Παρασκευή, 27 Δεκ, 2024

Animasyros 2023: Εκπαιδευτικά προγράμματα και ένα πλούσιο πρόγραμμα προβολών στο φετινό φεστιβάλ της «τέχνης της εμψύχωσης»

Animation ή «τέχνη της εμψύχωσης»: μια τέχνη με πλούσια ιστορία, που συνδυάζει τις εικαστικές τέχνες με τον κινηματογράφο και τη μουσική, αλλά και την τεχνολογία, παρέχοντας μοναδική ποικιλία εκφραστικών μέσων στους δημιουργούς, που μπορούν να συνδυάζουν το παιχνίδι και τη διασκέδαση με την τέχνη, την ποίηση και τα βαθιά μηνύματα.

Το Φεστιβάλ Animation Animasyros επιστρέφει στη Σύρο και φέτος, από τις 26 Σεπτεμβρίου έως την 1η Οκτωβρίου, για 16η συνεχή χρονιά, με ένα πλούσιο πρόγραμμα προβολών, συζητήσεων και παράλληλων εκδηλώσεων. Έναν από τους βασικούς πυλώνες του Φεστιβάλ αποτελούν, ακόμη μία χρονιά, τα εκπαιδευτικά εργαστήρια που φέτος αντλούν έμπνευση από την κεντρική θεματική του Φεστιβάλ «Animation και Αρχαία Ελλάδα».

Προβολές με έμφαση στο λατινικό και το πολωνικό animation

Αναγνωρίζοντας τη σημαντική θέση της δημιουργικής βιομηχανίας animation στην Ιβηρική χερσόνησο και της άνθησης που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια και στη Λατινική Αμερική, το ANIMASYROS παρουσιάζει ένα ευρύ αφιέρωμα στις χώρες αυτές, με τίτλο La Animaciόn Iberoamericana, με 5 ταινίες μεγάλου μήκους και προγράμματα ταινιών μικρού μήκους που επιμελούνται τα συνεργαζόμενα φεστιβάλ Animac Lleida από την Ισπανία και Cinanima από την Πορτογαλία. Τα προγράμματα αυτά θα παρουσιαστούν πριν από το ANIMASYROS στο Διεθνές Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους Δράμας. Το αφιέρωμα La Animaciόn Iberoamericana, ολοκληρώνεται με ένα σύγχρονο και αντιπροσωπευτικό πρόγραμμα ταινιών μικρού μήκους επιμέλειας του ANIMASYROS καλλιτεχνών από τη Λατινική Αμερική.

Έτσι, στο πλαίσιο του αφιερώματος, θα έχουμε την ευκαιρία να δούμε την βραβευμένη με Goya γαλλο-ισπανική ταινία  Unicorn Wars του Alberto Vázquez σε πανελλαδική πρεμιέρα, το Mironins, μία ταινία που ζωντανεύει έργα του διάσημου Ισπανού ζωγράφου Joan Miró και που θα αγαπήσουν σίγουρα οι μικροί – αλλά και όχι μόνο! – φίλοι του Φεστιβάλ παρουσία του σκηνοθέτη Mikel Mas Bilbao, τη σουρεαλιστική La Otra Forma του Diego Felipe Guzman από την Κολομβία και τη νέα ταινία του προτεινόμενου για Όσκαρ Alê Abreu, Perlimps, σε συνεργασία με το Φεστιβάλ Αρχαίας Ολυμπίας για παιδιά και νέους.

Το ANIMASYROS 2023 παρουσιάζει, ακόμη, ένα αφιέρωμα στην πολωνική σκηνή animation, στο οποίο θα έχουμε την ευκαιρία να δούμε τις 17 καλύτερες σπουδαστικές ταινίες των τελευταίων ετών, σε συνεργασία με το Φεστιβάλ Etiuda & Anima της Κρακοβίας.

Εκπαιδευτικά προγράμματα για όλους

Με την καθοδήγηση έμπειρων εκπαιδευτών από την Ελλάδα και το εξωτερικό, παιδιά, έφηβοι, ενήλικες, ΑμεΑ, αλλά και οι αγαπημένοι μας «βετεράνοι» ζωντανεύουν κυκλαδικά ειδώλια, γίνονται αρχαιολόγοι, αποδομούν και φέρνουν στο σήμερα αρχαίους μύθους.

Πιο αναλυτικά, ο ταλαντούχος animator Ρέμκο Πόλμαν και η αναγνωρισμένη παραγωγός Γιαντιένε ντε Κρόον (Ολλανδία) παρουσιάζουν το εργαστήριο «Cutting up the Myths» για ενήλικες. Για τρία πρωινά, οι συμμετέχοντες – άτομα με ή και χωρίς εμπειρία στα κινούμενα σχέδια – παίζουν, κόβουν, συνθέτουν και χρησιμοποιώντας την τεχνική του cut-out animation εκσυγχρονίζουν και ζωντανεύουν με τον δικό τους τρόπο τους αρχαίους μύθους.

Ιδιαίτερα ενδιαφέρον προβλέπεται το εκπαιδευτικό πρόγραμμα του Animasyros 2023, όμως, και για τους μικρούς φίλους του Φεστιβάλ. Στο διήμερο εργαστήριο «Ξεθάβοντας την αρχαιότητα» με εισηγητή τον animator Αγησίλαο Ρόμπολα, τα παιδιά εξοικειώνονται με τις τεχνικές του stop-motion και του sand animation, γίνονται για λίγο αρχαιολόγοι και δίνοντας ζωή στην άμμο αποκαλύπτουν σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα της αρχαίας Ελλάδας.

Στο εργαστήριο «Sands of Time» για εφήβους, μαζί με τον ανερχόμενο και πολλά υποσχόμενο animator Νικολά Φατούχ (Λίβανος), οι συμμετέχοντες περιπλανώνται στον κόσμο των κινουμένων σχεδίων για μια αξέχαστη περιπέτεια. Αντλώντας έμπνευση από την Οδύσσεια και με βασικό υλικό τους την άμμο, εξερευνούν την ελληνική μυθολογία, απελευθερώνουν τη δημιουργικότητά τους και αφηγούνται με τη δική τους ματιά το ταξίδι του θρυλικού ήρωα Οδυσσέα.

Ακόμη, στην αυλή του εμβληματικού θεάτρου Απόλλων της Ερμούπολης θα πραγματοποιηθεί το ξεχωριστό εργαστήριο κεραμικής «Εξερευνώντας τα μυστήρια των κυκλαδίτικων τηγανόσχημων» για οικογένειες με παιδιά, σε συνεργασία με το Εργαστήρι Κεραμικής ΑΜΚΕ Χίμαιρα, υπό την καθοδήγηση του Μάνου Μαστοράκη. Οι συμμετέχοντες θα έχουν την ευκαιρία να φτιάξουν το δικό τους σκεύος και να το διακοσμήσουν είτε με αυθεντικά μοτίβα από ευρήματα είτε με παραστάσεις δικής τους έμπνευσης.

Η συμμετοχή σε όλα τα εργαστήρια είναι δωρεάν, ενώ οι αιτήσεις συμμετοχής είναι ανοιχτές έως και τις 20 Σεπτεμβρίου στην ιστοσελίδα του Φεστιβάλ: animasyros.gr. Περισσότερες πληροφορίες στο education2@animasyros.gr.

