Παρά την εντυπωσιακή άνοδο που καταγράφουν στις κάλπες, λαϊκιστικά ευρωπαϊκά κόμματα εξακολουθούν να αποκλείονται από τη διακυβέρνηση, καθώς οι πολιτικοί τους αντίπαλοι τα χαρακτηρίζουν ακραία και τα εμποδίζουν να συμμετάσχουν σε κυβερνητικούς συνασπισμούς. Οι θιασώτες της τακτικής που είναι γνωστή ως «cordon sanitaire» (‘υγειονομικό φράγμα’) υποστηρίζουν ότι δεν πρόκειται για επίθεση κατά της δημοκρατίας αλλά για υπεράσπισή της. Ωστόσο, ειδικός επί στρατιωτικών θεμάτων προειδοποιεί πως αυτή η προσέγγιση ενδέχεται να προκαλέσει οργή στους ψηφοφόρους και να κλείσει κάθε προοπτική ειρηνικής πολιτικής αλλαγής.
Τα «φράγματα» και τα όρια νομιμότητας
Οι συνασπισμοί αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της πολιτικής ζωής σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες. Όμως το «υγειονομικό φράγμα», μέτρο που κανονικά στοχεύει περιθωριακές ομάδες, εφαρμόζεται πλέον για τον αποκλεισμό κομμάτων που προσεγγίζουν ή και υπερβαίνουν εκλογικά ποσοστά πλειοψηφίας. Σε αυτά συγκαταλέγονται η Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD), το Εθνικό Συγκρότημα της Γαλλίας (Rassemblement National), το Κόμμα Ελευθερίας της Αυστρίας, το Vox της Ισπανίας και το Κόμμα της Ελευθερίας στην Ολλανδία. Όλα αρνούνται τον χαρακτηρισμό του «ακροδεξιού», παρότι έτσι αποκαλούνται από πολλά ΜΜΕ, αντιπάλους ή ακαδημαϊκούς. Ωστόσο, άλλα κόμματα θεωρούν ότι έχουν ξεπεράσει τα αποδεκτά όρια και συνασπίζονται για να τα αποκλείσουν από τη διακυβέρνηση.
Στη Γερμανία, το AfD – κόμματος που αναδείχθηκε δεύτερη δύναμη στις εθνικές βουλευτικές εκλογές με σχεδόν 21%, με ατζέντα κατά της μαζικής μετανάστευσης – αποκλείστηκε πρόσφατα από τη θέση του προέδρου και του αντιπροέδρου επιτροπών στη Βουλή. Το κόμμα δίνει σήμερα νομική μάχη με το κράτος, ώστε να μην χαρακτηριστεί ακροδεξιό από την Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Προστασίας του Συντάγματος. Οι βασικές πολιτικές του θέσεις του περιλαμβάνουν τη στήριξη του παραδοσιακού γάμου και της πυρηνικής οικογένειας, την υπεράσπιση της εθνικής ανεξαρτησίας απέναντι στην ενισχυόμενη εξουσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τη διατήρηση της γερμανικής ταυτότητας εντός της τάσης προς την ευρωπαϊκή ομοιογένεια και την ‘ισλαμοποίηση’, καθώς και την αυστηρή φύλαξη των συνόρων, ακόμη και με απελάσεις παράτυπων μεταναστών. Οι παραπάνω θέσεις, ωστόσο, δεν δείχνουν να κάμπτουν τη δημοφιλία του κόμματος: πρόσφατη δημοσκόπηση της INSA το φέρνει στο 24,5%, μια ανάσα από το CDU που συγκεντρώνει 26%.
Παρόμοιες εξελίξεις και σε άλλες χώρες
Στις αρχές Ιουνίου, στην Ολλανδία η κυβέρνηση κατέρρευσε όταν ο Γκέερτ Βίλντερς, επικεφαλής του Κόμματος της Ελευθερίας (PVV), απέσυρε το κόμμα του από τον κυβερνητικό συνασπισμό. Ο Βίλντερς είχε ζητήσει από τους εταίρους να υιοθετήσουν πρόταση δραστικής μείωσης της παράτυπης μετανάστευσης, που περιελάμβανε ακόμη και χρήση του στρατού για τη φύλαξη των συνόρων, επαναπροώθηση Σύρων μεταναστών και κλείσιμο των δομών φιλοξενίας. Όταν η πρότασή του δεν έγινε αποδεκτή, το PVV αποχώρησε από το κυβερνητικό σχήμα.
