ΙΑΠΩΝΙΑ – Στο Τσικάχο, μια κεντρική υπόγεια πλατεία στο μετρό του Σαπορό, στο Χοκάιντο, πραγματοποιήθηκε από τις 18 έως τις 21 Μαΐου 2023 η έκθεση αφίσας «Stop the CCP’s Live Organ Harvesting» («Σταματήστε τη συγκομιδή ζωντανών οργάνων από το ΚΚΚ») από την Ένωση Έρευνας Μεταμοσχευτικού Τουρισμού (TTRA) της Ιαπωνίας.
Το Τσικάχο είναι μια υπόγεια διάβαση που συνδέει δύο κύριους σταθμούς του μετρό του Σαπορό, από την οποία περνούν περισσότεροι από 60.000 άνθρωποι κάθε μέρα. Οι άνθρωποι μπορούν να υποβάλουν αίτηση για να χρησιμοποιήσουν τις πλευρές της διάβασης για δραστηριότητες όπως προώθηση εμπορευμάτων, πωλήσεις ή εκθέσεις.
Η έκθεση αφίσας «Stop the CCP’s Live Organ Harvesting» πραγματοποιήθηκε στο Τσικάχο, μια μεγάλη υπόγεια πλατεία μπροστά από το σταθμό Σαπορό στο Χοκάιντο, από τις 18 έως τις 21 Μαΐου.
Οι είκοσι αφίσες που παρουσιάστηκαν κατήγγειλαν την εγκληματική πρακτική του Κομμουνιστικού Κόμματος της Κίνας (ΚΚΚ) να αφαιρεί τα εσωτερικά όργανα ζωντανών κρατουμένων συνείδησης, οι οποίοι χρησιμεύουν ως μια αστείρευτη δεξαμενή ακόντων δοτών, κάτι που επιτρέπει στα κινεζικά νοσοκομεία να διαθέτουν τα όργανα που τους ζητούνται μέσα σε ελάχιστο σχετικά χρονικό διάστημα, αδιανόητο με τις συνήθεις διαδικασίες. Οι έρευνες που έχουν γίνει μέχρι τώρα σχετικά έχουν δείξει ότι η συντριπτική πλειοψηφία των θυμάτων είναι ασκούμενοι του Φάλουν Γκονγκ.
Χαστί Μαγκσουντί, «Παγόβουνο», 2020. Βραβείο Κοινού 2020.
Τις καθημερινές, οι περισσότεροι περαστικοί ήταν υπάλληλοι μεγάλων εμπορικών εταιρειών και φοιτητές. Τα Σαββατοκύριακα, οι οικογένειες και οι ταξιδιώτες είχαν επίσης την ευκαιρία να μελετήσουν προσεκτικά τις αφίσες και να υπογράψουν το ψήφισμα για τον τερματισμό της συγκομιδής ζωντανών οργάνων. Πολλοί νέοι τράβηξαν φωτογραφίες από την έκθεση και τις μοιράστηκαν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Αρκετοί φοιτητές ήρθαν την τελευταία ημέρα της έκθεσης. Άκουσαν προσεκτικά και έκαναν ερωτήσεις και σχόλια. Είπαν ότι η έκθεση τους έκανε να σκεφτούν σοβαρά το ζήτημα της συγκομιδής ζωντανών οργάνων και του μεταμοσχευτικού τουρισμού.
«Ελπίζω το έργο μου να βοηθήσει τους ανθρώπους να μάθουν για τη συγκομιδή ζωντανών οργάνων»
Η δεσποινίς Οχασίβα, η οποία σχεδίασε την αφίσα που κέρδισε το δεύτερο βραβείο, με τον τίτλο «Reserved» («Κρατημένα»), σπουδάζει ζωγραφική σε ένα πανεπιστήμιο του Σαπορό. Είπε ότι, όταν δημιουργούσε την αφίσα της, αναζήτησε πληροφορίες σχετικά με τις αφαιρέσεις οργάνων από ζωντανούς ανθρώπους και συγκλονίστηκε όταν διαπίστωσε ότι ούτε τα παιδιά ξεφεύγουν από αυτό το κακό.
Η δεσποινίς Οχασίβα δίπλα στο έργο της, που κέρδισε το δεύτερο βραβείο.
Έτσι αποφάσισε να χρησιμοποιήσει για το δικό της έργο το θέμα ενός παιδιού, που αντιπροσωπεύει το μέλλον της χώρας, για να εκθέσει τη σκληρότητα της πρακτικής της εξαναγκαστικής αφαίρεσης οργάνων από ζωντανούς δότες. Η ίδια ερεύνησε και επαλήθευσε προσωπικά τις τιμές των οργάνων που αναγράφονται στην αφίσα. Τα σημάδια ελέγχου με κόκκινο χρώμα και οι συγκεκριμένες ημερομηνίες δείχνουν ότι τα όργανα έχουν δεσμευτεί, στέλνοντας το μήνυμα ότι η εξαναγκαστική αφαίρεση οργάνων από ζωντανούς δότες είναι πολύ πραγματική και πολύ σκληρή.
Αντρέι, «Μη μένετε σιωπηλοί», 2020. Έπαινος 2020.
«Οι Ιάπωνες δεν γνωρίζουν πολλά για τις εξαναγκαστικές αφαιρέσεις οργάνων από ζωντανούς δότες, γι’ αυτό θέλω να τους ενημερώσω για το τι συμβαίνει μέσω του έργου μου», δήλωσε η καλλιτέχνις. «Ελπίζω ότι οι άνθρωποι θα μπορέσουν να καταλάβουν τη συγκομιδή οργάνων με μια ματιά. Ελπίζω ότι οι άνθρωποι στην Ιαπωνία και σε όλο τον κόσμο θα δώσουν μεγαλύτερη προσοχή σε αυτό το θέμα.»
Η κα Μιγιαζάβα υπογράφει ένα ψήφισμα για να υποστηρίξει τις προσπάθειες των ασκουμένων του Φάλουν Γκονγκ να σταματήσουν τη δίωξη του ΚΚΚ. Είπε ότι περισσότερο την εντυπωσίασε το έργο με τίτλο «Τουρίστας».
Η κα Χασεγκάβα είπε ότι, χωρίς το ΚΚΚ, δεν θα υπήρχε αυτό το κακό [συλλογή οργάνων], και το ίδιο ισχύει και για τον ιό COVID.
Η κα Σασακάβα, νοσηλεύτρια, πήγε κατευθείαν στο τραπέζι και υπέγραψε την αίτηση. Είπε ότι είχε ακούσει παρόμοια πράγματα εδώ και πολύ καιρό. «Αν μείνουμε με σταυρωμένα τα χέρια, απλά παρακολουθώντας, μια μέρα θα έρθει και η δική μας σειρά», είπε.
Μαριάνο Πάβεζ Σότο, «Κινέζικο φαγητό», 2020. Βραβείο κοινού 2020.
Ο κος Κούι, καθηγητής πανεπιστημίου, που είχε έρθει στο Σαπορό για επαγγελματικούς λόγους από την πόλη Ασαχικάβα, αφού άκουσε προσεκτικά τις εξηγήσεις, χαρακτήρισε αυτό που συμβαίνει «έγκλημα κατά της ανθρωπότητας». Αφού υπέγραψε την αίτηση, τράβηξε φωτογραφίες για να τις δείξει στους φοιτητές του.
Ο κος Αόκι, ο οποίος έχει επενδύσεις και επιχειρήσεις στην Κίνα, δεν είχε ξανακούσει να γίνεται λόγος για εξαναγκαστικές αφαιρέσεις οργάνων. Αφού υπέγραψε το ψήφισμα, τράβηξε μια φωτογραφία και τη μοιράστηκε στο Twitter. Αργότερα επέστρεψε και είπε ότι κάποιοι από τους επιχειρηματίες φίλους του, μεταξύ των οποίων και ορισμένοι Κινέζοι, απάντησαν στην ανάρτησή του, λέγοντας ότι γνώριζαν γι’ αυτό. Είπε ότι ήλπιζε ότι θα είχε την ευκαιρία να μάθει τι πραγματικά συμβαίνει στην Κίνα.
KMD, «Ένοχη συνείδηση», 2020.
Μπορείτε να δείτε όλες τις αφίσες της έκθεσης εδώ.
Ο ιππότης πήγαινε σπίτι του. Καθώς περνούσε από ένα επικίνδυνο και στενό ορεινό μονοπάτι, σκοτεινά όντα μάστιζαν κάθε του βήμα. Αλλά είχε αντιμετωπίσει μεγάλους τρόμους στη ζωή του και αυτοί οι δαίμονες δεν τον ενοχλούσαν.
Προχώρησε ήρεμα πάνω στο πανίσχυρο πολεμικό άλογό του, με το πιστό του κυνηγόσκυλο στο πλευρό του. Το φιδογυριστό μονοπάτι όλο και ανηφόριζε – ο ιππότης είχε πολύ δρόμο να διανύσει σε αυτό το επικίνδυνο ταξίδι.
Στο αποκορύφωμα της καλλιτεχνικής του καριέρας, ο Άλμπρεχτ Ντύρερ (Albrecht Dürer, 1471-1528) φιλοτέχνησε τρεις χαλκογραφίες, οι οποίες είναι σήμερα γνωστές ως τα κορυφαία χαρακτικά του ή «Meisterstichte». Μαζί, αντανακλούν τις πιο σημαντικές πτυχές ενός ανθρώπου – το μυαλό, το σώμα και το πνεύμα.
Το χαρακτικό «Ο Ιππότης, ο Θάνατος και ο Διάβολος» (1513) εξετάζει τις φυσικές δοκιμασίες που πρέπει να περάσει κάθε άνθρωπος στη ζωή του. ‘Οπως κάθε άνθρωπος, ο Ιππότης αναμετριέται με τα φαντάσματα του Διαβόλου και του Θανάτου που στοιχειώνουν όλους μας.
Σύμβολα του ταξιδιού της ζωής
Στα δεξιά του μπροστινού πλάνου, ακριβώς πάνω από την εμβληματική υπογραφή του καλλιτέχνη – ένα D τυλιγμένο σε ένα A – βρίσκεται ένα κρανίο memento mori πάνω σε έναν βράχο, για να μας υπενθυμίζει το αναπόδραστο του θανάτου. Κάτω δεξιά, μια σαύρα, η οποία αντιπροσωπεύει την πνευματική θέρμη μπροστά στον κίνδυνο, κινείται ανάμεσα στα πόδια του πολεμικού αλόγου του Ιππότη. Ένα κυνηγόσκυλο, που συμβολίζει την αφοσίωση, τρέχει δίπλα στο άλογο.
Λεπτομέρεια από το έργο «Ο Ιππότης, ο Θάνατος και ο Διάβολος» (1513) του Albrecht Dürer. Χαλκογραφία, 24 x 10 εκ. (Public Domain)
Ανεβαίνοντας από τα σαμπατόν (τις περικνημίδες της πανοπλίας του Ιππότη), το βλέμμα μας πέφτει σε ένα υπέροχο άλογο. Ο καλλιτέχνης επισκέφθηκε δύο φορές την Ιταλία και χρησιμοποίησε τις αναλογίες του Ντα Βίντσι για αυτή την απεικόνιση ενός αλόγου. Μπορούμε επίσης να βρούμε ομοιότητες με τα έφιππα αγάλματα του Ντονατέλλο και του Αντρέα ντελ Βερρόκιο που είδε όσο βρισκόταν στην Ιταλία.
Το ταξίδι του Ιππότη προς την πατρίδα κρύβει πολλούς κινδύνους, όχι ορατούς στα ανθρώπινα μάτια, αλλά παρ’ όλα αυτά πολύ πραγματικούς. Ο Ντύρερ δείχνει δύο σκοτεινές δυνάμεις κοντά στον Ιππότη. Η μία από αυτές, ο Θάνατος, ιππεύει δίπλα του πάνω σε ένα χλωμό άλογο. Φίδια τυλίγονται γύρω από το λαιμό του και το κεφάλι του, κάνοντάς τον μια πραγματικά τρομακτική φιγούρα. Καθώς κοιτάζει χαμογελαστός τον Ιππότη, ο Θάνατος κρατάει μια μισοάδεια κλεψύδρα για να υποδηλώσει ότι έχει περάσει η μισή ζωή του Ιππότη.
Η άλλη, ο Διάβολος, το δαιμονικό πλάσμα που ακολουθεί τον ιππότη, έχει τερατώδη εμφάνιση. Οι πολλοί πειρασμοί της ζωής – η λαιμαργία, η λαγνεία, η εξουσία και άλλοι – συμβολίζονται από το ρύγχος του δαίμονα, τα κέρατα του κριού και ένα μεγάλο κέρας φωτιάς που ξεπηδά από την κορυφή του κεφαλιού του.
Το τοπίο είναι γυμνό και βραχώδες. Οι ογκόλιθοι εκθέτουν ετοιμοθάνατες ρίζες και ρωγμές κατά μήκος της άγονης πλαγιάς. Ψηλά στο βάθος, βλέπουμε έναν οικισμό με κτίρια και ένα πλούσιο τοπίο που έρχεται σε αντίθεση με το επικίνδυνο και ζοφερό ανηφορικό μονοπάτι.
Ο Ιππότης κοιτάζει ευθεία μπροστά, με το βλέμμα στραμμένο στον προορισμό του, την ουράνια πατρίδα του. Περνά μέσα από έναν κόσμο που σαπίζει, σκοτεινό και μη βιώσιμο. Στο χέρι του κρατάει ένα λουλούδι ελπίδας που του θυμίζει τον προορισμό του.
Άλμπρεχτ Ντύρερ, «Ο Ιππότης, ο Θάνατος και ο Διάβολος», 1513. Χαλκογραφία, 24 x 10 εκ. (Public Domain)
Προστατεύοντας τον εαυτό μας
Αναφερόμενος σε αυτό το χαρακτικό, ο Τζόρτζιο Βαζάρι είχε σημειώσει ότι ο Ιππότης συμβολίζει την ανθρώπινη δύναμη – και είναι πράγματι δυνατός μπροστά σε πολλούς κινδύνους κατά τη διάρκεια του ταξιδιού της ζωής του. Ο Ιππότης προστατεύει το θνητό του σώμα με την καλύτερη πανοπλία της εποχής, την οποία ο Ντύρερ απεικονίζει με μεγαλοπρέπεια.
