Η Έριδα (αρχ. Ἔρις) ήταν θεότητα της αρχαιότητας. Ήταν κόρη της Νυκτός και θεά της ζήλιας, της διχόνοιας, του τσακωμού και του καυγά. Κατά άλλους ήταν αδερφή του Άρη. Παριστάνεται συνήθως να κουτσαίνει ή να καμπουριάζει, εκτός όταν σπέρνει τα ζιζάνια, οπότε ομορφαίνει και παίρνει καλό παρουσιαστικό, όπως μας λέει ο Όμηρος στην Ιλιάδα.
Παιδιά της Έριδας είναι ο Πόνος, η Λήθη, ο Λοιμός, ο Όρκος, η Άτη, οι Μάχες, ο Φόνος και η Δυσνομία.
Όταν οι θεοί δεν την κάλεσαν στον γάμο του Πηλέα και της Θέτιδος, αυτή από θυμό άφησε με τρόπο ένα χρυσό μήλο, το κατόπιν γνωστό και ως «μήλο της Έριδος», να κατρακυλήσει ώστε να το δουν οι καλεσμένοι θεοί και να το ζηλέψουν. Το μήλο αυτό έφερε την επιγραφή “τῇ καλλίστῃ“, δηλαδή (αφιερωμένο …) στην ομορφότερη ( … θεά).
Ήταν φυσικό λοιπόν οι τρεις παρευρισκόμενες θεές, η Ήρα, η Αθηνά και η Αφροδίτη να διεκδικήσουν το μήλο, η κάθε μία για τον εαυτό της. Είδε ο Δίας τον τσακωμό και είπε στον Ερμή να τις πάει γρήγορα στον Πάρη για να διαλέξει αυτός, τρόπον καλλιστειών, ποια θα πάρει το μήλο. Έτσι και έγινε. Για να τον καλοπιάσει, η Αθηνά του έταξε πνευματική σοφία, και η Ήρα δύναμη σωματική. Η Αφροδίτη όμως του έταξε την ωραία Ελένη, την πιο όμορφη γυναίκα του κόσμου. Ο Πάρης, μην ξέροντας ότι η ωραία Ελένη ήταν γυναίκα του Μενελάου, έδωσε το μήλο στην Αφροδίτη. Με την αρπαγή της Ελένης από τον Πάρη άρχισε λοιπόν κατά τον μύθο ο Τρωικός πόλεμος και η Έρις πέτυχε αυτό που ήθελε.
Αντίθετη θεά της Έριδας ήταν η Αρμονία, κόρη δύο θεών, κατά τη Θεογονία του Ησιόδου: του Άρεως και της Αφροδίτης, η οποία παντρεύτηκε τον βασιλιά των Θηβών Κάδμο. Οι Ρωμαίοι είχανε μία ανάλογη θεά, που την ονόμαζαν Ντισκόρντια (λατ. Discordia). Συχνά συγχέεται και με την Ενυώ (από το ενυώς = τρόμος), η οποία ήταν μία δευτερεύουσα θεότητα του πολέμου, η οποία εμφανίζεται στο περιβάλλον του κυρίως θεού του πολέμου Άρη και θεωρείται τις περισσότερες φορές ως θυγατέρα του.
Μερικές φορές ωστόσο αναφέρεται ως αδελφή του ή ακόμα και μητέρα του. Κατά την αρχαιότητα η Ενυώ απεικονιζόταν αιμόφυρτη και σε σκηνές βιαιοπραγιών, όπως στην «Ασπίδα του Ηρακλή». Η Ενυώ αναφέρεται πρώτα από τον Όμηρο (Ιλ. Ε΄333 & 592) μαζί με την Αθηνά και τον Άρη, και τη χαρακτηρίζει “πολίπορθον”, δηλαδή αυτή που λεηλατεί ή κυριεύει πόλεις και “πότνια”, δηλαδή σεβάσμια. Το ακριβές αντίστοιχο της Ενυούς είναι η θεότητα της ρωμαϊκής μυθολογίας Μπελλόνα.
Πηγή: Έξω από το αυγό (outsidetheegg.wordpress.com)
Το βράδυ της Αυγουστιάτικης Πανσελήνου, την Πέμπτη 31 Αυγούστου 2023 και ώρα 19:30, στο αρχαίο θέατρο της Πλευρώνας, θα τελεστούν τα εγκαίνια του έργου «Στερέωση, Αποκατάσταση και Ανάδειξη αρχαίου θεάτρου Πλευρώνας», από την υπουργό Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη. Την τελετή θα πλαισιώνει παρουσίαση του έργου και μουσική εκδήλωση με τη Φωτεινή Δάρρα «Με ένα κομμάτι φεγγαριού στα χέρια».
Όπως πληροφορεί το ΥΠΠΟ σε ανακοίνωσή του, η αρχαία Πλευρώνα με το εντυπωσιακό τείχος της αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες αιτωλικές πόλεις. Σε ξεχωριστή θέση και σε επαφή με το τείχος βρίσκεται το μικρό θέατρο, το οποίο αρχικά είχε χρησιμοποιηθεί ως βουλευτήριο. Η πανοραμική θέα προς τη λιμνοθάλασσα, τις απέναντι ακτές της Πελοποννήσου και τις εκβολές του Αχελώου, είναι μοναδική. Το σκηνικό οικοδόμημα σε επαφή με το τείχος και τον αμυντικό πύργο, που χρησιμοποιούνταν και ως αποδυτήρια των ηθοποιών, προσδίδει μία επιπλέον σημαντική κατασκευαστική ιδιαιτερότητα.
Το συγχρηματοδοτούμενο έργο, προϋπολογισμού 900.000,00 ευρώ, υλοποιείται απολογιστικά και δι’ αυτεπιστασίας από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Αιτωλοακαρνανίας και Λευκάδος και αναμένεται να ολοκληρωθεί τον Δεκέμβριο του 2023. Εντάχθηκε τον Ιούλιο του 2020 στο Ε.Π. «ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ 2014-2020» με χρηματοδότηση από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ). Η σύνταξη της μελέτης αποκατάστασης, επιστημονικά υπεύθυνος της οποίας ήταν ο ομότιμος καθηγητής του ΑΠΘ Γεώργιος Καραδέδος, έγινε μέσω Προγραμματικής Σύμβασης μεταξύ του υπουργείου Πολιτισμού & Αθλητισμού, της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας και του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
Όπως προσθέτει το ΥΠΠΟ στην ανακοίνωσή του, με τις προτεινόμενες εργασίες αντιμετωπίζονται αφενός προβλήματα φθοράς του δομικού υλικού του μνημείου αφετέρου επιδιώκεται η αποκατάσταση, σε επιτρεπτά όρια, της μορφής του για λόγους αισθητικούς, διδακτικούς και πρακτικούς, χωρίς να αλλοιώνεται η αυθεντικότητά του. Εκτός από τη συμπλήρωση των εδωλίων του κοίλου με νέα από χυτό υλικό, οι πιο εκτεταμένες και απαιτητικές αναστηλωτικές εργασίες έγιναν στο σκηνικό οικοδόμημα, με τη συμπλήρωση της εσωτερικής παρειάς του τείχους, στην οποία στηρίχθηκαν τα αρχιτεκτονικά μέλη του ορόφου του, φτάνοντας σε συνολικό ύψος 2,50 μ. Παράλληλα, αποκαταστάθηκαν το μεγαλύτερο τμήμα της πυλίδας του πύργου του θεάτρου, η νότια κτιστή κλίμακα που οδηγεί στον όροφο της σκηνής, η αναστήλωση του βόρειου παρασκηνίου και τμήματος του προσκηνίου και του τόξου της βόρειας παρόδου του θεάτρου, το ύψος του οποίου φτάνει τα 3,70 μ.
Η υλοποίηση του έργου αποτελεί το επιστέγασμα των μακροχρόνιων και εκτεταμένων εργασιών ανάδειξης του αρχαιολογικού χώρου της Πλευρώνας, από το 2002 μέχρι σήμερα, μέσω διαδοχικών συγχρηματοδοτούμενων Ευρωπαϊκών Προγραμμάτων (Γ΄ Κ.Π.Σ. και Ε.Σ.Π.Α.), που έχουν καταστήσει την αρχαία πόλη έναν από τους πλέον οργανωμένους αρχαιολογικούς χώρους της Αιτωλοακαρνανίας.
Τόπος παρθένος και άνυδρος, πλούσιος σε ιστορία και παραδόσεις, ο Ζάρακας Λακωνίας είναι μια περιοχή ιδιαίτερης φυσιογνωμίας και ομορφιάς. Από το Γεράκι μέχρι το Κυπαρίσσι και από τη Μονεμβασιά μέχρι τον Άγιο Δημήτριο Ζάρακος, το κομμάτι της λακωνικής αυτής γης με τα καθάρια νερά, τα ανέγγιχτα τοπία και τις πανοραμικές θέες, υπόσχεται ξεχωριστές εμπειρίες. Όπως η βιωματική διαδρομή στην παραδοσιακή ζωή και στην ιδιαίτερη γαστρονομία της περιοχής, η οποία παρουσιάζεται στο μοναδικό στο είδος του «Μουσείο Ζαρακίτικης Ζωής και Γαστρονομίας», που βρίσκεται στο χωριό Άγιος Δημήτριος Ζάρακος.
«Ο Ζάρακας είναι κάτι σαν τη Μάνη, δηλαδή είναι μια περιοχή άγονη και άνυδρη. Νερό δεν υπήρχε, μόνο στις στέρνες, οπότε κατακτητές όπως οι οθωμανοί δεν είχαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον να εγκατασταθούν εδώ. Και επειδή έμεινε απομονωμένη και δυσπρόσιτη από την υπόλοιπη Ελλάδα διατήρησε τις παραδόσεις της, μεταξύ των οποίων και τις διατροφικές, οι οποίες παραμένουν ζωντανές στα σπίτια, στις ταβέρνες και στους φούρνους της περιοχής», ανέφερε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η Δήμητρα Καμαρινού, διδάκτωρ Πανεπιστημίου Πατρών, αρχαιολόγος, συγγραφέας, η οποία μαζί με άλλους κατοίκους του χωριού δημιούργησε το «Μουσείο Ζαρακίτικης Ζωής και Γατρονομίας». Πλούσιο σε αντικείμενα, θεματικές, εκπαιδευτικές και βιωματικές δράσεις, το Μουσείο καταγράφει την ιδιαίτερη αγρογαστρονομία του Ζάρακα, από την αρχαιότητα έως και τις μέρες μας, αλλά και την παραδοσιακή αγροτική κοινωνία μιας άνυδρης περιοχής.
