Μήνας: Μάρτιος 2025

Ως νεαρός ταξιδευτής, είχα ερωτευτεί το γραφικό χωριό του Ρότενμπουργκ, στην καρδιά της γερμανικής Φρανκονίας. Εκείνο τον καιρό, η πόλη ακόμα έτρεφε μερικά ζώα αγροκτήματος μέσα στα μεσαιωνικά της τείχη. Σήμερα οι στάβλοι της είναι ξενοδοχεία, τα ζωντανά της είναι τουρίστες, και το Ρότενμπουργκ είναι σε δρόμο να γίνει μια μεσαιωνική θεματική πόλη αναψυχής.

Αλλά το Ρότενμπουργκ είναι ακόμα η καλύτερα διατηρημένη περιτειχισμένη πόλη της Γερμανίας. Αμέτρητοι ταξιδιώτες έχουν ψάξει για το δυσεύρετο «μη τουριστικό Ρότενμπουργκ.» Υπάρχουν πολλοί ανταγωνιστές (όπως το Μίκελσταντ, Μίλτενμπεργκ, Μπάμπεργκ, Μπαντ Βίντσχαϊμ, και Ντίνκελσμπιλ), αλλά καμία δεν κρατά ούτε κερί στον βασιλιά της μεσαιωνικής κομψότητας. Ακόμα και με πλήθη, πολύ ακριβά ενθύμια, και μια σχεδόν μη βρώσιμη δημιουργία ζύμης (μια τηγανιτή μπάλα από κρούστα πίτας που λέγεται Σνέεμπαλ – χιονόμπαλα), το Ρότενμπουργκ είναι ακόμα το καλύτερο. Σώστε χρόνο και χιλιόμετρα και ικανποιηθείτε με τον νικητή.

Παρεμπιπτόντως, υπάρχουν και αρκετά άλλα «Ρότενμπουργκ» στην Γερμανία. Σιγουρευτείτε ότι πηγαίνετε στο Ρότενμπουργκ στον Τάουμπερ (στον ποταμό Τάουμπερ). Κάποιοι μερικές φορές οδηγούν ή παίρνουν το τρένο για άλλα, αδιάφορα Ρότενμπουργκ κατά λάθος.

Κατά τον Μεσαίωνα, όταν το Βερολίνο και το Μόναχο ήταν απλώς άδειες περιοχές μεταξύ πόλεων, το Ρότενμπουργκ ήταν η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Γερμανίας, με έναν συγκλονιστικό πληθυσμό των 6.000. Σήμερα, είναι η πλέον συναρπαστική μεσαιωνική πόλη της χώρας, και χαίρει μεγάλη δημοτικότητα με τουρίστες χωρίς να χάνει την γοητεία της. Υπάρχουν χίλια χρόνια ιστορίας πακεταρισμένα μεταξύ των στενών της δρόμων.

Για να αποφύγω τις ορδές των ημερησίων ταξιδιωτών, μου αρέσει να το επισκέπτομαι την νύχτα. Εκτός από κάποια σπάνια νύχτα Σαββάτου ή σε φεστιβάλ, το να βρεις δωμάτιο είναι εύκολο. Το Ρότενμπουργκ μοιάζει όλο δικό μου μετά την δύση του ήλιου. Στους έρημους σεληνόφωτους δρόμους, οι ήχοι του Τριακονταετούς Πολέμου ακόμα αντηχούν μέσα από επάλξεις και πύργους ρολογιών.

Μια περιήγηση με τα πόδια είναι καλή για να φέρει τις επάλξεις σε ζωή. Για τη σοβαρή πλευρά της ιστορίας του Ρότενμπουργκ, μπορείτε να κάνετε την ξενάγηση που προσφέρεται από το τουριστικό γραφείο της πόλης (ή απλώς να ακολουθήσετε τη βόλτα με οδηγό στη δωρεάν εφαρμογή Rick Steves Audio Europe). Αλλά για μια απόλυτα διασκεδαστική ώρα μεσαιωνικού θεάματος, κάντε το Night Watchman’s Tour. Ο φύλακας αστειεύεται σαν μεσαιωνικός Τζέρι Σάινφελντ, καθώς ανάβει την λάμπα του και ταξιδεύει με τους τουρίστες, ενώ αφηγείται ιστορίες χωριάτικης ζωής.

Για την καλύτερη θέα της πόλης και της γύρω εξοχής, ανεβείτε στον πύργο του Δημαρχείου. Για περισσότερη θέα, περπατήστε στον τοίχο που περιβάλλει την παλιά πόλη — μια βόλτα 1,5 μιλίου που είναι στο πιο μεσαιωνικό της πριν το πρωινό ή το ηλιοβασίλεμα.

Το Μουσείο Μεσαιωνικού Εγκλήματος και Τιμωρίας του Ρότενμπουργκ, που όλα λέγονται στα Αγγλικά, είναι γεμάτο με διαβολικά όργανα τιμωρίας και βασανιστηρίων. Κάποιοι επισκέπτες αντιδρούν με τρόμο, άλλοι επιθυμούν ένα κατάστημα δώρων.

