Ανάλυση ειδήσεων
Το μέλλον του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν βρίσκεται στο επίκεντρο της στρατιωτικής επιχείρησης του Ισραήλ, με ευαίσθητες πυρηνικές εγκαταστάσεις να εκτιμάται ότι ενδέχεται να αποτελέσουν στόχο και για τις Ηνωμένες Πολιτείες, εφόσον αποφασίσουν να εμπλακούν στον πόλεμο.
Ωστόσο, παραμένει αντικείμενο έντονης διεθνούς διαμάχης το κατά πόσον το πυρηνικό πρόγραμμα της Τεχεράνης αποσκοπεί στην κατασκευή πυρηνικών όπλων – αμφιβολίες που εκφράζονται ακόμη και από στενούς συμμάχους του Ισραήλ.
Μία από τις αιτίες είναι η συστηματική αδιαφάνεια που έχει επιδείξει το Ιράν αναφορικά με την έκταση του εμπλουτισμού ουρανίου, αλλά και το γεγονός ότι η χώρα διαθέτει πολιτικές χρήσεις για το ουράνιο εδώ και περισσότερες από πέντε δεκαετίες.
Από την έρευνα στην συγκαλυμμένη στρατιωτικοποίηση
Το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν ξεκίνησε το 1957, όταν ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ Ντουάιτ Αϊζενχάουερ υπέγραψε συμφωνία με τον Σάχη του Ιράν για την παροχή πυρηνικής ερευνητικής τεχνολογίας. Δέκα χρόνια αργότερα, ο Πυρηνικός Ερευνητικός Αντιδραστήρας της Τεχεράνης τέθηκε σε λειτουργία, εξυπηρετώντας ιατρικές και επιστημονικές ανάγκες μέχρι την ισλαμική επανάσταση του 1979.
Ενώ η μοναρχία είχε δεσμευθεί να μην επιδιώξει την απόκτηση πυρηνικών όπλων, το ισλαμικό καθεστώς που την διαδέχθηκε δεν προέβη σε ανάλογες διαβεβαιώσεις. Οι Ηνωμένες Πολιτείες διέκοψαν τότε την προμήθεια ουρανίου, καθιστώντας τον αντιδραστήρα ανενεργό για αρκετά χρόνια.
Στα τέλη της δεκαετίας του 1980, η ιρανική ηγεσία άρχισε ένα μυστικό πρόγραμμα ανάπτυξης πυρηνικών όπλων, αποκτώντας τεχνολογία φυγοκέντρησης μέσω παράνομων δικτύων που συνδέονταν με το Πακιστάν και τη Βόρεια Κορέα. Το πρόγραμμα αποκαλύφθηκε το 2002, όταν Ιρανός ηγέτης στην εξορία δημοσιοποίησε μυστικές εγκαταστάσεις εμπλουτισμού ουρανίου. Στη συνέχεια, το Ιράν δεσμεύθηκε να μη συνεχίσει την ανάπτυξη πυρηνικών όπλων και να επιτρέπει την παρουσία διεθνών επιθεωρητών.
Έκτοτε, η Τεχεράνη διαψεύδει ότι αναπτύσσει πυρηνικά όπλα, υποστηρίζοντας ότι το πρόγραμμα εμπλουτισμού εξυπηρετεί αποκλειστικά πολιτικούς σκοπούς. Παράλληλα, δηλώνει ότι διατηρεί το κυριαρχικό δικαίωμα να επιδιώξει την απόκτησή τους, εάν το κρίνει αναγκαίο.
Η αξιοπιστία των ισχυρισμών αυτών παραμένει αμφισβητούμενη. Πριν από την πρόσφατη επίθεση του Ισραήλ, ο πρωθυπουργός Μπενιαμίν Νετανιάχου είχε υποστηρίξει ότι υπάρχουν αποδείξεις για την ύπαρξη στρατιωτικού σκέλους στο πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, χαρακτηρίζοντάς το «υπαρξιακή απειλή» για το Ισραήλ.