Πέραν αυτών, διοργανώνεται σε συνεργασία με το ΚΔΑΠ-ΜεΑ Δήμου Σύρου-Ερμούπολης και με την υποστήριξη του Κοινωφελούς Ιδρύματος Ιωάννη Σ. Λάτση το εκπαιδευτικό εργαστήριο «Ζωντανές Αγγειογραφίες» για ΑμεΑ με εκπαιδεύτρια την Έλενα Παυλάκη, ενώ οι βετεράνοι του δραστήριου ΚΑΠΗ Δήμου Σύρου-Ερμούπολης με σκανταλιές και κόλπα θα περιπλανηθούν πάνω σε κυκλαδίτικα ίχνη για να μας διηγηθούν ιστορίες, μεγάλες και μικρές, αστείες και λυπητερές στο εργαστήριο «Κυκλαδίτικα Ίχνη» υπό την καθοδήγηση της animator, γραφίστριας και εκπαιδεύτριας Μαργαρίτας Σιμοπούλου.

Επιπλέον, στο πλαίσιο των εκπαιδευτικών δράσεων του ΕΚΟΜΕ και σε συνεργασία με το ΚΕΠΕΑ Σύρου – Ερμούπολης, στην εμβληματική έπαυλη Τσιροπινά στην Ποσειδωνία θα πραγματοποιηθεί εκπαιδευτικό εργαστήριο για παιδιά βασισμένο σε ταινία από το διεθνές φεστιβάλ Takorama για παιδιά και εφήβους, με εκπαιδευτές τους Δημήτρη Παπαχαραλάμπους και Ματούλα Παπαδημητρίου. Το εργαστήριο θα εξερευνήσει τα βασικά θεματικά, αισθητικά και αφηγηματικά χαρακτηριστικά της ταινίας και συνδυάζει τις δραστηριότητες οπτικοακουστικού γραμματισμού με την εκπαιδευτική επεξεργασία ζητημάτων που αφορούν τις σχέσεις με τους ανθρώπους και το περιβάλλον σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο.

Σχολικές προβολές στο Θέατρο Απόλλων

Το Animasyros καλεί μαθητές, δασκάλους και καθηγητές να αξιοποιήσουν τις δυνατότητες που προσφέρει η τέχνη της εμψύχωσης στην εκπαίδευση μέσα από ένα ειδικά διαμορφωμένο πρόγραμμα προβολών για σχολικές ομάδες. Παράλληλα, θέλοντας να αναδείξει τη δουλειά που πραγματοποιείται στα σχολεία πανελλαδικά, αλλά και σε όλο τον κόσμο, πάνω στο animation, επέλεξε να εντάξει στο πρόγραμμα των σχολικών προβολών και μία ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα σειρά μαθητικών ταινιών μικρού μήκους.

Οι σχολικές προβολές πραγματοποιούνται στο Θέατρο Απόλλων στην Ερμούπολη της Σύρου, είναι δωρεάν και απαιτείται κράτηση θέσεων στο education2@animasyros.gr. Θα τηρηθεί σειρά προτεραιότητας. Για τα σχολεία εκτός Ερμούπολης προβλέπεται μεταφορά. Περισσότερες πληροφορίες: www.animasyros.gr

Ν.Μπ.

 

Η τέχνη του Τζεν Σαν Ρεν συγκινεί το κοινό της Αιδηψού

Στα Λουτρά Αιδηψού, παρουσιάστηκε στις αρχές Αυγούστου η έκθεση ζωγραφικής «Zhen Shan Ren: Η τέχνη της Αλήθειας, της Καλοσύνης και της Ανεκτικότητας».

Από την 1η έως και τις 6 Αυγούστου 2023, οι επισκέπτες και οι κάτοικοι του γνωστού θέρετρου είχαν την ευκαιρία αφενός να δουν έργα υψηλής καλλιτεχνικής αξίας και αφετέρου να πληροφορηθούν για τη δίωξη που υφίστανται οι ασκούμενοι του Φάλουν Ντάφα στην Κίνα εξαιτίας της πίστης τους στις αναφερόμενες αρχές.

Άποψη της έκθεσης, στον πεζόδρομο του Ηρακλή. Αιδηψός, 1-6 Αυγούστου. (minghui.org)

 

Οι πίνακες που εκτέθηκαν παρουσίαζαν δύο θέματα: Η πρώτη ενότητα επικεντρωνόταν στην ομορφιά του Φάλουν Ντάφα, ενώ η δεύτερη στη δίωξη που λαμβάνει χώρα εναντίον των ασκουμένων στην Κίνα με ιδιαίτερα βάναυσο και σκληρό τρόπο. Ωστόσο, ακόμα και μπροστά στη βίαιη δίωξη που υφίστανται αδιαλείπτως τα τελευταία 24 χρόνια, οι ασκούμενοι του Φάλουν Ντάφα παραμένουν ειρηνικοί και λογικοί, διατηρώντας τις αξίες τους και δείχνοντας παράλληλα μεγάλη συμπόνια και ανοχή, όπως γίνεται φανερό και από τα έργα της έκθεσης.

Πολλοί κάτοικοι και τουρίστες επαίνεσαν την εκδήλωση, καταδικάζοντας τη δίωξη των ασκούμενων του Φάλουν Ντάφα από το Κομμουνιστικό Κόμμα της Κίνας (ΚΚΚ).

 

Η έκθεση παρουσιάστηκε σε ανοικτό χώρο, ώστε να είναι εύκολα προσβάσιμη  στον κόσμο. Αιδηψός, 1-6 Αυγούστου. (minghui.org)

 

Η έκθεση τέχνης πραγματοποιήθηκε με την υποστήριξη του δήμου Ιστιαίας-Αιδηψού, ο οποίος παρείχε δωρεάν τέντες και φώτα. Οι ασκούμενοι έστησαν ένα τραπέζι πληροφοριών για το Φάλουν Ντάφα δίπλα στις τέντες, έκαναν επιδείξεις ασκήσεων και μοίρασαν μικρά στολίδια λουλουδιών λωτού ως δώρο.

Αγγίζοντας τις καρδιές των ανθρώπων

Η Ευριδίκη, κάτοικος της περιοχής, κοίταξε προσεκτικά τους πίνακες και δάκρυσε όταν ένας ασκούμενος της είπε τις ιστορίες που συνδέονται με τους πίνακες «Μαθητές του Ντάφα στη φυλακή» και «Μια τραγωδία στην Κίνα». Άφησε επίσης τα στοιχεία επικοινωνίας της και ζήτησε από τον ασκούμενο να την ενημερώσει για την επόμενη έκθεση τέχνης.

Επισκέπτρια της έκθεσης «Τζεν Σαν Ρεν: Η τέχνη της Αλήθειας, της Καλοσύνης και της Ανεκτικότητας». Αιδηψός, 1-6 Αυγούστου 2023. (minghui.org)

 

Μια άλλη γυναίκα επίσης συγκινήθηκε με το θέμα της έκθεσης και ένιωσε συμπόνια για τους ασκούμενους που βασανίζονται και διώκονται για τις πεποιθήσεις τους. Σχολιάζοντας τη δίωξη του Φάλουν Ντάφα στην Κίνα, είπε: «Ο διάβολος έχει έρθει και κάνει όλα αυτά τα τρομερά πράγματα, αλλά κάποια μέρα στο εγγύς μέλλον ο διάβολος θα εξαλειφθεί και θα έρθει η ημέρα της κρίσης.»

