Στην Ουάσιγκτον έφθασε την Κυριακή το βράδυ ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος, στο πλαίσιο της επίσημης επίσκεψης που πραγματοποιεί στις ΗΠΑ με αφορμή τη βράβευσή του με το βραβείο Templeton.
Σύμφωνα με την ανακοίνωση του Λευκού Οίκου, ο πρόεδρος Τραμπ θα υποδεχτεί τον Πατριάρχη τη Δευτέρα στις 14:00, τοπική ώρα Ουάσιγκτον.
Παρά το προχωρημένο της ώρας, τον Οικουμενικό Πατριάρχη υποδέχτηκε στο ξενοδοχείο πλήθος πιστών, ιερέων και μαθητών. Τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο συνόδευαν ο Αρχιεπίσκοπος Αμερικής Ελπιδοφόρος, ο πανοσιολογιότατος Μέγας Εκκλησιάρχης και Διευθυντής του Πατριαρχικού Γραφείου πατέρας Αέτιος και ο τριτεύων πατριαρχικός διάκονος Βαρνάβας.
Κατά την υποδοχή, παρών ήταν και ο Μητροπολίτης Νέας Ιερσέης Απόστολος και ο Επίσκοπος Ναζιανζού, κος Αθηναγόρας.
Κύκλος επαφών στην Ουάσιγκτον
Κατά την παραμονή του στην αμερικανική πρωτεύουσα ο Οικουμενικός Πατριάρχης θα πραγματοποιήσει σειρά συναντήσεων, ξεκινώντας από τον Λευκό Οίκο όπου θα επισκεφτεί τη Δευτέρα τον πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ στο Οβάλ Γραφείο.
Στη συνέχεια, θα καταθέσει στεφάνι στον Τάφο του Άγνωστου Στρατιώτη στο Άρλινγκτον, συνοδευόμενος από τον στρατηγό Άντριου Πόππας. Το υπόλοιπο σκέλος του προγράμματος στην Ουάσιγκτον περιλαμβάνει επίσημο δείπνο στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ, γεύμα με τον πρόεδρο της Βουλής των Αντιπροσώπων Μάικ Τζόνσον, στο οποίο θα συμμετέχουν νομοθέτες και από τα δύο κόμματα, καθώς και δεξίωση στην ενορία Αγίας Αικατερίνης στη Βιρτζίνια.
Την Πέμπτη, ο Πατριάρχης θα μεταβεί στη Νέα Υόρκη, όπου θα επισκεφθεί τον Ιερό Ναό Αγίου Νικολάου στο Σημείο Μηδέν του Μανχάτταν. Εκεί θα τελέσει δοξολογία, θα συναντήσει νέους Ορθοδόξους και θα συμμετάσχει σε εκδηλώσεις μνήμης για τους διασώστες της 11ης Σεπτεμβρίου. Στη Νέα Υόρκη θα έχει επίσης συνάντηση με τον γενικό γραμματέα του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρρες και θα μιλήσει στη δεξαμενή σκέψης Council on Foreign Relations.
Η επίσκεψη πραγματοποιείται με αφορμή τη βράβευση του Οικουμενικού Πατριάρχη με το βραβείο Templeton. Η τελετή θα γίνει στις 24 Σεπτεμβρίου, στο Lincoln Center, παρουσία προσωπικοτήτων όπως η Τζέην Γκούντολ, ο Αλ Γκορ και ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης.
Στο πλαίσιο της παρουσίας του στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο Οικουμενικός Πατριάρχης θα επισκεφτεί την ελληνορθόδοξη ενορία στα Χάμπτονς, όπου θα συμμετάσχει στην World Cleanup Day μαζί με ερευνητές του Πανεπιστημίου Stony Brook και θα τιμηθεί με το ανώτατο μετάλλιο του ακαδημαϊκού ιδρύματος. Τέλος, την Κυριακή θα τελέσει τη Θεία Λειτουργία μαζί με ιεράρχες από όλη την Αμερική.
Μια αυξανόμενη μερίδα ανθρώπων παγκοσμίως απομακρύνεται από τις οργανωμένες θρησκείες, ωστόσο πολλοί συνεχίζουν να υιοθετούν ιδέες για έναν αόρατο πνευματικό κόσμο, τη μετά θάνατον ζωή ή θεϊκές δυνάμεις, σύμφωνα με νέα μελέτη.
Το Pew Research Center δημοσίευσε την Πέμπτη τα ευρήματά του σχετικά με τους λεγόμενους «μη θρησκευόμενους», μια κατηγορία που περιλαμβάνει άθεους, αγνωστικιστές και όσους δηλώνουν ότι η θρησκεία τους δεν είναι «κάτι το συγκεκριμένο». Η έρευνα βασίστηκε σε δείγματα από 36 χώρες, με την ανάλυση να επικεντρώνεται σε 22 από αυτές, όπου οι μη θρησκευόμενοι αποτέλεσαν αρκετά μεγάλο δείγμα για ξεχωριστή επεξεργασία.
Πίστη στη μετά θάνατον ζωή και στην πνευματική διάσταση
Και στις 22 χώρες, τουλάχιστον το 19% των μη θρησκευόμενων ενηλίκων δήλωσε ότι πιστεύει στη μετά θάνατον ζωή, σύμφωνα με το Pew. Το ποσοστό είναι πολύ υψηλότερο στην αμερικανική ήπειρο: 65% στο Περού, 53% στη Βραζιλία και 50% στις ΗΠΑ. Ακόμη και σε πιο κοσμικές ευρωπαϊκές κοινωνίες, όπως η Σουηδία και η πρώην κομμουνιστική Ουγγαρία, περίπου ένας στους πέντε μη θρησκευόμενους δήλωσε παρόμοια πεποίθηση.
Πολλοί επίσης ανέφεραν πίστη σε μια πνευματική διάσταση πέρα από τον φυσικό κόσμο. Η πλειονότητα στη Βραζιλία (65%) και στο Μεξικό (61%) συμφώνησαν με την άποψη ότι «υπάρχει κάτι πνευματικό πέρα από τον φυσικό κόσμο, ακόμα κι αν δεν μπορούμε να το δούμε».
Η πίστη στα πνεύματα των προγόνων είναι επίσης διαδεδομένη. Στις περισσότερες χώρες που ερευνήθηκαν, το 20-40% των μη θρησκευόμενων ενηλίκων δήλωσε ότι τα πνεύματα των προγόνων μπορούν να βοηθήσουν ή να βλάψουν τους ζωντανούς, με ποσοστά 36% στη Γαλλία, 31% στον Καναδά και 25% στη Νότια Κορέα. Στη Νότια Αφρική, η πλειοψηφία των μη θρησκευομένων (81%) επαλήθευσε αυτή την πίστη.
Η μελέτη διαπίστωσε επίσης ότι πολλοί μη θρησκευόμενοι θεωρούν ότι τα ζώα διαθέτουν «πνεύματα ή πνευματική ενέργεια». Τουλάχιστον τα τρία τέταρτα των μη θρησκευομένων στην Αργεντινή, τη Χιλή, την Κολομβία και την Ελλάδα δήλωσαν ότι συμμερίζονται αυτή την άποψη.
Πίστη στον Θεό μεταξύ των μη θρησκευομένων
Το Pew ανέφερε ότι πολλοί μη θρησκευόμενοι ενήλικες εκφράζουν επίσης πίστη στον Θεό, με ιδιαίτερα υψηλά ποσοστά στη Νότια Αμερική: 92% στη Βραζιλία, 86% στην Κολομβία και 69% στη Χιλή. Στη Νότιο Αφρική, το 77% των μη θρησκευόμενων επιβεβαίωσε την πίστη σε μια ανώτερη δύναμη.
Η τάση αυτή είναι πολύ λιγότερο έντονη σε άλλες περιοχές του κόσμου. Στην Αυστραλία, μόνο το 18% των μη θρησκευομένων δήλωσε ότι πιστεύει στον Θεό, ενώ στη Σουηδία το ποσοστό ήταν 10% και στην Ουγγαρία μόλις 9%.
Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η πίστη μεταξύ των μη θρησκευομένων φαίνεται να αυξάνεται. Το 2024, το 62% των Αμερικανών μη θρησκευομένων δήλωσε πίστη στον Θεό, από το 45% του 2023.
Το Pew σημείωσε όμως ότι ορισμένες ομάδες απορρίπτουν πλήρως την πνευματικότητα. Στη Σουηδία, όπου πάνω από το μισό του ενήλικου πληθυσμού είναι μη θρησκευόμενο, το 28% διατηρεί μια σταθερά κοσμική άποψη που αρνείται την ύπαρξη του Θεού, της μετά θάνατον ζωής και κάθε υπερβατικής πνευματικής διάστασης.
Παρόμοια κοσμικά ποσοστά παρατηρούνται στην Αυστραλία (24%), στην Ολλανδία (24%) και στη Νότιο Κορέα (23%). Συγκριτικά, μόνο το 8% των Αμερικανών (όπου το 29% δηλώνει μη θρησκευόμενο), το 14% των Καναδών και μόλις το 2% των Μεξικανών ανήκουν σε αυτή την κατηγορία.
Δημογραφικά στοιχεία των μη θρησκευομένων
Η έρευνα του Pew διαπίστωσε ότι οι ενήλικες κάτω των 40 ετών είναι πιο πιθανό να δηλώνουν μη θρησκευόμενοι σε σχέση με μεγαλύτερες ηλικίες. Η εκπαίδευση φαίνεται επίσης να παίζει ρόλο, με υψηλότερα επίπεδα μόρφωσης να συνδέονται με μεγαλύτερα ποσοστά μη θρησκευόμενων ατόμων.
Όσον αφορά τις διαφορές φύλου, οι μη θρησκευόμενες γυναίκες ήταν γενικά πιο πιθανό να διατηρούν πνευματικές ή θρησκευτικές πεποιθήσεις, συμπεριλαμβανομένης της πίστης στη μετενσάρκωση. Ωστόσο, σε ό,τι αφορά την πίστη στον Θεό, οι γυναίκες υπερτερούσαν των ανδρών μόνο σε τέσσερις από τις 15 χώρες όπου οι συγκρίσεις φύλου ήταν στατιστικά σημαντικές.
Το Pew επεσήμανε ότι η μη πίστη δεν αποτελεί πάντα τον κύριο λόγο της μη σύνδεσης με θρησκεία. Στην έρευνα του 2023 στις ΗΠΑ, ο βασικός λόγος που αναφέρθηκε (47%) ήταν η δυσαρέσκεια προς τις θρησκευτικές οργανώσεις. Ένα τρίτο των Αμερικανών μη θρησκευόμενων γυναικών ανέφερε «κακές εμπειρίες με ανθρώπους της θρησκείας», ενώ το 32% ανέφερε έλλειψη πίστης σε Θεό ή ανώτερη δύναμη.
Τα ευρήματα του Pew καταδεικνύουν επίσης την πολυπλοκότητα και, μερικές φορές, την ασυνέπεια στην αυτοπροσδιοριζόμενη θρησκευτικότητα. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, για παράδειγμα, το 8% των αυτοπροσδιοριζόμενων άθεων δήλωσε ότι πιστεύει στον Θεό. Στη Σουηδία, μόλις το 58% των αυτοπροσδιοριζόμενων χριστιανών δήλωσε πίστη στον Θεό.