Η Εκκλησία του Αγίου Ιακώβου περιέχει τον μοναδικό θησαυρό τέχνης που πρέπει να δείτε στην πόλη: ένα υπέροχο 500 ετών τέμπλο από τον Τίλμαν Ρίμενσνάιντερ, τον Μιχαήλ Άγγελο των Γερμανών ξυλογλυπτών. Για μια πιο κοντινή άποψη αυτής της ρεαλιστικής αναπαράστασης Βιβλικών σκηνών, ανεβείτε τις σκάλες πίσω από το όργανο. Είναι το καλύτερο κομμάτι ξυλογλυπτικής της Γερμανίας.

Προειδοποίηση: Το Ρότενμπουργκ είναι μια από τις καλύτερες εμπορικές πόλεις της Γερμανίας. Ψωνίστε εδώ, στείλτε το στο σπίτι και τελειώσατε. Οι όμορφες εκτυπώσεις, τα σκαλίσματα, τα ποτήρια κρασιού, τα στολίδια για το χριστουγεννιάτικο δέντρο και τα μπουκάλια μπύρας είναι δημοφιλή. (Εντάξει, το παραδέχομαι, το χριστουγεννιάτικο δέντρο μου έχει μερικά στολίδια από το Ρότενμπουργκ.)

Το μεγαλύτερο από τα καταστήματα στολιδιών έχει ένα εξαιρετικό μικρό γερμανικό χριστουγεννιάτικο μουσείο στον επάνω όροφο. Η μοναδική του συλλογή είναι κάτι πολύ περισσότερο από ένα κόλπο για να σας κάνει να ξοδέψετε περισσότερα χρήματα. Θα ρίξετε μια ματιά σε διακοσμήσεις δέντρων ανά τους αιώνες, βάσεις για χριστουγεννιάτικα δέντρα, μίνι δέντρα που στάλθηκαν σε κουτιά στους στρατιώτες του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου στο μέτωπο, παλιά εκκλησιαστικά ημερολόγια και παλιές χριστουγεννιάτικες κάρτες, όλα προσεκτικά τακτοποιημένα και περιγραφόμενα.

Για να ακούσετε τα πουλιά και να μυρίσετε τις αγελάδες, κάντε μια βόλτα στην κοιλάδα Τάουμπερ. Ένα μονοπάτι οδηγεί κατηφορικά από τους ειδυλλιακούς κήπους του κάστρου του Ρότενμπουργκ στο χαριτωμένο, μικρό κάστρο Τόππλερ, 600 ετών, το θερινό σπίτι του δημάρχου της πόλης τον 15ο αιώνα, του δημάρχου Τόππλερ. Ενώ ονομάζεται κάστρο, η κάτοψη μοιάζει περισσότερο με τετραώροφο δεντρόσπιτο. Ο δήμαρχος το έχτισε σε μια προσπάθεια να αποδείξει στους κατοίκους της πόλης ότι ήταν ασφαλές να ζεις έξω από τις επάλξεις της πυκνοκατοικημένης περιτειχισμένης πόλης.

Από το σπίτι του δημάρχου, το μονοπάτι συνεχίζει κατά μήκος του ποταμού Τάουμπερ, γεμάτο πέστροφες, μέχρι το νυσταγμένο χωριό Ντέτβανγκ. Είναι στην πραγματικότητα παλαιότερο από το Ρότενμπουργκ και έχει μια εκκλησία με ένα άλλο εντυπωσιακό τέμπλο του Ρίμενσναϊντερ. Για να δείτε περισσότερα από την αγροτική ύπαιθρο (παλιούς μύλους, μηλιές και κοτόπουλα), νοικιάστε ένα ποδήλατο για μια δροσερή βόλτα μισής ημέρας γύρω από την κοιλάδα του ποταμού.

Το βράδυ, είμαι χαρούμενος που βρίσκομαι μόνος με το Ρότενμπουργκ. Καθισμένος σε μια κόγχη με βρύα στο τείχος της πόλης, ακουμπώ τη μεσαιωνική λιθοδομή και αναλογίζομαι πώς αιώνες εργατικών αμαξών αλόγων έβαζαν αυλάκια στους λιθόστρωτους δρόμους ενώ οι άνεμοι της ιστορίας σμίλευαν μισοδουλεμένα αετώματα. Ρίχνοντας με την νοητή μου βαλλίστρα, στοχεύω στο σκοτεινό δάσος που περιβάλλει την πόλη. (Συγγνώμη, κύριε δήμαρχε.) Ακόμα και τώρα, είναι ωραίο να βρίσκεσαι πίσω από αυτά τα στιβαρά τείχη, όπου οι σύγχρονοι ταξιδιώτες συναντούν μεσαιωνικούς πεζοπόρους.

του Ρικ Στηβ

Την παραμονή των Χριστουγέννων του 1874, σε μια από τις τάξεις του Ωδείου της Μόσχας, έγινε η πρεμιέρα ενός κοντσέρτου για πιάνο, το οποίο έμελλε να γίνει ένα από τα πιο δημοφιλή και αναγνωρισμένα μουσικά έργα. Το ερμήνευσε ο συνθέτης για δύο ακροατές: τον καλύτερο πιανίστα εκείνης την εποχή στη Ρωσία και έναν καθηγητή θεωρίας μουσικής.

Η γρήγορη τριπλή μελωδία της ορχήστρας και οι βροντερές συγχορδίες πιάνου ενσάρκωνε την ίδια την ουσία του κοντσέρτου για πιάνο της ρομαντικής εποχής, τελείως διαφορετικής από αυτήν των κοντσέρτων της κλασικής εποχής, τα οποία χαρακτηρίζονταν από ανταλλαγή θεμάτων μεταξύ ορχήστρας και σολίστ.