Αντιθέτως, Αμερικανοί αξιωματούχοι εμφανίζονται επιφυλακτικοί. Η Διευθύντρια της Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών των ΗΠΑ, Τάλσι Γκάμπαρντ, φέρεται να δήλωσε στο Κογκρέσο τον Μάρτιο ότι το Ιράν δεν κατασκευάζει πυρηνικό όπλο και ότι ο Ανώτατος Ηγέτης Αλί Χαμενεΐ δεν έχει εγκρίνει την επανεκκίνηση του προγράμματος που είχε ανασταλεί το 2003.
Η ετήσια έκθεση απειλών των αμερικανικών υπηρεσιών για το 2025 καταλήγει σε παρόμοια συμπεράσματα: αν και το Ιράν έχει εμπλουτίσει ουράνιο σε επίπεδα που θα μπορούσαν να επιταχύνουν τη στρατιωτική του χρήση, δεν φαίνεται να έχει λάβει την απόφαση να κατασκευάσει όπλο. Στην ίδια έκθεση αναφέρεται ότι ο Χαμενεΐ δέχεται πιέσεις από σκληροπυρηνικά στελέχη να επανεκκινήσει το στρατιωτικό σκέλος του προγράμματος και πιθανόν να χρησιμοποιεί την πρόοδο στον εμπλουτισμό ως διαπραγματευτικό χαρτί για την περιφερειακή επιρροή του Ιράν.
Ο εμπλουτισμός ουρανίου στο επίκεντρο της διεθνούς ανησυχίας
Δεδομένων των ασαφειών σχετικά με τη δέσμευση του Ιράν να αναπτύξει πυρηνικό όπλο, η διεθνής προσοχή έχει επικεντρωθεί σε μεγάλο βαθμό στον εμπλουτισμό ουρανίου από το Ιράν και στο βαθμό στον οποίο παράγει εμπλουτισμένο ουράνιο επαρκούς καθαρότητας για την κατασκευή πυρηνικών όπλων.
Για το σκοπό αυτό, η πυρηνική εποπτική αρχή των Ηνωμένων Εθνών ανέφερε σε έκθεση που δημοσίευσε νωρίτερα φέτος ότι το Ιράν είχε επιταχύνει την παραγωγή ουρανίου σχεδόν κατάλληλου για την κατασκευή όπλων. Η έκθεση του Διεθνούς Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας με έδρα τη Βιέννη ανέφερε ότι το Ιράν είχε αναπτύξει περίπου 275 κιλά ουρανίου εμπλουτισμένου έως το όριο του 60%.
Αυτό το επίπεδο καθαρότητας απέχει τεχνικά ένα βήμα από τη μετατροπή του σε 90%, το οποίο απαιτείται για ένα πυρηνικό όπλο, σύμφωνα με την έκθεση, και το όριο των 275 κιλών αντιπροσώπευε αύξηση περίπου 40% στην ποσότητα του εμπλουτισμένου ουρανίου του Ιράν σε σχέση με έξι μήνες νωρίτερα. Σύμφωνα με την έκθεση, απαιτούνται περίπου 42 κιλά εμπλουτισμένου ουρανίου σε αυτό το επίπεδο για την παραγωγή μιας πυρηνικής κεφαλής, γεγονός που υποδηλώνει ότι η Τεχεράνη διαθέτει αρκετό ουράνιο για να κατασκευάσει 6 πυρηνικά όπλα.
Ο Διεθνής Οργανισμός Ατομικής Ενέργειας και πολλοί επικριτές της Τεχεράνης έχουν επισημάνει ότι οι σύγχρονοι πυρηνικοί αντιδραστήρες απαιτούν μόνο ουράνιο εμπλουτισμένο σε ποσοστό μεταξύ 3% και 5% για να λειτουργούν αποτελεσματικά.
Ωστόσο, υπάρχουν δύο σημαντικές επιφυλάξεις.
Η πρώτη επιφύλαξη είναι ότι ορισμένες από τις παλαιότερες πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν δεν είχαν σχεδιαστεί για να χρησιμοποιούν ουράνιο τόσο χαμηλής καθαρότητας. Ο αντιδραστήρας που κατασκευάστηκε με τη βοήθεια των Ηνωμένων Πολιτειών, για παράδειγμα, αρχικά λειτουργούσε με ουράνιο εμπλουτισμένο σε ποσοστό 93%. Αυτό άλλαξε μόνο τη δεκαετία του 1990, όταν, με τη βοήθεια της Αργεντινής, το Ιράν τροποποίησε κρυφά την εγκατάσταση ώστε να λειτουργεί με ουράνιο εμπλουτισμένο σε ποσοστό 20%.