Τα δεδομένα του Pew συλλέχθηκαν μέσω ερευνών που πραγματοποιήθηκαν το 2023 και το 2024, με συνολικό δείγμα άνω των 84.000 ερωτηθέντων. Η εργασία αποτελεί μέρος του έργου Pew-Templeton Global Religious Futures, το οποίο αναλύει τις θρησκευτικές αλλαγές και την επίδρασή τους στις κοινωνίες σε όλο τον κόσμο.
Μια γυναίκα βρήκε φρικτό θάνατο, καθώς κάηκε ζωντανή από έξαλλο πλήθος μουσουλμάνων, αφού κατηγορήθηκε για υποτιθέμενη βλασφημία κατά του προφήτη Μωάμεθ, της ιερότερης μορφής του Ισλάμ, στην πολιτεία του Νίγηρα, στο κεντρικό τμήμα της Νιγηρίας, ανακοίνωσε η πολιτειακή αστυνομία τη Δευτέρα.
Η γυναίκα κάηκε ζωντανή το Σάββατο, σε «ομαδική επίθεση», αφού φέρεται να έκανε βλάσφημες δηλώσεις για τον προφήτη στην κοινότητα Κάσουαν Γκάρμπα, στην περιοχή Μαρίγκα, εξήγησε ο Ουασιού Αμπιοντούν, εκπρόσωπος της αστυνομίας στην πολιτεία του Νίγηρα, με ανακοίνωση Τύπου που δόθηκε στη δημοσιότητα χθες.
Ο Αμπιοντούν ανέφερε ότι η γυναίκα, γνωστή με το όνομα Αμάγι, ήταν πωλήτρια ειδών διατροφής και καταγόταν από την πολιτεία Κατσίνα, στη βορειοδυτική Νιγηρία.
«Η αστυνομία καταδικάζει κάθε ενέργεια αυτοδικίας και καλεί τον πληθυσμό να παραμείνει ψύχραιμος», πρόσθεσε ο εκπρόσωπος, ενώ οι αρχές αναζητούν τους δράστες.
Η βλασφημία επισύρει τη θανατική ποινή δυνάμει του ισλαμικού νόμου (σαρία), που εφαρμόζεται σε δώδεκα πολιτείες με κατά πλειονότητα μουσουλμανικό πληθυσμό, παράλληλα με το κοινό δίκαιο.
Σε αρκετές περιπτώσεις, κατηγορούμενοι για βλασφημία έχουν σκοτωθεί από όχλους πολιτών χωρίς να υπάρξει καμία ποινική διαδικασία.
Οι θρησκευτικές εντάσεις είναι γενικά συχνές μεταξύ χριστιανών και μουσουλμάνων της Νιγηρίας, όπου οι περίπου 220 εκατομμύρια κάτοικοι μοιράζονται σχεδόν εξίσου ανάμεσα στις δύο θρησκείες. Τόσο χριστιανοί όσο και μουσουλμάνοι, μεταξύ των οποίων επικρατεί κλίμα αμοιβαίας δυσπιστίας και καχυποψίας, έχουν γίνει θύματα ομαδικής βίας με την κατηγορία της βλασφημίας.
Τον Ιούνιο του 2023, ο Οσμάν Μπούντα, κρεοπώλης στον δήμο Σόκοτο, στο βόρειο τμήμα της χώρας, λιθοβολήθηκε μέχρι θανάτου για φερόμενη βλασφημία, έναν χρόνο μετά την περίπτωση της Ντέμπορα Σάμιουελ, χριστιανής φοιτήτριας που σκοτώθηκε από μουσουλμάνους συμφοιτητές της για παρόμοια κατηγορία.
Τα τελευταία χρόνια, δύο μουσουλμάνοι πνευματικοί και ένας μουσουλμάνος τραγουδιστής γκόσπελ καταδικάστηκαν σε θάνατο για βλασφημία από δικαστήρια που εφαρμόζουν τη σαρία στην Κάνο, τη μεγαλύτερη πόλη της βόρειας Νιγηρίας. Οι ποινές δεν έχουν εκτελεστεί, καθώς οι καταδικασθέντες άσκησαν εφέσεις.
Το Κομμουνιστικό Κόμμα της Κίνας (ΚΚΚ) δεν περιορίζεται πλέον στην καταστολή αντιφρονούντων ενηλίκων, αλλά στρατολογεί ακόμη και παιδιά για να διαδίδουν την κρατική προπαγάνδα. Μέσα από δραστηριότητες, θερινά προγράμματα και εκπαιδευτικά υλικά, οι νεότερες γενιές διδάσκονται να φοβούνται και να απορρίπτουν οποιαδήποτε πίστη ή ιδεολογία δεν συμμορφώνεται με τη γραμμή του κόμματος. Η επίσημη εκστρατεία κατά των «xie jiao» – ομάδων που χαρακτηρίζονται αυθαίρετα ως «κακές λατρείες» – μετατρέπεται σε εργαλείο κατήχησης ανηλίκων, με στόχο να καλλιεργήσει από νωρίς την αθεΐα, την ιδεολογική πειθαρχία και την τυφλή αφοσίωση στον Σι Τζινπίνγκ.
Τα παιδιά ως όργανα κρατικής προπαγάνδας
Σε σχολεία και κοινότητες της Σαγκάης, μαθητές οργανώνονται για να συμμετάσχουν σε θεατρικά σκετς, με συνθήματα και δραστηριότητες που παρουσιάζονται ως «χαρούμενες καλοκαιρινές εκδηλώσεις», αλλά στην πραγματικότητα στοχεύουν στη δυσφήμηση θρησκευτικών μειονοτήτων και πνευματικών κινημάτων. Η διαδικασία αυτή δεν ενθαρρύνει την κριτική σκέψη, αλλά καλλιεργεί φόβο, μίσος και συμμόρφωση με την ιδεολογία του καθεστώτος.
Η «εκπαίδευση» που γίνεται κατήχηση
Μαθητές διδάσκονται μέσω σχολικών βιβλίων όπως το Ηθική και Κοινωνία να θεωρούν παράνομη τη θρησκευτική πίστη, καταδικάζοντας ακόμη και τους ίδιους τους γονείς τους. Έχουν καταγραφεί περιστατικά παιδιών που πίεσαν τις οικογένειές τους να αποκηρύξουν τον χριστιανισμό χαρακτηρίζοντάς τον ως «xie jiao».
Ακόμη και σε νηπιαγωγεία, παιδιά ηλικίας 3-5 ετών εκτίθενται σε αντιθρησκευτικές αφηγήσεις, μέσω εκθέσεων και κινουμένων σχεδίων όπως Το μικρό κουνέλι που εξαπατήθηκε από τις κακές λατρείες.
Ιδεολογική συμμόρφωση από τα πρώτα χρόνια
Η στρατηγική αυτή εντάσσεται στη γενικότερη πολιτική του ΚΚΚ να χρησιμοποιεί την εκπαίδευση ως εργαλείο ελέγχου. Μαθήματα όπως το Καταστάσεις και Πολιτικές στα πανεπιστήμια καλλιεργούν την «αγάπη για το κόμμα» και τη μισαλλοδοξία απέναντι σε όποιον αμφισβητεί το επίσημο αφήγημα. Οι μαθητές παροτρύνονται να καταγγέλλουν ακόμη και τις οικογένειές τους για «παράνομες θρησκευτικές δραστηριότητες», μετατρέποντας το σχολείο σε προέκταση του κρατικού μηχανισμού καταστολής.
Ντοκουμέντα από την πρωτογενή εμπειρία γονέων και εκπαιδευτικών
Υποχρέωση γονέων να υπογράψουν δήλωση αθεΐας
Σε βρεφονηπιακά σχολεία στην περιοχή Γουενζού (Ζεϊτζιάνγκ ), ζητήθηκε από τους γονείς να υπογράψουν επίσημες δεσμεύσεις αποκήρυξης οποιασδήποτε θρησκείας: «Να μην πιστεύουν σε θρησκεία, να μην συμμετέχουν σε θρησκευτικές δραστηριότητες και να μην διδάσκουν θρησκεία στα παιδιά τους».
Μητέρα που αρνήθηκε να υπογράψει ανέφερε ότι ο γιος της άρχισε να αποφεύγει το σχολείο λόγω πιέσεων, οι οποίες οφείλονταν τελικά, όπως ανακάλυψε, στην άρνησή της να υπογράψει.
Μαθήματα κατά της θρησκείας στα σχολεία
Μαθήτρια δημοτικού άκουσε από τη δασκάλα της ότι «ο χριστιανισμός είναι xie jiao», η οποία προσπάθησε να την τρομάξει λέγοντάς της: «Αν πιστεύεις , θα φύγεις από το σπίτι ή θα αυτοπυρποληθείς».
Τάξη νηπιαγωγείου του Κόκκινου Στρατού στην επαρχία Γκουιτζόου. Κίνα, 7 Νοεμβρίου 2016. (FRED DUFOUR/AFP μέσω Getty Images)
Σε πολλές περιοχές ζητήθηκε από μαθητές να καταδώσουν θρήσκους συγγενείς ή γείτονές τους, ακόμα και τους ίδιους τους γονείς τους, θέτοντας σε κίνδυνο οικογενειακές σχέσεις.
Απειλές μέσω εκπαιδευτικών και διοικητικών πιέσεων
Σε σχολεία της Τζιανγκσί, δάσκαλοι υπέγραφαν δήλωση ότι δεν θα επιτρέψουν καμία θρησκευτική σκέψη ή σύμβολο στο σχολείο και ότι θα αναφέρουν ακόμη και θρησκευτικές πεποιθήσεις συγγενών.
Δασκάλες με χριστιανικές πεποιθήσεις δέχονται πιέσεις για να αποκηρύξουν τη θρησκεία τους, υπό την απειλή αφαίρεσης χρηματοδοτήσεων και «εκπαιδευτικών βραβείων».
Δεν πρόκειται για σχολικές δραστηριότητες θερινής ψυχαγωγίας, πρόκειται για μια συστηματική, οργανωμένη επίθεση στην ίδια την αθωότητα και την οικογένεια. Όχι μέσω ομιλιών για το μέλλον, αλλά μέσω φόβου, παραποίησης και υποταγής, ανέφερε γονέας στην Inner Mongolia, όπου παρουσιάστηκαν σε μαθητές Γ΄ δημοτικού φρικτές εικόνες σε «βάση παρατήρησης», για να απομακρυνθούν από τη θρησκεία.
Πανώ έξω από δημοτικά και νηπιαγωγεία της Κίνας που καλούν τους μαθητές να «αντισταθούν στη θρησκεία». (Ευγενική παραχώρηση του Bitter Winter)
«Μόλις γύρισε σπίτι, διάβαζε ξανά και ξανά το φυλλάδιο με την αντιθρησκευτική προπαγάνδα… φοβάμαι πως αυτό το υλικό θα του χαλάσουν την αντίληψη», σημείωσε ο γονέας.