Ο συνθέτης δεν ήταν πολύ καλός πιανίστας, και ήθελε τη γνώμη ενός βιρτουόζου για την πρακτικότητα της παρτιτούρας του. Ήθελε να βεβαιωθεί ότι το μέρος του πιάνου ήταν «εύκολο να παιχτεί», ότι ήταν «πιανιστικό» και σύμφωνο με τη φύση του οργάνου και τις δυνατότητες των ερμηνευτών.

Ο Τσαϊκόφσκι – γιατί αυτός ήταν ο συνθέτης – έπαιξε την πρώτη κίνηση στο πιάνο και περίμενε τα σχόλια του πιανίστα. Ο φίλος του, Νικολάι Ρουμπινστάιν, ξέσπασε οργισμένος εναντίον της: άχρηστη και ανέφικτη, με ασύνδετα κομμάτια, τόσο αδέξια, τόσο άσχημα γραμμένα, πέραν κάθε σωτηρίας, είναι μερικά μόνο από τα σχόλια του διάσημου πιανίστα. Ο Ρουμπινστάιν ξεκαθάρισε ότι η συναυλία δεν είχε μέλλον.

 

Κι όμως… αυτό το κονσέρτο για πιάνο Νο. 1 σε Σι ύφεση ελάσσονα κατέχει κεντρική θέση στο πιανιστικό και ορχηστρικό ρεπερτόριο για περισσότερο από έναν αιώνα. Ευτυχώς, ο συνθέτης αποφάσισε να αγνοήσει την κριτική του Ρουμπινστάιν και προχώρησε στην ενορχήστρωση της μουσικής, που έκανε πρεμιέρα στη Βοστώνη, με τον Χανς φον Μπούλοφ στο πιάνο.

Τι κάνει αυτό το κομμάτι τόσο ξεχωριστό; Θα το  αναλύσουμε βήμα προς βήμα, με αναφορές στην εκτέλεση του 2014 της Μάρθα Άργκεριχ με τον Τσαρλς Ντουτουά υπό την Ορχήστρα Νέων του Φεστιβάλ Βερμπιέ.

Η πρώτη κίνηση, Allegro non troppo e molto maestoso («Γρήγορα, αλλά όχι πολύ γρήγορα, και πολύ μεγαλοπρεπώς»), ξεκινά στο 0:15 με ένα θέμα τόσο οικείο που πολλοί το αναγνωρίζουν χωρίς να ξέρουν από πού προέρχεται. Η γρήγορη τριπλή μελωδία της ορχήστρας και οι βροντερές συγχορδίες στο πιάνο έχουν καταλήξη να αποτελούν την ίδια την ουσία του ρομαντικού κοντσέρτου για πιάνο, σε αντίθεση με τις πιο αναλυτικές πρώτες κινήσεις των κλασικών κοντσέρτων.

Δύο πράγματα ξεχωρίζουν στο θέμα της έναρξης, ένα περίεργο και ένα απλά αινιγματικό. Το μυστήριο είναι ότι το θέμα δεν βρίσκεται στη δηλωμένη τονικότητα της παρτιτούρας Σι ύφεση ελάσσονα, αλλά στη σχετική μείζονα Ρε ύφεση. Είναι ‘συγγενείς’ γιατί έχουν την ίδια βασική υπογραφή – σε αυτήν την περίπτωση και τα δύο έχουν πέντε υφέσεις: Σι, Μι, Λα, Ρε, δολ.

Αλλά το πιο περίεργο είναι ότι αυτό το αξιομνημόνευτο θέμα που μένει στο αυτί, αυτή η παγκοσμίου φήμης μελωδία που όλοι γνωρίζουν, είναι απλώς μια εισαγωγή. Μετά την ολοκλήρωση και τη σύντομη επεξεργασία από τον Τσαϊκόφσκι (στο 3:38), ακούμε αμέσως τα κόρνα να ακούγονται σε έναν μόνο τόνο, ακολουθούμενα από απαλά μεταβατικά μέτρα του πιάνου και των τρομπέτων, μεταβαίνοντας επιτέλους σε ένα νέο τέμπο (Allegro con spirito ή «Γρήγορα και ζωηρά») και το κύριο θέμα της κίνησης, μια μελωδία που ονομάζεται ουκρανική μελωδία (στο 4:35). Η περίφημη εισαγωγή δεν ξαναακούγεται.

 

Στο 6:15, τα ξύλινα πνευστά (που ευνοούνται από τον Τσαϊκόφσκι για το χρώμα και τη ζεστασιά τους) εισάγουν ένα δεύτερο, μελαγχολικό θέμα, το οποίο πιάνει το πιάνο και το παίζει με μια απλότητα που έρχεται σε μεγάλη αντίθεση με αυτό που έχει προηγηθεί. Στο 7:03, η ορχήστρα παρουσιάζει το θέμα του κλεισίματος. Η υπόλοιπη κίνηση αναπτύσσει αυτά τα τρία θέματα.