Σε ένα άλλο επίπεδο, πρόκειται για την εσωτερική δύναμη του ιππότη, που ο Ντύρερ απεικονίζει με εξαιρετικό τρόπο: για να νικήσει κάποιος τον αντίπαλό του, πρέπει να φορέσει την πανοπλία του Θεού. Η συγγραφέας Χέδερ Άνταμς περιγράφει την πανοπλία που αναφέρει ο Άγιος Παύλος στην επιστολή του προς τους Εφεσίους. Η κα Άνταμς «κατονομάζει κομμάτια του πραγματικού ιματισμού που φορούσαν οι πολεμιστές της εποχής και τα επαναπροσδιορίζει για χρήση στον πνευματικό πόλεμο. … Ο Παύλος εξηγεί ότι ο αγώνας μας δεν είναι τόσο φυσικός όσο πνευματικός, ενάντια στον πραγματικό μας εχθρό, τον Διάβολο».
Εδώ, ο Ιππότης έχει πλήρη επίγνωση των θανάσιμων εχθρών που αντιμετωπίζει. Ο ιππότης του Ντύρερ είναι οπλισμένος με τη ζώνη της αλήθειας για να αντιμετωπίσει τα ψέματα του διαβόλου και με τον θώρακα της δικαιοσύνης. Η περικεφαλαία του σώζει τη ζωή του όταν πέφτει στον πειρασμό και η λόγχη του καταστρέφει όσους του επιτίθενται στο ταξίδι του προς τον ουρανό.
Ένας μεγάλος χαράκτης
Εργαλεία χαλκογραφίας. (Public Domain)
Οι χαράκτες χρησιμοποιούσαν εργαλεία που απαιτούσαν τέχνη στον χειρισμό τους, αλλά μπορούσαν να παράγουν συνθέσεις με βάθος και ακρίβεια. Αυτό το χαρακτικό δείχνει την ικανότητα του Ντύρερ να χρησιμοποιεί τη γλυφή, το εργαλείο χάραξης, με διάφορες τεχνικές. Το σκοτεινό, σάπιο τοπίο, για παράδειγμα, είναι μια ευρεία επίπεδη επιφάνεια που ο Ντύρερ συνέθεσε για να δημιουργήσει βάθος για τις κύριες μορφές. Μια ποικιλία σταυροειδούς χάραξης δημιουργεί ενδιαφέρον στη χαίτη του αλόγου, στα γένια των πλασμάτων και στο δασύτριχο τρίχωμα του σκύλου. Η σκίαση αναδεικνύει τη μυϊκή μάζα του αλόγου με εξαιρετικό αποτέλεσμα.
Ζώντας στο πολιτιστικό και εμπορικό κέντρο της Νυρεμβέργης, ο Ντύρερ γνώριζε ότι η τυπογραφία μπορούσε να εξυπηρετήσει την τέχνη του. Τα πιεστήρια θα μπορούσαν να παράγουν εκτυπώσεις από τις γκραβούρες του, κάνοντας την τέχνη του διαθέσιμη σε ένα ευρύ κοινό. Τα χαρακτικά του μύησαν πολλούς στην τέχνη του και η δημοτικότητά τους αύξησε τον πλούτο του. Το Μουσείο Glessner House, το οποίο κατέχει ένα πρωτότυπο τύπωμα του «Ιππότη», δηλώνει ότι «ο Ντύρερ έφερε πραγματικά επανάσταση στη χαρακτική, καθιστώντας την μια ανεξάρτητη και αξιοσέβαστη μορφή τέχνης».
Ο Θάνατος είναι πάντα μαζί μας καθώς διανύουμε τη ζωή μας – δεν ξέρουμε πότε θα διακόψει το ταξίδι της ζωής μας. Ο Διάβολος προβάλλεται περισσότερο τον τελευταίο καιρό, ειδικά για όσους συμφωνούν ή δελεάζονται από τις θελκτικές του προτάσεις.
Το ταξίδι του Ιππότη είναι ένα ταξίδι που όλοι πρέπει να κάνουμε. Έχουμε ένα θνητό σώμα και, όπως ο Ιππότης, πρέπει να προστατεύσουμε τον εαυτό μας από κάθε είδους δαιμονικές παρεμβάσεις και απειλητικές για τη ζωή μας επιθέσεις στο δρόμο μας προς την ουράνια πατρίδα μας.
Με την εξαιρετική του δεξιοτεχνία, ο Ντύρερ παρουσίασε σκηνές γεμάτες με σύμβολα και μορφές που ζητούν από τον θεατή να σκεφτεί, να διαλογιστεί και να δράσει στη ζωή του.
Στην πρώτη εκτύπωση της εικόνας, ο Dürer ονόμασε το έργο «Reuter» ή «Καβαλάρης». Σε αυτό, όπως και στα άλλα αριστουργηματικά χαρακτικά του, ο Ντύρερ, με το μεγάλο του ταλέντο, την αυξανόμενη καλλιτεχνική του διορατικότητα και τις ανώτερες τεχνικές του ικανότητες, κατάφερε να αποδώσει την κλασική τελειότητα.
Αυτό δεν είναι ένα χαριτωμένο κουνελάκι. Εδώ βλέπουμε έναν λαγό, που η Αλίκη [στη Χώρα των Θαυμάτων] θα αποκαλούσε Μαρτιάτικο Λαγό και τον οποίο ο Αίσωπος περιέγραψε με ακρίβεια στο «Η χελώνα και ο λαγός».
Ο Άλμπρεχτ Ντύρερ (Albrecht Dürer, 1471-1528) γνώρισε και παρατήρησε αυτό το είδος λαγού στα λιβάδια της αγαπημένης του Γερμανίας. Ο λαγός της μνήμης του ήταν άγριος, δυνατός και γρήγορος. Τα μακριά, μεγάλα αυτιά του συνελάμβαναν κάθε ήχο, ιδίως αυτούς που μπορεί να σήμαιναν κίνδυνο στο λιβάδι όπου κατοικούσε. Τέτοια ζώα ήταν δύσκολο να συλληφθούν, πόσο μάλλον να ζωγραφιστούν, ελεύθερα, καθώς οι λαγοί χάνονται από το οπτικό μας πεδίο εν ριπή οφθαλμού.
Η ακουαρέλα του 1502 «Νεαρός λαγός» (με τον αρχικό τίτλο «Feldhase» ή «Field Hare»), δείχνει έναν λαγό ολοζώντανο. Αν και αυτά τα ζώα θεωρούνταν παράσιτα που κατακλύζουν τα λιβάδια, ο Ντύρερ αποδίδει τον λαγό με σεβασμό – μπορούμε σχεδόν να συναισθανθούμε τι σκέφτεται.
Λέγεται ότι για να δημιουργήσει τον πίνακα ο Ντύρερ, παρατήρησε πρώτα τον λαγό στη φύση, στη συνέχεια έκανε μελέτες ενός λαγού που είχε στο εργαστήριό του και το τελικό έργο προέκυψε από ένα μονταρισμένο δείγμα. Ο Ντύρερ παρουσιάζει τον λαγό με εκπληκτική λεπτομέρεια σε καθιστή θέση τριών τετάρτων, να κοιτάζει μπροστά. Το απλό φόντο βοηθά το μάτι να εστιάσει στην κεντρική φιγούρα, σαν να έχει τοποθετηθεί μέσα σε μια επίπεδη επιφάνεια για μελέτη. Ωστόσο, δείχνει ολοζώντανος.
Υπέροχη λεπτομέρεια
Όπως είναι τοποθετημένο, η ένταση του ζώου είναι αισθητή, γεγονός που δίνει την αίσθηση ότι ο λαγός μπορεί να φύγει από το χαρτί ανά πάσα στιγμή. Ο ιστότοπος του Τομ Γκάρνεϋ History of Art αναφέρει: «… έχουμε μια μοναδική φιγούρα χωρίς φόντο και μια τέλεια αποτυπωμένη στιγμή ακινησίας και εγρήγορσης. Ένας ήχος ή μια μικρή αλλαγή στον άνεμο και το κεφάλι θα γείρει, τα αυτιά θα τεντωθούν και ο λαγός θα έχει χαθεί».
Το μάτι του λαγού δείχνει την αντανάκλαση ενός παραθύρου, γεγονός που θα μπορούσε να υποδηλώνει ότι το έργο έγινε σε στούντιο. Μια φωτεινή πηγή στα αριστερά, εκτός οπτικού πεδίου, δημιουργεί μια απαλή σκιά στα δεξιά του λαγού. Τα μεγάλα αυτιά είναι όρθια και στραμμένα στο πλάι, σαν να προσπαθούν να συλλάβουν κάθε ήχο στο περιβάλλον του.
Ο Ντύρερ γνώριζε όλες τις τεχνικές της υδατογραφίας. Η χρήση των καφέ τόνων και αποχρώσεων, καθώς και οι κηλίδες που εφαρμόζονται με πινέλα διαφορετικού πάχους υποδηλώνουν μια γούνα από παχύ τρίχωμα που επικαλύπτεται από προεξέχουσες τρίχες. Ο καλλιτέχνης εφάρμοσε διάφορες πινελιές, μακριές, κοντές, παχιές, ελαφρές, για να απεικονίσει το πραγματικό δέρμα ενός λαγού στην άγρια φύση. Ένα σκούρο υπόστρωμα υδατοχρώματος διαμορφώνει το σώμα της φιγούρας. Το λευκό γκουάς (παχύ υδατόχρωμα) στην κοιλιά, τα μάγουλα και τις άκρες του αυτιού δένουν όμορφα με τους άλλους φυσικούς τόνους της γούνας του ζώου.
Σύμφωνα με την ιστοσελίδα Visiting Vienna: «Εκτός από την απλή, αλλά εντυπωσιακή ιδέα ότι είναι πάνω από 500 ετών, υπάρχει και η αξιοσημείωτη λεπτομέρεια: οι μεμονωμένες τρίχες, οι αποχρώσεις και τα χρώματα που συνδυάζονται για να δημιουργήσουν μια σχεδόν φωτογραφική ποιότητα στον πίνακα. Και ας μην ξεχνάμε την ακρίβεια της δομής των οστών».
Ο Ντύρερ, άνθρωπος της Βόρειας Αναγέννησης, εργάστηκε σκληρά για να τελειοποιήσει όλες τις δεξιότητές του: ζωγράφος, χαράκτης, σχεδιαστής, συγγραφέας και θεωρητικός, και ερευνητής όλων των αναδυόμενων επιστημών της εποχής του. Η μελέτη των φυσικών επιστημών, σε συνδυασμό με το εκπληκτικό καλλιτεχνικό ταλέντο του, του επέτρεψε να απεικονίζει ζώα, τόσο εξωτικά όσο και κοινά, όσο το δυνατόν πιο ρεαλιστικά και με κάθε λεπτομέρεια. Ο Ντύρερ χρονολόγησε και υπέγραψε αυτό το έργο με το εμβληματικό του Α που είναι τυλιγμένο γύρω από το D, στο κάτω μέρος του προσκηνίου.
Ο καλλιτέχνης αντλούσε έμπνευση από τα όσα έβλεπε στον κόσμο γύρω του. Είχε πει κάποτε: «Μην απομακρύνεσαι από τη Φύση … γιατί η Τέχνη έχει τις ρίζες της στη Φύση, και όποιος μπορεί να την ανασύρει, την έχει». Σε αυτό το υπέροχο πορτρέτο ενός κοινού λαγού, ο Ντύρερ απεικόνισε ένα από τα ταπεινά πλάσματα του Θεού στην πραγματική του μορφή, αποκαλύπτοντας πόσο όμορφη είναι η φύση για όσους επιλέγουν να δουν.
Άλμπρεχτ Ντύρερ, «Νεαρός λαγός», 1502. Υδατογραφία και γκουάς σε χαρτί, 25 x 22 εκ. Μουσείο Albertina, Βιέννη. (Public Domain)
Ο Ιταλός καλλιτέχνης της Αναγέννησης Αλεσσάντρο ντι Μαριάνο ντι Βάννι Φιλίπεπι είναι γνωστός σε όλους, αν και με ένα μονολεκτικό ψευδώνυμο: Μποτιτσέλλι. Μεταξύ των έργων του περιλαμβάνονται μερικοί από τους πιο διάσημους και όμορφους πίνακες, όπως η «Γέννηση της Αφροδίτης» και η «Άνοιξη».
Οι πίνακες του Μποτιτσέλλι (περίπου 1445-1510) είναι βαθιά ριζωμένοι στη συνείδηση του κοινού: Έχουν επηρεάσει τον δυτικό πολιτισμό ευρύτατα, αγγίζοντας τέχνες όπως η ζωγραφική, η μόδα, ο χορός, ο κινηματογράφος και η μουσική. Οι πίνακές του αποτελούν πόλο έλξης στα μουσεία και τις δημοπρασίες – στις αρχές του 2021, ένα μικρό πορτραίτο του Μποτιτσέλλι, που θεωρείται το καλύτερο που έχει απομείνει σε ιδιωτικά χέρια, πωλήθηκε από τον οίκο Sotheby’s έναντι του ποσού ρεκόρ των 92,2 εκατομμυρίων δολαρίων.
Η επικείμενη έκθεση με τίτλο «Σχέδια Μποτιτσέλλι», η οποία θα παρουσιαστεί αποκλειστικά στη Λεγεώνα της Τιμής του Σαν Φρανσίσκο από τις 19 Νοεμβρίου 2023 έως τις 11 Φεβρουαρίου 2024, υπόσχεται να ρίξει φως, έστω και καθυστερημένα, στα θεμέλια του εικαστικού έργου του καλλιτέχνη μέσω των σχεδίων του.
Ένας αριστοτέχνης σχεδιαστής
Σάντρο Μποτιτσέλλι, «Ο Ευαγγελισμός», περ. 1490-1495. Λάδι, τέμπερα, χρυσός και μόλυβδος σε ξύλο καρυδιάς, 50 x 62 εκ. Μουσεία Γλασκώβης, Σκωτία. (ευγενική παραχώρηση της Λεγεώνας της Τιμής)
Η έκθεση «Σχέδια Μποτιτσέλλι» είναι η πρώτη έκθεση που είναι αφιερωμένη στα σχέδια του καλλιτέχνη του 15ου αιώνα. Συγκεντρώνει από 42 δανειστικά ιδρύματα την πλειονότητα των σωζόμενων σχεδίων του και τα αντιπαραβάλει με τους πίνακές του. Θα παρουσιαστούν σχεδόν 60 έργα, από τα οποία τα 27 θα είναι σχέδια. Στόχος της έκθεσης είναι να δείξει ότι η σπουδαία σχεδιαστική ικανότητα του καλλιτέχνη ήταν αναπόσπαστο μέρος της δημιουργίας των πινάκων του και της καλλιτεχνικής του έκφρασης.
Είναι σπάνιο να σώζονται σχέδια από την Αναγέννηση. Οι λόγοι περιλαμβάνουν την εγγενή ευθραυστότητα του χαρτιού και την έλλειψη εκτίμησης για τα σχέδια ως μορφή τέχνης, ιδίως σε σύγκριση με τους πίνακες και τα γλυπτά. Σήμερα είναι γνωστά λιγότερα από τρεις δωδεκάδες σχέδια που έγιναν από τον Μποτιτσέλλι πέραν πάσης αμφιβολίας.
