Κάθε μέρα, οι Ουκρανοί στρατιώτες σέρνονται πάνω από ένα βούρκο αποξηραμένης λάσπης. Σταματούν συχνά, μένοντας χαμηλά στο έδαφος. Για μεγάλο μέρος της ημέρας, κουρνιάζουν σε χαντάκια και σκάβουν μικρά χαρακώματα, ενώ περιμένουν τα σοβιετικής εποχής οχήματα ναρκοθέτησης να ολοκληρώσουν το επίπονο έργο τους.
Ξέρουν ότι μια ρωσική μονάδα είναι κοντά. Ίσως ακριβώς πίσω από τη γραμμή των δέντρων.
Η Ρωσία έχει συγκεντρώσει 100.000 στρατιώτες και περισσότερα από 500 άρματα μάχης ακριβώς ανατολικά από εδώ, μετά το Μπαχμούτ. Κανείς από τους στρατιώτες δεν γνωρίζει πού θα αναπτυχθούν αυτά τα ρωσικά στρατεύματα, αλλά όλοι γνωρίζουν ότι θα αναπτυχθούν. Ίσως το έχουν κάνει ήδη. Μια μέρα χωρίς επαφή είναι εξαιρετικά σπάνια.
Μπορούν μόνο να ελπίζουν ότι η μονάδα δεν θα επιτεθεί ξανά. Έχουν ήδη χάσει άνδρες και δεν έχουν την πολυτέλεια να χάσουν την ικανότητα ναρκοθέτησης.
Αν αυτοί οι Ουκρανοί είναι τυχεροί, θα προχωρήσουν όσο είναι το μήκος δύο γηπέδων ποδοσφαίρου σήμερα.
Η τρίαινα
Έτσι είναι κατά μήκος του μεγαλύτερου μέρους της γραμμής του μετώπου, η οποία τώρα εκτείνεται σε περισσότερα από 96 χιλιόμετρα, διχοτομώντας το έθνος.
Μόλις τέσσερεις μήνες μετά την έναρξη της αντεπίθεσης της Ουκρανίας, οι συγκρούσεις έχουν εξελιχθεί σε μια κρεατομηχανή στην οποία τα κέρδη μετριούνται σε μέτρα και όχι σε χιλιόμετρα. Ωστόσο, η Ουκρανία συνεχίζει, προελαύνοντας αργά και ανυποχώρητα νότια και ανατολικά στα κατεχόμενα εδάφη.
Κάνει τρεις βασικές ωθήσεις εναντίον των Ρώσων, όπως τα σημεία της τρίαινας που αποτελεί το εθνόσημο της.
Στο νότο, οι ουκρανικές δυνάμεις οργανώνουν αμφίβιες επιθέσεις στον ποταμό Δνείπερο κοντά στη Χερσώνα. Μερικά από τα μεγαλύτερα κέρδη τους έχουν σημειωθεί κατά μήκος αυτού του τμήματος του ποταμού και, αν μπορέσουν να προωθηθούν περαιτέρω, μπορεί να εξασφαλίσουν την πορεία προς την κατεχόμενη Κριμαία μέχρι το τέλος του επόμενου έτους.
Στα ανατολικά, βαδίζουν γύρω από τα ερείπια του κατειλημμένου Μπαχμούτ και πασχίζουν να ενισχύσουν την άμυνά τους ενάντια σε μια συνεχώς αυξανόμενη μάζα ρωσικών εφεδρειών.
Μεταξύ αυτών των δύο σημείων – στην κορυφή της τρίαινας – βρίσκεται το κλειδί.
Εδώ είναι που οι ουκρανικές δυνάμεις έσπρωξαν την πρώτη και ισχυρότερη γραμμή οχυρώσεων της Ρωσίας και απελευθέρωσαν την πόλη Ρομπότινε στις αρχές Σεπτεμβρίου.
Ορισμένοι από τη στρατιωτική ηγεσία της Ουκρανίας πιστεύουν ότι η Ουκρανία έχει πλέον διασπάσει το πιο δύσκολο από τα αμυντικά δίκτυα της Ρωσίας στη νότια Ουκρανία.
