Ετικέτα: Χορός

Παράδοση και φολκλόρ στον ελληνικό χορό: οι συρτοί χοροί

Δευτέρα, 30 Ιούν, 2025Δευτέρα, 30 Ιούν, 2025 Από ΒΑΛΕΝΤΙΝΑ ΛΙΣΑΚ

Κάλλιο χορευταράς να ‘μουνα πέρι
κόλλες πού νά κρατῶ καί μολυβάκια,
θά ‘σερνα συρτό χορό, χέρι μέ χέρι,
μ’ ὅλα μας τοῦ γιαλοῦ τά καραβάκια.
Κι ἕν’ ἀψηλό τραγούδι γιά σιρόκους
θ’ ἄρχιζα, γι’ ἀφροπούλια καί γιά ἕνα
γλαρό καράβι μέ πανιά καί κόντρα φλόκους
πού θά ‘ρχονταν νά μ’ ἔπαιρνε καί μένα.
Μέ χώρις Καρυωτάκη, Πολυδούρη,
μόνο νά τραγουδᾶν τριγύρω οἱ κάβοι,
κι οἱ πένες μου πενιές σ’ ἕνα σαντούρι
ἄσπρα πανιά σου οἱ κόλλες μου, καράβι!
Γιαλό-γιαλό νά φεύγουμε καί ἄντε!
Νά λέμε ὅλο γιά μάτια, ὅλο γιά μάτια,
κι ἐκεῖ —λές κομφετί μές στό λεβάντε—
ὅλα μου τά γραφτά χίλια κομμάτια!
Καί, σάν χτισμένη ἐκεῖ ἀπό κιμωλία,
βαθιά νά χάνεται ἡ Χαλκίδα πέρα,
μ’ ὅλα μου ἀνοιγμένα τά βιβλία,
καθώς μπουλούκι γλάροι στόν ἀέρα… *

(Γιάννης Σκαρίμπας, 1893-1984)

Η Ελλάδα, με την πλούσια πολιτιστική της κληρονομιά, διατηρεί μέχρι και σήμερα έναν θησαυρό παραδοσιακών χορών που εκφράζουν τη χαρά, τον πόνο, την κοινωνική συνοχή και την ιστορική μνήμη του ελληνικού λαού. Ο παραδοσιακός χορός δεν είναι απλώς διασκέδαση· αποτελεί μέσο έκφρασης, συναισθημάτων και συλλογικής ταυτότητας.

Σε καμία άλλη ευρωπαϊκή χώρα ο ντόπιος χορός δεν παραμένει τόσο ζωντανός και στενά δεμένος με την καθημερινή ζωή του λαού όσο στην Ελλάδα. Κι αυτό δεν ισχύει μόνο για τους Έλληνες· σε πολλά φολκλορικά συγκροτήματα του εξωτερικού διδάσκονται ελληνικοί χοροί, ενώ χιλιάδες ξένοι επισκέπτονται την Ελλάδα ειδικά για να συμμετάσχουν σε σεμινάρια ή να χορέψουν σε πανηγύρια και κέντρα διασκέδασης.

Ο ελληνικός χορός εξακολουθεί να ζει δυναμικά: ως παραδοσιακός χορός στα χωριά, ως φολκλορική έκφραση σε χορευτικά συγκροτήματα, ως λαϊκός χορός σε ταβέρνες συνοδείᾳ κλαρίνων, λύρας, κεμεντσεδών και μπουζουκιών, ακόμη και ως τουριστικός χορός μέσα από το γνωστό συρτάκι.

Παραδοσιακός και φολκλορικός χορός – Διευκρινίσεις

Ο όρος «παραδοσιακός» χρησιμοποιείται συχνά χωρίς σαφή διάκριση, γι’ αυτό είναι σημαντικό να ξεκαθαρίσουμε το νόημά του, ειδικά όσον αφορά τον χορό. Παραδοσιακός χορός είναι εκείνος που μεταδίδεται άμεσα από γενιά σε γενιά, αποτελώντας ζωντανό μέρος της λαϊκής παιδείας και κουλτούρας.

Αντίθετα, φολκλορικός θεωρείται ο παραδοσιακός χορός που έχει αποκοπεί από το φυσικό κοινωνικό του περιβάλλον. Εξωτερικά μπορεί να μοιάζει ίδιος, ωστόσο ουσιαστικά διαφέρει. Το βασικό του γνώρισμα είναι ότι η μετάδοσή του δεν γίνεται οργανικά, αλλά μέσω οργανωμένων δομών, όπως είναι οι χοροδιδάσκαλοι, τα μέσα ενημέρωσης ή οι δισκογραφικές εταιρείες.

Ένα δύσκολο ζήτημα είναι η κατηγοριοποίηση των εκφράσεων που βρίσκονται ανάμεσα στον παραδοσιακό και τον φολκλορικό χορό. Είναι σημαντικό να σημειώσουμε ότι τέτοιοι διαχωρισμοί δεν συνεπάγονται ιεραρχική αξιολόγηση. Ο παραδοσιακός χορός δεν είναι «ανώτερος» από τον φολκλορικό, τον λαϊκό, το μπαλέτο ή οποιοδήποτε άλλο είδος. Το σημαντικό είναι να γνωρίζουμε τι χορεύουμε και να επιλέγουμε αυτό που μας εκφράζει καλύτερα.

Ευτυχώς, στην Ελλάδα οι τοπικοί χοροί συνεχίζουν να διατηρούνται ζωντανοί.

Η ελληνική παραδοσιακή ενδυμασία

Ένα από τα χαρακτηριστικά στοιχεία της ελληνικής λαϊκής τέχνης, με έντονο τοπικό χρώμα, είναι η παραδοσιακή ενδυμασία. Οι ποικιλίες της είναι πολλές, καθώς επηρεάζονται τόσο από τις γεωγραφικές ιδιαιτερότητες όσο και από τη χρήση τους (γιορτινές, καθημερινές, εποχικές κ.ά.).

Γυναικείες ενδυμασίες

Οι γυναικείες φορεσιές ξεχωρίζουν για τους έντονους χρωματικούς συνδυασμούς και τα εντυπωσιακά τους στολίδια. Το βασικό τους κομμάτι είναι το φαρδύ πουκάμισο, συνήθως λευκού χρώματος, που επιτρέπει την άνετη κίνηση. Πάνω απ’ αυτό φοριέται το φόρεμα (φουστάνι), το οποίο ποικίλλει από περιοχή σε περιοχή. Το εξωτερικό ένδυμα περιλαμβάνει συνήθως πανωφόρια όπως το σιγκούνι, η φλοκάτα ή ο τζουμπές. Η φορεσιά ολοκληρώνεται με γιλέκα, ζώνες, την ποδιά, καθώς και κοσμήματα, κεφαλόδεσμο, κάλτσες και υποδήματα.

Ανδρικές ενδυμασίες

Οι ανδρικές φορεσιές είναι πιο λιτές στους χρωματισμούς και με λιγότερα διακοσμητικά στοιχεία. Η ποικιλία είναι επίσης μεγάλη, με κάθε γεωγραφική περιοχή να ξεχωρίζει για κάποιο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό. Στη νησιωτική Ελλάδα, κύριο ένδυμα είναι η βράκα – ένα φουσκωτό παντελόνι, με την κρητική εκδοχή να ξεχωρίζει για την κομψότητά της. Στην ηπειρωτική χώρα, συναντάμε μάλλινα παντελόνια όπως η μπουραζάνα, το σαλβάρι ή τα τσαχτσίρια.

Η φουστανέλα, ωστόσο, αποτελεί την πιο γνωστή ανδρική φορεσιά της ηπειρωτικής Ελλάδας· λευκή πτυχωτή φούστα, η οποία, κατά ορισμένους, κατάγεται από τον αρχαιοελληνικό χιτώνα, ενώ κατά άλλους έχει ρωμαϊκή προέλευση. Οι ανδρικές ενδυμασίες περιλαμβάνουν επίσης πουκάμισο, γιλέκο, ζώνες ή ζωνάρια, ενώ στο κεφάλι φέρουν φέσι, κόκκινο μαλακό σκούφο αλλά και μαντήλι (Πελοπόννησος, Κρήτη) ή καλπάκι (Στέρεα Ελλάδα, Ήπειρος). Τα υποδήματα, τα γνωστά τσαρούχια, είναι φτιαγμένα από δέρμα χοίρου και φέρουν φούντες και σόλες με πρόκες. Σε πολλά νησιά φοριούνται μπότες.

Η φορεσιά, όπως και η μουσική, αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του παραδοσιακού χορού. Στις σύγχρονες φολκλορικές αναπαραστάσεις, η χρήση της ενισχύει τη σύνδεση τόσο του χορευτή όσο και του θεατή με το κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο του χορού. Για τον άνθρωπο της υπαίθρου, άλλωστε, η φορεσιά και ο χορός ήταν αδιαχώριστα. Ο καλός χορευτής έπρεπε να είναι και καλοντυμένος.

Ονοματολογία και κατηγοριοποίηση των ελληνικών χορών

Οι χοροί της ηπειρωτικής Ελλάδας ονομάζονται «στεριανοί», ενώ αυτοί των νησιών «νησιώτικοι».

