Εικαστικά

Σε έναν κόσμο που επιβραβεύει το να έχεις δίκιο, είναι πολύ δύσκολο να μην κυνηγάμε και να μην παπαγαλίζουμε έτοιμες απαντήσεις. Συνήθως, νιώθουμε και υπερήφανοι όταν έχουμε δίκιο, όταν έχουμε τη «σωστή» απάντηση. Κάποιοι από εμάς μάλιστα χρησιμοποιούν αυτό που πιστεύουν ότι είναι σωστό για να εκφοβίζουν και να χτυπούν αυτούς που πιστεύουν ότι κάνουν λάθος: Εξάλλου, γιατί να υιοθετήσουμε ιδέες και πεποιθήσεις που δεν είναι σωστές; Και αφού έχουμε δίκιο, πώς θα μπορούσε κάποιος να είναι τόσο ανόητος ώστε να σκέφτεται διαφορετικά από ό,τι εμείς; Μας αρέσει να λιθοβολούμε τους άλλους.

Το να πιστεύουμε ότι έχουμε τη μία και μοναδική απάντηση συχνά εξελίσσεται στο χειρότερο είδος φανατισμού, το είδος του φανατισμού που οδηγεί στην καταδίκη, στην Ιερά Εξέταση, ακόμη και στη γενοκτονία. Αν δίναμε την ανάλογη έμφαση στη διατύπωση καλών ερωτήσεων, ο κόσμος μας θα ήταν πολύ διαφορετικός.

Σε αυτή τη σειρά, συνεχίζουμε την αναζήτηση των ερωτήσεων εκείνων που μπορούν να συμβάλλουν καθοριστικά στη διαμόρφωση της ζωής μας.

Ο Σατανάς παρεισφρύει στο όνειρο της Εύας

Στο έργο του Τζον Μίλτον «Ο απολεσθείς Παράδεισος», αφότου ο Γαβριήλ αντιμετωπίζει τον Σατανά στον Κήπο της Εδέμ, οι δύο τους χωρίζουν. Την προηγούμενη νύχτα, ο Σατανάς, με τη μορφή βατράχου αρχικά, είχε φέρει στην Εύα ένα ενοχλητικό όνειρο: την έκανε να δει «κάποιον με σχήμα και φτερά σαν αυτά που βλέπουμε συχνά από τον ουρανό» (Βιβλίο Ε΄, σσ. 195-197*).

Ο Σατανάς, μεταμφιεσμένος σε άγγελο, οδηγεί την Εύα στο Δέντρο της Γνώσης του Καλού και του Κακού και της λέει να φάει από αυτό για να γίνει σαν τα όντα του ουρανού. Ο Σατανάς την πλησιάζει, την αρπάζει και πετάει στον ουρανό, απ’ όπου μπορεί να δει τη γη από ψηλά. Στη συνέχεια εξαφανίζεται και εκείνη πέφτει πίσω στη γη. Ξυπνά φοβισμένη και είναι ευτυχισμένη που ήταν μόνο ένα όνειρο.

Ο Αδάμ καθησυχάζει τους φόβους που προκάλεσε στην Εύα το όνειρό της. Της λέει ότι οι ψυχές μας είναι πολύπλοκες και ότι επειδή ονειρεύτηκε κάτι σκοτεινό ή κακό δεν σημαίνει ότι είναι η ίδια σκοτεινή ή κακιά. Η Εύα δακρύζει, αλλά ικανοποιείται από τα λόγια του συντρόφου της. Παρακολουθώντας την ανατολή του ήλιου, τραγουδούν μαζί ύμνους προς τον Δημιουργό τους, ζητώντας Του να διαλύσει το κακό και να προσφέρει το καλό:

«Χαίρε του κόσμου Κύριε, με γενναιοδωρία δίνε μας
Το αγαθό μονάχα – κι αν τύχει η νύχτα
Το κακό να κρύψει ή να μαζέψει
Διώξε το, όπως το φως διαλύει το σκοτάδι.
Έτσι οι αθώοι δεήθηκαν και μες στους λογισμούς τους
Ειρήνη και γαλήνη σύντομα επανήλθαν.»

(Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Πέμπτο)

 

Το μεγαλείο του αγγελικού Ραφαήλ

Εν τω μεταξύ, ο Θεός παρακολουθεί την όλη σκηνή να εκτυλίσσεται και καλεί τον Αρχάγγελό του Ραφαήλ να βοηθήσει τον Αδάμ και την Εύα με ουράνιες συμβουλές.

Ο Ραφαήλ πετάει στην Εδέμ. Σε ένα υπέροχο απόσπασμα, ο Μίλτον περιγράφει το ταξίδι του Ραφαήλ. Ο Ραφαήλ πετάει μέσα από τους ύμνους που ψάλλονται στον Ουρανό και εκατέρωθέν του, η ουράνια χορωδία τραγουδά τους ύμνους του θελήματος του Θεού. Καταφέρνει να φτάσει στις πύλες του Ουρανού και αυτές ανοίγουν μόνες τους για να μην εμποδίσουν την πτήση του.

Ο Ραφαήλ πετάει στον ουρανό χωρίς τίποτα να τον εμποδίζει, και τα χρώματα των φτερών του και το φως που εκπέμπει τον κάνουν να φαίνεται σαν να είναι ένας φοίνικας σε πτήση. Τελικά, προσγειώνεται στην Εδέμ, μοιάζοντας με εξαπτέρυγο σεραφείμ – άγγελο της υψηλότερης τάξης των εννέα επιπέδων του ουρανού. Κουνάει τα φτερά του, απελευθερώνοντας ένα άρωμα που γνωστοποιεί σε όλους τον βαθμό του και ότι έφτασε.

Ο Αδάμ βλέπει τον Ραφαήλ να έρχεται από μακριά και λέει στην Εύα να έρθει να κοιτάξει:

«Βιάσου, Εύα, τρέξε να δουν τα μάτια σου μεγαλειώδες θάμα,
Στα ανατολικά, από τα δέντρα μέσα, κοίταξε τη μορφή
Την ένδοξη που πλησιάζει – σαν ένα δεύτερο πρωινό
Μέσα στο μεσημέρι ν’ ανατέλλει . Κάποιος σπουδαίος θά ‘ναι αυτός
Πού ‘ρχετ΄απ’ τον Παράδεισο κι ίσως με μας τη μέρα
Του να θέλει να περάσει. Τρέξε, λοιπόν, και φέρε μπρος
Ό,τι καλούδια έχεις, πλήθια τον ξένο να τιμήσουμε
Που ‘ρχεται απ’ τα Ουράνια…»

(Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Πέμπτο)

Ο Αδάμ συγκρίνει τη φωτεινότητα του Ραφαήλ με ένα δεύτερο πρωινό κατά τη διάρκεια του μεσημεριού. Στην εικόνα του Γκυστάβ Ντορέ για τη φράση «ανάμεσα στα δέντρα, έρχεται εξ ανατολών/και κατά ’δώ κινείται μια ενδοξώτατη μορφή», ο Αδάμ απεικονίζεται να σκύβει προς την Εύα στην κάτω αριστερή περιοχή της σύνθεσης. Δείχνει προς τα πάνω τον Ραφαήλ, ο οποίος αναπαρίσταται σαν μια λευκή σιλουέτα. Κρατήστε στο μυαλό σας το γεγονός ότι ο Αδάμ δείχνει εδώ, διότι θα έχει σημασία όταν θα δούμε την επόμενη εικόνα.

Η εικόνα κατά τα άλλα είναι σκοτεινή. Αυτό το σκοτάδι δεν υποδηλώνει ότι ο Κήπος της Εδέμ είναι σκοτεινός, αλλά ότι το φως του ήλιου είναι αδύναμο σε σύγκριση με τη λαμπρότητα ενός ουράνιου όντος. Ο μόνος τρόπος με τον οποίο ο Ντορέ μπορεί να το εκφράσει αυτό είναι να σκοτεινιάσει το περιβάλλον, ώστε να ξεχωρίζει η φωτεινότητα του Ραφαήλ.

Είναι επίσης ενδιαφέρον ότι ο Αδάμ και η Εύα βγάζουν τον καλύτερό τους εαυτό προκειμένου να τιμήσουν τον Αρχάγγελο. Θέλουν να δείξουν τη φιλοξενία τους στον αγγελιοφόρο που έρχεται, γι’ αυτό και κάνουν προετοιμασίες ώστε να μοιραστούν την αφθονία του κήπου μαζί με τον Ραφαήλ.