Στην Αυστρία, συντηρητικοί, σοσιαλδημοκράτες και φιλελεύθεροι συμμάχησαν φέτος τον Μάρτιο, αποκλείοντας το αντιμεταναστευτικό και ευρωσκεπτικιστικό Κόμμα της Ελευθερίας, παρά το ότι είχε βγει πρώτο στις εκλογές του Σεπτεμβρίου με 29%. Το κόμμα έχει τις ρίζες του στο 1956 και ιδρυτή τον Άντον Ράινταλερ, πρώην αξιωματικό των SS. Την ίδια περίοδο, ο πρόεδρος της Γαλλίας Εμμανουέλ Μακρόν προκήρυξε πρόωρες βουλευτικές εκλογές στις 9 Ιουνίου, έπειτα από τη βαριά ήττα του κεντρώου κόμματός του Renaissance στις ευρωεκλογές, όπου το Εθνικό Συγκρότημα σημείωσε σημαντική άνοδο. Πλέον το RN προηγείται στις δημοσκοπήσεις εν όψει των προεδρικών εκλογών που αναμένονται τον Απρίλιο του 2027, συγκεντρώνοντας 35%.
Στην Ισπανία, ο σοσιαλιστής πρωθυπουργός Πέδρο Σάντσεθ προσέφυγε σε πρόωρες εθνικές εκλογές το 2023, μετά την ήττα του κόμματός του από το συντηρητικό Λαϊκό Κόμμα και το εθνικιστικό Vox στις τοπικές εκλογές. Τελικά διατήρησε την εξουσία, έπειτα από πολύμηνες διαβουλεύσεις με περιφερειακά κόμματα και αμφιλεγόμενη συμφωνία με Καταλανούς αυτονομιστές. Το Vox, ιδρυθέν το 2013, είναι σήμερα η τρίτη δύναμη στο ισπανικό κοινοβούλιο.
«Μας απoκλείσατε»
Εξηγώντας την κατάσταση της AfD στη Γερμανία, ο Ρίχαρντ Σενκ, ερευνητής στο MCC Βρυξελλών, δηλώνει στην Epoch Times πως ο αποκλεισμός θα έχει συνέπειες:
«Το AfD μπορεί πλέον δικαίως να ισχυριστεί: ‘Μας αποκλείσατε από τις αποφάσεις που οδήγησαν στο παρόν χάος. Θέλαμε να συμμετάσχουμε, να καταθέσουμε προτάσεις, να αναλάβουμε ευθύνη, αλλά εσείς μας αποκλείσατε. Δεν έχουμε λοιπόν καμία ευθύνη για ό,τι συμβαίνει.’
«Σε βάθος χρόνου, αυτή η τακτική ενδυναμώνει το AfD πολύ περισσότερο από ό,τι τυχόν προεδρίες σε επιτροπές.»
Αντίστοιχα, στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, οι Πράσινοι και οι Φιλελεύθεροι της Renew Europe συνεργάζονται με το φιλοευρωπαϊκό ΕΛΚ για να διασφαλίσουν το cordon sanitaire. Όπως ανέφερε το Parliament Magazine, βουλευτές του συνασπισμού Patriots for Europe – στον οποίο συμμετέχουν κόμματα της Μαρίν Λεπέν και του Βίκτορ Όρμπαν – καθώς και της ESN, όπου πρωταγωνιστεί το AfD, πέρυσι παραγκωνίστηκαν, χωρίς να αναλάβουν καμία ηγετική θέση σε επιτροπές.
Μαχόμενη δημοκρατία
Ορισμένοι αναλυτές υποστηρίζουν ότι το cordon sanitaire [κορντόν σανιτέρ] πηγάζει από τις εγγενείς ασφαλιστικές δικλίδες της δημοκρατίας. Σε έκθεσή του πέρυσι, το Γερμανικό Ταμείο Μάρσαλ ανέφερε ότι η θεσμική ενσωμάτωση τέτοιων κομμάτων συμβάλλει περαιτέρω στην αποδοχή της άκρας δεξιάς και νομιμοποιεί περιθωριακές ή απαράδεκτες θέσεις πολιτικής, αντίθετες με τις ευρωπαϊκές αξίες.