Μια ακόμη βασική διάκριση είναι αυτή ανάμεσα στους συρτούς και τους πηδηχτούς χορούς. Οι συρτοί χαρακτηρίζονται από ομαλές, συρόμενες κινήσεις κοντά στο έδαφος, ενώ οι πηδηχτοί από έντονα πατήματα και αναπηδήσεις. Ορισμένοι χοροί συνδυάζουν και τα δύο στοιχεία, δημιουργώντας μικτές μορφές. Οι χορευτικές κινήσεις ποικίλλουν ανάλογα με την περιοχή· σε ορεινά μέρη, τα βήματα συχνά έχουν έντονα στοιχεία πηδηχτών χορών.

Βασικά χορευτικά σχήματα

Κύκλος (ανοιχτός ή κλειστός): το πιο συνηθισμένο σχήμα στους ελληνικούς χορούς.

Διπλοκάγκελο: δύο κύκλοι (εσωτερικός και εξωτερικός), όπου χορεύουν άντρες και γυναίκες εναλλάξ. Συχνός στην Ήπειρο και τη Θεσσαλία.

Λαβύρινθος: σύνθετα σχήματα με διασταυρώσεις, όπως στον τσακώνικο, ζωναράδικο ή πηλιορείτικο.

Ευθεία γραμμή: οι χορευτές παρατάσσονται σε ευθεία (π.χ. χασάπικος, φυσούνι).

Ζευγαρωτοί χοροί: κυρίως ερωτικοί, εκτελούνται από ζευγάρια με συγχρονισμένες ή αυτοσχεδιαστικές κινήσεις.

Αντικριστοί χοροί: οι χορευτές τοποθετούνται ο ένας απέναντι στον άλλον, είτε σε μικτά είτε σε ομοιογενή ζευγάρια.

Ατομικοί χοροί: ο χορευτής χορεύει μόνος του, συχνά αναπαριστώντας μια σκηνή (όπως θερισμός), ενίοτε με χρήση αντικειμένων ή για επίδειξη δεξιοτεχνίας.

Ο συρτός χορός και τα διάφορα είδη του

Ο συρτός είναι από τους πιο διαδεδομένους και αναγνωρίσιμους ελληνικούς χορούς. Χαρακτηρίζεται από ρυθμό σε 2/4 ή 4/4 και από συνεχόμενα, ομαλά βήματα. Είναι κοινωνικός χορός που εκτελείται σε κύκλο, με πιάσιμο από τα χέρια.

Είδη συρτών χορών

Καλαματιανός – Ο πιο γνωστός συρτός, με 7 βήματα και ρυθμό 7/8

Συρτός στα τρία – Ρυθμός 3/4, διαδεδομένος στην Πελοπόννησο

Συρτός στα δύο– στην Ήπειρο ονομάζεται και Πωγωνίσιος

Νησιώτικος συρτός – Πιο ελαφρύς και γρήγορος, με έντονη συμμετοχή βιολιού ή σαντουριού

Συρτός της Κρήτης (σιγανός) – Εκτελείται πριν τον πεντοζάλη· αργός και επιβλητικός.

Συρτός χανιώτικος – Παραλλαγή του συρτού με πιο γρήγορο ρυθμό και συγκεκριμένο χορευτικό μοτίβο

Συρτός Μακεδονίας-Θράκης – Χορεύεται κυκλικά, με αρκετές τοπικές παραλλαγές

Ο καλαματιανός

Οι ελληνικοί χοροί έχουν ιδιαίτερη θέση στον ελληνικό πολιτισμό. Υπάρχει μεγάλη ποικιλία. Ανάλογα με την περιοχή αλλάζει η μουσική, ο ρυθμός , τα βήματα. Υπάρχουν ωστόσο κάποιοι χοροί που χορεύονται σε όλη την Ελλάδα και που σχεδόν κάθε Έλληνας ξέρει να χορεύει, καθώς όλοι τους διδάσκονται στο μάθημα της γυμναστικής στο σχολείο. O «Καλαματιανός», ένας από τους πιο δημοφιλείς συρτούς, είναι ένας από αυτούς.

Οι ρίζες του χάνονται στην αρχαιότητα: πάνω σε αρχαία αγγεία, βλέπουμε χορευτές πιασμένους όπως στον καλαματιανό χορό, ενώ υπάρχουν και επιγραφές που αναφέρονται στους συρτούς χορούς.

Ιστορία και μέτρο

Ο καλαματιανός έχει λατρευτική καταγωγή και συνδέεται άμεσα με την τελετή και το βαθύτερο νόημα του γάμου. Ένα άλλο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του είναι η μεγάλη μελωδική ποικιλία που παρουσιάζει. Πολλές φορές είναι τονισμένος πάνω στη σπάνια μουσική κλίμακα των 7/8, ένα μουσικό μέτρο που είναι, κατά κύριο λόγο, ελληνικό στην καταγωγή και που βρίσκεται και σε άλλους νεοελληνικούς χορούς. Η πρωτοτυπία, όμως, στον καλαματιανό χορό είναι ότι οι τρεις μετρικές κινήσεις, που είναι οι βασικές του ρυθμού και που με αυτές «κρατιέται» ο χρόνος του χορού, δεν είναι ισόχρονες, όπως θα περιμέναμε. Αντίθετα, η πρώτη από αυτές έχει μεγαλύτερη διάρκεια κατά ένα όγδοο από όση έχουν οι δύο επόμενες. Καθώς, λοιπόν, μπαίνουν μέσα στο βασικό αυτό μοτίβο οι άλλες μελωδικές ποικιλίες και παραλλαγές, γίνονται αιτία για πολλές μουσικές διαφοροποιήσεις, που ακολουθούν η μία την άλλη και γεννούν χρωματισμούς χάρη στους οποίους ο καλαματιανός παρουσιάζεται να έχει και να εκφράζει όχι μόνο διαρκείς διαφοροποιήσεις και ευχαρίστηση, αλλά και αιώνια νεανικότητα, που φαίνεται γεμάτη από αισιόδοξη ψυχολογία για την αντίληψη και το νόημα της ζωής. Η σημερινή ονομασία του – «καλαματιανός» – δείχνει τη σύγχρονη προέλευσή του από την Πελοπόννησο. Η χαρούμενη μουσική που τον συνοδεύει και ο ευχάριστος ρυθμός του τον καθιέρωσαν τελικά τις διάφορες παραλλαγές του σε όλη την Ελλάδα.

Για την αρχαία καταγωγή, εξάλλου, του συρτού χορού, εκτός από τις άλλες μαρτυρίες, που οι περισσότερες προέρχονται από αρχαίες παραστάσεις συρτού χορού πάνω σε μαρμάρινα ανάγλυφα και αγγεία, έχουμε, παράλληλα, και μια σπουδαία επιγραφική μαρτυρία: Σε λατρευτική επιγραφή, που βρέθηκε στο αρχαίο Ακραίφνιο της Βοιωτίας και που τη χρονολογούν στα πρώτα χρόνια που ζούσε ο Χριστός, αναφέρεται ότι κάποιος Βοιωτός αγωνοθέτης, που λεγόταν Επαμεινώνδας, γιός του Επαμεινώνδα, «τας πατρίους πομπάς και την των συρτών όρχησιν θεοσεβώς επετέλεσε». Αυτό σημαίνει ότι μαζί με τις λατρευτικές ιερές πομπές υπήρχε ως αναπόσπαστο στοιχείο της λατρείας και η «πάτριος όρχησις» των συρτών χορών, που έπρεπε μάλιστα να εκτελεστούν «θεοσεβώς», δηλαδή με σεβασμό στο Θεό. Από τον πληθυντικό, όμως, «των συρτών όρχησις» της αρχαίας επιγραφής, βλέπουμε ότι συνέβαινε στην αρχαιότητα το ίδιο που συμβαίνει και σήμερα, ότι δηλαδή οι συρτοί χοροί είναι πολλοί και είχαν και έχουν διαφορετικές υποδιαιρέσεις και ποικιλίες, που, όμως, όλες ανήκουν στη γενική κατηγορία των συρτών χορών. Ο χρονικός ρυθμός των συρτών χορών δεν είναι πάντα o ίδιος, αλλά ξεχωρίζει για την εξαιρετική ποικιλία και τους χρωματισμούς.