Ο Ραφαήλ συνομιλεί με τον Αδάμ και την Εύα

 

Ο Αδάμ και η Εύα ξεκινούν έναν γόνιμο διάλογο με τον Ραφαήλ. Ο Αδάμ, ως πατριάρχης της ανθρωπότητας, αγνός ακόμα στο πνεύμα, δεν υποθέτει ότι έχει απαντήσεις, αλλά θέτει ερωτήματα:

«Στον Αδάμ, την ευκαιρία να μην αφήσει να χαθεί…
Η μέγιστη συνάντηση που πρόσφερε να μάθει
Για πράγματα πάνω απ’ τον κόσμο του και πάνω από τους ίδιους,
Για όντα τον Ουρανό που κατοικούν .»

(Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Πέμπτο)

Ο Αδάμ ρωτά για τα πράγματα στον Ουρανό σε σύγκριση με τα πράγματα στη γη κι ο Ραφαήλ τού απαντά:

«Ω, Αδάμ, είν’ ένας Παντοδύναμος, από τον Οποίον
Όλα τα πράγματα αρχινούν, πίσω σ’ Αυτόν γυρίζουν,
Αν δεν χαλάσουν και τ’ αγαθό κρατήσουν,
τα πάντα δημιούργησε τέτοια και στην εντέλεια…
Ίσως τα σώματά σας μετατραπούν σε Πνεύμα, στην πάροδο του χρόνου, και βελτιωμένα, φτερωτά, ν’ ανέβουν,
αιθέρια, όπως εμείς ή αλλοιώς μπορεί να επιλέξετε
εδώ ή σε ουράνιους παραδείσους να κατοικήσετε,
Υπάκουοι αν φανείτε και διατηρήσετε
ακέρια και ακλόνητη Εκείνου την αγάπη
απ’ τον Οποίον προήλθατε.»

(Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Πέμπτο)

Ο Ραφαήλ λέει στον Αδάμ ότι ο Θεός δημιούργησε όλα τα πράγματα τέλεια. Πρέπει μόνο να διατηρήσουν την τελειότητά τους, παραμένοντας υπάκουοι στον Θεό και απόλυτα αφοσιωμένοι στην αγάπη Του. Με τον τρόπο αυτό, μπορούν να έρθουν κοντά στον Θεό όπως οι αρχάγγελοι και να μετακινούνται μεταξύ των Ουράνιων Παραδείσων και της γης όπως επιθυμούν.

Στην προηγούμενη εικόνα, ο Αδάμ δείχνει τον Ραφαήλ. Ο Μίλτον βάζει τον Αδάμ να στραφεί προς την Εύα και να τη ρωτήσει τι βλέπει να έρχεται προς το μέρος τους. Ωστόσο, ας φανταστούμε ότι ο Αδάμ δεν ρώτησε, αλλά υπέθεσε ότι η Εύα γνωρίζει και ότι η κίνησή του ήταν ενδεικτική μιας οριοθετημένης διδασκαλίας αντί μιας απεριόριστης μάθησης: Πόσο διαφορετικό θα ήταν το υπόλοιπο αυτού του κεφαλαίου;

Στην εικονογράφηση του Ντορέ «Κι ο πτερωτός πρωθιερεύς/τού απαντά και λέει: Αδάμ, εις Παντοδύναμος/έστι κι όλα τα όντα αρχή λαμβάνουν απ’ Αυτόν», ο Ραφαήλ παρουσιάζεται να δείχνει προς τα πάνω απαντώντας στην ερώτηση του Αδάμ. Εφόσον ο Αδάμ αναγνωρίζει την άγνοιά του και κάνει ειλικρινείς ερωτήσεις, ο Ραφαήλ βοηθά στην εμβάθυνση της κατανόησής του για τον Θεό, για τον οποίο όλες οι γνώσεις μας είναι περιορισμένες. Εδώ, η επικοινωνία μεταξύ ουράνιων όντων και γήινων αρχίζει με μια ειλικρινή ερώτηση.

Με αυτό το δεδομένο, αυτό το κεφάλαιο μου ενέπνευσε αυτές τις ερωτήσεις: Πρέπει να αμφισβητούμε όχι για να επιτεθούμε, αλλά για να εμβαθύνουμε στην κατανόηση του Θεού και της δημιουργίας του Θεού; Πρέπει να προετοιμάσουμε το πνεύμα μας για να δεχτούμε τα θεία μηνύματα; Πρέπει να κάνουμε τις καρδιές και το μυαλό μας φιλόξενα στον Θεό και σε όλη τη δημιουργία;

Ο Γκυστάβ Ντορέ [Gustav Doré, 1832-1883] ήταν ένας ιδιαίτερα παραγωγικός καλλιτέχνης του 19^ου αιώνα. Εικονογράφησε με τα χαρακτικά του μερικά από τα σπουδαιότερα έργα της κλασικής Δυτικής λογοτεχνίας, περιλαμβανομένων της Βίβλου, του «Απολεσθέντα Παραδείσου» και της «Θείας Κωμωδίας». H σειρά «Ο ‘Απολεσθείς Παράδεισος’ μέσα από τα μάτια και τις εικόνες του Γκυστάβ Ντορέ» του Έρικ Μπες εμβαθύνει στις ιδέες του ποιήματος του Τζον  Μίλτον που ενέπνευσαν τον Ντορέ και στις εικόνες που φιλοτέχνησε.

Μέχρι τώρα στην Epoch Times έχουν δημοσιευθεί τα πρώτα 9 άρθρα του Έρικ Μπες για την εικονογράφηση του Γκυστάβ Ντορέ στο έργο του Τζον Μίλτον «Ο απολεσθείς Παράδεισος»:

• Μέρος α΄
• Μέρος β΄
• Μέρος γ΄
• Μέρος δ΄
• Μέρος ε΄
• Μέρος στ΄
• Μέρος ζ΄
• Μέρος η΄
• Μέρος θ΄

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

* Η απόδοση των στίχων του Μίλτον στις λεζάντες των εικόνων είναι από τη μετάφραση του Αθανασίου Δ. Οικονόμου, εκδ. Οδός Πανός, τρίτη έκδοση, Αθήνα 2015.

 

Επιμέλεια: Αλία Ζάε

Αστέρια, αστέρια και ακόμα περισσότερα αστέρια!

Η ψηφιακή τεχνολογία έχει αλλάξει τα δεδομένα για τους επίδοξους αστροφωτογράφους ανά τον κόσμο, που στρέφουν τους φακούς τους προς τον ουρανό τη νύχτα για να απαθανατίσουν το μεγαλείο του γαλαξία μας.

Στην πρότερη περίοδο της φωτογραφίας, η έλλειψη ευαισθησίας του φιλμ στο σκοτάδι περιόριζε τους φωτογράφους που ήθελαν να απαθανατίσουν αυτό το αμυδρά φωτισμένο θέαμα. Η ψηφιακή τεχνολογία που αναπτύχθηκε κατόπιν ξεπέρασε αυτό το εμπόδιο, αναδεικνύοντας τον Γαλαξία μας με μια ευαισθησία στο χρώμα που κάποτε διέθεταν μόνο τα τηλεσκόπια υψηλών προδιαγραφών και οι παραγωγές της NASA.

 

Νέες τεχνικές και καινοτομίες στο λογισμικό επέτρεψαν επίσης στους φωτογράφους να συνδυάζουν ξεχωριστά φόντα και στοιχεία πρώτου πλάνου για να δημιουργήσουν καλλιτεχνικές συνθέσεις, άγνωστα μέχρι σήμερα έξω από τα σύνορα των στούντιο ειδικών εφέ του Χόλιγουντ. Η μαγεία μπήκε και στους οικιακούς υπολογιστές.

Καθώς οι επαγγελματικές φωτογραφικές μηχανές πολλαπλασιάζονταν όλο και περισσότερο και δινόταν η ευκαιρία σε περισσότερους ανθρώπους να τις αποκτήσουν, οι αστροφωτογράφοι αυξήθηκαν εκθετικά σε όλο τον κόσμο. Το μεγαλείο του Γαλαξία μας δεν ήταν ποτέ άλλοτε τόσο εύκολα διαθέσιμο. Κυριολεκτικά, αρκεί το κλικ ενός ποντικιού.

