Τριάντα χρόνια συμπληρώνονται αυτόν τον μήνα από τη Συμφωνία του Ντέιτον, η οποία έθεσε τέλος σε έναν εμφύλιο πόλεμο διάρκειας άνω των τριών ετών στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, με 100.000 νεκρούς.
Η συμφωνία διατήρησε το ενιαίο κράτος της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, αλλά το διαίρεσε στη σερβική Δημοκρατία Σέρπσκα και στην Ομοσπονδία Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, όπου κατοικούν κυρίως Βόσνιοι Μουσουλμάνοι και Κροάτες.
Η Δημοκρατία Σέρπσκα πρόκειται να διεξαγάγει προεδρικές εκλογές στις 23 Νοεμβρίου, για την αντικατάσταση του Μίλοραντ Ντόντικ—στενού συμμάχου του Κρεμλίνου—ο οποίος απομακρύνθηκε από το αξίωμα μετά από παρέμβαση του Ύπατου Εκπροσώπου (OHR), θεσμού που διορίζεται από διεθνή όργανα υπό την επιρροή του ΟΗΕ, της ΕΕ και μελών του ΝΑΤΟ.
Τα Δυτικά Βαλκάνια έχουν αποκτήσει καίρια σημασία, καθώς η Κροατία —μέλος της ΕΕ— συνορεύει με τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη και τη Σερβία, σύνορα τα οποία αξιοποιούν δίκτυα παράνομης διακίνησης προς την ΕΕ.
Στις 22 Οκτωβρίου, η βρετανική κυβέρνηση επέβαλε κυρώσεις σε δύο κυκλώματα διακινητών με έδρα το Κόσοβο και την Κροατία. Σε ανακοίνωσή του, το βρετανικό υπουργείο Εξωτερικών ανέφερε ότι το δεύτερο κύκλωμα, υπό τον Νουσρέτ Σεφερόβιτς, είχε «προμηθεύσει πλαστά κροατικά διαβατήρια σε βαλκανικές συμμορίες για να διευκολύνει την είσοδό τους σε ευρωπαϊκές χώρες».
Το υπουργείο πρόσθεσε ότι ο Σεφερόβιτς είχε εξασφαλίσει τα πλαστά διαβατήρια, τα οποία πωλήθηκαν σε οργανωμένα εγκληματικά δίκτυα, μεταξύ των οποίων οι συμμορίες Σκάλιαρι και Καβάλτς του Μαυροβουνίου.
Τον Οκτώβριο, η Βρετανίδα υπουργός Εξωτερικών Υβέτ Κούπερ υπογράμμισε ότι «η ασφάλεια στα Δυτικά Βαλκάνια επηρεάζει συνολικά την ασφάλεια της Ευρώπης».
Τα παράπονα των Σέρβων της Βοσνίας
Ο Κρίστιαν Σμιτ (Christian Schmidt), Ύπατος Εκπρόσωπος για τη Βοσνία–Ερζεγοβίνη και πρώην Γερμανός υπουργός, διορίστηκε από την ΕΕ το 2021, αλλά συγκρούστηκε επανειλημμένα με τον Ντόντικ, ο οποίος επιδιώκει την απόσχιση της Δημοκρατίας Σέρπσκα και την ένταξή της στη Σερβία.
Ο Ντόντικ, που εξελέγη πρόεδρος της Δημοκρατίας Σέρπσκα τον Νοέμβριο 2022, συναντήθηκε πολλές φορές φέτος με τον Ρώσο Πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν, ενώ η Μόσχα έχει στηρίξει συστηματικά τον Βόσνιο Σέρβο ηγέτη στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ.
Τον Φεβρουάριο, ο Ντόντικ καταδικάστηκε σε έναν χρόνο φυλάκιση και αποκλείστηκε από την πολιτική για έξι χρόνια, μετά από απόφαση του Δικαστηρίου της Βοσνίας–Ερζεγοβίνης ότι αγνόησε τις εντολές του Ύπατου Εκπροσώπου.
