Μουσική

Σε ηλικία 9 ετών, η Γιοχάννα Μαρία Λιντ [Johanna Maria Lind] τραγούδησε ενώπιον ενός δασκάλου μουσικής για να γίνει δεκτή στο Βασιλικό Θέατρο της Στοκχόλμης, στη Σουηδία. Ο δάσκαλος δάκρυσε από την ομορφιά της νεανικής φωνής και η μικρή Λιντ έλαβε υποτροφία για να γίνει μαθήτρια του Βασιλικού Δραματικού Θεάτρου όπου έμαθε τα στοιχεία της όπερας – ηθοποιία, χορό και τραγούδι.

Το 1833, περίπου τέσσερα χρόνια μετά την αρχική ιδιωτική παράσταση, η Λιντ έδωσε άλλες 22 παραστάσεις. Η πλέον έφηβη πρωτοπόρος φωνή κινούνταν γοργά προς την κεντρική σκηνή. Το 1837, της δόθηκε το πρώτο της ετήσιο συμβόλαιο. Αλλά ήταν το 1838, που υποδύθηκε έναν από τους πρωταγωνιστικούς της ρόλους στο έργο «Der Freischütz» του Καρλ Μαρία φον Βέμπερ στη Βασιλική Όπερα της Σουηδίας, που το αστέρι της εκτοξεύθηκε και ανακηρύχθηκε η «αγαπημένη του Σουηδικού κοινού».

Σύντομα, όμως, θα ήταν η αγαπημένη ολόκληρης της Ευρώπης.

Μια παράξενη ευκαιρία

Ενώ η έφηβη Σουηδή έκανε όνομα σε όλη την γενέτειρα χώρα της, μία παράδοξη προσφορά έγινε σε ένα νεαρό Αμερικανό μανάβη, τον Φινέας Τέιλορ Μπάρνουμ. Ένας πελάτης του τού μίλησε σχετικά με μια γυναίκα ονόματι Τζόις Χεθ, η οποία σύμφωνα με τον πελάτη ήταν 161 ετών και ήταν η νοσοκόμα του Τζορτζ Ουάσιγκτον.

Αμέσως του κίνησε την περιέργεια, έτσι ο Μπάρνουμ έσπευσε στη Μασονική Στοά στη Φιλαδέλφεια όπου η Χεθ εκτίθετο. Όταν την είδε, σκέφτηκε πως από την εμφάνιση της «θα μπορούσε κάλλιστα χαρακτηριστεί ακόμη και χιλίων ετών». Χίλια ήταν επίσης και η τιμή που ζητούσε ο ιδιοκτήτης της Χεθ, Ρ.Ο. Λίντσαιη. Ο Μπάρνουμ ο οποίος είχε μόνο 500 δολάρια, πούλησε το μερίδιο του από το μανάβικο, επέστρεψε και αγόρασε τη Χεθ. Ήταν η αρχή του παράξενου επαγγέλματος του ως «Πρίγκηψ των Αγύρτηδων».

Ισχυριζόμενος πως η Χεθ γεννήθηκε στη Μαδαγασκάρη το 1674, η διαφήμιση του Μπάρνουμ την παρουσίαζε ως «τη δούλα του Ογκουστίν Ουάσιγκτον (τον πατέρα του στρατηγού Ουάσιγκτον) και την πρώτη που έβαλε ρούχα στο νεογέννητο βρέφος, το οποίο τις μεταγενέστερες ημέρες οδήγησε του ηρωικούς πατέρες στην δόξα, τη νίκη και την ελευθερία. Για να χρησιμοποιήσω τα ίδια της τα λόγια όταν μιλούσε για τον ένδοξο Πατέρα της χώρας μας, ‘τον ανέθρεψε’».

Αυτός ο παράλογος ισχυρισμός – ή αγυρτεία – φαίνεται εξωφρενικός, παρόλα αυτά οι ακραίοι ισχυρισμοί του προσέλκυσαν πλήθη και μαζί με αυτά έσοδα, και έτσι ξεκίνησε η συλλογή του Μπάρνουμ με αξιοπερίεργα, η οποία εν συνεχεία θα σαγήνευε τη χώρα και τον κόσμο.

Ο Μπάρνουμ γνώριζε καλά πως τα πράγματα που προκαλούσαν έκπληξη έφερναν επίσης και κέρδη. Το 1841, ο Μπάρνουμ έκανε άλλη μια, πολύ μεγαλύτερη επένδυση, σε ακίνητα αυτή τη φορά. Για 12.000 δολάρια τότε (περίπου 392.000 ευρώ), αγόρασε το Αμερικανικό Μουσείο από τον Δρα Τζον Σκούντερ Τζούνιορ.

Το ανερχόμενο Σουηδικό αστέρι

Στην άλλη άκρη του Ατλαντικού, η καριέρα της Λιντ επιταχυνόταν. Το 1840, διορίστηκε τραγουδίστρια της Αυλής από τον Βασιλιά Κάρολο Γιόχαν ΙΕ΄, και έγινε επίσης μέλος της Βασιλικής Ακαδημίας Μουσικής της Σουηδίας. Η Λιντ μελέτησε υπό την καθοδήγηση του καταξιωμένου Μανουέλ Πατρίθιο Ροντρίγκεζ Γκαρθία στο Ωδείο του Παρισιού και όχι μόνο το τραγούδι της τελειοποιήθηκε, αλλά κατά την διάρκεια των 11 μηνών, πιστεύεται πως ο Γκαρθία έσωσε τη φωνή της από μόνιμη βλάβη.

Το 1844, της ζητήθηκε να τραγουδήσει για τη στέψη του Όσκαρ Α΄ στον Καθεδρικό Ναό της Στοκχόλμης. Αυτή ήταν επίσης η χρονιά που η νεαρή σοπράνο έκανε περιοδεία έξω από τη Σουηδία. Τα επόμενα χρόνια, έδωσε παραστάσεις στη Γερμανία, την Αυστρία και την Αγγλία, αφιερώνοντας αρκετούς μήνες για να μάθει γερμανικά για τις παραστάσεις της στο Βερολίνο. Είχε τον πρωταγωνιστικό ρόλο στη «Νόρμα» του Βινσέντζο Μπελλίνι τον Δεκέμβρη του 1844 στην Όπερα του Βερολίνου και ακολούθησε η παράσταση του Τζακόμο Μάιερμπεερ «Ein Feldlager in Schlesien» με τον πρωταγωνιστικό ρόλο της Βιέλκα. Αυτή την περίοδο, γνώρισε τον Φέλιξ Μέντελσον, έναν από τους μεγαλύτερους συνθέτες, και οι δυο τους ήταν πολύ κοντά έως τον θάνατό του το 1847.

Μετά το βιεννέζικο ντεμπούτο της στη «Νόρμα», το κοινό ήταν τόσο ερωτευμένο με τις παραστάσεις της που έγινε υποχρεωτική η χρήση συνοδείας από έφιππους αστυνομικούς για να φύγει από το θέατρο. Όταν έφτασε στο Λονδίνο τον Απρίλιο του 1847, ήταν πλέον γνωστή στην Ευρώπη ως το «Σουηδικό Αηδόνι». Αποδείχθηκε πολύ ταιριαστό ψευδώνυμο. Όταν έκανε το ντεμπούτο της στο Θέατρο της Αυτού Μεγαλειότητας Της ως Αλίκη στο έργο του Μάιερμπεερ «Robert le Diable», ξεπέρασε κάθε προσδοκία, όπως σημείωσε ένας κριτικός.

