ΒΙΡΤΖΙΝΙΑ, ΗΠΑ – Ο Τζόελ Σαλατίν, που αυτοαποκαλείται «χριστιανός ελευθεριακός περιβαλλοντολόγος καπιταλιστής τρελός αγρότης», συμμετέχει με ενθουσιασμό σε μια ελεύθερη συζήτηση καθώς οδηγεί στα ανώμαλα ορεινά μονοπάτια που διασχίζουν το αγρόκτημα Polyface Farms, έκτασης 700 στρεμμάτων, στην κοιλάδα Shenandoah της Βιρτζίνια.
Μιλάει με χιούμορ για τον εαυτό του, καθώς οδηγεί ένα ξεθωριασμένο Ford Bronco των αρχών της δεκαετίας του 1980, που δεν έχει παράθυρα και πλένεται μόνο από τη βροχή: «Οι περισσότεροι αγρότες που σέβονται τον εαυτό τους πρέπει να έχουν ένα δίτροχο ATV, αλλά εγώ δεν είμαι αγρότης που σέβεται τον εαυτό του κι έχω αυτό το παλιό Bronco που μου κόστισε 2.000 δολάρια. Κάνει τη δουλειά του».
Αναγνωρισμένος από πολλούς ως η κορυφαία αυθεντία της χώρας στον τομέα της αναγεννητικής γεωργίας, ο Σαλατίν είναι συγγραφέας περισσότερων από δώδεκα βιβλίων για το θέμα, ταξιδεύει σε όλο τον κόσμο δίνοντας ομιλίες σε συνέδρια και εργάζεται ως γενναιόδωρα αμειβόμενος σύμβουλος.
Υποστηρικτής των τοπικών δικτύων τροφίμων, των ανεξάρτητων αγροτών και αυτού που ο ίδιος αποκαλεί «προσωπική επιλογή στην προμήθεια τροφίμων», είναι ειλικρινής σχετικά με αυτό που πιστεύει ότι είναι «ακραία κυβερνητική παρέμβαση» στον τομέα της γεωργίας.
Όταν ο Ντόναλντ Τραμπ κέρδισε τις προεδρικές εκλογές τον Νοέμβριο του 2024, ο Σαλατίν ανακοίνωσε στο blog του ότι η ομάδα μετάβασης του εκλεγμένου προέδρου επικοινώνησε μαζί του για να του προτείνει να αναλάβει καθήκοντα συμβούλου του υπουργείου Γεωργίας των ΗΠΑ , με τον βουλευτή Τόμας Μάσσι από το Κεντάκυ στον ρόλο του υπουργού Γεωργίας.
Τελικά, αντ’ αυτού, ο Τραμπ όρισε την Μπρουκ Ρόλλινς επικεφαλής του υπουργείου Γεωργίας.
Ωστόσο, ο 64χρονος Σαλατίν δήλωσε ότι ελπίζει ότι η κυβέρνηση Τραμπ θα καταργήσει τους κυβερνητικούς κανονισμούς που «είναι επιζήμιοι για τους αγρότες και, κατά συνέπεια, επιζήμιοι για τους καταναλωτές».
«Το κλειδί για τη βελτίωση της ποιότητας των τροφίμων μας είναι η μείωση των κανονισμών, ώστε οι άνθρωποι να μπορούν να προμηθεύονται τρόφιμα τοπικής προέλευσης και να μην χρειάζεται να τα μεταφέρουν από όλη τη χώρα», δήλωσε εμφατικά.
Το βάρος των κανονισμών
Σημείωσε ότι υπάρχουν χιλιάδες αγροτικοί επιχειρηματίες έτοιμοι να λανσάρουν εναλλακτικές λύσεις για καθαρά τρόφιμα, αλλά δεν μπορούν να βγουν στην αγορά λόγω των κανονισμών για τα τρόφιμα.
«Τέσσερις εταιρείες ελέγχουν το 85% των τροφίμων που καταναλώνουμε στην Αμερική», επισημαίνει. «Αυτό που χρειαζόμαστε είναι ελευθερία επιλογής στα τρόφιμά μας».