Ο εκπρόσωπος του Κρεμλίνου, Ντμίτρι Πεσκόφ, καταδίκασε την απόφαση, αναφέροντας ότι θα μπορούσε να έχει «πολύ αρνητικές συνέπειες» για τα Βαλκάνια. Επισήμανε επίσης ότι η δίωξη ήταν «απολύτως πολιτική» και στρεφόταν όχι μόνο κατά του Ντόντικ, αλλά και «όλων των πατριωτικών σερβικών δυνάμεων», κάτι που χαρακτήρισε «απαράδεκτο».
Στις 6 Αυγούστου, ο Ντόντικ απομακρύνθηκε από το αξίωμα, αφού αρνήθηκε να συμμορφωθεί με απόφαση του Εφετείου που επικύρωνε την ποινή. Αργότερα η ποινή μετατράπηκε σε χρηματικό πρόστιμο, το οποίο κατέβαλε.
Ο ιδρυτής και εκδότης του περιοδικού Indikt, Αλεξάνταρ Γκρμπιτς, δήλωσε στην εφημερίδα The Epoch Times ότι η απομάκρυνση του Ντόντικ ήταν «αντιδημοκρατική». Υποστήριξε ότι καμία απόφαση Ύπατου Εκπροσώπου δεν μπορεί να θεωρηθεί δημοκρατική, «καθώς το ίδιο το αξίωμα στερείται δημοκρατικής νομιμοποίησης». Κατηγόρησε επίσης την ΕΕ και το ΝΑΤΟ ότι έχουν επιδείξει μεροληψία εις βάρος των Σέρβων τις τελευταίες δεκαετίες και ότι οι αποφάσεις του OHR «έχουν σταθερά λειτουργήσει εις βάρος των Σέρβων».
Σε συνέντευξή του που δημοσιεύτηκε στις 25 Οκτωβρίου, ο Σμιτ τόνισε ότι η αποστολή του είναι «να υπερασπιστεί το Ντέιτον». Παράλληλα, κατηγόρησε τον Ντόντικ ότι χρησιμοποιείται «ως πιόνι» από τον Πούτιν.
Ο ρόλος της Ρωσίας
Η θρησκευτική αντιπαλότητα βρίσκεται στη ρίζα της σύγκρουσης. Οι Σέρβοι της Βοσνίας είναι κυρίως χριστιανοί ορθόδοξοι, οι Κροάτες καθολικοί και οι Βόσνιοι μουσουλμάνοι.
Η Ρωσία, ως ορθόδοξη χριστιανική υπερδύναμη, θεωρεί εδώ και δεκαετίες ότι αποτελεί προστάτιδα των Σέρβων, μια αντίληψη που ανάγεται σε εποχές πριν από το 1914, όταν ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος ξέσπασε μετά τη δολοφονία του αρχιδούκα της Αυστροουγγαρίας, Φραγκίσκου Φερδινάνδου, στο Σαράγεβο από τον Γαβρίλο Πρίντσιπ, Σερβοβόσνιο.
Ο Ντένις Τζίντιτς (Denis Dzidic), εκτελεστικός διευθυντής του Balkan Investigative Reporting Network, το οποίο χρηματοδοτείται από κυβερνήσεις κρατών-μελών της ΕΕ, δήλωσε στην Epoch Times ότι ο Σμιτ «απέδωσε απολύτως σωστά» τον ρόλο του Ντόντικ. Εξήγησε ότι ο τελευταίος «επηρεάζεται άμεσα από το Κρεμλίνο» και ότι πολλές αποσταθεροποιητικές κινήσεις του γίνονται «με τη βεβαιότητα ότι θα έχει τη ρωσική στήριξη».
Στις 8 Ιανουαρίου 2025, ο τότε Πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν εξέδωσε εκτελεστικό διάταγμα για την ανάσχεση προσπαθειών που «αμφισβητούν την κυριαρχία και την εδαφική ακεραιότητα κρατών των Δυτικών Βαλκανίων». Εννέα ημέρες αργότερα, το αμερικανικό υπουργείο Οικονομικών επέβαλε κυρώσεις σε συνεργάτες του Ντόντικ.
