Το Ιράν και το Ισραήλ βρίσκονται σε εμπόλεμη κατάσταση από τις 13 Ιουνίου, όταν ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Μπενιαμίν Νετανιάχου ξεκίνησε την επιχείρηση «Ανατέλλων Λέων» με στόχο την καταστροφή των πυρηνικών δυνατοτήτων του Ιράν.
Ακολουθεί ανάλυση όσων είναι γνωστά για το ιρανικό καθεστώς, τη διαδοχή του Χαμενεΐ και τις πολιτικές αντιπολιτευόμενες ομάδες που ελπίζουν να αναλάβουν σε περίπτωση πλήρους κατάρρευσης.
Δομή του ιρανικού καθεστώτος
Η Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν — όπως είναι η επίσημη ονομασία του καθεστώτος της Τεχεράνης — ιδρύθηκε το 1979 μετά την κατάρρευση της μοναρχίας υπό τον τελευταίο σάχη, Μοχάμαντ Ρεζά Παχλαβί, ο οποίος είχε την υποστήριξη των ΗΠΑ. Πρώτος ηγέτης ήταν ο αγιατολάχ Ρουχολάχ Χομεϊνί. Μετά τον θάνατό του το 1989, ο Αλί Χαμενεΐ, ανέλαβε τη θέση του ανώτατου ηγέτη στην οποία παραμένει μέχρι και σήμερα.
Το 2020, η εφημερίδα Tehran Times, η αγγλόφωνη εφημερίδα του καθεστώτος, ανέφερε ότι το 60% του πληθυσμού του Ιράν ήταν κάτω των 30 ετών, πράγμα που σημαίνει ότι η πλειοψηφία των Ιρανών δεν έχει ζήσει ποτέ χωρίς τον Χαμενεΐ στην εξουσία.
Το Ιράν διεξάγει προεδρικές εκλογές κάθε τέσσερα χρόνια, αλλά όλοι οι υποψήφιοι πρέπει να εγκρίνονται από τον Χαμενεΐ και τα προγράμματά τους δεν αμφισβητούν τις βασικές αρχές του καθεστώτος.
Μάχη για τη διαδοχή
Ο πρόεδρος Εμπραχίμ Ραϊσί ήταν αυτός που προόριζε ο Χαμενεΐ ως διάδοχό του, σύμφωνα με την επικρατούσα άποψη, μέχρι που σκοτώθηκε σε συντριβή ελικοπτέρου τον Μάιο του 2024. Ο Χαμενεΐ, 86 ετών, φαίνεται να έχει κρυφτεί, και η δήλωσή του διαβάστηκε στην κρατική ιρανική τηλεόραση στις 18 Ιουνίου από παρουσιαστή, πάνω από στατική εικόνα του ηγέτη.
Αν σκοτωθεί από ισραηλινή αεροπορική επιδρομή ή μέσω κάποιας μεθόδου δολοφονίας, το καθεστώς θα θελήσει να τον αντικαταστήσει γρήγορα.
Ο επόμενος «ανώτατος ηγέτης» θα επιλεγεί από τη Συνέλευση των Ειδικών, τα μέλη της οποίας διορίζονται από το Συμβούλιο των Φρουρών, το οποίο έχει επιλεγεί από τον Χαμενεΐ.
Οι δύο πιθανότεροι διάδοχοι είναι ο δεύτερος γιος του Χαμενεΐ, Μοτζτάμπα, 55 ετών, και ο αγιατολάχ Σαντίκ Λαριτζανί, 62 ετών. Μία λιγότερο πιθανή επιλογή είναι ο 52χρονος Χασάν Χομεϊνί, εγγονός του πρώτου «ανώτατου ηγέτη» του Ιράν.
Θα ξεσηκωθεί ο πληθυσμός;
Ο θάνατος του Χαμενεΐ θα μπορούσε να προκαλέσει λαϊκή εξέγερση στην Τεχεράνη και σε άλλες πόλεις.
Η αναχώρηση του σάχη από το Ιράν στις 16 Ιανουαρίου 1979 — τυπικά για διακοπές, καθώς πάλευε τότε με τον καρκίνο — σηματοδότησε την αρχή του τέλους για το καθεστώς του, το οποίο κατέρρευσε στις 11 Φεβρουαρίου 1979. Όμως, στην προκειμένη, υπάρχει το ενδεχόμενο να ξεσπάσει εξέγερση και ανεξάρτητα από τον θάνατο του Χαμενεΐ.
Ενώ η οικογένεια Σαούντ στη γειτονική Σαουδική Αραβία έχει της ρίζες της στον 18ο αιώνα, οι Παχλαβί χρονολογούν την εξουσία τους από το 1925, όταν ένας στρατιώτης, ο Ρεζά Παχλαβί, προχώρησε σε στρατιωτικό πραξικόπημα, ανέτρεψε τη δυναστεία των Καζάρ και αυτοανακηρύχθηκε σάχης.
Το NCRI
Το Εθνικό Συμβούλιο Αντίστασης του Ιράν (NCRI) είναι ένας συνασπισμός που ιδρύθηκε το 1981.
Αποτελείται κυρίως από τους Μουτζαχεντίν-ε-Χαλκ (MEK), που ιδρύθηκαν από τρεις αριστερούς φοιτητές, τους Μοχάμαντ Χανιφνεζάντ, Σαΐντ Μοσέν και Αλί-Ασγάρ Μπαντιζαντάγκαν, οι οποίοι εκτελέστηκαν όλοι το 1972.
Οι MEK ήρθαν σε ρήξη με τον Χομεϊνί και το καθεστώς του στις αρχές της δεκαετίας του 1980, και τα περισσότερα μέλη τους εξορίστηκαν στο Ιράκ, που τότε ήταν σε πόλεμο με το Ιράν. Το 1988, χιλιάδες μέλη των MEK φέρονται να εκτελέστηκαν από το καθεστώς.