«Στον τόπο αυτό έχουμε μια δίαιτα που κατάγεται κατευθείαν από την αρχαία Ελλάδα και το Βυζάντιο, εμπλουτισμένη με διατροφικά στοιχεία από τους κατακτητές που πέρασαν από εδώ. Καταρχάς, το μενού είναι πάρα πολύ απλό – πιάτα όπως ο μουσακάς ή τα ντολμαδάκια δεν περιλαμβάνονται στο παραδοσιακό τραπέζι. Τα λιτά υλικά της ελληνικής γης δημιούργησαν συνταγές που είναι κι αυτές πολύ απλές», συμπλήρωσε η συνομιλήτρια του ΑΠΕ-ΜΠΕ, που μας εισήγαγε στη γαστρονομική ιστορία της περιοχής.
«Θα ξεκινήσω από την αρχαία Ελλάδα. Γνωρίζουμε από τα ομηρικά έπη τα πλούσια γεύματα με κρέας, ψωμί και κρασί, για παράδειγμα, στο παλάτι του Νέστορα στην Πύλο και του Μενελάου στη Σπάρτη, τα οποία επισκέφτηκε ο Τηλέμαχος. Αυτή, όμως, δεν ήταν η καθημερινή δίαιτα των ανθρώπων. Αυτή την γνωρίζουμε από τον Αθήναιο, που έγραψε τους ‘Δειπνοσοφιστές’, κύρια πηγή της αρχαίας ελληνικής γαστρονομίας. Λέει, λοιπόν, ο Αθήναιος, ‘μια φέτα ψωμί είχε ο καθένας δυο φορές την ημέρα και λίγα σύκα. Κανένα μανιτάρι ή σαλιγκάρι όταν έπεφτε βροχούλα, λίγες ελιές και χόρτα και καλούτσικο κρασάκι’. Ψωμί, λοιπόν, χόρτα, λάδι και ελιές ήταν η δίαιτα και των ανθρώπων εδώ, η οποία διατηρήθηκε έως και την παραδοσιακή κοινωνία, την εποχή δηλαδή της γιαγιάς μου. Ήταν, δηλαδή, μια πολύ λιτή ζωή. Αλλά και στο Βυζάντιο η ζωή εξακολουθούσε να είναι λιτή, το να φάει κανείς κρέας ήταν κάτι πολύ σπάνιο. Γενικά δεν είχαν τι να φάνε. Για παράδειγμα, οι εργάτες έπαιρναν ως αμοιβή λίγα σύκα ή λάδι, κάτι που συνέβαινε μέχρι πριν από έναν αιώνα», εξήγησε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η κα Καμαρινού, η οποία έχει κληρονομήσει από την οικογένειά της ένα παραδοσιακό πέτρινο αρχοντικό του 18ου αι. (τον σημερινό ξενώνα “Sparta Gaia”) στον Άγιο Δημήτριο Ζάρακος.
«Είναι ένα αυθεντικό χωριό, στο οποίο οι κάτοικοι έχουν ακόμα την αυτάρκεια που είχαν και τα παλιότερα χρόνια. Δηλαδή, βάζουν κηπευτικά, τυροκομούν, έχουν μια κατσικούλα για το γάλα, ένα-δυο κυψέλες για το μέλι, λίγες κότες για τα αυγά, λάδι από τις ελιές που έχουν φυτέψει. Αυτό το μέρος έχει μείνει ακόμα αυθεντική Ελλάδα. Και η έννοια της κοινότητας είναι εδώ ζωντανή. Όλοι μαζί στα γλέντια και στις κηδείες. Κάτι ιδιαίτερο έχει ο τόπος αυτός», λέει χαρακτηριστικά.
Η βυζαντινή εποχή έχει επίσης συνεισφέρει στη ζαρακίτικη γαστρονομία, με τα παξιμάδια να κατέχουν μια ιδιαίτερη θέση στο τραπέζι. «Η λέξη, εξάλλου, προέρχεται από τον βυζαντινό στρατηγό Πάξιμο. Στην περιοχή έχουμε μεγάλη παράδοση παξιμαδιών, καμιά δεκαριά ποικιλίες, η οποία διατηρείται έως τις μέρες μας: Με κριθάρι, με ζέα, με στάρι, ολικής, λαδοπαξίμαδα, με ζάχαρη, χωρίς, του καφέ… Έχουμε επίσης διατροφικές παραδόσεις που προέρχονται από άλλους λαούς. Για παράδειγμα, από τους Σλάβους, που κατέβηκαν στην Ελλάδα μεταξύ 6ου και 8ου αιώνα, έχουμε τον ‘σανό’. Ο σανός είναι χόρτα που τα μάζευαν τον χειμώνα, τα περνούσαν σε αρμαθιές και τα ξέραιναν. Επειδή είχαν νερό μόνο από τις στέρνες, δεν μπορούσαν να καλλιεργήσουν λαχανικά το καλοκαίρι. Έτσι ξέραιναν τα χόρτα όπως το τσάι και τους θερινούς μήνες τα έβραζαν και τα έκαναν σαλάτα. Με τον ίδιο τρόπο συντηρούνται και σερβίρονται ακόμα και σήμερα», σημειώνει η αρχαιολόγος.
Άλλες συνταγές προέρχονται από τους Βενετούς. «Έχουμε το σαΐτι, από τη λατινική λέξη sagitta που σημαίνει βέλος. Βέλος είναι αυτό που εισέρχεται μέσα σε κάτι άλλο. Σαΐτι, λοιπόν, είναι τα χόρτα που εισέρχονται μέσα σε ‘φακελάκια’ ζύμης, σαν ατομικά πιτάκια. Παλιότερα τα έψηναν πάνω σε πλάκες στον ήλιο και αργότερα σε μια σιδερένια μεταλλική πλάκα. Τέτοια πιτάκια ετοιμάζονται ακόμα στα σπίτια και στις ταβέρνες της περιοχής», πληροφορεί το ΑΠΕ-ΜΠΕ.
Από τον 15ο αιώνα περίπου και μετά, στην Ελλάδα και στην περιοχή του Ζάρακα έρχονται Αρβανίτες. «Από τους Αρβανίτες έχουμε τη λέξη γκόγκες, φρέσκα ζυμαρικά που φτιάχνονται εκείνη την ώρα και σερβίρονται με μυζήθρα. Ο τρόπος κατασκευής τους είναι ο εξής: Παίρνουμε ένα μικρό μασούρι ζύμης, την κόβουμε σε μικρά κομμάτια, όσο περίπου οι μύτες δυο δαχτύλων μας, και μετά την περνάμε πάνω σε ξύλινο τραπέζι. Με αυτό τον τρόπο γίνονται κουφωτά από μέσα, σαν σαλιγκάρια, ενώ απέξω μένουν τα ‘νερά’ του ξύλου. Όλες αυτές οι συνταγές κρατάνε από πολύ παλιά. Όπως το τουλουμοτύρι που, όπως και ο ‘σανός’, έχει γίνει αίτηση να ενταχθούν στη λίστα της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO. Είναι πολύ απλή η διατροφή εδώ, αλλά είναι προσαρμοσμένη στο περιβάλλον», τονίζει η Δ. Καμαρινού.
Φυσικά δεν θα μπορούσαν να λείπουν και κάποια γλυκά, όπως οι σαμουσάδες, δηλαδή αμύγδαλα και άλλοι ξηροί καρποί τυλιγμένοι μέσα σε χειροποίητο φύλλο που μελώνεται από πάνω. «Έχουμε επίσης τις λαλαγγίδες, τις τηγανίτες που εδώ διατηρούν το βυζαντινό τους όνομα, και το οξύμελο (ξύδι με μέλι), βυζαντινής προέλευσης κι αυτό, που βάζουμε στις σαλάτες. Να σας πω και κάτι πολύ ωραίο. Εδώ έχουμε και την παράδοση της προπύρας, που είναι η αρχαία ‘πίτσα’. Δηλαδή, πριν ρίξουν το ψωμί μέσα στον φούρνο, με τα δάχτυλα έκαναν τρύπες στη ζύμη, όπως στη λαγάνα, και πάνω έβαζαν λάδι, ρίγανη, λίγο τυρί τριμμένο. Είναι η αρχαία ‘πίτσα’», επεσήμανε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ.
Στοιχεία όπως τα παραπάνω μπορεί να παρακολουθήσει κανείς στις εκπαιδευτικές και βιωματικές δράσεις που διοργανώνονται κατά περιόδους, αλλά και μέσα από τις θεματικές ενότητες (π.χ. δημητριακά) του «Μουσείου Ζαρακίτικης Ζωής και Γαστρονομίας», το οποίο στεγάζεται σε ένα παλιό λιοτρίβι του 1900. Ο επισκέπτης του θα δει την τεχνολογία, τα εργαλεία και τα σκεύη που οδηγούσαν από τον σπόρο στην αρχαία πίτσα, στα βυζαντινά παξιμάδια και στα σύγχρονα ζυμαρικά, από τον αγρό στον φούρνο και στο πιθάρι του λαδιού, από το άρμεγμα στο τουλουμοτύρι. Θα ανακαλύψει αρχαίες τοπικές συνταγές αλλά και δυο στρωμένα τραπέζια, ένα αγροτικό κι ένα αστικό, που δείχνουν τις διαφορές των κοινωνικών τάξεων.
Ο αργαλειός, τα προικιά και τα υφαντά έχουν κι αυτά τη θέση τους, όπως και ο πάγκος του παλιού μπακάλικου, ενώ μία πλήρης συλλογή σχολικών βιβλίων και εκπαιδευτικού υλικού από το 1900 έως το 1960 μαρτυρεί την εξέλιξη της εκπαίδευσης. Φωτογραφίες από τη ζωή στο χωριό στις αρχές του 1900 και από τη ζωή των μεταναστών στην Αμερική μεταφέρουν σε μια άλλη εποχή. Τέλος, μία πλήρης μοναδική συλλογή ιστορικών καρτ ποστάλ και φωτογραφιών από τους απελευθερωτικούς αγώνες των Ελλήνων, του Σωτηρίου Καμαρινού, οπτικοποιεί την πολεμική ιστορία της Ελλάδας (1906-1922).
Οι επισκέψεις προς το παρόν γίνονται κατόπιν συνεννόησης με τη Δ. Καμαρινού στο τηλέφωνο 6978352293.
ΡΩΜΗ – Την Παρασκευή, η Ιταλία γιόρτασε την επιστροφή 266 αρχαιοτήτων από τις Ηνωμένες Πολιτείες, συμπεριλαμβανομένων ετρουσκικών αγγείων και αρχαίων ρωμαϊκών νομισμάτων και ψηφιδωτών αξίας δεκάδων εκατομμυρίων ευρώ, που είχαν κλαπεί και πωληθεί σε αμερικανικά μουσεία και ιδιώτες συλλέκτες.