 

Χάρη στο διαδίκτυο και τους διαγωνισμούς φωτογραφίας που διοργανώνονταν με θέμα την αποκάλυψη της ομορφιάς του γαλαξία μας, οι καλλιτέχνες που ειδικεύονταν στη φωτογράφιση των αστεριών προβλήθηκαν σε δημόσιους κόμβους και παρουσίασαν στο ευρύ κοινό την αφρόκρεμα της δουλειάς τους.

Ο διαγωνισμός «Capture the Atlas» (Συλλαμβάνοντας τον Άτλαντα) είναι ένας διαδικτυακός ετήσιος διαγωνισμός αστροφωτογραφίας. Φέτος, είχε περισσότερες από 3.000 συμμετοχές, από τις οποίες μόλις 25 από 16 διαφορετικές χώρες επιλέχθηκαν ως νικητές. Οι φωτογράφοι προέρχονταν από πολύ διαφορετικά μέρη: από τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Αυστραλία, τη Νέα Ζηλανδία, τη Μαδαγασκάρη, τη Χιλή, την Αργεντινή, τη Ναμίμπια, την Ελβετία, τη Βουλγαρία, την Ισπανία, τη Σλοβενία, την Ιαπωνία, το Ιράν, το Περού, την Υεμένη και την Ινδονησία.

Τα λόγια υπολείπονται των εικόνων – πρέπει να τις δείτε με τα ίδια σας τα μάτια. Οι μεγαλειώδεις αστρικές αψίδες που αποτύπωσαν, μας δίνουν την ευκαιρία να αναλογιστούμε τη δική μας μικροσκοπική ύπαρξη μέσα σε αυτό το απέραντο σύμπαν.

 

 

 

Η ουράνια αψίδα που στέκεται πάνω από το Καστίγιο δε Αουνκεοσπέσε στην Ισπανία κάνει το κάστρο του 12ου αιώνα να φαίνεται σχεδόν καινούριο συγκριτικά.

Ο νυχτερινός ουρανός με τα διαμάντια πάνω από το μυστηριακό νησί Σόκοτρα στην Υεμένη θυμίζει ένα εξωγήινο τοπίο με τα παράξενα δέντρα με το αίμα του δράκου που φτάνουν προς τον ουρανό σαν κεραίες κάποιας παράξενης μορφής ζωής.

Το ίδιο μπορεί να ειπωθεί και για τα αστέρια που τρεμοπαίζουν πάνω από τους κοκκινωπούς βραχώδεις σχηματισμούς του Καφαγιάτε Σάλτα στη βορειοδυτική Αργεντινή, οι σουρεαλιστικοί πύργοι και οι πύλες του οποίου ονομάστηκαν εύστοχα «εργοστάσιο αστεριών» από τον φωτογράφο.

Αυτά είναι μερικά μόνο από τα τοπία που θα δείτε στον φετινό διαγωνισμό. Υπάρχουν πολύ περισσότερα. Ας αφήσουμε όμως τα μάτια μας να απολαύσουν τη μεγαλοπρέπεια των έναστρων τοπίων.

Συγκεντρώνοντας τόσα καλλιτεχνικά ταλέντα και έργα μαζί, το «Συλλαμβάνοντας τον Άτλαντα» επιτυγχάνει τον στόχο του: να προσφέρει αφενός στους νέους αστροφωτογράφους μια στέρεη βάση από την οποία μπορούν να ξεκινήσουν το δικό τους φωτογραφικό ταξίδι και παράλληλα να φέρει «τον γαλαξία μας πιο κοντά, ώστε να μπορέσουμε όλοι να τον δούμε και να τον γνωρίσουμε καλύτερα».

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Με τη συμβολή της ομάδας Epoch Inspired

Επιμέλεια: Αλία Ζάε

Από την αρχαιότητα, τα βιτρώ ή υαλογραφίες παραθύρων εκτιμούνταν για την ομορφιά τους. Με τη δημιουργία ιερών παραθύρων σε οίκους λατρείας, αυτή η μορφή τέχνης έφτασε στο απόγειό της κατά τον Μεσαίωνα, εμπνέοντας τους πιστούς με τις φωτεινές αφηγήσεις τους. Με το πέρασμα των αιώνων, το βιτρώ έγινε στοιχείο ιδιωτικών κατοικιών, αργότερα αναβίωσε και τελικά εντάχθηκε σε μουσειακές συλλογές σε όλο τον κόσμο.

Για την κατασκευή βιτρώ, αναμειγνύονται άμμος και τέφρα ξύλου, τα οποία στη συνέχεια λιώνουν. Το υγρό αυτό, όταν ψύχεται, γίνεται γυαλί. Για να δημιουργηθεί γυαλί με χρώμα, στο μείγμα προστίθενται συγκεκριμένα μέταλλα σε σκόνη, ενώ αυτό βρίσκεται σε λιωμένη κατάσταση. Για τη δημιουργία ενός πίνακα βιτρό, κομμάτια χρωματιστού γυαλιού τοποθετούνται πάνω σε ένα σχέδιο που σχεδιάζεται σε έναν πίνακα. Για την περαιτέρω συναρμολόγηση απαιτείται η τοποθέτηση των άκρων του γυαλιού σε οδηγούς μολύβδου και στη συνέχεια η συγκόλληση μεταξύ τους για την ενίσχυση του παραθύρου.

Τα απομνημονεύματα του Αγίου Γερμανού

 

Το μεσαιωνικό υαλογράφημα «Το όραμα του Αγίου Γερμανού των Παρισίων» προέρχεται από το Αββαείο του Saint-Germain-des-Prés. Αυτό το ισχυρό παρισινό Αββαείο Βενεδικτίνων ιδρύθηκε τον 6ο αιώνα και αργότερα ονομάστηκε προς τιμήν του Αγίου Γερμανού. Ο Germain (Ζερμέν) γεννήθηκε στη Βουργουνδία και στη συνέχεια έγινε επίσκοπος του Παρισιού. Ένα από τα μεγάλα επιτεύγματά του ήταν να πείσει τον κοσμικό Μεροβίγγειο βασιλιά Χιλδεβέρτο Α΄ να ακολουθήσει μια πιο χριστιανική ζωή. Ως αποτέλεσμα, ο Ζερμέν βοήθησε τον Χιλδεβέρτο να χρηματοδοτήσει την οικοδόμηση του μεγάλου αβαείου.

Οι τιτουλάριοι άγιοι των αββαείων απεικονίζονται συχνά σε βιτρώ. Αυτός ο πίνακας προέρχεται από έναν κύκλο σκηνών για τη ζωή και τα θαύματα του Αγίου Γερμανού. Δημιουργήθηκε από το 1245 έως το 1247 και στεγαζόταν στο παρεκκλήσι της Θεοτόκου του αββαείου. Ενώ το παρεκκλήσι δεν υπάρχει πλέον, η εκκλησία του αββαείου εξακολουθεί να στέκεται στη διάσημη λεωφόρο Σεν Ζερμέν.

Το «Όραμα του Αγίου Γερμανού των Παρισίων» απεικονίζει ένα μεταθανάτιο θαύμα του Αγίου Γερμανού στο οποίο ο άγιος, η μορφή με το κόκκινο φωτοστέφανο, εμφανίζεται ως όραμα στο όνειρο ενός μοναχού για να τον προειδοποιήσει για μια επικείμενη εισβολή των Νορμανδών στο αββαείο, μαζί με τη διαβεβαίωση ότι τα λείψανά του θα παραμείνουν άθικτα. Ο μοναχός, με σταχτί πρόσωπο, απομακρύνεται από τη μορφή. Η σύνθεση του πίνακα κυριαρχείται από τις δύο μορφές και το πλούσια κορεσμένο μπλε φόντο, το οποίο έρχεται σε αντίθεση με τις γραμμές και τις μάζες του κόκκινου. Η υπόλοιπη σκηνή έχει ελάχιστες λεπτομέρειες, κάτι που της προσδίδει έναν απόκοσμο τόνο.