Επισκέπτριες της έκθεσης «Τζεν Σαν Ρεν: Η τέχνη της Αλήθειας, της Καλοσύνης και της Ανεκτικότητας». Αιδηψός, 1-6 Αυγούστου 2023. (minghui.org)

 

Μια γυναίκα, που ζει σε κοντινή απόσταση και επισκέφθηκε την έκθεση αρκετές φορές, είπε: «Είμαι πολύ συγκινημένη, πολύ συγκινημένη, γιατί υπάρχει μια έκφραση αγωνίας σε κάθε έργο που είδα, ειδικά το νεαρό κορίτσι στον πίνακα “Το κάλεσμα της αθωότητας”. Είναι ένας πολύ ωραίος πίνακας και ελπίζω ο υπόλοιπος κόσμος να καταλάβει και να μπορέσει να συμπονέσει τους ασκούμενους του Φάλουν Ντάφα που διώκονται.»

Η Jeanie, επισκέπτρια από το Λονδίνο, είναι ακτιβίστρια για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Όταν ένας ασκούμενος της εξήγησε πώς το ΚΚΚ συλλέγει όργανα από ζωντανούς ασκούμενους του Φάλουν Γκονγκ, αναφώνησε: «Είναι τρομερό!» και βιάστηκε να μεταφέρει όσα έμαθε στη συντροφιά της.

Είπε ότι δεν περίμενε ότι μπορεί να συμβαίνει κάτι τόσο τρομερό και ότι ήθελε να συμμετέχει στην προσπάθεια να βοηθήσει να αλλάξει ο κόσμος.

Η Jeannie, ακτιβίστρια από το Λονδίνο. Αιδηψός, 1-6 Αυγούστου. (minghui.org)

 

Μια κυρία που είχε ταξιδέψει στην Κίνα, όπως είπε, συγκινήθηκε πολύ από την έκφραση της γυναίκας στον πίνακα «Μια τραγωδία στην Κίνα». Είπε ότι βλέπει τη «θλίψη» και το «θάρρος» που δείχνει η γυναίκα του πίνακα παρά τις δυσκολίες που αντιμετώπιζε. Είπε ότι θαυμάζει τον κινεζικό πολιτισμό και την μακραίωνη ιστορία του που ξεπερνά τα 5.000 και ότι γνωρίζει πώς το σημερινό κινεζικό κομμουνιστικό καθεστώς καταστρέφει την παραδοσιακή κινεζική κουλτούρα. Πρόσθεσε ότι ελπίζει αυτό να αλλάξει στο μέλλον και μαζί με τον σύζυγό της ευχήθηκαν ό,τι καλύτερο στους ασκούμενους για όλες τις προσπάθειές τους.

Διωκόμενος διαλογισμός

Τις ώρες της έκθεσης, ασκούμενοι του Φάλουν Ντάφα (που ονομάζεται επίσης Φάλουν Γκονγκ) που ήταν παρόντες, έκαναν επίδειξη των ασκήσεων κοντά στον χώρο, γεγονός που τραβούσε την προσοχή του κόσμου. Πολλοί σταμάτησαν για να παρακολουθήσουν και ορισμένοι πλησίασαν για να μάθουν τις ασκήσεις του Ντάφα. Για κάποιους ήταν αδιανόητο ότι «οι άνθρωποι διώκονται από (το ΚΚΚ) επειδή κάνουν ασκήσεις όπως αυτή» (σ.σ. διαλογισμό). Αφού έμαθαν τα γεγονότα, οι άνθρωποι καταδίκασαν τον παραλογισμό και την κακή φύση του κινεζικού ολοκληρωτικού καθεστώτος.

Ένα μικρό αγόρι δοκιμάζει τον διαλογισμό του Φάλουν Γκονγκ, δίπλα σε έναν ασκούμενο που εκτελεί την άσκηση. Αιδηψός, 1-6 Αυγούστου. (minghui.org)

 

Από καρδιάς ευχές

Κάποια από τα σχόλια των επισκεπτών, στο βιβλίο της έκθεσης «Τζεν Σαν Ρεν: Η τέχνη της Αλήθειας, της Καλοσύνης και της Ανεκτικότητας». Αιδηψός, 1-6 Αυγούστου. (minghui.org)

 

Η Kate έγραψε: «Πολύ ωραία ιδέα, ελπίζω να πραγματοποιηθεί του χρόνου, θα σώσουμε πολλές ζωές.»

Η ζωγράφος Κική Κορού επαίνεσε όσα είδε: «Ρεαλιστικές απεικονίσεις μιας πραγματικότητας που κάποιοι (το ΚΚΚ) δεν θέλουν να φαίνεται, εξαιρετικοί πίνακες γεμάτοι έκφραση και συναισθήματα.»

Ο κος Σωτηρίου έγραψε: «Εξαιρετική και πολύ ενδιαφέρουσα έκθεση που ευαισθητοποιεί για τα φρικτά βασανιστήρια στην Κίνα. Σας ευχαριστώ πολύ!»

Η Ζωή, ο Στάθης, ο Νίκος και η Μαριλίζα έγραψαν: «Πολύ ωραία έκθεση. Μαθαίνουμε για θέματα και καταστάσεις που δεν γνωρίζαμε πριν. Ελπίζουμε για ένα καλύτερο μέλλον.»

 

Το τραπέζι πληροφοριών της έκθεσης «Τζεν Σαν Ρεν: Η τέχνη της Αλήθειας, της Καλοσύνης και της Ανεκτικότητας». Αιδηψός, 1-6 Αυγούστου. (minghui.org)

 

Επιμέλεια: Αλία Ζάε

Πηγή: Minghui.org

Αφροδίτη της Μήλου – Η πολύμηνη «Οδύσσεια» στο υγρό αμπάρι ενός πλοίου και ο δραματικός ακρωτηριασμός της πριν καταλήξει στο Λούβρο

Της Τόνιας Α. Μανιατέα

Αφού φορτώνουν την Αφροδίτη στη γαλλική κορβέτα «Estafette» και αφήνουν πίσω τους το νησί, ο γραμματέας της πρεσβείας στην Κωνσταντινούπολη, υποκόμης ντε Μαρσελλούς (de Marcellus), δίνει εντολή για τελικό προορισμό την Κωσταντινούπολη, όπου πρέπει να παραδοθεί το άγαλμα. Προηγουμένως όμως έχει να διεκπεραιώσει κάτι ….μικροδουλειές.

