Αν και η ιδέα χρονολογείται από την αρχαιότητα, το σημειωματάριο ως προσωπικό σύγγραμμα με αποσπάσματα από βιβλία και συνομιλίες, ιστορικά γεγονότα της εποχής, συνταγές, ανέκδοτα και πολλά άλλα έγινε δημοφιλές κατά τη διάρκεια της Αναγέννησης και μέχρι τον 19ο αιώνα. Συγγραφείς, πολιτικοί και κληρικοί όπως ο Τζον Λοκ, ο Μονταίν, ο Φράνσις Ντέιν και ο Τόμας Τζέφερσον δημιούργησαν τέτοιες συλλογές ως αποθήκες γνώσης στις οποίες μπορούσαν να ανατρέχουν όποτε χρειαζόταν.
Πολλοί άλλοι διατηρούσαν ένα σημειωματάριο για αυτοβελτίωση και έμπνευση.
Για τους συγγραφείς και τους στοχαστές τα σημειωματάρια είναι βοηθήματα μνήμης ζωτικής σημασίας για το έργο τους, ένας τρόπος να καταγράφουν τις σκέψεις τους και διάφορες πληροφορίες. Ο ποιητής Ουίλλιαμ Μπλέικ το περιέγραψε πολύ εύστοχα: «Ένα βιβλίο αυτού του είδους έχει τη φύση ενός συμπληρωματικού μνήματος ή ενός αρχείου με ό,τι πιο αξιοσημείωτο συμβαίνει στην καθημερινή ανάγνωση ή συζήτηση».
Μια παλιά μόδα που επιστρέφει
Η χρήση των σημειωματαρίων ξεκίνησε εν μέρει για να αντιμετωπιστεί η πληθώρα γνώσεων και δεδομένων εκείνης της εποχής. Σήμερα, η ποσότητα που είχαν να διαχειριστούν τότε φαίνεται ασήμαντη σε σύγκριση με την καταιγίδα των έντυπων και ψηφιακών πληροφοριών που μας κατακλύζει καθημερινά.
Σε απάντηση σε αυτή την καταιγίδα πληροφοριών, το σημειωματάριο επανέρχεται στο προσκήνιο.
Η συγγραφέας και εκδότρια Μπριάνα Σούμπερτ συνοψίζει αυτό το φαινόμενο: «Με την αφθονία των πληροφοριών που καταναλώνουμε καθημερινά, δεν είναι περίεργο που τα σημειωματάρια επανέρχονται στο προσκήνιο, καθώς αποτελούν έναν εξαιρετικό τρόπο για να ξεχωρίσουμε τις σημαντικές πληροφορίες από τις περιττές και να οργανώσουμε τις πληροφορίες που θέλουμε να θυμόμαστε».
Τα σημειωματάρια που τηρούνται με επιμέλεια προσφέρουν και άλλα πλεονεκτήματα.
Με την πάροδο του χρόνου, όπως το μάτι του καλλιτέχνη ασκείται με το σκίτσο εκ του φυσικού, έτσι και η καταγραφή στοιχείων που προέρχονται από την ανάγνωση και τη ζωή μας οξύνει την παρατηρητικότητά μας. Η επανεξέταση και ο στοχασμός πάνω σε όσα έχουμε αποθηκεύσει στο βιβλίο μας διαμορφώνει τον τρόπο σκέψης μας με διακριτικό τρόπο, επιδρώντας ακόμη και στην ηθική και πνευματική μας ζωή.
Πριν δημιουργήσουμε ένα σημειωματάριο, ωστόσο, υπάρχουν κάποια πράγματα που πρέπει να λάβουμε υπ’ όψιν.