«Είναι αδύνατον με τη χρήση της ανθρώπινης γλώσσας να μεταφέρουμε το πώς πραγματικά είναι η φωνή της Τζένι Λιντ, επειδή είναι τόσο υπέρμετρα όμορφη – τόσο ανώτερη από οποιαδήποτε φωνή – καθώς συνδυάζει την τελειότητα όλων των φωνών, δεν υπάρχει κάποιο μέτρο με το οποίο να μπορεί να συγκριθεί», έγραψε ο κριτικός της όπερας. «Στην πραγματικότητα, συνιστά από μόνη της μέτρο σύγκρισης.»

Ήταν η αρχή μιας διετούς καριέρας στο Λονδίνο.

Ένα παλάτι και μια συνταξιοδότηση

Καθώς η Λιντ είχε γίνει το «Σουηδικό Αηδόνι» της Ευρώπης, ο Μπάρνουμ είχε γίνει ο «μεγαλύτερος θιασάρχης» της Αμερικής. Το Αμερικανικό Μουσείο του Μπάρνουμ είχε γίνει, και θα παρέμενε για τα επόμενα χρόνια, η μεγαλύτερη ατραξιόν της Νέας Υόρκης, φτάνοντας να διαθέτει περίπου 850.000 αξιοπερίεργα εκθέματα. Οι ευρωπαϊκές περιοδείες του Μπάρνουμ ενίσχυσαν τη δημοτικότητα των παραστάσεων του, καθώς ταξίδεψε στην Ισπανία, τη Γαλλία και την Αγγλία το 1844, και συναντήθηκε με τις βασιλικές οικογένειες σε κάθε μια από αυτές τις χώρες.

Η επιχειρηματική του ζωή είχε γίνει ένα πορτραίτο παράξενης υπερβολής, και γιατί όχι και η ζωή του στο σπίτι; Τι καλύτερος τρόπος από το να εκθέσει την παράξενη υπερβολή του από το να αντικατοπτρίσει τις υπερβολές που συνάντησε κατά τη διάρκεια της ευρωπαϊκής του περιοδείας; Το 1846, εμπνευσμένος από το Βασιλικό Περίπτερο του Βασιλιά Γεωργίου Δ΄, ο Μπάρνουμ προσέλαβε έναν αρχιτέκτονα για να σχεδιάσει ένα σινο-τουρκικό παλάτι, το οποίο ύστερα από δυο χρόνια θα αποτελούσε την νέα του έπαυλη στο Μπρίτζπορτ του Κονέκτικατ, επονομαζόμενη Ιρανιστάν. Το σπίτι του θα λειτουργούσε και ως ατραξιόν, καθώς οι άνθρωποι συχνά επισκέπτονταν το σπίτι και τις γύρω περιοχές. «Οι πύλες είναι μόνιμα ανοιχτές και όταν ο καιρός είναι καλός οι επισκέπτες μπορούν, σχεδόν κάθε στιγμή, να οδηγήσουν ή να περπατήσουν στην περιοχή αυτού του επίγειου παραδείσου», ανέφερε ο Νιου Γιορκ Χέραλντ (New York Herald).

Αυτό το «ασιατικό παλάτι της Αμερικής», με το πάρτι εγκαινίων του το Νοέμβρη του 1848, ολοκληρώθηκε ενώ η Λιντ προετοιμαζόταν για την τρίτη σεζόν στο Θέατρο της Αυτού Μεγαλειότητός Της, η οποία θα κορυφώνονταν με την «τελευταία παράσταση όπερας της δεσποινίδος Τζένι Λιντ» στις 10 Μαΐου 1849. Ήταν μετά από αυτή την παράσταση που η Λιντ ανακοίνωσε την απόσυρσή της. Η Βασίλισσα Βικτώρια, η οποία την παρακολούθησε, της χάρισε ένα αηδόνι στολισμένο με πολύτιμους λίθους.

Αν και η Ευρώπη τιμούσε την ένδοξη καριέρα της Λιντ, το όνομα της μετά βίας ακουγόταν στο αμερικάνικο κοινό. Το 1849, ήταν άγνωστη στις ΗΠΑ. Το 1850, όμως, αυτό θα άλλαζε δραματικά.

Η αρχή της ‘λιντομανίας’

Ο Μπάρνουμ, γνωρίζοντας για την απόσυρση της Λιντ, έστειλε έναν αντιπρόσωπο σε αυτήν με μια πρόσκληση. Η εικόνα στο πάνω μέρος του γράμματος ήταν αυτή του Ιρανιστάν. Η εικόνα κέντρισε το ενδιαφέρον της, αλλά ήταν η πρότασή του που την έπεισε να έρθει στην Αμερική. Αντίθετα με τις πολλές άλλες προτάσεις για περιοδείες που είχε λάβει αφού αποσύρθηκε, του Μπάρνουμ ήταν η πιο γενναιόδωρη. Μέσα από διαπραγματεύσεις, ο Μπάρνουμ συμφώνησε να προσλάβει τον διευθυντή της ορχήστρας της, τον συνθέτη της, τον πιανίστα της και την 60μελή της ορχήστρα, καθώς και να πληρώσει τα έξοδα τους για το Α΄ κατηγορίας ταξίδι τους. Η Λιντ θα λάμβανε 1.000 δολάρια για κάθε παράσταση (περίπου 37.000 ευρώ με σημερινά χρήματα). Η Λιντ συμφώνησε με την προσφορά του Μπάρνουμ και υπέγραψε συμβόλαιο διάρκειας 18 μηνών, με τον όρο πως κάθε μέλος της συμφωνίας μπορούσε να λήξει το συμβόλαιο νωρίτερα αν ήθελε.

Ο Μπάρνουμ, όπως ήταν γνωστό, αμέσως άρχισε να διαφημίζει την άφιξη του «Σουηδικού Αηδονιού» στις ακτές της Αμερικής. Δεν διαφήμιζε μονάχα τις ικανότητες της στο τραγούδι και τη φήμη της ως το μεγαλύτερο αστέρι της Ευρώπης, αλλά και το φιλανθρωπικό της πνεύμα, δηλώνοντας πως η Λιντ «θεωρεί της υψηλές καλλιτεχνικές της δυνάμεις ως ένα δώρο από τον ουρανό, για την αγαλλίαση των βασάνων και των δυστυχιών, και πως η κάθε σκέψη και πράξη της είναι φιλάνθρωπη».

Ο Μπάρνουμ βομβάρδισε τις πόλεις της Αμερικής με συνεχείς διαφημίσεις, περιλαμβανομένου ενός πολύ έξυπνου κόλπου στην εφημερίδα New York Daily Tribune, στην οποία έγραψε ένα γράμμα υποδυόμενος τον συνθέτη της Λιντ, Ιούλιο Μπένεντικτ. Το γράμμα δήλωνε πως «η δεσποινίς Λιντ ανυπομονεί να δώσει ένα καλωσόρισμα στην Αμερική με τη μορφή ενός εθνικού τραγουδιού, το οποίο, αν μπορέσω να αποκτήσω το ποίημα ενός από τους πρώτης τάξεως λογοτέχνες σας, θα το μετατρέψω σε μουσική, την οποία και θα τραγουδήσει». Το έργο του ποιητή της Φιλαδέλφειας Μπάγιαρντ Τέιλορ επιλέχτηκε από 700 συμμετοχές και ως αρχικό μουσικό κομμάτι έγινε το αγαπημένο της περιοδείας.