Τα αντικείμενα αυτά περιλαμβάνουν και κομμάτια που κατασχέθηκαν πρόσφατα στη Νέα Υόρκη από μια μονάδα αποθήκευσης που ανήκε στον Βρετανό έμπορο αρχαιοτήτων Ρόμπιν Σάιμς, δήλωσαν οι αξιωματούχοι. Επιπλέον, το φορτίο που έφτασε στη Ρώμη περιλάμβανε 65 αντικείμενα που είχαν προσφερθεί από έναν συλλέκτη στη Συλλογή Μενίλ του Χιούστον, αλλά απορρίφθηκαν.
Η μονάδα τέχνης των Ιταλών καραμπινιέρων δήλωσε ότι ο ιδιοκτήτης της συλλογής «αυθόρμητα» επέστρεψε τα αρχαία όταν οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι προέρχονταν από παράνομες ανασκαφές αρχαιολογικών χώρων, σύμφωνα με ανακοίνωση της ιταλικής αστυνομίας
Ενώ οι καραμπινιέροι είπαν ότι τα έργα αποτελούσαν μέρος της συλλογής Μενίλ, το μουσείο δήλωσε ότι δεν υπήρξαν ποτέ. Το μουσείο δήλωσε ότι ένας συλλέκτης προσέγγισε το μουσείο το 2022 για να δωρίσει τα έργα, αλλά ο έφορος του μουσείου κατεύθυνε τον συλλέκτη στον Ιταλό υπουργό πολιτισμού, «ο οποίος ειδοποίησε το μουσείο ότι η Ιταλία διεκδικούσε τα εν λόγω αντικείμενα».
«Η Συλλογή Μενίλ απέρριψε την προσφορά του συλλέκτη και δεν αποτέλεσαν ποτέ μέρος της συλλογής του μουσείου», ανέφερε ο εκπρόσωπος Τόμι Νάπιερ σε δήλωσή του αργά το βράδυ της Παρασκευής στο Associated Press.
Η Ιταλία έχει ξεκινήσει μια εκστρατεία δεκαετιών για να εντοπίσει τα αρχαία έργα που κλάπησαν από τους τυμβωρύχους και στη συνέχεια πουλήθηκαν σε ιδιώτες συλλέκτες και μουσεία στις Ηνωμένες Πολιτείες και αλλού. Στις λεηλασίες συμμετείχαν και έμποροι έργων τέχνης, που πωλούσαν τα αντικείμενα απευθείας ή μέσω δημοπρασιών.
Ορισμένα από τα αντικείμενα παραδόθηκαν στις ιταλικές αρχές την Τρίτη στα γραφεία του εισαγγελέα του Μανχάταν Άλβιν Μπραγκ. Το γραφείο του Μπραγκ ανέφερε ότι μεταξύ αυτών περιλαμβάνεται ένας Απουλιανός κρατήρας ή αγγείο, που χρονολογείται από το 335 π.Χ. και κατασχέθηκε τον Ιούλιο από ιδιωτική συλλογή στη Νέα Υόρκη.
Το αγγείο είχε φωτογραφηθεί και συμπεριληφθεί στο διάσημο αρχείο Polaroid του εμπόρου Τζάκομο Μέντιτσι, ο οποίος το παρέδωσε στον Σάιμς, ο οποίος στη συνέχεια «ξέπλυνε το κομμάτι μέσω του οίκου Sotheby’s στο Λονδίνο», ισχυρίστηκε το γραφείο του κου Μπραγκ.
Άλλα αντικείμενα περιελάμβαναν δύο ετρουσκικές κεραμογραφίες από το Τσερβέτερι, μια επανειλημμένα λεηλατημένη νεκρόπολη βορειοδυτικά της Ρώμης, που χρονολογείται από το 440 π.Χ
Σύμφωνα με το γραφείο του κου Μπραγκ, τα κεραμικά κλάπησαν τη δεκαετία του 1980 και κατέληξαν στον Σάιμς, ο οποίος τα πούλησε στους γνωστούς Νεοϋορκέζους συλλέκτες Σέλμπι Γουάιτ και Λήον Λήβαϊ το 1992 έναντι 1,6 εκατομμυρίων δολαρίων. Το ζευγάρι επέστρεψε τα κεραμικά στον Σάιμς πριν από το 1999, «αφότου τέθηκαν ερωτήματα σχετικά με την παράνομη προέλευσή τους από πολλούς μελετητές», αναφέρεται στην ανακοίνωση.
Τα αντικείμενα παρέμειναν στην αποθήκη του Σάιμς στη Νέα Υόρκη έως ότου κατασχέθηκαν τον Μάρτιο, αναφέρει η δήλωση.
Η ομάδα τέχνης της ιταλικής αστυνομίας δήλωσε ότι η αξία και των 266 κομματιών, στην ελεύθερη αγορά, θα ανέλθει σε δεκάδες εκατομμύρια ευρώ. Τα αντικείμενα του Σάιμς προστέθηκαν σε 750 κομμάτια που βρίσκονταν στην κατοχή της εταιρείας του Σάιμς στο Λονδίνο Symes Ltd, η οποία βρίσκεται υπό εκκαθάριση, και παρουσιάστηκαν από την Ιταλία στις 31 Μαΐου.
Οι δικηγόροι του Σάιμς που εδρεύουν στην Ιταλία δεν απάντησαν αμέσως σε ηλεκτρονικό μήνυμα που στάλθηκε αργά την Παρασκευή, ζητώντας τους να σχολιάσουν τις νέες επιστροφές.
Τον Μάιο, πριν η Ιταλία διεκδικήσει τον αρχικό θησαυρό των 750 αντικειμένων, οι δικηγόροι του Σάιμς Αντονέλλα Ανσέλμο και Τζουλιάνο Λέμμε, δήλωσαν ότι η επιστροφή ήταν αποτέλεσμα συμφωνίας μεταξύ του Βρετανού εμπόρου και του ιταλικού υπουργείου Πολιτισμού μετά από «χρόνια πολύπλοκων διαπραγματεύσεων και νομικών διαδικασιών».
«Σύμφωνα με τη συμφωνία, εκατοντάδες αρχαιολογικά ευρήματα μεγάλης πολιτιστικής αξίας, τα οποία θεωρείται ότι έχουν εξαχθεί παράνομα, θα επιστραφούν στην Ιταλία, όπου θα διατεθούν δημοσίως», ανέφεραν οι δικηγόροι σε δήλωση τους στις 11 Μαΐου.
Η συμφωνία επέτρεψε επίσης στον Σάιμς να χρησιμοποιήσει τα έσοδα από την πώληση ορισμένων αντικειμένων για να ικανοποιήσει τους πιστωτές του.
Δράσεις για την ανάδειξη του ιστορικού, πεζοπορικού μονοπατιού του Παλαιών Πατρών Γερμανού, από την Πάτρα στα Καλάβρυτα, οργανώνουν για τρίτη χρονιά, στις αρχές του Σεπτεμβρίου, το σωματείο «Ενωμένη Ρωμιοσύνη» Πατρών και η ιερά μονή Μακελλαριάς, με τη συνεργασία των δήμων Καλαβρύτων και Ερυμάνθου, της μονάδας διαχείρισης προστατευόμενων περιοχών βόρειας Πελοποννήσου, καθώς και τοπικών φορέων και συλλόγων.
Όπως αναφέρει, μιλώντας στο Αθηναϊκό – Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων το μέλος του σωματείου «Ενωμένη Ρωμιοσύνη» Κωνσταντίνος Κωνσταντακόπουλος, «πεζοπορούμε μέσα στο θαυμάσιο φυσικό περιβάλλον του Παναχαϊκού όρους και στο φαράγγι του Σελινούντα ποταμού, γνωρίζουμε περιοχές και τοπωνύμια στα οποία διαδραματίστηκαν σημαντικά ιστορικά και στρατιωτικά γεγονότα, με πρωταγωνιστές καπεταναίους, οπλαρχηγούς, ήρωες της Ελληνικής Επανάστασης».
Σύμφωνα με τον κο Κωνσταντακόπουλο, «στην ορεινή περιοχή της επαρχίας Πατρών, η πλέον γνωστή διαδρομή ακολουθούσε κατά κύριο λόγο τους σχηματισμούς που δημιούργησαν ο Γλαύκος ποταμός και ο ποταμός Σελινούντας, χαράσσοντας ένα διακριτό και ονομαστό μονοπάτι με το όνομα ‘μονοπάτι του Παλαιών Πατρών Γερμανού’».
Το μονοπάτι, συνεχίζει, «ξεκινά από την περιοχή της Achaia Clauss και περνά από τις περιοχές, Άνω Πετρωτό (Βαλατούνα), Μοίρα (Ζουμπατοχώρια), Βεταίικα, Λεόντιο (Γουρζούμισα), Λαπαναγοί, Σελινούντας ποταμός, Ι.Μ. Μακελλαριάς και καταλήγει στα Καλάβρυτα.
»Το μονοπάτι πήρε το συγκεκριμένο όνομα, διότι κατά την περίοδο της Επανάστασης του 1821, ο μητροπολίτης Παλαιών Πατρών Γερμανός, ακολουθούσε τη συγκεκριμένη διαδρομή για τη μετακίνηση του προς και από τα Καλάβρυτα, με ενδιάμεση στάση την ιερά μονή Μακελλαριάς.»
«Το μονοπάτι αυτό», προσθέτει, «εκτός από την ιστορική αξία που προσλαμβάνει λόγω της χρήσης του από τον Γερμανό, συνδέεται με πολλά ιστορικά γεγονότα που έλαβαν χώρα την περίοδο της Επανάστασης του 1821, με πρωταγωνιστές καπετάνιους και οπλαρχηγούς που έδρασαν στην περιοχή αυτή.»
Μιλώντας για την πρωτοβουλία ανάδειξης του μονοπατιού, ο κος Κωνσταντακόπουλος αναφέρει στο ΑΠΕ – ΜΠΕ ότι «υπήρχαν στο παρελθόν κάποιοι πεζοπόροι, οι οποίοι, χωρίς να εξειδικεύουν κάποια ιστορικά στοιχεία, έλεγαν ότι θα ακολουθήσουν κάποια διαδρομή που θα οδηγεί από την Πάτρα στα Καλάβρυτα, μέσω των περιοχών Μοίρα , Λεόντιο και ιερά μονή Μακελλαριάς».
«Αρχές του 2020», συνεχίζει, «η Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας απηύθυνε πρόσκληση για κατάθεση προτάσεων που θα χρηματοδοτηθούν, σχετικά με τον εορτασμό των 200 χρόνων από την Επανάσταση. Τότε συνέγραψα και κατέθεσα την πρόταση για το πεζοπορικό μονοπάτι του Παλαιών Πατρών Γερμανού.