Η μουσική, τις πιο πολλές φορές, είναι γρήγορη και με ευχάριστο χαρακτήρα. Μια αισιοδοξία, δηλαδή, και μια φανερή ψυχική ικανοποίηση προβάλλονται, σαν να χρησιμεύουν για ψυχολογική βάση και αρχή αυτού του χορού που στη συνέχεια εκφράζεται με ανάλογες χορευτικές κινήσεις. Τώρα, δεν είναι δύσκολο να φτάσουμε στην ανακάλυψη της καταγωγής του καλαματιανού χορού. Το σχετικό με τον χορό τραγούδι εγκωμιάζει ιδιαίτερα το μεταξωτό καλαματιανό μαντήλι, που, τραγουδώντας ο χορευτής, λέει ότι θέλει πολύ να το αποκτήσει, για να το δέσει γύρω από το λαιμό του. Το τελευταίο αιτιολογικό, για εμάς σήμερα, είναι τουλάχιστον παράξενο. Αλλά από τα σχετικά γαμήλια έθιμα, γνωρίζουμε ότι σε παλιότερα χρόνια, στο γάμο η νύφη χάριζε, όπως εξακολουθεί και σήμερα, στους στενούς συγγενείς και φίλους του γαμπρού από ένα μεταξωτό καλαματιανό μαντήλι, που εκείνοι, όμως, αντί να το φορούν στο στήθος, όπως γίνεται σήμερα, είχαν έθιμο να το δένουν γύρω από το λαιμό τους. Γιατί; Επειδή ένα τέτοιο δέσιμο έδειχνε και συμβόλιζε την αφοσίωση και τη φιλία. Στο βάθος, λοιπόν, δεν ήταν χορός τοπικός που χορευόταν μόνο στην Καλαμάτα Ήταν ένας πανελλήνιος αρχαίος κυκλικός χορός, που άνηκε στην «πάτριον όρχησιν των συρτών χορών», και πάνω από όλα, ήταν ένας συρτός χορός του γάμου, αφιερωμένος στο «νόημα του δεσμού και στην πιστή φιλία και συναδέλφωση του γαμήλιου θιάσου». Εκτός από τα άλλα μέσα της τελετής, ο σκοπός κατορθωνόταν και με το περίφημο καλαματιανό μαντήλι, αυτό το σπουδαίο και ιερό σύμβολο του δεσμού. Αυτός, λοιπόν, είναι ο καλαματιανός χορός. Είναι ο σπουδαιότερος από τους συρτούς χορούς που όλοι τους είναι αρχαίοι ελληνικοί χοροί και είναι χαρακτηριστικός ιδιαίτερα για την αρμονία του, την ποικιλία του, τη λατρευτική καταγωγή του και βέβαια για τον απευθείας δεσμό του με την τελετή και το βαθύτερο νόημα του γάμου.

Τα βήματα

Χορεύεται από άνδρες και γυναίκες, σε κύκλο, πιασμένους από τα χέρια. Ο πρώτος μπορεί να αυτοσχεδιάζει και να κάνει φιγούρες. Συχνά κρατάει ένα άσπρο μαντήλι στο δεξί του χέρι. Ο χορός έχει 12 βήματα. Ανάλογα την περιοχή, υπάρχουν μικρές παραλλαγές, π.χ. στον τρόπο που σταυρώνεις τα πόδια. Τα βήματα μπορεί να φαίνονται πολλά, αλλά στην πραγματικότητα το σημαντικό είναι να ακολουθείς τον ρυθμό της μουσικής. Ακόμα κι αν δεν ξέρετε τα βήματα, μην διστάσετε να μπείτε στον χορό και να ακολουθήσετε τον ρυθμό των υπολοίπων. Σκοπός είναι να περάσετε καλά και όσο πιο πολύ τον χορεύετε τόσο πιο εύκολος θα σας φαίνεται.

Η μουσική

Η μουσική που συνοδεύει τον καλαματιανό είναι συνήθως εύθυμη και ο ρυθμός ποικίλει ανάλογα με την περιοχή. Το πιο αντιπροσωπευτικό τραγούδι, από όπου ίσως πήρε και το όνομά του, είναι το «Μαντήλι καλαματιανό», όπου η τραγουδίστρια ζητάει από τον αγαπημένο της, όταν πάει στην Καλαμάτα να της φέρει ένα μεταξωτό μαντήλι για τον λαιμό ως ένδειξη της αγάπης του (η Καλαμάτα ήταν γνωστή για την παραγωγή μεταξωτών μαντηλιών).

Ένα άλλο γνωστό τραγούδι που χορεύεται κυρίως στη Μακεδονία και συνοδεύεται από χάλκινα όργανα είναι το «Μήλο μου κόκκινο». Αν και ο τραγουδιστής μιλάει για μια ερωτική απογοήτευση, ο ρυθμός είναι ιδιαίτερα χαρούμενος. Αυτό είναι άλλωστε το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των μακεδονίτικων χορών.

Για τη σεμνότητα και την αρμονικότητα, η εκτέλεση του συρτού χορού γίνεται από πολλούς μαζί χορευτές και χορεύτριες, που είναι πιασμένοι από τα χέρια και χορεύουν σε σχήμα κύκλου. Διαπιστώνει κανείς ότι είναι ένας χορός «κυκλικός» ή «κύκλιος», όπως οι ανάλογοι αρχαίοι ελληνικοί χοροί. Ο πρώτος του χορού, ο κορυφαίος, λέγεται σήμερα «μπροστινός» και είναι αυτός που «σέρνει το χορό». Είναι ο μόνος που αυτές τις στιγμές έχει ιδιαίτερη τιμή, αλλά και ο μόνος που μπορεί να έχει χορευτικές πρωτοβουλίες, που οι άλλοι πρέπει να παρακολουθούν και να ακολουθούν. Τον «μπροστινό» διαδέχονται κάθε τόσο άλλοι, και έτσι όλοι οι χορευτές περνούν από την τιμητική θέση και αναλαμβάνουν χορευτικές πρωτοβουλίες, έχοντας έτσι την ευκαιρία να επιδείξουν τις χορευτικές τους ικανότητες.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Άλκης Ράφτης, «Ο κόσμος του ελληνικού χορού», εκδόσεις Πολύτυπο, 1985

Ηλίας Δήμας, «Η χορευτική παράδοση της Ηπείρου», ιδιωτική έκδοση, 1993

Γιώργος Ρούμπης, «Ελληνικοί χοροί», εκδόσεις Κ. Σμπίλιας, 1990

Ζεϊμπέκικο: Ο χορός της ψυχής, του πόνου, της αλήθειας

Παρασκευή, 13 Ιούν, 2025Τετάρτη, 11 Ιούν, 2025 Από ΒΑΛΕΝΤΙΝΑ ΛΙΣΑΚ

Από τα οικογενειακά τραπέζια μέχρι τα μεγάλα νυχτερινά κέντρα, το ζεϊμπέκικο (ή ο ζεϊμπέκικος) είναι ένας χορός που συνοδεύει την ελληνική ζωή με τρόπο σχεδόν μυστηριακό. Πολλοί θεωρούν ότι ‘ξέρουν’ να τον χορεύουν, λίγοι όμως τον αντιλαμβάνονται στην ουσία του.

Ο ζεϊμπέκικος, για τους περισσότερους Έλληνες, είναι ο πρώτος χορός που δοκιμάζουν, σε μικρή ηλικία. Συνήθως, κάποιοι συγγενείς τούς ‘ανεβάζουν’ σε μια ταβέρνα, να κάνουν μερικά βήματα υπό τα χειροκροτήματα. Κάπου εκεί γεννιέται και η ψευδαίσθηση ότι «το έχουμε». Όμως, όπως εξηγεί και ο επαγγελματίας χορευτής Δημήτρης Πετρόπουλος, η αλήθεια είναι πολύ διαφορετική.

Η καταγωγή του ζεϊμπέκικου

Σύμφωνα με τον κο Πετρόπουλο, ο ζεϊμπέκικος έχει αρχαίες ρίζες. Στην εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου, οι συγγενείς των νεκρών πολεμιστών — κυρίως γυναίκες — χόρευαν κυκλικά γύρω από το σώμα του νεκρού. Το χορευτικό αυτό μοιρολόι με τον καιρό εξελίχθηκε στον ζεϊμπέκικο που γνωρίζουμε σήμερα.

Ο ζεϊμπέκικος είναι ο πιο καθαρός ελληνικός ρυθμός, πάνω στον οποίο χτίστηκε σε μεγάλο βαθμό το ρεμπέτικο τραγούδι. Παρατηρώντας τη μελωδική του γραμμή, θα διακρίνουμε καθαρά επάνω του την προέκταση της βυζαντινής μουσικής, όχι μόνο εξετάζοντας το ένστικτο των λαϊκών μουσικών και τις κλίμακες που διατηρούνται αναλλοίωτες, αλλά ακόμη και τις πτώσεις, τα διαστήματα και τον τρόπο της εκτέλεσης. Όλα μαρτυρούν την πηγή, πού δεν είναι άλλη από την απέριττη εκκλησιαστική υμνωδία. Το δημοτικό τραγούδι έχει κι αυτό κοινά με το ζεϊμπέκικο στοιχεία, που είναι επίσης φανερά στο ρεμπέτικο.

Ίχνη του ρεμπέτικου και επέκταση του ζεϊμπέκικου εμφανίζονται σε όλα τα αστικά κέντρα της περιόδου της αποσύνθεσης της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, δηλαδή με την εμφάνιση των αστικών κοινωνιών. Η επίδραση της βυζαντινής μουσικής είναι φανερή και σε ό,τι αφορά τα ηχοχρώματα και τις μελωδίες, τις κλίμακές, αλλά και τις πολλές ανατολικές επιδράσεις.

Ο Μάρκος Δραγούμης, μουσικολόγος μετά από μια μεγάλη έρευνα και μελέτη πάνω στο ρεμπέτικο και στο μικρασιατικό τραγούδι, δίνει από ιστορικής πλευράς την εξής άποψη για τις ρίζες του ρεμπέτικου:

«Οι μουσικές ανταλλαγές, που είχαν αρχίσει πριν το 17ο αιώνα, ίσως και πιο πριν, ανάμεσα στον ποικίλο πληθυσμό που αποτελούσε το λαϊκό υπόστρωμα των αστικών κέντρων του Αιγαίου, του Ελλήσποντου, της Προποντίδας και της Μαύρης Θάλασσας, συνεχίστηκαν με έντονο ρυθμό ως την καταστροφή της Σμύρνης το 1922.