Ηθικά και νομικά διλήμματα
Οι μαρτυρίες αυτές δεν είναι αποσπασματικές καταγγελίες, είναι εικόνες ενός μηχανισμού πολιτικής εκπαίδευσης που λειτουργεί αδιάκοπα, όχι μόνο για να περιορίσει τη θρησκεία, αλλά για να υποτάξει την οικογένεια, τη σκέψη και τη ίδια την ταυτότητα της νεότερης γενιάς.
Η απεύθυνση σε ανηλίκους σε τέτοιου είδους καμπάνιες αντιβαίνει στη Σύμβαση την Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού, την οποία η Κίνα έχει επικυρώσει. Πέρα από τη νομική διάσταση, εγείρονται σοβαρά ηθικά ερωτήματα: τι είδους κοινωνία δημιουργείται όταν τα παιδιά εκπαιδεύονται όχι για να σκέφτονται, αλλά για να υπακούουν τυφλά;
Με την κατήχηση να ξεκινά από τα πρώτα σχολικά χρόνια, το ΚΚΚ δεν στοχεύει απλώς στην καταστολή των αντιφρονούντων, οικοδομεί μια νέα γενιά που θα συνδέει την αφοσίωση στο κόμμα με την ίδια την έννοια της αλήθειας. Η διεθνής κοινότητα οφείλει να αναγνωρίσει ότι αυτό «το πείραμα» δεν αφορά μόνο την Κίνα, αποτελεί ένα παράδειγμα τού πώς οι αυταρχικές κυβερνήσεις μπορούν να χρησιμοποιούν την παιδική ηλικία ως πεδίο ιδεολογικού πολέμου.
Το Κυότο οικοδομήθηκε το 794 μ.Χ. και από τότε μέχρι τον 19ο αιώνα αποτελούσε την πρωτεύουσα της Ιαπωνίας. Πρότυπο της πόλης ήταν η κινεζική Τσανγκ’ αν, πρωτεύουσα της Δυναστείας Τανγκ, η οποία τώρα είναι γνωστή ως Σι’ αν.
Η επίδραση της Κίνας είναι διάχυτη στον ιαπωνικό πολιτισμό, στις εικαστικές τέχνες, την αρχιτεκτονική. Η UNESCO έχει καταγράψει τουλάχιστον δεκαεπτά μνημεία του Κυότο μέσα από τα οποία διαφαίνεται η ιστορική εξέλιξη της ιαπωνικής αρχιτεκτονικής ξύλινων δομών και κήπων. Τα κτήρια διατηρούνται αναλλοίωτα χάρη στον σεβασμό που ενυπάρχει στην κουλτούρα των Ιαπώνων για τα κτίσματα. Κάθε ανάγκη για επισκευή ή ανακατασκευή αντιμετωπιζόταν και αντιμετωπίζεται άμεσα από ειδικευμένους τεχνίτες, με σεβασμό στο αρχική αισθητική.
Το παρεκκλήσι Ουτζιγκάμι, με τη χαρακτηριστική ασύμμετρη σκεπή του, είναι το παλαιότερο δείγμα της αρχιτεκτονικής ναγκάρε-ζουκούρι στην Ιαπωνία. Χτίστηκε ως φύλακας του ναού Μπυόντο-ιν, στα τέλη της περιόδου Χεϊάν (749-1185. (Pistpist/Shutterstock)
Ο ναός Καμιγκάμο (Καμιγκάμο-τζίντζα) είναι ένας σιντοϊστικός ναός που χτίστηκε το 678 για να προστατεύσει το Κυότο από τις κακές δυνάμεις. (Lewis Liu/Shutterstock)
Ο σιντοϊστικός ναός Σιμογκάμο χρονολογείται από τον 6ο αιώνα μ.Χ. (Nyker/Shutterstock)
Η πενταώροφη παγόδα Το-τζι, ναός του βουδισμού Σινγκόν, κατασκευάστηκε το 769 και ήταν μία εκ των τριών βουδιστικών ναών του Κυότο εκείνη την εποχή. Ο Κουκάι, ένας Ιάπωνας βουδιστής μοναχός, ίδρυσε τον βουδισμό Σινγκόν επιστρέφοντας από την Κίνα, όπου είχε μυηθεί στον βουδισμό. (Takashi Images/Shutterstock)
Το κύριο κτίσμα του βουδιστικού ναού Κιγιομίζου-ντέρα. (Chen Min Chun/Shutterstock)
Ο βουδιστικός ναός Ενρυάκου κατασκευάστηκε το 788, στο Όρος Χιέι, πάνω από το Κυότο, και αποτελούσε το κέντρο του βουδισμού Τεντάι, τον οποίο εισήγαγε από την Κίνα στην Ιαπωνία ο μοναχός Σάιτσο. (Beibaoke/Shutterstock)
Χτισμένη το 951 μ.Χ., η πενταώροφη παγόδα του ναού Ντάιγκο θεωρείται η παλαιότερο του Κυότο. Στους τοίχους του ισογείου μπορεί να δει κανείς ζωγραφισμένα βουδιστικά μάνταλα (εικόνες που υποβοηθούν τον διαλογισμό). (Pio3/Shutterstock)
Η χρυσή αίθουσα του ναού Νίννα. Σύμφωνα με την αρχαία παράδοση, ο ηγούμενος αυτού του ναού του βουδισμού Σίνγκον έπρεπε να προέρχεται από την αυτοκρατορική οικογένεια. (Andres Garcia Martin/Shutterstock)
Το Σεκίσουι-ιν είναι το μοναδικό σωζόμενο τμήμα του 13ου αι. του αρχικού ναού. (663highland/CC SA-BY 3.0)
Ο κήπος Ζεν του ναού Κόκε-ντέρα (Ναός των Βρύων), ο οποίος χρονολογείται από το 1339, έχει επηρεάσει έντονα την ιαπωνική αρχιτεκτονική κήπων. (Julian52000/Shutterstock)
Ο κήπος Ζεν του ναού Τενρύου, από τον 14ο αι., έχει δημιουργηθεί γύρω από μία μικρή λίμνη. Καταρράκτες, πέτρινες γεφυρούλες και σύνολα βράχων έχουν ενορχηστρωθεί με τέτοιο τρόπο, ώστε να προάγουν τον στοχασμό. (Patrick Foto/Shutterstock)
Γυναίκα με κιμονό, παραδοσιακό γυναικείο ένδυμα της Ιαπωνίας, στέκεται απέναντι από τον ναό Κινκάκου (το Χρυσό Περίπτερο), στο Κυότο. (Guitar photographer/Shutterstock)
Χτισμένος το 1489, ο ναός Ζεν Γκικάκου-τζι (Ναός του Ασημένιου Περιπτέρου) συνδυάζει δυο διαφορετικά αρχιτεκτονικά στυλ. (Sean Pavone/Shutterstock)
Ο κήπος του ναού Ζεν Ρυοάν-τζι (Ναός του Ήρεμου Δράκοντα) θεωρείται ένα από τα καλύτερα δείγματα του είδους του. Το ύφος του κήπου είναι το κάρε-σανσούι (ξερή γη), το οποίο χαρακτηρίζεται από συνθέσεις μεγάλων βράχων και λείων ποταμίσιων βότσαλων, που έχουν τοποθετηθεί έτσι ώστε να υποβοηθούν τον διαλογισμό. (Cquest/CC BY-SA 2.5)
Η ανακαίνιση του ναού Χιγκάσι Χονγκάν, ο οποίος χρονολογείται από τον 13ο αι., αντικατοπτρίζει τη μεγαλοπρέπεια της περιόδου Αζούτσι-Μομογιάμα (1574–1600), κατά τη διάρκεια της οποίας η οικοδόμηση κάστρων και οι επαύλεων αντικατέστησε σταδιακά αυτή των ναών. (DRN Studio/Shutterstock)
Το κάστρο Νίτζο χτίστηκε το 1603 για να προστατεύει το αυτοκρατορικό παλάτι στο Κυότο. (Beeboys/Shutterstock)
Η Κοίμηση της Θεοτόκου είναι μία από τις σημαντικότερες εορτές της Ορθόδοξης Χριστιανικής Εκκλησίας, αφού η Παρθένος κατέχει μία ξεχωριστή θέση στην παράδοσή μας.
Ο ρόλος της στη χριστιανική ιστορία ως φορέα της ενανθρώπισης του Κυρίου την ανύψωσε πάνω από το ανθρώπινο επίπεδο. Αυτό εκφράζεται ξεκάθαρα στην αναχώρησή της από τον κόσμο: απαλλαγμένη από τη φθορά, ‘κοιμήθηκε’. Ο Χριστός μετά αγγέλων και προφητών κατέβηκε για να παραλάβει την ψυχή της, ενώ τρεις ημέρες μετά αναλήφθηκε και το σώμα της στον ουρανό, με την υπόσχεση της ανάστασης να υλοποιείται για μία ακόμη φορά.
Οι περιγραφές και θεολογικές ερμηνείες για την Κοίμηση και τη Μετάσταση της Θεοτόκου δεν παρέχονται από την επίσημη εκκλησιαστική παράδοση, δηλαδή τα Τέσσερα Ευαγγέλια. Αναπτύχθηκαν κυρίως μετά την κοίμησή της, ενώ κατά τα βυζαντινά χρόνια μεγάλοι Πατέρες της Εκκλησίας, όπως ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος και ο ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός, εντρύφησαν στη μορφή της Θεοτόκου και τη σπουδαιότητά της για τη χριστιανοσύνη, αινώντας τη Μητέρα του Θεού και ερμηνεύοντας τον ρόλο της στη σωτηρία των ανθρώπων. Γράφτηκαν πολλά τροπάρια, ύμνοι και κείμενα για τα υπερφυσικά γεγονότα που σημάδεψαν τη ζωή της, βασισμένα κατά κύριο λόγο στα Απόκρυφα, θεολογικά κείμενα που παρήγαγε η λαϊκή ορθόδοξη παράδοση τα οποία κάλυπταν το κενό των επίσημων εκκλησιαστικών κειμένων.
Η τιμή που της περιποιούν οι γραπτές μαρτυρίες δεν θα μπορούσε να μην αντανακλάται στην εικονογραφική παράδοση. Με την πάροδο των ετών, ιδίως όταν η εορτή θεσπίστηκε επισήμως επί Ιουστινιανού, η Βυζαντινή αγιογραφία ανέπτυξε τους δικούς της κώδικες ώστε να μεταφέρει στους πιστούς αφ’ ενός την ιερότητα του προσώπου της Παναγίας και αφ’ ετέρου τη μυσταγωγία των υπερφυσικών γεγονότων του βίου της.
Συγκεκριμένα για την Κοίμηση, υπάρχει μία αρκετά τυποποιημένη εικονογραφία, η οποία περιέχει πλήθος συμβολισμών. Με τον στυλιζαρισμένο τρόπο της (ο οποίος όμως παρέχει και πολλά περιθώρια για παρεκκλίσεις από τον κανόνα), αποτυπώνει τα σημαντικότερα γεγονότα: την Κοίμηση, τον Ενταφιασμό και τη Μετάσταση της Παναγίας, ενίοτε μαζί σε μία εικόνα.