»Η πρόταση αυτή έχει τρεις άξονες. Ο ένας άξονας είναι της ιστορικής τεκμηρίωσης, για αυτό και στην ετήσια δράση μας ένας ιστορικός συμβάλει με τα στοιχεία που παρουσιάζει.
»Ο δεύτερος άξονας είναι η ανάδειξη τμημάτων πεζοπορίας, χρονικής διάρκειας περίπου τριών ωρών, ώστε την ημέρα της δράσης να έχουν φθάσει όλοι μέχρι νωρίς το μεσημέρι στην ιερά μονή της Μακελλαριάς, όπου πραγματοποιείται η εκδήλωση. Άλλωστε για να φθάσει κάποιος πεζός από την Πάτρα στα Καλάβρυτα, μέσω του μονοπατιού, θα χρειαστεί περίπου μιάμιση ημέρα.
»Ο τρίτος άξονας είναι η συνεργασία με τους τοπικούς συλλόγους, με σκοπό την ενδυνάμωση της προσπάθειας που γίνεται για την ανάδειξη του μονοπατιού».
«Η προσπάθεια αυτή», όπως επισημαίνει στο ΑΠΕ – ΜΠΕ ο κος Κωνσταντακόπουλος, ο οποίος είναι βιολόγος – περιβαλλοντολόγος, της διεύθυνσης περιβάλλοντος του Δήμου Πατρέων, «έρχεται να ‘κουμπώσει’ με το γεγονός της διαδικασίας, που σημειωτέον είναι πολύ προχωρημένη, για τη χρηματοδότηση του έργου της αποκατάστασης και της σήμανσης πολλών μονοπατιών του Παναχαϊκού όρους, στα οποία συμπεριλαμβάνεται και το μονοπάτι του Παλαιών Πατρών Γερμανού».
Σχετικά με το εν λόγω μονοπάτι, ο Κωνσταντίνος Κωνσταντακόπουλος διατυπώνει την εκτίμηση ότι «μπορεί να υπάρξει πλήρης χρηματοδότηση για τα τμήματα από Πάτρα μέχρι Καλάβρυτα, που ανήκουν στους Δήμους Πατρέων, Ερυμάνθου και Καλαβρύτων, ώστε σε χρονικό διάστημα περίπου τριών ετών να είναι πλήρως ανακατασκευασμένο με σήμανση, καθίσματα κ.ά.».
Όσον αφορά τα ιστορικά γεγονότα που διαδραματίστηκαν κατά τη διάρκεια της Επανάστασης στις περιοχές απ΄ όπου διέρχεται το μονοπάτι, αυτά είναι, μεταξύ άλλων, όπως αναφέρει ο κος Κωνσταντακόπουλος, η νικηφόρα μάχη του Σαραβαλίου το 1822 και η μάχη της Καυκαριάς το 1827, όπου οι Έλληνες προέβαλαν σθεναρή αντίσταση απέναντι στα στρατεύματα του Ιμπραήμ πασά και τελικά κατάφεραν να τα νικήσουν.
Στη διαδρομή περιλαμβάνεται και η περιοχή Βαλατούνα, όπου βρισκόταν ελληνικό στρατόπεδο της πολιορκίας των Πατρών, με φροντιστή τον Ιωάννη Σισίνη το 1821.
Στην περιοχή Ζουμπάτα υπάρχει η προτομή του μητροπολίτη Δέρκων Γρηγορίου, ο οποίος γεννήθηκε στο ομώνυμο χωριό περί τα 1750 και απαγχονίστηκε από τους Τούρκους τον Ιούνιο του 1821.
Στην περιοχή Δεμέστιχα βρισκόταν ένα από τα τρία στρατόπεδα της πολιορκίας Πατρών το 1824.
Η ιερή μονή της Μακελλαριάς είναι κτισμένη πάνω σε ένα βράχο και ιδρύθηκε το 532 μ.Χ.
Μια περιοχή εξαιρετικού φυσικού κάλλους
Παράλληλα, σύμφωνα με τον Κωνσταντίνο Κωνσταντακόπουλο, κατά τη διαδρομή του μονοπατιού αναδεικνύονται το φυσικό κάλλος και σημαντικά οικοσυστήματα.
Συγκεκριμένα το πρώτο τμήμα της διαδρομής ανήκει στην ευρύτερη προστατευόμενη περιοχή NATURA 2000 με κωδικό GR2320007 «Όρος Παναχαϊκό – (Τόπος Κοινοτικής σημασίας ) συνολικής έκτασης 127.220 στρεμμάτων.
Το δεύτερο τμήμα της διαδρομής ανήκει στην ευρύτερη προστατευόμενη περιοχή NATURA 2000 με κωδικό GR2320010 «Όρη Μπαρμπάς και Κλωκός, Φαράγγι Σελινούντα» (Ζώνη Ειδικής Προστασίας ΖΕΠ) και έκταση 157.050 στρεμμάτων.
Εξάλλου, το πρώτο τμήμα της πεζοπορικής διαδρομής του Παλαιών Πατρών Γερμανού, από την πύλη της οινοποιίας Achaia Clauss μέχρι τον οικισμό άνω Πετρωτό (Βαλατούνα), αποτελεί μέρος του εθνικού μονοπατιού 31 και έχει συνολικό μήκος 5.830 μέτρα.
Ακόμη, το μονοπάτι περνά από το ελατοδάσος της Θάνας και δίπλα από τις πηγές του ποταμού Γλαύκου, ενώ στη συνέχεια ακολουθεί διακριτό παραποτάμιο δάσος του ποταμού Σελινούντα.
Πεζοπορώντας πάντα στο παραποτάμιο μονοπάτι, συμβάλλει έπειτα από 1.186 μέτρα ένας νέος κλάδος του ποταμού Σελινούντα και κατόπιν εισέρχεται στον βραχώδη σχηματισμό Γερακοβούνι.
Τέλος, μέσα από το δρυόδασος της Κάνισκα το μονοπάτι καταλήγει στα Καλάβρυτα.
Το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο προσκαλεί τους μικρούς επισκέπτες να πάρουν μέρος στις ειδικά σχεδιασμένες εκπαιδευτικές δράσεις του για τις καλοκαιρινές διακοπές, αξιοποιώντας τον ελεύθερο χρόνο τους, ενεργοποιώντας τη φαντασία και αναπτύσσοντας τη δημιουργικότητά τους.
Τον Ιούλιο θα πραγματοποιηθούν οι εξής εκπαιδευτικές δράσεις:
Πέμπτη 13 και Παρασκευή 14 Ιουλίου 2023
Εκπαιδευτικό πρόγραμμα με τίτλο «Ένα μικρό αγγείο με λάδι αρωματικό που έζησε κάποτε στο παλάτι το μυκηναϊκό», συνοδευόμενο από εικαστικό εργαστήρι.
Οι μικροί μας φίλοι θα περιηγηθούν στη Συλλογή Μυκηναϊκών Αρχαιοτήτων του Μουσείου υπό την καθοδήγηση των υπεύθυνων αρχαιολόγων, εστιάζοντας περισσότερο στις Πινακίδες Γραμμικής Β, στα κοσμήματα, στο οδοντόφρακτο κράνος και σε έναν ψευδόστομο αμφορέα που διηγείται μία ημέρα από τη ζωή του στο μυκηναϊκό ανάκτορο. Τα παιδιά θα έχουν τη δυνατότητα απτικής επαφής με αντίγραφα αρχαίων αντικειμένων και, τέλος, με τη βοήθεια της ζωγράφου του Μουσείου, εμπνευσμένα από τα εκθέματα, θα φτιάξουν τα δικά τους έργα τέχνης που θα πάρουν μαζί τους.
Το πρόγραμμα απευθύνεται σε παιδιά ηλικίας από 5 έως 8 ετών.
Ώρα διεξαγωγής: 11:00 – 13:00. Αριθμός παιδιών ανά πρόγραμμα: 20
Τετάρτη 19 και Πέμπτη 20 Ιουλίου 2023
Εκπαιδευτικό πρόγραμμα με τίτλο «Ένας κόσμος νεολιθικός…», συνοδευόμενο από εικαστικό εργαστήρι.
Οι μικροί μας φίλοι θα έχουν τη δυνατότητα να αντλήσουν πληροφορίες για τον νεολιθικό πολιτισμό, πραγματοποιώντας έρευνα (σε αγγεία, εργαλεία, ειδώλια και κοσμήματα) στη Νεολιθική Συλλογή Αρχαιοτήτων υπό την καθοδήγηση των υπευθύνων αρχαιολόγων του Μουσείου, αγγίζοντας αντίγραφα αρχαίων αντικειμένων και με την αναπαράσταση μίας πραγματικής ανασκαφής με νεολιθικά ευρήματα. Τέλος, με τη βοήθεια της ζωγράφου του Μουσείου, τα παιδιά θα δημιουργήσουν το δικό τους έργο τέχνης εμπνευσμένο από τα εκθέματα που ανακάλυψαν στο Μουσείο.
Το πρόγραμμα απευθύνεται σε παιδιά ηλικίας από 9 έως 11 ετών.
Ώρα διεξαγωγής: 11:00 – 13:00. Αριθμός παιδιών ανά πρόγραμμα: 20
* * *
Όλες οι εκπαιδευτικές δράσεις παρέχονται δωρεάν για τα παιδιά.
Απαραίτητες είναι οι δηλώσεις συμμετοχής, κατόπιν τηλεφωνικής συνεννόησης, ενώ είναι περιορισμένος ο αριθμός των θέσεων λόγω του εικαστικού εργαστηρίου.
Τι σημαίνει επιστροφή; Τι σημαίνει να γυρίζεις σπίτι; Το σπίτι μας βρίσκεται εκεί όπου ανήκουμε, οι άνθρωποι και οι τόποι που είναι δικοί μας ενώ κι εμείς είμαστε δικοί τους. Ωστόσο, αυτό το ανήκειν φτάνει στην πληρότητά του μόνο μέσω της ενεργής επιλογής μας και της συμμόρφωσής μας με τους περιορισμούς που μας θέτει η αφοσίωσή μας σε έναν λαό και έναν τόπο. Μια τέτοια αφοσίωση απαιτεί συνεχή επιλογή, επαναβεβαίωση και επιστροφή.