Στο 16:14, το πιάνο ξεκινά μία τρίλεπτη καντέντσα (ασυνόδευτο σόλο), που οδηγεί σε επανάληψη του τελευταίου θέματος, καταλήγοντας σε αστραφτερές διπλές οκτάβες. Η εισαγωγή περιελάμβανε μία μίνι καντέντσα με διπλές οκτάβες – οι οποίες εμφανίζονται όταν ο πιανίστας καλείται να παίξει γρήγορες οκτάβες και με τα δύο χέρια. Αν οι οκτάβες με το ένα χέρι με ταχύτητα αστραπής είναι απαιτητικές, οι γρήγορες οκτάβες και με τα δύο χέρια είναι σημάδι εξαιρετικής δεξιοτεχνίας.

Αντιθέσεις και περισσότερες οκτάβες

Στο 20:38, η δεύτερη κίνηση, με την ένδειξη Andante semplice, δηλαδή αργό τέμπο, ξεκινά με μια σόλο μελωδία φλάουτου, την οποία παίρνει ο πιανίστας, αλλάζοντας μία νότα και διατηρώντας και αναπτύσσοντας την υπόλοιπη μελωδία. Η ήρεμη μελωδία ξεσπά στο prestissimo («όσο το δυνατόν πιο γρήγορα») στο 23:56, επιστρέφοντας στο 25:45 μετά από μια άλλη καντέντσα, απαλή και στοχαστική, που δημιουργεί την εντύπωση της επιστροφής στο σπίτι μετά από μια θυελλώδη μέρα.

Το τελικό μέρος ξεκινά στο 27:39, με τη σημείωση Allegro con fuoco ή «Γρήγορα, με ορμή» και οι έντονες πινελιές στη δεύτερη γραμμή αυτής της εξαγριωμένης μελωδίας τριπλών ρυθμών – εμπνευσμένης και πάλι από τη λαϊκή ουκρανική μουσική – τροφοδοτούν κυριολεκτικά τη μουσική ένταση, που σβήνει με μια μελωδία που θυμίζει βαλς στο 28:41,ενώ στο 30:01 μπαίνει ένα στροβιλιζόμενο θέμα κλεισίματος. Και τα τρία θέματα συνδυάζονται και παραλλάσσουν, μέχρι το κοντσέρτο να τελειώσει με ακόμη πιο ζωηρές διπλές οκτάβες.

Ο Τσαϊκόφσκι έγραψε αργότερα ένα δεύτερο κονσέρτο για πιάνο και μέρος ενός τρίτου, αλλά τίποτα δεν μπορεί να ξεπεράσει τη δημοτικότητα του «αδύνατου» έργου του για βιρτουόζο πιανίστα και ορχήστρα.

 

Του Kenneth LaFave

 

Στις 22 Σεπτεμβρίου 2015, ένας δημοπράτης στο Νιου Τζέρσεϊ άνοιξε την προσφορά για έναν πίνακα του 19ου αιώνα. Προβλεπόταν ότι θα πουληθεί μεταξύ $500 και $800, αλλά το έργο΄χτύπησε’ τα $870.000 τελικά. Οι δύο επίδοξοι  αγοραστές του είχαν αναγνωρίσει ότι ήταν ο «Αναίσθητος ασθενής» του Ρέμπραντ — ένας πίνακας από μια σειρά πέντε έργων, το παλαιότερο γνωστό έργο του Ολλανδού καλλιτέχνη.

Ζωγραφισμένο περίπου το 1624 έως το 1625, «Οι αισθήσεις» χρονολογούνται από την εποχή που ο Ρέμπραντ (1606-1669) άνοιξε ένα εργαστήριο ζωγραφικής σε συνεργασία με τον Ζαν Λιβένς (1607-1674). Το εργαστήριο ήταν μια νεοφυής επιχείρηση, καθώς ο Ρέμπραντ και ο Λιβένς ήταν ακόμα έφηβοι, που μόλις είχαν ολοκληρώσει τη μαθητεία τους, καταλάμβανε μέρος του σπιτιού των γονιών του Ρέμπραντ στο Λέιντεν. Εργαζόμενοι σε αυτή τη μικρή ολλανδική πόλη, οι καλλιτέχνες μπορούσαν να αποφύγουν τα υψηλότερα τέλη συντεχνίας που θα έπρεπε να πληρώσουν στο Άμστερνταμ.

 

Πέντε «Αισθήσεις»

Εκείνη την περίοδο, η παλέτα του Ρέμπραντ ήταν σκούρα, χλωμή και βαθιλα με συγκρατημένες αποχρώσεις. Μέχρι το 1630, το κιαροσκούρο (chiaroscuro) — έντονες αντιθέσεις μεταξύ φωτός και σκότους — έγινε βασικό συστατικό του μεγαλύτερου μέρους του έργου του.

Η σειρά «Αισθήσεις» ανήκει στην πρώιμη καλλιτεχνική περίοδο του Ρέμπραντ. Οι τέσσερεις σωζόμενοι πίνακες υποδηλώνουν σχετικά λίγα για το ώριμο, χαρακτηριστικό του ύφος – γεγονός που εξηγεί γιατί οι δημοπράτες δεν υποψιάστηκαν ότι ο «Αναίσθητος ασθενής» προερχόταν από το πινέλο του.

Οι πέντε πίνακες είναι: «Ένας μικροπωλητής που πωλεί γυαλιά» (όραση), «Τρεις τραγουδιστές» (ακοή), «Αναίσθητος ασθενής» (όσφρηση), «Επιχείρηση με πέτρα» (αφή). Το πού βρίσκεται ο πίνακας με θέμα τη γεύση είναι προς το παρόν άγνωστο.

