Σχολιασμός
Στους διαδρόμους της σύγχρονης ιστορίας υπάρχει μια αντίφαση που μας κυνηγά: Ενώ η ανθρωπότητα έχει επιτύχει πρωτοφανή επίπεδα υλικής ευημερίας, ταυτόχρονα αντιμετωπίζει μια επιδημία μοναξιάς και αποξένωσης που αδειάζει τις ψυχές μας από αυτό που κάποτε ονομάζαμε ανθρωπιά. Αυτή η διαπίστωση δεν αποτελεί απλώς κοινωνιολογική παρατήρηση, είναι μια επείγουσα προειδοποίηση για το μέλλον μας.
Η καλοσύνη, αυτή η θεμελιώδης ικανότητα για συμπόνια και φροντίδα, δεν είναι πολιτιστικό κατασκεύασμα αλλά εγγενές χαρακτηριστικό του είδους μας. Εξελικτικοί ανθρωπολόγοι επιβεβαιώνουν ότι η συμπόνια υπήρξε καταλυτική για την επιβίωσή μας, με τα πρώτα ίχνη φροντίδας προς τραυματισμένους και αδύναμους να χρονολογούνται τουλάχιστον 1,5 εκατομμύριο χρόνια πίσω. Όπως σημειώνει παλαιοανθρωπολόγος, «η ικανότητα για φροντίδα—για καλοσύνη, συμπόνια και περίθαλψη—είναι πολύ πιο μοναδική στο ανθρώπινο είδος από την τάση μας να επιτιθέμεθα».
Ωστόσο, οι δυτικού τύπου κοινωνίες έχουν δημιουργήσει παραδόξως συνθήκες που υπονομεύουν αυτήν την εγγενή καλοσύνη. Η υλική αφθονία, αντί να ελευθερώσει το ανθρώπινο πνεύμα, το έχει εγκλωβίσει σε έναν φαύλο κύκλο καταναλωτισμού και κοινωνικής αποσύνδεσης. Έρευνες δείχνουν ότι ο υλισμός συσχετίζεται άμεσα με χαμηλότερα επίπεδα ευημερίας, αυξημένα ποσοστά άγχους και κατάθλιψης, και επιφανειακές κοινωνικές σχέσεις.
Αυτό το φαινόμενο θυμίζει ανατριχιαστικά το πείραμα “Σύμπαν 25” του Τζον Κάλχουν. Σε έναν κόσμο χωρίς στερήσεις -απεριόριστη τροφή, νερό, καταφύγιο και απουσία εξωτερικών απειλών- μια κοινότητα ποντικιών κατέρρευσε πλήρως. Η αφθονία, αντί να φέρει ευτυχία, οδήγησε στην κοινωνική διάλυση. Τα ποντίκια εγκατέλειψαν τη φροντίδα των απογόνων τους, έχασαν την ικανότητα για κοινωνικές σχέσεις, και τελικά εξαφανίστηκαν ως κοινότητα.
Τα “όμορφα ποντίκια”, όπως τα ονόμασε ο Κάλχουν—εκείνα που περνούσαν τη ζωή τους μόνο περιποιούμενα τον εαυτό τους, αρνούμενα να δημιουργήσουν σχέσεις ή να αναλάβουν κοινωνικές ευθύνες, παρουσιάζουν ανατριχιαστικές ομοιότητες με σύγχρονες τάσεις: την εμμονή με την εικόνα, τον ατομικισμό, και την αποφυγή δεσμεύσεων. Η αφθονία, χωρίς σκοπό και κοινωνική συνοχή, αποδείχθηκε καταστροφική.
Αλλά η ανθρώπινη ιστορία διδάσκει κάτι διαφορετικό. Εκτός από την εγγενή καλοσύνη, διαθέτουμε κάτι που τα ποντίκια του Κάλχουν στερήθηκαν: την ελπίδα. Και αυτή η ελπίδα, όπως αποδεικνύει το εξίσου διάσημο πείραμα του Κερτ Ρίχτερ, μπορεί να μεταμορφώσει ριζικά την ανθρώπινη αντοχή και δυναμική.
Στο πείραμα του Ρίχτερ, ποντίκια που κολυμπούσαν μέχρι εξάντλησης για μόλις 15 λεπτά, όταν “διασώθηκαν” και επανατοποθετήθηκαν στο νερό, κατάφεραν να κολυμπήσουν για 60-80 ώρες. Η διαφορά δεν ήταν φυσική—ήταν ψυχολογική. Τα ποντίκια είχαν μάθει ότι η διάσωση ήταν δυνατή. Η ελπίδα τούς έδωσε τη δύναμη να ξεπεράσουν τα φυσιολογικά τους όρια κατά 240 φορές.