Τα στοιχεία που επιστρατεύουν οι αγιογράφοι είναι συγκεκριμένα και γι΄αυτό εύκολα αναγνωρίσιμα από τους πιστούς· αυτός είναι και ο στόχος, άλλωστε. Να ‘διαβάζεται’ η εικόνα εύκολα, και να εμπνέει το δέος και τη συγκίνηση στην ψυχή.
Ο Δημήτρης Τσιάντας, πρόεδρος του Συλλόγου Ελλήνων Αγιογράφων, ανέλυσε για την Epoch Times μερικά από τα εικονογραφικά και θεολογικά στοιχεία των εικόνων της Κοιμήσεως, βοηθώντας μας να τις αποκρυπτογραφήσουμε, να εμβαθύνουμε στο νόημά τους, και να συνδέσουμε το παρελθόν με το παρόν και το φυσικό με το υπερφυσικό.
Ένα πρόσωπο απαλλαγμένο από τη φθορά
Μια τυπική εικόνα της Κοιμήσεως της Θεοτόκου αναπαριστά συνήθως το σώμα της ξαπλωμένο σε μία κλίνη σκεπασμένη με μακρύ, όμορφο ύφασμα, στο κέντρο της σύνθεσης και χαμηλά, με τον Χριστό δίπλα της να κρατά την ψυχή της που απεικονίζεται σαν βρέφος. Δεξιά και αριστερά βρίσκονται οι άγιοι Απόστολοι και Ιεράρχες, από πίσω τους διάφορος κόσμος, άντρες και γυναίκες, ενώ πίσω από τη μορφή του Χριστού φαίνονται άγγελοι που έρχονται να συνοδεύσουν το σώμα της στον ουρανό.
Τμήμα της παράστασης της Κοιμήσεως της Θεοτόκου του Εμ. Πανσέληνου, στο Πρωτάτο του Αγίου Όρους (13ος αι.) Διακρίνεται η μορφή του Αγίου Παύλου με το ανοιχτό μωβ ένδυμα, βαθιά σκυμμένη στα πόδια της Παναγίας. Κάτι μοναδικό σε αυτή την παρασταση είναι το κόκκινο μαξιλαράκι στα πόδια της Παναγίας, το οποίο συνήθως περιλαμβάνεται όταν η Παρθένος είναι σε όρθια ή καθιστή στάση. Ο Δ. Τσιάντας εικάζει ότι συμβολίζει τη Μετάσταση. (Ευγενική παραχώρηση του Δημήτρη Τσιάντα)
Ανάλογα με τη δυνατότητα του χώρου – εφόσον οι εικόνες αυτές δημιουργούνται για να τοποθετηθούν σε ένα δεδομένο σημείο μίας εκκλησίας – απεικονίζονται και προφήτες, καθώς και οι δώδεκα Απόστολοι στον ουρανό, μέσα σε σύννεφα, μερικές φορές συνοδευόμενοι από αγγέλους. Ψηλά, διακρίνονται ανοικτές οι πύλες του ουρανού. Περιλαμβάνονται επίσης και οι τρεις από τους τέσσερις Ιεράρχες που παραβρέθηκαν στην Κοίμηση.
Ένα από τα πιο σημαντικά στοιχεία αυτών των εικόνων είναι το πρόσωπο της Παναγίας, το οποίο πάντα απεικονίζεται άχρονο και απαλλαγμένο από κάθε είδους φθορά. Με ροδαλό χρώμα στα μάγουλα, γαλήνια έκφραση, μερικές φορές και με ένα υπομειδίαμα στα χείλη, το πρόσωπο αυτό είναι ο πιο εύγλωττος μάρτυρας του γεγονότος της υπέρβασης του θανάτου και κάθε επίγειου πόνου. Επίσης, το κεφάλι της είναι πάντα λίγο ανασηκωμένο, δίνοντας την εντύπωση ότι είναι έτοιμη να ξυπνήσει και να σηκωθεί. Αποτέλεσμα αυτών των εικονογραφικών στοιχείων είναι μία αίσθηση διόλου πένθιμη, αλλά ζωηρή, έντονη, χαρούμενη.
Λεπτομέρεια από την παράσταση της Κοιμήσεως της Θεοτόκου του Εμ. Πανσέληνου, στο Πρωτάτο του Αγίου Όρους (13ος αι.). Ευδιάκριτο είναι το ελαφρύ χαμόγελο στα χείλη της και το ροδαλό χρώμα στα μάγουλα. (Ευγενική παραχώρηση του Δημήτρη Τσιάντα)
Η ζωηρότητα της εικόνας ενισχύεται από τα πλήθη που έρχονται για να αποχαιρετήσουν ή να καλωσορίσουν τη Θεοτόκο. Από τη μία οι άνθρωποι, που συνωστίζονται δεξιά και αριστερά της κλίνης γεμίζοντας ασφυκτικά τη σύνθεση σε αυτά τα σημεία. Από την άλλη, οι άγγελοι, οι απόστολοι, οι προφήτες.
Ως μία από τις πιο αξιόλογες παραστάσεις της Κοιμήσεως, ο κος Τσιάντας αναφέρει εκείνη στον Ναό του Πρωτάτου, στο Άγιο Όρος, του Εμμανουήλ Πανσέληνου (13ος αι.), του μέγιστου αγιογράφου από τη Θεσσαλονίκη. Για τον Δ. Τσιάντα, το έργο του στο Πρωτάτο είναι ισάξιο του Παρθενώνα ως προς την αξία του σαν μνημείο της βυζαντινής ζωγραφικής.
Ο Χριστός
Δίπλα της στέκει πάντα ο Χριστός, ο οποίος έχει έρθει για να παραλάβει την ψυχή της, η οποία βρίσκεται ήδη στα χέρια Του. Τα ενδύματά του είναι συχνά στο χρώμα της ώχρας, σε αντιδιαστολή με τα μπλε και πορφυρά που φορά σε άλλες εικόνες. Η χρυσαφένια ώχρα δημιουργεί αντίθεση με τα σκούρα της Θεοτόκου και την γκρίζα φιάλη που ενίοτε βρίσκεται πίσω Του, και ενισχύει τη φωτεινότητα της μορφής Του. Ο Θεοτοκόπουλος χρησιμοποιεί την ώχρα για να Τον συνδέσει με το σώμα των αγγέλων, ενώ ορισμένοι αγιογράφοι, όπως ο Μιχαήλ Αστραπάς (13ος αιώνας, Θεσσαλονίκη), επιλέγουν να Τον περιβάλουν και με μία ολόσωμη άλω.
Ενδιαφέρον είναι ότι η μορφή Του δεν εγκαταλείπει το πλευρό της Θεοτόκου ούτε στις εικόνες που αναπαριστούν τη μεταφορά της κλίνης.
Άγγελοι, απόστολοι, προφήτες
Στις εικόνες της Κοιμήσεως, χαρακτηριστική είναι και η γενικευμένη προσέλευση όντων – θνητών και αθανάτων – που σπεύδουν να παραβρεθούν στο γεγονός της Κοιμήσεως, υπογραμμίζοντας τόσο την εξέχουσα σημασία του προσώπου της Παναγίας όσο και της Μετάστασης που επίκειται.
Στην πραγματικότητα, η σκηνή που μας παρουσιάζουν οι αγιογραφίες είναι μία δυναμική σκηνή, διόλου στατική. Δεν παρατηρούμε ένα τετελεσμένο γεγονός, αλλά μία διαδικασία εξαιρετική, και παρακολουθούμε με αγωνία και θαυμασμό την εξέλιξή της, παρόλο που τη γνωρίζουμε.
Πολλές φορές το πλήθος των αγγέλων ξεπερνά σε αριθμό αυτό των ανθρώπων. Κατεβαίνουν από τον ουρανό, γεμίζοντας τον χώρο πίσω από τον Χριστό ή διακρίνονται κολλητά ο ένας με τον άλλο σε έναν ειδικά ζωγραφισμένο χώρο, τη ‘φιάλη’, πάλι πίσω από τον Χριστό· άλλοι περιμένουν στις πύλες του ουρανού· άλλοι πάλι συνοδεύουν τους προφήτες ή τους αποστόλους που «έρχονται εν νεφέλαις εκ περάτων» – καταφτάνουν δηλαδή από μακριά, επιβαίνοντας σε σύννεφα που τους περικλείουν σαν κοχύλια.
Αγιογράφηση του Μιχαήλ Αστραπά σε εκκλησία στην Οχρίδα Σκοπίων. Διακρίνονται οι δώδεκα Απόστολοι που έρχονται πάνω σε σύννεφα, περικλείοντας την εικόνα. 13ος αιώνας. (Ευγενική παραχώρηση του Δημήτρη Τσιάντα)
Άλλες φορές, πάλι, αναλόγως τον χώρο που έχει διαθέσιμος ο αγιογράφος, μπορεί να απεικονίσει τους Αποστόλους και τους αγγέλους δίπλα στην κλίνη, όπως έκανε ο Πανσέληνος στην Κοίμηση του Πρωτάτου: τοποθέτησε δεξιά της κλίνης τούς μεν, αριστερά τούς δε, και συμπλήρωσε τα κενά εκατέρωθεν με κόσμο.
Το τμήμα της παράστασης της Κοιμήσεως της Θεοτόκου του Εμ. Πανσέληνου, στο Πρωτάτο του Αγίου Όρους (13ος αι.), με τους Αποστόλους και κόσμο πίσω τους. Ο αγιογράφος επέλεξε αυτή τη διάταξη ελλείψει ύψους στον προκαθορισμένο για την τοιχογραφία χώρο. (Ευγενική παραχώρηση του Δημήτρη Τσιάντα)
Το αριστερό τμήμα της παράστασης της Κοιμήσεως της Θεοτόκου του Εμ. Πανσέληνου, στο Πρωτάτο του Αγίου Όρους (13ος αι.). Φαίνονται οι άγγελοι και κόσμος πίσω τους. (Ευγενική παραχώρηση του Δημήτρη Τσιάντα)
Τυπική είναι και οι απεικόνιση των τριών εκ των τεσσάρων Ιεραρχών που παραβρέθηκαν στην Κοίμηση: του Ιακώβου του Αδελφοθέου, του Ιεροθέου, του Διονυσίου του Αρεοπαγίτου και του Τιμοθέου. Ο Ιερόθεος δεν εικονίζεται. Οι μορφές τους διακρίνονται από τους μεγάλους σταυρούς που φέρουν στα ενδύματά τους, και τοποθετούνται μεταξύ των ανθρώπων, συνήθως στην επάνω σειρά.