Τον καιρό που το καράβι της Λιντ έφτασε το λιμάνι της Νέας Υόρκης την 1η Σεπτεμβρίου 1850, η ιδιοφυής διαφημιστική καμπάνια του Μπάρνουμ ήταν σε πλήρη ανάπτυξη και η ‘λιντομανία’ σε πλήρη εξέλιξη. Περίπου 30 με 40 χιλιάδες άτομα έφθασαν στο λιμάνι για να υποδεχθούν τη Λιντ. Η πρώτη της παράσταση προγραμματίστηκε για τις 11 Σεπτεμβρίου στο Castle Garden, και προηγήθηκε της Μεγάλης Δημοπρασίας Εισιτηρίων της Εναρκτήριας Παράστασης της Τζένι Λιντ. Η παράσταση, που ήταν sold-out, ήταν απλά το πρελούδιο για τις σχεδόν 100 παραστάσεις που δόθηκαν σε περισσότερες από 15 πόλεις στις ΗΠΑ και τον Καναδά. Έδωσε παραστάσεις ακόμα και στην Αβάνα της Κούβας.

Το μάρκετινγκ του Μπάρνουμ άνοιξε τον δρόμο για την άφιξη της Λιντ σε όλη τη χώρα. Χιλιάδες συνωστίζονταν σε οποιαδήποτε πόλη σταματούσε το τραίνο της Λιντ. Η εικόνα του Σουηδικού Αηδονιού βρισκόταν σχεδόν παντού, καθώς οι έμποροι κατασκεύαζαν και πουλούσαν «από πούρα Τζένι Λιντ έως σταντ ραπτικής, γάντια, φουλάρια, καπέλα και αρώματα».

Αγάπη και αποχωρισμός

Κατά τη διάρκεια της περιοδείας, ο Μπένεντικτ επέστρεψε στο Λονδίνο και αντικαταστάθηκε από τον Όττο Γκόλντσμιντ, έναν μαθητή του Μέντελσον. Η Λιντ και ο Γκόλντσμιντ έτρεφαν στοργή ο ένας για τον άλλο πολύ πριν την άφιξή του. Καθώς η περιοδεία έφτανε στο τέλος της, ο Γκόλντσμιντ, που ήταν Εβραίος, προσηλυτίστηκε και βαφτίστηκε τον Δεκέμβριο του 1851. Οι δυο τους παντρεύτηκαν στη Βοστώνη στις 5 Φεβρουαρίου 1852. Αυτό το ρομαντικό τέλος επέδειξε πως η Αμερικανική περιοδεία ήταν επιτυχής με πολλούς τρόπους. Στην πραγματικότητα, ο Μπάρνουμ σιγουρεύτηκε πως η επιτυχία θα απέδιδε περισσότερο κέρδος στη Λιντ παρά σε αυτόν με το να επαναδιαπραγματευτεί τους όρους του συμβολαίου νωρίτερα στην αρχή της περιοδείας ώστε η Λιντ να μπορεί να λαμβάνει μερίδιο από κάθε της παράσταση.

Η περιοδεία απέδωσε περίπου 700.000 δολάρια (περίπου 26 εκατομμύρια ευρώ με σημερινά δεδομένα), με την τελική παράσταση να λαμβάνει χώρα στις 24 Μαΐου 1852 στο Castle Ground. Πέντε ημέρες αργότερα, στις 29 Μαΐου 1852, η Λιντ θα έπλεε από την Νέα Υόρκη πίσω στην Ευρώπη, έχοντας κατακτήσει τις καρδιές των Αμερικανών φιλόμουσων.

Του Dustin Bass

Μετάφραση: Βλαδίμηρος Αλεξάντρωφ

Επιμέλεια: Αλία Ζάε

Από την άλλη πλευρά, η πιο εξεζητημένη μουσική έχει τη φήμη ότι είναι δυσνόητη. Αλλά αυτό δεν ισχύει απαραίτητα.

Οι συνθέσεις του Γερμανού τραγουδοποιού Χανς Ζαξ [Hans Sachs, 1494-1576] είναι ένα παράδειγμα απλής αλλά κομψής μουσικής. Υποδηματοποιός στο επάγγελμα, είναι ο μεγαλύτερος εκπρόσωπος της παράδοσης των Meistersinger (κύριοι τραγουδιστές) που ήταν δημοφιλής στη Γερμανία κατά τον ύστερο Μεσαίωνα και τις αρχές της σύγχρονης εποχής. Ο Ζαξ συνδύασε την κομψότητα και την απλότητα με έναν τρόπο που λίγοι μπόρεσαν να φθάσουν.

Η συντεχνία των Meistersinger

Το μέρος που θεωρείται σήμερα ως το κέντρο της παράδοσης των Meistersinger είναι η Νυρεμβέργη της Γερμανίας. Τον 15ο αιώνα ήταν μια από τις μεγαλύτερες πόλεις της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και έδρα μιας ευημερούσας τάξης εμπόρων και τεχνιτών. Ως «ελεύθερη πόλη», δεν υπαγόταν στην εξουσία των τοπικών πριγκίπων ούτε στους συνήθεις κανόνες των μεσαιωνικών συντεχνιών, που περιόριζαν τις αδελφικές σχέσεις μεταξύ εκπροσώπων διαφορετικών επαγγελμάτων. Επιπλέον, έδινε προτεραιότητα στην εκπαίδευση των πολιτών της εργατικής τάξης, κάτι που ήταν σπάνιο τότε.

Οι εκεί τεχνίτες είχαν οργανώσει ένα άλλο είδος συντεχνίας, που βασιζόταν όχι τόσο στο επάγγελμα όσο στην ψυχαγωγία. Αυτή ήταν η συντεχνία των Meistersinger, των αρχιτραγουδιστών, όπου μαζεύονταν σιδηρουργοί, ξυλουργοί, δικηγόροι, δάσκαλοι και επιχειρηματίες για να συνθέσουν και να απαγγείλουν σόλο τραγούδια χωρίς συνοδεία [μουσικής].

Οι προκάτοχοι των Meistersinger ήταν οι Minnesinger (ερωτικοί τραγουδιστές), ευγενείς ποιητές-μουσικοί του πρώιμου Μεσαίωνα που τραγουδούσαν για την αυλική αγάπη με τον τρόπο των Γάλλων τροβαδούρων. Σε αντίθεση με αυτό το υψηλόφρων και ευγενές είδος, οι Meistersinger ήταν πιο γήινοι και απευθύνονταν σε απλούς ανθρώπους.

Αυτό που διέκρινε τους Meistersinger από τους απλούς λαϊκούς τραγουδιστές ήταν ένα κωδικοποιημένο σύνολο συνθετικών κανόνων που ακολουθούσαν οι συντεχνίες. Στις συνεδριάσεις, κριτικοί γνωστοί ως «ταμπλαδόροι» αξιολογούσαν το τραγούδι ενός υποψηφίου σύμφωνα με 32 κανόνες ποίησης, που κυμαίνονταν από αυστηρές απαιτήσεις για τη συλλαβή και τον ρυθμό έως τη μελωδία, την αντίστιξη και την ομοιοκαταληξία. Εάν ο υποψήφιος πληρούσε όλα αυτά τα πρότυπα, ένα στέμμα τοποθετούνταν στο κεφάλι του και του απονεμόταν ο τίτλος «Meister» (μαιτρ, αυθέντης, αριστοτέχνης).