»Οι ανταλλαγές αυτές προκάλεσαν τη δημιουργία απειράριθμων μελωδιών, που οι ρίζες τους βρίσκονται κυρίως στη βυζαντινή εκκλησιαστική μουσική με τους ‘ήχους’ της, στην τούρκικη κλασική μουσική με τα ‘μακάμια’ της που ονομάστηκαν από μας ‘δρόμοι’ – στη δημοτική μουσική της Μυσίας, της Αν. Θράκης, της Βιθυνίας και των δυτικών παραλίων της Μικράς Ασίας, στα ελληνικά νησιώτικα και αστικά λαϊκά τραγούδια και τέλος στη δημοτική μουσική των βορείων γειτόνων μας και ιδιαίτερα των Ρουμάνων.

»Η μουσική αυτή – ίσως επειδή ήταν κάπως ανομοιογενής – δεν τράβηξε όσο θα έπρεπε την προσοχή των λαογράφων μας, κι έτσι δεν ευτύχησε να καταγραφεί σε νότες και να δημοσιευθεί σε ειδικές συλλογές, όπως η πιο παλιά δημοτική μουσική μας. Δεν χάθηκε όμως. Ένα μεγάλο μέρος της διαφυλάχτηκε σε μια σειρά από δίσκους 78 στροφών, που ηχογραφήθηκαν στις ΗΠΑ κατά τη δεύτερη και τρίτη δεκαετία του αιώνα μας, με εκτελεστές Έλληνες μετανάστες. Εξετάζοντας το υλικό αυτό βλέπουμε ότι πέρα από την καλλιτεχνική του αξία, έχει και μεγάλη ιστορική σημασία, γιατί αποτελεί την πιο ουσιαστική πηγή που διαθέτουμε για τη μελέτη των καταβολών του ρεμπέτικου τραγουδιού.»

Ιστορικά στοιχεία

Ο τούρκικος χορός ζεϊμπέκ (zeybek ή zeybeği ) δεν έχει καμία σχέση με το ελληνικό ζεϊμπέκικο. Ρυθμικά, είναι μια μορφή αργού τσιφτετελιού που χορεύεται συνήθως ομαδικά, όμως έχει τις ρίζες του σε τούρκικο παραδοσιακό χορό. Χορευόταν από τους Ζεϊμπέκους ή Ζεϊμπέκηδες, φυλή της Μικράς Ασίας, που προήλθε από μια πρόσμειξη Γιουρούκων (νομάδες κάτοικοι της Πίνδου, οι οποίοι μετακινήθηκαν στα παράλια της Μ. Ασίας) και Τουρκμένων νομάδων που μετακινήθηκαν από την Ασία (Τουρκμενιστάν). Έτσι, δημιουργήθηκε μια νέα φυλή, από επαγγελματίες πολεμιστές. Η ύπαρξή τους ήταν άλλοτε ενοχλητική και επικίνδυνη και άλλοτε χρήσιμη. Η άγρια πολεμική τους παρουσία άλλοτε τρόμαζε τις αρχές, προκαλώντας την εκτόπισή τους και άλλοτε γινόταν χρήσιμη, ανάλογα με την περίσταση. Όταν τους χρησιμοποιούσαν, τους πρόσφεραν διάφορα προνόμια.

Στις τάξεις των επιστρατευμένων Ζεϊμπέκηδων υπήρχαν και Έλληνες Χριστιανοί, πολλοί από τους οποίους είχαν εξισλαμιστεί, όπως οι γενίτσαροι. Αργότερα, σχημάτισαν δικές τους ομάδας Ελλήνων ένοπλων Ζεϊμπέκων, οι οποίοι ήταν σε αντιπαλότητα με τους Τούρκους Ζεϊμπέκους. Οι Ζεϊμπέκοι αυτοί ποτέ δεν ξέχασαν τις ελληνικές ρίζες τους.

Στον ελληνοτουρκικό πόλεμο οι Τούρκοι Ζεϊμπέκηδες πολέμησαν κατά του ελληνικού στρατού. Τις πολεμικές αυτές ομάδες τις διέλυσε ο Κεμάλ Ατατούρκ αργότερα.

Τα χαρακτηριστικά του χορού τους δεν έχουν καμία σχέση με τον ελληνικό μοναχικό ζεϊμπέκικο.

Το ελληνικό ζεϊμπέκικο

Το ελληνικό ζεϊμπέκικο προήλθε από το ρεμπέτικο τραγούδι (1870-1922 στην Μ. Ασία), από μουσικές προσμείξεις ελληνικής παραδοσιακής και βυζαντινής μουσικής, και συνεχίσθηκε στην Ελλάδα, πριν (καφέ αμάν) και μετά τη Μικρασιατική καταστροφή. Η μουσική του ελληνικού ζεϊμπέκικου στα 9/8 δεν έχει καμία σχέση με τα 4/4 και τον ρυθμό του αργού τσιφτετελιού του τούρκικου zeybek.

Μια ματιά στον τρόπο που χορεύεται το zeybek σήμερα, κοινωνικά ή παραδοσιακά με τις στολές, αρκεί για να καταδείξει τις διαφορές των δύο χορών, που μοιάζουν μόνο κατ’ όνομα. Υπάρχουν πολλά είδη zeybek, που μοιάζουν μεταξύ τους, αλλά κανένα δεν μοιάζει με το ελληνικό ζεϊμπέκικο.

Το ελληνικό ζεϊμπέκικο ήταν κάποτε χορός μοναχικός και μόνο για τους άντρες. Σήμερα τον χορεύουν όλοι, άντρες γυναίκες, και όχι απαραίτητα μόνοι. Ο ζεϊμπέκικος σήμερα χορεύεται είτε αντικρυστά είτε μοναχικά. Κάθε χορευτής του έχει τις δικές του φιγούρες, με τις οποίες εκφράζεται. Επίσης, ο κάθε χορευτής χορεύει μόνο ένα τραγούδι, μόνο μία φορά! Πολλές φορές είναι το ‘δικό του’, συγκεκριμένο τραγούδι και όχι ένα τυχαίο.

Παλιότερα, καμιά φορά ακόμη και στις ημέρες μας, συμβαίνει κάποιος να τολμήσει να διακόψει κάποιον που χορεύει ζεϊμπέκικο. Αυτός ρισκάρει! Κάπως έτσι ξεκίνησε στα χρόνια της Κατοχής, ο θεσμός της «παραγγελιάς». Δηλαδή οι μουσικοί, συνήθως με το αζημίωτο, προανήγγειλαν το όνομα του ‘δικαιούχου’ στον επόμενο χορό. Όσο χόρευε αυτός, δεν επιτρεπόταν να χορέψει κανείς άλλος μαζί του στον ίδιο χώρο ή να τον ενοχλήσει.

Ο μύθος της «αυθόρμητης γνώσης»

Πολλοί πιστεύουν ότι επειδή αγαπούν ένα τραγούδι ή νιώθουν το ρυθμό, μπορούν και να χορέψουν ζεϊμπέκικο. Η πραγματικότητα είναι διαφορετική: όπως κάθε χορός, έτσι και αυτός απαιτεί γνώση των βασικών βημάτων και της σωστής σωματικής έκφρασης.

Τα συχνότερα λάθη

Σύμφωνα με τον επαγγελματία χορευτή Δημήτρη Πετρόπουλο:

1. Ρυθμός: Το πιο συχνό λάθος είναι η αδυναμία παρακολούθησης του ρυθμού 9/8, που είναι βασικό στοιχείο του ζεϊμπέκικου.
2. Στερεότυπα φύλου: Ο ζεϊμπέκικος δεν είναι ανδρικός χορός. Η ιστορική του ρίζα έχει σχέση με τη γυναικεία έκφραση πένθους.
3. Επιφανειακή προσέγγιση: Πετάγματα λουλουδιών, σαμπάνιες και επιδεικτικά καραγκιοζιλίκια προσβάλλουν τον βαθιά πένθιμο χαρακτήρα του χορού. Πρόκειται για χορό πόνου, μοναξιάς, απώλειας. Δεν είναι ούτε πανηγυρικός ούτε επιδεικτικός. Δεν υπάρχει ούτε ένα τραγούδι ζεϊμπέκικου που να μιλά για χαρά.

Πώς χορεύεται σωστά

Ο σωστός ζεϊμπέκικος ξεκινά από τη στάση σώματος:

1. Το βλέμμα στο πάτωμα.
2. Τα χέρια ανοιχτά, παλάμες προς τα έξω — σαν να ζητάς χώρο.
3. Τα γόνατα λυγισμένα, οι κινήσεις κυκλικές, όχι απότομες ή ακανόνιστες.
4. Οι φιγούρες (όπως το χτύπημα του ποδιού) δεν είναι για εντυπωσιασμό, αλλά για να εκφράσουν εσωτερική ένταση και πόνο.

Ο ζεϊμπέκικος ως προσωπική έκφραση

Στο αυθεντικό ζεϊμπέκικο, ο χορευτής χορεύει μόνος του και μόνο ένα τραγούδι, συχνά το δικό του. Είναι μια μορφή προσωπικής κατάθεσης, όχι μια χορευτική παράσταση.