Μια Οδύσσεια με προορισμό την Κωνσταντινούπολη

Έτσι, το πλοίο με το πολύτιμο απόκτημα στ΄ αμπάρι του προσεγγίζει πρώτα τη Σιδώνα, όπου ο διπλωμάτης επισκέπτεται τη γοητευτική λαίδη Έστερ Στάνχοουπ (Hester Stanhope) κι έπειτα, μέσω Συρίας, Παλαιστίνης, Αιγύπτου, Ρόδου και Κυκλάδων, μπαίνει στον Πειραιά, όπου «δένει», με στόχο να επισκεφθεί στο σπίτι του, στα πόδια της Ακρόπολης, τον συμπατριώτη του, πρόξενο Φοβέλ (Louis-François-Sébastien Fauvel). Οι δυο τους μοιράζονται την ίδια εμμονή για τις ελληνικές αρχαιότητες. Ο Φοβέλ με το πρόσχημα της λήψης εκμαγείων, που θα βοηθήσουν στην παραγωγή πιστών αντιγράφων για την πατρίδα του, έχει πλημμυρίσει το σπίτι του με πολύτιμα ευρήματα, που έχουν φέρει στο φως ερασιτεχνικές ανασκαφές στην ελληνική γη. Κάμποσα από τα αυθεντικά θα τα φυγαδεύσει στη Γαλλία. Η εποχή της κατάρρευσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας προσφέρει μοναδική ευκαιρία στους ξένους αρχαιοθήρες, που επισκέπτονται σωρηδόν την Ελλάδα. Ο τόπος είναι καθημαγμένος, ο λαός ταλαιπωρημένος, ακαλλιέργητος, αγνοεί την αξία της κληρονομιάς των προγόνων του, την οποία βλέπει ως μέσο βιοπορισμού. Τα χωράφια «ξεβράζουν» πολύτιμα σπαράγματα των αρχαίων χρόνων. Έως ότου η χώρα αποδεσμευτεί από τον οθωμανικό ζυγό και στηθεί ένα στοιχειώδες κράτος για να μπουν οι πρώτοι κανόνες προστασίας της αρχαιοελληνικής κληρονομιάς και αποτροπής της διασποράς της, οι γεωργοί πουλούν τα ευρήματα όσο όσο στους ενδιαφερόμενους μουστερήδες του εξωτερικού. Το πρώτο μισό του αιώνα στην άρτι απελευθερωθείσα Ελλάδα εγκαινιάζεται η συστηματική αρχαιολογία από τις ξένες σχολές. Η ιστορία, βέβαια, θα περιγράψει αργότερα αυτές τις ανασκαφές με έναν ακριβέστερο όρο: «αριστοκρατικές θησαυροθηρίες». Ο ντε Μαρσελλούς, πάντως, στο ξέχειλο από αρχαιοελληνικά ευρήματα σαλόνι του Φοβέλ, νιώθει σαν σε παιδική χαρά… Μελετά, θαυμάζει, καταγράφει. Η παραμονή του στην Αθήνα θα πάρει καιρό.

Μία πρόσκληση του άρχοντα Θωμά Χωματιανού Λογοθέτη προς τον υποκόμη να επισκεφθεί την εξοχική του κατοικία στο Δρακονήσι (Λαγονήσι, κατά τον Καμπούρογλου) γίνεται με χαρά αποδεκτή και ο Γάλλος βρίσκεται για κάμποσες μέρες να απολαμβάνει τη συντροφιά των θυγατέρων του Έλληνα οικοδεσπότη. Όταν θα επιστρέψει στον Πειραιά για να αποπλεύσει, το καλοκαίρι θα βαδίζει πια προς το τέλος του και στο μεταξύ, η όμορφη Αφροδίτη θα εξακολουθεί τον μακάριο ύπνο στο τόσο ευαίσθητο για κείνη υγρό αμπάρι της κορβέτας… Αλλά και πάλι, δεν μπαίνει φρένο στην περιπέτειά της. Γιατί ο ντε Μαρσελλούς βρίσκει την ευκαιρία να πλεύσει ως την Πελοπόννησο και να επισκεφθεί την Ελευσίνα και την Κόρινθο. Στην επιστροφή, θα κάνει πάλι μια μακρά στάση στον Πειραιά, επειδή κατά την προηγούμενη επίσκεψή του στην Αθήνα δεν είχε προλάβει να αναρριχηθεί στο τρελοβούνι, τον Υμηττό, ούτε και να πάει στον Μαραθώνα, που τόση αίγλη κουβαλάει από την αρχαιότητα…

Κι όταν όλα αυτά τελειώσουν, έρχεται πια η σειρά της ξεσπιτωμένης θεάς. Ύστερα από περιπλάνηση μηνών που μοιάζουν με αιωνιότητα, η «Estafette» θα βάλει ρότα προς το λιμάνι της Σμύρνης, όπου Αφροδίτη και λοιπά πολύτιμα ευρήματα θα μεταφορτωθούν στο πλοίο «Lionne» για να ταξιδέψουν επιτέλους για την Κωνσταντινούπολη. Αλλά εκείνη δεν θα καταλήξει στους Οθωμανούς. Άλλωστε, η Υψηλή Πύλη έχει ήδη τροφοδοτήσει τους Γάλλους με φιρμάνι, που τους αναγνωρίζει ως ιδιοκτήτες της. Την 1η Μαρτίου, η ακριβή, η πολύτιμη θεά, που όλον αυτόν τον καιρό «όργωνε» το Αιγαίο, θα παραδοθεί στον Γάλλο πρέσβη, Σαρλ Φρανσουά ντε Ριφαρντώ, μαρκήσιο του Ριβιέρ (Charles François de Riffardeau, marquis de Rivière) κι από κει στον αρχαιόφιλο βασιλιά Λουδοβίκο ΙΗ΄, ο οποίος δεν χάνει ευκαιρία να αυξήσει το γόητρο της Γαλλίας, εμπλουτίζοντας τις προθήκες του Λούβρου…

Αυτό το τελευταίο απόκτημά του, η Αφροδίτη, που έχει σηκωθεί σχεδόν ακέραιη από τον μακραίωνο ύπνο της στη γη της Μήλου, θα έχει ήδη υποστεί τον πρώτο ακρωτηριασμό της, ώσπου να καταλήξει στην αυλή του Λουδοβίκου. Κι εκεί, θα την… αποτελειώσει ο ίδιος ο Γάλλος βασιλιάς με έναν δραματικό τρόπο. Η περιπέτεια του περίφημου αρχαιοελληνικού αγάλματος ξεκινά ένα ανοιξιάτικο πρωινό…

Πολύφερνη νύφη για παθιασμένους αρχαιοθήρες

Στις αρχές του Απριλίου του 1820 ο Μηλιός αγρότης, Γιώργος Κεντρωτάς, προετοιμάζοντας για σπορά το χωράφι του (κοντά στο τμήμα των τειχών της αρχαίας πόλης του νησιού), ξεριζώνει ξερούς κορμούς δένδρων. Χτυπώντας με την τσάπα του μια ρίζα, ακούει έναν «κούφιο» ήχο και διαπιστώνει ότι από κάτω χάσκει υπόγεια στοά, όπου μπαίνει για εξερεύνηση. Στο βάθος της στοάς στέκει ένα θηριώδες γυναικείο άγαλμα (το ύψος του ξεπερνά τα δύο μέτρα) από μάρμαρο σε εξαιρετική κατάσταση, με τους προεξέχοντες βραχίονές του να διατηρούνται άθικτοι. Τα άκρα κάτω από τους αγκώνες λείπουν. Το επάνω μέρος του σώματος είναι γυμνό. Το κάτω καλύπτεται από ένα λεπτό ρούχο. Ο Κεντρωτάς ψάχνει για τους αποκολλημένους πήχεις του αγάλματος, ή και για άλλα αρχαία ευρήματα, αλλά δεν βρίσκει τίποτα.

Σε δημοσίευμά της τής 25ης Απριλίου του 1929, με το οποίο περιγράφει τον τρόπο με τον οποίο αποκαλύφθηκε το άγαλμα, η εφημερίδα «Ελεύθερον Βήμα» αποφαίνεται: «…Το σπήλαιον δεν ήτο προφανώς τόπος λατρείας, αλλά κρύπτη εις την οποίαν κάποιος πλούσιος προ χιλιετηρίδων έκρυψε την Αφροδίτην του, όταν είδε τα πανιά των βαρβάρων πειρατών να προβάλλουν εις τον ορίζοντα…».