Η δεύτερη προειδοποίηση είναι ότι οι πολιτικοί πυρηνικοί αντιδραστήρες λειτουργούν πιο αποτελεσματικά όσο υψηλότερο είναι το επίπεδο εμπλουτισμού του ουρανίου. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι το υψηλά εμπλουτισμένο ουράνιο παράγει περισσότερη ενέργεια ανά μονάδα από το χαμηλά εμπλουτισμένο ουράνιο, λόγω της υψηλότερης συγκέντρωσης του σχάσιμου ισοτόπου U-235, το οποίο είναι απαραίτητο για τη διατήρηση των πυρηνικών αλυσιδωτών αντιδράσεων.
Το ζήτημα περιπλέκεται περαιτέρω από τον τρόπο με τον οποίο το Ιράν χειρίζεται τις δικές του διεθνείς πυρηνικές συμφωνίες, ιδίως το Κοινό Ολοκληρωμένο Σχέδιο Δράσης, το οποίο υπογράφηκε από το Ιράν, τις Ηνωμένες Πολιτείες, την ΕΕ, την Κίνα, τη Ρωσία, τη Γαλλία, τη Γερμανία και το Ηνωμένο Βασίλειο το 2015. Η συμφωνία αυτή περιόριζε τις δραστηριότητες εμπλουτισμού του Ιράν, έτσι ώστε η χώρα να εμπλουτίζει μόνο έως το 3,67%.
Ο πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ αποχώρησε μονομερώς από το πρόγραμμα αυτό το 2018, υποστηρίζοντας ότι το Ιράν δεν είχε αποκαλύψει πλήρως όλες τις απαιτούμενες πληροφορίες σχετικά με το προηγούμενο πρόγραμμα πυρηνικών όπλων του, το οποίο τερματίστηκε στις αρχές της δεκαετίας του 2000.
Σε απάντηση, το Ιράν έπαψε να τηρεί τους περιορισμούς εμπλουτισμού που ορίζονταν στη συμφωνία, παρά το γεγονός ότι τεχνικά εξακολουθούσε να είναι συμβαλλόμενο μέρος και επέτρεπε κατά διαστήματα σε διεθνείς επιθεωρητές να εισέρχονται στις πυρηνικές του εγκαταστάσεις.
Σύμφωνα με τη CIA, υπάρχει επίσης το ζήτημα ότι λιγότερο από το 2% της ηλεκτρικής ενέργειας του Ιράν προέρχεται σήμερα από πυρηνικές πηγές. Επομένως, δεν είναι σαφές γιατί το Ιράν θα χρειαζόταν σημαντικές ποσότητες εμπλουτισμένου ουρανίου εκτός από την ανάπτυξη όπλων.
Εμπόδια στην κατασκευή πυρηνικού όπλου
Παρά τις προόδους που έχει σημειώσει στον εμπλουτισμό ουρανίου, το Ιράν αντιμετωπίζει σημαντικές προκλήσεις στην ανάπτυξη της απαραίτητης τεχνολογίας και υποδομής που απαιτείται για την πραγματική χρήση αυτού του ουρανίου στην κατασκευή όπλων.
Πέρα από την κατοχή ουρανίου εμπλουτισμένου σε ποσοστό 90%, η Τεχεράνη θα πρέπει επίσης να επιτύχει τη σμίκρυνση μιας πυρηνικής κεφαλής, προκειμένου να την τοποθετήσει σε βόμβα ή πύραυλο.
Η πυρηνική σμίκρυνση περιλαμβάνει τόσο τη διαδικασία κατασκευής πυρηνικών όπλων αρκετά μικρών ώστε να μπορούν να τοποθετηθούν σε βαλλιστικούς πυραύλους, όσο και τη δημιουργία τεχνολογιών που θα διασφαλίζουν ότι το όπλο μπορεί να αντέξει τις πιέσεις της εκτόξευσης και της επανεισόδου στην ατμόσφαιρα.