Η «παραγγελιά» δημιουργήθηκε για να προστατεύσει την ιερότητα του χορευτή. Όποιος διακόψει ή μπει στον χορό χωρίς άδεια, παλιά κινδύνευε σοβαρά — με πιο ακραίο παράδειγμα την υπόθεση του Νίκου Κοεμτζή, το 1973.

Ο ζεϊμπέκικος δεν είναι απλώς βήματα και φιγούρες — είναι μια μορφή ψυχικής έκφρασης, πόνου και αξιοπρέπειας. Αν θέλεις να τον μάθεις, μάθε πρώτα να τον σέβεσαι. Όπως λέει και ο Δ. Πετρόπουλος: «Όλοι νομίζουν πως ξέρουν. Όταν όμως καταλάβουν τι είναι αυτός ο χορός, συνειδητοποιούν πόσο άδικο είχαν.»

Λέγεται πως το ζεϊμπέκικο σβήνει. Ο αρχαϊκός χορός της Θράκης που τον μετέφεραν οι Ζεϊμπέκηδες στη Μικρά Ασία και τον επανέφεραν στην Ελλάδα οι πρόσφυγες του 1922 έχει ολοκληρώσει τον ιστορικό του κύκλο· δεν έχει θέση σε μια νέα κοινωνία με άλλα αιτήματα και άλλες προτεραιότητες. Μπορεί και να είναι έτσι. Αν χαθούν η αδικία, ο έρωτας και ο πόνος· αν βρεθεί ένας άλλος τρόπος που οι άντρες θα μπορούν να εκφράζουν τα αισθήματά τους με τόση ομορφιά και ευγένεια, μπορεί να χαθεί και το ζεϊμπέκικο.

Όμως, βλέπεις μερικές φορές κάτι παλικάρια να γεμίζουν την πίστα με ήθος και λεβεντιά που σε κάνουν να ελπίζεις όχι απλώς για τον συγκεκριμένο χορό, αλλά για τον κόσμο ολόκληρο.

Ο ζεϊμπέκικος δεν είναι για να «τον μάθεις». Είναι για να τον νιώσεις και να τον σεβαστείς. Αν θέλεις να τον χορέψεις, άσε τον εγωισμό έξω από την πίστα. Κράτα τα μάτια χαμηλά, άσε την ψυχή σου να πονέσει — και τότε, ίσως, αρχίσεις να χορεύεις.

Από το χασάπικο στο συρτάκι: Χοροί που συνδέουν τους ανθρώπους και υμνούν τη ζωή

Τετάρτη, 04 Ιούν, 2025Τρίτη, 03 Ιούν, 2025 Από ΒΑΛΕΝΤΙΝΑ ΛΙΣΑΚ

Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι ο χορός είναι ένα θείο δώρο, προσφερόμενο από τους θεούς στους ανθρώπους. Δεν τον θεωρούσαν απλώς μορφή τέχνης ή διασκέδασης, αλλά ένα μέσο επικοινωνίας, έκφρασης συναισθημάτων και σύνδεσης με το θείο.

Πράγματι, ο κοινωνικός χορός ομορφαίνει τη ζωή, συνδέει τα μέλη μιας κοινότητας και μας κάνει καλύτερους ανθρώπους. Είναι ένα πολιτιστικό και κοινωνικό αγαθό, που μεταφέρει τις αξίες και τις παραδόσεις των παλαιότερων γενεών στις επόμενες, συμβάλλοντας τόσο στη διατήρηση όσο και στην εξέλιξη του άυλου πολιτισμού.

Χασάπικος

Ο χασάπικος είναι ένας από τους πιο χαρακτηριστικούς ελληνικούς χορούς, με καταγωγή από τη Μικρά Ασία, τη Μακεδονία και την Κωνσταντινούπολη. Οι ρίζες του φτάνουν μέχρι τη βυζαντινή εποχή, όταν χορευόταν ως τελετουργική αναπαράσταση μάχης με σπαθιά από τη συντεχνία των Ελλήνων κρεοπωλών – εξ ου και το όνομά του, που προήλθε από την τουρκική λέξη kasap, που σημαίνει κρεοπώλης.

Αρχικά, ο χορός ήταν ανδρικός και εκτελούνταν σε δύο σειρές: η πρώτη κρατούσε όπλα (μαχαίρια, ραβδιά, μαστίγια) και η δεύτερη ήταν άοπλη. Τα βήματα ήταν συγχρονισμένα, με μεγάλη ακρίβεια, ώστε όλοι να κινούνται σαν ένα σώμα. Ο χασάπικος θεωρούνταν χορός τιμής, δύναμης και τάξης, ενώ συνδέεται με στρατιωτικές κινήσεις και πιθανώς με την πολεμική τακτική των στρατιωτών του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Παλιότερα, για να χορέψουν κάποιοι χασάπικο, έπρεπε να φορούν τραγιάσκα με σηκωμένο γείσο και να κάνουν το ίδιο βήμα σαν να είναι όλοι ένα σώμα. Τα βήματα και η περιγραφή έμοιαζαν – και μοιάζουν ακόμα – με την παράθεση τελετουργικών κινήσεων σε μια προσπάθεια σύνδεσης του χορού με την αρχαιότητα, με τον τρόπο στάσης και τακτικής κίνησης, στο στρατό του Μεγάλου Αλεξάνδρου ή την αναπαράσταση των στάσεων των πολεμιστών του.

Κατά την Τουρκοκρατία, τον χόρευαν επίσης οι γενίτσαροι και οι αρναούτες, γι’ αυτό και ονομαζόταν συχνά και αρναούτικος. Ήταν τόσο συνδεδεμένος με τους χασάπηδες της Κωνσταντινούπολης, ώστε χορευόταν κάθε Πάσχα ως έθιμο από τη συντεχνία τους.

Μορφές και εξέλιξη του χασάπικου

Ο χασάπικος διακρίνεται σε δύο βασικές κατηγορίες: τον αργό (γνωστό και ως «βαρύς χασάπικος») και τον γρήγορο, που ονομάζεται χασαποσέρβικος. Στη σημερινή του μορφή, χορεύεται από άνδρες και γυναίκες, σε μικρές ομάδες των 2 έως 4 ατόμων, με τα χέρια πιασμένα στους ώμους. Η αρμονία και ο συγχρονισμός είναι απαραίτητα στοιχεία για την επιτυχία του χορού, ο οποίος χαρακτηρίζεται από κίνηση προς όλες τις κατευθύνσεις (μπροστά, πίσω, δεξιά και αριστερά) με μέτωπο προς το κοινό, καθιστώντας τον ιδιαίτερα θεαματικό. Ο χασάπικος χορός βασίζεται πάνω στον ρυθμό 4/4 και ο τρόπος που χορεύεται συνήθως έρχεται σαν μια προέκταση του δημοτικού τρόπου.

Σήμερα απαντά σε τέσσερις παραλλαγές: χασάπικο, χασαποσέρβικο, χασάπικο βαρύ/αργό και «πολίτικο»/«ταταυλιανό»

Με το πέρασμα των χρόνων και την εξάπλωση του μπουζουκιού, ο χορός μεταφέρθηκε στις πόλεις, ενώ γνώρισε μεγάλη προβολή μέσω του παλιού ελληνικού κινηματογράφου. Πολλές από τις χορογραφίες που διδάσκονται σήμερα προέρχονται από τις ταινίες της εποχής, όπου πρωταγωνιστές και χορευτές παρουσίαζαν εντυπωσιακές εκτελέσεις του χασάπικου σε σκηνές σε νυχτερινά κέντρα.

Σήμερα, θεωρείται ένας από τους πιο αντιπροσωπευτικούς ελληνικούς χορούς στο εξωτερικό — αν και συχνά συγχέεται με το συρτάκι — και αποτελεί ζωντανό σύμβολο της λαϊκής παράδοσης και της ιστορίας μας.

Ο χορός του Ζορμπά: το μοναδικό συρτάκι

Το συρτάκι είναι ένας δημοφιλής ελληνικός χορός που χορογραφήθηκε από τον Γιώργο Προβία το 1964 για την ταινία του Μιχάλη Κακογιάννη «Αλέξης Ζορμπάς» (Zorba the Greek). Τη μουσική για την ταινία που βραβεύτηκε με Όσκαρ συνέθεσε ο Μίκης Θεοδωράκης. Παρόλο που είναι ένας πολύ νέος χορός, χωρίς αρχαίες ρίζες, είναι ο πιο διάσημος ελληνικός χορός στο εξωτερικό.

Αν και δεν θεωρείται «παραδοσιακός» χορός, η μουσική του σύνδεση τους με τον ελληνικό πολιτισμό γίνεται κατανοητή από όλους, όπου κι αν ακουστεί στον πλανήτη.

Άντονυ Κουήν και Άλαν Μπέητς, στην πασίγνωστη σκηνή του χορού δίπλα στη θάλασσα, στην ταινία του Μ. Κακογιάννη «Αλέξης Ζορμπάς». (ΑΠΕ ΜΠΕ)

Η ταινία, που κυκλοφόρησε το 1965, με πρωταγωνιστή τον Άντονυ Κουήν στον ομώνυμο ρόλο, είναι βασισμένη στο βιβλίο του Νίκου Καζαντζάκη «Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά».