Ο συντάκτης του άρθρου υποθέτει ότι ο πλούσιος ιδιοκτήτης του αγάλματος και οι οικείοι του πιάστηκαν αιχμάλωτοι από τους πειρατές ή και σφαγιάσθηκαν, αφήνοντας «ορφανό» και απροστάτευτο το κρυμμένο γλυπτό έως ότου το εντοπίσουν κάποιοι άλλοι, που μπήκαν στη στοά από άγνωστη δίοδο, και το συλήσουν, καθώς όπως αποφάνθηκαν οι μελετητές της Αφροδίτης, η θεά έφερε στ΄ αφτιά της ακριβά σκουλαρίκια.

Η είδηση ανεύρεσης του αγάλματος κυκλοφορεί στο νησί με ταχύτητα φωτός. Η Μήλος είναι τόπος με εντυπωσιακή «παραγωγή» σε αρχαία ευρήματα, γεγονός που οφείλεται στην άνω του μέσου όρου οικονομική κατάσταση των κατοίκων της από τους αρχαϊκούς χρόνους (7ος – 6ος αι. π.Χ.) όταν αποτελούσε το κέντρο δημιουργίας σφραγιδόλιθων από στεατίτη. Αλλά κι ακόμη παλιότερα, από τη μυκηναϊκή ακόμη εποχή, η Μήλος με κύριο οικισμό τη Φυλακωπή, θα γνωρίσει τεράστια ακμή ως κέντρο του κυκλαδικού πολιτισμού. Και τώρα, στα χρόνια της εκπνοής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, τα καλλιτεχνήματα του παρελθόντος της έχουν προσελκύσει το ενδιαφέρον των Ευρωπαίων αρχαιολατρών, που σπεύδουν να ανακαλύψουν και να καρπωθούν ό,τι προλαβαίνουν. Και αμφορείς και αγαλματίδια και νομίσματα… Το πρώτο μισό του 19ου αι. η διασπορά ελληνικών αρχαιοτήτων της Μήλου στα διεθνή μουσεία είναι ήδη εντυπωσιακή. Σκάβουν ανεξέλεγκτα και ό,τι βρίσκουν, το παίρνουν, εξασφαλίζοντας εύκολα μία άδεια από την Υψηλή Πύλη. Αλλά και να μην εξασφαλίσουν την άδεια, δεν πτοούνται… Ωστόσο, ένα τέτοιο άγαλμα! Ούτε που μπορούσαν να φανταστούν ότι θα κρύβεται στα σπλάχνα του νησιού!

Το άγαλμα χωρίζεται σε δύο κομμάτια (με σημείο τομής τους μηρούς) που προσαρμόζονται σ΄ έναν σιδερένιο άξονα. Ο Κεντρωτάς, με τη βοήθεια γεωργών των παρακείμενων χωραφιών, «σπάει» τα δύο μέλη και τα μεταφέρει στον στάβλο του. Η είδηση του ευρήματος έχει διαρρεύσει σε όλο το νησί και κάποιοι περίεργοι χωρικοί, σπεύδουν στον στάβλο να το δουν. «Μα, δύο μέτρα άγαλμα;». Αυτή την εποχή, ήπια άνοιξη στο Αιγαίο, το νησί βρίθει ξένων θησαυροθήρων. Τα εδάφη του είναι ανασκαλεμένα από λαθρανασκαφές ή έστω, ανασκαφές με άδειες των Οθωμανών.

«Ακριβώς επί τα ίχνη της ανακαλύψεως αυτής» καταπλέει στο λιμάνι της Μήλου ένα γαλλικό πλοίο και ανάμεσα στους αξιωματικούς που βγαίνουν στην ξηρά είναι ο σημαιοφόρος του σκάφους, βοτανολόγος στο επάγγελμα Ζιλ Ντυμόν ντ΄ Ουρβίλ (Jules Dumont d’ Urville). Με το πρόσχημα της αναζήτησης σπάνιων φυτών, «απλώνει» την έρευνά του προς τον στάβλο του Κεντρωτά και μένει έκθαμβος από το εύρημα (όταν σε λίγο η χώρα απελευθερώνεται, ο ελληνικός Τύπος πλημμυρίζει δημοσιεύματα, σύμφωνα με τα οποία, «ο ντ΄ Ουρβίλ υπήρξε πράκτωρ των Γάλλων, με αποστολή τον εντοπισμό και τη συλλογή αρχαίων θησαυρών προς εμπλουτισμόν της συλλογής του βασιλέως»). Το ποσό που θέλει ο Κεντρωτάς για να δώσει το άγαλμα είναι 1200 φράγκα, αλλά ο Γάλλος δεν τα έχει. Δίνει 400 που κρατά επάνω του ως αρραβώνα και σπεύδει να βρει τα υπόλοιπα. Ζητά δανεικά από τον καπετάνιο του πλοίου του, αλλά εκείνος του ξεκαθαρίζει πως δεν ήρθε στη Μήλο για να αγοράσει αγάλματα κι επιπλέον πως έχει ήδη ένα βαρύ φορτίο στο σκάφος και δεν προτίθεται να του προσθέσει κι έναν τέτοιο μαρμάρινο όγκο! Πείθεται όμως να τον αφήσει να φύγει αμέσως για την Κωνσταντινούπολη και να ενημερώσει τον Γάλλο πρέσβη.

Αλλά το ταξίδι του ντ΄ Ουρβίλ διαρκεί περισσότερο απ΄ όσο μπορεί ο νησιώτης γεωργός να περιμένει. Καθώς έχουν εμφανιστεί κάμποσοι πελάτες για το πολύτιμο εύρημά του, αθετεί την υπόσχεση στον Γάλλο σημαιοφόρο και το πουλάει σε έναν Έλληνα ιερέα, ο οποίος στο μεταξύ το έχει δει, έχει υπολογίσει την τεράστια αξία του κι έχει πάρει «το πράσινο φως» από τον προκαθήμενο της ελληνορθόδοξης εκκλησίας να το αγοράσει, ακόμα και σε ποσό μεγαλύτερο των 1200 φράγκων, που ζητούσε από τον Γάλλο ο αγρότης. Ο ιερέας πληρώνει και στέλνει ένα πλοιάριο να φορτώσουν το άγαλμα.

Μάχη πριν την Επανάσταση – «Θα είναι πιο όμορφη χωρίς χέρια»…

Όταν ο νέος απεσταλμένος της Γαλλίας, υποκόμης ντε Μαρσελλούς (de Marcellus), γραμματέας της πρεσβείας, φτάνει στο λιμάνι της Μήλου με το ζητούμενο ποσό και τις ευλογίες του πρέσβη, το κάτω κομμάτι της Αφροδίτης έχει ήδη φορτωθεί στο πλοίο της εκκλησίας. Το επάνω, περιμένει τη σειρά του στην παραλία… Άνθρωποι του νησιού παρακολουθούν τη φόρτωση, αλλά οι Γάλλοι, διαμαρτυρόμενοι ότι εκείνοι «έκλεισαν» πρώτοι το εύρημα και συνεπώς τους ανήκε, ορμούν με τη βία να το αρπάξουν. Και τότε επεμβαίνουν οι ντόπιοι για να εμποδίσουν την αρπαγή. Λίγα χρόνια μετά, δημοσιεύματα του Τύπου περιγράφουν: «η παραλία της Μήλου έγινε σκηνή μιας από τας πρώτας μάχας της απελευθερώσεως. Ίσως έσπασαν μερικά κεφάλια και μύτες, αλλά ατυχώς! Η Αφροδίτη έχασε τους βραχίονάς της μέσα εις τον θόρυβον και την συμπλοκήν». Για εκατοντάδες νεκρούς κατά την συγκεκριμένη εμπλοκή, θα κάνει αναφορά στο έργο του ο ιστορικός Δ. Φωτιάδης, γεγονός που δεν επιβεβαιώνεται από άλλη σωζόμενη πηγή.