Η “Οδύσσεια” του Ομήρου διερευνά σε μεγάλο βάθος αυτές τις έννοιες της επιστροφής και του ανήκειν. Ο “νόστος” – η “επιστροφή”- ξεχωρίζει ως η σημαίνουσα λέξη και έννοια στο ποίημα, όπως λέει η Εύα Μπραν στο βιβλίο της “Ομηρικές Στιγμές”. Υπάρχουν, ωστόσο, διαφορετικά είδη επιστροφής. Γράφει: “Φαίνεται ότι το “γυρίζω σπίτι”, η επιστροφή, δεν είναι τόσο απλό όσο το να επιβιώσεις από τη θάλασσα και να ξαναπάρεις ένα παλάτι- μπορεί να γυρίσεις σπίτι αλλά να μην είσαι εκεί, μπορεί να επιστρέψεις αλλά να μην είσαι εσύ”. Στην “Οδύσσεια”, ο Όμηρος μας τραγουδά για ένα βαθύτερο είδος νόστου – τον αέναο νόστο της αληθινής πίστης και αφοσίωσης.
Πίστη στον άνθρωπο
Αταλάντευτη στην πίστη της στον Οδυσσέα, η Πηνελόπη (α) κάθεται μόνη στον αργαλειό της, ενώ μια υπηρέτρια μαζεύει μήλα, αντιπροσωπεύοντας τους πειρασμούς που την περιβάλλουν. “Πηνελόπη”, 1864, του Τζον Ρόνταμ Σπένσερ Στάνχοπ. Λάδι σε καμβά. Ιδιωτική συλλογή. (Public Domain)
Αν και το θέμα της πίστης διατρέχει όλο το ποίημα, βρίσκει τη βαθύτερη και σημαντικότερη έκφρασή του στο γάμο του Οδυσσέα και της Πηνελόπης.
Στη δυτική λογοτεχνία, η Πηνελόπη αποτελεί υπόδειγμα πίστης. Περιμένει 20 χρόνια να επιστρέψει ο σύζυγός της, αποκρούοντας τους μνηστήρες που προσπαθούν να σφετεριστούν το στέμμα και το κρεβάτι του βασιλιά, γαντζωμένη στην ελπίδα και τους γαμήλιους όρκους της, όταν πολλές κατώτερες γυναίκες θα εγκατέλειπαν τον Οδυσσέα και θα υπέκυπταν στην τεράστια πίεση να ξαναπαντρευτούν.
Η ακλόνητη καρδιά της δεν παύει ποτέ να νοσταλγεί τον σύζυγό της. Ο χρόνος δεν φαίνεται να επουλώνει την πληγή της απώλειάς της, αλλά ούτε και να πνίγει εντελώς την ελπίδα. “Όλη μέρα επιδίδομαι σε αναστεναγμούς και δάκρυα”, θρηνεί, σαν να είχε φύγει ο Οδυσσέας μόλις την προηγούμενη μέρα.
Αλλά και ο Οδυσσέας θρηνεί για τη σύζυγό του. Και παρόλο που η πίστη του δεν φτάνει την πίστη της Πηνελόπης, είναι ωστόσο αξιοσημείωτη. Στην πρώτη μας συνάντηση στο έπος με τον “πολυτλα” Οδυσσέα -για να χρησιμοποιήσουμε το σημαντικότερο ομηρικό επίθετο- αυτός μαραζώνει από νοσταλγία για την Πηνελόπη και την πατρίδα του, ενώ είναι παγιδευμένος στο νησί της νύμφη Καλυψούς, η οποία τον θέλει για σύζυγο. Ο Όμηρος λέει ότι η καρδιά του είναι “προσηλωμένη στη γυναίκα του και στην επιστροφή του”. Σε μια οδυνηρή εικόνα, ο Όμηρος απεικονίζει τον Οδυσσέα στο νησί ως εξής:
“…εκείνος στο γιαλό καθούμενος, ως πάντα που, θρηνούσε,
με πίκρες, στεναγμούς και κλάματα σπαράζοντας τα στήθη,
την άκαρπη θωρώντας θάλασσα με βουρκωμένα μάτια.” [1]
Αν και ο Οδυσσέας δεν παραμένει πιστός στην Πηνελόπη με το σώμα του, ωστόσο, αποδεικνύει την απόλυτη αφοσίωσή του σε αυτήν όταν παίρνει την καίρια απόφαση να εγκαταλείψει όχι μόνο την Καλυψώ, μια δευτερεύουσα θεά, αλλά και την ίδια την αθανασία που εκείνη του υπόσχεται αν παραμείνει κοντά της, για χάρη της Πηνελόπης.
Παρά την ομορφιά, την αθανασία και την αρχοντιά της Καλυψούς, ο Οδυσσέας λαχταρούσε τη γυναίκα του και την ελευθερία του, την οποία του απέδωσαν εν τέλει οι θεοί του Ολύμπου. “Ο Ερμής διατάζει την Καλυψώ να απελευθερώσει τον Οδυσσέα”, 1665, του Ζεράρ ντε Λαιρές. Λάδι σε καμβά. Μουσείο Τέχνης του Κλήβελαντ. (Public Domain)
Αλλά ακόμη και όταν ο Δίας την έχει διατάξει να αφήσει τον Οδυσσέα να φύγει, η Καλυψώ δεν μπορεί να μην κάνει μια τελευταία προσπάθεια να τον πείσει να μείνει κοντά της:
“Ας είναι, γεια χαρά σου!
Μονάχα αν κάτεχες στα φρένα σου τα βάσανα που η μοίρα
να σύρεις γράφει, πριν τα χώματα τα πατρικά πατήσεις,
εδώ θ᾿ απόμενες, κοιτάζοντας το σπήλιο αυτό μαζί μου,
και θα ‘σουν από πάνω αθάνατος, κι ας έχεις τόσο πόθο
να ιδείς το ταίρι σου, που ατέλειωτα σε τυραννά ο καημός του.
Θαρρώ από κείνη εγώ χειρότερη στην ελικιά δεν είμαι
κι ουδέ στο ανάριμμα᾿ κι αταίριαστο να παραβγαίνουν θα ‘ταν
έτσι κι αλλιώς θνητές με αθάνατες στην ελικιά, στην όψη.» [2]
Ο Οδυσσέας απαντά θαυμάσια σε αυτά τα λόγια της νύμφης:
«Θεά σεβάσμια, μη μου οργίζεσαι᾿ κι εγώ καλά το ξέρω᾿
αλήθεια, η Πηνελόπη η φρόνιμη δε δύνεται ποτέ της
στην ομορφιά και στο παράστημα να παραβγεί μαζί σου᾿
τι είναι θνητή, μα εσύ κι αθάνατη κι αγέραστη λογιέσαι.
Μα κι έτσι θέλω κι ακατάπαυτα με δέρνει ο πόθος, πίσω
να στρέψω, την ημέρα κάποτε να ιδώ του γυρισμού μου.» [3]
Αυτό που κάνει την απάντησή του τόσο υπέροχη είναι ότι ο Οδυσσέας δεν αρνείται την άποψη της θεάς, ότι είναι ωραιότερη και ανώτερη από την Πηνελόπη. Και είναι αθάνατη, σε αντίθεση με τη σύζυγο του Οδυσσέα, η οποία είναι προορισμένη να γεράσει και να πεθάνει. Ο Οδυσσέας τα αναγνωρίζει όλα αυτά, αλλά επιλέγει την Πηνελόπη ούτως ή άλλως.
Ακόμα και με όλα τα ελαττώματά της, κανείς δεν μπορεί να αντικαταστήσει τη μοναδική ψυχή που επέλεξε ο Οδυσσέας για σύντροφο της ζωής του πριν από τόσα χρόνια. Και εδώ έχουμε μια βαθιά αλήθεια για τον γάμο και την πίστη. Όπως το θέτει ο Γουέντελ Μπέρι στο δοκίμιό του “Το σώμα και η γη” (“The Body and the Earth”) από το βιβλίο του “The Unsettling of America”: “Πρόκειται, στην πραγματικότητα, για ένα γαμήλιο τελετουργικό που μοιάζει πολύ με το δικό μας, κατά το οποίο ο Οδυσσέας απαρνιέται τους άλλους, αρχίζοντας από την αθάνατη θηλυκότητα της θεάς, και ανανεώνει την υπόσχεσή του στους γήινους όρους του γάμου του”.
“Η συνάντηση του Οδυσσέα και της Πηνελόπης”, 1788, του Φραντσέσκο Μπαρτολότσι, από το έργο του Τζον Φράνσις Ριγκώ. Χαρακτική και διακεκομμένη χαλκογραφία σε χαρτί. Rijksmuseum, Άμστερνταμ. (Public Domain)
Πράγματι, κάτι πρέπει να θυσιάσουμε όταν παντρευόμαστε. Πριν από το γάμο, όλοι μας έχουμε ένα πρότυπο, ένα ιδεώδες του ατόμου που ελπίζουμε να παντρευτούμε. Κατά κάποιον τρόπο, οι άνδρες αγαπούν τη γυναικεία φύση και οι γυναίκες αγαπούν την ανδρική φύση αφηρημένα, ως ιδανικά. Αλλά όταν ερωτευόμαστε και παντρευόμαστε, αυτό το αφηρημένο ιδανικό πρέπει να γίνει συγκεκριμένο και χειροπιαστό. Δεν αγαπάμε πλέον τη γυναικεία ή την ανδρική φύση ή κάποιο αθάνατο, τέλειο δείγμα αυτών, αλλά ένα συγκεκριμένο, υπέροχο, ατελές ον και μόνον αυτό.
Ο Όμηρος μας δείχνει ότι αληθινή πίστη σημαίνει να εγκαταλείπεις όλους τους άλλους πιθανούς συντρόφους -ακόμα και το “ιδανικό” που υπάρχει αφηρημένα, κάπου “εκεί έξω”, αυτήν τη θεά ή τον θεό που οι άνθρωποι περιμένουν μερικές φορές κοροϊδεύοντας τον εαυτό τους- υπέρ ενός πραγματικού, θνητού όντος. Το ιδανικό πρέπει να θυσιαστεί για τον πραγματικό άνθρωπο, τον άνθρωπο που έχει κανείς πραγματικά.
“Η Ευρύκλεια ξυπνά την Πηνελόπη για να της πει για την επιστροφή του Οδυσσέα”, 18ος αιώνας, από την Αντζέλικα Κάουφμαν. Λάδι σε καμβά. Ιδιωτική συλλογή. (Public Domain)
Και αυτό το πρόσωπο, αν και δεν είναι θεός ή θεά, είναι κατά έναν μυστηριώδη τρόπο πολύ ανώτερο από την εξιδανικευμένη εκδοχή του συντρόφου μας. Η ιστορία του Οδυσσέα τα δραματοποιεί όλα αυτά.