Το Ρομπότινε βρίσκεται στην περιοχή της Ζαπορίζια, μεταξύ της πόλης Ορίχιβ και του κατεχόμενου από τη Ρωσία σιδηροδρομικού κόμβου Τοκμάκ. Η στρατηγική του τοποθέτηση θα μπορούσε να δώσει στην Ουκρανία περαιτέρω ευκαιρίες επίθεσης σε βασικές ρωσικές γραμμές ανεφοδιασμού.
Εάν οι ουκρανικές δυνάμεις μπορέσουν να προωθηθούν από το Ρομπότινε στο Τοκμάκ – περίπου 28 χλμ. νότια – θα μπορούσαν να διασπάσουν αποτελεσματικά τις ρωσικές δυνάμεις που κατέχουν την περιοχή βόρεια της Αζοφικής Θάλασσας, αποκόπτοντας τον ανεφοδιασμό εκείνων που βρίσκονται στη Χερσώνα και τη δυτική Ζαπορίζια.
Επιπλέον, η κατάκτηση του Τοκμάκ θα έδινε στην Ουκρανία μια πλεονεκτική θέση από την οποία θα μπορούσε να προωθηθεί νότια μέσω της επαρχίας Ζαπορίζια, προς την Αζοφική Θάλασσα, και να ανακαταλάβει είτε την κατεχόμενη πόλη-λιμάνι Μαριούπολη είτε τη Μελιτόπολη δυτικότερα.
Αλλά 28 χλμ. είναι μεγάλη απόσταση για έναν στρατό που κινείται όσο το μήκος δύο γηπέδων ποδοσφαίρου την ημέρα. Ιδιαίτερα με τον σκληρό χειμώνα της ανατολικής Ευρώπης εν όψει.
Η κατάληψη είτε της Μαριούπολης είτε της Μελιτόπολης θα είχε μεγάλο κόστος, χωρίς αμφιβολία, αλλά θα απέκοπτε χιλιάδες ρωσικά στρατεύματα από τις γραμμές ανεφοδιασμού τους και θα στερούσε από τη Ρωσία τη μοναδική χερσαία γέφυρα προς την Κριμαία.
Οι Ουκρανοί ηγέτες δεν μαρτυρούν τις προθέσεις τους και κανείς εκτός της διοίκησης δεν γνωρίζει με βεβαιότητα προς ποια κατεύθυνση θα στραφεί η επόμενη ώθηση. Αλλά είναι αρκετά σαφές ότι σκοπεύουν να ανακτήσουν κάθε σπιθαμή εδάφους που χάθηκε από την εισβολή της Ρωσίας.
Είναι επίσης σαφές ότι η ειρήνη δεν είναι μια άμεση προοπτική ούτε επιδιώκεται επί του παρόντος.
Η νίκη – όπως γίνεται κατανοητό – θα επιτευχθεί σε χρόνια και όχι σε μήνες.
Το κύμα που «ξεφούσκωσε»
Το πώς η πολυδιαφημισμένη αντεπίθεση της Ουκρανίας έφτασε σε αυτό το τέλμα εξακολουθεί να αποτελεί σημείο διαφωνίας.
Όταν η ουκρανική στρατιωτική ηγεσία ανακοίνωσε την αντεπίθεσή της στις 4 Ιουνίου, οι δυτικοί σύμβουλοι προέτρεψαν σε ταχεία ανακατάληψη βασικών σημείων. Ο ουκρανικός στρατός, ο οποίος επιθυμούσε καλύτερα όπλα και εξοπλισμό από τους πλουσιότερους δυτικούς εταίρους του, συμμορφώθηκε – τουλάχιστον στην αρχή.
Τα μηχανοκίνητα στρατεύματα έπεσαν με βρυχηθμό στο έργο της διάσπασης των ρωσικών γραμμών, μόνο και μόνο για να κολλήσουν αμέσως στη λάσπη και τα ναρκοπέδια – μια τέλεια λεία για τις ρωσικές ομάδες που περίμεναν εκεί κοντά.