Στις 17 Οκτωβρίου, η κυβέρνηση Τραμπ ήρε τις κυρώσεις σε τέσσερα από αυτά τα πρόσωπα —Ντανιέλ Ντραγκίσεβιτς, Γιέλενα Πάγιτς Μπαστινάτς, Ντιάνα Μιλάνκοβιτς και Γκόραν Ράκοβιτς— και στις 29 Οκτωβρίου ήρε τις κυρώσεις και από τον ίδιο τον Ντόντικ, χωρίς εξήγηση.
Σε συνάντηση στο Κρεμλίνο στις 2 Οκτωβρίου, ο Πούτιν σημείωσε ότι ο Ντόντικ είχε «συμβάλει προσωπικά» στη βελτίωση των σχέσεων με τη Ρωσία.
Στις 18 Οκτωβρίου, το κοινοβούλιο των Σέρβων της Βοσνίας όρισε την Άνα Τρίσιτς Μπάμπιτς ως προσωρινή πρόεδρο έως τις νέες εκλογές. Το κόμμα του Ντόντικ, SNSD, υποστήριξε τον Σίνισα Κάραν για διάδοχο, ενώ η αντιπολίτευση προωθεί τον Μπράνκο Μπλάνουσα.
Οι ηγέτες των κρατών της περιοχής —Σερβίας, Κροατίας, Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, Μαυροβουνίου, Κοσόβου και Βόρειας Μακεδονίας— συμμετείχαν στη σύνοδο κορυφής του Berlin Process στις 22 Οκτωβρίου, που στοχεύει στην «προώθηση περιφερειακής συνεργασίας και ασφάλειας».
Η «Διαδικασία του Βερολίνου» πραγματοποιείται τριάντα χρόνια μετά τη Συμφωνία του Ντέιτον, η οποία επιτεύχθηκε στη Βάση της Πολεμικής Αεροπορίας Wright–Patterson, κοντά στο Ντέιτον του Οχάιο, τον Νοέμβριο του 1995, και υπεγράφη επισήμως τον επόμενο μήνα στο Παρίσι.
Ο καθηγητής νομικής Ρον Σλάι (Ron Slye), από το Πανεπιστήμιο του Σιάτλ, ανέφερε στην Epoch Times ότι ο Πούτιν επιδιώκει στρατηγικά συμφέροντα στην περιοχή, θέλοντας «να αποδυναμώσει και να αποσταθεροποιήσει τη Δύση ή την Ευρώπη» και ότι η πρώην Γιουγκοσλαβία αποτελεί μέρος αυτής της επιδίωξης.
Ανέφερε ότι παγκοσμίως επικρατεί ένταση μεταξύ της ιδέας ενός «πιο καθαρού εθνικού κράτους» και ενός «πολυπολιτισμικού μοντέλου πλούσιου σε μετανάστες», κάτι που αναπόφευκτα αντανακλάται και στους Σέρβους της Βοσνίας.
Ο Τζίντιτς πρόσθεσε ότι η Μόσχα αντιμετωπίζει τα Δυτικά Βαλκάνια ως «παιχνιδότοπο αποσταθεροποίησης», επιδιώκοντας όχι απαραίτητα πόλεμο, αλλά αναταραχή.
Ο Γκρμπιτς, από την πλευρά του, απέδωσε την τρέχουσα ένταση στις αποφάσεις του Σμιτ.
Η Συμφωνία του Ντέιτον
Η συμφωνία αρχικά ξεκίνησε στις 21 Νοεμβρίου 1995 και υπογράφηκε επισήμως στις 14 Δεκεμβρίου 1995 από τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, την Κροατία και τη Γιουγκοσλαβία, η οποία υπέγραψε «εκ μέρους της Δημοκρατίας Σέρπσκα». Είχε προηγηθεί η σφαγή της Σρεμπρένιτσα, όπου έως και 8.000 Βόσνιοι μουσουλμάνοι σκοτώθηκαν από σερβικές δυνάμεις.