Μια περαιτέρω επιπλοκή που δικαιολογεί τη σπανιότητα των γνωστών σχεδίων του Μποτιτσέλλι είναι η ασυνήθιστη υφολογική του εξέλιξη, η οποία είναι πιο έντονη στα σχέδιά του απ’ ό,τι στους πίνακές του, γεγονός που δυσκολεύει τους μελετητές να αποδώσουν την πατρότητα.
Στην έκθεση «Σχέδια Μποτιτσέλλι» θα περιλαμβάνονται και πέντε σχέδια που μόλις πρόσφατα αποδόθηκαν στον καλλιτέχνη, από τον Φούριο Ρινάλντι, επιμελητή χαρακτικών και σχεδίων στα Μουσεία Καλών Τεχνών του Σαν Φρανσίσκο. Τα συμπεράσματά του βασίζονται σε τεχνική και υφολογική ανάλυση, καθώς και στη σύγκριση με τους πίνακες του ζωγράφου. Μία από τις νέες αποδόσεις είναι ένα προπαρασκευαστικό σχέδιο για τον πίνακα του Λούβρου «Η Παναγία και το Βρέφος με τον νεαρό Άγιο Ιωάννη τον Βαπτιστή». Στην έκθεση θα παρουσιαστούν τόσο το σχέδιο όσο και ο πίνακας.
Σάντρο Μποτιτσέλλι, «Η Παναγία και το παιδί με τον νεαρό Άγιο Ιωάννη τον Βαπτιστή» («Η Παναγία του Ροδόκηπου»), περ. 1468. Τέμπερα και χρυσός σε πάνελ από λεύκα, 91 x 67 εκ. Λούβρο, Παρίσι. (ευγενική παραχώρηση της Λεγεώνας της Τιμής)
Η στυλιζαρισμένη τέχνη του Μποτιτσέλλι
Γιος βυρσοδέψη, ο Μποτιτσέλλι γεννήθηκε στη Φλωρεντία. Το καλλιτεχνικό του ταλέντο αναγνωρίστηκε νωρίς και σύντομα άρχισε να εκπαιδεύεται ως μαθητευόμενος, ξεκινώντας πιθανότατα στο εργαστήριο ενός χρυσοχόου πριν σπουδάσει με γνωστούς καλλιτέχνες, μέσω των οποίων έκανε ευεργετικές διασυνδέσεις. Ο Μποτιτσέλλι ενσωμάτωσε στην τέχνη του τα διδάγματα όλων των δασκάλων του και στα μέσα της δεκαετίας του ’20 είχε το δικό του εργαστήριο. Για το μεγαλύτερο μέρος της καριέρας του, ήταν δημοφιλής και ευημερούσε.
Σάντρο Μποτιτσέλλι, «Παναγία και Βρέφος με τον Άγιο Ιωάννη τον Βαπτιστή και έξι αγγέλους που τραγουδούν», περ. 1490. Τέμπερα σε πάνελ, 170 εκ διάμετρο. Πινακοθήκη Μποργκέζε, Ρώμη. (ευγενική παραχώρηση της Λεγεώνας της Τιμής)
Ο Μποτιτσέλλι ήταν εξαιρετικά επιδέξιος στην τεχνική της τέμπερας, ενός μέσου στο οποίο οι ξηρές χρωστικές αναλύονται με ένα συγκολλητικό γαλάκτωμα λαδιού σε νερό, όπως λάδι και ολόκληρο αυγό, ή με ένα υδατοδιαλυτό μείγμα, όπως νερό και κρόκος αυγού. Ο Μποτιτσέλλι προτιμούσε την τέμπερα καθώς ήταν ένα μέσο που στέγνωνε γρήγορα. Αποφασισμένος να αποτυπώσει την ομορφιά, την αρμονία και την τελειότητα, η τέμπερα επέτρεψε στις ζωγραφισμένες μορφές του να φαίνονται φωτεινές και συμπαγείς.
Το ιδιαίτερο ύφος του χαρακτηρίζεται από έντονα περιγράμματα, διακοσμητικές γραμμές, διαφανή ρέοντα υφάσματα, πλούσια διακοσμητικά στολίδια, αρμονικές συνθέσεις και ελικοειδείς μορφές σε χαριτωμένες στάσεις.
Τα πιο χαρακτηριστικά του θέματα περιλαμβάνουν σύνθετη μυθολογική εικονογραφία, κομψές εικόνες Παναγίας και Βρέφους (Η «Παναγία και το Βρέφος με τον Άγιο Ιωάννη τον Βαπτιστή και έξι Αγγέλους που τραγουδούν» είναι ένα όμορφο δείγμα) και προσωπογραφίες που ευχαριστούσαν τους προστάτες του (ήταν ιδιαίτερα παραγωγικός σε αυτό το είδος). Μια από τις αγαπημένες συνήθειες του Μποτιτσέlλι ήταν το σχέδιο εκ του φυσικού, πρακτική που καθιερώθηκε στην αναγεννησιακή Φλωρεντία και όχι μόνο.
Η πιο δημιουργική του περίοδoς ήταν από το 1478 έως το 1490. Εκείνο το διάστημα, ο ζωγράφος εργάστηκε κυρίως στη Φλωρεντία για τους άρχοντες της πόλης, τους Μεδίκους, και τον κύκλο τους, εκτός από τον καιρό που χρειάστηκε να διαμείνει στη Ρώμη κατόπιν εντολής του Πάπα, για να φιλοτεχνήσει τοιχογραφίες στην Καπέλα Σιξτίνα.
Πολλοί από τους αριστουργηματικούς πίνακές του ήταν πιθανότατα παραγγελίες μελών της οικογένειας των Μεδίκων. Μια αριστοκράτισσα, φίλη της οικογενείας, η Σιμονέττα Βεσπούτσι, εικάζεται ότι ήταν το μοντέλο που χρησιμοποίησε ο Μποτιτσέλι για τη δημιουργία της ιδανικής γυναικείας φιγούρας σε ορισμένα από αυτά τα έργα. Ένα εξαίσιο σχέδιο στην έκθεση με τίτλο «Μελέτη γυναικείου κεφαλιού, προφίλ» είναι επίσης γνωστό ως «Η ωραία Σιμονέττα». Ένας μεγάλος αριθμός σωζόμενων σχεδίων του Μποτιτσέλlι αφορά λεπτομερείς και ποιητικές μελέτες κεφαλής. Το συγκεκριμένο σχέδιο θυμίζει έντονα έναν πίνακα του Μποτιτσέλlι, στον οποίο μια γυναίκα σε προφίλ με τα χαρακτηριστικά της Σιμονέττα φοράει ένα περιδέραιο με μια φημισμένη αρχαία καμέα, το οποίο αποτελούσε πολύτιμο αντικείμενο της καλλιτεχνικής συλλογής της οικογένειας των Μεδίκων.
Σάντρο Μποτιτσέλλι, «Μελέτη γυναικείου κεφαλιού, προφίλ», περ. 1485. Μεταλλομπογιά, λευκό γκουάς σε ανοιχτό καφέ χαρτί (recto), μαύρη κιμωλία, πένα και καφέ μελάνι, καφέ υδατόχρωμα, λευκό γκουάς (verso), 34 x 23 εκ. Μουσείο Ασμόλεαν, Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. (ευγενική παραχώρηση της Λεγεώνας της Τιμής)
Μετατόπιση προς το ιερό
Όταν η Φλωρεντία μετατράπηκε σε θεοκρατία το 1494, το ύφος και η θεματολογία του Μποτιτσέλλι άλλαξαν ριζικά. Το έργο του έγινε αυστηρό και επικεντρώθηκε αποκλειστικά σε ιερά θέματα. Το εκφραστικό σχέδιο με κιμωλία και μελάνι «Οι ευσεβείς Εβραίοι την Πεντηκοστή», το οποίο αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα αυτής της περιόδου, απεικονίζει οκτώ μορφές συγκεντρωμένες γύρω από μια κεντρική πόρτα. Πιστεύεται ότι η σκηνή αυτή χρησιμοποιήθηκε επίσης για το κάτω μισό ενός τέμπλου που σώζεται σήμερα ως ένα μεγάλο θραύσμα, που δείχνει τους αποστόλους να δέχονται το Άγιο Πνεύμα και να μιλούν σε διάφορες γλώσσες.
Σάντρο Μποτιτσέλλι, «Οι ευσεβείς Εβραίοι την Πεντηκοστή», περ. 1505. Μαύρη κιμωλία, πένα και καφέ μελάνι, καφέ υδατόχρωμα, με φώτα από λευκό γκουάς σε χαρτί, 48 x 36 εκ. Hessisches Landesmuseum Darmstadt, Γερμανία. (ευγενική παραχώρηση της Λεγεώνας της Τιμής)
Την εποχή του, ήταν τα πρώτα έργα του που συγκέντρωναν την προτίμηση του κόσμου, καθώς το μεταγενέστερο στυλ του θεωρήθηκε αυστηρό, βαρύ και αδόκιμο. Κείμενα εκείνης της περιόδου αναφέρουν ότι ο Μποτιτσέλλι έχασε την εύνοια του κοινού και καταστράφηκε οικονομικά. Ωστόσο, πρόσφατα έγινε μια επανεκτίμηση των όψιμων έργων του και η έκθεση «Σχέδια Μποτιτσέλλι» υποστηρίζει ότι αντιπροσωπεύουν μια πειραματική έκφραση. Οι μελετητές θεωρούν τώρα ότι εκείνα τα έργα προμήνυαν το ύφος που θα ακολουθούσε την Υψηλή Αναγέννηση, αυτό που είναι γνωστό ως μανιερισμός.
Ο όψιμος πίνακας του Μποτιτσέλλι «Η Ιουδήθ με το κεφάλι του Ολοφέρνη» αντανακλά τα χαρακτηριστικά του μανιερισμού, τα οποία περιλαμβάνουν επιμήκεις και υπερβολικές μορφές, μη ρεαλιστικό χρώμα, μια συνολική αίσθηση παραδοξότητας παρά τον επιφανειακό νατουραλισμό και μια μη ρεαλιστική συμπίεση του χώρου. Μπορεί κανείς να εκτιμήσει πόσο γρήγορα άλλαξε το ύφος του καλλιτέχνη, καθώς λίγα μόλις χρόνια πριν από την «Ιουδήθ με το κεφάλι του Ολοφέρνη» είχε ζωγραφίσει τον «Ευαγγελισμό» με χρήση της μαθηματικής προοπτικής, προκειμένου να δώσει την ψευδαίσθηση του τρισδιάστατου βάθους.
Σάντρο Μποτιτσέλλι, «Η Ιουδήθ με το κεφάλι του Ολοφέρνη», περ. 1497-1500. Τέμπερα και λάδι σε πάνελ, 36 x 20 x 7 εκ. Rijksmuseum, Άμστερνταμ. (ευγενική παραχώρηση της Λεγεώνας της Τιμής)
Ο επιμελητής της έκθεσης «Σχέδια Μποτιτσέλλι», ο κος Ρινάλντι, λέει: «Αυτή η έκθεση προσφέρει μια πραγματικά μοναδική ευκαιρία να δούμε και να κατανοήσουμε τη σκέψη και τη σχεδιαστική διαδικασία που οδήγησαν τον Μποτιτσέλλι στη δημιουργία των ανεπανάληπτων αριστουργημάτων του». Η έκθεση διευρύνει την κατανόησή μας για το έργο του Δασκάλου, ενώ αποδεικνύει ότι ακόμη και μετά από τόσα χρόνια είναι δυνατό να αποκομίσουμε νέες γνώσεις για έναν καλλιτέχνη της Αναγέννησης.
Η έκθεση «Botticelli Drawings» στο Legion of Honor, στο Σαν Φρανσίσκο, θα διαρκέσει από τις 19 Νοεμβρίου 2023 έως τις 11 Φεβρουαρίου 2024. Για περισσότερες πληροφορίες, επισκεφθείτε την ιστοσελίδα famsf.org.
Ο Τζον Μίλτον ήταν τυφλός όταν έγραψε τον «Απολεσθέντα Παράδεισο» το 1667. Εκκινά το ποίημά του ακολουθώντας το παράδειγμα του αρχαίου ‘συναδέλφου’ του, Ομήρου, με μια επίκληση σε μια Ουράνια Μούσα, για να του δώσει την έμπνευση να αφηγηθεί την ιστορία της ανθρώπινης αμαρτίας, επίκληση την οποία επαναλαμβάνει κατά διαστήματα. Το Έβδομο Βιβλίο ξεκινά και αυτό με μια έκκληση προς την Ουράνια Μούσα, η οποία στη συνέχεια τον επισκέπτεται και διώχνει το κακό από γύρω του και μόνο τότε του δείχνει μια αλήθεια, μια αλήθεια που θέλει να μοιραστεί με το ακροατήριό του – δηλαδή με εμάς, τους αναγνώστες.
Στο τέλος του προηγούμενου μέρος (ια΄) αυτής της σειράς, ο Αρχάγγελος Ραφαήλ αφηγείται στον Αδάμ πώς ξεκίνησε ο πόλεμος στον Ουρανό. Αναπόφευκτα, οι άγγελοι στον Ουρανό νίκησαν τους επαναστατημένους αγγέλους και τους οδήγησαν στην Κόλαση. Αφού λαμβάνει από την Ουράνια Μούσα και μοιράζεται όσα έμαθε για αυτά που συνέβησαν στον Ουρανό, ο Μίλτον ζητά από τη Μούσα να τον επαναφέρει στη Γη για να ολοκληρώσει την αποκάλυψη των γεγονότων. Η απομάκρυνση του κακού πριν ο Μίλτον συνεχίσει την ποιητική του αποκάλυψη είναι επίσης ένα θέμα που επαναλαμβάνεται στο ποίημά του.
«κύμα το κύμα κύλησαν σε όποιο μέρος βρήκαν / διέξοδο για ρυάκι. Όπου βρίσκαν αποτομιά / σα χείμαρροι χυμούσαν» * (Βιβλίο Ζ΄, σελ. 292). Χαρακτικό του Γκυστάβ Ντορέ, από την εικονογράφησή του για το βιβλίο του Τζον Μίλτον «Ο απολεσθείς Παράδεισος», 1866. (Public Domain)
Ο Θεός δημιουργεί τον κόσμο
Οι έρευνες του Αδάμ δεν τελειώνουν με τον πόλεμο στον Ουρανό. Σύμφωνα με τον Μίλτον, ο Αδάμ ρωτά τον Ραφαήλ γιατί ο Θεός δημιούργησε τον κόσμο. Ο Ραφαήλ λέει στον Αδάμ ότι ένας από τους λόγους για τους οποίους δημιουργήθηκε ο κόσμος ήταν για να αναπληρωθεί το σύμπαν με μια νέα γη, όταν οι επαναστατημένοι άγγελοι εκδιώχθηκαν από τον Ουρανό. Αυτή τη φορά, όμως, τα καινούρια, πρόσφατα δημιουργημένα ανθρώπινα όντα αυτής της γης θα έπρεπε να αποδείξουν την αξία τους προτού γίνουν δεκτά στον Ουρανό:
«Τη βλάβη εγώ μπορώ ετούτη να διορθώσω
Αν περί βλάβης πρόκειται να χάνεις τους χαμένους
Και μέσα σε μια στιγμή καινούριο κόσμο φτιάχνω
Από έναν άντρα μια φυλή αναρίθμητων να ζήσουν
Εκεί, όχι εδώ, μέχρι να αξιωθούν ν’ ανυψωθούν,
Μετά από μακρά, δοκιμασμένη υπακοή.