Η εισβολή την οποία ο άγιος προανήγγειλε συνέβη πράγματι, αλλά το Αββαείο του Saint Germain-des-Prés (Σεν Ζερμέν-ντε-Πρε) επέζησε και ήκμασε καθ’ όλη τη διάρκεια του Μεσαίωνα, αποτελώντας ένα από τα πλουσιότερα και ισχυρότερα μοναστήρια σε όλη τη Γαλλία μέχρι τη Γαλλική Επανάσταση.

Το 1791, οι Μεροβίγγειοι τάφοι του Αββαείου, μεταξύ των οποίων και ο τάφος του βασιλιά Χιλδεβέρτου, βανδαλίστηκαν από το επαναστατικό καθεστώς. Τα θρησκευτικά κτίρια που γλίτωσαν από τον όχλο χρησιμοποιήθηκαν ως γραφεία του καθεστώτος, φυλακές, στρατώνες ή εκμισθώθηκαν σε επιχειρήσεις. Το Αββαείο του Saint-Germain-des-Prés έκλεισε και μετατράπηκε σε διυλιστήριο για την παρασκευή αλατόνερου, ενός εκρηκτικού χημικού συστατικού της πυρίτιδας.

Ο χώρος αποθήκευσης αυτού του υλικού εξερράγη το 1794, προκαλώντας ζημιές σε αρκετά παράθυρα του παρεκκλησίου της Θεοτόκου. Δεν είναι σαφές αν αυτό το βιτρώ είχε αφαιρεθεί πριν ή μετά την έκρηξη, αλλά σε κάθε περίπτωση επέζησε και μεταφέρθηκε σε μια αποθήκη ειδικά για έργα τέχνης που είχαν αφαιρεθεί από θρησκευτικά κτίρια. Ορισμένα από τα υαλογραφήματα του Αββαείου του Saint Germain-des-Prés επέστρεψαν αργότερα σε εκκλησιαστικό περιβάλλον ή κατέληξαν σε ιδιωτικές συλλογές και μουσεία. Αυτό το βιτρώ αποτελεί πλέον μέρος της συλλογής του The Met Cloisters και εκτίθεται μόνιμα σε μια βιτρίνα γοτθικού ρυθμού που θυμίζει εύστοχα την αρχική του παρουσίαση.

Αναγεννησιακά σχέδια εσωτερικών χώρων

 

Τα εκκλησιαστικά υαλογραφήματα στα παράθυρα των ναών συνεχίστηκαν να ανθίζουν στην Ευρώπη της Αναγέννησης. Καθώς το γυαλί έγινε πιο προσιτό στα τέλη της δεκαετίας του 1400, τα γυάλινα παράθυρα άρχισαν να εμφανίζονται συχνότερα και στην ιδωτική αρχιτεκτονική – με το βιτρώ να αποτελεί ένα δημοφιλές διακοσμητικό στοιχείο. Παραδείγματα τέτοιου υαλογραφημάτων διακρίνονται για τη χρήση του χρώματος, του φωτός, ακόμη και του χιούμορ. Τα συνήθη θέματα περιλαμβάνουν σημεία του ζωδιακού κύκλου, ιερές σκηνές, πορτραίτα και εραλδικές εικόνες.

Ο ελβετικός «Εραλδικός πίνακας με τα οικόσημα της οικογένειας Εμπερλέ» από τα τέλη του 15ου αιώνα, που τώρα ανήκει στη συλλογή του Μουσείου J. Paul Getty, κατασκευάστηκε πιθανότατα για ένα ιδιωτικό σπίτι. Ο πίνακας είναι εξαιρετικά εξεζητημένος λόγω των πολύπλοκων τεχνικών δεξιοτήτων που χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή του γυαλιού, καθώς και της εξαιρετικής καλλιτεχνικής εφαρμογής της ασημένιας κηλίδας και του υαλώδους χρώματος. Αυτό το εξειδικευμένο χρώμα αποτελείται από σωματίδια γυαλιού σε ένα υγρό συνδετικό υλικό που λιώνουν και συγχωνεύονται με έναν γυάλινο πίνακα κατά τη διάρκεια του ψησίματος.

Το υαλογράφημα του μουσείου Γκέτι απεικονίζει ένα οικογενειακό οικόσημο μαζί με μια όμορφη κοπέλα οπλισμένη με ένα στιλέτο σε θήκη. Φοράει ένα σκούρο φόρεμα με σχέδια, μακριά γάντια, χρυσή ζώνη, περιδέραιο, δαχτυλίδια και ένα μακρύ λευκό πέπλο προσαρτημένο σε ένα πολυτελές κάλυμμα κεφαλής. Παρόμοια με το «Όραμα του Saint Germain του Παρισιού», η σύνθεση δείχνει μια φιγούρα στραμμένη μακριά από μια άλλη. Σε αυτόν τον πίνακα, όμως, το εικονιζόμενο ζευγάρι αποτελείται από μια κόρη και έναν απειλητικό κόκκινο κάπρο, ένα ζώο που αποτελεί το εραλδικό μοτίβο της οικογένειας Εμπερλέ της Βασιλείας. Βρίσκονται σε στρώσεις πάνω σε ένα φόντο με μοτίβο δαμασκηνού, ένα πολύ πιο λεπτομερές φόντο από τον μεσαιωνικό μινιμαλισμό του βιτρώ του Αγίου Γερμανού.

Το οικόσημο της οικογένειας που απεικονίζεται στο κάτω μέρος του πίνακα περιλαμβάνει μια ασπίδα με το συμβολικό αγριογούρουνο σε χρυσό φόντο, ένα κράνος και την πυκνή διακόσμηση από κόκκινα και χρυσά σγουρά φύλλα. Μια ζωφόρος στο επάνω μέρος του πίνακα απεικονίζει ένα τοπίο με μια ομάδα νεαρών ανδρών και γυναικών που ασχολούνται με τη ιερακοτροφία: ένα άθλημα κυνηγιού με τη χρήση αρπακτικών πτηνών που ήταν μια δραστηριότητα που συνδεόταν με τα αυλικά φλερτ. Διακοσμητικά πουλιά κοσμούν τις πλευρές του πίνακα, συνδέοντας όλα τα σκηνικά τμήματα.

Βικτωριανή γοτθική αναβίωση

 

Στη βικτωριανή Αγγλία, το ενδιαφέρον για τη μεσαιωνική αρχιτεκτονική και τέχνη αναβίωσε και η αντίστοιχη γοτθική αναβίωση στην αρχιτεκτονική αναζωπύρωσε την αγορά του βιτρώ. Ένας από τους μεγαλύτερους σχεδιαστές της εποχής σε αυτό το μέσο ήταν ο Σερ Έντουαρντ Μπερν-Τζόουνς, μέλος του κινήματος των Προραφαηλιτών και διακεκριμένος ζωγράφος θρησκευτικών, μυθικών και λογοτεχνικών σκηνών.

Οι Προραφαηλίτες εμπνεύστηκαν από καλλιτέχνες που εργάζονταν πριν από την εποχή του Ραφαήλ, ιδίως από μεσαιωνικούς τεχνίτες και τις εικόνες τους για τη φύση. Ο Γουίλιαμ Μόρις, ηγέτης του αγγλικού κινήματος Arts and Crafts, εφάρμοσε αυτές τις ιδέες στις διακοσμητικές τέχνες, ιδρύοντας μια εταιρεία με τον φίλο του από την Οξφόρδη Μπερν-Τζόουνς για την παραγωγή βιτρώ, ταπισερί, ταπετσαριών και άλλων αντικειμένων.

Ο Μπερν-Τζόουνς δημιούργησε περίπου 750 σχέδια βιτρώ κατά τη διάρκεια της ζωής του. Το περίφημο σχέδιό του για την Αγία Καικιλία από την περίφημη συνεργασία των Μπερν-Τζόουνς και Μόρις ήταν ιδιαίτερα δημοφιλές και χρησιμοποιήθηκε για τη δημιουργία σχεδόν τριάντα παραθύρων για πολλά χρόνια. Η εκδοχή που βρίσκεται τώρα στη συλλογή του Μουσείου Τέχνης του Πανεπιστημίου Πρίνστον (γύρω στα 1900) μπορεί αρχικά να είχε τοποθετηθεί σε ιδιωτική τραπεζαρία ή χώρο ψυχαγωγίας.