Οι ΗΠΑ, η Βρετανία, η Γαλλία, η Γερμανία και η Ρωσία ήταν μάρτυρες της συμφωνίας, χωρίς ωστόσο να την εγγυώνται.
Δύο χρόνια αργότερα, ο Ύπατος Εκπρόσωπος απέκτησε τις λεγόμενες «Εξουσίες της Βόννης», που του επιτρέπουν να παύει εκλεγμένους αξιωματούχους, να επιβάλλει νομοθεσία, να προχωρά σε δικαστικές μεταρρυθμίσεις και ακόμη και να ακυρώνει αποφάσεις του Συνταγματικού Δικαστηρίου.
Ο Γκρμπιτς ανέφερε ότι ο Σμιτ άρχισε να ασκεί πιο ενεργά τις λεγόμενες «Εξουσίες της Βόννης», γεγονός που, όπως είπε, ενέτεινε τη σύγκρουση που υπήρχε ήδη ανάμεσα στον ίδιο και τον Μίλοραντ Ντόντικ. Πρόσθεσε ότι, υπό πολιτική πίεση και με το ενδεχόμενο δίωξης να βρίσκεται ανοιχτό, ο Ντόντικ είχε ανακοινώσει πως θα απαντούσε αναλόγως.
Ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ, Μαρκ Ρούττε, επισκεπτόμενος το Σαράγεβο τον Μάρτιο, διαβεβαίωσε ότι το ΝΑΤΟ «παραμένει σταθερά προσηλωμένο στη σταθερότητα της περιοχής». Παρότι ο Ρούτε δεν κατονόμασε τη Ρωσία, σημείωσε ότι ολόκληρη η περιοχή θα ωφεληθεί από μια πραγματική δέσμευση στη συμφιλίωση και στη διαρκή ειρήνη, υπογραμμίζοντας πως μεταφέρει το ίδιο μήνυμα σε όλους τους παράγοντες της περιοχής.
Η ΕΕ προχωρεί σε ενταξιακές διαπραγματεύσεις με Αλβανία, Μαυροβούνιο και Σερβία, ενώ τον Δεκέμβριο 2023 αποφάσισε να ανοίξει διαπραγματεύσεις και με τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, «όταν επιτευχθεί ο αναγκαίος βαθμός συμμόρφωσης με τα κριτήρια ένταξης».
Ο Τζίντιτς σχολίασε ότι «η Ρωσία έχει δηλώσει ξεκάθαρα» πως αντιμετωπίζει πλέον την ΕΕ όπως και το ΝΑΤΟ· ως αντίπαλο. Θεωρεί ότι η Μόσχα επιθυμεί τα Δυτικά Βαλκάνια «κατακερματισμένα, αποσταθεροποιημένα και φορτισμένα εθνοτικά», ώστε να λειτουργήσουν ως «ωρολογιακή βόμβα εντός της ΕΕ».
Η Γιουγκοσλαβία διασπάστηκε σε Σερβία και Μαυροβούνιο το 2003, δύο χρόνια μετά τη σύλληψη και έκδοση του Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς στη Χάγη. Η Συμφωνία του Ντέιτον προέβλεπε ότι η Βοσνία-Ερζεγοβίνη θα αποτελείται από δύο οντότητες· την Ομοσπονδία Βοσνίας-Ερζεγοβίνης και τη Δημοκρατία Σέρπσκα, χωρίς σύνορα μεταξύ τους, με πρωτεύουσα το Σαράγεβο.
Ο Γκρμπιτς σχολίασε ότι, για τους Σέρβους, η Συμφωνία του Ντέιτον αρχικά αντιμετωπίστηκε με έντονη κριτική αλλά τελικά έγινε αποδεκτή ως μόνιμο πλαίσιο συνύπαρξης των τριών εθνοτήτων.