Αν υπάρχει χώρος, περιλαμβάνονται στην εικόνα και οι προφήτες που προφήτευσαν για την Παναγία: ο Ιεζεκιήλ, ο Βαλαάμ, ο Ζαχαρίας, κ.ά. Επίσης οι ποιητές Κοσμάς και Δαμιανός, που έγραψαν ύμνους για την Παναγία. Οι προφήτες αναγνωρίζονται από το ιδιαίτερο σύμβολο που έχει αποδοθεί στον κάθε ένα, ανάλογα με τις προφητείες του, και το οποίο απεικονίζεται δίπλα του. Παραδείγματος χάριν, ο Σολομών έχει τον Ναό του, ο Βαλαάμ το άστρο, ο Δανιήλ τον δράκο, ο Ιεζεκιήλ μία πόρτα, ο Ζαχαρίας την επτάφωτο λυχνία. Συχνά κρατούν γραφές: τις προφητείες τους.
Όλες αυτές οι παρουσίες γεμίζουν δόξα την εικόνα και την κάνει να δονείται. Το βλέπουμε και το νιώθουμε. Νιώθουμε την παρουσία του θαυμαστού, βλέπουμε την παρουσία του θαυμαστού, χωρίς να είμαστε σίγουροι τι προηγείται και τι έπεται στην προκειμένη περίπτωση: η όραση ή η αίσθηση;
Σε ορισμένες εικόνες, οι άγγελοι και γενικότερα ο ουράνιος κόσμος διαφοροποιούνται έντονα από τον γήινο. Η μέθοδος της φιάλης είναι ένας τρόπος, η χρήση διαφορετικής χρωματικής παλέτας ένας δεύτερος, που λειτουργεί συμπληρωματικά με τον πρώτο. Άλλοι αγιογράφοι επιλέγουν να ενοποιούν τους δύο κόσμους: οι άγγελοι αποδίδονται με τα ίδια χρώματα που χρησιμοποιούνται για τους ανθρώπους και τίποτα δεν φαίνεται να χωρίζει τους μεν από τους δε. Αυτές οι παραλλαγές δείχνουν την ευελιξία της βυζαντινής αγιογραφικής παράδοσης, επιτρέποντάς μας να διαπιστώσουμε ότι η στυλιστική αυστηρότητα αφορά ένα ορισμένο επίπεδο. Όταν εμβαθύνουμε, βλέπουμε ότι εντός του δεδομένου πλαισίου, ο βυζαντινός αγιογράφος έχει τη δική του ελευθερία.
Αυτό παρατηρείται ιδίως στα πρόσωπα των μορφών, τα οποία μπορούν να αποδοθούν είτε πιο ζωντανά, εκφραστικά και διαφοροποιημένα είτε πιο ομοιόμορφα και τυποποιημένα – κάτι που σύμφωνα με τον κο Τσιάντα εναπόκειται αποκλειστικά στον αγιογράφο.
Η Κοίμηση της Θεοτόκου, από τον Θεοφάνη τον Κρητικό. Ο αγιογράφος έχει τοποθετήσει τους αγγέλους μέσα στη ‘φιάλη’ και τους έχει ζωγραφίσει σε αποχρώσεις του γκρίζου, έτσι ώστε να διακρίνεται ξεκάθαρα ότι ανήκουν σε άλλη διάσταση. Πάνω από το κεφάλι του Χριστού διακρίνεται ένα εξαπτέρυγο, ενώ ψηλά στην κορυφή της εικόνας οι ανοικτές πύλες των ουρανών, μέσα από τις οποίες αχνοφαίνονται άγγελοι. 160ς αιώνας. (Ευγενική παραχώρηση του Δημήτρη Τσιάντα)
Κοίμηση – Ενταφιασμός – Μετάσταση
Το γεγονός της Κοιμήσεως στην Ορθόδοξη παράδοση δεν είναι μεμονωμένο, αλλά συνδέεται με τον Ενταφιασμό και τη Μετάσταση, τα οποία ορισμένες φορές μπορεί και να αναπαρίστανται εντός της ίδιας εικόνας ταυτόχρονα. Αυτό είναι πιο πιθανό να συμβεί σε μία τοιχογραφία. Όπως λέει ο Δημήτρης Τσιάντας, «δεν υπάρχει χρόνος και χώρος στην αγιογραφία».
Προηγείται η αναγγελία του γεγονότος από την ίδια την Παναγία στις φίλες της, καθώς είχε γνώση αυτού, επεισόδιο που ορισμένοι αγιογράφοι όπως ο Μιχαήλ Αστραπάς έχουν περιλάβει στο πλαίσιο μίας διευρυμένης αφήγησης.
Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, σε μία από τις βυζαντινές αγιογραφίες που ζωγράφισε πριν μεταβεί στην Ιταλία, συνδύασε την Κοίμηση με τη Μετάσταση, ενσωματώνοντας την παράσταση της Αγίας Ζώνης, τη στιγμή δηλαδή οποία η Παναγία παραδίδει τη ζώνη της στον Απόστολο Θωμά, ενώ ανεβαίνει στον ουρανό.
Σύμφωνα με την Ιστορία της Αγίας Ζώνης, «ο Απόστολος Θωμάς ήταν ο μόνος από τους Αποστόλους που είδε τη θαυμαστή Μετάσταση της Θεοτόκου. Δεν είχε μπορέσει να παρευρεθεί στην κηδεία της, ευρισκόμενος στις Ινδίες. Εκεί, μετά από τρεις ημέρες και ενώ τελούσε τη Θεία Λειτουργία, βρέθηκε στη Γεθσημανή με θαυμαστό τρόπο και είδε όσα συνέβησαν.
»Τότε παρακάλεσε την Παναγία να του δώσει για ευλογία τη Ζώνη της. Και εκείνη, καθώς ανέβαινε στους ουρανούς, του έριξε το ιερό κειμήλιο. Ο Απόστολος Θωμάς στη συνέχεια πληροφόρησε και τους υπόλοιπους Αποστόλους για τα θαυμαστά γεγονότα και τους έδειξε την Αγία Ζώνη της Παναγίας».
Η Κοίμηση και η Μετάσταση της Θεοτόκου, με την παράσταση της Αγίας Ζώνης, από τον Δομήνικο Θεοτοκόπουλο (Ελ Γκρέκο), 16ος αιώνας. Ανακαλύφθηκε σχετικά πρόσφατα. (Ευγενική παραχώρηση του Δημήτρη Τσιάντα)
Μία άλλη ιδιαιτερότητα αυτής της εικόνας του είναι η συνεχής ροή των αγγέλων, χρωματικά ενωμένη με τον Χριστό, που συνδέει τα ουράνια με τη γη. Στο μέσον αυτού του φωτεινού ποταμού ο Θεοτοκόπουλος τοποθετεί ένα δεύτερο σώμα της Παναγίας, αναπαριστώντας τη στιγμή της Μετάστασής της ταυτόχρονα με τη στιγμή της Κοιμήσεως. Θα μπορούσαμε να φανταστούμε ότι με αυτόν τον τρόπο υπαινίσσεται πως στις άλλες διαστάσεις – όπως και στην αγιογραφία – ισχύουν διαφορετικοί νόμοι.
Το κάτω μέρος τους σώματος της Παναγίας είναι και αυτό ενωμένο χρωματικά με τη χρυσαφένια ροή των ουράνιων όντων, ενώ λίγο πάνω από το κεφάλι του Χριστού διακρίνεται το Άγιο Πνεύμα με τη μορφή περιστεριού· μία απάνια απεικόνιση, κατά τον κο Τσιάντα, και ένα ακόμη τόλμημα του Θεοτοκόπουλου.
Άλλη καινοτομία σε αυτήν τη φαινομενικά παραδοσιακή εικόνα είναι η απαλή κλίση που έχει η μορφή του Χριστού πάνω από το προσκέφαλο της Παναγίας, «λες και παίρνει ο ίδιος την ψυχή από το σώμα της», η οποία προσδίδει κίνηση, ζωντάνια και συναίσθημα στη σκηνή.
Ο Θεοτοκόπουλος έχει περιλάβει και την έλευση των δώδεκα Αποστόλων, τους οποίους τοποθέτησε σε δύο σύννεφα, μοιρασμένους ανά έξι, να καταφτάνουν από αριστερά και από δεξιά. Στο βάθος διακρίνονται κτήρια.
Το πιο φωτεινό σημείο της εικόνας είναι το φωτοστέφανο της Κεκοιμημένης Παναγίας. Εκεί τοποθετείται η έμφαση, θυμίζοντάς μας ότι αυτή είναι κατ΄αρχήν μία εικόνα για την Κοίμησή της.
Από τη συγκεκριμένη εικόνα του Θεοτοκόπουλου εμπνεύστηκε και ο ίδιος ο Δημήτρης Τσιάντας, αξιοποιώντας ορισμένα στοιχεία και καινοτομίες του παλιού δασκάλου, σε συνδυασμό με άλλα από διαφορετικές σχολές. Η εικόνα του, με τα απαλά και φωτεινά της χρώματα, είναι γιορτινή σχεδόν και μεταδίδει έντονα την αίσθηση του εξαιρετικού. Εδώ, η παράσταση της Αγίας Ζώνης, στο επάνω μέρος της σύνθεσης, έχει πιο έντονη παρουσία.
Η Κοίμηση και η Μετάσταση της Θεοτόκου, από τον Δημήτρη Τσιάντα. (Ευγενική παραχώρηση του Δημήτρη Τσιάντα)
Άλλες εικονογραφικές λεπτομέρειες, μορφές και σύμβολα
Όπως προαναφέρθηκε, η βυζαντινή αγιογραφία βασίζεται σε μεγάλο βαθμό σε σύμβολα και στερεότυπα στοιχεία, τα οποία με τον τρόπο τους απελευθερώνουν τον αγιογράφο και διευκολύνουν την επικοινωνία μεταξύ αυτού και των πιστών.
Άλλες μορφές που τείνουν να επαναλαμβάνονται στις εικόνες της Κοιμήσεως, εκτός από όσες αναφέραμε προηγουμένως, είναι η μορφή του Αγίου Παύλου, σκυμμένου πάνω από την κλίνη της Θεοτόκου, σε προφίλ, καθώς και η μορφή ενός άντρα με κομμένα χέρια: του τα έκοψε ένας άγγελος με το μακρύ σπαθί του όταν προσπάθησε να αγγίξει το σώμα της Παναγίας. Αυτή η λεπτομέρεια, όπως εξηγεί ο κος Τσιάντας, άρχισε να εμφανίζεται μετά τον 14ο αιώνα, ίσως και λίγο αργότερα. Στις παλαιοχριστιανικές εικόνες δεν υπήρχε.
Τοιχογραφία από τη μονή Στάρο Ναγκορίτσινο στη Σερβία. Διακρίνεται μπροστά, στο κέντρο χαμηλά, η μορφή του νέου με τα κομμένα χέρια. Αριστερά της κλίνης, ο άγγελος με το σπαθί. (Ευγενική παραχώρηση του Δημήτρη Τσιάντα)
Αργότερα, κατά τα βυζαντινά χρόνια, εμφανίστηκε και το χρυσό στο φόντο, το οποίο επίσης δεν υπήρχε νωρίτερα, καθώς και το πορφυρό χρώμα στα ενδύματα της Παναγίας, η οποία στα πρωτοχριστιανικά χρόνια φορούσε μόνο μπλε. Η πορφύρα προστέθηκε ίσως για να προσδώσει μεγαλοπρέπεια στο πρόσωπό της, αφού στο Βυζάντιο η πορφύρα συνδεόταν με τη βασιλική οικογένεια. Στα Απόκρυφα, μάλιστα, υπάρχει παράσταση κατά την οποία η Παναγία λαμβάνει την Πορφύρα από τους ιερείς. Από την άλλη, το μπλε συμβολίζει την πνευματικότητα και τη γαλήνη.