 

Με συγκρατημένες αποχρώσεις του ροζ, της λιλά, του πορτοκαλί και του γαλάζιου, οι «Αισθήσεις» είναι πιο φωτεινές και κολορίστικες από τα μεταγενέστερα έργα του. Η πορεία του προς μια χαρακτηριστικά σκοτεινή παλέτα πιθανολογείται ότι οφείλεται στη διάχυτη επιρροή του Καραβάτζιο (1571–1610) εκείνη την εποχή, τον οποίο θαύμαζε πολύ ο Ρέμπραντ.

Η έμπνευση του Ρέμπραντ

Παρά τις εξαιρέσεις στο σύνολο των έργων του Ρέμπραντ και του Καραβάτζιο, υπάρχουν τρεις βασικές αντιθέσεις μεταξύ τους: ο τενεβρισμός, το κιαροσκούρο και το χρώμα.

Οι όροι κιαροσκούρο και τενεβρισμός χρησιμοποιούνται συχνά εναλλακτικά. Ωστόσο, είναι σημαντικό να σημειωθεί η διαφορά μεταξύ των δύο τεχνικών. Το κιαροσκούρο δημιουργεί την εντύπωση του όγκου χρησιμοποιώντας ακραίες αντιθέσεις φωτός και σκότους. Οι καλλιτέχνες αποδίδουν το βάθος μέσα από τις διαβαθμίσεις του φωτός και της σκιάς από την Αναγέννηση, αλλά ήταν ο δάσκαλος του μπαρόκ Καραβάτζιο που ανέβασε αυτή την τεχνική σε νέα ύψη με τη δημιουργία του τενεβρισμού, που σημαίνει σκοτεινό.

 

Παρόμοια με το κιαροσκούρο, ο τενεβρισμός χρησιμοποιεί την εντυπωσιακή αντίθεση μεταξύ φωτός και σκιάς, αλλά το σκοτάδι επικρατεί στον πίνακα. Ο τενεβρισμός χρησιμοποιείται για τη δημιουργία εντυπωσιακού φωτισμού μέσω του φωτισμού πολύ συγκεκριμένων σημείων. Ο ζωγράφος μπορεί να αναδείξει ένα θέμα ή μια ομάδα ανθρώπων, αφήνοντας τις υπόλοιπες περιοχές μαύρες, για να δημιουργήσει αντίθεση και δράμα. Το κιαροσκούρο χρησιμοποιεί πιο λεπτές διαβαθμίσεις φωτός και σκιάς και δημιουργεί ένα πιο φυσικό αποτέλεσμα.

Ο τενεβρισμός του Καραβάτζιο ενέπνευσε τον Ρέμπραντ και άλλους Ολλανδούς καλλιτέχνες που ακολούθησαν την παράδοση του «φωτός του κεριού» — όπου όλο το τεχνητό φως πηγάζει από ένα μόνο κερί.

 

Στις πέντε «Αισθήσεις», ο Ρέμπραντ έδειξε ήδη ένα ταλέντο στην αντίθεση φωτός και σκότους — με ένα πολύ μέτριο κιαροσκούρο — που έθεσε τα θεμέλια για την μετέπειτα εξέλιξή του. Κάθε ένας από τους τέσσερεις γνωστούς πίνακές του έχει ένα ουδέτερο σκιερό φόντο σε αντίθεση με πιο σκούρες ή πιο πολύχρωμες κύριες φιγούρες. Σε σύγκριση με το ώριμο στυλ του, η επιρροή του Καραβάτζιο στη μετάβασή του στο δυνατό κιαροσκούρο είναι προφανής. Αλλά ένας βαθμός της προηγούμενης λεπτότητας του Ρέμπραντ παρέμεινε. Σχεδόν ποτέ δεν χρησιμοποίησε τον δραματικό τενεβρισμό του Καραβάτζιο.

Χρώμα και συνέχεια

Δεν υπάρχουν συγκρίσιμα στοιχεία συνέχειας μεταξύ της θεματολογίας του Ρέμπραντ και του χειρισμού των «Αισθήσεων» και σχεδόν όλων των πρώιμων πινάκων του. Ο καθένας έχει μια εμφανή ελαφρότητα και χιούμορ που εμφανίζεται κατά καιρούς στη δουλειά του. Η εξοικείωση με την καθημερινή ζωή στον κόσμο του Ρέμπραντ αποκαλύπτει ότι οι «Αισθήσεις» την υπερβαίνουν. Είναι μια μορφή σατιρικής αλληγορίας στην οποία σπάνια (αν όχι ποτέ) επέστρεφε.

 

Οι λεπτομέρειες της σάτιρας είναι ξεκάθαρες σε δύο από τους τέσσερεις γνωστούς πίνακες. Τα «Πωλητής Γυαλιών» και «Εγχείρηση πέτρας» βασίζονται σε ολλανδικά ιδιώματα του 16ου αιώνα. «Το να πουλήσεις σε κάποιον γυαλιά χωρίς [διορθωτικούς] φακούς» αναφέρεται στην εξαπάτηση εκείνων των οποίων η όραση είναι πολύ αδύναμη και δεν μπορούν να δουν το προϊόν που τους πωλείται. Η «Εγχείρηση πέτρας» αναφερόταν σε κουρείς που ισχυρίζονταν ότι μπορούσαν να θεραπεύσουν τους πονοκεφάλους αφαιρώντας μια πέτρα από το κεφάλι ενός ατόμου — μια άλλη απάτη. Είναι πιθανό ότι οι αλληγορίες του για την όσφρηση, την ακοή και τη γεύση παρέπεμπαν σε παρόμοια ιδιώματα των οποίων η σημασία έχει πλέον χαθεί στα χρόνια μας.