Επιλέξτε τα κατάλληλα εργαλεία για εσάς
Εάν διαβάζετε κυρίως σε ηλεκτρονική μορφή ή εάν το χειρόγραφό σας είναι δυσανάγνωστο ακόμη και σε εσάς τους ίδιους, τότε ένα ψηφιακό σημειωματάριο είναι πιο κατάλληλο για εσάς. Μπορείτε να δημιουργήσετε το δικό σας βιβλίο μέσω ενός απλού εγγράφου ή, εάν αναζητάτε μια πιο εξελιγμένη ρύθμιση, μπορείτε να χρησιμοποιήσετε ιστοσελίδες όπως τα Notion, Obsidian ή Readwise.
Αν αποφασίσετε να τηρήσετε ένα χειρόγραφο σημειωματάριο, το γράψιμο θα σας προσφέρει μια πιο στενή και οικεία σύνδεση με ό,τι θέλετε να διατηρήσετε. Στο «Πώς να δημιουργήσετε έναν ψηφιακό ιστότοπο», ο Μάικλ Μπάρλοου επισημαίνει: «Μερικοί από τους αγαπημένους μου συγγραφείς προειδοποιούν να μην κάνετε ακριβώς αυτό που προτείνω, επειδή με την αυτοματοποίηση παραλείπετε ένα σημαντικό στοιχείο της μαθησιακής διαδικασίας: το γράψιμο και τη σκέψη. Αν και δεν διαφωνώ μαζί τους, η μεγαλύτερη πρόκληση για μένα είναι ο χρόνος. Δεν είμαι επαγγελματίας συγγραφέας».
Είναι αλήθεια ότι διατηρούμε περισσότερα από αυτά που αντιγράφουμε με το χέρι. Ο Τζάρεντ Χέντερσον, ο οποίος έχει αφιερώσει τουλάχιστον δύο επεισόδια του podcast του στα σημειωματάρια, σημειώνει: «Το γράψιμο συνδέεται με τη διατήρηση της μνήμης. […] Υπάρχει κάτι πραγματικά ισχυρό στο να το γράφεις με το χέρι».
Αν ακολουθήσετε τον δρόμο του χαρτιού και του στυλό, θα πρέπει να επενδύσετε σε ένα ανθεκτικό σημειωματάριο, το μέγεθος του οποίου σας επιτρέπει να γράφετε άνετα. Και ποιος ξέρει; Μπορεί να γεμίσετε πολλά από αυτά τα σημειωματάρια και κάποια μέρα κάποιος να βρει σε αυτά μια όαση ελπίδας και έμπνευσης.
Η οργάνωση είναι το κλειδί
Αυτό το σημείο είναι από τα πιο σημαντικά. Σχεδόν όλοι όσοι προσφέρουν συμβουλές για το πώς να ξεκινήσετε ένα σημειωματάριο τονίζουν τη σημασία ενός συστήματος οργάνωσης. Ο φιλόσοφος Τζον Λοκ [John Locke] έγραψε ακόμη και έναν οδηγό για αυτό το θέμα, που εκδόθηκε πρώτα στα γαλλικά και στη συνέχεια, το 1706, στα αγγλικά, με τίτλο «New Method of Making Common-Place Books» (Νέα μέθοδος δημιουργίας σημειωματαρίων).
Τα ψηφιακά προγράμματα προσφέρουν αυτή τη δομή, αλλά για όσους γράφουν με το χέρι σε ένα σημειωματάριο, η απλούστερη προσέγγιση είναι να δημιουργήσετε έναν πίνακα περιεχομένων με γενικές επικεφαλίδες, κάτω από τις οποίες θα καταγράφετε αποσπάσματα από όσα έχετε διαβάσει, ακούσει ή δει, συνοδευόμενα από αριθμούς σελίδων. Αν εξαντληθεί ο χώρος, αν γεμίσετε, για παράδειγμα, ένα κεφάλαιο αφιερωμένο στο θέμα του θάρρους, τότε πηγαίνετε στις αδιάθετες σελίδες στο τέλος του σημειωματαρίου και απλά ξεκινάτε ένα νέο κεφάλαιο: «Θάρρος II».