Θεσμοθετημένος διαχωρισμός
Ο Γκρμπιτς παρατήρησε ότι τα προβλήματα προέκυψαν αργότερα, καθώς δύο θεσμοί που δημιουργήθηκαν από τη συμφωνία —το Συνταγματικό Δικαστήριο και το Γραφείο του Ύπατου Εκπροσώπου— και οι οποίοι, όπως είπε, επηρεάζονται έντονα από δυτικές πολιτικές ελίτ, αναδιαμόρφωσαν ουσιαστικά τις πρόνοιές της, σε βαθμό που η αρχική της μορφή έγινε σχεδόν αγνώριστη.
Ο Σλάι, ο οποίος το 1996 είχε συγγράψει ακαδημαϊκό άρθρο για τη συνταγματική δομή του νέου τότε κράτους της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, ανέφερε ότι το σύστημα του είχε φανεί «παράξενο». Εξήγησε ότι η ψηφοφορία εξαρτιόταν από το αν κάποιος ανήκε σε συγκεκριμένη εθνότητα και κατοικούσε σε συγκεκριμένη περιοχή.
Επεσήμανε ότι το πλαίσιο «έμοιαζε να θεσμοθετεί τον διαχωρισμό» μεταξύ των εθνοτικών ομάδων, αντί να ενθαρρύνει την ανάμειξή τους, και πρόσθεσε ότι, όπως είχε κατανοήσει συνομιλώντας με άτομα που συμμετείχαν στις τότε διαπραγματεύσεις, αυτή η επιλογή θεωρήθηκε «πραγματιστική και ρεαλιστική».
Τόνισε επίσης ότι οι διαπραγματευτές του Ντέιτον πίστευαν πως δεν θα κατέληγαν σε συμφωνία εάν δεν υπήρχε κάποιος βαθμός προστασίας για τις ομάδες που επιθυμούσαν μια μορφή «διαχωρισμού».
Ο Γκρμπιτς σημείωσε ότι οι Σέρβοι δεν επιδιώκουν «ανατροπή της Συμφωνίας του Ντέιτον», αλλά ότι η δυσαρέσκειά τους προέρχεται από τις παρεμβάσεις του Ύπατου Εκπροσώπου και του Συνταγματικού Δικαστηρίου —με ξένους δικαστές— οι οποίες έχουν, όπως είπε, μεταβάλει επανειλημμένα την αρχική συμφωνία και έχουν αφαιρέσει αρμοδιότητες από τη Δημοκρατία Σέρπσκα.
Ο Τζίντιτς σχολίασε ότι, ως ειρηνευτικό πλαίσιο, η Συμφωνία του Ντέιτον υπήρξε εντυπωσιακά επιτυχημένη, αλλά ως δομή διακυβέρνησης δημιούργησε «ένα εξαιρετικά δυσλειτουργικό σύστημα» για τη λειτουργία ενός δημοκρατικού κράτους.
Ο Γκρμπιτς πρόσθεσε ότι ο Ντόντικ και ο Πρόεδρος της Σερβίας, Αλεξάνταρ Βούτσιτς, φαίνεται να διατηρούν στενή σχέση και ότι είναι «απολύτως φυσικό» το Βελιγράδι να στηρίζει τους Σέρβους της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, τονίζοντας πως «στο κάτω κάτω, αποτελούν τον ίδιο λαό». Ωστόσο, υπογράμμισε ότι δεν θα υπερέβαλλε όσον αφορά την πιθανότητα σύγκρουσης στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, καθώς του φαίνεται «ιδιαίτερα απίθανη» στο παρόν στάδιο.
Η Epoch Times έχει επικοινωνήσει με το γραφείο του Ύπατου Εκπροσώπου στο Σαράγεβο και το γραφείο του πρώην Προέδρου Ντόντικ, χωρίς μέχρι στιγμής να έχει λάβει απάντηση.
Του Chris Summers