Ο Ντέηβιντ Ούκο, ανώτερος ερευνητής στο Global and National Security Institute του Πανεπιστημίου της Νότιας Φλόριντα, εξηγεί στην Epoch Times πως ανέκαθεν τίθενται κανόνες λειτουργίας στα δημοκρατικά πολιτεύματα.
«Αν δεν ακολουθείς, δεν συμμετέχεις», σημειώνει.
«Αυτό που βλέπετε — και ονομάζεται ορισμένες φορές ‘μαχόμενη δημοκρατία’ — είναι η προσπάθεια του κράτους, έστω δια της εκάστοτε κυβέρνησης, να διασφαλίσει ότι τηρούνται οι συνταγματικοί κανόνες της δημοκρατίας. Το αποκλειόμενο κόμμα μπορεί να είναι αριστερό ή δεξιό, αλλά αν καταπατά τους κανόνες λειτουργίας, παραβιάζει τις θεμελιώδεις προϋποθέσεις συμμετοχής. Ο αποκλεισμός ή η επιβολή κυρώσεων λόγω αξιών, λόγου ή πράξεων που έρχονται σε ευθεία αντίθεση με το συνταγματικό πλαίσιο μιας δημοκρατίας δεν είναι πρωτοφανής, και δεν θεωρώ ότι είναι εγγενώς λανθασμένη πρακτική.»
Χωρίς περιθώρια ειρηνικής αλλαγής
Άλλοι ωστόσο προειδοποιούν ότι η τακτική αυτή μπορεί να ωθήσει προς την πόλωση και τη σύγκρουση. Ο Ντέηβιντ Μπετς, καθηγητής στο King’s College του Λονδίνου και ειδικός σε θέματα πολέμου, έχει επισημάνει στα έργα του ότι ο δυτικός κόσμος οδεύει προς πολιτικές συγκρούσεις.
«Δεν λέω ότι οδηγεί απευθείας σε εμφύλιο. Αλλά είναι μέρος της γενικότερης εικόνας», δηλώνει στην Epoch Times.
Όπως τονίζει, οι κυβερνήσεις αποκλείουν εναλλακτικές φωνές και εμποδίζουν το «φυσιολογικό» πολιτικό παιχνίδι, ενισχύοντας την αίσθηση ότι το σύστημα είναι προβληματικό και χωρίς δυνατότητα ειρηνικής ανατροπής.
Σύμφωνα με τον Μπετς, περίπου το 75% των εμφύλιων συγκρούσεων μετά τον Ψυχρό Πόλεμο έχουν ως κύρια αιτία τις εθνοτικές διαφορές, ενώ το μεταναστευτικό βρίσκεται στον πυρήνα της ρητορικής των λαϊκιστικών κομμάτων.
«Αυτά τα κινήματα ενεργοποιούνται σχεδόν αποκλειστικά από το αίσθημα του ματαιωμένου εθνικισμού, του προδομένου πατριωτισμού. Πρόκειται για ανθρώπους που νιώθουν εκτοπισμένοι στις ίδιες τους τις πατρίδες και ταυτόχρονα προδομένοι από τις δικές τους πολιτικές ελίτ — έχουμε δηλαδή και εθνοτική διαμάχη και μια συντηρητική ή εθνικιστική ‘ανταρσία’ μαζί.»
Ο Δημήτριος Φλούδας, πρώην σύμβουλος πολιτικής και γεωπολιτικής σε κυβερνήσεις μεταξύ των οποίων και στο βρετανικό Foreign Office, επεσήμανε σε μήνυμά του στην Epoch Times ότι, ιστορικά, τέτοιες τακτικές συχνά καταλήγουν σε περισσότερη ριζοσπαστικοποίηση και, ενίοτε, σε αύξηση της δημοτικότητας των αποκλεισμένων κομμάτων. Παράλληλα, μπορεί να οδηγήσουν σε διάβρωση της εμπιστοσύνης των πολιτών στους δημοκρατικούς θεσμούς.
Του Owen Evans
Με τη συμβολή του Guy Birchall