Ο γάμος, ένας ριζωμένος θεσμός
Η τελική δοκιμασία στην οποία υποβάλλει η Πηνελόπη τον Οδυσσέα με το γαμήλιο κρεβάτι τους αφορά το αν έχει επιστρέψει μόνο στο σώμα ή και στην καρδιά. Είναι ο ίδιος άνθρωπος; Είναι πιστός σε εκείνη και στο σπίτι τους; Γνωρίζοντας το αμετακίνητο του κρεβατιού τους (το οποίο είναι κυριολεκτικά ριζωμένο στη γη), ο Οδυσσέας δείχνει να παραμένει αναλλοίωτος. “Η δοκιμασία που έχει περάσει τώρα είναι αυτή της ταυτότητας με την κυριολεκτική της έννοια, της αυτο-ομοιότητας”, γράφει η Μπραν. “Εξακολουθεί να είναι ο άνθρωπος που ήταν πριν πάει στην Τροία, ο σύζυγός της που επέστρεψε με ακλόνητη και φορτισμένη με μνήμες αγάπη του για τη γυναίκα του και με ακατάλυτη πίστη στον φυσικά ριζωμένο θεσμό του γάμου”.
“Η Αθηνά απομακρύνει τις αμφιβολίες της Πηνελόπης”, μεταξύ 1632 και 1633, από τον Θεόδωρο βαν Θούλντεν, από το έργο του Φραντσέσκο Πριματίτσο. Χαρακτικό. Rijksmuseum, Άμστερνταμ. (Public Domain)
Η πίστη απαιτεί μια συνεχή επιστροφή, μια συνεχή επιλογή, παρ’ όλες τις δυσκολίες της ξηράς και της θάλασσας. Και αν κάποιος είναι πιστός, η χαρά θα επιστρέψει επίσης. Ο Μπέρι σχολιάζει: “Αυτό που προσφέρει ο γάμος -και αυτό που η πίστη έχει σκοπό να προστατεύσει- είναι η δυνατότητα στιγμών όπου αυτό που έχουμε επιλέξει και αυτό που επιθυμούμε ταυτίζονται”.
Αυτές οι στιγμές δεν μπορούν να είναι συνεχείς, μας υπενθυμίζει. Ο Οδυσσέας και η Πηνελόπη χωρίζονται για μεγάλο χρονικό διάστημα -συμβολικά, η αγάπη τους είναι στεγνή, επώδυνη, μη ανταποδοτική. Αλλά η πίστη τους ανταμείβεται όταν βιώνουν, κατά κάποιον τρόπο, μια δεύτερη γαμήλια νύχτα μετά την περίφημη επανένωσή τους στο τέλος του ποιήματος. Στη μέση ηλικία τους, η αγάπη τους γίνεται φρέσκια, καινούργια και πάλι. Η χαρά αναβλύζει με μεγαλύτερη ένταση, ακόμη και από ό,τι όταν παντρεύτηκαν για πρώτη φορά. Μια τέτοια εμπειρία έρχεται μόνο μέσα από την πίστη και την αφοσίωση.
“Η επιστροφή του Οδυσσέα στην Ιθάκη”, περ. 1814, του Γκασπάρε Μαρτελίνι για τον Φερδινάνδο Γ’. Φρέσκο σε οροφή, με ζωφόρο διακοσμημένη στις γωνίες με αλληγορίες της Πίστης, της Δύναμης, του Ηρακλή και του Απόλλωνα. Παλάτι Πίτι, Φλωρεντία, Ιταλία. (Diego Delso/CC BY-SA 4.0)
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Ομήρου Οδύσσεια, Ραψωδία Ε΄, στίχοι 82-84. Από την ιστοσελίδα uoa.gr
2. Ομήρου Οδύσσεια, Ραψωδία Ε΄, στίχοι 205-213. Από την ιστοσελίδα uoa.gr
3. Ομήρου Οδύσσεια, Ραψωδία Ε΄, στίχοι 215-220. Από την ιστοσελίδα uoa.gr
Στο πλαίσιο των εκδηλώσεων μνήμης για τη Μικρασιατική Καταστροφή εγκαινιάστηκε την Τετάρτη 28 Ιουνίου, στο Μουσείο Πλινθοκεραμοποιίας Τσαλαπάτα Βόλου, μια ξεχωριστή και ιδιαίτερου ενδιαφέροντος έκθεση, αφιερωμένη στον ξεριζωμένο Ελληνισμό της Μικράς Ασίας. Η έκθεση, που φέρει τον τίτλο «Εκ Μικράς Ασίας», διοργανώνεται το Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς και θα διαρκέσει μέχρι τις 8 Ιανουαρίου 2024.
Στους εκθεσιακούς χώρους του Μουσείου Τσαλαπάτα προβάλλονται μέσα από αρχειακό υλικό, φωτογραφίες, κειμήλια και προσωπικά αντικείμενα που έφεραν μαζί τους οι πρόσφυγες από την Μικρά Ασία και μεταξύ αυτών ξεχωρίζουν τα κεντημένα προικιά της οικογένειας Μηνόγλου, τα οποία Τούρκοι επέστρεψαν στους απογόνους της οικογένειας στον Βόλο, 75 χρόνια μετά την καταστροφή της Σμύρνης.
Για την έκθεση, προσφυγικά σωματεία του Βόλου, εθνικοί και τοπικοί φορείς αλλά και ιδιώτες συλλέκτες, δάνεισαν στο Πολιτιστικό Ίδρυμα του Ομίλου Πειραιώς αυθεντικά αντικείμενα από τις συλλογές τους, ενώ δεν είναι λίγες οι συγκινητικές ιστορίες των ανθρώπων που εγκαταστάθηκαν στον Βόλο, κυρίως στην περιοχή της Νέας Ιωνίας – όπως ονομάστηκε η περιοχή της εγκατάστασής τους – που μέχρι πριν από λίγα χρόνια αποτελούσε και ένα μεγάλο ξεχωριστό δήμο μέσα στο πολεοδομικό συγκρότημα του Βόλου.
Επίσης, οι επισκέπτες της έκθεσης «Εκ Μικράς Ασίας» έχουν την ευκαιρία να δουν, μεταξύ άλλων, ενδύματα, εξαρτήματα ένδυσης και προσωπικής φροντίδας, εικόνες και εκκλησιαστικά σκεύη, σπάνιες εκδόσεις, επιστολές από το Μέτωπο, ημερολόγια και απομνημονεύματα αιχμαλώτων, πιστοποιητικά και έγγραφα ενσωμάτωσης των προσφύγων στη νέα πατρίδα.
Xαλί με γεωμετρικά άνθινα μοτίβα από την Καππαδοκία (Γκέλβερι ή Καρβάλη), Σύλλογος Καππαδοκών Μαγνησίας. (visitgreece.gr)
Η έκθεση, που τελεί υπό την αιγίδα του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού και της Ομοσπονδίας Προσφυγικών Σωματείων Ελλάδος, περιλαμβάνει και αποσπάσματα από έργα σημαντικών δημιουργών, όπως ο Κοσμάς Πολίτης, ο Στράτης Μυριβήλης, η Διδώ Σωτηρίου, τα οποία, σε συνδυασμό με μαρτυρίες ανθρώπων που έζησαν τα γεγονότα, αποδίδουν γλαφυρά το κλίμα πριν και μετά την καταστροφή. Οι ενότητες της έκθεσης περιγράφουν την καθημερινή ζωή στη Μικρά Ασία, στιγμιότυπα από τη Μικρασιατική Εκστρατεία, το τέλος και τον ξεριζωμό, την άφιξη και την περίθαλψη των προσφύγων στον Βόλο, την ενσωμάτωσή τους στην πόλη, με την ίδρυση του συνοικισμού της Νέας Ιωνίας, καθώς και τη διατήρηση της μνήμης, ενώ μεταξύ άλλων αναδεικνύεται και το ισχυρό αποτύπωμα που άφησαν οι Μικρασιάτες πρόσφυγες στην τοπική ιστορία και την ανάπτυξη της περιοχής, αλλά και τη γενικότερη επίδραση που είχε η παρουσία τους σε τομείς της ελληνικής κοινωνίας.
Την ημέρα των εγκαινίων, στην κατάμεστη αίθουσα εκδηλώσεων του πολυχώρου πολιτισμού Τσαλαπάτα, που ανήκει στα μουσεία-τοπόσημα ανά την Ελλάδα του Ιδρύματος Πολιτισμού της Τράπεζας Πειραιώς, έδωσαν το παρόν σημαντικές προσωπικότητες της τέχνης και του πολιτισμού, ενώ την έναρξη της έκθεσης χαιρετησε με ομιλία του ο πρόεδρος του ιδρύματος Γιώργος Χαντζηνικολάου. Όπως είπε, ο Βόλος ήταν μία από τις πόλεις που δέχτηκαν πολύ μεγάλο αριθμό προσφύγων, και ρίζωσαν σε αυτό τον τόπο πολλές γενιές που πρόσφεραν στον πολιτισμό, φέρνοντας μαζί τους και κειμήλια που σήμερα εκτίθενται σε αυτούς τους χώρους. «Σαν Ίδρυμα Πολιτισμού του Ομίλου Πειραιώς θέλουμε να έρθουμε πιο κοντά και στην ελληνική περιφέρεια και να βγούμε από την Αθήνα, και γι΄αυτό θα ακολουθήσουν αντίστοιχες εκθέσεις στο Μουσείο Μαστίχας της Χίου και στο Μουσείο Βιομηχανικής Ελαιουργίας στην Λέσβο», ανέφερε ο κ. Χατζηνικολάου.
Μεταξωτό αντερί από τη Μικρά Ασία, Λύκειον των Ελληνίδων Βόλου. (tanea.gr)
Χαιρετισμό απηύθυνε και ο μητροπολίτης Δημητριάδος κ. Ιγνάτιος, που υπενθύμισε ότι πριν λίγες μέρες, ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος που επισκέφθηκε τον Βόλο και τον καθεδρικό ναό της Ευαγγελίστριας στη Νέα Ιωνία, με την ιστορική – όπως τη χαρακτήρισε – ομιλία του, άγγιξε τις καρδιές και έφερε μνήμες από την ιστορία της Μικράς Ασίας.
Η πρόεδρος του μικρασιατικού συλλόγου «Το Εγγλεζονήσι» Ουρανία Σταματιάδου, συνταξιούχος εκπαιδευτικός, είπε ότι όλη της τη ζωή την αφιέρωσε στο να μιλά για την πατρίδα και να προσπαθεί να κρατήσει άσβεστη τη φλόγα για τη διατήρηση της μνήμης του μικρασιατικού πολιτισμού.
Η έκθεση στο Μουσείο Πλινθοκεραμοποιίας στον Βόλο, θα ολοκληρώσει τον κύκλο της στις 8 Ιανουαρίου του επόμενου έτους.
Γερμανοί αρχαιολόγοι έφεραν στο φως ένα πολύ σπάνιο εύρημα κατά τη διάρκεια ανασκαφής στο Nördlingen της Βαυαρίας: ένα χάλκινο σπαθί ηλικίας πάνω από 3.000 ετών, που διατηρείται ακόμα σε αξιοσημείωτα καλή κατάσταση.