Τότε η γη Παράδεισος θα γίνει κι ο Ουρανός σαν γη,
Ένα Βασίλειο πια γεμάτο ατέλειωτη χαρά, ενωμένο.»
(Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Έβδομο)
Εδώ, δείχνω την αξία μου σημαίνει δείχνω υπακοή στον Θεό. Μόνο μέσω της υπακοής στον Θεό για μεγάλες χρονικές περιόδους μπορεί κανείς να αξιωθεί τον Παράδεισο. Ωστόσο, η υπακοή στον Θεό δεν επηρεάζει μόνο την ψυχή που υπακούει, αλλά επηρεάζει και τον ίδιο τον κόσμο, καθιστώντας τον αντανάκλαση του Ουρανού. Ο Θεός έχει ξεχωρίσει το καλό από το κακό ήδη από την αρχή της δημιουργίας:
«Τον Ουρανό ο Θεός δημιούργησε και ύστερα τη Γη,
Ύλη ασχημάτιστη, κενή: βαθύ σκοτάδι
Την άβυσσο εσκέπαζε: μα πάνω απ’ την υδάτινη γαλήνη
Το θεϊκό το πνεύμα απλώθηκε με μελαγχολικά φτερά
Κι έχυσε ζωτική αρετή και ζωτική θερμότητα
Σ’ όλη τη μάζα την υγρή, μα προς τα κάτω έσπρωξε
Τα κρύα, μαύρα και κολασμένα κατακάθια,
Της ζωής τους εχθρούς από τα Τάρταρα.»
(Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Έβδομο)
«και είπεν ο Θεός: “Εξαγαγέτω τα ύδατα / ερπετά ψυχών ζωσών μετά ευθηνίας γόνου. / Και έστωσαν πετεινά πετόμενα υπέρ την γην» * (Βιβλίο Ζ΄, σελ. 296). Xαρακτικό του Γκυστάβ Ντορέ, από την εικονογράφησή του για το βιβλίο του Τζον Μίλτον «Ο απολεσθείς Παράδεισος», 1866. (Public Domain)
Η «ζωτική αρετή» του Θεού εξαπλώνεται σε όλη την άψυχη, σκοτεινή άβυσσο. Αυτές οι λέξεις-κλειδιά, «ζωτική αρετή», σε αντίθεση με την άψυχη, σκοτεινή άβυσσο, αποκαλύπτουν πολλά για την πράξη της δημιουργίας στο ποίημα του Μίλτον. Ο Θεός είναι κάθε τι ενάρετο και ζωτικό. Δηλαδή, ο Θεός είναι όλα όσα είναι καλά και ωφέλιμα για τη ζωή και τη δημιουργία της. Αυτό το χαρακτηριστικό, καλό και ωφέλιμο για τη ζωή, απλώνεται πάνω σε ό,τι είναι σκοτεινό και δυσμενές για τη ζωή και το εξαγνίζει στην πορεία. Η απλή παρουσία της αγαθότητας του Θεού είναι αρκετή για να εξαλείψει ό,τι δεν είναι αγαθό.
Ο Ντορέ απεικονίζει την περιγραφή του Μίλτον για τη δημιουργία: Το φως διαχωρίζεται από το σκοτάδι και το νερό οδηγείται στη γη. Η συνύπαρξη αυτών των αντιθέτων παρέχει το ζωντανό περιβάλλον για τα πάντα, καθώς αναδύονται τα ζώα του νερού, της γης και του ουρανού.
Οι εικονογραφήσεις του Ντορέ αποκαλύπτουν δυναμικές, υψηλής αντίθεσης ερμηνείες της πληθωρικότητας της φύσης στην ανόθευτη κατάστασή της. Για παράδειγμα, η εικόνα των στίχων «κύμα το κύμα κύλησαν σε όποιο μέρος βρήκαν / διέξοδο για ρυάκι. Όπου βρίσκαν αποτομιά / σα χείμαρροι χυμούσαν»* δείχνει το νερό, που αντανακλά το φως του ουρανού, να ταξιδεύει μέσα από απόκρημνους βράχους και να πέφτει από πάνω από τα σύννεφα. Κανένα πλάσμα δεν είναι ακόμη ορατό.
Συνεχίζοντας όμως με τους στίχους «και είπεν ο Θεός: “Εξαγαγέτω τα ύδατα / ερπετά ψυχών ζωσών μετά ευθηνίας γόνου. / Και έστωσαν πετεινά πετόμενα υπέρ την γην»*, ο καλλιτέχνης μάς δείχνει πλάσματα της θάλασσας που κατοικούν ανάμεσα στα ορμητικά κύματα και πουλιά που πετούν στον ουρανό. Ακτίνες φωτός πέφτουν από τον ουρανό πάνω σε όλη τη δημιουργία. Ο Θεός το βλέπει ως καλό.
Ο Θεός δημιουργεί τους ανθρώπους
Την έκτη ημέρα της δημιουργίας, πριν αναπαυθεί, ο Θεός δημιούργησε τον άνθρωπο:
«Ανθρώπους τώρα ας φτιάξουμε, μ’ εμάς να μοιάζουν,
Ανθρώπους που θα διαφεντεύουνε τα ψάρια, τα πτηνά,
Σε θάλασσα και ουρανό κι όλα τα ζώα
Που περπατούν πάνω στη γη κι όλα όσα χάμω σέρνονται.
Και λέγοντας αυτά, εσένα έφτιαξε, Αδάμ, ω άνθρωπε,
Από της γης το χώμα και μέσα στα ρουθούνια σου εφύσηξε
Πνοή ζωής. Και τη δική Του όψη σού έδωσε,
Σ’ Εκείνον να ομοιάσεις κι έτσι έγινες μια ζωντανή ψυχή.»
(Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Έβδομο)
Από το χώμα -την ύλη- της γης, ο Θεός δημιουργεί τον άνθρωπο κατ’ εικόνα και ομοίωσή Του. Αυτό, φυσικά, υπερβαίνει την απλή εμφάνιση. Η πνοή που στέλνει ο Θεός στα ανθρώπινα όντα τούς δίνει μια ψυχή που τους δίνει ζωή, ζωή που προέρχεται από τον Ουρανό. Έχοντας σώματα από τη Γη και ψυχές από τον Ουρανό, τα ανθρώπινα όντα αποτελούν μια γέφυρα μεταξύ Ουρανού και Γης.
Με αυτόν τον ουράνιο σύνδεσμο, πρέπει να κυβερνούν τη Γη όπως τα ουράνια όντα κυβερνούν τον Ουρανό, δηλαδή με καλοσύνη προς όλα τα πράγματα στη Γη και υπακοή στον Θεό τον εν τοις ουρανοίς. Επιτυγχάνοντας αυτό, αποδεικνύονται άξιοι να αναληφθούν στον Ουρανό για να αντικαταστήσουν τους έκπτωτους αγγέλους που βρίσκονται τώρα στην Κόλαση.
Όταν ο Θεός αναπαύεται, οι άγγελοι στον Ουρανό Τον αινούν με ύμνους:
«Και τώρα μεγαλύτερος επέστρεψες
Απ’ τους αγγέλους γίγαντες. Σένα τη μέρα εκείνη
Οι κεραυνοί Σου εμεγάλυναν. Αλλά το να δημιουργείς
Είν’ σπουδαιότερο απ’ το να καταστρέφεις. … Κείνος που θέλει
Εσένα να μειώσει, ενάντια στον στόχο του, τη δύναμή Σου
Δείχνει: Και το κακό του παίρνεις Συ και από αυτό
Περσότερο καλό Συ φτιάχνεις.»
(Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Έβδομο)
Παρά τον πόλεμο που μόλις έγινε στον Ουρανό και το γεγονός ότι οι επαναστατημένοι άγγελοι εκδιώχθηκαν, ο Θεός βρήκε πώς, χρησιμοποιώντας την πράξη της δημιουργίας, να μετατρέψει αυτή την αρνητική κατάσταση σε θετική. Όσο κακό και καταστροφή κι αν Του επιφέρουν, αντιδρά μόνο με τέτοιο τρόπο ώστε το αποτέλεσμα να είναι το Καλό, γι’ αυτό και εξυμνείται.
Ο Θεός δίνει μία εντολή
Νωρίτερα, αναφέρθηκε ότι ο Θεός καθάρισε εκείνα τα πράγματα που ήταν σκοτεινά και αρνητικά προς τη ζωή πριν δημιουργήσει τον κόσμο. Αναφέρθηκε επίσης ότι ο Θεός παρείχε ένα μονοπάτι για να ανέλθουν οι άνθρωποι στον Ουρανό.
Για να αποδειχθούν άξιοι, πρέπει να περάσουν τη δοκιμασία που τους ορίζει ο Θεός. Ο Θεός τούς παρουσιάζει το Δέντρο της Γνώσης του Καλού και του Κακού και τους ζητά να μην φάνε τον καρπό του – μπορούν να απολαύσουν όλα τα δώρα της Γης, εκτός από τους καρπούς εκείνου του δέντρου:
«Τούτος ο κήπος γεμάτος είναι με του Θεού τα δέντρα,
Όλα υπέροχα στην όψη και τη γεύση.
Κι ελεύθεροι είσαστε τα ωραία φρούτα τους
Να τρώτε, όλα τα είδη που δίνει η γης,
Μια ατέλειωτη ποικιλία. Μόνο από ένα δέντρο
Που οι καρποί του δίνουν τη γνώση του Καλού και του Κακού,
Μόνο από ’κείνο δεν μπορείτε. Τη μέρα που θα τους δοκιμάσετε, θα πεθάνετε.
Ο θάνατος είναι η ποινή που ορίστηκε, γι’ αυτό προσέχετε,
Την όρεξή σας καλά να κυβερνάτε, μην τύχει κι η Αμαρτία
Έρθει ως έκπληξη, μαζί με τον μαύρο της σύντροφο, τον Χάρο.»
(Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Έβδομο)
Η κατανάλωση του καρπού δίνει στον άνθρωπο τη γνώση του κακού μαζί με τη γνώση του Θεού. Ο καρπός από αυτό το δέντρο επαναφέρει το καταστροφικό σκοτάδι που αποστρέφεται τη ζωή – φέρνει την Αμαρτία και τον Θάνατο.
Σε προηγούμενο μέρος (δ΄) αυτής της σειράς, παρουσιάσαμε την Αμαρτία και τον Θάνατο ως παιδιά του Σατανά. Φυλάνε τις πύλες της Κόλασης και περιμένουν να καταφέρει ο Σατανάς να βάλει σε πειρασμό τον Αδάμ και την Εύα.
Η φυσική κατάσταση της δημιουργίας
Το σταθερό θέμα εδώ είναι η δημιουργία μέσω της κάθαρσης του κακού. Ο Μίλτον ξεκινά υπονοώντας ότι δεν μπορεί να λάβει τις αποκαλύψεις από την Ουράνια Μούσα χωρίς πρώτα να εξαγνιστεί από το κακό. Ο Θεός καθαρίζει τον Ουρανό από τους επαναστατημένους αγγέλους για να διατηρήσει την καλοσύνη του Ουρανού και δημιουργεί μια καλή κατάσταση από μια κακή δημιουργώντας τη Γη. Πριν δημιουργήσει τη Γη, ο Θεός καθαρίζει πρώτα το κακό από το ίδιο το διάστημα.
Τα ανθρώπινα όντα δημιουργούνται κατ’ εικόνα του Θεού με ένα σώμα φτιαγμένο από γη και μια ψυχή φτιαγμένη στον Ουρανό και ενσαρκώνοντας τα χαρακτηριστικά που ευχαριστούν τον Θεό – την αρετή και την υπακοή – μπορούν να διαμορφώσουν τον εαυτό τους και τη Γη ώστε να είναι αντάξιοι του Ουρανού. Η υπακοή υποδηλώνει την εκκαθάριση όλων εκείνων των πραγμάτων που δεν ευθυγραμμίζονται με την αγαθότητα και την καλοσύνη του Θεού.
Είναι ενδιαφέρον, ωστόσο, ότι το Δέντρο της Γνώσης του Καλού και του Κακού δεν είναι το Δέντρο της Γνώσης του Κακού. Για μένα, αυτό υποδηλώνει ότι, εφόσον τα πάντα έχουν δημιουργηθεί στο πνεύμα της καλοσύνης του Θεού, το κακό δεν μπορεί ποτέ να είναι απόλυτο. Το κακό, ως κάτι που καταστρέφει αντί να δημιουργεί, πρέπει να εξαγνιστεί για να επέλθει η φυσική κατάσταση της δημιουργικότητας.
Κάθε στιγμή της κάθε ημέρας, έχουμε την ευκαιρία να εξερευνήσουμε αυτό το είδος δημιουργικότητας στη ζωή μας. Μπορούμε να δώσουμε προσοχή στην καρδιά και το μυαλό μας και να κάνουμε ό,τι καλύτερο μπορούμε για να καθαρίσουμε εκείνα τα πράγματα μέσα μας που μπορεί να είναι αντίθετα στη ζωή. Με αυτόν τον τρόπο, μπορούμε να κατευθύνουμε την καρδιά και το μυαλό μας προς την αρετή και την υπακοή στον Θεό. Μπορούμε να προσπαθήσουμε να δημιουργήσουμε καλές συνθήκες από κακές, εξετάζοντας προσεκτικά όλα τα πιθανά αποτελέσματα των πράξεών μας. Με αυτή την έννοια, καθαρίζουμε ό,τι είναι καταστροφικό και αφήνουμε να παραμείνει ό,τι είναι δημιουργικό.