Το μπλε υπάρχει και στα ενδύματα του Χριστού, σε συνδυασμό με το κόκκινο-μωβ, το οποίο θα μπορούσε να συμβολίζει το μαρτύριο και τη θυσία.
Ο Άγιος Παύλος είναι πάντα ντυμένος στα μωβ, ο Άγιος Πέτρος πάντα με ώχρα και ο Ιωάννης πάντα στα πρασινωπά. Ο Λουκάς συνήθως με μωβ και κοκκινωπό, ο Ανδρέας με λαδί και ο Θωμάς με κόκκινο, πληροφορεί ο Δ. Τσιάντας.
Μία αινιγματική λεπτομέρεια που εμφανίζεται σε πολλές εικόνες της Κοιμήσεως είναι τα πανιά που σκεπάζουν μέρος των κτηρίων που μπορεί να υπάρχουν στο φόντο. Μία ερμηνεία περί αυτών είναι ότι συμβολίζουν την Ένωση των Εκκλησιών. Άλλη ότι αποτελούν διακοσμητικά στοιχεία. Τα κτήρια τα ίδια παρουσιάζουν αρκετά στοιχεία από την αρχαιοελληνική αρχιτεκτονική, όπως τα κορινθιακά κιονόκρανα, αλλά και διακοσμητικά μοτίβα που κατάγονται από εκείνη την εποχή, όπως ο μαίανδρος.
Η εικόνα της Κοιμήσεως περιλαμβάνεται σε κάθε ναό. Ο προσανατολισμός της, δηλαδή το πού ‘κοιτάζει’ το κεφάλι της Παναγίας, αποτελεί ιδιαίτερο ζήτημα.
Σε ορισμένες εικόνες είναι προς τα δεξιά, ενώ σε άλλες προς τα αριστερά. Αυτό συνδέεται με τη θέση της εικόνας μέσα στον ναό, σε περίπτωση που είναι τοποθετημένη σε νότιο ή βορινό τοίχο, γιατί το κεφάλι της Θεοτόκου δεν πρέπει να κοιτάζει στη Δύση, όπως το κεφάλι των νεκρών κατά την ταφή τους. Πολλές φορές όμως η εικόνα της Κοιμήσεως βρίσκεται στον δυτικό τοίχο, απέναντι από το ιερό, έτσι ο προσανατολισμός της κεφαλής δεν έχει σημασία.
Άλλη συνηθισμένη θέση για την εικόνα της Κοιμήσεως είναι στη αριστερή όπως μπαίνουμε μεριά της εκκλησίας – τη μεριά των γυναικών – ή κάτω από τους γυναικωνίτες. Αν όμως πρόκειται για ναό της Παναγίας, όπως ο Ιερός Ναός Κοιμήσεως στα Τουρκοβούνια, η Κοίμηση μπορεί να μπει και δεξιά, και τότε όλος ο ναός κοσμείται με σκηνές από τη ζωή της, από τη γέννησή της και τα πρώτα της χρόνια – π.χ. τη λεγόμενη ‘κολακεία’ της Παναγίας, δηλαδή το κανάκεμά της από τους γονείς της Ιωακείμ και Άννα – μέχρι τη Μετάσταση.
«Σήμερα γράφεται ιστορία, και η ιστορία χαράζει στο βιβλίο της, με χρυσά γράμματα, τα τίμια ονόματά σας. Αυτό το νομοσχέδιο, το οποίο δίνει νομική υπόσταση δημοσίου δικαίου στην εκπροσώπηση της Ιεράς Μονής μας στην Ελλάδα, έπρεπε να έχει ψηφιστεί εδώ και πάρα πολλά χρόνια.»
Αυτό τόνισε χαρακτηριστικά ο Αρχιεπίσκοπος και ηγούμενος της ιεράς μονής Αγίας Αικατερίνης Όρους Σινά, Δαμιανός, με την παραίνεση προς όλους «ό,τι λέγεται και γίνεται περί της Μονής Σινά να είναι ένα ιερό και εθνικό θέμα, χωρίς αντιπαραθέσεις».
«Χαίρομαι που η Μονή Σινά γίνεται σημείο ενότητας, συσπείρωσης και απόδειξης ότι ο ελληνισμός, όταν συμφωνεί και θέλει, μπορεί. Μέχρι τώρα ήμασταν μπροστά σε έναν παραλογισμό. Το άρθρο του Συντάγματος αναγνωρίζει αναπαλλοτρίωτο Ιεράς Μονής Σινά, η οποία όμως, δεν είχε μέχρι σήμερα προσωπικότητα στην Ελλάδα. Ήταν στον αέρα. Αυτό το νομοσχέδιο λοιπόν, δεν έπρεπε να περάσει σήμερα, αλλά πολλά-πολλά χρόνια πριν», επεσήμανε ο Αρχιεπίσκοπος Δαμιανός, υπεραμυνόμενος του άρθρου του νομοσχεδίου του υπουργείου Παιδείας , με το οποίο αναγνωρίζεται η Ιερά Μονή Σινά ως νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου, στην Ελλάδα.
«Ας αδράξουμε όλοι την ευκαιρία, και ειδικά το Σώμα του ελληνικού Κοινοβουλίου, ώστε να ανατρέψει αυτό το κακώς κείμενο, το οποίο έχει τεράστιες εθνικές και θρησκευτικές διαστάσεις για την πατρίδα μας, αλλά και για ολόκληρο τον κόσμο. Να είστε με τη συναίσθηση ότι αυτήν τη στιγμή, δεν περιφρουρείτε μόνο το Ιουστινιάνειο κτίριο της Μονής του 5ου αιώνα, περιφρουρείτε τη ζωή των μοναχών που ζουν μέσα εκεί και τα τεράστια, αμύθητα, συγκλονιστικής αξίας κειμήλια, που η Μονή Σινά περιέχει και είναι στη φύλαξη των πατέρων και αδελφών», τόνισε ο Αρχιεπίσκοπος και συμπλήρωσε:
«Στο Κάιρο, πρέπει να πάμε στο ανώτατο εκκλησιαστικό δικαστήριο και θα κάνουμε μια προσπάθεια για να μπορέσουμε να ανακτήσουμε τα δικαιώματα μας. Είμαι βέβαιος ότι αυτό είναι αναγκαίο και ωφέλιμο για το μοναστήρι μας στην Αίγυπτο, αλλά θα αποβεί ωφέλιμο και για την πατρίδα μας, η οποία με τον τρόπο αυτό τιμά τα όσα έχει προσφέρει το μοναστήρι μας με τα μετόχια του στην ελλαδική επικράτεια.»
«Υπηρετώ στη μονή 61 χρόνια, ελπίζω το παράδειγμα αναγνώρισης νομικής υπόστασης της μονής μας να ακολουθήσει και η φίλη Αίγυπτος, όχι πια για τα μετόχια μας στην Ελλάδα, αλλά για την κεντρική μονή μας», κατέληξε ο Αρχιεπίσκοπος Δαμιανός.
«Η ελληνική Πολιτεία επιβεβαιώνει εμπράκτως την αποφασιστικότητά της να στηρίξει την αποστολή και το έργο της Ιεράς Μονής, να θωρακίσει τα συμφέροντά της», τόνισε η υπουργός Παιδείας, Θρησκευμάτων και Αθλητισμού, Σοφία Ζαχαράκη, την Παρασκευή 25 Ιουλίου, στη Διαρκή Επιτροπή Μορφωτικών Υποθέσεων της Βουλής, κατά τη συζήτηση του νομοσχεδίου του υπουργείου, το οποίο φιλοδοξεί να επιλύσει οριστικά το ζήτημα της νομικής προσωπικότητας της Μονής Αγίας Αικατερίνης του Σινά στην Ελλάδα.
«Πρόκειται για μια ιστορική πρωτοβουλία που αποδίδει, για πρώτη φορά μετά από 15 αιώνες, σαφή νομική υπόσταση σε έναν μοναδικό θρησκευτικό και πολιτιστικό θεσμό, με σεβασμό στην αυτονομία και το εκκλησιαστικό της καθεστώς. Διαφυλάττουμε έναν θησαυρό πολιτισμού και πνευματικότητας που ανήκει σε όλη την ανθρωπότητα. Αποδεικνύουμε εμπράκτως ότι η Ελλάδα αποτελεί κοιτίδα της Ορθοδοξίας», σημείωσε, μεταξύ άλλων, η υπουργός.
Παράλληλα, με το παρόν νομοσχέδιο ενισχύονται οι Ανώτατες Εκκλησιαστικές Ακαδημίες και τα Τμήματα Θεολογικών Σχολών των Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων με τη διευκόλυνση φοίτησης σε αυτά αλλοδαπών-αλλογενών φοιτητών. Πιο συγκεκριμένα, προβλέπεται ότι μέχρι δέκα υποψήφιοι από το Πατριαρχείο Αντιοχείας, υπήκοοι Συρίας ή Λιβάνου, μπορούν να μπαίνουν σε οποιοδήποτε τμήμα ελληνικού ΑΕΙ κατόπιν πρότασης του Πατριαρχείου Αντιοχείας και με τη σύμφωνη γνώμη της Εκκλησίας της Ελλάδος και του ελληνικού ΥΠΕΞ.
«Με αυτό τον τρόπο, το ελληνικό κράτος βοηθάει με αποφασιστικό τρόπο το Πατριαρχείο Αντιοχείας να βελτιώσει το επίπεδο των ιερωμένων του και αποκαθιστούμε έναν άμεσο δίαυλο επικοινωνίας με τους ελληνορθοδόξους της Συρίας», τόνισε η κα Ζαχαράκη.
«Το 2021, για πρώτη φορά αδειοδοτήθηκε ευκτήριος Οίκος των Μπεκτασήδων Αλεβιτών Θράκης, μιας θρησκευτικής μειονότητας εντός των κόλπων της μουσουλμανικής μειονότητας της Θράκης. Με το άρθρο 49 του νομοσχεδίου, πλέον η θρησκευτική μειονότητα των Μπεκτασήδων Αλεβιτών Θράκης αποκτά υπόσταση στον νομικό κόσμο, ως θρησκευτικό νομικό πρόσωπο του ν. 4301/2014, και η Ελλάδα κάνει ένα ακόμα βήμα προς την ορθή κατεύθυνση της προστασίας της θρησκευτικής ελευθερίας», πρόσθεσε η υπουργός και υπογράμμισε ότι «είναι η πρώτη φορά που αναγνωρίζεται στην Ελλάδα θρησκευτικό νομικό πρόσωπο μουσουλμανικού θρησκεύματος».