Το τελευταίο θα ήταν ένα ευχάριστο σκηνικό, δεδομένου ότι η Αγία Καικιλία είναι η προστάτιδα της μουσικής και έχει ως χαρακτηριστικό της ένα όργανο. Ήταν μια παλαιοχριστιανή Ρωμαία μάρτυς και ο Μπερν-Τζόουνς την απεικονίζει σε αυτό το παράθυρο να παίζει ένα φορητό εκκλησιαστικό όργανο του 15ου αιώνα. Το Μουσείο σημειώνει στο Εγχειρίδιο Εισόδου του ότι «το επίπεδο, αφαιρετικό, γραμμικό ύφος και η σκυφτή στάση της απίστευτα ψηλής, χαριτωμένης γυναίκας παραπέμπουν στα έργα του Μποτιτσέλι, […] ενώ ο σαν ταπισερί διάκοσμος με τις ροδιές και το πλούσιο μοτίβο μπροκάρ υφάσματος θυμίζουν την πιο πρόσφατη γοτθική φάση της ιταλικής τέχνης». Τα πλούσια χρώματα, τα μοτίβα υφασμάτων και τα φυλλώδη μοτίβα χρησιμοποιούνται με εκθαμβωτικά αποτελέσματα, όπως στον «’Εραλδικό πίνακα με τα οικόσημα της οικογένειας Εμπερλέ». Ο Μπερν-Τζόουνς αναβιώνει αριστοτεχνικά το ύφος των μεσαιωνικών και πρώιμων αναγεννησιακών υαλογραφημάτων με το καινοτόμο στυλ του.

Ο Μπερν-Τζόουνς επαινείται από τους κριτικούς για την εξαιρετική ικανότητά του να μεταφέρει συναισθήματα και προσωπικότητα στο βιτρώ παρά τους περιορισμούς του μέσου. Η Αγία Καικιλία αποδεικνύει την αλήθεια της ρήσης του Μόρις ότι είναι ζωτικής σημασίας για τους καλλιτέχνες να χρησιμοποιούν φωτεινά χρώματα σε όλα τα σχέδια βιτρώ. Το παράθυρο προβάλλει την πεποίθησή του ότι οι συνθέσεις πρέπει να είναι απλές, ώστε να μπορούν να γίνουν κατανοητές και από μεγάλη απόσταση. Το έργο αντικατοπτρίζει επίσης την άποψη του καλλιτέχνη ότι οι οδηγοί μολύβδου συμβάλλουν στη συνολική ομορφιά ενός βιτρώ.

Και τα τρία υαλογραφήματα που παρουσιάσαμε είναι αντιπροσωπευτικά της εποχής παραγωγής τους, καθώς και υποδειγματικά έργα τέχνης. Η εμβάθυνση στις γυάλινες όψεις τους, πέρα από τα πλούσια χρώματα και τις μορφές τους, αποκαλύπτει τις συνδέσεις τους με τη θρησκευτική λατρεία, τις επιστημονικές τεχνικές και καινοτομίες, καθώς και τα καλλιτεχνικά κινήματα. Είναι παράθυρα που φωτίζουν την ιστορία και συνεχίζουν να συναρπάζουν τους θεατές σήμερα με την ομορφιά και τις αφηγήσεις τους.

Επιμέλεια: Αλία Ζάε

Τα κακά πράγματα μπορεί να φαίνονται τρομακτικά, αν τα ζούμε από κοντά. Μερικές φορές, ίσως δεν έχουμε αρκετή αυτοπεποίθηση ώστε να τα αντιμετωπίσουμε κατά μέτωπο. Πώς μπορούμε να αναγνωρίζουμε στα σίγουρα το κακό και να το αντιμετωπίζουμε με πεποίθηση;

Οι απάτες του Σατανά προκαλούν δυσαρμονία

Στο προηγούμενο άρθρο (μέρος η΄) της σειράς, παρακολουθήσαμε τους αγγέλους Ιθουριήλ και Σεπφών να ξεκινούν την αναζήτηση του ξένου πνεύματος που εισέβαλλε στον Κήπο της Εδέμ. Οι δύο άγγελοι ψάχνουν παντού, μέχρι που βρίσκουν έναν βάτραχο δίπλα στο αυτί της Εύας, ο οποίος προσπαθούσε να της βάλει στο μυαλό ακάθαρτες ιδέες, ψιθυρίζοντάς της ενώ αυτή κοιμόταν:

«Βρήκαν αυτόν που έψαχναν, 

Σαν  ζαρωμένο βάτραχο κουλουριασμένο στο αυτί της Εύας δίπλα,

Με τη διαβολική την τέχνη του να μηχανεύεται το πώς

Το όργανο της φαντασίας της και της επιθυμιάς θ΄αγγίξει,

Για να εμπνεύσει όνειρα, φαντάσματα και ψευδαισθήσεις

Ή, ίσως, με δηλητήριο που θά ’σταζε να μολεύε

Τα πνεύματα τα ζωικά που αναδύονται από τ’ αγνό το αίμα

Σαν απαλές πνοές από καθάριους ποταμούς, και να ξυπνήσει μέσα της

Σκέψεις τουλάχιστον ανήσυχες, και άτακτες,

Ελπίδες μάταιες, μάταιους σκοπούς, πόθους υπέρμετρους

Που η αλαζονεία θα φούσκωνε, γεννώντας περηφάνεια…»

(Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Τέταρτο)

 

Το παραπάνω απόσπασμα έχει ενδιαφέροντα υπονοούμενα, γιατί ο Σατανάς προσπαθεί να παρασύρει την Εύα ενώ αυτή κοιμάται. Όταν είμαστε κοιμισμένοι, δεν είμαστε συνήθως σε εγρήγορση απέναντι στα πράγματα που μπορεί να έρθουν. Όταν δεν είμαστε συνειδητοί, δεν μπορούμε να προστατέψουμε καλά τον εαυτό μας. Δεν είναι τότε πιο εύκολο, όταν δεν είμαστε σε επιφυλακή, να μπούμε σε πειρασμό;

Και πώς προσπαθεί να επηρεάσει ο Σατανάς την Εύα, ενώ βρίσκεται σε αυτή την κατάσταση; Θέλει να της εμφυσήσει συναισθηματική αναστάτωση, υπερηφάνεια και ζωώδεις επιθυμίες που την απομακρύνουν από τον Θεό. Η λέξη «εμπνεύσει» είναι μια ενδιαφέρουσα επιλογή γιατί όταν νιώθουμε εμπνευσμένοι, νιώθουμε από μέσα μας ότι πρόκειται για τη δική μας βούληση. Ο Σατανάς, με τους επιδέξιους χειρισμούς του, θέλει να εμπνεύσει στο δημιούργημα του Θεού να απομακρυνθεί από Αυτόν και να κλίνει προς το κακό.

Η δύναμη της ορθότητας αποκαλύπτει το κακό

Βλέποντας τον βάτραχο και αναγνωρίζοντας τις κακές του προθέσεις, ο Ιθουριήλ τον αγγίζει απαλά με τη λόγχη του, κάνοντάς τον έτσι να πάρει την αληθινή του μορφή:

«Κι ο άγγελος Ιθουριήλ έτσι τον άγγιξε απαλά

Με τη μακριά του λόγχη – γιατί υποχωρεί το ψεύδος

Στο ουράνιο άγγιγμα, δεν το αντέχει και αναγκάζεται

Το αληθινό του πρόσωπο να ξαναπάρει…

Διαλύθηκε με μία λάμψη αιφνίδια, με φλόγες στον αέρα:

Και να’ τος ο Εχθρός με τη δική του όψη.

Πισωπατούν οι δύο άγγελοι σα μισοθαμπωμένοι

Τον αποκρουστικό τον Βασιλιά σαν βλέπουν ξάφνου εμπρός τους…»

(Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Τέταρτο)

 

Αυτό που είναι από τον Ουρανό, δηλαδή αυτό που είναι εγγενώς ορθό, αποκαλύπτει αυτό που είναι κακό με ελάχιστη προσπάθεια. Για τον Ιθουριήλ, άγγελο-αντιπρόσωπο της ορθότητας, αρκεί να αγγίξει απαλά με τη λόγχη του το κακό, ώστε το κακό να αποκαλύψει την αληθινή του φύση.