Ο Γκυστάβ Ντορέ [GustavDoré, 1832-1883] ήταν ένας ιδιαίτερα παραγωγικός καλλιτέχνης του 19ου αιώνα. Εικονογράφησε με τα χαρακτικά του μερικά από τα σπουδαιότερα έργα της κλασικής Δυτικής λογοτεχνίας, περιλαμβανομένων της Βίβλου, του «Απολεσθέντα Παραδείσου» και της «Θείας Κωμωδίας». H σειρά «Ο ‘Απολεσθείς Παράδεισος’ μέσα από τα μάτια και τις εικόνες του Γκυστάβ Ντορέ» του Έρικ Μπες εμβαθύνει στις ιδέες του ποιήματος του Τζον Μίλτον που ενέπνευσαν τον Ντορέ και στις εικόνες που φιλοτέχνησε.
Μέχρι τώρα στην Epoch Times έχουν ήδη δημοσιευθεί τα πρώτα 11 άρθρα του Έρικ Μπες για την εικονογράφηση του Γκυστάβ Ντορέ στο έργο του Τζον Μίλτον «Ο απολεσθείς Παράδεισος»:
* Η απόδοση των στίχων του Μίλτον στις λεζάντες των εικόνων είναι από τη μετάφραση του Αθανασίου Δ. Οικονόμου, εκδ. Οδός Πανός, τρίτη έκδοση, Αθήνα 2015.
Ένας Γάλλος φωτογράφος με πάθος για τον ωκεανό απαθανάτισε μια εκπληκτική στιγμή, κατά την οποία τα κύματα της καταιγίδας σχηματίζουν το πρόσωπο του Ποσειδώνα, που φορώντας το αφρισμένο στέμμα του, αναδύεται από τα βάθη της θάλασσας.
Ο πρώην μηχανικός Ματιέ Ριβράν (Mathieu Rivrin), 34 ετών, είναι φωτογράφος πλήρους απασχόλησης και ζει στην κοινότητα Λαντερνώ, στο διαμέρισμα Φινιστέρ της Βρετάνης, στη βορειοδυτική Γαλλία. Τον Ιανουάριο, το Φινιστέρ τέθηκε σε κατάσταση συναγερμού λόγω πολυήμερης καταιγίδας. Ο φωτογράφος περίμενε τη σωστή στιγμή και στη συνέχεια βγήκε έξω για να φωτογραφίσει τον ωκεανό.
Κατέληξε να απαθανατίσει τον θεό της θάλασσας σε μια εκπληκτική σύγκρουση των κυμάτων που σκάνε.
(Ευγενική παραχώρηση του Ματιέ Ριβράν μέσω του Mathieu Rivrin Photographies)
«Έφτασα εκεί γύρω στις 12 το μεσημέρι. Η παλίρροια ήταν χαμηλή και τα κύματα πράγματι μεγάλα, αλλά αναμέναμε να γίνουν ακόμα μεγαλύτερα το απόγευμα», δήλωσε ο κος Ριβράν στην Epoch Times. «Γύρω στις 6 μ.μ., λίγο πριν σκοτεινιάσει, τα κύματα ήταν πολύ εντυπωσιακά. Υπήρχε μια ολόκληρη σειρά κυμάτων για 10 έως 15 λεπτά, που έπαιρναν ιδιαίτερα σχήματα. Ήταν τεράστια.»
(Ευγενική παραχώρηση του Ματιέ Ριβράν μέσω του Mathieu Rivrin Photographies)
(Ευγενική παραχώρηση του Ματιέ Ριβράν μέσω του Mathieu Rivrin Photographies)
Καθώς τα κύματα έσκαγαν στον κυματοθραύστη Λεσκονίλ, τον λιμενοβραχίονα που προστατεύει το λιμάνι και τις βάρκες του, ένα κύμα, μεγαλύτερο από τα υπόλοιπα, ξεχώρισε.
«Μόνο όταν γύρισα σπίτι ανακάλυψα αυτή την εικόνα και αυτό το πρόσωπο μέσα στο κύμα», δήλωσε ο κος Ριβράν, ο οποίος συνήθως δεν δίνει τίτλους στις φωτογραφίες του. «Ο στόχος μου είναι οι άνθρωποι να έχουν την εικόνα όλη δική τους τους, να βλέπουν αυτό που θέλουν να δουν.»
Ωστόσο, πολλοί άνθρωποι, όταν είδαν αυτή την εικόνα, επέμεναν να αποκαλούν το πρόσωπο που σχηματίστηκε «Ποσειδώνα».
«Δεν ξέρω αν θα τον αποκαλούσα εγώ ο ίδιος “Ποσειδώνα”, αλλά από τη στιγμή που το κοινό τον οικειοποιήθηκε, ένιωσα ότι ήταν φυσικό να του δώσω αυτό το όνομα», δήλωσε ο φωτογράφος.
(Ευγενική παραχώρηση του Ματιέ Ριβράν μέσω του Mathieu Rivrin Photographies)
Η μετάβαση του κου Ριβράν από τη μηχανική στη φωτογραφία ξεκίνησε πριν από 10 χρόνια, αφού τράβηξε τη φωτογραφία ενός εντόμου με μια compact φωτογραφική μηχανή στον κήπο των παππούδων του στη Βρετάνη. Τον εντυπωσίασε η «πτυχή της αποτύπωσης μιας εφήμερης στιγμής» και, ζώντας τότε στη Γκρενόμπλ, ένιωθε την ανάγκη να φωτογραφίζει τη φυσική γενναιοδωρία της Βρετάνης κάθε φορά που επέστρεφε στην περιοχή.
Σήμερα, χωρίζει τη φωτογραφία τοπίου του σε τρία μεγάλα θέματα: χειμώνας, κύματα και καταιγίδες. Ο κος Ριβράν κάνει συχνά διάκριση μεταξύ καταιγίδων και κυμάτων, διότι υπάρχουν καταιγίδες χωρίς κύματα και το αντίστροφο.
«Ακούγεται αρκετά παράδοξο», είπε, αλλά, λόγω του κυματισμού του Ατλαντικού, μια θυελλώδης καταιγίδα δεν σημαίνει πάντα μεγάλα κύματα, γι’ αυτό του αρέσει να διαχωρίζει τα δύο.
«Μια καταιγίδα έχει πραγματικά ιδιαίτερες πτυχές», είπε. «Υπάρχει η τραχιά όψη, με βροχές χαλαζιού- η όψη του ανέμου- η όψη του κρύου, αφού είναι χειμώνας- και όλες οι ακουστικές αισθήσεις με τον θόρυβο του ανέμου και τα κύματα που προσκρούουν σε βράχους ή αναχώματα.»
«Όλα αυτά πραγματικά μού αρέσουν πολύ, η πλευρά της περιπέτειας που ενυπάρχει σε μια καταιγίδα, πέρα από τη φωτογραφική πτυχή και το θέμα των κυμάτων.»
Αναλογιζόμενος την επιθυμία του να απαθανατίζει τα κύματα στη Βρετάνη, ο κος Ριβράν είπε ότι η θάλασσα πάντα τον έλκυε.
«Μεγάλωσα με τον πατέρα μου, ο οποίος ήταν ναυτικός … με μια φωτογραφία ενός φάρου εν μέσω καταιγίδας πάνω από το κρεβάτι μου», είπε. «Μια μέρα, θέλησα να τον δω με τα ίδια μου τα μάτια πηγαίνοντας εκεί για να βγάλω φωτογραφίες με άλλους φωτογράφους.»
«Στα ανοιχτά του Φινιστέρ υπάρχει η μεγαλύτερη συγκέντρωση φάρων στην Ευρώπη. … Κάθε φάρος έχει μια ιστορία, συνδεδεμένη με έναν ή περισσότερους φαροφύλακες. Πρόκειται για ιστορίες που διάβαζα όταν ήμουν μικρός.»
(Ευγενική παραχώρηση του Ματιέ Ριβράν μέσω του Mathieu Rivrin Photographies)
Το 2016, ο κος Ριβράν τράβηξε φωτογραφίες κατά τη διάρκεια της καταιγίδας Ρούζικα στους φάρους Ζυμάν και Τεβενέκ από ένα ελικόπτερο.
«Προσαρμόζομαι στις καιρικές συνθήκες», είπε. «Δεν σχεδιάζω ένα συγκεκριμένο μέρος – είναι το χαρακτηριστικό της καταιγίδας που καθορίζει πού θα πάω.»
(Ευγενική παραχώρηση του Ματιέ Ριβράν μέσω του Mathieu Rivrin Photographies)
(Ευγενική παραχώρηση του Ματιέ Ριβράν μέσω του Mathieu Rivrin Photographies)
(Ευγενική παραχώρηση του Ματιέ Ριβράν μέσω του Mathieu Rivrin Photographies)
Κατά τη διάρκεια αυτών των λήψεων, ο κος Ριβράν προσπαθεί μεν να παραμείνει ασφαλής, αλλά εξακολουθεί να απολαμβάνει τη λήψη εικόνων από την άκρη της ξηράς, καθώς αυτό του επιτρέπει να δείξει όλο το ύψος του κύματος.
«Με καλή γνώση του εδάφους, καταφέρνω να πηγαίνω σε μέρη όπου θα ήταν αδύνατο να πάω αλλιώς», δήλωσε. «Μου έχει τύχει να βραχώ από τα κύματα, αλλά ποτέ δεν παρασύρθηκα.»
Όσον αφορά τον φωτογραφικό του εξοπλισμό, ο κος Ριβράν χρησιμοποιεί full-frame mirrorless φωτογραφικές μηχανές Sony, με εστιακές αποστάσεις που κυμαίνονται από 16 έως 100mm για να καλύψει κάθε τύπο εικόνας, συμπεριλαμβανομένων των ευρυγώνιων και των κοντινών λήψεων. Μερικές φορές τα θέματά του βρίσκονται σε απόσταση μεγαλύτερη των 2 χιλιομέτρων από την ακτή. Αν επιλέξει τη σωστή στιγμή για μια λήψη και κάνει μια καλή σύνθεση, ισχυρίζεται ότι σπάνια υπάρχει ανάγκη για ρετουσάρισμα.
«Δεν χρησιμοποιώ ποτέ φλας – από τη στιγμή που είναι γκρι, δεν με ενδιαφέρει», είπε. «Αλλά η εικόνα του Ποσειδώνα με έκανε να αλλάξω λίγο γνώμη, επειδή μπορείς να τραβήξεις όμορφες εικόνες και χωρίς φως.»
Γοητευμένος από τα χρώματα της Βρετάνης, ιδίως από τις αποχρώσεις της ανατολής και του ηλιοβασιλέματος και τα τιρκουάζ νερά της, ο κος Ριβράν είχε την τύχη να απαθανατίσει το Βόρειο Σέλας στο Μον Σεν Μισέλ. Έχει ταξιδέψει και έχει παραδώσει μαθήματα φωτογραφίας με το γαλλικό πρακτορείο Photographes du Monde (Φωτογράφοι του Κόσμου), ενώ οι φωτογραφίες του από την παλίρροια στο Σεν Μαλό τον Μάρτιο του 2022, τραβηγμένες με drone εκεί όπου η θάλασσα συναντά την πόλη, μπήκαν στο περιοδικό Paris Match.
(Ευγενική παραχώρηση του Ματιέ Ριβράν μέσω του Mathieu Rivrin Photographies)
(Ευγενική παραχώρηση του Ματιέ Ριβράν μέσω του Mathieu Rivrin Photographies)
Η αναγνώριση και προώθηση της ωκεάνιας φωτογραφίας από τα παγκόσμια μέσα ενημέρωσης άλλαξε το παιχνίδι για τον κο Ριβράν και τους συναδέλφους του.
«Πριν από μερικά χρόνια, στην ακτή, ήμασταν δύο με τρεις φωτογράφοι, το πολύ, που τραβούσαν φωτογραφίες καταιγίδων και κυμάτων», δήλωσε στην Epoch Times. «Τώρα, έχει εκδημοκρατιστεί σε τεράστιο βαθμό. Το βρίσκω υπέροχο να βλέπω ανθρώπους που, αντί να μένουν στο σπίτι όταν υπάρχει καταιγίδα και άνεμοι, βγαίνουν έξω για να δουν το θέαμα στην ακτή.»
«Το να μοιράζομαι τις εικόνες μου και να κάνω τους ανθρώπους να θέλουν να έρθουν να δουν με τα μάτια τους αυτά τα τοπία, είτε πρόκειται για την καταιγίδα είτε για τα γαλαζοπράσινα νερά, είναι κάτι που με κάνει υπερήφανο.»
(Ευγενική παραχώρηση του Ματιέ Ριβράν μέσω του Mathieu Rivrin Photographies)
Για χιλιετίες, τα αρχαία ελληνικά επικά ποιήματα «Ιλιάδα» και «Οδύσσεια» έχουν επηρεάσει βαθιά αναγνώστες, μελετητές, συγγραφείς και καλλιτέχνες και θεωρούνται παγκοσμίως ως δύο από τα θεμελιώδη λογοτεχνικά κείμενα του δυτικού πολιτισμού. Η βάση και των δύο ιστοριών είναι ο Τρωικός Πόλεμος, για τον οποίο στάθηκε αφορμή η Ελένη, βασίλισσα της ελληνικής πόλης-κράτους της Σπάρτης, που εγκατέλειψε τον σύζυγό της και κατέφυγε στην Τροία με τον Πάρη, έναν πρίγκιπα της πόλης αυτής.
Η «Ιλιάδα» διαδραματίζεται στο δέκατο έτος του πολέμου που προέκυψε μεταξύ της Τροίας και των ελληνικών πόλεων-κρατών. Ο πόλεμος τελειώνει με την άλωση της Τροίας από τους Έλληνες. Η «Οδύσσεια» παρακολουθεί το πολυτάραχο ταξίδι ενός από τους Έλληνες ήρωες του πολέμου, του Οδυσσέα, βασιλιά της Ιθάκης, στο ταξίδι της επιστροφής του στην πατρίδα. Ο Οδυσσέας χρειάζεται άλλα δέκα χρόνια για να επιστρέψει στην Ιθάκη, καθώς αντιμετωπίζει με τρόπο πολυμήχανο διάφορα εμπόδια. Εν τω μεταξύ, η βασίλισσά του, η Πηνελόπη, χρησιμοποιεί τη δική της πονηριά για να αποφύγει έναν δίχως τη θέληση νέο γάμο, ελπίζοντας ότι ο σύζυγός της θα επιστρέψει μια μέρα. Και στα δύο αυτά ποιήματα, οι χαρακτήρες, οι σχέσεις και οι σκηνές τιμής, κινδύνου και πειρασμού ζωντανεύουν αριστοτεχνικά από τον ποιητή τους, τον θρυλικό Όμηρο.
