η οποία ανέλαβε Διευθύντρια της Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών (DNI) στον νέο κύκλο Τραμπ. Η Γκάμπαρντ έχει ιστορικό δριμείας κριτικής έναντι του Ερντογάν, τον οποίο έχει αποκαλέσει «φανατικό ισλαμιστή μεγαλομανή που θέλει να γίνει χαλίφης», κατηγορώντας τον μάλιστα ότι συνεργάστηκε με τζιχαντιστές του ISIS στη Συρία. Σε βίντεο που είχε κυκλοφορήσει η ίδια, τόνιζε ότι «ο Ερντογάν δεν είναι φίλος μας» , στηλιτεύοντας το γεγονός ότι η Τουρκία επιτέθηκε στους συμμάχους Κούρδους. Ήταν από τις σπάνιες περιπτώσεις πολιτικών που επέκριναν όχι μόνο την Τουρκία αλλά και τον ίδιο τον Τραμπ, όταν το 2019 έδωσε το «πράσινο φως» στον Ερντογάν να εισβάλει στη βόρεια Συρία αποσύροντας τα αμερικανικά στρατεύματα. «Ο Τραμπ στρώνει κόκκινο χαλί για μια τουρκική επίθεση εθνοκάθαρσης κατά των Κούρδων», είχε πει τότε η Γκάμπαρντ . Η τοποθέτησή της σε κορυφαίο πόστο ασφαλείας τώρα γεννά το ερώτημα αν θα συνεχίσει να κρατά αυτή τη γραμμή έναντι της Άγκυρας ή αν θα υπάρξει προσαρμογή χάριν της επίσημης πολιτικής. Πάντως, δείχνει ότι ακόμα και εντός της κυβέρνησης Τραμπ συνυπάρχουν πολύ διαφορετικές οπτικές για τον Ερντογάν: από τη μια ο ίδιος ο πρόεδρος που επαινεί τη «σπουδαία σχέση» τους, κι από την άλλη στενοί του συνεργάτες με σαφή δυσπιστία προς τον Τούρκο ηγέτη.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η σκληρή στάση του Κογκρέσου απέναντι στην Τουρκία δεν είναι συγκυριακή, αλλά έχει βάθος χρόνου. Ο επί πολλά έτη πρόεδρος της Επιτροπής Εξωτερικών Σχέσεων της Γερουσίας, Μπομπ Μενέντεζ, υπήρξε ίσως ο πιο ένθερμος πολέμιος της πώλησης νέων όπλων στην Άγκυρα, επιβάλλοντας ανεπίσημο «βέτο» στις F-16 όσο η Τουρκία κρατούσε τους S-400 και απειλούσε γείτονες. Η πρόσφατη εμπλοκή του Μενέντεζ σε σκάνδαλο διαφθοράς και η παραίτησή του από την προεδρία της Επιτροπής έδωσε ελπίδες στην Άγκυρα ότι θα χαλαρώσει το μπλοκάρισμα. Ωστόσο, όπως είδαμε, μια ευρύτερη μερίδα του Κογκρέσου συνεχίζει στο ίδιο μήκος κύματος – κάτι που ο Ερντογάν θα βρει μπροστά του στις συναντήσεις στην Ουάσιγκτον.
Ο παράγοντας Ισραήλ: Τεταμένες σχέσεις και άσκηση επιρροής
Το Ισραήλ διαδραματίζει αθέατο αλλά κρίσιμο ρόλο στις αμερικανοτουρκικές εξελίξεις. Οι σχέσεις Άγκυρας–Τελ Αβίβ έχουν υπάρξει τεταμένες καθ’ όλη σχεδόν τη διάρκεια της διακυβέρνησης Ερντογάν, και ιδίως το τελευταίο έτος έχουν φθάσει σε νέο ναδίρ. Ο Τούρκος πρόεδρος αυτοπροβάλλεται ως ένθερμος υπερασπιστής των Παλαιστινίων και δεν δίστασε να συγκρουστεί φραστικά με το Ισραήλ μετά την επίθεση της Χαμάς τον Οκτώβριο 2023. Αρχικά κράτησε κάποιες ισορροπίες, όμως γρήγορα κλιμάκωσε τη ρητορική του: σε ομιλία του στην τουρκική Βουλή, δήλωσε ότι «η Χαμάς δεν είναι τρομοκρατική οργάνωση, αλλά ομάδα απελευθέρωσης, μουτζαχεντίν που μάχονται για την πατρίδα τους» . Παράλληλα, κατηγόρησε το Ισραήλ για «σφαγή» αμάχων στη Γάζα και τους δυτικούς υποστηρικτές του Ισραήλ για συνενοχή σε «εγκλήματα πολέμου» . Οι δηλώσεις αυτές προκάλεσαν θύελλα αντιδράσεων. Το Ισραηλινό Υπουργείο Εξωτερικών τις καταδίκασε άμεσα, αποκαλώντας τη Χαμάς «μια ειδεχθή τρομοκρατική οργάνωση» και τον Ερντογάν «υπερασπιστή τρομοκρατών». Ο ίδιος ο Ερντογάν, οργισμένος, ακύρωσε επισήμως μια προγραμματισμένη επίσκεψή του στο Ισραήλ και δήλωσε ότι η εξομάλυνση που επιχειρήθηκε πρόσφατα έχει πλέον παγώσει. «Έσφιξα το χέρι αυτού του ανθρώπου που λέγεται Νετανιάχου μία φορά στη ζωή μου… Αν είχε συνεχίσει με καλές προθέσεις, οι σχέσεις μας θα μπορούσαν να ήταν διαφορετικές. Αλλά τώρα πια δεν υπάρχει περίπτωση, διότι εκμεταλλεύτηκαν την καλή μας διάθεση», είπε, καταλογίζοντας στο Ισραήλ ότι πρόδωσε την εμπιστοσύνη της Τουρκίας.
Η σύγκρουση κορυφώθηκε στα τέλη του 2023, όταν ο Ερντογάν παρομοίασε ανοιχτά τον Μπενιαμίν Νετανιάχου με τον Χίτλερ. «Τον κατηγορούσαν όλοι τον Χίτλερ… Τι διαφορά έχετε εσείς από τον Χίτλερ; Θα μας κάνετε στο τέλος να τον νοσταλγήσουμε. Είναι ο Νετανιάχου λιγότερο εγκληματίας από τον Χίτλερ; Όχι, δεν είναι» είπε οργισμένα, υποστηρίζοντας ότι οι ισραηλινές επιχειρήσεις στη Γάζα θυμίζουν ναζιστικές θηριωδίες . Ο Νετανιάχου αντέδρασε επίσης σε προσωπικό επίπεδο, εξαπολύοντας πρωτοφανή επίθεση κατά του Τούρκου προέδρου. Δήλωσε ότι «ο Ερντογάν, που διαπράττει γενοκτονία εναντίον των Κούρδων και κατέχει το παγκόσμιο ρεκόρ φυλάκισης δημοσιογράφων, είναι ο τελευταίος που μπορεί να κάνει μαθήματα ηθικής σε εμάς».
Μέσα σε αυτό το ψυχροπολεμικό κλίμα Άγκυρας-Τελ Αβίβ, δεν αποτελεί έκπληξη πως το Ισραήλ κινεί παρασκηνιακά τα νήματα για να αποτρέψει μια αμερικανοτουρκική προσέγγιση που θα ενίσχυε στρατιωτικά την Τουρκία. Σύμφωνα με αποκαλυπτικές πηγές, ο Νετανιάχου προσωπικά έχει ασκήσει πιέσεις στην Ουάσιγκτον ώστε να μην δοθούν F-35 στην Άγκυρα. Την άνοιξη του 2025, ο Νετανιάχου είχε αλλεπάλληλες τηλεφωνικές συνομιλίες με τον ΥΠΕΞ Ρούμπιο, στις οποίες έθεσε επιτακτικά το θέμα. Ο Ισραηλινός ηγέτης μάλιστα σχεδίαζε να εγείρει το ζήτημα και κατ’ ιδίαν στον Τραμπ, σε επίσκεψή του στον Λευκό Οίκο, που θα ήταν ήδη η δεύτερη μέσα στο έτος.