Αν και οι κανόνες ήταν περίπλοκοι, τα τραγούδια δεν ήταν. Στόχος ήταν τα απλά σχήματα λόγου και οι ευχάριστες μελωδίες.

Ο κορυφαίος Meistersinger

Ο Χανς Ζαξ γεννήθηκε το 1494. Σχεδόν όλες οι πληροφορίες για αυτόν προέρχονται από σκόρπιες αναφορές στον εαυτό του στα περισσότερα από 2.500 τραγούδια του. Αυτό που είναι γνωστό είναι ότι ο πατέρας του, ένας ράφτης, φρόντισε να λάβει καλή εκπαίδευση. Αναλογιζόμενος αργότερα την παιδική του ηλικία, ο Ζαξ έγραψε:

Als ich in meiner Kindesjugend
Erzogen ward zu Sitt’ und Tugend,
Von meinen Ältern zu Zucht und Ehre
Dergleich hernach auch durch die Lehre

(Όταν ήμουν νέος
Μεγάλωσα με έθιμα και αρετές
από γέροντες για μόρφωση και τιμή
Και μετά και μέσα από μαθήματα)

Απαριθμεί θέματα από τη γραμματική μέχρι τη λογική, τη φιλοσοφία και την αστρονομία:

Ich lernt’ die Kunst auch der Gestirn’,
Die Geburt der Menschen judizir’n,

(Έμαθα την τέχνη των αστεριών
Για να αιτιολογήσω τη γέννηση της ανθρωπότητας).

Όταν ο Ζαξ ήταν 15 ετών, άρχισε να εργάζεται ως υποδηματοποιός. Στη συνέχεια ταξίδεψε σε διάφορες γερμανόφωνες πόλεις, μέχρι που έφτασε στην αυλή του Μαξιμιλιανού Α’, όπου μυήθηκε στο νέο στυλ των Meistersinger. Έχοντας μάθει την τέχνη της ποίησης από έναν υφαντουργό λιναριού, αποκάλυψε ένα πηγαίο ταλέντο σε αυτή την τέχνη.

Λίγα χρόνια αργότερα, ο Ζαξ επέστρεψε στη Νυρεμβέργη και ηγήθηκε της τραγουδιστικής συντεχνίας. Εκεί αναμόρφωσε μερικούς από τους πιο άκαμπτους κανόνες της σύνθεσης, κάνοντας τη φήμη της σχολή να εξαπλωθεί. Ο Ζαξ έγραφε για την καθημερινή ζωή, τη θρησκεία και την ηθική, συχνά με χιούμορ. Έγραφε επίσης θρησκευτικά τραγούδια, τα οποία ήταν πιο σοβαρά και βοήθησαν στη διάδοση του αναδυόμενου λουθηρανισμού μεταξύ των απλών ανθρώπων.

Ένα από τα πιο διάσημα τραγούδια του, αν και δύσκολο να μεταφραστεί, είναι το Silberweise («Ασημένιος αέρας»), στο οποίο ο Ζαξ επιβεβαιώνει την πίστη του στην αποστολή του, συγκρίνοντας τον δημιουργικό ποιητή με μια αναβλύζουσα πηγή που ανανεώνεται από υπόγεια νερά. Η πηγή βρίσκεται πάνω από μια μεγάλη στάσιμη λιμνούλα, σύμβολο των ασήμαντων τραγουδιστών που αντιγράφουν άλλους. Νιώθοντας γενναιόδωρος, ο Ζαξ δίνει στον κατώτερο τραγουδιστή ένα πράσινο στεφάνι, αλλά στον ποιητή ένα χρυσό στέμμα.

Το Silberweise έχει ηχογραφηθεί πολλές φορές και υπάρχει στο YouTube.

Πολιτιστική επιρροή

Ο Ζαξ είχε έντονη επιρροή στη γερμανική κουλτούρα και εκτιμούνταν δεόντως από δύο κορυφαίες φυσιογνωμίες της γερμανικής τέχνης και διανόησης: τον ποιητή Γιόχαν Βόλφγκανγκ φον Γκαίτε (1749-1832) και τον συνθέτη Ρίχαρντ Βάγκνερ (1813-83).

Εκτός Γερμανίας, ο Ζαξ είναι περισσότερο γνωστός ως ο πρωταγωνιστής της κωμικής όπερας του Βάγκνερ «Οι Αρχιτραγουδιστές της Νυρεμβέργης». Σε αυτό το έργο, ο Βάγκνερ παρουσιάζει μια συναρπαστική εικόνα του πώς η καθημερινή εργασία αναμειγνύεται με την υψηλή πρακτική της ποίησης. Σύμφωνα με τα λόγια του φανταστικού μαθητή του Ζαξ, Ντάβιντ, στην Πράξη Α’, Σκηνή II της όπερας:

Υποδηματοποιία και ποίηση
Μαθαίνω και τα δυο μαζί:
Όταν χτυπάω το δέρμα μέχρι να γίνει λείο,
μαθαίνω να προφέρω φωνήεντα και σύμφωνα.
όταν τρίβω την κλωστή με κερί μέχρι να γίνει στέρεη και σκληρή,
καταλαβαίνω καλά τι είναι η ομοιοκαταληξία…

Μεγάλο μέρος του χιούμορ της όπερας πηγάζει από τους περίτεχνους κανόνες σύνθεσης της συντεχνίας, οι οποίοι είναι μπερδεμένοι σε σημείο παραλογισμού. Σε μια σκηνή, ο Ντάβιντ λέει σε έναν χαρακτήρα που ονομάζεται Βάλτερ, ο οποίος κάνει οντισιόν για να γίνει μέλος της συντεχνίας, ότι του επιτρέπονται μόνο «επτά λάθη», τα οποία θα σημειωθούν με κιμωλία. Εάν υπάρχουν περισσότερα από αυτά, τότε θα «χάσει την ευκαιρία του» και θα «καταστραφεί εντελώς!»

Ο Γκαίτε, το γερμανικό αντίστοιχο του Σαίξπηρ, έβλεπε τον Ζαξ ως πρότυπο για τη δική του ποίηση και δράμα. Όπως ο Γκαίτε, ο Ζαξ ήταν και εκείνος θεατρικός συγγραφέας.

Ο Γκαίτε έγραψε μάλιστα ένα ποίημα με τίτλο «Η ποιητική αποστολή του Χανς Ζαξ», στο οποίο περιγράφει έναν τσαγκάρη μετά από μια κουραστική μέρα εργασίας στο εργαστήριό του. Ενώ πετάει μακριά τη βρώμικη ποδιά του, τον πλησιάζει η Μούσα και του εξηγεί ότι έχει «επιλεγεί» να διακηρύξει την «αρετή και την ευσέβεια» σε όλη τη γη. Το ποίημα τελειώνει με τη διαβεβαίωση ότι το μέλλον θα στεφανώσει τον Ζαξ με ποιητική δόξα:

Ενώ ζει έτσι, κρυφά ευλογημένος,
Πάνω του στα σύννεφα υψώνεται
ένα στεφάνι από δρυ, υπέροχο και καταπράσινο
Τοποθετημένο στο μέτωπό του στο μέλλον…

Δεν στέφουμε πια τους βάρδους με δάφνες ή δρυ ούτε οι ταπεινοί τσαγκάρηδες απολαμβάνουν δόξα. Με την εξαφάνιση του συντεχνιακού συστήματος και την εμφάνιση των πανεπιστημίων, άρχισαν να κυριαρχούν στην καλλιτεχνική σκηνή οι διανοούμενοι. Με την πάροδο του χρόνου, οι σπουδασμένοι βάρδοι  διαχωρίστηκαν από τους υπόλοιπους. Αλλά χωρίς αυτούς που εργάστηκαν σκληρά, δεν θα μπορούσαν να βρίσκονται τόσο ψηλά. Την επόμενη φορά που θα βγάλετε τα παπούτσια σας, λοιπόν, και θα καθίσετε να χαλαρώσετε ακούγοντας λίγη μουσική, σκεφτείτε τον Χανς Ζαξ.