Η σμίκρυνση είναι εξίσου περίπλοκη και ακόμη πιο δαπανηρή από τη διαδικασία εμπλουτισμού ουρανίου, και υπάρχουν ελάχιστες ενδείξεις ότι το Ιράν έχει διαθέσει τους απαραίτητους πόρους για να ολοκληρώσει την έρευνα και την ανάπτυξη ενός τέτοιου όπλου στο εγγύς μέλλον.
Επιπλέον, το Ιράν δεν έχει πραγματοποιήσει ποτέ πυρηνική δοκιμή και δεν είναι σαφές ποιος από τους βαλλιστικούς πυραύλους του θα μπορούσε να τροποποιηθεί ώστε να μεταφέρει με επιτυχία μια πυρηνική κεφαλή.
Ο πιο πιθανός υποψήφιος για αυτόν τον σκοπό είναι ο Emad, ένας πύραυλος που παρουσιάστηκε το 2015 και διαθέτει κωνική κεφαλή και ευέλικτο όχημα επανεισόδου, το οποίο θα ήταν πιο κατάλληλο για την πραγματοποίηση πυρηνικών επιθέσεων από τους άλλους πυραύλους του Ιράν.
Έτσι, ενώ το Ιράν έχει σημειώσει σημαντική πρόοδο στον εμπλουτισμό ουρανίου, η σμίκρυνση ενός πυρηνικού όπλου είναι μια εξαιρετικά πολύπλοκη εργασία, που απαιτεί τεράστια ποσότητα προηγμένων γνώσεων στη πυρηνική φυσική και μηχανική. Το Ιράν φαίνεται να έχει αφιερώσει τις γνώσεις αυτές κυρίως στον εμπλουτισμό και όχι στην ανάπτυξη όπλων.
Ως εκ τούτου, είναι απίθανο το Ιράν να μπορέσει να αναπτύξει ένα πυρηνικό όπλο στο άμεσο μέλλον, ακόμη και αν εμπλουτίσει πλήρως το ουράνιο που έχει στη διάθεσή του.
Οι συνέπειες των ισραηλινών πληγμάτων
Αυτό που απομένει λοιπόν είναι το ζήτημα του κατά πόσον οι πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν εξακολουθούν να είναι σε θέση να παρέχουν επαρκή ποσότητα ουρανίου για την ανάπτυξη πυρηνικών όπλων στο εγγύς μέλλον.
Υπάρχουν τέσσερις βασικές εγκαταστάσεις που σχετίζονται με αυτό το ζήτημα. Πρόκειται για τις εγκαταστάσεις εμπλουτισμού στο Νατάνζ και στο Φορντό, τον πυρηνικό σταθμό του Μπουσέρ και τον αντιδραστήρα βαρέος νερού στο Αράκ, καθώς και διάφορες ερευνητικές εγκαταστάσεις στην Τεχεράνη και στο Ισφαχάν.
Όλες οι εγκαταστάσεις, εκτός από αυτές στο Φορντό, υπέστησαν σοβαρές ζημιές κατά την πρώτη εβδομάδα της ισραηλινής εκστρατείας, η οποία είχε ως στόχο περισσότερες από 200 εγκαταστάσεις σε ολόκληρο το Ιράν.
Οι εγκαταστάσεις στο Νατάνζ αποτελούσαν τον ακρογωνιαίο λίθο της πυρηνικής υποδομής του Ιράν και λειτουργούσαν ως κεντρική εγκατάσταση της χώρας για τον εμπλουτισμό ουρανίου. Το ίδιο το συγκρότημα εμπλουτισμού βρισκόταν βαθιά υπόγεια και πίσω από οπλισμένους τοίχους από σκυρόδεμα, σχεδιασμένους να προστατεύουν την εγκατάσταση από πυραυλικές επιθέσεις. Οι εγκαταστάσεις διεξήγαγαν επίσης έρευνα και ανάπτυξη σχετικά με την κατασκευή προηγμένων φυγοκεντρικών μηχανών και, ως εκ τούτου, οποιαδήποτε αλλαγή στις δραστηριότητες του Νατάνζ θα είχε πιθανώς άμεσο αντίκτυπο στον χρόνο που απαιτείται για την παραγωγή πυρηνικού όπλου από την Τεχεράνη.