Όσο για την κατάληξη, παρότι τα ημερολόγια τόσο του ελληνικού, όσο και του γαλλικού πλοίου δεν αναφέρουν κάτι για το περιστατικό, μαρτυρίες των χρονικογράφων της εποχής θέλουν τους Γάλλους ναύτες να ορμούν στο ελληνικό και να αρπάζουν με τη βία το επάνω κομμάτι του αγάλματος, φορτώνοντας ταυτόχρονα συνάδελφοί τους στην κορβέτα και το κάτω. Μέσα στον πανικό, σπάει στο ύψος του μπράτσου ο δεξιός βραχίονας της θεάς και πέφτει στη θάλασσα, ενώ ο αριστερός υφίσταται σοβαρές φθορές. Γρήγορα γρήγορα οι Γάλλοι ναύτες σηκώνουν άγκυρα και απομακρύνονται από την ακτή. Τώρα που άφησαν τη Μήλο με το άγαλμα στην κατοχή τους, δεν κινδυνεύουν. Θα ακολουθήσουν το μακρύ δρομολόγιο με τις πάμπολλες στάσεις, που χάραξε ο ντε Μαρσελλούς. Άνοιξη του 1820 φεύγουν από τη Μήλο, μία χειμωνιάτικη νύχτα του 1821 θα φτάσουν στην Κωνσταντινούπολη! Λέγεται μάλιστα ότι ο πρέσβης εκείνο το ίδιο βράδυ της άφιξης ανεβαίνει στο πλοίο και μένοντας έκθαμβος από το γλυπτό, δίνει εντολή στον κυβερνήτη να αποπλεύσει χωρίς χρονοτριβή για τη Γαλλία, φοβούμενος ενδεχόμενη απώλεια…

Με τούτα και με κείνα μπαίνει Μάιος και κάποτε πια η Αφροδίτη, ταλαιπωρημένη, πληγωμένη από την περιπέτεια, καταλήγει στο παλάτι του Λουδοβίκου ΙΗ’. «Ο νεαρός ναυτικός, Ντυμόν ντ’ Ουρβίλ, ο “ηθικός αυτουργός” όλης αυτής της περιπέτειας της Αφροδίτης, εκλήθη ενώπιον του μονάρχου, όστις του απένειμε το παράσημον του ιππότου του αγίου Λουδοβίκου και του εδώρισεν ένα καλλιτεχνικώς τυπωμένον και χρυσόδετον βιβλίον περί αιγυπτιακής τέχνης. Συνέστησε, δε, την ταχείαν προαγωγήν του νεαρού σημαιοφόρου, όστις κατά το μετέπειτα στάδιον ανεδείχθη εις ιστορικόν πρόσωπον» δημοσιεύει το «Ελεύθερον Βήμα».

Σχετικά δε με το θαυμαστό απόκτημά του, ο Λουβοδίκος παίρνει μία εντελώς ανερμήνευτη, αψυχολόγητη απόφαση… Προσέχοντας τις βλάβες στον αριστερό βραχίονα του αγάλματος, και λίγο πριν το στείλει στο μουσείου του Λούβρου, δίνει εντολή να αποκολληθεί εντελώς από τον κορμό ο τραυματισμένος βραχίονας! «Θα ήταν ωραιότερο χωρίς βραχίονες, παρά με πρόσθετα μέλη (!)» αποφαίνεται…

Έκτοτε, διακόσια και πλέον χρόνια, η Ελληνίδα θεά κοσμεί το βάθρο της στο ξένο μουσείο. Πριν από καμμία 15αριά χρόνια, έρευνα για τη δημοφιλία των εκθεμάτων του Λούβρου, αποκάλυψε ότι ο κύριος όγκος των επισκεπτών του μουσείου έρχονταν πρώτα για τη Μόνα Λίζα κι ύστερα για την Αφροδίτη της Μήλου. Την επόμενη χρονιά, το άγαλμα αποσύρθηκε για συντήρηση. Για καιρό πολύ, η θεά δεν κοσμούσε την περίοπτη θέση στην οποία ήταν τοποθετημένη για να διευκολύνει την πρόσβαση των επισκεπτών. Η μέτρηση δημοφιλίας, ωστόσο, έδινε πάντα το ίδιο αποτέλεσμα. Οι επισκέπτες έρχονταν πια για να δουν έστω το βάθρο της!

ΠΗΓΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΩΝ ΚΑΙ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ

«Οι αρχαιότητες στα χρόνια της επανάστασης», Σοφία Ματθαίου-Αθηνά Χατζηδημητρίου (Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών/Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών, Αθήνα 2022)

«Ελληνικός Πολιτισμός», Brian A. Sparkes (Ινστιτούτο Βιβλίου – Α. Καρδαμήτσα, Αθήνα 2002)

«Το έθνος και τα ερείπιά του – Αρχαιότητα, αρχαιολογία και εθνικό φαντασιακό στην Ελλάδα», Γιάννης Χαμηλάκης (Εκδόσεις του εικοστού πρώτου, Αθήνα 2012)

«Ιστορία των Αθηναίων», Δημητρίου Γρ. Καμπούρογλου (Εκδόσεις ΠΑΛΜΟΣ, Αθήνα 1995

Αρχείο Τ. Α. Μανιατέα

Ο «Απολεσθείς Παράδεισος» μέσα από τα μάτια και τις εικόνες του Γκυστάβ Ντορέ, μέρος ια΄

Τι είναι η ελευθερία; Είναι ελευθερία η δυνατότητα να κάνουμε ό,τι θέλουμε όποτε θέλουμε; Ή μήπως η ελευθερία συνδέεται άμεσα με την ικανότητά μας να ελέγχουμε τον εαυτό μας; Υπάρχει ελευθερία όταν μπορούμε να εγγυηθούμε ίσα αποτελέσματα για όλους; Ή μήπως η ελευθερία έχει περισσότερο να κάνει με την αναγνώριση της υπεροχής της δικαιοσύνης του Θεού;

Καθώς συνεχίζουμε τη σειρά μας για τον «Απολεσθέντα Παράδεισο” του Τζον Μίλτον, θα εξερευνήσουμε την ιδέα της ελευθερίας.

Ο Εωσφόρος προτείνει Ισότητα και Ελευθερία

Καθώς συνομιλεί με τον αρχάγγελο Ραφαήλ, ο Αδάμ αρχίζει να ενδιαφέρεται για τον πόλεμο του Ουρανού. Ο Ραφαήλ το χρησιμοποιεί αυτό ως ευκαιρία για να προειδοποιήσει τον Αδάμ για τις συνέπειες της ελεύθερης βούλησης.