Στις διαφορές του Ρέμπραντ με τον Καραβάτζιο βλέπουμε στοιχεία συνέχειας ανάμεσα στους πρώιμους πίνακες του Ολλανδού καλλιτέχνη και το ώριμο στυλ του. Οι λεπτοί τόνοι και οι μεταπτώσεις του καταδεικνύουν τη διαρκή προτίμησή του για σταδιακή μείωση της έντασης έναντι της ζωντάνιας και της επιδεικτικότητας. Ενώ η αξιοπρέπεια και η βαρύτητα ήταν κοινά, η κωμικότητα ήταν σπάνια.

Του Τζέημς Μπάρεσελ

Από τότε που ήταν παιδί και έβλεπε στην τηλεόραση τις δυσκολίες που αντιμετώπιζαν οι επιζώντες του Ολοκαυτώματος, ο Ντέιβιντ Μάτας ήθελε να αγωνιστεί ενάντια στην αδικία. Αυτή την επιθυμία του καλλιέργησε μέσα από δεκαετίες ακούραστης εργασίας στον τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως δείχνει το συγκινητικό ντοκιμαντέρ «The Justice Hunter» («Ο Κυνηγός της Δικαιοσύνης», 2023) της Καναδής σκηνοθέτιδας Γιολάντα Παπίνι-Πόλοκ.

«Με συνεπήρε η ακούραστη αναζήτησή του για δικαιοσύνη και η προθυμία του να αντιμετωπίσει τα πιο σκοτεινά ζητήματα με ειλικρίνεια και θάρρος. Το ταξίδι του έγινε για μένα ‘φάρος’ ελπίδας και σθένους σε έναν κόσμο που συχνά διστάζει να αντιμετωπίσει τις δυσάρεστες αλήθειες», δήλωσε η Παπίνι-Πόλοκ.

Η ταινία, η οποία προβάλλεται πλέον στις πλατφόρμες NTD Films και Gan Jing World, παρουσιάζει τη ζωή του Μάτας ως αφοσιωμένου υπερασπιστή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Από τότε που έγινε δικηγόρος, έχει ασχοληθεί με υποθέσεις που περιλαμβάνουν τη δίωξη ναζιστών εγκληματιών πολέμου, τη βοήθεια προσφύγων που διαφεύγουν από πολέμους και διώξεις και, κυρίως, την αποκάλυψη του ειδεχθούς εγκλήματος αφαιρέσεων ζωτικών οργάνων κρατουμένων συνείδησης από το Κομμουνιστικό Κόμμα Κίνας (ΚΚΚ).

 

«Μαθαίνοντας για τις ζωές που έχει επηρεάσει – είτε βοηθώντας πρόσφυγες είτε αποκαλύπτοντας παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων – συνειδητοποιούμε την ανθρώπινη πλευρά της δράσης του, αλλά και τη σημασία της αφήγησης της ιστορίας του», δήλωσε η Παπίνι-Πόλοκ.

Η Παπίνι-Πόλοκ, Καναδή εκπαιδευτικός που έγινε σκηνοθέτις, γνώρισε για πρώτη φορά τον Μάτας όταν τον άκουσε να μιλά για τον αντισημιτισμό. Στη συνέχεια, εμβάθυνε στο έργο του για τα ανθρώπινα δικαιώματα όταν του πήρε συνέντευξη για τη μικρού μήκους ταινία της «Painful Truth: The Falun Gong Genocide» («Οδυνηρή Αλήθεια: Η Γενοκτονία του Φάλουν Γκονγκ», 2019).

Το Φάλουν Γκονγκ (επίσης γνωστό ως Φάλουν Ντάφα) είναι μια ειρηνική άσκηση διαλογισμού που βασίζεται στις αρχές της αλήθειας, της καλοσύνης και της ανεκτικότητας. Από το 1999, δεκάδες εκατομμύρια ασκούμενοί του έχουν υποστεί σκληρές διώξεις από το ΚΚΚ, με τακτικές όπως εκφοβισμό στα σχολεία και τους χώρους εργασίας, φυλάκιση, βασανιστήρια, δολοφονίες και, το πιο αποτρόπαιο, εξαναγκαστικές αφαιρέσεις οργάνων, όπως τεκμηρίωσαν η αρχική έκθεση του 2006 των Μάτας και Κίλγκουρ και άλλες μεταγενέστερες έρευνες.

Ήταν το έργο του για τις εξαναγκαστικές αφαιρέσεις οργάνων από κρατούμενους συνείδησης, κυρίως ασκούμενους του Φάλουν Γκονγκ, που χάρισαν στον Μάτας και τον συνεργάτη του, τον αείμνηστο Ντέιβιντ Κίλγκουρ, την υποψηφιότητα για το Νόμπελ Ειρήνης το 2010. Οι προσπάθειές τους είχαν ως αποτέλεσμα την ενημέρωση της διεθνούς κοινότητας, αλλά και για την εισαγωγή νομοθεσίας σε διάφορες χώρες, συμπεριλαμβανομένων του Καναδά και των Ηνωμένων Πολιτειών, με στόχο την καταπολέμηση αυτού του εγκλήματος κατά της ανθρωπότητας.