«Αν θέλετε να έρθετε στο αγρόκτημά μου και να αγοράσετε λουκάνικα, θα έπρεπε να μπορώ να σας τα πουλήσω χωρίς να εμπλέκονται οι γραφειοκράτες», υποστηρίζει ο Σαλατίν.
«Αν κάποιος θέλει να το κάνει αυτό τώρα, πρέπει πρώτα να πάω τα γουρούνια σε μια ομοσπονδιακά ελεγχόμενη μονάδα επεξεργασίας, η οποία πρέπει να περάσει από μία σειρά διαδικασιών για να διατηρήσει την άδειά της· και από πάνω, πρέπει να τους πληρώσω για να το κάνουν αυτό».
Αν ήταν νόμιμο, είπε ο Σαλατίν, η Polyface Farms θα ήταν ήδη μία επιχείρηση. Ωστόσο, οι ισχύοντες κανονισμοί επιβαρύνουν τον Αμερικανό αγρότη με πολλαπλούς τρόπους. Θα ήταν «ευλογία» για τους μικρούς αγρότες αν οι κυβερνητικοί κανονισμοί «μειωθούν σημαντικά», λέει. «Επιπλέον, οι καταναλωτές θα έχουν μεγαλύτερη ποικιλία ποιοτικών τροφίμων σε πιο προσιτές τιμές».
Οι υποστηρικτές της επέκτασης της κυβερνητικής εποπτείας λένε ότι «εμπιστεύονται την κυβέρνηση περισσότερο από ό,τι τις μικρές επιχειρήσεις και τα μικρά αγροκτήματα», δηλώνει ο Σαλατίν.
«Το νωπό γάλα είναι ένα παράδειγμα αυτού», εξηγεί. «Η κυβέρνηση δαιμονοποιεί το νωπό γάλα ως μη ασφαλές. Επιδοτούμε με 9 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως την Coca-Cola στο πλαίσιο ενός προγράμματος διατροφής και ποινικοποιούμε το νωπό γάλα. Θα έλεγα ότι η Coca-Cola είναι πολύ πιο επικίνδυνη από το νωπό γάλα. Δεν λέω ότι κανείς δεν έχει αρρωστήσει ποτέ από το νωπό γάλα. Έχει αρρωστήσει κανείς από την Coca-Cola; Ναι, πολλοί άνθρωποι με όλα αυτά τα ποσοστά παχυσαρκίας που προκαλούνται από την κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων ζάχαρης».
Αναγεννητικές μέθοδοι
Το EarthDay.org αναφέρει ότι το έδαφος των Ηνωμένων Πολιτειών χάνεται δέκα φορές πιο γρήγορα από ό,τι αναπληρώνεται.
Η μεγάλης κλίμακας γεωργική εκμετάλλευση παράγει το μεγαλύτερο μέρος των τροφίμων και της γεωργικής ρύπανσης, σύμφωνα με την ιστοσελίδα, με εγκαταστάσεις που λειτουργούν από βιομηχανικές ή ξένες εταιρείες που «επιθυμούν τα βραχυπρόθεσμα κέρδη περισσότερο από τη μακροπρόθεσμη υγεία της γης και των ανθρώπων».
Η αναγεννητική γεωργία, αντίθετα, «προάγει την υγεία των υποβαθμισμένων εδαφών, αποκαθιστώντας τον οργανικό άνθρακά τους» μέσω πρακτικών όπως η μη άροση και η καλλιέργεια καλυπτικών φυτών, που μειώνουν τη διάβρωση και τη ρύπανση των υδάτω,ν και καλλιεργούν υγιέστερα εδάφη, σύμφωνα με τον ίδιο ιστότοπο.
Ο Σαλατίν συμφωνεί, προτείνοντας έναν απλούστερο ορισμό της αναγεννητικής γεωργίας: «Να αφήνεις τη γη σε καλύτερη κατάσταση από ό,τι τη βρήκες».