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Τζάρεντ Κούσνερ, κύριος διαμεσολαβητής στις Συμφωνίες του Αβραάμ, είναι γιος του στενού οικογενειακού φίλου του Νετανιάχου, Τσαρλς Κούσνερ. Η οικογενειακή σχέση του Τζάρεντ με τον Τραμπ -έχει παντρευτεί την κόρη του, Ιβάνκα Τραμπ- διευκόλυνε τον ρόλο του ως ανώτερου συμβούλου στον Λευκό Οίκο. Πέρα από στενός συνεργάτης, είναι κυριολεκτικά μέλος της οικογένειας Τραμπ.
Οι Ισραηλινοί ανησυχούν ότι μια Τουρκία εξοπλισμένη με αμερικανικά υπερσύγχρονα όπλα θα αυξήσει την επιρροή της σε μέτωπα κρίσιμα για την ασφάλεια του Ισραήλ. Για παράδειγμα, στη Συρία οι δρόμοι Άγκυρας-Ιερουσαλήμ συγκρούονται: πρόσφατα η Τουρκία συμφώνησε κατ’ αρχήν με τη (νέα) κυβέρνηση της Δαμασκού να εγκαταστήσει αντιαεροπορικά συστήματα της σε συριακές βάσεις προκειμένου να την προστατέψει. Το Ισραήλ έσπευσε να βομβαρδίσει κάποιες από αυτές τις βάσεις πριν ολοκληρωθεί η τουρκική ανάπτυξη, εκμεταλλευόμενο το μικρό χρονικό «παράθυρο» που είχε στη διάθεσή του. Επίσης μετά το χτύπημα του Ισραήλ στο Κατάρ είχε διαρρεύσει ότι τα Ιεροσόλυμα κατα την εξέταση πιθανών στοχεύσεων ηγετών της Χαμάς σε χώρες που τους φιλοξενούν είχε προταθεί και το όνομα της Τουρκίας. Τέτοιες κινήσεις καταδεικνύουν ότι ο γεωπολιτικός ανταγωνισμός Τουρκίας-Ισραήλ οξύνεται σε διάφορα πεδία – από τη Γάζα και τη διπλωματία μέχρι τη Συρία και τον ενεργειακό χάρτη της Ανατολικής Μεσογείου.
Το αποτέλεσμα είναι πως ισχυροί φιλοϊσραηλινοί παράγοντες στις ΗΠΑ -τόσο εντός κυβερνητικού μηχανισμού όσο και στο Κογκρέσο- τάσσονται υπέρ του “φρένου” σε ενδεχόμενη επανεξοπλισμό της Τουρκίας. Δεν είναι μόνο το ζήτημα των S-400 ή των ελληνοτουρκικών διαφορών· είναι και το ότι η Τουρκία του Ερντογάν φιλοξενεί στελέχη της Χαμάς στο έδαφός της και αρνείται να χαρακτηρίσει τη Χαμάς τρομοκρατική οργάνωση, αντίθετα με ό,τι κάνουν οι δυτικές χώρες. Σε μια περίοδο που το Ισραήλ πολεμά τη Χαμάς, τέτοιες επιλογές της Άγκυρας την καθιστούν για πολλούς στην Ουάσιγκτον αναξιόπιστο σύμμαχο. «Πώς να δώσουμε F-35 σε μια χώρα που ανοιχτά υποστηρίζει τους εχθρούς του Ισραήλ;» διαμηνύουν ανεπίσημα Αμερικανοί αξιωματούχοι, σύμφωνα με διπλωματικές πηγές. Γι’ αυτό και βλέπουμε οργανώσεις όπως η AJC ή η CUFI (Χριστιανοί υπέρ του Ισραήλ) να συστρατεύονται με την ελληνοαμερικανική και κουρδική διασπορά κατά της τουρκικής επανένταξης στα F-35. Με άλλα λόγια, το αντιτουρκικό λόμπι στην Ουάσιγκτον είναι πολυπρόσωπο και έχει βρει κοινό βηματισμό, με αιχμή του δόρατος αυτή τη στιγμή το ζήτημα των F-35.
Προοπτικές και συμπέρασμα
Η επικείμενη συνάντηση κορυφής στον Λευκό Οίκο έχει όλα τα στοιχεία ενός υψηλού ρίσκου διπλωματικού παζαριού. Ο Τραμπ και ο Ερντογάν προσέρχονται με διάθεση για «business», ευελπιστώντας σε συμφωνίες που θα προβληθούν ως νίκες στο εσωτερικό τους – ο μεν Αμερικανός μια μεγάλη εξαγωγική επιτυχία για την Boeing και (ενδεχομένως) επαναφορά της Τουρκίας στην τροχιά της Δύσης, ο δε Τούρκος μια αποκατάσταση σχέσεων με τον ισχυρότερο σύμμαχο και ενίσχυση της οικονομίας και άμυνάς του. Ωστόσο, τα εμπόδια και τα γεωπολιτικά ερρείσματαπαραμένουν. Στις ΗΠΑ, το Κογκρέσο και βασικοί παράγοντες εθνικής ασφάλειας εμφανίζονται αποφασισμένοι να μη δώσουν “λευκή επιταγή” στην Άγκυρα, απαιτώντας απτά ανταλλάγματα: την απομάκρυνση των S-400, σεβασμό των συμμάχων, ίσως και αλλαγή στάσης έναντι του Ισραήλ. Από την άλλη, ο Ερντογάν δεν φημίζεται για υποχωρήσεις σε θέματα κυριαρχίας – το αντίθετο, συχνά εκβιάζει τη Δύση με το γεωπολιτικό του ειδικό βάρος.
Σε αυτό το σκηνικό, ο ρόλος του Ντόναλντ Τραμπ ως μεσολαβητή θα είναι καθοριστικός. Ο ίδιος έχει δείξει προτίμηση στην προσωπική διπλωματία και στις «συμφωνίες πακέτο». Δεν αποκλείεται λοιπόν να επιχειρήσει ένα μεγάλο “deal” όπου η Τουρκία θα πάρει κάποια από όσα ζητά (π.χ. εκσυγχρονισμό F-16, εμπορικές συμφωνίες) και σε αντάλλαγμα θα κάνει κινήσεις καλής θέλησης (π.χ. περιορισμό του ρωσικού υλικού, διαβεβαιώσεις για το πώς θα χρησιμοποιήσει τα όπλα ή ακόμη και ρητορική εξομάλυνση προς το Ισραήλ). Θα αποδειχθεί αυτή η συνταγή επιτυχής; Ή μήπως οι χρόνιες διαφορές θα επαναφέρουν το γνωστό μοτίβο: θερμές χειραψίες μπροστά στις κάμερες, αλλά ρήγματα που παραμένουν από κάτω; Το βέβαιο είναι ότι η 25η Σεπτεμβρίου 2025 δεν θα είναι ένα απλό εθιμοτυπικό τετ-α-τετ, αλλά ένας κρίσιμος σταθμός που μπορεί να αναδιαμορφώσει τις ισορροπίες από την Ουάσιγκτον και την Άγκυρα έως την Ιερουσαλήμ και πέρα από αυτήν.