Του Andrew Benson Brown

Επιμέλεια: Βαλεντίνα Λισάκ

Ο κόσμος είναι ένα απίστευτα ποικιλόμορφο μέρος – από τον φυσικό κόσμο μέχρι τον κόσμο του ανθρώπινου πολιτισμού. Ωστόσο, υπάρχουν ορισμένα παγκόσμια στοιχεία που δένουν μαζί όλα τα διαφορετικά νήματα. Ένα από αυτά είναι η παρουσία έγχορδων οργάνων σχεδόν σε κάθε πολιτισμό.

Ορισμένα έγχορδα ακούγονται γραφικά, άλλα μυστηριακά, ενώ κάποια άλλα φαίνεται να μπορούν να εκφράσουν σχεδόν όλη την γκάμα των συναισθημάτων.

Το παρόν άρθρο παρουσιάζει επτά από αυτά, από πολιτισμούς της Δύσης και της Ανατολής.

Το σιτάρ

Καταγωγή: Ινδία

Το σιτάρ είναι ένα έγχορδο όργανο με μακρύ λαιμό και σώμα σε σχήμα κολοκύθας. Μια συναρπαστική πτυχή του που το διαφοροποιεί από τα περισσότερα δυτικά έγχορδα όργανα είναι ότι διαθέτει «συμπαθητικές χορδές» που δονούνται αυτόματα, σε συμφωνία με τις παιγμένες χορδές, δημιουργώντας έναν μοναδικό και πλούσιο ήχο που συνδέεται άρρηκτα με την κλασική και παραδοσιακή ινδική μουσική.

Η κιθάρα

Καταγωγή: Ισπανία

Η κιθάρα υπήρξε έγχορδο μουσικό όργανο της ελληνικής αρχαιότητας, το οποίο ανήκε στην ευρύτερη οικογένεια της λύρας. Η ιστορία της σύγχρονης κιθάρας ξεκινά τον 15ο αιώνα, με το πρώτο όργανο του είδους να απαντά στην Ισπανία.

Είναι ένα πολύπλευρο όργανο, συνήθως με έξι χορδές (αν και υπάρχουν πολλές ποικιλίες), που παίζεται με χτύπημα ή τράβηγμα. Χρησιμοποιείται σε ένα ευρύ φάσμα μουσικών ειδών. Υπάρχουν τόσο ακουστικές όσο και ηλεκτρικές παραλλαγές της κιθάρας.

Η κιθάρα ανήκει στην οικογένεια των έγχορδων οργάνων που παίζονται σε λοξή γωνία μπροστά από τον κορμό. Άλλα όργανα αυτής της κατηγορίας είναι το γιουκαλίλι, το ούτι και το λαούτο. Υπάρχουν επίσης και τα έγχορδα που παίζονται όρθια στην αγκαλιά (όπως η κινεζική πίπα), πλαγιαστά στην αγκαλιά (όπως το νταούλι των Απαλαχίων) ή πλαγιαστά σε βάση (όπως το σαντούρι ή το κανονάκι).

Το έρχου

Καταγωγή: Κίνα

Το έρχου είναι ένα παραδοσιακό δίχορδο όργανο με δοξάρι, όπως μαρτυρά και το όνομά του αφού «ερ» στην κινέζικη γλώσσα σημαίνει «δύο». Έχει μακρύ, λεπτό λαιμό και ένα ηχηρό σώμα που καλύπτεται συνήθως με δέρμα φιδιού (αν και ορισμένοι κατασκευαστές έρχου αποφεύγουν τη χρήση δέρματος φιδιού).
Το δοξάρι είναι στερεωμένο ή αναρτημένο μεταξύ των δύο χορδών και ο παίκτης παράγει ήχο και νότες τοποθετώντας το δοξάρι στις χορδές και πιέζοντας τις χορδές με τα δάχτυλα. Αυτό το όργανο έχει ξεχωριστό, εκφραστικό ήχο και χρησιμοποιείται συχνά στην παραδοσιακή κινεζική μουσική. Ο ήχος του συχνά παρομοιάζεται με την ανθρώπινη φωνή και μερικές φορές αναφέρεται ως «κινεζικό βιολί».

Το ούτι

Καταγωγή: Μέση Ανατολή

Το ούτι είναι ένα αχλαδόμορφο, κοντόλαιμο έγχορδο όργανο με 11 συνήθως χορδές (αν και υπάρχουν και μοντέλα με 10 ή 13 χορδές). Ανήκει στην οικογένεια του λαούτου, αλλά, σε αντίθεση με το δυτικό λαούτο, το ούτι δεν έχει τάστα (μεταλλικές λωρίδες τοποθετημένες κατά μήκος του λαιμού ενός οργάνου, που σηματοδοτούν το σημείο όπου βρίσκονται συγκεκριμένες νότες). Παραδοσιακά παίζεται με ένα πλέκτρο (ένα είδος πένας), γνωστό ως ρίσα στα αραβικά, και ο πλούσιος, γεμάτος ήχος του συμβάλλει στο χαρακτηριστικό ηχόχρωμα της παραδοσιακής μουσικής της Μέσης Ανατολής. Το ούτι επηρέασε επίσης την ανάπτυξη άλλων οργάνων.

Το κότο

Καταγωγή: Ιαπωνία

Το κότο είναι ένα παραδοσιακό ιαπωνικό έγχορδο όργανο με μακρύ ξύλινο σώμα και 13 ή 17 χορδές. Ανήκει στην οικογένεια των κιθάρων και παίζεται με το τράβηγμα των χορδών με ειδικές πένες («τσούμε») που φοριούνται στον αντίχειρα, το δείκτη και το μέσο δάχτυλο του ενός χεριού. Το κότο έχει κινητές γέφυρες, επιτρέποντας στον παίκτη να ρυθμίζει το ύψος των χορδών (γέφυρα είναι το μικρό κομμάτι λεπτού ξύλου που κρατά τις χορδές μακριά από το σώμα του οργάνου). Διαθέτει λεπτό και υποβλητικό ήχο, γεγονός που το καθιστά κεντρικό όργανο της παραδοσιακής ιαπωνικής μουσικής. Το κότο χρησιμοποιείται τόσο ως σόλο όργανο όσο και ως μέρος ενός μουσικού συνόλου.