«Η Αμερική είναι άρρωστη. Όλο και περισσότεροι άνθρωποι αμφισβητούν την τυπική αμερικανική διατροφή. Τα τρόφιμα και η γεωργία πάνε μαζί. Δεν μπορείς να διαχωρίσεις τα τρόφιμα από τη γεωργία. Για να έχεις τρόφιμα πλούσια σε θρεπτικά συστατικά, πρέπει να έχεις αγροκτήματα πλούσια σε θρεπτικά συστατικά.»
Ο Σαλατίν έμαθε τις αναγεννητικές μεθόδους γεωργίας από τον πατέρα του, ο οποίος αγόρασε το κτήμα όπου βρίσκεται η Polyface Farms το 1961.
Η γη δεν ήταν εύφορη· είχε διαβρωθεί μετά από δεκαετίες υπερβολικής καλλιέργειας και παραμέλησης.
Ο πατέρας του Σαλατίν εγκατέλειψε τη συμβατική γεωργία και υιοθέτησε αναγεννητικές μεθόδους, όπως η φύτευση δέντρων, η εκσκαφή λιμνών, η δημιουργία ψηλών σωρών κομπόστ και η εφαρμογή της εναλλασσόμενης βόσκησης.
Η γη είναι πλέον πλούσια και γεμάτη θρεπτικά συστατικά.
Σήμερα, η Polyface Farms παρέχει βόειο κρέας, χοιρινό κρέας, πουλερικά και δασικά προϊόντα σε περισσότερες από 5.000 οικογένειες, 50 εστιατόρια, 10 καταστήματα λιανικής πώλησης και μια λαϊκή αγορά.
Τέσσερις γενιές της οικογένειας Σαλατίν ζουν και εργάζονται στο αγρόκτημα.
Για αιώνες, οι Αμερικανοί ζούσαν με τρόφιμα τοπικής προέλευσης που καλλιεργούνταν σε αγροκτήματα χωρίς χημικά. Η αλλαγή ξεκίνησε όταν τα χημικά λιπάσματα έγιναν ευρέως διαδεδομένα, γεγονός που οδήγησε στην εξάντληση του εδάφους και σε ανθυγιεινά τρόφιμα, σύμφωνα με τον Σαλατίν.
Ακόμη και στη δεκαετία του 1940, ορισμένοι προειδοποίησαν ότι η χρήση «χημικών λιπασμάτων» θα είχε ως αποτέλεσμα την απώλεια της γονιμότητας του εδάφους, σημειώνει.
«Ο πιο γρήγορος τρόπος για να καταστρέψεις τη γη είναι να αφαιρέσεις τη βλάστηση, κάτι που γίνεται κυρίως μέσω του οργώματος», δηλώνει ο Σαλατίν.
Η μονοκαλλιέργεια, που σημαίνει καλλιέργεια ενός μόνο είδους, χρόνο με το χρόνο, είναι ο δεύτερος ταχύτερος τρόπος για να καταστρέψεις το έδαφος, και ο τρίτος ταχύτερος τρόπος είναι η χρήση χημικών λιπασμάτων.
Ο Σαλατίν επιλέγει τη βιοποικιλότητα. Για παράδειγμα, η Polyface Farms φιλοξενεί κουνέλια, κοτόπουλα και χοίρους «όλα στον ίδιο σταύλο» κατά τη διάρκεια του χειμώνα, αντί να τα χωρίζει όπως θα έκανε μια συμβατική φάρμα.
Τα παθογόνα από τα περιττώματα των κουνελιών έρχονται σε επαφή με τα περιττώματα των κοτόπουλων, τα οποία είναι τοξικά για τα παθογόνα των κουνελιών. Τα περιττώματα των κοτόπουλων σκοτώνουν τα παθογόνα των κουνελιών πριν μολύνουν άλλο ζώο, χωρίς χημική παρέμβαση.
Η βιοποικιλότητα παρέχει έλεγχο και ισορροπία σε μία φάρμα, παρατηρεί ο Σαλατίν, όπως συμβαίνει και στη φύση.