Μέχρι τον Ιούλιο, η προέλαση είχε επιβραδυνθεί τραγικά, κάνοντας τους αναλυτές στις Ηνωμένες Πολιτείες να αμφισβητούν αν ο πόλεμος μπορούσε να κερδηθεί τελικά. Οι ρωσικές δυνάμεις εκμεταλλεύτηκαν την ανάπαυλα και τετραπλασίασαν το μέγεθος των ναρκοπεδίων τους από τον Ιούνιο έως τον Σεπτέμβριο, προσθέτοντας επιπλέον βάθος και πυκνότητα ναρκών σε όλο το μέτωπο.
Τα οχήματα ναρκοθέτησης της Ουκρανίας, εξοπλισμένα για να καθαρίζουν περίπου 80 μέτρα ναρκοπεδίου, βρέθηκαν ξαφνικά αντιμέτωπα με ναρκοπέδια πέντε φορές μεγαλύτερα.
Στα τέλη Αυγούστου, ο Λευκός Οίκος αναγκάστηκε να διευκρινίσει ότι δεν πίστευε ότι η αντεπίθεση ήταν αδιέξοδη, αλλά ότι ήταν ανοιχτός σε διαπραγματεύσεις για μια «ειρηνευτική» διευθέτηση μεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας.
Εντούτοις, κι ενώ πολλοί δυτικοί σύμβουλοι ήταν απογοητευμένοι από την έλλειψη αξιοσημείωτων κερδών στο χάρτη, οι Ουκρανοί αξιωματικοί είχαν αρχίσει να προσαρμόζονται στην πραγματικότητα του πεδίου της μάχης. Η Ουκρανία, αποφάσισαν, θα αγκαλιάσει την αργή, βασανιστική, αλλά κερδοφόρα μορφή πολέμου που έχει πλέον κυριαρχήσει στις γραμμές του μετώπου.
Το ΝΑΤΟ αρχίζει τώρα να αναγνωρίζει τους καρπούς αυτής της αργής, βασανιστικής δουλειάς. Ο Γενικός Γραμματέας Γενς Στόλτενμπεργκ αναγνώρισε κατά τη διάρκεια μιας επίσκεψης στο Κίεβο στις 28 Σεπτεμβρίου ότι η Ουκρανία «κερδίζει σταδιακά έδαφος».
Οι σύμμαχοι, είπε, πρέπει να αποδεχτούν το αναμενόμενο κόστος, προκειμένου να αποτρέψουν το μεγαλύτερο κόστος που θα προκαλούσε αναπόφευκτα η συνθηκολόγηση με τη Ρωσία και η έναρξη μιας νέας εποχής κατακτήσεων.
«Όσο ισχυρότερη γίνεται η Ουκρανία, τόσο πιο κοντά ερχόμαστε στον τερματισμό της ρωσικής επιθετικότητας», δήλωσε ο κος Στόλτενμπεργκ.
«Η Ρωσία θα μπορούσε να καταθέσει τα όπλα και να τερματίσει τον πόλεμο σήμερα. Η Ουκρανία δεν έχει αυτή την επιλογή. Η παράδοση της Ουκρανίας δεν θα σήμαινε ειρήνη. Θα σήμαινε ρωσική κατοχή. Η ειρήνη με οποιοδήποτε τίμημα δεν είναι καθόλου ειρήνη.»
Αργά και βασανιστικά
Απομακρυνόμενη από τις συμβουλές των ξένων αναλυτών και εστιάζοντας σε μια πιο αργή μορφή πολέμου ελιγμών, η Ουκρανία ανακατέλαβε περισσότερα από δώδεκα οχυρωμένα χωριά σε μόλις δύο μήνες.
Η στρατηγική αυτή, η οποία διεξάγεται κυρίως με επίθεση πεζικού μικρών μονάδων που ενισχύεται από πυρά ακριβείας από το πυροβολικό, είναι καρποφόρα αλλά αργή. Κάθε βήμα είναι δύσκολο.
Οι ουκρανικές δυνάμεις προωθούνται κατά μέσο όρο 140 έως 240 μέτρα την ημέρα, σύμφωνα με μια έκθεση (pdf) που συνέταξε το Royal United Services Institute (RUSI), μια δεξαμενή σκέψης με έδρα το Ηνωμένο Βασίλειο.