Αυτό μας λέει κάτι και για τη δική μας θεϊκή φύση: Αν οι ανόθευτες ψυχές μας έχουν θεϊκή φύση, τότε κι εμείς, βαθιά μέσα μας, αντιπροσωπεύουμε το καλό και την ορθότητα. Αρκεί να αγγίξουμε απαλά το κακό, δηλαδή να το επισημάνουμε, ώστε να αποκαλυφθεί η αληθινή του φύση, καθώς το κακό είναι πολύ υποδεέστερο από το ορθό.

Το κακό μάς αλλάζει

Όταν οι άγγελοι αντικρύζουν τον Σατανά, τον ρωτούν ποιος είναι, ερώτηση που τον εξαγριώνει. Τους λέει ότι θα έπρεπε να γνωρίζουν τον βασιλιά των επαναστατημένων αγγέλων, αυτόν που εναντιώθηκε στον Θεό. Οι άγγελοι, ωστόσο, πληροφορούν τον Σατανά ότι όταν ασπάστηκε το κακό όχι μόνο άλλαξε η φύση του, όπως είδαμε σε προηγούμενο άρθρο, αλλά και η εμφάνισή του. Το κακό που τον εμπότισε τον έχει κάνει τελείως άσχημο:

«Μη νομίζεις, εξεγερμένο Πνεύμα, ότι το σχήμα σου

Και η λάμψη που ’χες μένει όπως τότε παλιά που έστεκες

Ορθός και αγνός μες στον Παράδεισό μας.

Εκείνη η δόξα σού ’φυγε, τώρα που πια καλός δεν είσαι.

Τώρα, γεμάτος ζόφο κι άσχημος, σαν και την αμαρτία σου, είσαι…

Κατάπληκτος ο Διάβολος στεκόταν,

Νιώθοντας τόσο απαίσια βλέποντας της καλοσύνης πόσο

Μα και της Αρετής ωραία η όψη είναι, και πένθησε για

Όσα είχε χάσει…»

(Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Τέταρτο)

 

Έχοντας αποδεχθεί το κακό ως αλήθεια του, ο Σατανάς άλλαξε πλήρως. Πηγαίνοντας εναντίον στον θεϊκό νόμο, έγινε το αντίθετο από όσα χαρακτηρίζουν τον ουρανό: άσχημος, παραμορφωμένος, υπερήφανος και θυμωμένος. Εντούτοις, ακόμα κάτι μέσα του επιθυμεί τον Ουρανό. Αυτό υποδεικνύει ότι ακόμα και αυτός, που είναι η επιτομή του κακού, δεν μπορεί να διαχωρίσει απολύτως τον εαυτό του από τις αλήθειες που η ομορφιά και η αρετή των ουράνιων πραγμάτων αντιπροσωπεύουν.

Ο Ουρανός ζυγίζει το ορθό και το κακό

Ο Αρχάγγελος Γαβριήλ καταφθάνει και ρωτά τον Σατανά γιατί έφυγε από την Κόλαση και ήρθε να πειράξει τα ανθρώπινα πλάσματα στον ύπνο τους. Ο Σατανάς απαντά ότι υποφέρει πάρα πολύ στην Κόλαση και ότι ήρθε στη Γη για να βρει γαλήνη. Δεν ήρθε για να βλάψει τους ανθρώπους.

Ο Γαβριήλ του λέει ότι έχει χάσει και τη θεϊκή σοφία του, αφού δεν καταλαβαίνει ότι στην πραγματικότητα υποφέρει εξαιτίας του θυμού που νιώθει για τον Θεό. Αλλά, τον ρωτά ύστερα, αν είναι τόσο άσχημα στην Κόλαση, γιατί είσαι ο μόνος που την εγκατέλειψε;

Ο Σατανάς απαντά ότι δεν ήταν ο πρώτος που έφυγε, γιατί ο Γαβριήλ τον είδε που οδηγούσε την επίθεση κατά του Ουρανού. Αντιθέτως, είπε ότι ψάχνει να βρει ένα καλύτερο μέρος για τους οπαδούς του, κάτι που θα του χαρίσει τη δόξα και τις τιμές που του αρνήθηκαν στον Ουρανό.

Τότε, ο Αρχάγγελος τον αποκαλεί ψεύτη, αφού η ιστορία του αλλάζει συνεχώς: Πρώτα τους είπε ότι έφυγε από την Κόλαση επειδή υπέφερε, μετά επειδή ψάχνει για ένα καλύτερο μέρος για τους οπαδούς του. Κάποια στιγμή, είχε ψάλλει τον μεγαλύτερο ύμνο στον Θεό, μόνο και μόνο για να εξεγερθεί αμέσως μετά εναντίον Του. Ο Γαβριήλ τον κατηγορεί ότι δεν γνωρίζει ούτε ποιος είναι ούτε τι αντιπροσωπεύει και τον διατάζει να επιστρέψει στην Κόλαση, ειδάλλως θα τον σύρει ο ίδιος εκεί.

Αυτή η απειλή δεν χαροποιεί ιδιαιτέρως τον Σατανά και απειλεί και αυτός τον Γαβριήλ με τη σειρά του, οδηγώντας την κατάσταση σχεδόν σε σημείο σύγκρουσης. Τότε, ο Θεός αποκαλύπτει μια χρυσή ζυγαριά που ζυγίζει τη δύναμη του Σατανά και αυτή του Ουρανού, δείχνοντας ξεκάθαρα πόσο η δεύτερη ξεπερνάει την πρώτη.

Ο Γαβριήλ καλεί τον Σατανά να κοιτάξει τη θεϊκή ζυγαριά:

«Σατάν, τη δύναμή σου ξέρω και τη δική μου εσύ,

Όχι από δικού μας αλλά γιατί μας δόθηκε. Τι τρέλα,

Λοιπόν, να παινευόμαστε γι’ αυτήν, αφού ούτε η δική σου

Ξεπερνά αυτό που ο Ουρανός επιτρέπει, ούτε η δική μου,

Που έχει διπλασιαστεί για να σε ταπεινώσει: Για αποδείξεις

Κοίτα ψηλά και διάβασε τα ουράνια σημάδια

Οπού την τέχνη σου ζυγιάζουν και δείχνουν πόσο

Αδύναμη κι αλαφριά κι ανίκανη ν’ αντισταθεί είναι.

Και ο Εχθρός εκοίταξε ψηλά κι είδε εκεί τη ζυγαριά. Και

Άλλο τίποτε δεν είπε, μα μουρμουρίζοντας τούς άφησε

Μαζί του παίρνοντας κι όλες της νύχτας τις σκιές.»

(Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Τέταρτο)

Ο Σατανάς κοιτάζοντας ψηλά συνειδητοποιεί ότι παρόλο που ακολουθεί τους τρόπους της Κολάσεως, η δύναμή του ακόμα καθορίζεται από τους τρόπους του Ουρανού και υποχωρεί.

 

Ο Ντορέ αντιπαραβάλει το καλό και το κακό

Η σκηνή που εικονογραφεί ο Ντορέ απεικονίζει τον Σατανά την ώρα που αφήνει ηττημένος τους αγγέλους. Η αντίθεση της μορφής του με το φωτεινό φόντο και το μέγεθός της που βρίσκεται στο μεσαίο πλάνο, πιο μπροστά από τους αγγέλους, τον καθιστούν κεντρικό σημείο της σύνθεσης: ο Ντορέ τονίζει την υποχώρησή του.

Επίσης, μας δίνει έναν πολύ σαφή διαχωρισμό μεταξύ της σατανικής του φύσης και του Ουρανού. Οι άγγελοι και το ουράνιο τοπίο είναι λουσμένοι στο φως, ενώ εκείνος δεν είναι καθόλου φωτισμένος. Αντιθέτως, η μορφή του είναι εντελώς σκοτεινή.

Ένα άλλο ενδιαφέρον σημείο είναι ότι ο εικονογράφος τον βάζει να κατεβαίνει τον λόφο. Είναι η δεύτερη φορά που ο Σατανάς κατεβαίνει, μετά από την πτώση του από τον Ουρανό. Μοιάζει σαν οι ουράνιοι νόμοι να επιβάλλουν ένα είδος ισορροπίας: όσο περισσότερο θέλει να ανέλθει τόσο περισσότερο εξαναγκάζεται να κατέβει.