«Τα πουλιά, για παράδειγμα, είναι τα φυτοφάρμακα του Θεού. Τρώνε έντομα. Αλλά τα πουλιά δεν απομακρύνονται περισσότερο από 200 μέτρα από το καταφύγιό τους. Έτσι, στη φάρμα μας, για παράδειγμα, έχουμε δημιουργήσει δασικές ζώνες σε απόσταση 200 μέτρων από όλη την ανοιχτή γη, έτσι ώστε τα πουλιά να έχουν πάντα ένα καταφύγιο και ένα μέρος για να πάνε.
»Επειδή έχουν ένα βιότοπο που τους προσφέρει καταφύγιο αρκετά κοντά, πηγαίνουν και τρώνε τα έντομα στο χωράφι. Αυτά είναι τα πράγματα που κερδίζεις με τη βιοποικιλότητα».
Ο Σαλατίν σταματά το Bronco περίπου μισό μίλι μακριά από τα θερμοκήπια. Βγαίνει έξω, περπατά 50 μέτρα και στέκεται περιτριγυρισμένος από γουρούνια που σφύζουν από ενέργεια. Τα γουρούνια ζουν στο λιβάδι μέχρι να τα φέρουν μέσα για το χειμώνα.
«Μετακινούνται κάθε πέντε με δέκα ημέρες περίπου», λέει. «Μπορούν να τρέχουν και να τρώνε χόρτα. Τρέχουν στον καθαρό αέρα και τον ήλιο, και έχουν μια υπέροχη ζωή».
«Μέσα από τα χρόνια έχουμε μάθει […] ότι το κρέας μας μαγειρεύεται περίπου 15-20% πιο γρήγορα από το κρέας που πωλείται στα καταστήματα. Γιατί; Επειδή τα ζώα μας δεν εκκρίνουν ποτέ αδρεναλίνη· επειδή είναι ευτυχισμένα και δεν υποφέρουν από άγχος. Τα ζώα που είναι περιορισμένα υποφέρουν από άγχος και περνάνε όλη τους τη ζωή εκκρίνοντας αδρεναλίνη. Μπορείς να τρως ευτυχία ή να τρως άγχος. Νομίζω ότι η ευτυχία έχει καλύτερη γεύση και είναι και πιο υγιεινή», λέει χαρακτηριστικά.
Συνεχίζει εξηγώντας ότι η Polyface Farms μετακινεί τα ζώα καθημερινά, επειδή τα ζώα στη φύση μεταναστεύουν.
«Ένας από τους γρηγορότερους τρόπους για να αυξήσουμε την ποικιλομορφία στο μικροβίωμα μας είναι με αυγά από ζώα που βγαίνουν σε βοσκή – ζώα που έχουν καταναλώσει μια ποικιλία φυσικών τροφών, έτσι ώστε να περιέχουν όλα αυτά τα διαφορετικά στοιχεία μέσα τους.
»Όταν τρώμε αυτό το χοιρινό, αυτό το λουκάνικο, αυτό το αυγό, απολαμβάνουμε τα οφέλη της ποικιλίας που αυτά τα ζώα μάζεψαν από τα διάφορα βοσκοτόπια.»
Αυτάρκεια και θυσίες
Αρχικά, ο Σαλατίν ήταν δημοσιογράφος στην τοπική εφημερίδα του Στάουντον, στη Βιρτζίνια.
«Σκεπτόμουν ότι θα γινω σαν τον Γούντγουορντ και τον Μπέρνσταϊν, ότι θα αποκαλύψω ένα σκάνδαλο, θα γράψω το μπεστ σέλλερ μου και θα αποσυρθώ στη φάρμα», είπε ο Σαλατίν γελώντας. «Αυτή ήταν η πορεία που είχα στο μυαλό μου».
Αντ’ αυτού, αποφοίτησε από το κολέγιο, παντρεύτηκε την Τερέζα, έφτιαξε μια σοφίτα στο παλιό αγροτόσπιτο της Polyface Farms και ζούσε λιτά.