«Μια ανάγνωση από τον Όμηρο» του Λώρενς Άλμα-Τάντεμα, 1885. Λάδι σε καμβά, 92 x 183 εκ. Μουσείο Τέχνης της Φιλαδέλφειας. (Public Domain)
Ο πίνακας «Μια ανάγνωση από τον Όμηρο», του Σερ Λώρενς Άλμα Τάντεμα (1836-1912), κορυφαίου καλλιτέχνη του 19ου αιώνα στη Βρετανία που ειδικεύτηκε σε κλασικές σκηνές σε ακαδημαϊκό στυλ, δείχνει μια ημι-ιστορικά ακριβή σκηνή που διαδραματίζεται προς το τέλος του έβδομου αιώνα π.Χ. Μέχρι τότε, τα λόγια του Ομήρου θα είχαν αποτυπωθεί σε πάπυρο, και στον πίνακα ένας νεαρός ποιητής στεφανωμένος με δάφνινο στεφάνι διαβάζει δυνατά τους στίχους του Ομήρου σε ένα ακροατήριο ντυμένο για μια γιορτή.
Στην αρχαία Ελλάδα, η ποίηση του Ομήρου θα τραγουδιόταν από βάρδους με τη συνοδεία λύρας. Ο Άλμα Τάντεμα περιλαμβάνει ένα αρχαίο έγχορδο όργανο παρόμοιο με λύρα, που ονομάζεται κιθάρα, στην αριστερή πλευρά του πίνακα. Τα ελληνικά γράμματα που είναι χαραγμένα σε έναν μαρμάρινο τοίχο στη δεξιά πλευρά γράφουν το όνομα του Ομήρου και δηλώνουν ότι το φανταστικό αρχιτεκτονικό σκηνικό του Άλμα Τάντεμα με θέα τη Μεσόγειο είναι αφιερωμένο στον ποιητή.
«Ο Όμηρος και ο οδηγός του» του Ουιλιάμ Αντόλφ Μπουγκερώ, 1874. Λάδι σε καμβά, 209 x 143 εκ. Δωρεά του Φρέντερικ Λέιτον, Μουσείο Τέχνης του Μιλγουόκι. (Τζων Ρ. Γκλέμπιν /Μουσείο τέχνης Μιλγουόκι)
Το κύριο χαρακτηριστικό που συνδέεται με τον Όμηρο είναι η τύφλωσή του. Η ιστορικός και συγγραφέας Ντέιζι Νταν γράφει, σε ένα δοκίμιο για το Βρετανικό Μουσείο: «Οι αρχαίοι συγγραφείς είχαν διάφορες ιδέες για το πώς έμοιαζε ο Όμηρος. Η λέξη «Όμηρος» θα μπορούσε να σημαίνει «όμηρος» στα ελληνικά, οπότε κάποιοι φαντάζονταν ότι ήταν αιχμάλωτος. Όμως «όμηρος» μπορούσε επίσης να σημαίνει «τυφλός»* και η εικόνα ενός τυφλού βάρδου αποδείχθηκε ιδιαίτερα συναρπαστική».
Ο διακεκριμένος Γάλλος ακαδημαϊκός ζωγράφος Ουίλιαμ Αντόλφ Μπουγκερώ (1825-1905) δημιούργησε τον πίνακα «ο Όμηρος και ο οδηγός του» το 1874 σε μια εποχή που η κλασική ζωγραφική ερχόταν σε σύγκρουση με ένα νέο στυλ τέχνης, το κίνημα αυτό έγινε γνωστό ως ιμπρεσιονισμός. Ορισμένοι μελετητές πιστεύουν ότι ο Μπουγκερώ ζωγράφισε αυτό το έργο ειδικά για να δείξει τα πλεονεκτήματα της παραδοσιακής ζωγραφικής και ως αντίλογο στο νέο κίνημα.
«Ελένη» του Σερ Έντουαρντ Τζων Πόιντερ, 1881. Λάδι σε καμβά, 92 x 71 εκ. Πινακοθήκη της Νέας Νότιας Ουαλίας, Σίδνεϊ. (Έντουαρντ Πόιντερ/CC BY-SA 4.0)
Σκηνές από τα ίδια τα ποιήματα έχουν απεικονιστεί σε πληθώρα πινάκων και γλυπτών, από αρχαία ελληνικά αγγεία μέχρι ρωμαϊκές τοιχογραφίες και πίνακες του 19ου αιώνα. Η Ελένη της Τροίας, το θέμα του πίνακα «Ελένη» του Σερ Έντουαρντ Τζων Πόιντερ, είναι ευρέως γνωστή ως «το πρόσωπο που προκάλεσε τον απόπλου χιλίων πλοίων», μια φράση από ένα θεατρικό έργο του Κρίστοφερ Μάρλοου. Ήταν η μεγάλη ομορφιά του αρχαίου κόσμου. Ο Πόιντερ (1836-1919) χρησιμοποίησε την ηθοποιό Λίλι Λάνγκτρι, μια από τις μεγάλες καλλονές της εποχής του, ως μοντέλο για την «Ελένη».
Ο Πόιντερ ήταν ακαδημαϊκός ζωγράφος, γνωστός για τα κλασικά θεματικά έργα του. Δημιούργησε μια σειρά ελαιογραφιών και ακουαρέλας με θέμα ηρωίδες της αρχαιότητας σε πόζες μισού μήκους. Αυτός ο τύπος σύνθεσης μπορεί να παρατηρηθεί στην «Ελένη».
Η Ελένη της Τροίας ήταν κόρη του Δία, βασιλιά των θεών, και της Λήδας, βασίλισσας της Σπάρτης, με τη Σπάρτη να είναι μια πόλη στη νότια Ελλάδα. Πολλοί μνηστήρες ήταν πρόθυμοι να την παντρευτούν, αλλά προτού παντρευτεί τον Μενέλαο, ο οποίος έγινε βασιλιάς της Σπάρτης, όλοι όσοι την διεκδικούσαν έδωσαν όρκο να παράσχουν στρατιωτική βοήθεια στον Μενέλαο, αν ποτέ του έπαιρναν την Ελένη. Ως εκ τούτου, όταν διέφυγε με τον Πάρη στην Τροία, σχεδόν 1.200 ελληνικά πλοία απέπλευσαν προς την Τροία για να διεξαγάγουν πόλεμο, όπως περιγράφεται λεπτομερώς στην «Ιλιάδα».
«Ο Οδυσσέας περιγελά τον Πολύφημο» του Τζόζεφ Μάλλορντ Ουίλιαμ Τέρνερ, 1829. Λάδι σε καμβά, 132 x 203 εκ. Εθνική Πινακοθήκη, Λονδίνο. (Public Domain)
Μια από τις πιο διάσημες αποδράσεις της «Οδύσσειας» βρίσκεται στο βιβλίο ΙΧ (9)**, όταν ο Οδυσσέας, η λατινοποιημένη εκδοχή του Οδυσσέα, ξεγελά και δραπετεύει από τον Κύκλωπα Πολύφημο, ο οποίος κρατούσε αυτόν και τους άνδρες του αιχμάλωτους σε μια σπηλιά. Ο πίνακας «Ο Οδυσσέας περιγελά τον Πολύφημο – Ομήρου Οδύσσεια» του Άγγλου ρομαντικού καλλιτέχνη Τζέι. Εμ. Ντάμπλγιου. Τέρνερ (1775-1851) θεωρείται ένας από τους σπουδαιότερους πίνακες του.
Ο Τέρνερ βασίστηκε στον πίνακα του στη μετάφραση του Ομήρου από τον Αλεξάντερ Πόουπ. Εμπνεύστηκε ιδιαίτερα από την περιγραφή του Πόουπ για τον Πολύφημο, του οποίου η τυφλή μονόφθαλμη όψη μόλις διακρίνεται στον ορίζοντα ανάμεσα στα σύννεφα στα αριστερά, ως κάτι που μοιάζει με τερατώδη ανάπτυξη σε βουνό. Στον πίνακα, ο Οδυσσέας υψώνει νικηφόρα τα χέρια του καθώς κρατά τον φλεγόμενο πυρσό με τον οποίο τύφλωσε τον Κύκλωπα. Στέκεται πάνω στο πλοίο του ντυμένος στα κόκκινα κάτω από ένα πανό παρόμοιου χρώματος.
«Η Πηνελόπη και οι μνηστήρες» του Τζων Ουίλιαμ Γουοτερχάους, 1911-1912. Λάδι σε καμβά, 130 x 188 εκ. Πινακοθήκη του Αμπερντίν, Σκωτία. (Public Domain)
Η «Οδύσσεια» αφηγείται ότι ενώ ο Οδυσσέας παλεύει με κύκλωπες σε ένα νησί και με μάγια σε ένα άλλο, η σύζυγός του Πηνελόπη, ξαδέλφη της Ελένης, πολιορκείται η ίδια, όχι από μυθικά τέρατα αλλά από πρόθυμους άνδρες μνηστήρες. Υποθέτουν ότι ο Οδυσσέας είναι νεκρός, καθώς όλοι οι άλλοι επιζώντες του Τρωικού Πολέμου έχουν επιστρέψει στις οικογένειές τους. Η πιστή Πηνελόπη πιστεύει ότι ο Οδυσσέας είναι ακόμα ζωντανός. Για να καθυστερήσει τους μνηστήρες, δηλώνει ότι θα πάρει νέο σύζυγο μόνο όταν ολοκληρώσει την ύφανση ενός σάβανου για τον πεθερό της. Μυστικά, ξηλώνει το έργο της κάθε βράδυ.
Στον πίνακα «Η Πηνελόπη και οι μνηστήρες» του Τζων Ουίλιαμ Γουοτερχάους (1849-1917), η Πηνελόπη βρίσκεται στο επίκεντρο της σκηνής, δουλεύοντας την ημέρα κάτω από άγρυπνα μάτια. Ο Γουοτερχάους ξεκίνησε την καριέρα του ως ακαδημαϊκός ζωγράφος πριν μεταβεί στο προραφαηλιτικό στυλ και ακολουθήσει λογοτεχνικά θέματα με νατουραλιστικές λεπτομέρειες, πλούσια τονική παλέτα και όμορφα γυναικεία θέματα, τα οποία μπορείτε να δείτε σε αυτόν τον μεγάλο πίνακα. Η γκαλερί Πινακοθήκη του Αμπερντίν ανέθεσε το έργο αυτό στον καλλιτέχνη στις αρχές του 20ού αιώνα, όταν η ακμή του προραφαηλιτισμού είχε προ πολλού παρέλθει. Ο κόσμος της τέχνης έβλεπε προς πιο μοντέρνες τεχνοτροπίες, όπως ο κυβισμός, αντανακλώντας μια παρόμοια ένταση με εκείνη μεταξύ του Μπουγκερώ και του ιμπρεσιονισμού.
Το έργο «η Πηνελόπη και οι μνηστήρες» είναι ένας σημαντικός πίνακας από την ύστερη καριέρα του Γουοτερχάους. Η σύνθετη σύνθεσή του αποδίδεται με ρεαλιστικές και πολύχρωμες λεπτομέρειες στην απεικόνιση μοτίβων, υλικών και υφασμάτων. Η Πηνελόπη απεικονίζεται σε προφίλ και σε δράση. Μια κλωστή στο στόμα της και μια σαΐτα στο υψωμένο αριστερό της χέρι δημιουργούν ένα φαινομενικά εργατικό ταμπλό. Στα αριστερά, δύο υπηρέτριες με τα ρέοντα φορέματά τους βοηθούν στην ύφανση του σάβανου. Στα δεξιά, τέσσερις μνηστήρες στον εξωτερικό χώρο του δωματίου της Πηνελόπης διεκδικούν την προσοχή της, αν και η ίδια τους έχει γυρισμένη την πλάτη.
Τα κοσμήματα και η λύρα, όπως είναι εμφανή σε άλλους πίνακες που συζητούνται εδώ, χρησιμοποιούνται σε αυτό το πλαίσιο για να αποσπάσουν μια απάντηση από αυτήν. Ένα τμήμα του τοίχου κάτω από τους μνηστήρες έχει ένα διακοσμητικό διάζωμα που απεικονίζει μια σκηνή μάχης, ίσως μια πρόγευση του τρόπου με τον οποίο ο Οδυσσέας θα επιστρέψει και θα νικήσει τους επίδοξους αντικαταστάτες του.
Ο Όμηρος και τα ποιήματά του μιλούν μέσα από ένα χάσμα σχεδόν 3.000 ετών για να φτάσουν σε ένα ακόμα δεκτικό αναγνωστικό κοινό. Αυτά τα υποδειγματικά έργα τέχνης από τον 18ο έως τον 20ό αιώνα, επίσης διατηρημένα κομμάτια της ιστορίας, ζωντανεύουν με τρόπο ζωντανό και απτό τον Όμηρο και τις αρχαίες ιστορίες του.
Από τις 16 Σεπτεμβρίου έως τις 8 Οκτωβρίου, οι Αθηναίοι θα έχουν την ευκαιρία να επισκεφθούν την έκθεση «Παραδοσιακή λευκαδίτικη βελονιά και σύγχρονη εικαστική δημιουργία» στο Μουσείο Λαϊκής Τέχνης και Παράδοσης «Αγγελική Χατζημιχάλη», στην Πλάκα.
Πρόκειται για μοναδική έκθεση, που «ταξίδεψε» από την πανέμορφη Λευκάδα, όπου είχε παρουσιαστεί το περασμένο φθινόπωρο (26/11 έως 9/12/22/2022) , που συνδιοργανώνεται από τον Οργανισμό Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας Δήμου Αθηναίων (ΟΠΑΝΔΑ) και το Πνευματικό Κέντρο Δήμου Λευκαδίων. Η αθηναϊκή εκδοχή που επίκειται είναι εμπλουτισμένη με κεντήματα και λαογραφικά στοιχεία της λευκαδίτικης παράδοσης, εκτός των σύγχρονων δημιουργιών των εμπνευσμένων από την καρσάνικη βελονιά – την παραδοσιακή κεντητική τέχνη του νησιού- που συμμετείχαν στην πρωτότυπη έκθεση της Λευκάδας.
Η επίσημη εκδήλωση για την έκθεση θα γίνει το Σάββατο 16 Σεπτεμβρίου, στις 19:00.