Το 2003, εξαφανίστηκε ο ιδρυτής του NCRI, Μασούντ Ρατζαβί. Έκτοτε, του κινήματος ηγείται η 71 ετών σύζυγός του, Μαριάμ Ρατζαβί, κερδίζοντας την υποστήριξη πολλών δυτικών ηγετών, περιλαμβανομένου του πρώην υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ, Μάικ Πομπέο.
Εθνοτικές ομάδες
Το Ιράν — γνωστό ως Περσία μέχρι το 1935 — περιλαμβάνει μεγάλες εθνοτικές μειονότητες.
Σύμφωνα με τη Minority Rights Group, μια μη κυβερνητική οργάνωση με έδρα το Ηνωμένο Βασίλειο, περίπου το 60% του πληθυσμού του Ιράν είναι Πέρσες, ενώ περίπου το 16% (14 εκατομμύρια άτομα) είναι Αζέροι, οι οποίοι ζουν κυρίως στις βορειοδυτικές επαρχίες. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχουν περισσότεροι Αζέροι στο Ιράν από ό,τι στο Αζερμπαϊτζάν, το οποίο έχει πληθυσμό περίπου 10 εκατομμυρίων.
Άλλη σημαντική εθνοτική μειονότητα είναι οι Κούρδοι, που αποτελούν το 10% του πληθυσμού και ζουν στη δύση, κοντά στους ομοεθνείς τους στο Ιράκ, τη Συρία και την Τουρκία.
Οι Μπαλούχοι, στα νοτιοανατολικά, αποτελούν περίπου το 2%, όπως και οι Άραβες που ζουν κυρίως στο Χουζεστάν, κοντά στα σύνορα με το νότιο Ιράκ. Οι Λουρ αποτελούν περίπου το 6% του πληθυσμού του Ιράν.
Ο γιος του σάχη
Όταν ο σάχης πέθανε από καρκίνο στην Αίγυπτο το 1980, άφησε τον γιο του, πρίγκιπα Ρεζά Παχλαβί, ως πιθανό αντικαταστάτη του, ο οποίος τον Απρίλιο του 2023 επισκέφθηκε το Ισραήλ και μετέφερε μήνυμα «φιλίας από τον ιρανικό λαό».
Όμως ενώ ο Παχλαβί — που ζει στις Ηνωμένες Πολιτείες — έχει υποστηρικτές στην ιρανική διασπορά, δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι ο πληθυσμός της χώρας επιθυμεί την επιστροφή του 64χρονου, πόσο μάλλον ως ηγέτη.
Σε κάθε περίπτωση, η επανάσταση θα μπορούσε να αποκτήσει δική της δυναμική, και ενδέχεται αυτοί που θα ηγηθούν στους δρόμους να μην είναι πρόθυμοι να παραδώσουν την εξουσία σε εξόριστες αντιπολιτευόμενες φιγούρες.
Πιθανότητα αναρχίας
Πολλοί από αυτούς που αντιτίθενται σε αμερικανική παρέμβαση στο Ιράν, όπως ο Τάκερ Κάρλσον, αναφέρονται στο κενό εξουσίας και την αναρχία που άφησε πίσω της στο Ιράκ η ανατροπή του ηγέτη του, Σαντάμ Χουσεΐν, το 2003.
Μετά την ανατροπή του Σαντάμ, οι Κούρδοι εξεγέρθηκαν στο βόρειο Ιράκ, οι υποστηριζόμενες από το Ιράν σιιτικές πολιτοφυλακές απείλησαν να καταλάβουν τη Βαγδάτη και το νότιο Ιράκ, και τρομοκρατικές ομάδες όπως η Αλ Κάιντα βρήκαν υποστηρίχθηκαν από τον σουνιτικού πληθυσμό.
Η Αλ Κάιντα επιτέθηκε σε αμερικανικά στρατεύματα και τους συμμάχους τους στο κεντρικό Ιράκ, με πιο χαρακτηριστικό το πεδίο μάχης της Φαλούτζα. Συνολικά, 4.419 Αμερικανοί στρατιώτες σκοτώθηκαν κατά την «Επιχείρηση Ιρακινή Ελευθερία», η οποία έληξε τον Δεκέμβριο του 2011.
Στη συνέχεια, το 2014, εμφανίστηκε η τρομοκρατική οργάνωση ISIS και κατέλαβε γρήγορα μεγάλες περιοχές του βόρειου και κεντρικού Ιράκ — και της γειτονικής Συρίας — σκοτώνοντας 40 Αμερικανούς στρατιώτες στο στρατόπεδο Σακλαουίγια.
Ο Κάρλσον, ο Στηβ Μπάνον, η βουλευτής Μάρτζορυ Τέυλορ Γκρην και άλλοι υποστηρικτές του Τραμπ θεωρούν ότι η άμεση επέμβαση στο Ιράν θα συνιστούσε προδοσία των προεκλογικών δεσμεύσεων του Τραμπ και των αρχών του κινήματος «Πρώτα η Αμερική».
Μάλιστα, σε ανάρτησή της στην πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης X στις 17 Ιουνίου, η Γκρην έγραψε ότι ο Κάρλσον «πιστεύει τα ίδια πράγματα» που πιστεύει και εκείνη.
«Οι ξένοι πόλεμοι/παρεμβάσεις/αλλαγές καθεστώτων βάζουν την Αμερική τελευταία, σκοτώνουν αθώους, μας οδηγούν στη χρεοκοπία και τελικά θα οδηγήσουν στην καταστροφή μας», έγραψε.