Αν είμαστε πράγματι θεϊκοί μέσα μας, αν δηλαδή ο νόμος του Ουρανού είναι μέρος της ύπαρξής μας, τότε δεν πρέπει κι εμείς, αντιστοίχως, να μπορούμε να αναγκάζουμε το κακό να αποκαλύπτει την αληθινή φύση του επισημαίνοντάς το; Δεν θα έπρεπε να μπορούμε να καταδεικνύουμε την ομορφιά και δύναμη του Ουρανού, απλώς και μόνο αντιπαραβάλλοντάς τες με την ασχήμια του κακού; Δεν υπάρχει κάτι εντός μας που να αποζητά να εναρμονιστεί με τους ουράνιους νόμους, ανεξάρτητα από την κατάσταση του μυαλού μας;

 

 

Ο Γκυστάβ Ντορέ [Gustav Doré, 1832-1883] ήταν ένας ιδιαίτερα παραγωγικός καλλιτέχνης του 19^ου αιώνα. Εικονογράφησε με τα χαρακτικά του μερικά από τα σπουδαιότερα έργα της κλασικής Δυτικής λογοτεχνίας, περιλαμβανομένων της Βίβλου, του «Απολεσθέντα Παραδείσου» και της «Θείας Κωμωδίας». H σειρά «Ο ‘Απολεσθείς Παράδεισος’ μέσα από τα μάτια και τις εικόνες του Γκυστάβ Ντορέ» του Έρικ Μπες εμβαθύνει στις ιδέες του ποιήματος του Τζον  Μίλτον που ενέπνευσαν τον Ντορέ και στις εικόνες που φιλοτέχνησε.

Μέχρι τώρα στην Epoch Times έχουν δημοσιευθεί τα πρώτα 8 άρθρα του Έρικ Μπες:

• Μέρος α΄
• Μέρος β΄
• Μέρος γ΄
• Μέρος δ΄
• Μέρος ε΄
• Μέρος στ΄
• Μέρος ζ΄
• Μέρος η΄

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

* Η απόδοση των στίχων του Μίλτον στις λεζάντες των εικόνων είναι από τη μετάφραση του Αθανασίου Δ. Οικονόμου, εκδ. Οδός Πανός, τρίτη έκδοση, Αθήνα 2015.

Μετάφραση & επιμέλεια: Αλία Ζάε

Του Mike Cai
Μετάφραση: Αλία Ζάε

Η φύση είναι η μεγαλύτερη μούσα μας. Στην αρχαία Κίνα ήταν μια ανεξάντλητη πηγή έμπνευσης για τους καλλιτέχνες. Τέσσερα στοιχεία του φυτικού βασιλείου – το άνθος της δαμασκηνιάς, η ορχιδέα, το μπαμπού και το χρυσάνθεμο – ήταν γνωστά με την επωνυμία «οι τέσσερεις κύριοι» ή τζουνζί.

 

Τα είδη αυτά είχαν συγκεκριμένους συμβολισμούς και τα έργα των Κινέζων καλλιτεχνών που τα απεικόνιζαν είχαν βαθιά πνευματικότητα και επεδίωκαν να προκαλέσουν συγκεκριμένες σκέψεις, πέρα από το να είναι απλά φορείς της ομορφιάς της φύσης.
Η ζωγραφική συνδυαζόταν με την καλλιγραφία και την ποίηση, κάτι που αποκαλούνταν «οι τρεις τελειότητες».

Τα άνθη της δαμασκηνιάς

Ο λόγος που τα άνθη της δαμασκηνιάς έχαιραν μεγάλης εκτίμησης στην αρχαία Κίνα ήταν η ικανότητά τους να ανθίζουν ολοζώντανα μέσα στην παγωνιά και τα χιόνια του χειμώνα. Ενώ όλα τα υπόλοιπα φυτά πέφτουν το φθινόπωρο σε χειμερία νάρκη, η δαμασκηνιά προετοιμάζει τα άνθη της, που μπουμπουκιάζουν πριν απ’ όλα τα λουλούδια. Γι’ αυτό άλλωστε θεωρείται και προάγγελος της άνοιξης και τα άνθη της σύμβολα της εσωτερικής ομορφιάς και της ανθεκτικότητας στις κακουχίες.

 

Ο Γουάνγκ Μιαν (1279-1368) ήταν ένας ζωγράφος της Δυναστείας Γιουάν, γνωστός για τους πίνακές του με άνθη δαμασκηνιάς και καλλιγραφία. Στο ποίημά του «Δαμασκηνιά» έγραψε:

«Μια δαμασκηνιά στη λίμνη του οικογενειακού μελανοδοχείου,
Μπουμπούκια ανθίζουν από το αχνό μελάνι μου,
Μην επαινέσετε το χρώμα τους,
Γλυκό άρωμα γεμίζει τον αέρα ανάμεσα στη γη και τον ουρανό.»

Εδώ, ο καλλιτέχνης επαινεί τις αρετές του άνθους της δαμασκηνιάς. Δεν έχει λαμπερά χρώματα για να προσελκύει την προσοχή. Η μόνη του επιθυμία είναι να αφήσει το διακριτικό του άρωμα στον κόσμο. Για τα πέταλα έχουν χρησιμοποιηθεί ελαφρές, ταμποναριστές πινελιές, που αντανακλούν την εσωτερική αγνότητα. Αν και διόλου εντυπωσιακό στην εμφάνιση, του αποδίδεται μια έξοχη εσωτερικότητα γεμάτη αξιοπρέπεια.
Οι παραπάνω χαρακτηρισμοί ταιριάζουν και στον ίδιο τον Γουάνγκ. Η οικογένειά του ήταν φτωχή και χρειάστηκε να μελετήσει και να δουλέψει σκληρά για να καταξιωθεί ως ποιητής και ζωγράφος. Δεν πέρασε τις εξετάσεις για να διοριστεί σε κάποιο κρατικό αξίωμα που θα του εξασφάλιζε σταθερό εισόδημα και αργότερα απέρριψε πολλούς άλλους κρατικούς διορισμούς. Προτίμησε να αποσυρθεί στα βουνά, όπου έφτιαξε ένα καταφύγιο γεμάτο δαμασκηνιές κι εκεί ζούσε ζωγραφίζοντας. Συνέκρινε τον εαυτό του με το άνθος της δαμασκηνιάς, γιατί επικράτησε επί των σκληρών δοκιμασιών της ζωής του, χωρίς ποτέ να αναζητήσει τη φήμη.

Η ορχιδέα

Η ορχιδέα είναι λεπτεπίλεπτη και εύθραυστη. Το λουλούδι της ανθίζει όλο χάρη και κομψότητα την άνοιξη. Είναι όμορφο χωρίς να γίνεται φορτικό. Συνήθως μεγαλώνουν σε κρυφά, απομονωμένα σημεία όπου διαχέουν το αδιόρατο, ντελικάτο άρωμά τους. Αυτά τα χαρακτηριστικά έκαναν την ορχιδέα σύμβολο της απλότητας, της μοναχικότητας, της ταπεινότητας και της αριστοκρατικότητας.

 

Μια μοναχική ορχιδέα χωρίς φόντο είναι το θέμα του πίνακα του Τζενγκ Σισιάο «Ορχιδέα με μελάνι». Λιτές πινελιές αποδίδουν τα φύλλα της, δημιουργώντας μια συμμετρική, ισορροπημένη σύνθεση. Ένα ποίημα του Τζενγκ συνοδεύει την εικόνα:«Σκύβοντας πάντα το κεφάλι ρωτούσα τον αυτοκράτορα Σι
Τι κάνεις σε τούτη την πολίχνη;
Προτού ξεκινήσω να ζωγραφίζω με τα ρουθούνια ανοιχτά
Στα αρχαία αρώματα που γεμίζουν τον αέρα.»
Το εν λόγω έργο δημιουργήθηκε με αφορμή την κατάκτηση της Νότιας Αυτοκρατορίας των Σονγκ από τους Μογγόλους. Πιστός στη Δυναστεία Σονγκ, ο Τζενγκ αρνήθηκε να αναγνωρίσει την κυριαρχία των Μογγόλων, υπογράφοντας τον πίνακα ως «ο γέρος που κοιτάζει νότια» και ποτέ βόρεια προς την Μογγολική Αυλή.
Η ορχιδέα συμβολίζει κάποιον ευγενή, όπως ο Αυτοκράτορας Σι, θρυλικός βασιλιάς και πρόδρομος του αρχαίου κινεζικού πολιτισμού. Απεικονίζεται χωρίς ρίζες και σαν να έχει αποσπαστεί από το έδαφος. Όταν ο Τζενγκ ρωτήθηκε γιατί, αυτός απάντησε: «Δεν ξέρετε ότι τη γη την έκλεψαν οι βάρβαροι;». Τα αρχαία αρώματα μάς υποβάλλουν την ιδέα της νοσταλγίας για την πατρίδα.