Το σπαθί έχει μια περίτεχνη οκταγωνική λαβή από καθαρό χαλκό και είναι «τόσο καλά διατηρημένο που σχεδόν ακόμα λάμπει», σημειώνει η κρατική υπηρεσία της Βαυαρίας για τη διατήρηση των μνημείων σε δελτίο Τύπου της 14ης Ιουνίου, μεταφρασμένο από τα γερμανικά. Ο επικεφαλής του Αρχαιολογικού Γραφείου και γενικός συντηρητής καθηγητής Ματίας Φάιλ [Mathias Pfeil] πρόσθεσε ότι ένα τέτοιο εύρημα είναι «πολύ σπάνιο».
Οι ειδικοί χρονολόγησαν σε πρώτη εκτίμηση το σπαθί στα τέλη του 14ου αιώνα π.Χ., κατά τη διάρκεια της Μέσης Εποχής του Χαλκού. Προηγούμενα δείγματα από αυτή την εποχή είχαν κυρίως ανασκαφεί από σκόπιμα ανοιγμένους τύμβους ταφής κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα ή έχουν εμφανιστεί ως μεμονωμένα, «πιθανώς θυσιαστικά», ευρήματα.
Γερμανοί αρχαιολόγοι ανακάλυψαν ένα χάλκινο σπαθί του 14ου αιώνα π.Χ., κατά τη διάρκεια ανασκαφής στο Nördlingen της Γερμανίας. (ευγενική παραχώρηση του Archäologie-Büro Dr. Woidich/Sergiu Tifui)
Το σπαθί του Nördlingen προήλθε από έναν τάφο που περιείχε τα λείψανα τριών ανθρώπων -ενός άνδρα, μιας γυναίκας και ενός εφήβου- που πιστεύεται ότι θάφτηκαν μαζί σε «γρήγορη διαδοχή» μαζί με μια σειρά από «πλούσια χάλκινα αντικείμενα». Δεν είναι ακόμη σαφές αν οι τρεις άνθρωποι συνδέονταν μεταξύ τους, αλλά οι ειδικοί έχουν εξακριβώσει ότι το σπαθί κατασκευάστηκε στη Βαυαρία, στη σημερινή νοτιοανατολική Γερμανία.
Χάλκινα σπαθιά με οκταγωνικές λαβές όπως αυτό διακινούνταν από δύο κύριες περιοχές: τη νότια Γερμανία και τη σημερινή βόρεια Γερμανία και Δανία. Συγκρίνοντας τις τεχνικές χύτευσης και τις διακοσμήσεις, οι αρχαιολόγοι πιστεύουν ότι ορισμένα από τα σπαθιά που διανεμήθηκαν στο βορρά ήταν αντίγραφα των σπαθιών της νότιας Γερμανίας, ενώ άλλα μπορεί να ήταν γνήσιες εισαγωγές ή προϊόντα «περιπλανώμενων τεχνιτών».
Το σπαθί του Nördlingen βρέθηκε σε έναν τάφο που περιείχε τα λείψανα ενός άνδρα, μιας γυναίκας και ενός εφήβου. (ευγενική παραχώρηση του Archäologie-Büro Dr. Woidich/Sergiu Tifui)
Λεπτομέρεια του ξίφους της Μέσης Εποχής του Χαλκού που βρέθηκε στο Nördlingen της Γερμανίας. (ευγενική παραχώρηση του Archäologie-Büro Dr. Woidich/Sergiu Tifui)
Το σπαθί του Nördlingen, που διατηρεί τη λάμψη του, έχει περίπλοκο σχεδιασμό, καθώς η λαβή χυτεύεται πάνω από τη λεπίδα με μια διαδικασία γνωστή ως «χύτευση επικάλυψης» και η διακόσμηση προστίθεται προσεκτικά με ένθεση. Έχουν απομείνει δύο πραγματικά καρφιά, ενώ ένα άλλο ζεύγος καρφιών «υπονοούνται».
Παρά την εξεζητημένη κατασκευή του και την έλλειψη αποδείξεων ότι η λεπίδα χρησιμοποιήθηκε ποτέ, το κρατικό γραφείο της Βαυαρίας πιστεύει ότι το σπαθί ήταν ένα «πραγματικό» όπλο. Οι αρχαιολόγοι σκοπεύουν να συνεχίσουν την εξέταση του σπαθιού και του χώρου ταφής, προκειμένου να ταξινομήσουν με μεγαλύτερη ακρίβεια το συναρπαστικό εύρημα.
Από την αρχαιότητα, τα βιτρώ ή υαλογραφίες παραθύρων εκτιμούνταν για την ομορφιά τους. Με τη δημιουργία ιερών παραθύρων σε οίκους λατρείας, αυτή η μορφή τέχνης έφτασε στο απόγειό της κατά τον Μεσαίωνα, εμπνέοντας τους πιστούς με τις φωτεινές αφηγήσεις τους. Με το πέρασμα των αιώνων, το βιτρώ έγινε στοιχείο ιδιωτικών κατοικιών, αργότερα αναβίωσε και τελικά εντάχθηκε σε μουσειακές συλλογές σε όλο τον κόσμο.
Για την κατασκευή βιτρώ, αναμειγνύονται άμμος και τέφρα ξύλου, τα οποία στη συνέχεια λιώνουν. Το υγρό αυτό, όταν ψύχεται, γίνεται γυαλί. Για να δημιουργηθεί γυαλί με χρώμα, στο μείγμα προστίθενται συγκεκριμένα μέταλλα σε σκόνη, ενώ αυτό βρίσκεται σε λιωμένη κατάσταση. Για τη δημιουργία ενός πίνακα βιτρό, κομμάτια χρωματιστού γυαλιού τοποθετούνται πάνω σε ένα σχέδιο που σχεδιάζεται σε έναν πίνακα. Για την περαιτέρω συναρμολόγηση απαιτείται η τοποθέτηση των άκρων του γυαλιού σε οδηγούς μολύβδου και στη συνέχεια η συγκόλληση μεταξύ τους για την ενίσχυση του παραθύρου.
Τα απομνημονεύματα του Αγίου Γερμανού
«Το όραμα του Αγίου Γερμανού των Παρισίων», 1245-1247, αγνώστου Γάλλου καλλιτέχνη. Οξειδωμένο γυαλί, υαλώδες χρώμα, 63 x 40 εκ. The Cloisters Collection, Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης, Νέα Υόρκη. (Public Domain)
Το μεσαιωνικό υαλογράφημα «Το όραμα του Αγίου Γερμανού των Παρισίων» προέρχεται από το Αββαείο του Saint-Germain-des-Prés. Αυτό το ισχυρό παρισινό Αββαείο Βενεδικτίνων ιδρύθηκε τον 6ο αιώνα και αργότερα ονομάστηκε προς τιμήν του Αγίου Γερμανού. Ο Germain (Ζερμέν) γεννήθηκε στη Βουργουνδία και στη συνέχεια έγινε επίσκοπος του Παρισιού. Ένα από τα μεγάλα επιτεύγματά του ήταν να πείσει τον κοσμικό Μεροβίγγειο βασιλιά Χιλδεβέρτο Α΄ να ακολουθήσει μια πιο χριστιανική ζωή. Ως αποτέλεσμα, ο Ζερμέν βοήθησε τον Χιλδεβέρτο να χρηματοδοτήσει την οικοδόμηση του μεγάλου αβαείου.
Οι τιτουλάριοι άγιοι των αββαείων απεικονίζονται συχνά σε βιτρώ. Αυτός ο πίνακας προέρχεται από έναν κύκλο σκηνών για τη ζωή και τα θαύματα του Αγίου Γερμανού. Δημιουργήθηκε από το 1245 έως το 1247 και στεγαζόταν στο παρεκκλήσι της Θεοτόκου του αββαείου. Ενώ το παρεκκλήσι δεν υπάρχει πλέον, η εκκλησία του αββαείου εξακολουθεί να στέκεται στη διάσημη λεωφόρο Σεν Ζερμέν.
Το «Όραμα του Αγίου Γερμανού των Παρισίων» απεικονίζει ένα μεταθανάτιο θαύμα του Αγίου Γερμανού στο οποίο ο άγιος, η μορφή με το κόκκινο φωτοστέφανο, εμφανίζεται ως όραμα στο όνειρο ενός μοναχού για να τον προειδοποιήσει για μια επικείμενη εισβολή των Νορμανδών στο αββαείο, μαζί με τη διαβεβαίωση ότι τα λείψανά του θα παραμείνουν άθικτα. Ο μοναχός, με σταχτί πρόσωπο, απομακρύνεται από τη μορφή. Η σύνθεση του πίνακα κυριαρχείται από τις δύο μορφές και το πλούσια κορεσμένο μπλε φόντο, το οποίο έρχεται σε αντίθεση με τις γραμμές και τις μάζες του κόκκινου. Η υπόλοιπη σκηνή έχει ελάχιστες λεπτομέρειες, κάτι που της προσδίδει έναν απόκοσμο τόνο.
Η εισβολή την οποία ο άγιος προανήγγειλε συνέβη πράγματι, αλλά το Αββαείο του Saint Germain-des-Prés (Σεν Ζερμέν-ντε-Πρε) επέζησε και ήκμασε καθ’ όλη τη διάρκεια του Μεσαίωνα, αποτελώντας ένα από τα πλουσιότερα και ισχυρότερα μοναστήρια σε όλη τη Γαλλία μέχρι τη Γαλλική Επανάσταση.
Το 1791, οι Μεροβίγγειοι τάφοι του Αββαείου, μεταξύ των οποίων και ο τάφος του βασιλιά Χιλδεβέρτου, βανδαλίστηκαν από το επαναστατικό καθεστώς. Τα θρησκευτικά κτίρια που γλίτωσαν από τον όχλο χρησιμοποιήθηκαν ως γραφεία του καθεστώτος, φυλακές, στρατώνες ή εκμισθώθηκαν σε επιχειρήσεις. Το Αββαείο του Saint-Germain-des-Prés έκλεισε και μετατράπηκε σε διυλιστήριο για την παρασκευή αλατόνερου, ενός εκρηκτικού χημικού συστατικού της πυρίτιδας.