Ιστορικά, η ελπίδα υπήρξε η δύναμη που ανέδειξε το δίκαιο σε περιόδους σκοταδιού. Το Κίνημα Πολιτικών Δικαιωμάτων στις Ηνωμένες Πολιτείες αποτελεί αρχετυπικό παράδειγμα. Όταν ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ τόνισε στην ομιλία του «Έχω ένα όνειρο» ότι «με την ελπίδα μας… θα μπορέσουμε να μεταμορφώσουμε τις ασυμφωνίες του έθνους μας σε μια όμορφη συμφωνία αδελφοσύνης», δεν έκανε απλώς ρητορική. Κατονόμαζε την ελπίδα ως το θεμέλιο της επιτυχίας του κινήματος. Το έπος του 1821… ολιγάριθμοι ήρωες συνέτριψαν μια αχανή δουλοκτητική αυτοκρατορία τριών ηπείρων.
Η ελπίδα δεν είναι παθητική αισιοδοξία. Είναι ενεργητική δύναμη που μετατρέπει την απελπισία σε αντίσταση. Όπως παρατηρούν ερευνητές κοινωνικών κινημάτων, «η ελπίδα δρα ως αντίβαρο στην καθημερινή αγωνία» και «επιτρέπει στα κινήματα να αντέξουν παρά τη φοβερή φύση των προκλήσεων», ενώ «όχι μόνο παρακινεί τη συμμετοχή αλλά παρέχει και συναισθηματική ανθεκτικότητα».
Η σημαντικότητα της ελπίδας αποκτά ιδιαίτερη σημασία σήμερα, όταν η μοναξιά πλήττει το 16% του παγκόσμιου πληθυσμού, και η έλλειψη κοινωνικής σύνδεσης αυξάνει τον κίνδυνο πρόωρου θανάτου κατά 29%. Στις ΗΠΑ, ο μέσος χρόνος που περνούν οι άνθρωποι μόνοι τους αυξήθηκε από 285 λεπτά ημερησίως το 2003 σε 333 λεπτά το 2020, ενώ ο χρόνος κοινωνικής επαφής με φίλους μειώθηκε από 60 σε 20 λεπτά ημερησίως.
Αυτή η αναγνώριση του ελλείμματος αποτελεί την αρχή της θεραπείας. Όπως τα ποντίκια του Ρίχτερ που βρήκαν απροσδόκητες δυνάμεις μέσω της ελπίδας, έτσι και εμείς μπορούμε να βρούμε τον δρόμο προς την επανασύνδεση με την καλοσύνη μας.
Η λύση δεν είναι η απόρριψη της τεχνολογικής προόδου ή της υλικής άνεσης, αλλά η συνειδητή καλλιέργεια της κοινωνικής σύνδεσης και της συλλογικής ελπίδας. Ερευνητές προτείνουν συγκεκριμένες στρατηγικές: προτεραιότητα στις εμπειρίες έναντι των υλικών αγαθών, καλλιέργεια της ευγνωμοσύνης, επένδυση στις προσωπικές σχέσεις, και δημιουργία χώρων για συλλογική δράση.
Η επανασύνδεση με την καλοσύνη απαιτεί ατομική και συλλογική προσπάθεια. Σε προσωπικό επίπεδο, μπορούμε να εξασκήσουμε τη συμπόνια ως πνευματική πρακτική, να αναπτύξουμε ουσιαστικές σχέσεις, και να αντισταθούμε στις καταναλωτικές παγίδες που υπονομεύουν την ψυχική μας υγεία. Σε συλλογικό επίπεδο, χρειαζόμαστε κοινωνικές δομές που προάγουν τη σύνδεση, την αλληλεγγύη και την κοινή ευθύνη. Και δεν εννοώ το “Μαζί τα φάγαμε” ως κοινή ευθύνη, γιατί όχι, δεν τα φάγαμε μαζί. Το έλλειμμα 900.000 παραγωγικών νέων σε μια δεκαετία, οι αυτοκτονίες και τόσα άλλα δεν συνέβησαν επειδή “τα φάγαμε μαζί”, όπως λέγεται στους κρατικοδίαιτους οπαδούς.
Τα διδάγματα από τα πειράματα με τα ποντίκια είναι ξεκάθαρα: η αφθονία χωρίς σκοπό οδηγεί σε κοινωνική κατάρρευση, αλλά η ελπίδα μπορεί να μεταμορφώσει ακόμη και τις πιο απελπιστικές καταστάσεις. Είμαστε σε μια κρίσιμη καμπή: μπορούμε να ακολουθήσουμε το μονοπάτι του “Σύμπαν 25” προς την κοινωνική αποσύνθεση, ή να επιλέξουμε την ελπίδα που μας συνδέει με την εγγενή μας καλοσύνη.
Η επιλογή είναι δική μας. Και από αυτήν την επιλογή—να κρατήσουμε τη σύνδεση με την καλοσύνη μας μέσω της ελπίδας—εξαρτάται όχι μόνο η ατομική μας ευημερία, αλλά το συλλογικό μέλλον μας. Όπως έδειξε το πείραμα του Ρίχτερ, η ελπίδα δεν είναι απλώς συναίσθημα—είναι δύναμη μεταμόρφωσης που μπορεί να κάνει θαύματα, αρκεί να τη διατηρήσουμε ζωντανή.
Οι απόψεις που εκφράζονται σε αυτό το άρθρο είναι απόψεις του συγγραφέα και δεν αντικατοπτρίζουν απαραίτητα τις απόψεις της εφημερίδας The Epoch Times.