Ο 49χρονος Κυριάκος Καλεντερίδης, πλάι στη θέση του οδηγού έχει επιμελώς κρυμμένη μια σακούλα γεμάτη με χρωματιστά μπρελόκ σε σχήμα αστικού λεωφορείου και τον αριθμό «58». Είναι η γραμμή που εκτελεί το δρομολόγιο από Βενιζέλου μέχρι το Χορτιάτη, στην οποία εργάζεται αδιάκοπα εδώ και δυόμισι χρόνια, εξυπηρετώντας πίσω από το τιμόνι εργαζόμενους, φοιτητές, συνταξιούχους, κατοίκους κι επισκέπτες της Θεσσαλονίκης.
Η αγάπη και το μεράκι του για το επάγγελμα οδήγησαν τον κ. Καλεντερίδη στην ιδέα να παραγγείλει δεκάδες ξύλινα μπρελόκ ώστε να τα χαρίζει στους μικρούς επιβάτες της γραμμής. Τα παιδιά που βλέπει καθημερινά να ανεβοκατεβαίνουν με τους γονείς τους στο λεωφορείο και με τα οποία ανταλλάσσει «καλημέρες» και «καληνύχτες» ανάλογα με την ώρα της βάρδιας.
«Μοιράζομαι τη χαρά των παιδιών όταν μπαίνουν στο λεωφορείο και τους δίνω το σακουλάκι με τα μπρελόκ να διαλέξουν. Μέσα υπάρχουν ξύλινα λεωφορεία σε κόκκινο, μπλε και κίτρινο χρώμα κι αυτά επιλέγουν ποιο θέλουν για δώρο. Ξετρελαίνονται με την κίνηση και έχουν άλλη διάθεση στη διάρκεια της διαδρομής καθώς δημιουργείται μια φιλία με τον οδηγό. Δεν βλέπουν το λεωφορείο ως ένα απλό όχημα που τα μεταφέρει, αλλά σαν κάτι πιο προσωπικό. Τα δίνω με την καρδιά μου, γιατί κι εγώ εισπράττω χαρά από τη χαρά τους μέσα στην πίεση και τη μονοτονία του ωραρίου, πίσω από το τιμόνι», δηλώνει στο Αθηναϊκό – Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων (ΑΠΕ – ΜΠΕ) ο κ. Καλεντερίδης.
Σε όλη αυτή την «διαδρομή» των δυόμισι χρόνων που εργάζεται στα ΚΤΕΛ Σερρών, διότι εκεί ανήκει η γραμμή «58», ο οδηγός έχει παραγγείλει και έχει πληρώσει με δικά του χρήματα πάνω από 300 μπρελοκάκια σε σχήμα λεωφορείου, τα οποία και χάρισε σε παιδιά αλλά και σε επιβάτες, που στην πορεία μπορεί να έγιναν φίλοι.
Το μυστικό του χειροποίητου μπρελόκ, έως τώρα, ήταν καλά κρυμμένο και «αποκαλύφθηκε» από ένα …χαμένο πορτοφόλι! Ο κ. Καλεντερίδης πριν από λίγα 24ωρα βοήθησε στη Θεσσαλονίκη ένα νεαρό φοιτητή, τον Φίλιππο, να βρει το πορτοφόλι του, το οποίο έχασε κατά τη διάρκεια της διαδρομής με το λεωφορείο. Και δεν ήταν μόνο τα χρήματα που υπήρχαν μέσα, οι κάρτες και τα σημαντικά έγγραφα, αλλά το ίδιο το πορτοφόλι είχε ιδιαίτερη συναισθηματική αξία για τον κάτοχό του.
Ο οδηγός έμαθε πως ο νεαρός φοιτητής τα έψαχνε εν αγωνιωδώς, πως είχε ήδη επικοινωνήσει με τα ΚΤΕΛ Σερρών και κράτησε το κινητό του τηλέφωνο στην περίπτωση που κάτι ακούσει ή κάπου βρεθεί το χαμένο αντικείμενο. Λίγη ώρα αργότερα, ο συνάδελφός του Στάθης Φώτης, κατά τη διάρκεια του ελέγχου ρουτίνας που πραγματοποιεί μετά το τέλος της κάθε διαδρομής, ενημέρωσε, μέσω της ομαδικής που έχουν οι οδηγοί στο Viber, πως βρέθηκε μέσα στο όχημα ένα πορτοφόλι και μια φοιτητική ταυτότητα.
Τότε, ο κ.Καλεντερίδης θυμήθηκε τον ταραγμένο φοιτητή και άμεσα του τηλεφώνησε. Μάλιστα, του πρότεινε να τον μεταφέρει ο ίδιος με το «58», στο οποίο είχε βάρδια εκείνη την ώρα, μέχρι τον τερματικό σταθμό του Χορτιάτη για να το παραλάβει. Εκεί, εκτός από το πορτοφόλι που έφτασε στα χέρια του νεαρού ιδιοκτήτη του, θέλησε να του χαρίσει και ένα από τα δωράκια του: ένα μπρελόκ με όλες τις λεπτομέρειες ενός αστικού λεωφορείου, με τη θέση του οδηγού και τις θέσεις καθισμάτων για τους επιβάτες, στα χρώματα του κόκκινου και του μαύρου, που με λευκά γράμματα γράφει «58 – Βενιζέλου – Πανόραμα Δ/ση Χορτιάτη» και το όνομα του οδηγού «Κυριάκος». Για να του θυμίζει την περιπέτεια του αλλά και το πόσο τυχερός στάθηκε που βρήκε ξανά τα προσωπικά του αντικείμενα.
«Δεν ήταν σκοπός μου να γίνει γνωστή η ιστορία με τα μπρελόκ ή η περιπέτεια του φοιτητή. Ό,τι κάνω δεν το κάνω επιτηδευμένα… Κάνω μια δουλειά, στην οποία θέλω να υπάρχει δημιουργικότητα και διάδραση με τους επιβάτες. Ο φοιτητής ήταν ανήσυχος από όλη αυτή την περιπέτεια του και θέλησα στο τέλος, εκτός από το πορτοφόλι να του δώσω ένα μπρελόκ, από αυτά που μοιράζω στα μικρά παιδιά, για να νιώσει καλύτερα», εξηγεί ο κ. Καλεντερίδης.
Σε περισσότερα από 350 εκατ. ευρώ υπολογίζονται οι απώλειες από την ευλογιά στα πρόβατα και τις αίγες, που εδώ και 14 μήνες έχει οδηγήσει στον αποδεκατισμό κοπαδιών σε όλη την επικράτεια, απειλώντας πλέον ευθέως την επιβίωση χιλιάδων κτηνοτρόφων. Αυτό επισημαίνει, μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, ο πρόεδρος του Συνδέσμου Ελληνικής Κτηνοτροφίας (ΣΕΚ) Δημήτρης Μόσχος, υπογραμμίζοντας ότι το ζωικό κεφάλαιο συρρικνώνεται επικίνδυνα.
Σύμφωνα με τον ίδιο, ήδη περισσότερα από 300.000 ζώα έχουν χαθεί μόνο από την ευλογιά, ενώ, σε συνδυασμό με τις απώλειες από άλλες ζωονόσους, το μέλλον του κλάδου μοιάζει δυσοίωνο. «Η ελληνική κτηνοτροφία βρίσκεται σε κατάσταση συναγερμού. Οι καθυστερήσεις στη λήψη κρίσιμων αποφάσεων ενδέχεται να οδηγήσουν σε απώλειες που δεν θα είναι πλέον αναστρέψιμες. Οι κτηνοτρόφοι ζητούν δράση τώρα, πριν να είναι πολύ αργά», υπογραμμίζει ο ίδιος εμφατικά.