Όσο αργός κι αν είναι, αυτός ο ρυθμός επιτρέπει στην Ουκρανία να διατηρήσει πολύ περισσότερο από το ανθρώπινο δυναμικό και τον εξοπλισμό της, ενώ οι προηγούμενες προσπάθειές της για ταχεία προέλαση είχαν φέρει τον όλεθρο στις μετρημένες και ως εκ τούτου πολύτιμες προμήθειές της.
Αυτές οι πρώιμες ουκρανικές απώλειες μπορεί επομένως να υποδηλώνουν την αποτυχία των δυτικών συμβούλων και όχι των Ουκρανών αξιωματικών, έγραψε η Ναταλία Μπουγκάγιοβα, συνεργάτης της δεξαμενής σκέψης Institute for the Study of War, σε έκθεσή της στις 25 Σεπτεμβρίου.
«Η Ουκρανία αναγνώρισε την πραγματικότητα της ρωσικής άμυνας πολύ πιο γρήγορα από τους δυτικούς υπεύθυνους χάραξης πολιτικής, οι οποίοι ανέμεναν μια γρήγορη ουκρανική πρόοδο», αναφέρει η κ. Μπουγκάγιοβα στην έκθεση.
«Οι ουκρανικές δυνάμεις έκαναν αυτό που κάνουν οι επιτυχημένοι στρατοί. Προσαρμόστηκαν και τώρα προωθούνται.»
Οι δυτικοί αξιωματούχοι ήθελαν έναν αιφνιδιαστικό πόλεμο, αλλά η Ουκρανία δεν μπορεί να κρατήσει τα εδάφη που κερδίζει αν προχωρά πιο γρήγορα.
Καθυστερώντας την κορύφωση της αντεπίθεσης, η Ουκρανία μπορεί να διασφαλίσει ότι θα απελευθερώσει όσο το δυνατόν περισσότερα εδάφη και θα υποβαθμίσει στην πορεία κατά το μέγιστο τις ρωσικές δυνατότητες.
Ωστόσο, ο αργός ρυθμός δίνει στις ρωσικές δυνάμεις χρόνο να προσαρμοστούν επίσης και αυτό ακριβώς κάνουν.
Παρόλο που χάνουν έδαφος, οι ρωσικές δυνάμεις έχουν σταθεροποιηθεί και τώρα πραγματοποιούν ομαλές αποχωρήσεις και εμποδίζουν με επιτυχία τις ουκρανικές προελάσεις ακόμη και όταν υποχωρούν.
Τέτοιου είδους ενέργειες στα μετόπισθεν, εκτός από το να επιβραδύνουν την προέλαση της Ουκρανίας, επιβαρύνουν επίσης το υλικό της.
Έτσι, για να διατηρήσει τη δυναμική που με κόπο κέρδισε απέναντι σε έναν τόσο μεγάλο εχθρό, η Ουκρανία χρειάζεται εξωτερική βοήθεια. Αυτό σημαίνει συνεχή βοήθεια από τους δυτικούς συμμάχους όχι μόνο βραχυπρόθεσμα, αλλά ίσως και για τα επόμενα χρόνια.
Με αυτά τα δεδομένα, η κα Μπουγκάγιοβα λέει ότι οι δυτικοί σύμβουλοι πρέπει να αποδεχθούν τον τρόπο πολέμου της Ουκρανίας – όχι μόνο για αυτή την αντεπίθεση, αλλά και κατά τη διάρκεια του χειμώνα και της επόμενης αντεπίθεσης.
«Οι ουκρανικές επιχειρήσεις μπορούν και πιθανότατα θα συνεχιστούν ακόμη και υπό βροχή και λάσπη, ακόμη και αν πραγματοποιούνται με πιο αργό ρυθμό», δήλωσε η ίδια.
«Η Ουκρανία μπορεί να κερδίσει αυτόν τον πόλεμο στρατιωτικά, αλλά θα χρειαστούν περισσότερες από μία επιχειρήσεις αντεπίθεσης.»
Επιμέλεια: Αλία Ζάε