«Οδηγούσαμε ένα αυτοκίνητο αξίας 50 δολαρίων, ένα Dodge Coronet του 1966, το οποίο τελικά πούλησα για ανταλλακτικά για 75 δολάρια», είπε. «Ζούσαμε τόσο φτωχικά που καταφέρναμε να αποταμιεύαμε τον μισό μας μισθό. Δεν πηγαίναμε ποτέ διακοπές. Δεν πηγαίναμε πουθενά, δεν πηγαίναμε σινεμά, δεν τρώγαμε έξω. Αν δεν το καλλιεργούσαμε, δεν το τρώγαμε. Και ζούσαμε με 300 δολάρια το μήνα.
«Είχαμε αγελάδες και πουλούσαμε το κρέας απευθείας σε μερικούς τοπικούς πελάτες. Δεν είχαμε πολλές, αλλά να θυμάστε ότι ζούσαμε με 300 δολάρια το μήνα, οπότε δεν χρειαζόμασταν πολλά έσοδα.»
Στις 24 Σεπτεμβρίου 1982, ο Σαλατίν άφησε την εφημερίδα και το ζευγάρι αποφάσισε να ασχοληθεί αποκλειστικά με τη γεωργία.
«Εγώ ήμουν ο πρώτος που σκέφτηκα ότι ίσως θα έπρεπε να επιστρέψω στη δουλειά», λέει. «Δεν ήξερα αν αυτή η πλήρης απασχόληση στη γεωργία θα πετύχαινε. Αλλά είχα όραμα. Νιώθω ευγνώμων που, για κάποιο λόγο, ο Θεός μου έδωσε όραμα».
Ο Σαλατίν ενθαρρύνει τους επίδοξους αγρότες να υιοθετήσουν έναν λιτό τρόπο ζωής όταν ξεκινούν. Συνιστά να ζουν σε τροχόσπιτο ή σκηνή και να μειώσουν δραστικά τα έξοδά τους.
«Μην βγαίνετε για φαγητό, μην πηγαίνετε διακοπές, μην πηγαίνετε σινεμά», είπε. «Μην πίνετε καφέ. Μην καπνίζετε, μην αγοράζετε τσιγάρα. Μην παραγγέλνετε Uber Eats, μην παίρνετε φαγητό από έξω. Αν πραγματικά θέλετε να το κάνετε αυτό και να πετύχετε, κάντε θυσίες ώστε να έχετε ελάχιστα έξοδα.
«Αν το θέλετε αρκετά, μπορείτε να το κάνετε. Πρέπει όμως να αλλάξετε νοοτροπία πριν κάνετε αυτό το άλμα.»
Polyface Farms
Ο πατέρας του Σαλατίν, λογιστής, ίδρυσε μια εταιρεία για το αγρόκτημα, την οποία ήθελε να ονομάσει Salatin Inc., θυμάται ο γιος του.
«Αντιτάχθηκα σθεναρά στην ιδέα», είπε. «Το συζητούσαμε ενώ αρμέγαμε τις δύο αγελάδες μας. Του είπα: «Μπαμπά, αυτό είναι μεγαλύτερο από την οικογένειά μας. Μπορεί να έρθει μια μέρα που δεν θα είναι ένας Σαλατίν που θα διευθύνει αυτό το πράγμα». Ήθελα να είναι πιο ανοιχτό και ο μπαμπάς υποχώρησε και δέχτηκε το Polyface».
Ο Σαλατίν αντιμετώπισε για πολύ καιρό την αντίδραση των γειτόνων του, οι οποίοι δεν εγκρίναν τις αναγεννητικές γεωργικές πρακτικές του. Ένας γείτονας, μάλιστα, τον αποκάλεσε «τρελό», θυμάται.
Αντί να προσβληθεί, ο Σαλατίν χρησιμοποίησε τον χαρακτηρισμό ως ψευδώνυμο.
«Ήξερα ότι υπήρχε αντίθεση στο μήνυμά μου για την αναγεννητική γεωργία, αλλά πρέπει να ομολογήσω ότι με εξέπληξε το επίπεδο του μίσους που δέχτηκα. Θα μπορούσα να είχα θυμώσει και να είχα πέσει σε κατάθλιψη, αλλά προτίμησα το χιούμορ και έγινα ο Τρελός Αγρότης, όπως λέει το blog μου.»