Σε 410.000 ανέρχονται τα χαμένα ζώα από ζωονόσους
«Η κτηνοτροφία δεν βρίσκεται πια σε κρίσιμο σταυροδρόμι. Έχει ήδη αρχίσει να καταρρέει και η κατάρρευση επιταχύνεται», τονίζει ο ίδιος και επισημαίνει ότι ο κλάδος, τα τελευταία χρόνια, δέχεται πολλαπλά χτυπήματα και «η κρίση δεν φαίνεται να έχει τέλος».
Όπως εξηγεί, πέρα από την ευλογιά, η ελληνική κτηνοτροφία δέχεται ταυτόχρονα πιέσεις και από άλλες ζωονόσους: 80.000 ζώα χάθηκαν το καλοκαίρι του 2024 από την πανώλη των μικρών μηρυκαστικών, ενώ άλλες 30.000 απώλειες οφείλονται στον καταρροϊκό πυρετό, που, όπως λέει ο πρόεδρος του ΣΕΚ, δεν καταγράφεται επισήμως και έχει εξελιχθεί σε ενδημική νόσο.
Μάλιστα, ειδικά για τον καταρροϊκό πυρετό, αναφέρει ότι «οι κτηνοτρόφοι κάνουν μόνοι τους τους εμβολιασμούς για να προστατέψουν τα κοπάδια τους», σημειώνει, υποστηρίζοντας πως «κανείς δεν έρχεται να μας βοηθήσει».
Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΣΕΚ, το πραγματικό ζωικό κεφάλαιο υπολογίζεται σήμερα σε έξι εκατ., ενώ το αρμόδιο υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (ΥΠΑΑΤ) το εκτιμά μεταξύ επτά και οκτώ εκατομμυρίων.
Πού εντοπίζονται τα νέα κρούσματα
Η Θράκη και η Θεσσαλία παραμένουν τα μεγαλύτερα «θύματα» της ευλογιάς, ωστόσο σύμφωνα με τον κ. Μόσχο, η κατάσταση επιδεινώνεται και στη Δυτική Ελλάδα, με την Αχαΐα να βρίσκεται πλέον σε σοβαρό κίνδυνο.
Την ίδια ώρα, νέα κρούσματα καταγράφονται σε Σέρρες, Κατερίνη, Ημαθία και Θεσσαλονίκη, ενώ διάσπαρτες εστίες εντοπίζονται σε ολόκληρη τη χώρα, με τις αρμόδιες αρχές να καταβάλλουν προσπάθειες για περιορισμό της εξάπλωσης.
Ο εμβολιασμός διχάζει: Ο κλάδος ζητά λύσεις
Για τους Έλληνες κτηνοτρόφους, όπως λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Μόσχος, η λύση είναι μία: ο εμβολιασμός του ζωικού κεφαλαίου. Ωστόσο, όπως υποστηρίζει, το αρμόδιο υπουργείο αρνείται να προχωρήσει, επικαλούμενο πιθανές επιπτώσεις στις εξαγωγές φέτας, οι οποίες αποτιμώνται στα 78 εκατ. ευρώ. Ο πρόεδρος του ΣΕΚ τονίζει, όμως, πως η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ήδη καταστήσει σαφές ότι δεν τίθεται θέμα δημόσιας υγείας, αρκεί τα προϊόντα να είναι παστεριωμένα. «Δεν μπορεί να κινδυνεύει ολόκληρος ο πρωτογενής τομέας για τις εξαγωγές φέτας. Η Ε.Ε. έχει ήδη ξεκαθαρίσει πως τα παστεριωμένα προϊόντα μπορούν να κυκλοφορούν ελεύθερα», υπογραμμίζει ο κ. Μόσχος.
Παρέμβαση Βρυξελλών: «Εξετάστε σοβαρά τον εμβολιασμό»
Στο μεταξύ, σύμφωνα με τον πρόεδρο του ΣΕΚ, τον Ιούλιο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή απέστειλε επίσημη προειδοποίηση προς την ελληνική κυβέρνηση, αναφέροντας ότι τα μέτρα που εφαρμόζονται δεν αποδίδουν και καλώντας τη χώρα να αυστηροποιήσει τις διαδικασίες ελέγχου και να εξετάσει σοβαρά τον καθολικό εμβολιασμό.
Σύμφωνα με τον κ. Μόσχο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Υγείας και Καλής Μεταχείρισης των Ζώων έχει ήδη διαθέσιμες 500.000 δόσεις εμβολίου και στις 9 Σεπτεμβρίου φέτος, προκήρυξε νέο διαγωνισμό για προμήθεια 4 εκατ. επιπλέον δόσεων, προκειμένου να καλυφθούν οι ανάγκες των κρατών-μελών.
Το μήνυμα του ΣΕΚ είναι σαφές και όπως μας λέει εμφατικά ο πρόεδρος του φορεά, «χρειάζονται άμεσες πολιτικές αποφάσεις, ρεαλιστικά μέτρα και θάρρος, αλλιώς η ελληνική κτηνοτροφία κινδυνεύει να μην ανακάμψει ποτέ από το σοκ των τελευταίων ετών».
«Η ευλογιά στα ζώα δεν μεταδίδεται στον άνθρωπο»
Καμία απειλή για τη δημόσια υγεία δεν συνιστά η ευλογιά που πλήττει τα πρόβατα και τις αίγες, είχε διαβεβαιώσει σε πρόσφατο ρεπορτάζ του ΑΠΕ-ΜΠΕ ο καθηγητής Μικροβιολογίας και Λοιμωδών Νοσημάτων Κτηνιατρικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ), Σπύρος Κρήτας.
«Ο ιός δεν προσβάλλει τον άνθρωπο, ούτε παραμένει στο γάλα ή το κρέας των άρρωστων ζώων», είχε επισημάνει εμφατικά, ξεκαθαρίζοντας ότι οι «υποδοχείς» που διαθέτει το ανθρώπινο σώμα δεν “ταιριάζουν” με τον ιό, άρα δεν υπάρχει τρόπος να μολυνθεί ο άνθρωπος. Η ευλογιά είναι ένα ιδιαιτέρως μεταδοτικό αλλά αποκλειστικά ζωικό νόσημα, με σοβαρές οικονομικές επιπτώσεις στην κτηνοτροφία, όχι όμως στη δημόσια υγεία, σημειώνει.
Μια επίθεση κυβερνοεισβολέων με στόχο πάροχο υπηρεσιών για τα συστήματα ελέγχου εισιτηρίων, διαβατηρίων και επιβίβασης προκάλεσε προβλήματα λειτουργίας σε μεγάλα ευρωπαϊκά αεροδρόμια, όπως του Χίθροου στο Λονδίνο, των Βρυξελλών και του Βερολίνου, οδηγώντας σε καθυστερήσεις και ακυρώσεις πτήσεων, σύμφωνα με τις αρχές τους.
Στο Αεροδρόμιο Βρυξελλών τα αυτοματοποιημένα συστήματα check-in και επιβίβασης τέθηκαν εκτός λειτουργίας, με αποτέλεσμα να εφαρμόζονται μόνο χειροκίνητοι έλεγχοι. Όπως αναφέρθηκε, αυτό είχε σημαντικό αντίκτυπο στο πρόγραμμα πτήσεων και οδήγησε σε καθυστερήσεις και ακυρώσεις. Οι αρχές πρόσθεσαν ότι ο πάροχος υπηρεσιών εργάζεται ήδη για την αποκατάσταση της λειτουργίας.
Το αεροδρόμιο Χίθροου προειδοποίησε για καθυστερήσεις, τις οποίες απέδωσε σε «τεχνικό πρόβλημα» που συνδέεται με τρίτο προμηθευτή. Παρόμοια ενημέρωση παρείχε και το αεροδρόμιο του Βερολίνου, το οποίο ανακοίνωσε πως λόγω τεχνικού ζητήματος σε ευρωπαϊκό πάροχο συστήματος παρατηρούνται μεγαλύτεροι χρόνοι αναμονής στο check-in, ενώ υπογράμμισε ότι καταβάλλονται προσπάθειες για την ταχεία επίλυση του ζητήματος.