Οι κάρτες είναι επίσης καλές για την καταγραφή αποσπασμάτων και σκέψεων. Προσφέρουν την ευελιξία που λείπει από ένα δεμένο σημειωματάριο. Μπορείτε να τις οργανώσετε ανά θέμα, προσθέτοντας κάρτες όποτε χρειάζεται. Για δεκαετίες, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ρόναλντ Ρέιγκαν συμπλήρωνε κάρτες με τα «αγαπημένα του αποφθέγματα, αστεία, παραπομπές και διαχρονικές πηγές πολιτικής σοφίας».
Κανένα σύστημα δεν είναι ιδανικό για όλους, οπότε επιλέξτε αυτό που ταιριάζει σε εσάς. Ο στόχος είναι να μπορείτε να βρείτε αυτό που ψάχνετε καθώς αυξάνονται οι καταχωρίσεις σας.
Αναφέρετε την καταχώριση
Προσπαθήστε να αναφέρετε την πηγή σας. Παραδείγματος χάριν, αν έχετε καταγράψει το απόφθεγμα του Ουίνστον Τσώρτσιλ «Είναι καλό για έναν αγράμματο άνθρωπο να διαβάζει βιβλία με αποσπάσματα», γράψτε τον τίτλο του βιβλίου και τον αριθμό της σελίδας κάτω από το απόφθεγμα. Αν ένας φίλος ανοίξει την πόρτα ενός καφέ σε μια γυναίκα που κρατάει δύο μικρά παιδιά από το χέρι και της πει «Παρακαλώ, περάστε», γράψτε πότε και πού συνέβη αυτό.
Να ανατρέχετε συχνά στις σημειώσεις σας
Η συλλογή σας δεν είναι μια αποθήκη. Είναι ένα εργαλείο για περισυλλογή, έμπνευση και ανάκτηση αναμνήσεων. Έχετε το βιβλίο κοντά σας για να προσθέτετε στοιχεία και να το μελετάτε. Αυτό που έχετε γράψει μπορεί να σας προσφέρει ακριβώς τις λέξεις που χρειάζεστε μια δεδομένη στιγμή.
Μια ειδική σημείωση για τους εκπαιδευτικούς
Το να ζητάτε από τους μαθητές να κρατούν ένα σημειωματάριο μπορεί να τους βοηθήσει να αναπτύξουν τις ικανότητές τους στο γράψιμο, και είναι πιθανό να αντιγράφουν αποσπάσματα από καλά βιβλία λογοτεχνίας και ιστορίας. Αντιγράφοντας αποσπάσματα που τους αρέσουν, σε κάποιο βαθμό διδάσκουν τους εαυτούς τους. Επίσης, εξασκούν το γραφικό τους χαρακτήρα, και το υλικό που συλλέγουν μπορεί να αποτελέσει έμπνευση και για τα δικά τους δοκίμια.
Είναι όλο δικό σας
Ο βικτωριανός υπουργός, συγγραφέας και ποιητής Τσαρλς Κίνγκσλεϋ έγραψε: «Τηρήστε ένα σημειωματάριο και καταγράψτε σε αυτό όχι μόνο γεγονότα και σκέψεις, αλλά και παρατηρήσεις σχετικά με μορφές, χρώματα και τη φύση, καθώς και μικρά σκίτσα, ακόμα και όμορφων φύλλων».
Το πώς, το γιατί και το πότε θα φτιάξετε και θα τηρήσετε ένα σημειωματάριο εξαρτάται από τις δικές σας προθέσεις και επιθυμίες. Καθώς μεγαλώνει, όπως ένα λεύκωμα, γίνεται ένα είδος καθρέφτη, που αντανακλά το παρελθόν σας εμφανίζοντας τις ιδέες, τις λέξεις και τις εικόνες που σας είχαν αγγίξει κατά διαστήματα.
Όταν χρησιμοποιείται καλά, ένα σημειωματάριο δεν είναι καθόλου κοινότοπο. Είναι ένα βιβλίο αγάπης, ένα μνημείο χτισμένο από πράγματα που αγαπήσατε.