Η δημιουργία του «Κυνηγού της Δικαιοσύνης»

Η Παπίνι-Πόλοκ κυκλοφόρησε το ντοκιμαντέρ «Ο Κυνηγός της Δικαιοσύνης» το 2023, τιμώντας τον Ντέιβιντ Μάτας. Μέσα από εκτενείς συνεντεύξεις, παρουσίασε την ιστορία ενός ανθρώπου που αφιέρωσε τη ζωή του στην υπεράσπιση της δικαιοσύνης και των διωκόμενων κοινοτήτων σε όλο τον κόσμο.

«Ορισμένες από τις πιο συγκινητικές στιγμές [κατά τη διαδικασία παραγωγής της ταινίας] ήταν οι ιστορίες που άκουγα για την ακούραστη αφοσίωση του Ντέιβιντ Μάτας στη δικαιοσύνη και τη βαθιά επίδραση του έργου του. Οι συζητήσεις με συναδέλφους, φίλους και εμπειρογνώμονες που μοιράστηκαν πληροφορίες για τη συμβολή του ήταν απίστευτα συγκινητικές», δήλωσε η Παπίνι-Πόλοκ.

Ως παιδί μιας επιζήσασας του Ολοκαυτώματος και ενός πρόσφυγα από αραβική χώρα, η Παπίνι-Πόλοκ κατανοεί τη σημασία του σθένους και της δικαιοσύνης, αλλά και την ανάγκη ενίσχυσης των φωνών των καταπιεσμένων.

«Πριν από τη μετάβαση μου στον κινηματογράφο, ως εκπαιδευτικός, επικεντρωνόμουν στην προώθηση της κριτικής σκέψης και της κοινωνικής ευθύνης στους μαθητές μου. Έτσι, ένιωσα σαν φυσική επέκταση αυτής της αποστολής την κινηματογραφική παραγωγή, η οποία μου επιτρέπει να προσεγγίσω ευρύτερο κοινό και να έχω μεγαλύτερο αντίκτυπο», δήλωσε.

Το έργο της Παπίνι-Πολόκ περιλαμβάνει τα ντοκιμαντέρ «Never Again: A Broken Promise» («Ποτέ ξανά: Η υπόσχεση που αθετήθηκε», 2016), το οποίο συνδέει τις γενοκτονίες του Ολοκαυτώματος, των Γιαζίντι, της Ρουάντα και των ιθαγενών, και το «Get Over It: A Path to Healing» («Ξεπέρασε το: Ένα μονοπάτι προς τη θεραπεία», 2019), το οποίο περιγράφει λεπτομερώς την κρίση υγείας που αντιμετωπίζει η κοινότητα των ιθαγενών στον Καναδά.

Μέσα από τις εμπειρίες της ζωής της και το έργο της ως κινηματογραφίστρια και εκπαιδευτικός, η Παπίνι-Πολόκ συνειδητοποίησε ότι η αντιμετώπιση θεμάτων που άπτονται παραβιάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι μια διαδικασία που απαιτεί υπομονή και αφοσίωση. Αυτό συμβαίνει επειδή οι άνθρωποι μπορεί να διστάζουν να ορθώσουν το ανάστημά τους, συχνά λόγω παραγόντων όπως η απάθεια, ο φόβος και τα συστημικά εμπόδια.

«Πολλοί άνθρωποι αισθάνονται συγκλονισμένοι ή αδύναμοι να αντιμετωπίσουν αδικίες μεγάλης κλίμακας. Άλλοι μπορεί να δίνουν προτεραιότητα στα προσωπικά ή εθνικά συμφέροντα έναντι των ηθικών ανησυχιών», δήλωσε η Παπίνι-Πόλοκ.

Υπάρχουν, όμως, και άλλοι παράγοντες: «Η παραπληροφόρηση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και ακόμη και στα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης συμβάλλει επίσης στην παρανόηση ή την άρνηση. Η έλλειψη ευαισθητοποίησης ή η αποτυχία εξανθρωπισμού των θυμάτων παίζει επίσης σημαντικό ρόλο».

Ωστόσο, κατά την άποψή της, οι καταστάσεις αυτές μπορούν να αντιστραφούν: «Η εκπαίδευση και η έκθεση σε ατομικές ιστορίες μπορούν να ‘σπάσουν’ αυτή την αδιαφορία, καλλιεργώντας την ενσυναίσθηση και το αίσθημα ευθύνης».

Μέσα από τις ταινίες της για τα ανθρώπινα δικαιώματα τα τελευταία εννέα χρόνια, η Παπίνι-Πόλοκ έχει προσπαθήσει να αντιμετωπίσει πολλά από αυτά τα ζητήματα. Ο «Κυνηγός της Δικαιοσύνης», είναι ένα τέτοιο ντοκιμαντέρ, που προσπαθεί να εμπνεύσει το κοινό να γίνει ενεργά συμμέτοχο στον αγώνα για τα ανθρώπινα δικαιώματα.