Από το αρχείο της Μαυρέττας Αρβανίτη
«Οι δράσεις για την “καρσάνικη” λευκαδίτικη βελονιά ξεκίνησαν από τη Λευκάδα το 2022 και περιελάμβαναν ανοιχτό κάλεσμα καλλιτεχνών, συμπόσιο καλλιτεχνών, ημερίδα και έκθεση έργων σύγχρονης τέχνης. Όλες αυτές οι δράσεις ενισχύθηκαν με την οικονομική υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού και τιμήθηκαν με την αιγίδα του. Το ενδιαφέρον κοινού και καλλιτεχνών ήταν έντονο και οι δράσεις είχαν μεγάλη επιτυχία. Την ίδια εποχή, με πρωτοβουλία της προέδρου του ΟΠΑΝΔΑ Νίκης Αραμπατζή, που είναι Λευκαδίτισσα, ήρθε η πρόταση να παρουσιαστούν καρσάνικα κεντήματα στον χώρο του Μουσείου Λαϊκής Τέχνης “Αγγελική Χατζημιχάλη”. Κάπως έτσι γεννήθηκε η ιδέα να μεταφερθεί η έκθεση σύγχρονων δημιουργών στο Μουσείο μαζί με κεντήματα αυτή τη φορά και πολλά άλλα λαογραφικά στοιχεία. Μεγάλη τιμή, αλλά και ευθύνη για το Πνευματικό Κέντρο Δήμου Λευκαδίων αυτή η συνδιοργάνωση – για εμένα προσωπικά διπλό το βάρος, καθώς εκτός από αντιπρόεδρος του Πνευματικού Κέντρου έχω και την επιμέλεια της έκθεσης», δήλωσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η Χαρά Σαΐτη, εικαστικός, επιμελήτρια και των δύο εκθέσεων (στην Αθήνα μαζί με τη Σταυρούλα Πισιμίση, Διευθύντρια του Μουσείου Λαϊκής Τέχνης και Παράδοσης «Αγγελική Χατζημιχάλη»).
Οι δυο επιμελήτριες κατάφεραν να εντάξουν στην έκθεση της Αθήνας νέα στοιχεία, τόσο από την παράδοση της Λευκάδας όσο και σύγχρονα εικαστικά έργα, στο απαιτητικό περιβάλλον του Μουσείου, ακολουθώντας μια πρωτοποριακή μουσειολογική προσέγγιση, που ενώνει το παλιό με το καινούργιο, προβάλλοντας την παράδοση μέσα από τη σύγχρονη αισθητική. «Πρόκειται για έναν καταπληκτικό χώρο. Μάλιστα θυμάμαι ότι και ως φοιτήτρια Ιστορίας της Τέχνης είχα ασχοληθεί διεξοδικά με την αρχιτεκτονική του κτίσματος, που συνδυάζει παραδοσιακά στοιχεία από όλη την Ελλάδα με μια μοντέρνα αρχιτεκτονική αντίληψη. Έτσι, λοιπόν, αποδείχθηκε ο καλύτερος χώρος για να φιλοξενήσει αριστουργήματα της λευκαδίτικης παράδοσης μαζί με σύγχρονα εικαστικά έργα», τονίζει η κ. Σαΐτη για την επιλογή του Μουσείου Λαϊκής Τέχνης και Παράδοσης «Αγγελική Χατζημιχάλη» του δήμου Αθηναίων, που αναδεικνύει με άριστο τρόπο τον γόνιμο διάλογο μεταξύ κεντημάτων, εικαστικών έργων και μόνιμων συλλογών.
Στο πλαίσιο της έκθεσης, εκτίθενται αυθεντικά δείγματα κεντημάτων «καρσάνικης βελονιάς», καθώς και σύγχρονες δημιουργίες εμπνευσμένες από την παραδοσιακή λευκαδίτικη κεντητική τεχνική. Τι έκανε στην ίδια περισσότερο εντύπωση από αυτή τη «συνομιλία» του χτες με το σήμερα;
«Πρόκειται για μια αληθινή αποκάλυψη! Όταν είχα ξεκινήσει να δουλεύω πάνω σε αυτήν την ιδέα, ποτέ δεν είχα φανταστεί αυτό το αποτέλεσμα! Τα κεντήματα έντυσαν τον απαιτητικό χώρο του Μουσείου με τη φινέτσα και τη χάρη τους. Τα έργα προσαρμόστηκαν στο νέο περιβάλλον τους και εντάχθηκαν με αφοπλιστική φυσικότητα στον χώρο, δίνοντας την εντύπωση ότι αποτελούν μέρος του. Έχει κανείς την εντύπωση ότι το ένα συμπληρώνει το άλλο, ότι το ένα είναι συνέχεια του άλλου, μια ιστορική και καλλιτεχνική αδιάσπαστη πορεία στον χρόνο, μέσα από τον ανθρώπινο μόχθο, την έμπνευση, τη φαντασία.»
Ένας από τους εσωτερικούς χώρους του Μουσείου Λαϊκής Τέχνης και Παράδοσης «Αγγελική Χατζημιχάλη» στην Πλάκα.
«Σημαντική η συμβολή της Διευθύντριας του Μουσείου Σταυρούλας Πισιμίση, που γνωρίζει άριστα την αισθητική και τις απαιτήσεις του χώρου. Τελικό αποτέλεσμα, μια πρωτότυπη μουσειολογική προσέγγιση, που νομίζω είναι καινοφανής και πρωτοπόρος για τα ελληνικά δεδομένα. Ίσως για πρώτη φορά η παράδοση συνομιλεί με το σήμερα και αξιοποιείται με σεβασμό και βλέμμα στο μέλλον. Μεγάλη εντύπωση μου έκανε, επίσης, η συμμετοχή εικαστικών από όλη την Ελλάδα και όχι μόνο από τη Λευκάδα, που συγκινήθηκαν και εμπνεύστηκαν από την ιστορία, τη μορφή, την τεχνική και τις ιστορικοκοινωνικές επεκτάσεις του λευκαδίτικου παραδοσιακού κεντήματος», τονίζει η κ. Σαΐτη στο ΑΠΕ-ΜΠΕ.
Προσθέτει επίσης τις θερμές ευχαριστίες της προς «τη Νίκη Αραμπατζή για την πρωτοβουλία και την πρόταση συνδιοργάνωσης, τη Σταυρούλα Πισιμίση για τη συνεπιμέλεια, το προσωπικό του ΟΠΑΝΔΑ και του Μουσείου Λαϊκής Τέχνης “Αγγελική Χατζημιχάλη” για την αμέριστη βοήθεια, καθώς και τους καλλιτέχνες για την ανταπόκριση και την εμπνευσμένη συμμετοχή». Επίσης ευχαριστεί «για τη γενναιοδωρία και την εμπιστοσύνη τους, τις άξιες κεντήστρες που εμπιστεύτηκαν τα έργα των χειρών τους στα χέρια μου κι έγιναν έτσι πρέσβειρες του λευκαδίτικου πολιτισμού: Ρένα Κατηφόρη, Αναστασία Γλένη, Μαρία Ραυτοπούλου, Πάτρα Αργύρη, και οικογένεια Μπένου».
Όλα τα κορίτσια του χωριού κεντάνε πλέον και δημιουργούνται έτσι εκατοντάδες – ή και χιλιάδες – αριστουργήματα που, κατά κύριο λόγο, προστίθενται στα προικιά των κοριτσιών. (ellas2.wordpress.com)
Η παρουσίαση διαρθρώνεται σε δύο ενότητες, οι οποίες αναπτύσσονται στους μουσειακούς χώρους με τις μόνιμες συλλογές αντικειμένων λαϊκής τέχνης. Στην πρώτη ενότητα της έκθεσης παρουσιάζονται χαρακτηριστικά δείγματα κεντημάτων «καρσάνικης βελονιάς», της παραδοσιακής λευκαδίτικης κεντητικής τεχνικής, τεκμηριωμένης το 2019 στον κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας, υπό την αιγίδα της UNESCO. Στη δεύτερη ενότητα εκτίθενται 30 σύγχρονα εικαστικά έργα τέχνης νέων καλλιτεχνών, εμπνευσμένα από την καρσάνικη βελονιά.
Η καρσάνικη βελονιά πιθανόν έχει τις καταβολές της στην περίοδο της Ενετοκρατίας στα Επτάνησα (14ος-18ος αιώνας), ωστόσο στη Λευκάδα απέκτησε αναγνωρίσιμο ύφος. Τα μοτίβα του καρσάνικου κεντήματος διακρίνονται για την αυστηρότητα, την ισορροπία και τη δωρικότητα των συνθέσεων, την αυτοσυγκράτηση των χρωματικών επιλογών, την εσωτερική αρμονία των γεωμετρικών αντιθέσεων, την αρχιτεκτονική ποιητική διάσταση, τις ευφάνταστες παραλλαγές και τη συμμετρία και λεπτότητα της σύλληψης μέσα από την έκφραση της λαϊκής ψυχής.
Στο ίδιο πλαίσιο κινούνται και τα σύγχρονα εικαστικά έργα, καθώς δημιουργήθηκαν μέσα από τη διαδικασία της αλληλεπίδρασης τόσο μεταξύ των δημιουργών όσο και με την τοπική κοινωνία. Οι καλλιτέχνες κατανοούν, εμπνέονται, ερμηνεύουν και διερευνούν τη σχέση της σύγχρονης τέχνης με την παραδοσιακή χειροτεχνία, διεισδύουν στα μυστικά της σύνθεσης, ανακαλύπτουν σχέσεις και αναλογίες με μορφές και στοιχεία της φύσης, υπογραμμίζουν συσχετισμούς με άλλους πολιτισμούς και άλλες εποχές, προσπαθούν να ισορροπήσουν την σύγχρονη τεχνολογία με την προβιομηχανική πρακτική, παρουσιάζοντας έναν ενδιαφέροντα διακαλλιτεχνικό και γόνιμο προβληματισμό.
Έργο της Μαρίας Ματάλα για την έκθεση «Παραδοσιακή λευκαδίτικη βελονιά και σύγχρονη εικαστική δημιουργία». (mariamatala)
Στην έκθεση δίνεται, τέλος, έμφαση στις καινοτόμες, βιώσιμες και ολοκληρωμένες προτάσεις από νέους που δραστηριοποιούνται στους τομείς του κοσμήματος, της ένδυσης, της υπόδησης, του interior design κλπ, οι οποίοι με σεβασμό στην παράδοση καταφέρνουν να την επανεντάξουν στη σύγχρονη καθημερινότητα. Στην έκθεση συμμετέχουν οι Γιάννα Αλεξοπούλου, Ρένα Ανούση-Ηλία, Κωνσταντία Βλαχίδου, Γιάννης Βρακάς, Μαρία Γενιτσαρίου, Μαρία Γεωργιάδη, Έλενα Γκώγκου, Χριστίνα Δημητρά, Σπυριδούλα Ζαβιτσάνου, Δήμητρα Κανέλλη, Βάλια Καραπιδάκη, Ελένη Κατηφόρη, Βασιλική Κολιπέτσα, Σοφία Κουκουλιώτη, Μάριος Λουριδάς, Ιωάννα Μαργέλη, Μαρία Ματάλα, Δημήτρης Νικολούλιας, Χρήστος Παλαμίδης, Λίνα Παπαγεωργίου, Μαρίνα Παπαδημητρίου, Χαρά Σαΐτη, Μαρία Στραγαλινού, Κωνσταντίνα Συλίκου, Καίτη Τουρτούρα, Ξανθή Τουτουντζόγλου, Καίτη Τσαβαρή, Ανδρέας Τσάλας, Στέλιος Τσιμογιάννης, Κυριακή Χριστακοπούλου, Ελευθερία Λογοθέτη από την οικοτεχνία «Ελίχρυσο» και Γεωργία Καψοκώστα από τη «ΛΕVKA».
Με τις συγκινητικές, μαγευτικές και εντυπωσιακές φωτογραφίες τους, οι νικητές του BigPicture 2023 παρουσιάζουν πολλές διαφορετικές πτυχές της άγριας ζωής της Γης, που μπορεί να περιλαμβάνουν ή όχι την ανθρώπινη παρουσία, αναδεικνύοντας την ομορφιά και τον πλούτο του πλανήτη μας.
Ξεχωρίζοντας ανάμεσα σε περισσότερες από 7.300 συμμετοχές από περισσότερες από 58 χώρες από όλο τον κόσμο, οι βραβευμένες εικόνες του διαγωνισμού περιλαμβάνουν σκηνές όπως ένα μοναχικό κογιότ που απαθανατίστηκε την ώρα που διασχίζει μια γέφυρα μια ήσυχη νύχτα στο Σικάγο, μια μαύρη αρκούδα που ακουμπάει στα κάγκελα της βεράντας ενός ζευγαριού, μόλις ένα μέτρο μακριά από τον φωτογράφο, και μια απλά εξαίσια λήψη ενός πουλιού που ξαφνιάστηκε από ένα μικρό ψάρι, το οποίο είχε βάλει στο μάτι και το οποίο κυνήγησε έξω από το νερό ένα μεγαλύτερο ψάρι.
Ο διαγωνισμός, τον οποίο διοργανώνει η Ακαδημία Επιστημών της Καλιφόρνια, διεξάγεται για 10η χρονιά.
«Το BigPicture καθιερώθηκε με την πεποίθηση ότι η φωτογραφία είναι ένα από τα πιο ιδιαίτερα και ισχυρά μέσα που μπορούν να συνδέσουν τους ανθρώπους με τον φυσικό κόσμο», ανέφερε σε δήλωσή της η Ρόντα Ρούμπινσταϊν, καλλιτεχνική διευθύντρια της Ακαδημίας και συνιδρύτρια του BigPicture.
Κατά την τελευταία δεκαετία, είπε η κα Ρούμπινσταϊν, έχει αποδειχθεί επανειλημμένα ότι άνθρωποι από όλο τον κόσμο αντλούν «έμπνευση, ελπίδα, ομορφιά και δύναμη» από τις εικόνες που μοιράζονται.
Μια από τις πιο συγκινητικές εικόνες του διαγωνισμού ήταν το πορτρέτο που τράβηξε ο Ντάγκλας Γκάιμσι, φωτορεπόρτερ για τη διατήρηση της άγριας ζωής, που δείχνει ένα ορφανό μωρό γουόμπατ (φασκωλόμυ) στην αγκαλιά μιας νεαρής φοιτήτριας της κτηνιατρικής. Το κοντινό αυτό πλάνο, με τίτλο «Nose-to-Nose» (Μύτη με μύτη) τραβήχτηκε σε ένα καταφύγιο νυχτερίδων στη Βικτώρια της Αυστραλίας και απεικονίζει την τρυφερή στιγμή που η φοιτήτρια ακουμπά τη μύτη της πάνω σε εκείνη ενός γυμνού ακόμα μωρού φασκωλόμυ, του οποίου η μητέρα είχε σκοτωθεί από αυτοκίνητο.
Ο κος Γκάιμσι, ο οποίος παρακολουθούσε τη φοιτήτρια να ταΐζει με μπιμπερό τον 4 μηνών Τζόι, είπε ότι το ζωάκι απολάμβανε ιδιαιτέρως αυτή την πολύτιμη στιγμή της επαφής που είχε με τη φοιτήτρια.
Ένα άλλο συγκινητικό πορτρέτο στην κατηγορία Άνθρωπος/Φύση ήταν και η συμμετοχή του Πορτογάλου Μάρκους Βέστμπεργκ, ο οποίος ταξίδεψε σε ένα καταφύγιο πρωτευόντων θηλαστικών στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, όπου γυναίκες φροντίζουν ορφανούς χιμπατζήδες με απίστευτη τρυφερότητα.