Ο χαρακτήρας του Ζορμπά συμβολίζει την ελευθερία, την αγάπη για τη ζωή και τη δύναμη της ανθρώπινης ψυχής. Ο Άντονυ Κουήν, που ενσάρκωσε τον ήρωα, αγαπήθηκε από τους Έλληνες και έμεινε για πάντα συνδεδεμένος με την Ελλάδα.

Η σκηνή στην οποία χορεύει συρτάκι δίπλα στη θάλασσα έγινε θρυλική. Από τότε, η μουσική του Θεοδωράκη και ο χορός του Ζορμπά ταξίδεψαν σε όλο τον κόσμο και ερμηνεύτηκαν από διαφορετικούς μουσικούς από όλες τις χώρες και όλα τα μουσικά είδη.

Εντυπωσιακές είναι οι συγκεντρώσεις του κόσμου, όταν διοργανώνεται ένας ομαδικός χορός από ελληνικές και κυπριακές κοινότητες στο εξωτερικό ή από δήμους στην Ελλάδα, με πλήθη ανθρώπων να χορεύουν στον δρόμο ή σε κάποια πλατεία το συρτάκι του Ζορμπά, όπως έγινε στην Οττάβα το 2011, στο Μπέρμιγχαμ το 2012, στην πόλη Κλουζ-Ναπόκα της Ρουμανία το 2017, μεταξύ άλλων, αλλά και στη Ρόδο με 1.600 άτομα και στον Βόλο με 5.640 άτομα, ηλικίας από 14 έως 89 ετών, ρεκόρ που καταγράφηκε στο ρεκόρ Γκίνες το 2012.

Χορός, μετρική και κείμενο στο αρχαίο θέατρο, από το Théâtre Démodocos

Πέμπτη, 22 Μαΐ, 2025Πέμπτη, 22 Μαΐ, 2025 Από NEWSROOM

Τη Δευτέρα 26 Μαΐου, διοργανώνεται στο Φινλανδικό Ινστιτούτο σε συνεργασία με τον καθηγητή Φιλίπ Μπρουνέ και τη Δρα Λίντα Ταλάτας μία σπονδυλωτή εκδήλωση γύρω από το θέμα του χορού και τη σχέση του με το αρχαίο θέατρο, με ομιλίες το πρωί και με την παρουσίαση επιλεγμένων έργων από το ρεπερτόριο του Théâtre Démodocos το απόγευμα.

Το Théâtre Démodocos (Θέατρο Δημόδοκος) είναι μια θεατρική ομάδα που ιδρύθηκε το 1995 από τον καθηγητή της αρχαίας ελληνικής γλώσσας της Ρουέν Φιλίπ Μπρουνέ στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης, στο Παρίσι, και η οποία έχει πραγματοποιήσει πολλές παραστάσεις στην Ευρώπη. Το Δημόδοκος παίζει αρχαίο ελληνικό δράμα με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη πιστότητα στην αρχαία μορφή του: η γλώσσα είναι κυρίως αρχαία ελληνική, τα μουσικά όργανα, οι χειροποίητες μάσκες και τα κοστούμια, καθώς και η σύνθεση των ηθοποιών ακολουθούν όσα γνωρίζουμε για το κλασσικό ελληνικό δράμα.

Στην απογευματινή εκδήλωση, θα παρουσιάσουν Όμηρο, Σοφοκλή, Πίνδαρο και Σαπφώ.

Ομιλίες

Το πρωί, από τις 10 έως τις 12:00, ο καθηγητής Φιλίπ Μπρουνέ του Θεάτρου Δημόδοκος, η Δρ Λίντα Ταλάτας, καθώς και άλλοι ομιλητές, θα επιδιώξουν να φωτίσουν με τις γνώσεις τους ζητήματα που άπτονται της κίνησης του αρχαίου χορού στις ελεύθερες σύγχρονες εκδοχές του, από τον Νιζίνσκι μέχρι την Ισιδώρα Ντάνκαν, όπου η εξαιρετικά κειμενοποιημένη έκφραση, στην οποία το μετρικό, στροφικό κείμενο – που επιβιώνει επειδή μεταβιβάστηκε – δεν είναι παρά το αρνητικό επίσημο καθρέφτισμα του χαμένου χορού.

Φέρει αυτό το σωζόμενο κείμενο τα ίχνη και τις πιθανές απαρχές μιας εναλλαγής βημάτων, μιας εναλλαγής ορμής και πτώσης, ενός παιχνιδιού στο οποίο το ρυθμικό βάδισμα παίρνει όλες τις πιο στυλιζαρισμένες μορφές πτήσης;

Φιλόλογοι, αρχαιολόγοι, μετρολόγοι, ηθοποιοί, επαγγελματίες της χορωδιακής ή ορχηστρικής τέχνης και θιασώτες της αρχαίας μούσας συζητούν τις πρακτικές τους, τα όνειρα που τους οδηγούν να υπερβούν το κείμενο σε αναζήτηση του χορού και της κίνησης, για την εκπλήρωση του κειμένου.

Η εκδήλωση θα πραγματοποιηθεί στα αγγλικά και στα γαλλικά. Θα υπάρχει διαδικτυακή πρόσβαση μέσω Zoom.

Ομιλητές και τίτλοι

Φιλίπ Μπρουνέ, διδάκτωρ, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Ρουέν-Νορμανδίας, ERIAC, διευθυντής του Θεάτρου Δημόδοκος

Η επανένωση του χορού και του μέτρου, είκοσι χρόνια μετά

Φρανσουά Καμ, διδάκτωρ, Πανεπιστήμιο Μαρί και Λουί Παστέρ, CRIT, χοροδιδάσκαλος στο Chœur antique του Πανεπιστημίου της Σορβόννης

Μέλος και χορεία στην Αντιγόνη του Σοφοκλή και στην Πρώτη Ολυμπία του Πίνδαρου

Λίντα Ταλάτας, διδάκτωρ, Paris 1 Panthéon-Sorbonne, Σουηδικό Ινστιτούτο Αθηνών

Η ερμηνεία στην ορχήστρα των αρχαίων ελληνικών θεάτρων: σκέψεις για τα υποδήματα των ηθοποιών και τη σύνθεση του εδάφους

Σούζι Φουσμπάουμερ, υποψήφια διδάκτωρ, Πανεπιστήμιο της Ρουέν-Νορμανδίας, ERIAC

Ο χρόνος, ο χορός και το δράμα

Ζιλ ντε Ροσνύ, ομότιμος καθηγητής, LED, Πανεπιστήμιο του Παρισίου 7

Μια γραμματοσειρά για τη σημείωση των χορευτικών κινήσεων και της μουσικής που συνδέονται με ένα κείμενο

Νικολά Λακσμανάν-Μινέ, διδάκτωρ, Πανεπιστήμιο της Ρουέν-Νορμανδίας, ERIAC

Το ιαμβικό τρίμετρο, από τα ελληνικά στα γαλλικά

Αν-Ίρις Μουνιόθ, διδάκτωρ, Πανεπιστήμιο του Φρίμπουργκ, CPGE Ρουέν

Ο πληθρωρικός χορός στους Επτά: χορογραφώντας τις Ερινύες από μέσα

Ντομινίκ Ρεμπώ, χορογράφος, ερευνητής στο Pôle Sup 93, διευθυντής της Compagnie CAMARGO-Festival Danses Ouvertes

Σώματα που χορεύουν στη γραφή: Από τη σαρδάνα στη Μήδεια του Φιλίπ Μπρουνέ, από το Θέατρο Δημόδοκος

Απογευματινό πρόγραμμα

Πρόλογος της Πέτρα Πάκκανεν, διευθύντριας του Φινλανδικού Ινστιτούτου

Παρουσίαση του Δημόδοκου και του κύριου πεδίου εφαρμογής του, την ακαδημαϊκή έρευνα στην υπηρεσία του θεάτρου, της μουσικής και του χορού, από τους Φιλίπ Μπρουνέ και Λίντα Ταλάτας

Επιλεγμένα έργα

Στάσιμα της Αντιγόνης, Σοφοκλής
Ύμνος στον Απόλλωνα
Πίνδαρος, Ολύμπιος 1 για τον Ιέρωνα των Συρακουσών – με χορευτικό ντουέτο
Ιλιάδα και Οδύσσεια, επιλεγμένα κομμάτια
Σαπφώ, επιλεγμένα ποιήματα

Συμμετέχουν

Philippe Brunet, Διευθυντής
François Cam, Κορυφαίος
Maël Bailly
Annelise Baud
Yanis Cléret
Nicolas Lakshmanan-Minet
Irène Grigorieff
Anne-Iris Muñoz
Diane-Iris Ricaud
Henrri de Sabates
Linda Talatas

* * * * *

Πότε: Δευτέρα 26.5.2025

Ομιλίες: 10:00 – 12:00

Θέατρο Δημόδοκος: 19:00 – 21:00

Πού: Φινλανδικό Ινστιτούτο Αθηνών, Ζήτρου 16, Ακρόπολη

Ο «τσάρος» του ρωσικού μπαλέτου, Γιούρι Γκριγκορόβιτς, απεβίωσε στα 98 του

Τετάρτη, 21 Μαΐ, 2025Τρίτη, 20 Μαΐ, 2025 Από REUTERS

Ο παγκοσμίου φήμης Ρώσος χορογράφος Γιούρι Γκριγκορόβιτς, ένας από τους σημαντικότερους δημιουργούς του μπαλέτου του 20ού αιώνα, έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 98 ετών, όπως ανακοίνωσε τη Δευτέρα το Θέατρο Μπολσόι της Μόσχας.