Οι επιβάτες που έχουν προγραμματισμένες πτήσεις για σήμερα καλούνται να επιβεβαιώνουν την πραγματοποίησή τους απευθείας με τις αεροπορικές εταιρείες προτού μεταβούν στα αεροδρόμια.
Το Αεροδρόμιο της Φρανκφούρτης ανέφερε ότι δεν έχει επηρεαστεί από την ηλεκτρονική επίθεση.
Οι δείκτες γονιμότητας έχουν καταρρεύσει παγκοσμίως τις τελευταίες έξι δεκαετίες, γεγονός που οδηγεί ειδικούς να προειδοποιούν για ζοφερές συνέπειες καθώς η πτωτική πορεία συνεχίζεται.
Ο Στίβεν Μόσερ (Steven Mosher), πρόεδρος του Ινστιτούτου Έρευνας για τον Πληθυσμό, δήλωσε μέσω μηνύματος ηλεκτρονικού ταχυδρομείου στην εφημερίδα The Epoch Times ότι η συνεχής χαμηλή γονιμότητα θα προκαλέσει «μια σταδιακή κατάρρευση της παγκόσμιας οικονομίας καθώς ο πληθυσμός γερνά και πεθαίνει». Ο Μόσερ είναι ειδικός στον έλεγχο πληθυσμού, τη δημογραφία και την Κίνα.
«Αυτό δεν θα συμβεί από τη μια μέρα στην άλλη, φυσικά, αλλά μόλις ξεκινήσει σε μεγάλη κλίμακα θα είναι δύσκολο, αν όχι αδύνατο, να αντιστραφεί», πρόσθεσε.
Οι δείκτες γονιμότητας (ο μέσος αριθμός παιδιών που γεννά μια γυναίκα στη διάρκεια της ζωής της) διαφέρουν από τους δείκτες γεννήσεων (ο αριθμός γεννήσεων ανά 1.000 άτομα σε έναν πληθυσμό για μια δεδομένη περίοδο), αν και οι όροι συχνά συγχέονται.
Οι χώρες με χαμηλή γονιμότητα τείνουν να έχουν και χαμηλούς δείκτες γεννήσεων. Ο μακροοικονομολόγος Χεσούς Φερνάντεθ-Βιγιαβέρδε (Jesús Fernández-Villaverde) χαρακτήρισε τη χαμηλή γονιμότητα «την αληθινή οικονομική πρόκληση της εποχής μας», σε έκθεσή του τον Φεβρουάριο για το American Enterprise Institute.
Το 1960, η μέση γυναίκα αποκτούσε τέσσερα ή πέντε παιδιά στη ζωή της. Μέχρι το 2023, αυτός ο αριθμός είχε μειωθεί στο μισό, φτάνοντας τα 2,2 και πλησιάζοντας το 2,1, που είναι το επίπεδο αναπλήρωσης—δηλαδή το επίπεδο στο οποίο ένας πληθυσμός αναπαράγει τον εαυτό του από γενιά σε γενιά.
Τον Ιούλιο, η Στατιστική Υπηρεσία των ΗΠΑ προέβλεψε ότι ο παγκόσμιος πληθυσμός θα φτάσει τα 8,1 δισεκατομμύρια μέσα στο έτος. Οι ειδικοί αναφέρουν ότι, αν και ο αριθμός αυτός έχει αυξηθεί από τα 3 δισεκατομμύρια του 1960, το κρίσιμο στοιχείο είναι ο ρυθμός αύξησης.
Η υπηρεσία σημείωσε ότι «ο ρυθμός ανάπτυξης κορυφώθηκε δεκαετίες πριν, τη δεκαετία του 1960, και έκτοτε βρίσκεται σε πτώση, ενώ προβλέπεται να συνεχίσει να μειώνεται».
Ο Φερνάντεθ-Βιγιαβέρδε προειδοποίησε ότι, παρότι η επιβράδυνση της αύξησης μπορεί να μην έχει άμεσες συνέπειες, μέσα σε λιγότερο από μισό αιώνα η πτώση της γονιμότητας θα επηρεάσει την παγκόσμια οικονομία. Οι χώρες με χαμηλά ή αρνητικά ποσοστά γεννήσεων θα βρεθούν αντιμέτωπες με μια συρρικνούμενη αγορά εργασίας και με τεράστιο κόστος λόγω της γήρανσης του πληθυσμού.
Οι παγκόσμιοι δείκτες γονιμότητας
Σύμφωνα με τη Στατιστική Υπηρεσία των ΗΠΑ, μόλις το 4% του παγκόσμιου πληθυσμού ζει σε χώρα με υψηλή γονιμότητα—πάνω από πέντε παιδιά ανά γυναίκα—και όλες αυτές οι χώρες βρίσκονται στην Αφρική. Ακόμη και εκεί, οι δείκτες είναι χαμηλότεροι από ό,τι στο παρελθόν.
Χώρες με τα υψηλότερα ποσοστά γονιμότητας. (Πηγή: World Bank, Δημιουργήθηκε με το Datawrapper)
Η υπηρεσία ανέφερε ότι σχεδόν τα τρία τέταρτα του παγκόσμιου πληθυσμού ζουν σε χώρες όπου η γονιμότητα βρίσκεται στο ή κάτω από το επίπεδο αναπλήρωσης.
Στην Ινδία, τη χώρα με τον μεγαλύτερο πληθυσμό στον κόσμο, οι δείκτες γονιμότητας έχουν μειωθεί σταθερά τις τελευταίες έξι δεκαετίες. Τον Ιούνιο, το Ταμείο των Ηνωμένων Εθνών για τον Πληθυσμό(UNFPA)ανέφερε ότι ο δείκτης γονιμότητας στην Ινδία έπεσε στο 1,9 παιδιά ανά γυναίκα, από πέντε ή έξι το 1960.
Παγκόσμιος δείκτης γονιμότητας, 1960–2023/Γεννήσεις ανά γυναίκα. (Πηγή: World Bank, Δημιουργήθηκε με το Datawrapper)
Το 1990, ο δείκτης γονιμότητας της Κίνας ήταν 2,51, παρά την πολιτική του ενός παιδιού. Μέχρι το 2023, είχε μειωθεί σε λιγότερο από μία γέννηση ανά γυναίκα, σύμφωνα με τον ΟΗΕ.
Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η γονιμότητα έχει γνωρίσει συνεχή πτώση. Έπεσε κάτω από το επίπεδο αναπλήρωσης το 1972 και το 2023 έφτασε στο 1,62, ιστορικά χαμηλό.
Οι χώρες της Ασίας και της Ευρώπης καταγράφουν τους χαμηλότερους δείκτες γονιμότητας παγκοσμίως, με τη Νότια Κορέα (0,72), τη Σιγκαπούρη (0,97), την Ουκρανία (0,977) και την Κίνα (0,999) να βρίσκονται όλες κάτω από το 1.
Χώρες με τα χαμηλότερα ποσοστά γονιμότητας. (Πηγή: World Bank, Δημιουργήθηκε με το Datawrapper)
Στην Ευρώπη, τη Βόρεια Αμερική και την Ανατολική Ασία, οι δείκτες γονιμότητας έχουν πέσει κάτω από το όριο αναπλήρωσης.
Αναδρομή στη δεκαετία του ’60
Στον δυτικό κόσμο, η πτώση της γονιμότητας που ξεκίνησε τη δεκαετία του 1960 συνέπεσε με την έλευση της αντισύλληψης, τη νομιμοποίηση των αμβλώσεων και την ευρεία καθιέρωση του «αδιαμφισβήτητου διαζυγίου».