 

Παραλληλίζοντας τον εαυτό του με την ξεριζωμένη ορχιδέα, ο ζωγράφος μάς λέει ότι με την πτώση της Αυτοκρατορίας των Σονγκ έχασε το σπίτι του. Ωστόσο, παρέμεινε ένας πατριώτης με ευγενικό και ακέραιο χαρακτήρα, χωρίς θυμό ή μίσος στην καρδιά του. Η ερώτηση που θέτει στο ποίημα τονίζει τη μελαγχολία, δείχνοντάς μας πόσο εκτός τόπου ένιωθε.

Το μπαμπού

Οι αρχαίοι Κινέζοι θαύμαζαν για αιώνες το μπαμπού. Το μπαμπού στέκει αγέρωχο, ευθυτενές και ψηλό, συμβολίζοντας την ακεραιότητα και την εντιμότητα. Το κενό εσωτερικό του συμβολίζει την ανθεκτικότητα και την ανεκτικότητα. Αν και στέκεται ίσιο, λυγίζει με το φύσημα του ανέμου. Δυνατό, αλλά και ευέλικτο, συμβολίζει επίσης το σθένος – την ικανότητα να ανακάμπτουμε γρήγορα από τα προβλήματα.
Ο Γου Τζεν (1280-1345), ζωγράφος της Δυναστείας Γιουάν, δημιούργησε το «Εγχειρίδιο ζωγραφικής μπαμπού με μελάνι», το οποίο περιέχει πληθώρα απεικονίσεων μπαμπού σε ποικίλα στάδια και καταστάσεις: από τρυφερά βλαστάρια μέχρι γέρικους κορμούς, άλλους ίσιους και δυνατούς, άλλους λυγισμένους μέχρι το έδαφος, άλλοτε σε βροχή, άλλους στον άνεμο, άλλους στο χιόνι, καταδεικνύοντας τη μεγάλη προσαρμοστικότητά του. Κάθε έργο περιέχει κι ένα κείμενο όπου περιγράφονται όχι τα φυσικά χαρακτηριστικά του μπαμπού, αλλά οι αρετές τις οποίες συμβολίζει.

Στο παρακάτω ποίημα, ο Γου γράφει:

«Όταν τα δέντρα τινάζουν τα φύλλα από πάνω τους,
Αυτός ο κύριος παραμένει καταπράσινος.
Η ηθική του ακεραιότητα και η πνευματική του σεμνότητα
Του υπαγορεύουν τη μοναξιά για να μείνει πιστό στη φύση του.»
Εδώ, το μπαμπού ενσαρκώνει έναν κύριο, ο οποίος μπορεί και διατηρεί την ηθική του ακεραιότητα εν μέσω δοκιμασιών. Ο Γου εκφράζει το θαυμασμό του για το σθένος και τη σεμνότητα του μπαμπού. Παρά την εξωτερική πίεση, το φυτό διατηρεί την αληθινή του φύση.

 

 

 

Σε άλλο ποίημα, έγραψε:

«Στητό το μπαμπού στην παγωνιά
Γεμάτες χάρη οι λεπτές σκιές του στο φεγγαρόφωτο.
Αν καταλάβεις την αρχή της αυτό-εξάλειψης
Θα βαραίνουν ακόμα το μυαλό σου τα σημαντικά πράγματα;»
Το θέμα εδώ είναι η καλλιέργεια του εαυτού. Το μπαμπού φύεται κυρίως σε ψηλά βουνά, μακριά από τον κόσμο. Ανέμελο και ευχαριστημένο με τη μοναξιά του, παραμένει αδιάφορο για τα ζητήματα του κόσμου, την προσοχή των άλλων, τη φήμη και το κέρδος. Μόνο εγκαταλείποντας αυτού του είδους τις επιθυμίες, μπορεί κάποιος να βρει την εσωτερική γαλήνη.

Το χρυσάνθεμο

Η εξαιρετική ομορφιά του το έκανε ένα από τα αγαπημένα άνθη των Κινέζων στην αρχαιότητα. Τα άνθη του εμφανίζονται μέσα στο φθινόπωρο, όταν όλα τα άλλα λουλούδια μαραίνονται. Χωρίς να τα ανταγωνίζεται, ζει περισσότερο απ’ όλα. Η μακροβιότητά του αντιπροσωπεύει μια ζωή γεμάτη ζωτικότητα.

 

Ο Τάο Γιουανμίνγκ (365-427 μ.Χ.), γνωστός ποιητής της περιόδου των Έξι Δυναστειών, αγαπούσε ξεχωριστά τα χρυσάνθεμα. Πέρα από την ομορφιά τους όμως, εκτιμούσε και τις θεραπευτικές τους ιδιότητες και ανακάτευε τα πέταλά τους με κρασί για να φτιάξει ένα ποτό για τη μακροζωία. Στο πέμπτο του ποίημα, το «Πίνοντας κρασί», γράφει:

«Έφτιαξα το σπίτι μου κοντά στους άλλους
Κι όμως, δεν ακούγονται άμαξες κι άλογα
Με ρωτάτε «Πώς είναι αυτό δυνατόν;»
Όταν η καρδιά είναι μακριά, το μέρος είναι εξίσου.
Μαζεύω χρυσάνθεμα από τον ανατολικό φράχτη
Και κοιτάζω τα βουνά στο νοτιά.
Ο βραδινός αέρας είναι καλός στα βουνά
Και το πουλιά γυρνούν μαζί στο σπίτι.
Μέσα σ’ αυτά τα πράγματα υπάρχει ένα ίχνος Αλήθειας,
Μα μόλις πάω να το πω, δεν βρίσκω τις λέξεις.»

Με το παραπάνω ποίημα, ο Τάο εκφράζει την ευχαρίστηση που αντλεί από το εξοχικό περιβάλλον. Για να βοηθήσει τους γονείς του, ο ποιητής είχε υπηρετήσει ως κρατικός αξιωματούχος όταν ήταν νέος. Βλέποντας όμως τη διαφθορά που επικρατούσε, παραιτήθηκε και αποσύρθηκε για να ζήσει στην ύπαιθρο, περιτριγυρισμένος από την ομορφιά της φύσης.

 

Με το «ίχνος της Αλήθειας», ο Τάο αναφέρεται στην εφήμερη φύση των πραγμάτων. Τα πλούτη και η δύναμη δεν μας ακολουθούν πέρα από το θάνατο. Ο Τάο μάς λέει ότι η ζωή είναι παροδική και ότι η ερήμωση συνοδεύει τα γηρατειά. Εκφράζει την αλήθεια μιας απλής ζωής χωρίς επίγειες επιθυμίες, μαζεύοντας χρυσάνθεμα κοντά στα βουνά.
Ακόμα κι ένα πολυσύχναστο μέρος μοιάζει μακρινό, όταν η καρδιά μας είναι ελεύθερη από τα επίγεια ζητήματα. Με συναίσθημα, αλλά και λογική, το ποίημα του Τάο μεταφέρει τη γαλήνη του νου του, που βρίσκεται σε αρμονία με τη φύση, παρόλο που «δεν βρίσκει τις λέξεις» για να εκφράσει την ευχαρίστησή του.
…………………………………………………………………………………………..
Οι «Τέσσερεις Κύριοι» – το άνθος της δαμασκηνιάς, η ορχιδέα, το μπαμπού και το χρυσάνθεμο – ενέπνευσαν διορατικότητα και όμορφες σκέψεις στους καλλιτέχνες της αρχαιότητας, οι οποίοι δημιούργησαν πίνακες και ποιήματα που απολαμβάνει ακόμα ο κόσμος.