Ο Γκριγκορόβιτς υπήρξε καλλιτεχνικός διευθυντής των Μπαλέτων Μπολσόι από το 1964 έως το 1995, και το όνομά του έγινε συνώνυμο με εμβληματικές παραστάσεις όπως ο «Σπάρτακος», ο «Ιβάν ο Τρομερός», το «Ρωμαίος και Ιουλιέτα» και πολυάριθμα άλλα έργα. Ιδιαίτερα ξεχώρισε για τα ανδρικά χορευτικά του, σχεδιάζοντας ρόλους που απαιτούσαν εξαιρετική δύναμη και δεξιοτεχνία.

Η Νίνα Αλόβερτ, διάσημη φωτογράφος και στενή του φίλη, μοιράστηκε τον αποχαιρετισμό της μέσω Facebook, αποκαλώντας τον «τον μεγάλο έρωτα της ζωής μου στον κόσμο του μπαλέτου». Μιλώντας για τον «Σπάρτακο», υπογράμμισε πως ο Γκριγκορόβιτς δημιούργησε «ένα δυνατό μπαλετικό έπος, όπου ένας ήρωας στέκεται απέναντι σε μια τεράστια και απάνθρωπη κρατική μηχανή», κάτι που θεωρούνταν επαναστατικό για τη σοβιετική κοινωνία, η οποία τόνιζε την καταπίεση της ατομικότητας.

Ανάλογα συγκινητικά λόγια εξέφρασε και η Ναταλία Μπεζερόβα, λάτρης και blogger του μπαλέτου: «Κάθε του μπαλέτο είναι ένα κουτί φιλοσοφικών σκέψεων. Τα ‘σιωπηλά’ μπαλέτα του λένε περισσότερα από τις λέξεις· εκεί βρίσκεται η απόλυτη μεγαλοφυΐα του».

Γεννημένος το 1927, μία δεκαετία μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση, ο Γκριγκορόβιτς βρήκε από νωρίς τον δρόμο του προς τον χώρο του χορού, καθώς ο θείος του, Γκεόργκι Ροζάι, είχε υπάρξει μαθητής του θρυλικού Βασλάβ Νιζίνσκι. Πριν στραφεί στη χορογραφία, χόρεψε ως σολίστ στο Κίροφ του Λένινγκραντ.

Κατά τη μακρόχρονη ηγεσία του στο Μπολσόι, το συγκρότημα πραγματοποίησε διεθνείς περιοδείες, εδραιώνοντας τη θέση του ανάμεσα στις σπουδαιότερες ομάδες παγκοσμίως. Ωστόσο, η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991 έφερε αβεβαιότητα, οικονομικές δυσκολίες, εσωτερικές συγκρούσεις και «διαρροή ταλέντων» προς το εξωτερικό.

Το 1995, μετά από πολύμηνη διαμάχη με τη διοίκηση για τα συμβόλαια των χορευτών, ο Γκριγκορόβιτς παραιτήθηκε, προκαλώντας έτσι την πρώτη απεργία στην 200ετή ιστορία του Μπολσόι. Μάλιστα, κατά τη διάρκεια προγραμματισμένης παράστασης, τα φώτα χαμήλωσαν και ένας χορευτής εμφανίστηκε στη σκηνή ενημερώνοντας το κοινό για τη ματαίωση της παράστασης.

Μετά την αποχώρησή του, ο Γκριγκορόβιτς ίδρυσε θίασο μπαλέτου στο Κρασνοντάρ της νότιας Ρωσίας, αλλά το 2008 επέστρεψε θριαμβευτικά στο Μπολσόι ως χορογράφος και δάσκαλος χορού. Τιμήθηκε με πλήθος διακρίσεων στη Ρωσία, μεταξύ των οποίων ο τίτλος του «Καλλιτέχνη του Λαού της ΕΣΣΔ» και του «Ήρωα της Σοσιαλιστικής Εργασίας».

Τραγική σύμπτωση αποτέλεσε το γεγονός ότι την ίδια ημέρα με τον θάνατό του ανακοινώθηκε και ο χαμός ενός από τους αγαπημένους του χορευτές, του Γιούρι Βλαντιμίροφ, σε ηλικία 83 ετών.

Η σύζυγός του, Ναταλία Μπεσμαρτνόβα, υπήρξε κορυφαία μπαλαρίνα του Μπολσόι και πέθανε από καρκίνο το 2008. Το 2017, το θέατρο τίμησε τα 90ά του γενέθλια με έναν δίμηνο κύκλο αφιερωμάτων.

Ο Βαλερί Γκέργιεφ, επικεφαλής των Θεάτρων Μπολσόι και Μαρίινσκι, εξήρε τη μορφή του χαρακτηρίζοντάς τον «θρύλο που θα εξακολουθεί να εμπνέει σεβασμό και θαυμασμό για δεκαετίες». Το ίδιο το Μπολσόι υποσχέθηκε σε ανακοίνωσή του «να διαφυλάξει πιστά τη μνήμη του και να προστατεύσει το ανεκτίμητο έργο που άφησε πίσω του».

Ρεπορτάζ: Μαρκ Τρεβέλιαν

Ειδικοί της Κίνας βλέπουν το Σεν Γιουν ως «φάρο ελπίδας»

Πέμπτη, 27 Φεβ, 2025Δευτέρα, 24 Φεβ, 2025 Από EPOCH TIMES

ΟΥΑΣΙΓΚΤΟΝ — Από την ίδρυσή του το 2006, το Shen Yun Performing Arts (Σεν Γιουν) με έδρα τη Νέα Υόρκη έχει εδραιώσει τη φήμη και την αποστολή του να αναβιώσει 5.000 χρόνια κινεζικού πολιτισμού: την Κίνα πριν από τον κομμουνισμό.

Γι’ αυτό, το Κομμουνιστικό Κόμμα της Κίνας (ΚΚΚ) έχει βάλει στο στόχαστρο την εταιρεία παραστατικών τεχνών και επιδιώκει να παρεμποδίζει τις παραστάσεις του, από το 2006 έως σήμερα. Οι προσπάθειες αυτές έχουν τεκμηριωθεί από το Shen Yun όλα αυτά τα χρόνια. Ένα από τα τελευταία περιστατικά ήταν μια ψευδής απειλή για βόμβα που στάλθηκε στο Κέντρο Κένεντι στην πρωτεύουσα των Ηνωμένων Πολιτειών. Το Shen Yun και άλλοι ειδικοί πιστεύουν ότι αυτή η τελευταία προσπάθεια συνδέεται επίσης με το ΚΚΚ.

Οι παραστάσεις στην Ουάσιγκτον συνεχίστηκαν με πρόσθετη ασφάλεια αφού η απειλή αποδείχθηκε φάρσα και ο Ριτς Φίσερ, ανώτερος συνεργάτης, συγγραφέας, και ειδικός στην Κίνα είδε χαρά και ελπίδα στην παράσταση που παρακολούθησε στις 23 Φεβρουαρίου.

«Ένιωσα σαν να παρακολουθούσα την απόσταξη 5.000 ετών κινεζικού πολιτισμού», είπε. «Είναι ένα πολύ θετικό μήνυμα, ένα θετικό μήνυμα μιας Κίνας που μπορεί να ζήσει ειρηνικά με τον κόσμο και όχι το Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα, το οποίο βρίσκεται σε πόλεμο με τον κόσμο».

Ο κ. Φίσερ δεν εξεπλάγη από το γεγονός ότι το ΚΚΚ θα μπορούσε να στείλει απειλή βόμβας στο θέατρο, επικαλούμενος τον στρατιωτικό εξαναγκασμό που αντιμετωπίζουν τα έθνη στον Ινδο-Ειρηνικό τακτικά από το ΚΚΚ και δεδομένου ότι το Shen Yun αντιπροσώπευε μια Κίνα διαχωρισμένη από το ΚΚΚ.

«Σε αντίθεση με το [κινεζικό] Κομμουνιστικό Κόμμα, η παραγωγή του Shen Yun αντιπροσωπεύει ένα θετικό όραμα για τον κινεζικό πολιτισμό στον κόσμο, ένα όραμα στο οποίο η Κίνα είναι ευγενική και ευσεβής και θέλει να δημιουργήσει το καλό», είπε. «Το ΚΚΚ δεν μπορεί να ζήσει με αυτό το όραμα».

Ο κος Φίσερ εξήρε την καλλιτεχνική απόδοση της παράστασης και επαίνεσε τους καλλιτέχνες.

«Με γοήτευσε η καλλιτεχνική παραγωγή και πώς αντιπροσώπευε τόσες χιλιάδες χρόνια κινεζικής ιστορίας. Αλλά ήμουν πολύ ευγνώμων που παρευρέθηκα και θα το έκανα ξανά», είπε. «Κάνετε το έργο του Κυρίου και παρακαλώ συνεχίστε. Η τέχνη σας σίγουρα λάμπει στον κόσμο και είναι ένας φάρος ελπίδας».

Η Κλήο Πασκάλ, ειδική στην Κίνα, εντυπωσιάστηκε επίσης από την αφοσίωση των καλλιτεχνών.

«Είναι σαφέστατα κάτι που δεν είναι απλώς δουλειά γι’ αυτούς. Και αυτό μεταδίδεται από τη σκηνή, νομίζω, στις καρδιές πολλών στο κοινό», είπε.