Ο Ραφαήλ ξεκινά την ιστορία του από τη στιγμή που ο Θεός ενημερώνει τους αγγέλους ότι ο Υιος του, ο Ιησούς, θα είναι ο άρχοντάς τους. Οι περισσότεροι άγγελοι στον Ουρανό ενθουσιάστηκαν με αυτά τα υπέροχα νέα: γιόρτασαν, τραγούδησαν και χόρεψαν και ο Θεός απόλαυσε τη χαρά τους.

Κάποιοι από τους αγγέλους, ωστόσο, δεν ήταν ευχαριστημένοι. Ένας άγγελος συγκεκριμένα, ο Εωσφόρος, δεν είδε με καλό μάτι το γεγονός ότι έπρεπε να υποκλιθεί σε ένα ον που θεωρούσε ίσο με αυτόν. Ο Εωσφόρος συγκέντρωσε τους οπαδούς του για να πάνε μαζί του κρυφά στο βορειότερο μέρος του Ουρανού. Εδώ, αρχίζει να αψηφά τον Θεό ανοικτά.

Πάνω σε έναν λόφο που περιβαλλόταν από χρυσούς πύργους και πυραμίδες από διαμάντια, κάθισε σε έναν θρόνο και άρχισε να παραπονιέται με αχαριστία ότι αυτός και οι ακόλουθοί του, παρόλο που ήταν μερικά από τα πιο ισχυρά όντα στον Ουρανό, έπρεπε να υποκλίνονται δύο φορές τώρα – μία φορά στον Θεό και άλλη μία στον Ιησού.

«Μόνο ας συζητήσουμε, τον τρόπο για να βρούμε

Τι είν’ καλύτερο για να υποδεχτούμε Εκείνον,

Τι μέσα τι τιμές και τι γονυκλισίες, αχρεία υποτέλεια-

Για έναν παραείναι, αλλά για δυο πώς να τ’ αντέξουμε,

Μια για τον Έναν και μια για την εικόνα Του, όπως λέει.»

(Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Πέμπτο)

Η υπερηφάνεια του Εωσφόρου τον κάνει απρόθυμο να υποταχθεί σε οποιονδήποτε, ακόμη και στον Θεό. Ο Μίλτον δείχνει ότι η αντίδραση του Εωσφόρου έχει διάφορες αποχρώσεις. Εδώ, ο Εωσφόρος εναντιώνεται στον Θεό προτάσσοντας ένα συγκεκριμένο είδος ισότητας και ελευθερίας:

«Τι, θα σκύψει το κεφάλι σας , το γόνυ σας

Θα κλίνει; Όχι εσάς, αν σας ξέρω καλά

Ή αν εσείς γνωρίζετε τους ίδιους τους εαυτούς σας.

Οι γιοι του Ουρανού οι αυτόχθονες κτήμα

Ποτέ δεν ήταν κανενός, κι αν όχι ίσοι

Ολότελα, τουλάχιστον ελεύθεροι

Και στην ελευθερία ίσοι, ισότιμα ελεύθεροι…

Με ποιο δικαίωμα λοιπόν, μπορεί τη μοναρχία

Κάποιος σε μας τους ίσους του να θέλει

Να επιβάλλει, ίσους αν όχι σε μεγαλείο

Και ισχύ, ίσους σ’ ελευθερία;»

(Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Πέμπτο)

Ο Εωσφόρος λέει ότι μπορεί να μην είναι όλοι ίσοι από κάθε άποψη, αλλά όλοι είναι εξίσου ελεύθεροι, και όποιος προσπαθεί να παραβιάσει αυτή την ισότητα είναι τύραννος και πρέπει να του αντισταθούμε.

Ο Εωσφόρος και ο Αβδιήλ συζητούν για την ισότητα και την ελευθερία

Σε αυτό το σημείο ένας άγγελος στο ακροατήριο, ο Αβδιήλ, διαμαρτύρεται για τις βλάσφημες παρατηρήσεις του Εωσφόρου. Ο Αβδιήλ προσπαθεί να υπενθυμίσει στους αγγέλους ότι η υποταγή τους στον Θεό δεν θέτει σε κίνδυνο την ελευθερία τους:

«Όλα τα πράγματα, κι εσύ ακόμα, κι όλα τα ουράνια πνεύματα

Αυτός τα δημιούργησε σε όλες τις βαθμίδες,

Με δόξα τα στεφάνωσε και για δική τους δόξα…

Κι η βασιλεία Του δεν τα μείωσε

Μονάχα τα λαμπρύνει…

Οι νόμοι Του είν’ και δικοί μας νόμοι

Και όλες οι τιμές που Του αποδίδουμε

Σ’ εμάς πάλι επιστρέφουν.»

(Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Πέμπτο)

Ο Αβδιήλ θυμίζει ότι όλοι οι παρόντες άγγελοι, ακόμη και ο ίδιος ο Εωσφόρος, δημιουργήθηκαν από τον Θεό με όλη τους τη δόξα και ότι η υπέρτατη δύναμη του Θεού δεν κάλυψε ποτέ τη δόξα τους, αφού η δόξα τους είναι έκφραση του Θεού. Το να τους καταπιέσει κάποιος θα ήταν, στην ουσία, σαν να καταπιέζει τον εαυτό του.

Με άλλα λόγια, όλοι τους είναι εκφράσεις της δύναμης του Θεού και όσο πιο ισχυρός είναι ο Θεός τόσο πιο ισχυροί είναι και αυτοί. Τη δύναμη, την ισότητα και την ελευθερία που θέλει ο Εωσφόρος την κατέχει ήδη μέσω της εγγύτητας με τον Θεό. Θα μπορούσε να αποκτήσει την ανύψωση που επιδιώκει όχι αψηφώντας τον Θεό, αλλά υμνώντας τον Θεό.

Φυσικά, ο Εωσφόρος δεν συμφωνεί με αυτά και απαντά:

«Δεν ξέρουμε πότε δεν ήμαστε όπως είμαστε τώρα.

Δεν ξέρουμε καμμιά αρχή, αυτοφυείς κι αυθύπαρκτοι,

Με τις δικές μας τις δυνάμεις αναπτυχθήκαμε…»

(Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Πέμπτο)

Η απάντηση του Εωσφόρου είναι ότι κανένας από αυτούς δεν θυμάται ότι ο Θεός τους δημιούργησε. Αντίθετα, όντας οι πρώτοι που εμφανίζονται σαν να είναι από τη δική τους δύναμη, η δόξα τους φαίνεται να προέρχεται από κάτι έμφυτο μέσα τους. Έτσι, δεν χρειάζεται να αποτίσουν φόρο τιμής σε τίποτα και κανέναν έξω από τον εαυτό τους.

Βλέποντας ότι κανένας από τους άλλους αγγέλους δεν παίρνει το μέρος του Αβδιήλ, η αυτοπεποίθηση του Εωσφόρου μεγαλώνει και λέει με θράσος στον Αβδιήλ να τρέξει πίσω στον νέο του βασιλιά για να συνεχίσει να είναι σκλάβος. Οι άγγελοι που ακολουθούν τον Εωσφόρο ξεσπούν σε χειροκροτήματα και αποδοκιμάζουν τον Αβδιήλ καθώς εκείνος τους αφήνει για να επιστρέψει στον Θεό.