Η άρπα

Καταγωγή: Μεσοποταμία

Η άρπα, ένα από τα αρχαιότερα όργανα, θεωρείται ότι έχει τις ρίζες της στη Μεσοποταμία, την Περσία και την Αίγυπτο. Με την πάροδο του χρόνου, εξελίχθηκε παγκοσμίως, αποκτώντας εξέχουσα θέση στις ευρωπαϊκές αυλές και αποτελώντας σύμβολο στις κέλτικες παραδόσεις. Οι κέλτικες άρπες έχουν ξεχωριστή θέση στις μουσικές παραδόσεις της Ιρλανδίας και της Σκωτίας. Με τον χαρακτηριστικό γεμάτο ήχο της, η κέλτικη άρπα υπήρξε σύμβολο πολιτιστικής ταυτότητας και κατέχει εξέχουσα θέση στη λαϊκή και παραδοσιακή μουσική.

Η άρπα με πεντάλ, που εμφανίστηκε τον 19ο αιώνα, διεύρυνε τις τονικές δυνατότητες της άρπας. Η σύγχρονη άρπα συναυλιών, με το περίτεχνο σύστημα πεντάλ και το μεγάλο μέγεθός της, αποτελεί βασικό στοιχείο μίας κλασικής ορχήστρας. Σήμερα, η άρπα εμφανίζεται τόσο στην κλασική όσο και στη λαϊκή μουσική.

Το σαντούρι

Καταγωγή: Μέση Ανατολή

Η ονομασία «σαντούρι» προέρχεται από την ελληνική λέξη «ψαλτήρι» μέσω της περσικής «σαντούρ».

Προερχόμενο πιθανότατα από τη Μέση Ανατολή γύρω στο 900 μ.Χ., το σαντούρι είναι ένα τραπεζοειδές ξύλινο κουτί με περίπου 100-105 μεταλλικές χορδές τεντωμένες κατά μήκος, τις οποίες χτυπά ο μουσικός με μικρά, ξύλινα ραβδία ή μπαγκέτες. Η κρουστική πτυχή του το καθιστά ένα «κρουστό έγχορδο όργανο» – κατά κάποιον τρόπο είναι ένας πρώιμος πρόγονος του πιάνου. (το οποίο, για όσους δεν το γνωρίζουν, παράγει επίσης τον ήχο του μέσω μαλακών σφυριών που χτυπούν χορδές).

Το σαντούρι έφτασε στο απόγειό του γύρω στα τέλη του Μεσαίωνα και την Αναγέννηση και ήταν δημοφιλές σε όλη την Ανατολική και Δυτική Ευρώπη. Ευδοκίμησε τόσο σε λαϊκά όσο και σε αυλικά περιβάλλοντα, προσαρμοζόμενο σε περιφερειακές παραλλαγές. Με τον ιδιαίτερο ήχο του, έχει γίνει βασικό στοιχείο της αμερικανικής φολκ, μπλούγκρας και κέλτικης μουσικής. Ενώ η δημοτικότητά του μειώθηκε με την πάροδο του χρόνου, τα τελευταία χρόνια αναβιώνει, με τους μουσικούς να εξερευνούν την ευελιξία του σε όλα τα είδη.

Της Angelica Reis

Επιμέλεια: Αλία Ζάε

Λήγει σε λίγες ημέρες η προθεσμία υποβολής αιτήσεων για την παρακολούθηση του εκπαιδευτικού προγράμματος του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών «Ιστορία της Δυτικής Μουσικής: Από τον Μεσαίωνα μέχρι τη Σύγχρονη Εποχή», το οποίο ξεκινά στις 20 Μαΐου και θα διαρκέσει όλη την καλοκαιρινή περίοδο.

Σκοπός του προγράμματος είναι η εξοικείωση των εκπαιδευόμενων με την ιστορική εξέλιξη των ειδών και μορφών της έντεχνης δυτικής μουσικής, σε συνάρτηση με τις αντίστοιχες χωρο-χρονικές και πολιτισμικές τους συνάφειες. Στο πλαίσιο αυτό, οι εκπαιδευόμενοι θα γνωρίσουν επίσης το μεθοδολογικό πλαίσιο, αλλά και τους ερευνητικούς στόχους της μουσικολογικής επιστήμης σχετικά με ζητήματα ιστοριογραφίας της μουσικής.

Ειδικότερα, η παρουσίαση θα αφορά την ιστορική πορεία της έντεχνης – κοσμικής και θρησκευτικής – Ευρωπαϊκής μουσικής, καλύπτοντας το χρονικό διάστημα από τον Μεσαίωνα έως και τη σύγχρονη εποχή. Πιο συγκεκριμένα, θα αναφερθούν οι βασικές τάσεις που χαρακτηρίζουν τη μουσική θεωρία, τη σημειογραφία, τις τεχνικές σύνθεσης και τη μουσική πράξη της εκάστοτε εποχής. Ταυτόχρονα, θα αναλυθεί το ιστορικό και πολιτισμικό πλαίσιο επώασης και καλλιέργειας των υπό εξέταση μουσικών ειδών. Κατά τη διάρκεια του εν λόγω προγράμματος θα δοθεί ιδιαίτερη έμφαση σε συγκεκριμένους συνθέτες, οι οποίοι σφράγισαν με την καλλιτεχνική τους δημιουργία την αισθητική και τη φυσιογνωμία της δυτικής μουσικής. Στις επιμέρους ενότητες θα προτείνονται ορισμένα μουσικά-ακουστικά παραδείγματα, με στόχο την ουσιαστική κατανόηση των μουσικών μορφών που θα αναφέρονται.

Οι συμμετέχοντες, μετά το πέρας του προγράμματος, θα διαθέτουν μία ολοκληρωμένη εικόνα των διαδικασιών εξέλιξης της έντεχνης μουσικής στην Ευρώπη, ενώ ταυτόχρονα θα είναι σε θέση να ερμηνεύουν τους ιστορικούς και πολιτισμικούς παράγοντες που ευνόησαν τις συνθήκες της μουσικής δημιουργίας της εκάστοτε εποχής.

Το πρόγραμμα απευθύνεται σε απόφοιτους Πανεπιστημιακής Εκπαίδευσης/ΤΕΙ της ημεδαπής ή της αλλοδαπής καθώς και σε απόφοιτους Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Ειδικότερα το πρόγραμμα απευθύνεται σε:

•    απόφοιτους σχολών μουσικών και θεατρικών σπουδών και απόφοιτους σχολών καλών τεχνών,
•    απόφοιτους σχολών επικοινωνίας, τέχνης και πολιτισμού,
•    εκπαιδευτικούς μουσικής της δημόσιας καθώς και της ιδιωτικής εκπαίδευσης,
•    στελέχη του Υπουργείου Πολιτισμού και πολιτιστικών φορέων, που αναλαμβάνουν τη διοργάνωση και επίβλεψη καλλιτεχνικών δρώμενων (συναυλιών, φεστιβάλ, θεαμάτων κ.ά.) στον χώρο της έντεχνης δυτικής μουσικής,
•    όσους ασχολούνται επαγγελματικά ή ερασιτεχνικά με τον χώρο της μουσικής,
•    φιλόμουσους, που επιθυμούν να συνδυάσουν την αισθητική απόλαυση της ακρόασης με την βαθύτερη και ουσιαστική γνώση της έντεχνης δυτικής μουσικής.

Το πρόγραμμα περιλαμβάνει τέσσερα μαθήματα, κάθε ένα από τα οποία περιλαμβάνει από δύο έως τέσσερεις ενότητες:

1. Η Ιστορία της Μουσικής ως Επιστήμη
2. Από τον Μεσαίων στην Αναγέννηση
3. Από την Αναγέννηση στο Μπαρόκ
4. Η Μουσική από τα μέσα του 18ου αιώνα έως και την Σύγχρονη Εποχή

Ακαδημαϊκός υπεύθυνος του προγράμματος είναι ο Αναστάσιος Χαψούλας, Διδάκτωρ Εθνομουσικολογίας-Συστηματικών Μουσικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Georg-August του Göttingen (Γερμανία).