Ένιωσε ότι το Shen Yun ήταν μια «πολύτιμη θερμοκοιτίδα για την αναγέννηση» του παραδοσιακού κινεζικού πολιτισμού που σχεδόν καταστράφηκε και σκέφτηκε ότι οι προσπάθειες θα μπορούσαν να διατηρήσουν τον πολιτισμό «υγιή και ζωντανό, ώστε όταν έρθει η κατάλληλη στιγμή να εξαπλωθεί πίσω στην πατρίδα του».

Όπως πολλοί από το κοινό, η κα Πασκάλ είπε ότι η πνευματικότητα του παραδοσιακού κινεζικού πολιτισμού ήταν κάτι κοινό. Αλλά είναι αντίθετη με το ΚΚΚ, πρόσθεσε, εξηγώντας τις παρεμβάσεις που αντιμετωπίζει το Shen Yun και γιατί ο πολιτισμός καταστρέφεται στην κομμουνιστική Κίνα.

«Όλη η ανθρωπότητα έχει συνήθως μια σπίθα πίστης μέσα της. Και υπήρξε μια αφοσιωμένη προσπάθεια από το ΚΚΚ για να σβήσει αυτήν τη σπίθα», είπε.

Επομένως, δεν χρειάζεται να έχεις την ίδια φλόγα στην καρδιά σου, αλλά μπορείς να την αναγνωρίσεις στους άλλους και να θέλεις να είναι ασφαλής. Έτσι, αυτό είναι ξεκάθαρα ένας παράγοντας και είναι ένα πολύτιμο δώρο για όσους αισθάνονται ότι η φλόγα τους έχει σβηστεί».

Ο συγγραφέας και εμπειρογνώμονας στον τομέα της άμυνας, Γκραντ Νιούσαμ, ένιωσε ότι το Shen Yun ήταν μια γεύση της «Κίνας, όπως θα έπρεπε να είναι».

«Βλέποντας την παράσταση, είχες πραγματικά μια αίσθηση του ποιες θα μπορούσε να είναι οι δυνατότητες της Κίνας», είπε. «Η πνευματική αίσθηση των πραγμάτων μπορεί να εκδηλωθεί με πολλούς διαφορετικούς τρόπους. Αλλά οι άνθρωποι σκέφτονται [τους] ανθρώπους [εκεί] που έχουν αξία και θέλουν να είναι ελεύθεροι. Και το Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα προσπαθεί να κάνει κάτι που είναι αφύσικο, δηλαδή να φυλακίζει και να υποδουλώνει ανθρώπους».

Είπε ότι η παράσταση είναι εντυπωσιακή από τη στιγμή που σηκώνεται η αυλαία και κρατά το κοινό καθηλωμένο.

«Είναι όμορφο. Όμορφο. Μπαίνεις μέσα και μόλις ανεβαίνει η αυλαία είναι υπέροχο. Μόλις ανοίγει η αυλαία, βλέπουμε μια μεγαλειώδη, μια παραδεισένια σκηνή. Όπως το ανώτερο ον που καλεί άλλες θεότητες να κατέλθουν στη γη, να φέρουν μια νέα εποχή», είπε.

Η αίσθηση ήταν «ενός μεγάλου χώρου, μια πλατιά αίσθηση της απεραντοσύνης του ουρανού. Είναι απλά υπέροχο. [Και] η μουσική είναι καλή. Πάει πολύ γρήγορα. Η παράσταση φαίνεται ότι είναι πολύ γρήγορη, κάτι που σου λέει κάτι.»

Άρθρο από τους Jenny Jing, Sherry Dong, και Catherine Yang.

Η Epoch Times είναι περήφανη χορηγός του Shen Yun Performing Arts. Καλύπτουμε τα σχόλια του κοινού από την ίδρυση του Shen Yun το 2006.

Γαλλία: Το ακροατήριο της Τουρ θαμπώνεται από την τέχνη και τις πνευματικές αξίες του Shen Yun

Σάββατο, 22 Φεβ, 2025Τετάρτη, 19 Φεβ, 2025 Από NTDTV

Το Shen Yun Performing Arts (Σεν Γιουν) έφτασε στην ιστορική πόλη Τουρ της Γαλλίας στις 8 Φεβρουαρίου. Τα εισιτήρια και για τις πέντε παραστάσεις του στην πόλη είχαν εξαντληθεί μισό μήνα πριν. Το κοινό θαμπώθηκε από την τέχνη και τις βαθιές πνευματικές αξίες του Shen Yun.

Ο Ντανιέλ Μπαρμπιέ, πρώην αντινομάρχης, είπε: «Είναι συγκλονιστικό, είναι πολύ ρευστό. Είναι μια εξαιρετική παράσταση. Δεν έχουμε συνηθίσει να το βλέπουμε αυτό στην Γαλλία. Ειδικά αφού όλοι οι χοροί γίνονται με εξαιρετική προσοχή. Είναι εξαίσιο. Είναι μια παράσταση που αξίζει να τη δεις ξανά και ξανά, νομίζω».

Ο Μισέλ Τρεχάρ, ιδρυτής εταιρείας συμβούλων, δήλωσε: «Είναι εξαιρετικό. Είναι πολύ εντυπωσιακό, πολύχρωμο επίσης. [Οι χορευτές] είναι γεμάτοι χάρη, αλλά και δύναμη ταυτόχρονα».

Ο Ντιέγκο Μομπέλλι, διευθυντής μηχανικός, είπε: «Αυτά είναι δυνατά συναισθήματα, πράγματα που δεν νιώθεις κάθε μέρα! Είναι κάτι εξαιρετικό. Είναι ομορφιά, είναι μεγάλες αξίες. Είναι η ιστορία της Κίνας. Είναι πολύ βαθύ και αγγίζει την καρδιά».

Ο Φιλίπ Μπλανσάρ, ιδιοκτήτης επιχείρησης, είπε: «Μου αρέσουν πολύ οι αξίες που μεταφέρει αυτή η παράσταση. Εκτός από τους χορευτές, τους μουσικούς και τη γοητεία, δεν έλειψαν και οι ανθρωπιστικές αξίες που μεταφέρθηκαν. Οι αξίες εξηγήθηκαν καλά κατά τη διάρκεια της παράστασης, [μεταφέροντας το μήνυμα ότι] δεν πρέπει να χάσουμε τις παραδόσεις και τις πνευματικές μας αξίες».

Εκτός από τα πνευματικά μηνύματα της εκπομπής, το κοινό θαύμασε επίσης την τέχνη του Shen Yun.

«Θα του έδινα 20 στα 10! […] Έχετε έναν εξαιρετικό και δυνατό ήχο. Είναι καλό που δεν υπήρχαν γυάλινα παράθυρα στην αίθουσα, γιατί θα είχαν σπάσει όλα!», είπε ο κος Μπαρμπιέ.

«Το επίπεδο είναι υψηλότατο. Ο συντονισμός είναι άψογος. Είναι όμορφο να βλέπεις τον συνδυασμό της οθόνης, των ανθρώπων και των χορών. Είναι πολύ κομψό και τέλεια συγχρονισμένο», δήλωσε ο κος Μομπέλλι.

«Ήμουν σε κατάσταση απορίας, σαν ένα παιδί γεμάτο δέος», είπε ο κος Τρεχάρ.

«Μπορείς να νιώσεις τη θετική ενέργεια, μαζί με ισχυρή αποφασιστικότητα και μια όμορφη παράδοση. Η ιστορία της Κίνας είναι εκεί, στη σκηνή, και είναι σημαντική. Δυστυχώς, δεν υπάρχει πλέον στην Κίνα σήμερα, αλλά συνεχίζει να υπάρχει χάρη σε θιάσους όπως το [Shen Yun]», είπε ο κος Μπλανσάρ.

«Ζούμε σε έναν τρελό κόσμο. Όταν έρχεσαι να δεις μια τέτοια παράσταση, είναι καταπραϋντικό. Σου προσφέρει μια στιγμιαία απόδραση, επιτρέποντάς σου να ξεχάσεις, για λίγο, όλες τις φρικαλεότητες που συμβαίνουν στον κόσμο», είπε ο κος Μπαρμπιέ.

«Η παράσταση είναι πολύ σημαντική γιατί μας δίνει δύναμη στην καθημερινότητά μας. Μπορεί να μας βοηθήσει να λύσουμε πολλά προβλήματα, να ξεχάσουμε τη ρουτίνα για μια στιγμή και να ‘ξαναφορτίσουμε τις μπαταρίες μας’», είπε ο κος Μομπέλλι.

«Το να μην χάνουμε τις αξίες και τις παραδόσεις μας – νομίζω ότι αυτό είναι το πιο ισχυρό μήνυμα που μεταφέρει αυτή η παράσταση. Ένας πολιτισμός χιλιετιών που δεν πρέπει να ξεχαστεί. Και πιστεύω ότι θα νιώσετε βαθιά συγκίνηση μετά την παράσταση. Σας ευχαριστώ, Shen Yun», είπε ο κος Μπλανσάρ.

NTD News, Tουρ, Γαλλία

Το NTD είναι χορηγός μέσων ενημέρωσης του Shen Yun Performing Arts, καλύπτοντας τα σχόλια του κοινού από το 2006.