Επίσης, με τις συγκεκριμένες ρυθμίσεις ενδυναμώνονται οι Σχολές Μαθητείας Υποψηφίων Κληρικών (ΣΜΥΚ) και η διευκόλυνση της φοίτησης αλλοδαπών μαθητών και φοιτητικών στα Πρότυπα Εκκλησιαστικά Σχολεία. Οι μαθητές και φοιτητές προέρχονται από τα παλέφατα Πατριαρχεία (Οικουμενικό Πατριαρχείο, Πατριαρχείο Αλεξανδρείας, Πατριαρχείο Αντιοχείας και Ιεροσολύμων).
Επιπλέον, στο νομοσχέδιο προβλέπεται ουσιαστική ενίσχυση του κοινωφελούς έργου των εκκλησιαστικών ιδρυμάτων.
Τέλος, καταργείται το αναχρονιστικό νομοθετικό πλαίσιο για την αδειοδότηση χώρων λατρείας που ίσχυε από τη μεταξική περίοδο.
«Εξασφαλίζουμε ως Πολιτεία την ακώλυτη άσκηση του δικαιώματος λατρείας όλων των θρησκευτικών κοινοτήτων και των μελών τους, μέσω της διαμόρφωσης ενός σύγχρονου, πλήρους και συνεκτικού νομοθετικού πλαισίου για τους χώρους λατρείας των θρησκειών», κατέληξε η κα Ζαχαράκη.
Ένα διπλό και ηχηρό μήνυμα προς τη διεθνή κοινότητα εστάλη την Τετάρτη 23 Ιουλίου 2025 από την Αίθουσα της Γερουσίας της Βουλής των Ελλήνων, κατά την τρίτη και ιδιαίτερα παραγωγική ημέρα της 15ης Γενικής Συνέλευσης της Παγκόσμιας Διακοινοβουλευτικής Ένωσης Ελληνισμού (ΠΑΔΕΕ). Το απόγευμα, η ολομέλεια του σώματος, που απαρτίζεται από Έλληνες βουλευτές και πολιτειακούς αξιωματούχους από νομοθετικά σώματα όλου του κόσμου, υιοθέτησε πανηγυρικά δύο ψηφίσματα-σταθμούς.
Το πρώτο ψήφισμα αφορά την προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των θρησκευτικών ελευθεριών, με ειδική έμφαση στις διώξεις που υφίστανται οι χριστιανικές κοινότητες και τα Πρεσβυγενή Πατριαρχεία σε Μέση Ανατολή και Μικρά Ασία. Το ψήφισμα, που εισήχθη από την Α’ Αντιπρόεδρο της ΠΑΔΕΕ, Effie Triantafilopoulos, μέλος του Επαρχιακού Κοινοβουλίου του Οντάριο στον Καναδά, καταγράφει με σαφήνεια τις συστηματικές διακρίσεις:
* Καταγγέλλει την άρνηση απόδοσης νομικής προσωπικότητας και την κατάσχεση περιουσιών του Οικουμενικού Πατριαρχείου από τις τουρκικές αρχές.
* Αναφέρεται στις παράνομες εκκλησιαστικές διεκδικήσεις του Πατριαρχείου Μόσχας σε κανονικά εδάφη του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας.
* Επισημαίνει τη βία και τις διακρίσεις που αντιμετωπίζει το Πατριαρχείο Αντιοχείας στον απόηχο του συριακού εμφυλίου πολέμου.
* Καταδικάζει τις επιθέσεις κατά προσκυνητών στο Πατριαρχείο Ιεροσολύμων και εκφράζει ανησυχία για την αμφισβήτηση του καθεστώτος της ιστορικής Μονής της Αγίας Αικατερίνης στο Σινά από τις αιγυπτιακές αρχές.
Το ψήφισμα καλεί τις κυβερνήσεις των ΗΠΑ, του Καναδά, της Αυστραλίας και των κρατών-μελών της ΕΕ να αναδείξουν ως προτεραιότητα τα ανθρώπινα δικαιώματα στην περιοχή, ενώ απευθύνει συγκεκριμένες εκκλήσεις προς τις κυβερνήσεις της Τουρκίας, της Συρίας και της Αιγύπτου να σεβαστούν τις διεθνείς τους υποχρεώσεις.
Έμφαση στη διεθνή αναγνώριση της γενοκτονίας των Ελλήνων
Το δεύτερο ψήφισμα, στο οποίο δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση και αντιμετωπίστηκε με ιστορική βαρύτητα, αφορά την ανακήρυξη της 19ης Μαΐου ως «Ημέρας Μνήμης, Αναγνώρισης, Καταδίκης και Εκπαίδευσης για τη Γενοκτονία των Ελλήνων και των Ποντίων». Εισηγητής του ήταν ο Aris Babikian, επίσης μέλος του Επαρχιακού Κοινοβουλίου του Οντάριο.
Το ψήφισμα περιγράφει με αδιάσειστα στοιχεία τη συστηματική, κρατικά σχεδιασμένη επιχείρηση εξόντωσης του ελληνικού πληθυσμού από την Οθωμανική Αυτοκρατορία την περίοδο 1914-1923, κάνοντας λόγο για δολοφονίες 353.000 Ποντίων και πάνω από ενός εκατομμυρίου Ελλήνων της Ανατολίας και της Μικράς Ασίας, παράλληλα με τις γενοκτονίες των Αρμενίων και των Ασσυρίων.
Καθοριστική για την ισχυρή τεκμηρίωση και την ορμή του ψηφίσματος υπήρξε η συνεισφορά της ΕΛΕΠ (Εύξεινος Λέσχη Ευρωπαίων Πολιτών), η οποία με τη δράση της έχει συμβάλει καθοριστικά στην ανάδειξη του ζητήματος και στην προώθηση της ιστορικής αλήθειας σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο.
Το ψήφισμα δεν μένει στην καταγραφή των ιστορικών γεγονότων. Αποτελεί ένα συγκεκριμένο σχέδιο δράσης, καλώντας:
* Τη σημερινή Τουρκική Δημοκρατία, ως διάδοχο κράτος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, να επανορθώσει για το έγκλημα της Γενοκτονίας.
* Τη διεθνή κοινότητα να αναγνωρίσει επίσημα τη Γενοκτονία και να την εντάξει στα σχολικά προγράμματα.
* Τα μέλη της ΠΑΔΕΕ να εργαστούν στα κοινοβούλια των χωρών τους για την υιοθέτηση νόμων που θα καταδικάζουν την πολιτική άρνησης της Τουρκίας.
Δυναμική συνέχεια και επόμενα βήματα
Η ομόφωνη ψήφιση και των δύο κειμένων δεν αποτελεί το τέλος της διαδικασίας, αλλά την αρχή μιας συντονισμένης, παγκόσμιας προσπάθειας. Όπως τονίστηκε, ο στόχος που πλέον τίθεται είναι σαφής: οι Έλληνες εκπρόσωποι των ξένων κοινοβουλίων, οπλισμένοι με την ισχυρή νομιμοποίηση της ΠΑΔΕΕ, θα μεταφέρουν αυτά τα ψηφίσματα ως βάση εργασίας στα δικά τους νομοθετικά σώματα.
Η συνέχεια αναμένεται δυναμική, με στόχο τη μετατροπή των ψηφισμάτων σε επίσημες πολιτικές και νόμους στις χώρες όπου δραστηριοποιείται ο απόδημος Ελληνισμός, ασκώντας ουσιαστική πίεση για την προάσπιση των εθνικών και θρησκευτικών μας δικαίων στη διεθνή σκηνή.
Στο παρελθόν, η νεότερη γενιά είχε την τάση να επαναστατεί ενάντια στους θρησκευτικούς κανόνες των γονιών της. Η αντίσταση των νέων στους κανόνες και τους θεσμούς της θρησκείας ήταν αναμενόμενη. Αλλά αυτό δεν ισχύει πια. Σύμφωνα με ένα πρόσφατο άρθρο του Axios, τα μέλη της Γενιάς Ζ – η οποία περιλαμβάνει νέους που γεννήθηκαν μεταξύ 1997 και 2012 –είναι στην πραγματικότητα πιο πιθανό να πηγαίνουν σε εβδομαδιαίες θρησκευτικές λειτουργίες από τους millennials και τους νέους της Γενιάς X. Σύμφωνα με ορισμένες αναφορές, η προσέλευση στην εκκλησία έχει τετραπλασιαστεί μεταξύ της Γενιάς Z τα τελευταία χρόνια.
Η Αμερική είδε μια σταθερή μείωση του χριστιανισμού από τη δεκαετία του 1970 έως τη δεκαετία του 1990, με μόνο περίπου το 46% των Αμερικανών που γεννήθηκαν τη δεκαετία του ’90 να αυτοπροσδιορίζονται ως χριστιανοί. Ωστόσο, αυτή η πτωτική τάση έχει σταματήσει απότομα, πιθανώς λόγω της αύξησης της θρησκευτικότητας μεταξύ των νέων Αμερικανών, ιδίως των νέων ανδρών. Ορισμένες καθολικές επισκοπές, για παράδειγμα, έχουν αναφέρει αύξηση 70% στους νέους συμμετέχοντες φέτος σε σύγκριση με πέρυσι, και πολλοί από αυτούς τους νέους είναι άτομα στην εφηβεία και στα είκοσι. Ο άνεμοι έχει αλλάξει.
Το φαινόμενο δεν περιορίζεται μόνο στις Ηνωμένες Πολιτείες. Σε όλη τη Δύση – η οποία για τόσο καιρό ήταν το νεκροταφείο του χριστιανικού πολιτισμού, κυριαρχούμενη από έναν επιθετικό αριστερό κοσμικό χαρακτήρα – υπάρχουν σημάδια θρησκευτικής αναγέννησης. Στη Βρετανία, για παράδειγμα, το ποσοστό των ατόμων ηλικίας 18 έως 24 ετών που πηγαίνουν στην εκκλησία τουλάχιστον μία φορά τον μήνα αυξήθηκε από 4% το 2018 σε 16% το 2025. Αυτό περιλαμβάνει και μια αύξηση 21% μεταξύ των νέων ανδρών. Εν τω μεταξύ, στην άλλη πλευρά της Μάγχης, στη Γαλλία, η Καθολική Εκκλησία βάπτισε περισσότερους από 10.000 ενήλικες στην Πασχαλινή Αγρυπνία του 2025 – αύξηση 45% σε σχέση με τις βαπτίσεις του 2024 και αύξηση 90% σε σχέση με το 2023.
Ακόμα και στην Ολλανδία – η οποία σίγουρα δεν είναι προπύργιο του Καθολικισμού – οι ιερείς παρατηρούν αύξηση στους νέους που παρακολουθούν τη Λειτουργία. Σύμφωνα με τον Ολλανδό καρδινάλιο Βίλλεμ Άικ, «οι αριθμοί δεν είναι τεράστιοι στην Ολλανδία, αλλά ακούμε αυτές τις παρατηρήσεις σχεδόν από κάθε πάστορα. Είναι σαφές ότι κάτι συμβαίνει. Το βλέπουμε επίσης να αντικατοπτρίζεται στο ενδιαφέρον για την ιεροσύνη: υπάρχουν πολλές νέες αιτήσεις».