«Το μήνυμα είναι ότι η δικαιοσύνη απαιτεί δράση», δήλωσε η Παπίνι-Πόλοκ. «Κάθε άτομο έχει τη δύναμη να συμβάλει στην αλλαγή μέσω της υπεράσπισης, της εκπαίδευσης ή απλώς της ενημέρωσης.»

Έμπνευση για νεαρούς αναγνώστες

Καθώς γνώριζε περισσότερα για την ιστορία του Ντέιβιντ Μάτας, η Παπίνι-Πόλοκ συνειδητοποίησε ότι το μήνυμα της ζωής και του έργου του δεν θα ενέπνεε μόνο τους ενήλικες αλλά και τα παιδιά.

«Οραματίστηκα ένα εικονογραφημένο βιβλίο που θα μπορούσε να μεταφράσει την πολύπλοκη και θαρραλέα ζωή του σε μια ιστορία με την οποία θα μπορούσαν να συνδεθούν τα παιδιά – μια ιστορία που θα τα ωθούσε να σκεφτούν τη δύναμη τού να υπερασπίζεσαι τους άλλους. Το εικονογραφημένο βιβλίο «Ο Κυνηγός της Δικαιοσύνης» είναι κάτι περισσότερο από ένα αφιέρωμα. Είναι μια πρόσκληση προς τους νέους να δουν ότι ένας άνθρωπος με θάρρος και πεποίθηση μπορεί να καταπολεμήσει την αδικία.»

Το βιβλίο, που κυκλοφόρησε τον Σεπτέμβριο του 2024, ανοίγει με μια αφιέρωση σε «όλους τους καθημερινούς ήρωες που εργάζονται ακούραστα για να κάνουν τον κόσμο καλύτερο». Εκτιμά «αυτούς που δείχνουν καλοσύνη με μικρούς και σημαντικούς τρόπους, που υπερασπίζονται το σωστό ακόμα και όταν είναι δύσκολο και που πιστεύουν ότι κάθε πράξη αγάπης και θάρρους μπορεί να πυροδοτήσει ένα καλύτερο μέλλον».

Το εικονογραφημένο βιβλίο της Παπίνι-Πόλοκ παρουσιάζει τον Ντέιβιντ Μάτας ως έναν υπερήρωα με κάπα, κάποιον «που κάνει τις καρδιές να μεγαλώνουν». Η ιστορία ξεκινά με τον ίδιο ως μικρό αγόρι στο Γουίνιπεγκ του Καναδά, να μαθαίνει για τη δυσχερή θέση των Εβραίων επιζώντων του Ολοκαυτώματος και να διδάσκεται από τη μητέρα του ότι η δράση του μπορεί να κάνει τον κόσμο ένα πιο δίκαιο μέρος.

Ο νεαρός Ντέιβιντ εκδηλώνει το αίσθημά του περί δικαίου στην παιδική χαρά, αντιστέκεται στους νταήδες και μιλάει στους φίλους και τους συμμαθητές του για τη σημασία του να μοιράζεσαι και να νοιάζεσαι. Το βιβλίο τον δείχνει τελικά να γίνεται δικηγόρος με την αποστολή να αποδώσει δικαιοσύνη για τις διωκόμενες ομάδες.

Η Παπίνι-Πολόκ λέει ότι τα σχόλια που έχει λάβει από τα παιδιά και τις οικογένειές τους είναι πολύ ενθαρρυντικά. Ως εικονογραφημένο βιβλίο,  αναφέρει, «ο ‘Κυνηγός της Δικαιοσύνης’ άνοιξε σημαντικές συζητήσεις στο σπίτι για τη δικαιοσύνη, το θάρρος και την ενσυναίσθηση – θέματα που δεν πίστευαν ότι τα παιδιά τους ήταν έτοιμα να συζητήσουν ακόμα.

«Τα παιδιά φαίνεται να γοητεύονται από την ιστορία του Ντέιβιντ Μάτας, θέτοντας συχνά στοχαστικές ερωτήσεις σχετικά με το τι σημαίνει να υπερασπίζεσαι τους άλλους και γιατί κάποιοι άνθρωποι αφιερώνουν τη ζωή τους στην καταπολέμηση της αδικίας», δηλώνει η σκηνοθέτις.

«Είναι ενδιαφέρον ότι ακόμη και οι γονείς νιώθουν να εμπνέονται για να υπερασπιστούν το δίκαιο. Κάποιοι μοιράστηκαν ότι τώρα ερευνούν τα θέματα που θίγονται στο βιβλίο για να τα κατανοήσουν καλύτερα, καθώς η ιστορία σκόπιμα δεν εμβαθύνει πολύ σε ορισμένα θέματα για να παραμείνει κατάλληλη και προσιτή στους νεαρούς αναγνώστες».

Τόσο το ντοκιμαντέρ «Ο Κυνηγός της Δικαιοσύνης» όσο και το εικονογραφημένο βιβλίο τονίζουν «τη σημασία του θάρρους, της ηθικής ακεραιότητας και της επιμονής στον αγώνα για τα ανθρώπινα δικαιώματα», δήλωσε η Παπίνι-Πόλοκ – όλες αξίες που σίγουρα χρειάζεται να εκτιμούμε στον κόσμο μας σήμερα.

Το ντοκιμαντέρ «The Justice Hunter» είναι τώρα διαθέσιμο για να το παρακολουθήσετε στο NTD Films και στο Gan Jing World.