Στις Ηνωμένες Πολιτείες, το πρώτο αντισυλληπτικό χάπι εγκρίθηκε από τον Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων το 1960. Μέσα σε πέντε χρόνια, το ποσοστό γεννήσεων είχε ήδη μειωθεί «ουσιαστικά», σύμφωνα με αναφορά από την Εθνική Μελέτη Γονιμότητας. Μέχρι το 1976, ο δείκτης γονιμότητας έφτασε σε ιστορικό χαμηλό, στο 1,7.
Το 1973, η άμβλωση νομιμοποιήθηκε στις ΗΠΑ μετά την απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου στην υπόθεση Roe v. Wade. Εκείνη την εποχή, λίγες ακόμη χώρες είχαν νομιμοποιήσει τις αμβλώσεις, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, η Νορβηγία και η Σιγκαπούρη.
Η απόφαση των Ηνωμένων Πολιτειών ακολουθήθηκε από χώρες όπως η Δανία, η Νότια Κορέα, η Γαλλία, η Δυτική Γερμανία, η Νέα Ζηλανδία, η Ιταλία και οι Κάτω Χώρες. Σήμερα, μόλις 22 χώρες απαγορεύουν πλήρως τις αμβλώσεις.
Έρευνες δείχνουν ότι η νομιμοποίηση των αμβλώσεων οδήγησε σε σημαντική πτώση των γεννήσεων.
Λίγο μετά την Roe v. Wade, οι γεννήσεις στη Νέα Υόρκη μειώθηκαν κατά ένα τρίτο, σύμφωνα με μελέτη του 1975 στο International Journal of Epidemiology. Συνολικά, οι δείκτες γονιμότητας στις ΗΠΑ μειώθηκαν κατά 4% μετά τη νομιμοποίηση, όπως διαπίστωσε μελέτη του 1999 στο American Journal of Public Health.
Μια μελέτη του Πανεπιστημίου της Πενσιλβάνια, που διεξήχθη μετά τη νομιμοποίηση της άμβλωσης στο πρώτο τρίμηνο στην πόλη του Μεξικού το 2007, παρείχε μια πιο πρόσφατη εικόνα της σύνδεσης.
Η Ομοσπονδιακή Περιφέρεια της πόλης του Μεξικού—με πληθυσμό 8,8 εκατομμυρίων το 2007—ήταν η πρώτη περιοχή της χώρας που νομιμοποίησε την άμβλωση. Η επίδραση της νομοθεσίας στις γυναίκες στα 20 τους ήταν «έντονη», κατέληξαν οι ερευνητές. «Υπολογίζουμε ότι η νομιμοποίηση μείωσε τις γεννήσεις στην πόλη του Μεξικού κατά 4% επιπλέον». Το 2023, το ανώτατο δικαστήριο του Μεξικού αποποινικοποίησε τις αμβλώσεις σε εθνικό επίπεδο.
Ένας αστυνομικός στέκεται φρουρός δίπλα σε ένα πράσινο μαντίλι (σύμβολο υπέρ των αμβλώσεων) με την επιγραφή «Νόμιμη Άμβλωση Τώρα», το οποίο τοποθετήθηκε από ακτιβιστές μπροστά από τα κεντρικά γραφεία του Κογκρέσου στην πόλη του Μεξικού, στις 7 Νοεμβρίου 2024. (Yuri Cortez/AFP μέσω Getty Images)
Σε άλλη περίπτωση, έκθεση στο επιστημονικό περιοδικό PLOS One κατέληξε ότι μετά τη νομιμοποίηση των αμβλώσεων στο Νεπάλ το 2002, «η συνολική γονιμότητα μειώθηκε σχεδόν στο μισό, παρά τα σχετικά χαμηλά ποσοστά χρήσης αντισύλληψης».
Τα δεδομένα της Έρευνας Δημογραφίας και Υγείας του Νεπάλ δείχνουν ότι από το 2001 έως το 2011, ο συνολικός δείκτης γονιμότητας έπεσε από 4,1 στο 2,6. Η μελέτη του Νεπάλ διαπίστωσε ότι όχι μόνο μειώθηκε η συνολική γονιμότητα, αλλά μειώθηκε και η «επιθυμητή γονιμότητα».
Σύμφωνα με το Εθνικό Γραφείο Οικονομικών Ερευνών των ΗΠΑ, η μείωση των γεννήσεων μετά τη νομιμοποίηση αποτελεί μόνιμη τάση. «Μεγάλο μέρος της μείωσης ήταν μόνιμο, καθώς οι γυναίκες δεν απέκτησαν περισσότερα παιδιά αργότερα», ανέφερε, σημειώνοντας αύξηση στον αριθμό των άτεκνων γυναικών.
Το Guttmacher Institute εκτιμά ότι περισσότερες από 63 εκατομμύρια αμβλώσεις πραγματοποιήθηκαν στις ΗΠΑ μεταξύ 1973 και 2021. Παγκοσμίως, 73 εκατομμύρια αμβλώσεις γίνονται κάθε χρόνο, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας.
Επιπλέον, πολλές μελέτες έχουν συνδέσει την εκτόξευση των ποσοστών διαζυγίων με τη μείωση της γονιμότητας.
Στα τέλη της δεκαετίας του 1960, τα ποσοστά διαζυγίων αυξήθηκαν κατακόρυφα στις δυτικές χώρες, καθώς οι μεταρρυθμίσεις στο οικογενειακό δίκαιο έκαναν πιο εύκολη τη λύση γάμου χωρίς την ανάγκη απόδειξης υπαιτιότητας.
Μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2014 στο Labour Economics κατέληξε ότι «η εισαγωγή μεταρρυθμίσεων στο δίκαιο διαζυγίου μειώνει τα ποσοστά γονιμότητας και ότι το φαινόμενο φαίνεται να είναι μόνιμο». Η μελέτη κάλυψε 18 ευρωπαϊκές χώρες από το 1960 έως το 2006.
Η πτώση στην Ανατολή
Στην Κίνα, περίπου 40 εκατομμύρια άνθρωποι πέθαναν από πείνα κατά την εκστρατεία του Μεγάλου Άλματος προς τα Εμπρός του Κομμουνιστικού Κόμματος Κίνας (ΚΚΚ) από τα τέλη της δεκαετίας του 1950 έως τις αρχές της δεκαετίας του 1960. Επιπλέον, περίπου 7,73 εκατομμύρια Κινέζοι σκοτώθηκαν στην επακόλουθη εκστρατεία της Πολιτιστικής Επανάστασης από το 1966 έως το 1976.
Παρά τον αριθμό των νεκρών από αυτές τις εκστρατείες, η Κίνα θέσπισε την πολιτική του ενός παιδιού το 1979, συνοδευόμενη από υποχρεωτική αντισύλληψη, στείρωση, εξαναγκαστικές αμβλώσεις και ακόμη και παιδοκτονίες. Η Κίνα υποστήριξε ότι η πολιτική απέτρεψε 400 εκατομμύρια γεννήσεις μεταξύ 1979 και 2011.
Μια πινακίδα της πολιτικής του ενός παιδιού με το σύνθημα «Κάντε λιγότερα παιδιά, ζήστε μια καλύτερη ζωή» υποδέχεται τους κατοίκους στον κεντρικό δρόμο της Σουάνγκγουανγκ, στην επαρχία Γκουανγκσί της Κίνας, τον Μάιο του 2017. (Goh Chai Hin/AFP μέσω Getty Images)
Η επίδραση μπορεί να ήταν ακόμη μεγαλύτερη. Μια μελέτη του 2017 στο περιοδικό Demography από τον Ντάνιελ Γκούντκιντ (Daniel Goodkind), αναλυτή στη Στατιστική Υπηρεσία, για τις «ασύλληπτες επιπτώσεις των αυστηρών πολιτικών επιλογών της Κίνας», εκτιμούσε ότι η πολιτική του ενός παιδιού είχε στην πραγματικότητα «αποτρέψει» έως και 520 εκατομμύρια ανθρώπους μέχρι το 2015, με πολύ μεγαλύτερο μελλοντικό αντίκτυπο λόγω της «δημογραφικής ορμής».