Ενώ δεν είναι μόνο η Καθολική Εκκλησία που βλέπει αυτή την αύξηση, ο Καθολικισμός ειδικότερα φαίνεται να προσελκύει απροσδόκητα το ενδιαφέρον των νέων. Σε μια συνέντευξη στο Fox News, η influencer της Γενιάς Ζ, Ίζαμπελ Μπράουν, εξήγησε ότι οι διαχρονικές παραδόσεις της εκκλησίας προσελκύουν τους νέους που αισθάνονται απογοητευμένοι από τις μη αυθεντικές μορφές χριστιανισμού που επηρεάζονται από την εποχή.
Επιπλέον, σύμφωνα με την Μπράουν, η διδασκαλία του Καθολικισμού ότι ο ίδιος ο Ιησούς μπορεί να είναι παρών άμεσα στη Θεία Ευχαριστία προσφέρει μια πραγματική εμπειρία του υπερβατικού, η οποία είναι ιδιαίτερα δελεαστική για έναν πολιτισμό που παραδίδεται όλο και περισσότερο στο τεχνητό και μη αυθεντικό. «Αυτό πραγματικά καταλήγει σε ένα επίπεδο σχέσης και οικειότητας με τον Ιησού που προσφέρεται μέσω της Θείας Ευχαριστίας και δεν βρίσκεται πουθενά αλλού», είπε.
Έτσι, τα στοιχεία είναι σαφή. Μια θρησκευτική αναβίωση συμβαίνει. Το ερώτημα είναι, γιατί; Για την Μπράουν, είναι μια φυσική αντίδραση σε αυτά που θεωρεί ως τα κακά της εποχής: «Παρακολουθούμε την υποβάθμιση του γάμου, την παρουσίαση των παιδιών σε φυλομετάβαση ως κάτι το φυσιολογικό, τις αμβλώσεις να εκτελούνται σωρηδόν για τους πιο ευάλωτους στην κοινωνία μας τις τελευταίες δεκαετίες, και μέσα σε αυτό το σκοτάδι, παρακολουθούμε τους νέους να επιστρέφουν στον Θεό».
Ο καρδινάλιος Άικ εντοπίζει μια δίψα για σταθερότητα και νόημα μεταξύ όσων εκδηλώνουν ενδιαφέρον για τη θρησκεία: «Η νεότερη γενιά δεν έχει σταθερές στη ζωή της. Η ζωή της δεν έχει βαθύτερο νόημα ή προορισμό. Αλλά ερωτήματα σχετικά με το νόημα προκύπτουν για όλους, περιλαμβανομένων και αυτών».
Ο συντηρητικός σχολιαστής Ματ Γουόλς κατέληξε στο ίδιο συμπέρασμα στην ανάλυσή του για το φαινόμενο, υποστηρίζοντας ότι τα ανθρώπινα όντα χρειάζονται εγγενώς νόημα και σκοπό στη ζωή και τον πολιτισμό τους. «Δεν μπορεί μια κοινωνία να υπάρχει χωρίς νόημα για πολύ καιρό», είπε στο podcast του, The Matt Walsh Show. «Μια κοινωνία χωρίς νόημα είτε θα καταρρεύσει και θα καταστραφεί είτε θα αναβιώσει και θα ανακαλύψει ξανά το νόημα».
Οι ιδέες των Άικ και Γουόλς υποστηρίζονται από τη διάσημη έρευνα του Αυστριακού ψυχολόγου Βίκτορ Φρανκλ, ο οποίος διεξήγαγε μια προσεκτική μελέτη της ανθρώπινης φύσης όταν τοποθετήθηκε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Απογυμνωμένοι από όλα τα συνήθη ενδύματα της ζωής, όλο το επίχρισμα της πολιτισμένης ζωής, οι συγκρατούμενοι του Φρανκλ παρουσίαζαν μια απογυμνωμένη εικόνα της ανθρώπινης φύσης, περιορισμένη στα ουσιώδη της. Ο Φρανκλ κατέληξε στο συμπέρασμα, μελετώντας την ανθρώπινη συμπεριφορά στο στρατόπεδο και στη συνέχεια στην πρακτική του, ότι οι άνθρωποι δεν παρακινούνται ουσιαστικά από την επιθυμία για εξουσία, όπως δίδασκε ο Μαρξ, ούτε από τη σεξουαλική ορμή, όπως επέμενε ο Φρόυντ, αλλά από μια οξεία ανάγκη να βρουν νόημα στην ύπαρξή τους.
Από αυτές τις γνώσεις, ο Φρανκλ ανέπτυξε τη δική του σχολή ψυχοθεραπείας, γνωστή ως «θεραπεία λόγου», την οποία περιέγραψε με τους εξής όρους στο βιβλίο του Η αναζήτηση νοήματος από τον άνθρωπο: «Η λογοθεραπεία […] εστιάζει στο νόημα της ανθρώπινης ύπαρξης, καθώς και στην αναζήτηση ενός τέτοιου νοήματος από τον άνθρωπο. […] Η αναζήτηση νοήματος από τον άνθρωπο είναι το κύριο κίνητρο στη ζωή του και όχι μια ‘δευτερεύουσα ορθολογικοποίηση’ των ενστικτωδών κινήτρων». Σύμφωνα με τον Φρανκλ, είναι η κραυγή της ανθρωπότητας για νόημα που κανείς δεν ακούει — που αγνοείται από τη σύγχρονη κοινωνία της «μετα-αλήθειας» — και αυτό το φαινόμενο προκαλεί πολλά προβλήματα ψυχικής υγείας.
Οι νέοι σήμερα δεν πείθονται από το ψευδονόημα που προσφέρει η κοινωνία σήμερα, τον κάπως ελκυστικό αλλά τελικά ανούσιο καταναλωτισμό, τον ηδονισμό, τον κοσμικό χαρακτήρα και τον ατομικισμό. Έτσι, στρέφονται στη δύναμη που παρείχε νόημα για γενιές και γενιές: τη θρησκεία.
Μέρος του νοήματος που προσφέρει η θρησκεία είναι το αίσθημα του ανήκειν. Οι νεότερες γενιές θέλουν να ανήκουν σε κάτι που υπερβαίνει τον εαυτό τους. Η δυτική λατρεία του ανεξέλεγκτου ατομικισμού και της προσωπικής ελευθερίας έχει αποδειχθεί μια μάλλον μοναχική και ανεκπλήρωτη πορεία για πολλούς, και θα μπορούσε επίσης να εξηγήσει, στο άλλο άκρο του φάσματος, τη βιασύνη για την εύρεση ταυτότητας εντός των ΛΟΑΤΚΙ+ και παρόμοιων ομάδων. «Πολλοί νέοι έχουν στραφεί στη θρησκεία για να βρουν κοινότητα και σύνδεση μετά τα απομονωτικά χρόνια της πανδημίας, η οποία έπληξε τη Γενιά Ζ πιο σκληρά από τους περισσότερους», διατυπώνει η θεωρία του άρθρου του Axios.
Κατά τη διάρκεια της πανδημίας του κορωνοϊού, οι περισσότεροι άνθρωποι επικοινωνούσαν και συνδέονταν με τους άλλους μέσω του διαδικτύου. Η Γενιά Ζ είναι από τις πρώτες γενιές που μεγάλωσαν, λίγο πολύ, με το διαδίκτυο και διαμορφώθηκαν από αυτό. Αυτή η ανατροφή έχει συνοδευτεί από τα δικά της προβλήματα. Αλλά υπήρξε επίσης μια πορεία προς μια πιο αυθεντική εμπειρία ζωής για πολλούς από αυτούς τους «ψηφιακούς ιθαγενείς».
Το διαδίκτυο έχει επιτρέψει στους ανθρώπους να σφυρηλατήσουν – ή μάλλον, να ανακαλύψουν ξανά – ορισμένα πνευματικά μονοπάτια μακριά «από το τρελό πλήθος». Το διαδίκτυο παρείχε μια εναλλακτική λύση στην κυρίαρχη κουλτούρα, η οποία – κατά τη διάρκεια των πραγματικά βαριών ετών της παρακμής της θρησκευτικότητας – ήταν πιο στενά ελεγχόμενη και πιο ομοιόμορφη μέσω της τηλεόρασης, του ραδιοφώνου, του Χόλλυγουντ και της μουσικής βιομηχανίας. Όλα αυτά τα πολιτιστικά μέσα μετέδιδαν ένα ισχυρό κοσμικό μήνυμα. Αλλά το διαδίκτυο, παρά τα προβλήματά του, έχει ανοίξει μυριάδες μορφές εναλλακτικής πληροφόρησης και ψυχαγωγίας, επιτρέποντας σε πιο παραδοσιακά, λιγότερο κυρίαρχα μηνύματα να διαδοθούν με έναν τρόπο που θα ήταν αδύνατος μια γενιά πριν.
Ο καρδινάλιος Άικ αποδίδει συγκεκριμένα τις μεταστροφές που βλέπει στον διαδικτυακό ευαγγελισμό, δηλώνοντας ότι οι νέοι προσήλυτοι «συχνά βρήκαν τον δρόμο τους προς την Εκκλησία μέσω του διαδικτύου και των θρήσκων influencer στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης». Ομοίως, η καθηγήτρια κοινωνιολογίας Ανν Χέντερσοτ σημειώνει ότι το διαδίκτυο έχει επιτρέψει μια νέα μορφή ευαγγελισμού, την οποία είχε ζητήσει ο Πάπας Ιωάννης Παύλος Β’ τη δεκαετία του 1980.
Για πόσο θα φυσά αυτός ο νέος άνεμος; Είναι αδύνατο να πούμε. Αλλά για όσους λαχταρούν την αποκατάσταση της παράδοσης και κάποιο είδος προμαχώνα ενάντια στην περαιτέρω διάβρωση των αξιών που κάποτε θεωρούνταν ιερές – ειδικά των θρησκευτικών – αυτός ο άνεμος φέρνει μια μυρωδιά ελπίδας. Καθώς η νεότερη γενιά αρχίζει να αντικαθιστά την παλαιότερη σε θέσεις επιρροής, οι πεποιθήσεις της θα γίνονται όλο και περισσότερο οι πεποιθήσεις των θεσμών που αποτελούν την κοινωνία και οι προτεραιότητές της οι προτεραιότητες του πολιτισμού. Εάν τα τρέχοντα δεδομένα αποτελούν κάποια ένδειξη, αυτές οι προτεραιότητες θα είναι πιστές στις παραδοσιακές θρησκευτικές πεποιθήσεις, κάτι που θα μπορούσε να σηματοδοτήσει μια συνολική πολιτιστική επανάσταση ή – ακριβέστερα – αποκατάσταση.
Όπως το έθεσε ο Μπράουν, «ο Θεός δεν έχει ξεμπερδέψει ακόμα με τον αμερικανικό πολιτισμό».
Οι απόψεις που εκφράζονται σε αυτό το άρθρο είναι απόψεις του συγγραφέα και δεν αντικατοπτρίζουν απαραίτητα τις απόψεις της Epoch Times.