Περισσότερες πληροφορίες για το πρόγραμμα, τον οδηγό σπουδών και το κόστος, μπορείτε να διαβάσετε στην ιστοσελίδα του ΕΚΠΑ.

Πηγή: Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών

«Αν η μουσική δεν υμνεί το Θεό, τότε είναι απλά θόρυβος» –  Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ: Η συναυλία της Παρασκευής 26 Απριλίου με την Αλεξάνδρα Παπαστεφάνου ακυρώθηκε.

Τη Δευτέρα 22 Απριλίου και την Παρασκευή 26 Απριλίου, το αθηναϊκό κοινό θα έχει την ευκαιρία να παρακολουθήσει στην αίθουσα του Φιλολογικού Συλλόγου Παρνασσός δύο συναυλίες αφιερωμένες σε έναν συνθέτη του οποίου το έργο διαπνέεται από βαθιά θρησκευτικότητα, από δύο βιρτουόζους πιανίστες: τον Ρώσο Αντρέι Γκαβρίλοφ και την Ελληνίδα Αλεξάνδρα Παπαστεφάνου αντίστοιχα.

Αντρέι Γκαβρίλοφ

Και οι δύο συναυλίες ξεκινούν στις 20:30.

Τιμές εισιτηρίων: 30-12 ευρώ. Έκπτωση 10% με την αγορά εισιτηρίων και για τα δύο ρεσιτάλ.

Φιλολογικός Σύλλογος Παρνασσός

Πλατεία Αγ. Γεωργίου Καρύτση 8, Αθήνα

210 322 1917 – 5310

Στάση μετρό <Πανεπιστήμιο>

Την Τετάρτη 6 Μαρτίου, το αθηναϊκό κοινό θα έχει την ευκαιρία να απολαύσει την ποίηση των Παλαμά, Ελύτη, Λουντέμη, Καζαντζάκη, Σέρρα, Μεταξά και Quasimodo μελοποιημένη από σύγχρονους Έλληνες συνθέτες, σε μια συναυλία για φωνή και πιάνο.

Τις λέξεις των ποιητών μας θα τραγουδήσει η σοπράνο Μίνα Πολυχρόνου, με τη συνοδεία του Σπύρου Σουλαδάκη στο πιάνο.

Η συναυλία είναι αφιερωμένη στα παιδιά με αυτισμό, καθώς και σε όλους τους γονείς ατόμων με αναπηρίες.

Οι επτά συνθέτες των οποίων τα έργα θα ακουστούν είναι οι Ελένη Αναγνωστοπούλου, Κώστας Βαρότσης, Γιόλα Βουτσινά-Παπαγιαννίδη, Μαρία Δαγαλάκη, Ιάκωβος Κονιτόπουλος, Σπύρος Μάζης και Ιωσήφ Παπαδάτος.

Το πρόγραμμα της συναυλίας έχει ως εξής:

Ελένη Αναγνωστοπούλου

Κώστας Βαρότσης

Γιόλα Βουτσινά-Παπαγιαννίδη

Μαρία Δαγαλάκη

Ιάκωβος Κονιτόπουλος

Σπύρος Μάζης

Ιωσήφ Παπαδάτος

* * * * *

Ώρα έναρξης: 20:30

Διεύθυνση: Ομήρου 14-16, Αθήνα

Τηλ.: 210 3661044

Διοργάνωση: Ένωση Ελλήνων Μουσουργών, σε συνεργασία με τον Σύλλογο «Εθελοντούμε» και το Ινστιτούτο Γκαίτε

Ο Βόλφγκανγκ Αμαντέους Μότσαρτ αναγνωρίζεται από ιστορικούς και άλλους ως ο μεγαλύτερος και πιο παραγωγικός συνθέτης της δυτικής μουσικής. Η οικουμενική ομορφιά της μουσικής του, καθώς και η εκπληκτική πολυμορφία της, συνθέτουν το μοναδικό στυλ του Μότσαρτ.

Παρά τη σύντομη ζωή του (1756-1791), ο Μότσαρτ συνέθεσε πάνω από 600 έργα σε διάφορα είδη και στυλ: συμφωνίες, μουσική δωματίου, ορχηστρικά έργα, όπερες, χορωδιακή μουσική και τραγούδια. Παρόλο που τα τραγούδια του είναι λιγότερο γνωστά και συχνά παραβλέπονται από το ευρύ κοινό, η ομορφιά και η μουσική απόλαυση που προσφέρουν δεν είναι υποδεέστερη των περισσότερο γνωστών έργων του.

Φωνητικές συνθέσεις

Ο Μότσαρτ δημιούργησε την καριέρα του πάνω στις δικές του συνθέσεις σε πολλά μουσικά είδη, περιλαμβανομένου του τραγουδιού. Η μεγάλη του ευελιξία έχει αφετηρία στην παιδική του ηλικία, κατά τη διάρκεια της οποίας περιόδευε ανά την Ευρώπη ως παιδί-θαύμα, ανακαλύπτοντας τα μοναδικά μουσικά είδη και στυλ πολλών χωρών.

Αργότερα, συνδύασε διάφορα στυλ, όπως τον ιταλικό λυρισμό, με το μουσικό ύφος της κεντρικής Ευρώπης στις πρωτότυπες συνθέσεις του. Δυστυχώς, εκείνη την εποχή, το κοινό δεν ήταν δεκτικό στις αντιθέσεις, την πολυπλοκότητα και τις αρμονίες του έργου του. Έπρεπε να περάσει ένας αιώνας από τον θάνατό του, για να εκτιμηθεί η ομορφιά και η κομψότητα της μουσικής του, η οποία έφτασε να συμβολίζει την τελειότητα της κλασικής περιόδου (1750-1820).

Ενώ ο Μότσαρτ συνέθεσε πολλά ορχηστρικά έργα, κυρίως εκλεπτυσμένα κοντσέρτα, το κλειδί του ύφους του βρίσκεται στις φωνητικές του συνθέσεις. Ο κλασικός συνθέτης αγαπούσε την ανθρώπινη φωνή και τη χρησιμοποιούσε ως το κυρίαρχο όργανο καλλιτεχνικής έκφρασης στα έργα του.

Ο Μότσαρτ μνημονεύεται ιδιαίτερα για τις όπερές του, βασισμένες στις οπερατικές μεταρρυθμίσεις του Κ.Β. Γκλουκ, όπου τα όρια μεταξύ της «opera seria» («σοβαρό έργο») και της «opera buffa» («κωμικό έργο») θολώνουν και αποκαλύπτουν την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης ψυχής και των σχέσεων. Ο Μότσαρτ συνδύασε αυτή την εκλεπτυσμένη ψυχολογία με λαμπρά φωνητικά, αξέχαστες μελωδίες και μια ζωντανή ορχήστρα.

Ο Μότσαρτ καινοτομούσε με θαυμαστό τρόπο. Συνέθεσε και άλλα φωνητικά έργα, όπως χορωδιακά κομμάτια και τραγούδια τέχνης. Τα καλλιτεχνικά τραγούδια, συνθέσεις για σόλο φωνή και πιάνο βασισμένες σε ένα ποίημα ή κείμενο, προορίζονταν για ένα περιβάλλον συναυλίας ή μια επίσημη κοινωνική περίσταση. Εμφανίστηκαν όταν το είδος βρισκόταν ακόμη στα σπάργανα.