Το Νατάνζ ήταν από τις πρώτες εγκαταστάσεις που δέχτηκαν επίθεση από το Ισραήλ. Έχει επιβεβαιωθεί ότι οι υπέργειες εγκαταστάσεις του έχουν καταστραφεί σε μεγάλο βαθμό, ενώ οι υπόγειες έχουν υποστεί σημαντικές ζημιές.
Η εγκατάσταση εμπλουτισμού στο Φορντό είναι η δεύτερη μεγαλύτερη πυρηνική εγκατάσταση του Ιράν και βρίσκεται περίπου 60 μίλια νοτιοδυτικά της πρωτεύουσας Τεχεράνης. Η συγκρκριμένη εγκατάσταση είναι η πιο καλά προστατευμένη του Ιράν και φαίνεται να έχει κατασκευαστεί για να αντέχει σε πυραυλικές επιθέσεις. Το Φορντό φιλοξενεί προηγμένες συστοιχίες φυγοκέντρησης ουρανίου, οι οποίες είναι απαραίτητες για την παραγωγή πυρηνικού καυσίμου. Πολλοί αναλυτές υποψιάζονται επίσης εδώ και καιρό ότι το Φορντό είναι το μέρος όπου το ιρανικό καθεστώς θα κρύψει τυχόν μυστικές προσπάθειες ανάπτυξης πυρηνικών κεφαλών.
Η εγκατάσταση του Φορντό, που κατασκευάστηκε μεταξύ 2007 και 2009, είναι χτισμένη στην πλαγιά ενός βουνού, περίπου 260 πόδια κάτω από το έδαφος, και ενισχυμένη με τεχνητά εμπόδια. Οι εκτεταμένες φυσικές και τεχνητές άμυνες του Φορντό σημαίνουν ότι υπάρχουν αυστηρές απαιτήσεις για τον τύπο των πυρομαχικών που είναι ικανά να καταστρέψουν την εγκατάσταση μέσω αεροπορικών επιθέσεων.
Το μόνο διαθέσιμο πυρομαχικό που πιθανώς πληροί αυτές τις απαιτήσεις είναι το GBU-57A/B Massive Ordnance Penetrator (Διατρητικό Πυρομαχικό Μεγάλης Ισχύος), ένα πυρομαχικό ακριβείας που σχεδιάστηκε για την Πολεμική Αεροπορία των ΗΠΑ στις αρχές της δεκαετίας του 2000 και τροποποιήθηκε στη δεκαετία του 2010 με τον ρητό σκοπό να στοχεύει το Φορντό.
Όπως και το Νατάνζ, ο πολιτικός πυρηνικός σταθμός του Ιράν στο Μπουσέρ και ο αντιδραστήρας βαρέος νερού στο Αράκ έχουν υποστεί σημαντικές ζημιές από τις ισραηλινές αεροπορικές επιθέσεις, υπονομεύοντας έτσι την ικανότητα της Τεχεράνης να χρησιμοποιεί πυρηνική ενέργεια ή να παράγει το απαραίτητο πλουτώνιο που χρησιμοποιείται για την κατασκευή πυρηνικών όπλων. Ομοίως, το Κέντρο Πυρηνικής Τεχνολογίας του Ισφαχάν και ο Ερευνητικός Αντιδραστήρας της Τεχεράνης έχουν υποστεί ζημιές και αρκετοί σημαντικοί πυρηνικοί επιστήμονες έχουν σκοτωθεί.
Με βάση τις τρέχουσες εκτιμήσεις των ζημιών, το Φορντό είναι η μόνη εγκατάσταση εμπλουτισμού του Ιράν που πιθανότατα θα μπορεί να συνεχίσει να λειτουργεί τις επόμενες εβδομάδες. Ωστόσο, και αυτή ενδέχεται να αποτελέσει στόχο αεροπορικής επιδρομής των ΗΠΑ ή χερσαίας επιχείρησης του Ισραήλ.
Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τραμπ δήλωσε πρόσφατα ότι θα λάβει τελική απόφαση σε περίπου δύο εβδομάδες σχετικά με το αν οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να εμπλακούν στρατιωτικά στη σύγκρουση μεταξύ Ισραήλ και Ιράν.