Για πολλούς ενθουσιώδεις υποστηρικτές της βιώσιμης διαβίωσης και της αναγεννητικής γεωργίας, η επίσκεψη στο Polyface Farms είναι ένα προσκύνημα. Ο Σαλατίν προσφέρει μια ποικιλία περιηγήσεων.
«Ακολουθούμε την πολιτική των ανοιχτών θυρών 24 ώρες το 24ωρο, 365 ημέρες το χρόνο. Είμαστε απόλυτα διαφανείς», λέει.
«Έχουμε επίσης μια περιήγηση δύο ωρών με τα πόδια και την ‘Παλαβή’ περιήγηση», είπε, προσθέτοντας ότι αυτός ή ο γιος του, Ντάνιελ, συνήθως οδηγούν την τελευταία, η οποία περιλαμβάνει μια περιπέτεια δυόμισι ωρών με άμαξα γύρω από το Polyface Farms.
Ο Σαλατίν διοργανώνει επίσης ένα διήμερο σεμινάριο «εντατικών ανακαλύψεων».
«Φτιάχνουμε κομπόστ, μετακινούμε αγελάδες, μετακινούμε χοίρους, κόβουμε δέντρα, αλέθουμε ξύλα. Εννοώ, σας δείχνουμε ό,τι μπορούμε», αναφέρει, σημειώνοντας ότι πολλοί άνθρωποι θα ήθελαν να γίνουν πιο αυτάρκεις, αλλά δεν έχουν ιδέα από πού να αρχίσουν.
«Το διασκεδαστικό είναι να εμπνέεις τους ανθρώπους να ξεκινήσουν. Εγώ είμαι εδώ για να ενθαρρύνω και να εμπνέω τους ανθρώπους. Γι’ αυτό έχουμε μια πολιτική ανοιχτών θυρών εδώ», είπε.
Συμβουλές προς επίδοξους αγρότες
Ο Σαλατίν αποκαλεί την τάση επιστροφής στην ύπαιθρο και τα αγροκτήματα «τσουνάμι αυτονομίας».
«Οι άνθρωποι διαισθάνονται ότι στην ύπαιθρο υπάρχουν περισσότερες ευκαιρίες για αυτονομία από ό,τι στην πόλη. Οι αγροτικές περιοχές έχουν μια αυτοδύναμη προσωπικότητα που δεν υπάρχει στις αστικές περιοχές, όπου επικρατεί αναταραχή και βία. Το πρόβλημα είναι ότι έχουμε ξεχάσει εδώ και πολλές γενιές πώς να σφάζουμε ένα κοτόπουλο, να τρυπάμε ένα σφενδάμι και να φυτεύουμε ντομάτες. Υπάρχει μια πραγματική αποσύνδεση μεταξύ της νεότερης γενιάς και της προέλευσης των τροφίμων τους», παρατηρεί.
Είναι ενθαρρυντικός προς τους επίδοξους αγρότες, αλλά συνιστά προσοχή:
«Μερικοί άνθρωποι ενθουσιάζονται υπερβολικά και αγοράζουν μια αγελάδα Scottish Highlander· τη φέρνουν στο σπίτι και μισή ώρα μετά αυτή δραπετεύει και η αστυνομία την ψάχνει παντού… Ξεκινήστε με έναν κήπο, ξεκινήστε με φυτά – αυτά δεν μπορούν να το σκάσουν», προτρέπει.
«Διαβάστε βιβλία, δείτε βίντεο, παρακολουθήστε εκδηλώσεις και βρείτε μέντορες. Χτίστε σχέσεις με ανθρώπους που ξέρουν να κατασκευάζουν πράγματα, να καλλιεργούν και να επιδιορθώνουν πράγματα – με ανθρώπους από τους οποίους μπορείτε να μάθετε. Αυτή είναι η καλύτερη επένδυση για το μέλλον σας.
»Όταν κάνεις μια αλλαγή στη ζωή σου, χρειάζεσαι υποστήριξη· γι’ αυτό είναι σημαντικές οι εκδηλώσεις για την αυτοσυντήρηση και τη βιώσιμη διαβίωση, και γι’ αυτό κάνω αυτό που κάνω.»