Ο χώρος αποθήκευσης αυτού του υλικού εξερράγη το 1794, προκαλώντας ζημιές σε αρκετά παράθυρα του παρεκκλησίου της Θεοτόκου. Δεν είναι σαφές αν αυτό το βιτρώ είχε αφαιρεθεί πριν ή μετά την έκρηξη, αλλά σε κάθε περίπτωση επέζησε και μεταφέρθηκε σε μια αποθήκη ειδικά για έργα τέχνης που είχαν αφαιρεθεί από θρησκευτικά κτίρια. Ορισμένα από τα υαλογραφήματα του Αββαείου του Saint Germain-des-Prés επέστρεψαν αργότερα σε εκκλησιαστικό περιβάλλον ή κατέληξαν σε ιδιωτικές συλλογές και μουσεία. Αυτό το βιτρώ αποτελεί πλέον μέρος της συλλογής του The Met Cloisters και εκτίθεται μόνιμα σε μια βιτρίνα γοτθικού ρυθμού που θυμίζει εύστοχα την αρχική του παρουσίαση.
Αναγεννησιακά σχέδια εσωτερικών χώρων
«Εραλδικός πίνακας με τα οικόσημα της οικογένειας Εμπερλέ», περ. 1490, αγνώστου καλλιτέχνη. Οξειδωμένο γυαλί, γυαλί με λάμψη και άχρωμο γυαλί, υαλώδες χρώμα και ασημένια κηλίδα, οδηγοί από μόλυβδο. 44 x 31 εκ. Μουσείο J. Paul Getty, Λος Άντζελες. (Public Domain)
Τα εκκλησιαστικά υαλογραφήματα στα παράθυρα των ναών συνεχίστηκαν να ανθίζουν στην Ευρώπη της Αναγέννησης. Καθώς το γυαλί έγινε πιο προσιτό στα τέλη της δεκαετίας του 1400, τα γυάλινα παράθυρα άρχισαν να εμφανίζονται συχνότερα και στην ιδωτική αρχιτεκτονική – με το βιτρώ να αποτελεί ένα δημοφιλές διακοσμητικό στοιχείο. Παραδείγματα τέτοιου υαλογραφημάτων διακρίνονται για τη χρήση του χρώματος, του φωτός, ακόμη και του χιούμορ. Τα συνήθη θέματα περιλαμβάνουν σημεία του ζωδιακού κύκλου, ιερές σκηνές, πορτραίτα και εραλδικές εικόνες.
Ο ελβετικός «Εραλδικός πίνακας με τα οικόσημα της οικογένειας Εμπερλέ» από τα τέλη του 15ου αιώνα, που τώρα ανήκει στη συλλογή του Μουσείου J. Paul Getty, κατασκευάστηκε πιθανότατα για ένα ιδιωτικό σπίτι. Ο πίνακας είναι εξαιρετικά εξεζητημένος λόγω των πολύπλοκων τεχνικών δεξιοτήτων που χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή του γυαλιού, καθώς και της εξαιρετικής καλλιτεχνικής εφαρμογής της ασημένιας κηλίδας και του υαλώδους χρώματος. Αυτό το εξειδικευμένο χρώμα αποτελείται από σωματίδια γυαλιού σε ένα υγρό συνδετικό υλικό που λιώνουν και συγχωνεύονται με έναν γυάλινο πίνακα κατά τη διάρκεια του ψησίματος.
Το υαλογράφημα του μουσείου Γκέτι απεικονίζει ένα οικογενειακό οικόσημο μαζί με μια όμορφη κοπέλα οπλισμένη με ένα στιλέτο σε θήκη. Φοράει ένα σκούρο φόρεμα με σχέδια, μακριά γάντια, χρυσή ζώνη, περιδέραιο, δαχτυλίδια και ένα μακρύ λευκό πέπλο προσαρτημένο σε ένα πολυτελές κάλυμμα κεφαλής. Παρόμοια με το «Όραμα του Saint Germain του Παρισιού», η σύνθεση δείχνει μια φιγούρα στραμμένη μακριά από μια άλλη. Σε αυτόν τον πίνακα, όμως, το εικονιζόμενο ζευγάρι αποτελείται από μια κόρη και έναν απειλητικό κόκκινο κάπρο, ένα ζώο που αποτελεί το εραλδικό μοτίβο της οικογένειας Εμπερλέ της Βασιλείας. Βρίσκονται σε στρώσεις πάνω σε ένα φόντο με μοτίβο δαμασκηνού, ένα πολύ πιο λεπτομερές φόντο από τον μεσαιωνικό μινιμαλισμό του βιτρώ του Αγίου Γερμανού.
Το οικόσημο της οικογένειας που απεικονίζεται στο κάτω μέρος του πίνακα περιλαμβάνει μια ασπίδα με το συμβολικό αγριογούρουνο σε χρυσό φόντο, ένα κράνος και την πυκνή διακόσμηση από κόκκινα και χρυσά σγουρά φύλλα. Μια ζωφόρος στο επάνω μέρος του πίνακα απεικονίζει ένα τοπίο με μια ομάδα νεαρών ανδρών και γυναικών που ασχολούνται με τη ιερακοτροφία: ένα άθλημα κυνηγιού με τη χρήση αρπακτικών πτηνών που ήταν μια δραστηριότητα που συνδεόταν με τα αυλικά φλερτ. Διακοσμητικά πουλιά κοσμούν τις πλευρές του πίνακα, συνδέοντας όλα τα σκηνικά τμήματα.
Βικτωριανή γοτθική αναβίωση
«Η Αγία Καικιλία», περ. 1900, του Σερ Έντουαρντ Μπερν-Τζόουνς. Βιτρώ και ζωγραφισμένο γυαλί, 2,1 μ. x 0,75 εκ. Μουσείο Τέχνης του Πανεπιστημίου Princeton. (Public Domain)
Στη βικτωριανή Αγγλία, το ενδιαφέρον για τη μεσαιωνική αρχιτεκτονική και τέχνη αναβίωσε και η αντίστοιχη γοτθική αναβίωση στην αρχιτεκτονική αναζωπύρωσε την αγορά του βιτρώ. Ένας από τους μεγαλύτερους σχεδιαστές της εποχής σε αυτό το μέσο ήταν ο Σερ Έντουαρντ Μπερν-Τζόουνς, μέλος του κινήματος των Προραφαηλιτών και διακεκριμένος ζωγράφος θρησκευτικών, μυθικών και λογοτεχνικών σκηνών.
Οι Προραφαηλίτες εμπνεύστηκαν από καλλιτέχνες που εργάζονταν πριν από την εποχή του Ραφαήλ, ιδίως από μεσαιωνικούς τεχνίτες και τις εικόνες τους για τη φύση. Ο Γουίλιαμ Μόρις, ηγέτης του αγγλικού κινήματος Arts and Crafts, εφάρμοσε αυτές τις ιδέες στις διακοσμητικές τέχνες, ιδρύοντας μια εταιρεία με τον φίλο του από την Οξφόρδη Μπερν-Τζόουνς για την παραγωγή βιτρώ, ταπισερί, ταπετσαριών και άλλων αντικειμένων.
Ο Μπερν-Τζόουνς δημιούργησε περίπου 750 σχέδια βιτρώ κατά τη διάρκεια της ζωής του. Το περίφημο σχέδιό του για την Αγία Καικιλία από την περίφημη συνεργασία των Μπερν-Τζόουνς και Μόρις ήταν ιδιαίτερα δημοφιλές και χρησιμοποιήθηκε για τη δημιουργία σχεδόν τριάντα παραθύρων για πολλά χρόνια. Η εκδοχή που βρίσκεται τώρα στη συλλογή του Μουσείου Τέχνης του Πανεπιστημίου Πρίνστον (γύρω στα 1900) μπορεί αρχικά να είχε τοποθετηθεί σε ιδιωτική τραπεζαρία ή χώρο ψυχαγωγίας.
Το τελευταίο θα ήταν ένα ευχάριστο σκηνικό, δεδομένου ότι η Αγία Καικιλία είναι η προστάτιδα της μουσικής και έχει ως χαρακτηριστικό της ένα όργανο. Ήταν μια παλαιοχριστιανή Ρωμαία μάρτυς και ο Μπερν-Τζόουνς την απεικονίζει σε αυτό το παράθυρο να παίζει ένα φορητό εκκλησιαστικό όργανο του 15ου αιώνα. Το Μουσείο σημειώνει στο Εγχειρίδιο Εισόδου του ότι «το επίπεδο, αφαιρετικό, γραμμικό ύφος και η σκυφτή στάση της απίστευτα ψηλής, χαριτωμένης γυναίκας παραπέμπουν στα έργα του Μποτιτσέλι, […] ενώ ο σαν ταπισερί διάκοσμος με τις ροδιές και το πλούσιο μοτίβο μπροκάρ υφάσματος θυμίζουν την πιο πρόσφατη γοτθική φάση της ιταλικής τέχνης». Τα πλούσια χρώματα, τα μοτίβα υφασμάτων και τα φυλλώδη μοτίβα χρησιμοποιούνται με εκθαμβωτικά αποτελέσματα, όπως στον «’Εραλδικό πίνακα με τα οικόσημα της οικογένειας Εμπερλέ». Ο Μπερν-Τζόουνς αναβιώνει αριστοτεχνικά το ύφος των μεσαιωνικών και πρώιμων αναγεννησιακών υαλογραφημάτων με το καινοτόμο στυλ του.
Ο Μπερν-Τζόουνς επαινείται από τους κριτικούς για την εξαιρετική ικανότητά του να μεταφέρει συναισθήματα και προσωπικότητα στο βιτρώ παρά τους περιορισμούς του μέσου. Η Αγία Καικιλία αποδεικνύει την αλήθεια της ρήσης του Μόρις ότι είναι ζωτικής σημασίας για τους καλλιτέχνες να χρησιμοποιούν φωτεινά χρώματα σε όλα τα σχέδια βιτρώ. Το παράθυρο προβάλλει την πεποίθησή του ότι οι συνθέσεις πρέπει να είναι απλές, ώστε να μπορούν να γίνουν κατανοητές και από μεγάλη απόσταση. Το έργο αντικατοπτρίζει επίσης την άποψη του καλλιτέχνη ότι οι οδηγοί μολύβδου συμβάλλουν στη συνολική ομορφιά ενός βιτρώ.
Και τα τρία υαλογραφήματα που παρουσιάσαμε είναι αντιπροσωπευτικά της εποχής παραγωγής τους, καθώς και υποδειγματικά έργα τέχνης. Η εμβάθυνση στις γυάλινες όψεις τους, πέρα από τα πλούσια χρώματα και τις μορφές τους, αποκαλύπτει τις συνδέσεις τους με τη θρησκευτική λατρεία, τις επιστημονικές τεχνικές και καινοτομίες, καθώς και τα καλλιτεχνικά κινήματα. Είναι παράθυρα που φωτίζουν την ιστορία και συνεχίζουν να συναρπάζουν τους θεατές σήμερα με την ομορφιά και τις αφηγήσεις τους.
:quality(70)/cloudfront-us-east-1.images.arcpublishing.com/cmg/OVVEK2DCSCMW67AZA5CWWQDYKA.jpg)