Πρόδρομος του Lied

Η γερμανική παράδοση του έντεχνου τραγουδιού, γνωστή ως Lied (λιντ = τραγούδι στα γερμανικά), είναι η πιο γνωστή μορφή έντεχνου τραγουδιού και αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του ρεπερτορίου της ρομαντικής μουσικής (1810-1920). Αν και αυτός ο τύπος έντεχνου τραγουδιού δεν υπήρχε κατά τη διάρκεια της ζωής του Μότσαρτ και επισημοποιήθηκε μόλις το 1798, ο συνθέτης εξερεύνησε τις δυνατότητες του είδους.

Υπολογίζεται ότι ο Μότσαρτ έγραψε συνολικά 30 καλλιτεχνικά τραγούδια. Πρόκειται για μερικές από τις πρώτες μορφές του γερμανικού Lied στο ρεπερτόριο συναυλιών. Ο συνθέτης είχε μεγάλη ικανότητα να συγχωνεύει τη μουσική με τον ήχο και τον ρυθμό των λέξεων, αντιλαμβανόμενος τους ήχους, τις κλίσεις και τις αλλαγές των λέξεων. Ο Μότσαρτ ήταν επίσης ένας από τους πρώτους συνθέτες που έδωσε στο τραγούδι μια δραματική επεξεργασία, διαμορφώνοντας τη μουσική του σύμφωνα με το κείμενο, προοιωνίζοντας το είδος του ρομαντικού Lied.

Τα πρώτα τραγούδια του Μότσαρτ χρονολογούνται από τα παιδικά του χρόνια, όταν ήταν μόλις 12 ετών. Έγραψε γερμανικά σύντομα τραγούδια (τραγούδια διάρκειας ενός λεπτού), όπως το «Δάφνη, τα ρόδινά σου μάγουλα» («Daphne, deine Rosenwangen», 1768), «Στη φιλία» («An die Freundschaft», 1722), «Μυστική αγάπη» («Geheime Liebe», 1722), «Η γενναιόδωρη ηρεμία» («Die grossmütige Gelassenheit», 1722) και δύο γαλλικές αριέττες: «Σε ένα μοναχικό δάσος» («Dans un bois solitaire») και «Πουλιά, που κάθε έτος» («Oiseaux, si tous les ans») κατά τη διάρκεια της παραμονής του στο Παρίσι, από το 1781 έως το 1782.

Το 1780, ο Μότσαρτ συνέθεσε μια άλλη σειρά τραγουδιών, με έντονη βορειογερμανική επιρροή, που θυμίζει τον Μπαχ. Δημοσίευσε τέσσερα από αυτά τα τραγούδια το 1789: «Βραδινές σκέψεις» («Abendempfindung»), «Στη Χλόη» («An Chloe»), «Η βιολέτα» («Das Veilchen») και «Το τραγούδι του αποχαιρετισμού» («Das Lied der Trennung»). Αυτά είναι ίσως τα πιο γνωστά τραγούδια του.

Οι αφορμές για τη σύνθεση των τραγουδιών του ήταν ποικίλες: απαιτήσεις από μουσικούς εκδότες, αιτήματα για κοινωνικές εκδηλώσεις, παραγγελίες από την αριστοκρατία, καθώς και αιτήματα από φίλους και γνωστούς. Το «Des kleinen Friedrichs Geburstag» («Τα γενέθλια του μικρού Φρειδερίκου») γράφτηκε για τα γενέθλια του πρίγκιπα Φρειδερίκου φον Άνχαλτ-Ντεσάου και το «Lied beim Auszug in das Feld» («Τραγούδι κατά την αναχώρηση για τη μάχη») γράφτηκε για την τουρκική εκστρατεία της Αυστρίας υπό τον αυτοκράτορα Ιωσήφ Β’.

Συχνά αφιέρωνε τα τραγούδια του σε γυναίκες, αλλά παρέλειπε την αφιέρωση όταν έγραφε για τον εαυτό του. Απλώς του άρεσε να εξερευνά τις δυνατότητες της ανθρώπινης φωνής.

Τραγούδια με μεγάλο συναισθηματικό εύρος

Στα τραγούδια του, ο Μότσαρτ εξερεύνησε την ομορφιά της ανθρώπινης φωνής, συνδυάζοντας τις φωνητικές και πιανιστικές γραμμές με μεγάλη επιδεξιότητα, δημιουργώντας άμεσα αναγνωρίσιμες μελωδίες. Αυτό όμως που κάνει αυτά τα τραγούδια τόσο ξεχωριστά είναι το συναισθηματικό εύρος που διαθέτουν.

Ενώ τα τραγούδια αυτά μπορεί να φαίνονται και να ακούγονται απατηλά απλά σε σύγκριση με τις όπερες του Μότσαρτ, απαιτούν εξαιρετική φωνητική τεχνική και καλλιτεχνική ευαισθησία. Έχουν επίσης την ίδια φωνητική γραφή και δραματική αίσθηση με τα γνωστά αριστουργήματα του συνθέτη. Για παράδειγμα, οι «Βραδινές σκέψεις» είναι ένας ελεγειακός διαλογισμός για τον θάνατο, καθώς ο συνθέτης υπερβαίνει το κείμενο για να δημιουργήσει μια ατμόσφαιρα γαλήνιας ηρεμίας. Αντίθετα, η «Βιολέτα» είναι μια παιχνιδιάρικη μελοποίηση ενός ποιήματος του Γκαίτε, όπου κάθε στίχος προσφέρει μια διαφορετική διάθεση. Και τα δύο αυτά έργα λειτουργούν ως μικροσκοπικές όπερες στο πλαίσιο ενός τραγουδιού.

Τα τραγούδια του Μότσαρτ αποτελούν αναπόσπαστο μέρος του ρεπερτορίου του. Τα τραγούδια του αναδεικνύουν το ταλέντο του τόσο στις ορχηστρικές όσο και στις φωνητικές συνθέσεις, καθώς έχουν έναν αδιαμφισβήτητο «μοτσαρτιανό» ήχο. Συνδυάζοντας φωνή και πιάνο και διαμορφώνοντας τη μουσική σύμφωνα με το κείμενο, ο συνθέτης δημιούργησε μια πρόγευση του γερμανικού έντεχνου τραγουδιού, το οποίο αργότερα επηρέασε ρομαντικούς συνθέτες όπως ο Σούμπερτ, ο Σούμαν και ο Μπραμς.

Συνολικά, τα τραγούδια του Μότσαρτ αντιπροσωπεύουν το αποκορύφωμα της μουσικής τελειότητας με την κλασική τους αρτιότητα, την καλλιτεχνική τους ομορφιά και την οικουμενική τους σύνδεση. Τα τραγούδια του Μότσαρτ προσφέρουν, επίσης, το ίδιο δραματικό εύρος με τις μεγαλύτερες όπερές του, αλλά με πιο συμπυκνωμένο τρόπο, μεταφέροντας συναισθήματα με τα οποία οι άνθρωποι μπορούν να ταυτιστούν τόσο στις πιο φωτεινές όσο και στις πιο σκοτεινές στιγμές τους.

Της Ariane Triebswetter

Επιμέλεια: Αλία Ζάε