Οικονομικές ανησυχίες
Σήμερα, οι οικονομικές ανησυχίες, όπως το υψηλό κόστος στέγασης και φροντίδας παιδιών, αναφέρονται συχνά ως παράγοντες στη μείωση της γονιμότητας.
Στη Νότια Κορέα, η οποία διαθέτει ισχυρή οικονομία αλλά και τον χαμηλότερο δείκτη γονιμότητας στον κόσμο, έρευνα του ΟΗΕ έδειξε ότι οι «οικονομικοί περιορισμοί» ήταν ο κύριος λόγος για τα ιστορικά χαμηλά ποσοστά γεννήσεων.
Στην έρευνα, το 58% των ερωτηθέντων ανέφεραν τους οικονομικούς περιορισμούς ως εμπόδιο στην απόκτηση παιδιών—12 έως 19 ποσοστιαίες μονάδες πάνω από τον παγκόσμιο μέσο όρο. Στη βαθιά αστικοποιημένη χώρα, σχεδόν το ένα τρίτο δήλωσε ότι αντιμετώπιζε προβλήματα στέγασης, όπως έλλειψη χώρου ή υψηλό κόστος αγοράς σπιτιού και ενοικίου. Το 28% ανέφερε τη φροντίδα παιδιών ως ζήτημα.
Στις Ηνωμένες Πολιτείες, έρευνα του Pew Research τον Ιούλιο του 2024 έδειξε ότι μεταξύ ενηλίκων 18 έως 49 ετών χωρίς παιδιά, το 36% δήλωσε ότι δεν μπορούσε να αντέξει οικονομικά την ανατροφή ενός παιδιού.
Παιδιά φτάνουν για την πρώτη ημέρα του σχολείου στο Γυμνάσιο Justice Page στη Μινεάπολη της Μινεσότα, στις 2 Σεπτεμβρίου 2025. (Stephen Maturen/Getty Images)
Σε άλλη έρευνα του 2024 από την Harris Poll για λογαριασμό της NerdWallet, περισσότεροι από 1 στους 5 γονείς με παιδιά κάτω των 18 ετών δήλωσαν ότι δεν σχεδίαζαν να αποκτήσουν άλλο παιδί επειδή θα ήταν πολύ ακριβό. Το 20% των ερωτηθέντων χαρακτήρισε τη φροντίδα παιδιών ως τη σημαντικότερη οικονομική του πίεση.
Το υπουργείο Εργασίας αναφέρει ότι η φροντίδα παιδιών είναι απαγορευτικά ακριβή για πολλούς Αμερικανούς. Το 2022, το ετήσιο κόστος πλήρους ημερήσιας φροντίδας για ένα παιδί κυμαινόταν από 6.552 έως 15.600 δολάρια, δηλαδή από 8,9% έως 16% του διάμεσου οικογενειακού εισοδήματος.
Σε ορισμένες κομητείες, το μέσο κόστος φροντίδας σε κέντρα ξεπερνούσε το εθνικό μέσο ενοίκιο των 15.216 δολαρίων ετησίως για το 2022.
Εισόδημα και μέγεθος οικογένειας
Παρά τις οικονομικές ανησυχίες, οι πολιτιστικοί και θρησκευτικοί παράγοντες έχουν μεγαλύτερη επίδραση στους δείκτες γονιμότητας από ό,τι τα επίπεδα εισοδήματος, σύμφωνα με τον Λάιμαν Στόουν (Lyman Stone), ανώτερο ερευνητή και διευθυντή της «Πρωτοβουλίας υπέρ της γονιμότητας» στο Ινστιτούτο Μελετών για την Οικογένεια.
Η ανάλυσή του το 2024 υποστηρίζει ότι «δεν υπάρχει σταθερή διαπολιτισμική επίδραση του εισοδήματος στη γονιμότητα», παρά το «συνηθισμένο στερεότυπο ότι οι φτωχοί κάνουν περισσότερα παιδιά από τους πλούσιους»—ένα στερεότυπο που επιβεβαιώνεται από τα υψηλά ποσοστά γονιμότητας στις χώρες της υποσαχάριας Αφρικής με χαμηλό εισόδημα.
Η έρευνα του Στόουν δείχνει ότι οι μαύρες και ισπανόφωνες γυναίκες με υψηλό εισόδημα στις Ηνωμένες Πολιτείες τείνουν να έχουν λιγότερα παιδιά, ενώ οι λευκές γυναίκες με υψηλό εισόδημα τείνουν να έχουν περισσότερα παιδιά από λευκές γυναίκες χαμηλότερου εισοδήματος.
Οι γυναίκες που έχουν γεννηθεί στο εξωτερικό και ζουν στις Ηνωμένες Πολιτείες εμφανίζουν υψηλότερα ποσοστά γονιμότητας σε όλα τα επίπεδα εισοδήματος, δείχνοντας μικρή σύνδεση μεταξύ εισοδήματος και γονιμότητας.
Παράλληλα, οι Άμις και οι υπερορθόδοξες Εβραίες στις Ηνωμένες Πολιτείες έχουν κατά μέσο όρο περίπου διπλάσιο αριθμό παιδιών σε σχέση με τις υπόλοιπες Αμερικανίδες, ανεξάρτητα από το εισόδημά τους.
Τρέχοντες παράγοντες στη μείωση της γονιμότητας
Μια σειρά από άλλους παράγοντες επηρεάζουν τη λήψη αποφάσεων σχετικά με το μέγεθος της οικογένειας.
Η πρόσβαση στην εκπαίδευση και τις επαγγελματικές ευκαιρίες οδηγεί «σε καθυστερημένο γάμο, αναβολή της τεκνοποίησης και μικρότερα μεγέθη οικογενειών», δήλωσε ο Κεντ Σμέτερς (Kent Smetters), καθηγητής επιχειρηματικών οικονομικών και δημόσιας πολιτικής στη Σχολή Γουόρτον του Πανεπιστημίου της Πενσιλβάνια. Ο Σμέτερς χαρακτήρισε αυτόν τον παράγοντα «με διαφορά τον σημαντικότερο» όσον αφορά την πτώση των δεικτών γονιμότητας.
Στην Κίνα, παρά τις πιο χαλαρές πολιτικές που θεσπίστηκαν για να ενθαρρύνουν την τεκνοποίηση, μελέτες δείχνουν ότι οι γυναίκες εξακολουθούν να διστάζουν να κάνουν παιδιά. Το 2015, το καθεστώς χαλάρωσε για πρώτη φορά την πολιτική του ενός παιδιού· δύο χρόνια αργότερα, οι γεννήσεις είχαν μειωθεί κατά 3,5%, σύμφωνα με τα κινεζικά κρατικά μέσα ενημέρωσης.
Ένα κορίτσι σε καροτσάκι στην περιοχή Τσιανμέν του Πεκίνου, στις 3 Μαΐου 2023. (Greg Baker/AFP μέσω Getty Images)
Σε έρευνα του Μαΐου 2017 σε 40.000 εργαζόμενες γυναίκες στην Κίνα, που πραγματοποιήθηκε από το γραφείο προσλήψεων Zhaopin, περίπου το 40% των άτεκνων γυναικών δήλωσαν ότι δεν ήθελαν παιδιά, ενώ σχεδόν το 63% των εργαζόμενων μητέρων με ένα παιδί είπαν ότι δεν ήθελαν δεύτερο. Οι ερωτηθείσες επικαλέστηκαν έλλειψη χρόνου και ενέργειας, οικονομικά και επαγγελματικές ανησυχίες.