Πολλές από αυτές τις γυναίκες, οι οποίες ταΐζουν, αγκαλιάζουν και βοηθούν στην αποκατάσταση των χιμπατζήδων, ήταν θύματα σεξουαλικής κακοποίησης και η εργασία με τα ορφανά ζώα τούς προσφέρει τόσο απασχόληση όσο και παρηγοριά. Σε αυτόν τον ασφαλή, θεραπευτικό χώρο, παρατήρησε ο κος Βέστμπεργκ, οι νεαροί χιμπατζήδες συμπεριφέρονται όπως τα ανθρώπινα παιδιά: γίνονται παιχνιδιάρηδες, σκανταλιάρηδες και ευάλωτοι.
Μια θεαματική συμμετοχή με τίτλο «Life on the Edge» (Ζωή στα όρια) ήταν αυτή του Αμίτ Εσέλ, που απεικονίζει δύο αγριοκάτσικα Νουβίας την ώρα που παλεύουν στην άκρη ενός απότομου γκρεμού στην έρημο Ζιν του Ισραήλ.
Νικήτρια στην κατηγορία Χερσαία Άγρια Ζωή αναδείχθηκε η Ντονγκλίν Τζόου με τη φωτογραφία «Spotted» («Με βούλες», αλλά και «Εντοπισμένος»), την οποία τράβηξε ψηλά στο οροπέδιο του Θιβέτ και στην οποία έχει συλλάβει μια λεοπάρδαλη του χιονιού την ώρα που ετοιμάζεται να ορμήσει σε μια γάτα του Πάλλας (ή μανούλ).
Η κα Τζόου είχε περάσει μέρες παρακολουθώντας τη μητέρα γάτα να ταΐζει τα 2 μηνών γατάκια της και έβαλε τα κλάματα στο θέαμα της λεοπάρδαλης του χιονιού που της πήρε τη ζωή. Δείχνοντας συμπόνια, η φωτογράφος, ο οδηγός της και οι δασοφύλακες πέρασαν τις επόμενες τρεις εβδομάδες φυλάσσοντας και ταΐζοντας τα τρία ορφανά γατάκια μέχρι να είναι έτοιμα να ζήσουν μόνα τους.
Πολλές από τις βραβευμένες εικόνες του διαγωνισμού αφηγούνται μια ιστορία, τόσο για το ταξίδι του φωτογράφου που τις αποτύπωσε όσο και για την ίδια τη φύση. Ενώ ορισμένες μοιράζονται τον αγώνα για επιβίωση σε σκληρά περιβάλλοντα με θηρευτές, άλλες αφηγούνται την ιστορία ενός οικοσυστήματος που απειλείται.
Στην κριτική επιτροπή συμμετείχαν η πρόεδρος της κριτικής επιτροπής και διάσημη φωτογράφος άγριας ζωής Σούζι Έστερχας (Suzi Eszterhas), η διεθνής photo editor Σόφι Στάφορντ (Sophie Stafford) και οι βραβευμένοι φωτογράφοι και κινηματογραφιστές της φύσης και της προστασίας του περιβάλλοντος Diana Caballero Alvarado, Gunjan Menon, Susan Middleton, Cristina Mittermeier και Ami Vitale.
Το Μεγάλο Βραβείο απονεμήθηκε στον Κόρεϋ Άρνολντ (Corey Arnold), επαγγελματία ψαρά και φωτογράφο από την Ουάσιγκτον των Ηνωμένων Πολιτειών, για την εκπληκτική σειρά φωτογραφιών του με τίτλο «Cities Gone Wild». Η σειρά απεικονίζει τους τρόπους με τους οποίους τρία είδη άγριων ζώων (κογιότ, ρακούν και μαύρες αρκούδες) μαθαίνουν εξαιτίας της αυξανόμενης αστικοποίησης όχι μόνο να επιβιώνουν, αλλά και να ευημερούν δίπλα στον άνθρωπο.
Τα βραβεία του φετινού διαγωνισμού περιελάμβαναν χρηματικά έπαθλα ύψους 11.000 δολλαρίων, ενώ και οι 49 εικόνες που αναδείχθηκαν θα παρουσιαστούν στην ετήσια έκθεση φωτογραφίας BigPicture, η οποία αναμένεται να εγκαινιαστεί στις 6 Οκτωβρίου στην Ακαδημία Επιστημών της Καλιφόρνια στο Σαν Φρανσίσκο.
Το «Regeneration» (Αναγέννηση) του Miquel Angel Artús Illana ήταν ο νικητής στην κατηγορία Τοπίο, Υδατογραφίες και Χλωρίδα. (ευγενική παραχώρηση του Διαγωνισμού Φωτογραφίας Φυσικού Κόσμου BigPicture και της bioGraphic)
Animation ή «τέχνη της εμψύχωσης»: μια τέχνη με πλούσια ιστορία, που συνδυάζει τις εικαστικές τέχνες με τον κινηματογράφο και τη μουσική, αλλά και την τεχνολογία, παρέχοντας μοναδική ποικιλία εκφραστικών μέσων στους δημιουργούς, που μπορούν να συνδυάζουν το παιχνίδι και τη διασκέδαση με την τέχνη, την ποίηση και τα βαθιά μηνύματα.
Το Φεστιβάλ Animation Animasyros επιστρέφει στη Σύρο και φέτος, από τις 26 Σεπτεμβρίου έως την 1η Οκτωβρίου, για 16η συνεχή χρονιά, με ένα πλούσιο πρόγραμμα προβολών, συζητήσεων και παράλληλων εκδηλώσεων. Έναν από τους βασικούς πυλώνες του Φεστιβάλ αποτελούν, ακόμη μία χρονιά, τα εκπαιδευτικά εργαστήρια που φέτος αντλούν έμπνευση από την κεντρική θεματική του Φεστιβάλ «Animation και Αρχαία Ελλάδα».
Προβολές με έμφαση στο λατινικό και το πολωνικό animation
Αναγνωρίζοντας τη σημαντική θέση της δημιουργικής βιομηχανίας animation στην Ιβηρική χερσόνησο και της άνθησης που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια και στη Λατινική Αμερική, το ANIMASYROS παρουσιάζει ένα ευρύ αφιέρωμα στις χώρες αυτές, με τίτλο La Animaciόn Iberoamericana, με 5 ταινίες μεγάλου μήκους και προγράμματα ταινιών μικρού μήκους που επιμελούνται τα συνεργαζόμενα φεστιβάλ Animac Lleida από την Ισπανία και Cinanima από την Πορτογαλία. Τα προγράμματα αυτά θα παρουσιαστούν πριν από το ANIMASYROS στο Διεθνές Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους Δράμας. Το αφιέρωμα La Animaciόn Iberoamericana, ολοκληρώνεται με ένα σύγχρονο και αντιπροσωπευτικό πρόγραμμα ταινιών μικρού μήκους επιμέλειας του ANIMASYROS καλλιτεχνών από τη Λατινική Αμερική.
Έτσι, στο πλαίσιο του αφιερώματος, θα έχουμε την ευκαιρία να δούμε την βραβευμένη με Goya γαλλο-ισπανική ταινία Unicorn Wars του Alberto Vázquez σε πανελλαδική πρεμιέρα, το Mironins, μία ταινία που ζωντανεύει έργα του διάσημου Ισπανού ζωγράφου Joan Miró και που θα αγαπήσουν σίγουρα οι μικροί – αλλά και όχι μόνο! – φίλοι του Φεστιβάλ παρουσία του σκηνοθέτη Mikel Mas Bilbao, τη σουρεαλιστική La Otra Forma του Diego Felipe Guzman από την Κολομβία και τη νέα ταινία του προτεινόμενου για Όσκαρ Alê Abreu, Perlimps, σε συνεργασία με το Φεστιβάλ Αρχαίας Ολυμπίας για παιδιά και νέους.
Το ANIMASYROS 2023 παρουσιάζει, ακόμη, ένα αφιέρωμα στην πολωνική σκηνή animation, στο οποίο θα έχουμε την ευκαιρία να δούμε τις 17 καλύτερες σπουδαστικές ταινίες των τελευταίων ετών, σε συνεργασία με το Φεστιβάλ Etiuda & Anima της Κρακοβίας.
Εκπαιδευτικά προγράμματα για όλους
Με την καθοδήγηση έμπειρων εκπαιδευτών από την Ελλάδα και το εξωτερικό, παιδιά, έφηβοι, ενήλικες, ΑμεΑ, αλλά και οι αγαπημένοι μας «βετεράνοι» ζωντανεύουν κυκλαδικά ειδώλια, γίνονται αρχαιολόγοι, αποδομούν και φέρνουν στο σήμερα αρχαίους μύθους.
Πιο αναλυτικά, ο ταλαντούχος animator Ρέμκο Πόλμαν και η αναγνωρισμένη παραγωγός Γιαντιένε ντε Κρόον (Ολλανδία) παρουσιάζουν το εργαστήριο «Cutting up the Myths» για ενήλικες. Για τρία πρωινά, οι συμμετέχοντες – άτομα με ή και χωρίς εμπειρία στα κινούμενα σχέδια – παίζουν, κόβουν, συνθέτουν και χρησιμοποιώντας την τεχνική του cut-out animation εκσυγχρονίζουν και ζωντανεύουν με τον δικό τους τρόπο τους αρχαίους μύθους.
Ιδιαίτερα ενδιαφέρον προβλέπεται το εκπαιδευτικό πρόγραμμα του Animasyros 2023, όμως, και για τους μικρούς φίλους του Φεστιβάλ. Στο διήμερο εργαστήριο «Ξεθάβοντας την αρχαιότητα» με εισηγητή τον animator Αγησίλαο Ρόμπολα, τα παιδιά εξοικειώνονται με τις τεχνικές του stop-motion και του sand animation, γίνονται για λίγο αρχαιολόγοι και δίνοντας ζωή στην άμμο αποκαλύπτουν σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα της αρχαίας Ελλάδας.
Στο εργαστήριο «Sands of Time» για εφήβους, μαζί με τον ανερχόμενο και πολλά υποσχόμενο animator Νικολά Φατούχ (Λίβανος), οι συμμετέχοντες περιπλανώνται στον κόσμο των κινουμένων σχεδίων για μια αξέχαστη περιπέτεια. Αντλώντας έμπνευση από την Οδύσσεια και με βασικό υλικό τους την άμμο, εξερευνούν την ελληνική μυθολογία, απελευθερώνουν τη δημιουργικότητά τους και αφηγούνται με τη δική τους ματιά το ταξίδι του θρυλικού ήρωα Οδυσσέα.
Ακόμη, στην αυλή του εμβληματικού θεάτρου Απόλλων της Ερμούπολης θα πραγματοποιηθεί το ξεχωριστό εργαστήριο κεραμικής «Εξερευνώντας τα μυστήρια των κυκλαδίτικων τηγανόσχημων» για οικογένειες με παιδιά, σε συνεργασία με το Εργαστήρι Κεραμικής ΑΜΚΕ Χίμαιρα, υπό την καθοδήγηση του Μάνου Μαστοράκη. Οι συμμετέχοντες θα έχουν την ευκαιρία να φτιάξουν το δικό τους σκεύος και να το διακοσμήσουν είτε με αυθεντικά μοτίβα από ευρήματα είτε με παραστάσεις δικής τους έμπνευσης.
Η συμμετοχή σε όλα τα εργαστήρια είναι δωρεάν, ενώ οι αιτήσεις συμμετοχής είναι ανοιχτές έως και τις 20 Σεπτεμβρίου στην ιστοσελίδα του Φεστιβάλ: animasyros.gr. Περισσότερες πληροφορίες στο education2@animasyros.gr.
Πέραν αυτών, διοργανώνεται σε συνεργασία με το ΚΔΑΠ-ΜεΑ Δήμου Σύρου-Ερμούπολης και με την υποστήριξη του Κοινωφελούς Ιδρύματος Ιωάννη Σ. Λάτση το εκπαιδευτικό εργαστήριο «Ζωντανές Αγγειογραφίες» για ΑμεΑ με εκπαιδεύτρια την Έλενα Παυλάκη, ενώ οι βετεράνοι του δραστήριου ΚΑΠΗ Δήμου Σύρου-Ερμούπολης με σκανταλιές και κόλπα θα περιπλανηθούν πάνω σε κυκλαδίτικα ίχνη για να μας διηγηθούν ιστορίες, μεγάλες και μικρές, αστείες και λυπητερές στο εργαστήριο «Κυκλαδίτικα Ίχνη» υπό την καθοδήγηση της animator, γραφίστριας και εκπαιδεύτριας Μαργαρίτας Σιμοπούλου.
Επιπλέον, στο πλαίσιο των εκπαιδευτικών δράσεων του ΕΚΟΜΕ και σε συνεργασία με το ΚΕΠΕΑ Σύρου – Ερμούπολης, στην εμβληματική έπαυλη Τσιροπινά στην Ποσειδωνία θα πραγματοποιηθεί εκπαιδευτικό εργαστήριο για παιδιά βασισμένο σε ταινία από το διεθνές φεστιβάλ Takorama για παιδιά και εφήβους, με εκπαιδευτές τους Δημήτρη Παπαχαραλάμπους και Ματούλα Παπαδημητρίου. Το εργαστήριο θα εξερευνήσει τα βασικά θεματικά, αισθητικά και αφηγηματικά χαρακτηριστικά της ταινίας και συνδυάζει τις δραστηριότητες οπτικοακουστικού γραμματισμού με την εκπαιδευτική επεξεργασία ζητημάτων που αφορούν τις σχέσεις με τους ανθρώπους και το περιβάλλον σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο.
Σχολικές προβολές στο Θέατρο Απόλλων
Το Animasyros καλεί μαθητές, δασκάλους και καθηγητές να αξιοποιήσουν τις δυνατότητες που προσφέρει η τέχνη της εμψύχωσης στην εκπαίδευση μέσα από ένα ειδικά διαμορφωμένο πρόγραμμα προβολών για σχολικές ομάδες. Παράλληλα, θέλοντας να αναδείξει τη δουλειά που πραγματοποιείται στα σχολεία πανελλαδικά, αλλά και σε όλο τον κόσμο, πάνω στο animation, επέλεξε να εντάξει στο πρόγραμμα των σχολικών προβολών και μία ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα σειρά μαθητικών ταινιών μικρού μήκους.
Οι σχολικές προβολές πραγματοποιούνται στο Θέατρο Απόλλων στην Ερμούπολη της Σύρου, είναι δωρεάν και απαιτείται κράτηση θέσεων στο education2@animasyros.gr. Θα τηρηθεί σειρά προτεραιότητας. Για τα σχολεία εκτός Ερμούπολης προβλέπεται μεταφορά. Περισσότερες πληροφορίες: www.animasyros.gr