Ο Στίβεν Μόσερ δήλωσε ότι σχεδόν 40 χρόνια αντι-γεννητικής προπαγάνδας είχαν διαβρωτική επίδραση στις στάσεις απέναντι στα παιδιά και την τεκνοποίηση στην Κίνα.
«Για να μην αναφέρουμε ότι οι εκτρώσεις με επιλογή φύλου και οι παιδοκτονίες εκατομμυρίων αγέννητων και νεογέννητων κοριτσιών έχουν μειώσει τον αριθμό των νέων γυναικών στην Κίνα—σε σημείο που κάθε νέα γυναίκα θα έπρεπε να παντρεύεται στις αρχές της δεκαετίας των 20 και να αποκτά τρία παιδιά για να αντισταθμίσει την πληθυσμιακή πτώση», είπε.
Αφού έλεγαν για δεκαετίες στους νέους της Κίνας ότι «όσο λιγότερα παιδιά είχαν, τόσο καλύτερα για τη χώρα και για τους ίδιους», ο Μόσερ τόνισε ότι «η προπαγάνδα τους υπήρξε εξαιρετικά αποτελεσματική».
Τέλος, υπάρχουν και άλλοι παράγοντες που περιορίζουν το μέγεθος των οικογενειών. Μια μελέτη του Ιουνίου σε περίπου 1.500 ενήλικες, που ανατέθηκε από το Population Connection, διαπίστωσε ότι περίπου το 30% των ερωτηθέντων δήλωσαν πως «η υπερπληθυσμιακή αύξηση και η κλιματική αλλαγή» τους προκαλούσαν ανησυχία για την απόκτηση παιδιών.
Προσπάθειες του Λευκού Οίκου
Ο Νόμος One Big Beautiful Bill Act, που υπεγράφη από τον πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ τον Ιούλιο, περιλαμβάνει διατάξεις για τη στήριξη νέων οικογενειών, όπως οικονομικές ενισχύσεις για νεογέννητα και διευρυμένο επίδομα φόρου για παιδιά.
Ο νόμος δημιουργεί λογαριασμούς αποταμίευσης για παιδιά που θα γεννηθούν μεταξύ 2025 και 2028, με αρχική κατάθεση 1.000 δολαρίων από την ομοσπονδιακή κυβέρνηση. Οι γονείς και άλλοι μπορούν να καταθέτουν έως 5.000 δολάρια ετησίως σε μετά-φορολογημένα ποσά μέχρι το παιδί να γίνει 18. Οι εργοδότες μπορούν να συνεισφέρουν έως 2.500 δολάρια. Τα χρήματα στον λογαριασμό αυξάνονται χωρίς φορολόγηση, ενώ οι αναλήψεις για εγκεκριμένες χρήσεις φορολογούνται με χαμηλότερο συντελεστή.
Ο πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ εκφωνεί δηλώσεις πριν από την υπογραφή εκτελεστικού διατάγματος για τη διεύρυνση της πρόσβασης στην εξωσωματική γονιμοποίηση (IVF). Φλόριντα, στις 18 Φεβρουαρίου 2025. (Joe Raedle/Getty Images)
Ο νέος νόμος προσφέρει επίσης μεγαλύτερες φοροαπαλλαγές για οικογένειες με παιδιά κάτω των 17. Το ομοσπονδιακό Επίδομα Φόρου για Παιδιά θα αυξηθεί από 2.000 σε 2.200 δολάρια ανά παιδί το 2025 και θα προσαρμόζεται με τον πληθωρισμό στο μέλλον.
Ακόμη και οικογένειες που δεν οφείλουν φόρο εισοδήματος μπορούν να λάβουν έως 1.700 δολάρια ανά παιδί ως επιστροφή φόρου για το φορολογικό έτος 2025. Τον Φεβρουάριο, ο Τραμπ υπέγραψε εκτελεστικό διάταγμα με στόχο την επέκταση της πρόσβασης στην εξωσωματική γονιμοποίηση (IVF) και τη μείωση των εξόδων και του κόστους υγείας για τις θεραπείες.
«Η κυβέρνησή μου αναγνωρίζει τη σημασία της οικογένειας, και ως έθνος, η δημόσια πολιτική μας πρέπει να κάνει ευκολότερο για στοργικές μητέρες και πατέρες που επιθυμούν παιδιά να τα αποκτήσουν», ανέφερε ο πρόεδρος Τραμπ.
Προσπάθειες ανά τον κόσμο
Στη Γαλλία, οι επιλέξιμες οικογένειες μπορούν να λάβουν τουλάχιστον 1.080 ευρώ για κάθε γέννηση. Μπορούν επίσης να καλυφθούν έως και το 85% των εξόδων φροντίδας παιδιών για παιδιά κάτω των 6 ετών.
Η Ιταλία προσφέρει εφάπαξ επίδομα 1.000 ευρώ για κάθε παιδί που γεννιέται ή υιοθετείται μετά την 1η Ιανουαρίου 2025. Παρέχει επίσης μπόνους για να καλυφθούν τα έξοδα φροντίδας παιδιών. Προσφέρει μηνιαίο επίδομα για οικογένειες με εξαρτώμενα παιδιά από 50 έως 175 ευρώ ανά παιδί, καθώς και πρόσθετα οφέλη για μητέρες κάτω των 21 ετών, αλλά και κουπόνια για νηπιαγωγείο.
Η Σεούλ θα δαπανήσει περίπου 2,3 δισεκατομμύρια δολάρια το 2025 για να αυξήσει τις γεννήσεις, επεκτείνοντας τη στήριξη στέγασης για οικογένειες με νεογέννητα, προσφέροντας δημόσια κατοικία και πρόσθετα οφέλη σε νεόνυμφους και μεγαλύτερες οικογένειες, αυξάνοντας την πρόσβαση σε επείγουσα και 24ωρη φροντίδα παιδιών σε όλη την πόλη και διοργανώνοντας εκδηλώσεις γνωριμιών για εργένηδες που αναζητούν σύντροφο. Η επαρχία Γκιεόνγκι, όπου βρίσκεται η Σεούλ, πειραματίζεται επίσης με μικρότερη εργάσιμη εβδομάδα, ανταποκρινόμενη σε ανησυχίες ότι η έντονη εργασιακή κουλτούρα της Νότιας Κορέας επηρεάζει τους δείκτες γονιμότητας.
Η Σιγκαπούρη επιχειρεί να αυξήσει τις γεννήσεις με σχέδιο συγχρηματοδοτούμενο από την κυβέρνηση, που καλύπτει έως και το 75% του κόστους θεραπειών γονιμότητας σε δημόσια νοσοκομεία για επιλέξιμα ζευγάρια. Η κυβέρνηση προσφέρει επίσης επίδομα 5.000 δολαρίων για μωρά που θα γεννηθούν μετά την 1η Απριλίου 2025.
Ο πρωθυπουργός της Ιαπωνίας, Ισίμπα Σιγκερού, χαρακτήρισε την πτώση της γονιμότητας της χώρας του «σιωπηλή έκτακτη ανάγκη»—ο δείκτης γονιμότητας έπεσε σε νέο χαμηλό 1,15 το 2024. Σε πολιτική του ομιλία τον Ιανουάριο, ανακοίνωσε μέτρα για την αντιμετώπιση της πτώσης.
Βασικές πρωτοβουλίες περιλαμβάνουν την αύξηση των επιδομάτων γονικής άδειας στο 100% του καθαρού μισθού και για τους δύο γονείς, την αύξηση των μισθών και τον στόχο κατώτατου μισθού 1.500 γεν (8,62 ευρώ) ανά ώρα μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 2020.