Ο Θεός γνωρίζει ήδη όλα τα σχέδια του Εωσφόρου και βλέπει την αντίδραση να εκτυλίσσεται, οπότε όλοι οι άγγελοι του Θεού ετοιμάζονται για μάχη. Ο Θεός και οι άγγελοί του βλέπουν τον Αβδιήλ να αντιστέκεται στον Εωσφόρο και τον επευφημούν όταν επιστρέφει. Ο Θεός του λέει:

«Καλά πολέμησες

Τη μάχη την καλή, μονάχος σου ενάντια

Στα εξεγερμένα πλήθη για την αλήθεια μίλησες,

Τα λόγια σου πιο δυνατά απ’ τα δικά τους όπλα

Και άντεξες την καταφρόνια τους για χάρη της αλήθειας,

Κάτι πιο δύσκολο και πιο βαρύ απ’ την ωμή τη βία:

Γιατί μονάχα νοιάστηκες γι’ αυτό

που είναι σωστό στα μάτια του Θεού

Κι ας έσυρες ενάντιά σου τη γνώμη πόσων κόσμων…»

(Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Έκτο)

Ο Θεός λέει στον Αβδιήλ ότι αυτή η δοκιμασία ήταν δύσκολη. Είναι πολύ δύσκολο να επιδιώκεις την αλήθεια και να νοιάζεσαι μονάχα για την έγκριση του Θεού. Αυτοί οι άγγελοι που τον αποδοκίμαζαν ήταν κάποτε φίλοι του και έπρεπε να κάνει μια μοναχική πορεία ντροπής μέσα από τα βλέμματα αποδοκιμασίας τους καθώς επέστρεφε πίσω στον Θεό.

Ο Θεός λέει ότι μερικές φορές είναι πιο δύσκολο να υπομείνει κανείς αυτού του είδους την απόρριψη παρά τη βία. Αλλά ο Αβδιήλ πέρασε τη δοκιμασία και η επόμενη δοκιμασία θα είναι πολύ πιο εύκολη, επειδή ο Αβδιήλ θα έχει μαζί του ολόκληρο τον στρατό του Θεού.

Το πρώτο χτύπημα

Ο στρατός του Θεού με επικεφαλής τους αρχαγγέλους Μιχαήλ και Γαβριήλ ξεκινά να βρει τον στρατό του Εωσφόρου και να ματαιώσει την εξέγερσή του. Βρίσκουν τον Εωσφόρο να σχεδιάζει μια αιφνιδιαστική επίθεση. Στέκεται ψηλά πάνω σε ένα άρμα στη μέση χρυσών αγγέλων με χρυσές ασπίδες. Οι δύο στρατοί παρατάσσονται ο ένας απέναντι στον άλλο και περιμένουν εντολές.

Ο Αβδιήλ νιώθει αποστροφή βλέποντας τον Εωσφόρο να παρουσιάζεται τόσο μεγαλοπρεπής παρά το πόσο κακός έχει γίνει. Ο Εωσφόρος κατεβαίνει από το άρμα του και περπατάει προς το μπροστινό μέρος της γραμμής, όπου τον συναντάει ο Αβδιήλ. Ανταλλάσσουν έντονα λόγια και ο Εωσφόρος λέει:

«Νόμιζα κάποτε ότι λευτεριά και Ουρανός είν’ ένα

Για τις ουράνιες ψυχές. Τώρα όμως βλέπω πως μάλλον

Η τεμπελιά ορίζει τα πνεύματα τα πιο πολλά, που στο τραγούδι

Και τις γιορτές έχουνε μάθει. Κι έτσι οπλιστήκατε,

Μπουλούκι ουράνιο, να υπερασπιστείτε τη δουλεία σας

Παρά τη λευτεριά…»

(Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Έκτο)

Ο Εωσφόρος προσβάλλει όλους τους αγγέλους του Θεού. Τους λέει ότι μπερδεύουν την ελευθερία με το να μπορούν να τραγουδούν και να χορεύουν για να υμνούν τον Θεό, αλλά αυτό, λέει, είναι δουλειά γελωτοποιού, μια παράσταση που δεν πρέπει να συγχέεται με την αληθινή ελευθερία.

Ο Αβδιήλ απαντά ότι το να υπηρετείς τον Θεό δεν είναι το ίδιο με την έλλειψη ελευθερίας. Η αληθινή υποδούλωση προέρχεται από τη λήψη απερίσκεπτων αποφάσεων, ακολουθώντας εκείνους που επαναστατούν ενάντια στον Θεό επειδή γοητεύονται από τον εαυτό τους. Η υποδούλωση εξισώνεται με τον ναρκισσισμό:

«Δουλεία είναι να υπηρετείς τους άφρονες

Ή αυτούς που ξεσηκώνονται ενάντια σ’ αξιότερούς τους

Όπως εσύ τώρα κι αυτοί που σε ακολουθούν,

Κι εσύ δεν είσαι λεύτερος, μα απ’ τον εαυτό σου μαγεμένος …»

(Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Έκτο)

Εκείνη τη στιγμή, ο Αβδιήλ ρίχνει το πρώτο χτύπημα, το οποίο προσγειώνεται στην ασπίδα του Εωσφόρου και τον σπρώχνει 10 βήματα πίσω. Τότε, ο Μιχαήλ σαλπίζει και η μάχη αρχίζει.

Στην εικονογράφησή του «παράλαβε/στ’ ανευλαβές λοφίο σου χαιρετισμό από μένα!», ο Γκυστάβ Ντορέ απεικονίζει τη στιγμή που ο Αβδιήλ σηκώνει το σπαθί του για να επιτεθεί στον Εωσφόρο. Ο Εωσφόρος μοιάζει σαν να πρόκειται να τραβήξει το δόρυ του. Οι άγγελοι του Θεού βρίσκονται γύρω από τον Αβδιήλ και διακρίνονται και στο βάθος ως σιλουέτες. Οι άγγελοι του Εωσφόρου, ωστόσο, είναι ελαφρώς πιο σκούροι σε αξία και δύο στην κάτω δεξιά γωνία θωρακίζονται ή γυρίζουν την πλάτη τους στην επερχόμενη επίθεση. Μήπως η έλλειψη θάρρους τους αποτελεί έκφραση της ελευθερίας τους;

Το ζήτημα της ελευθερίας

Όλα αυτά φέρνουν στο προσκήνιο το ζήτημα της πραγματικής ελευθερίας.

Μεταξύ των γραμμών, ο Μίλτον φαίνεται να υποδηλώνει μια διαφορά μεταξύ της ελευθερίας της βούλησης και της πραγματικής ελευθερίας. Ο Ραφαήλ ξεκινά την ιστορία ως προειδοποίηση προς τον Αδάμ για τις πιθανές συνέπειες της ελεύθερης βούλησης: Θερίζουμε ό,τι σπέρνουμε, αλλά σπέρνουμε ό,τι θέλουμε. Εδώ, η ελευθερία φαίνεται να συνδέεται με αυτό που θερίζουμε- είναι συνέπεια του τρόπου με τον οποίο χρησιμοποιούμε την ελεύθερη βούλησή μας – η ελευθερία είναι η ανταμοιβή μας για τη δίκαιη σπορά.

Ο Αβδιήλ χρησιμοποιεί την ελεύθερη βούλησή του για να αψηφήσει τον Εωσφόρο και να δοξάσει τον Θεό και λαμβάνει το είδος του επαίνου που ο Εωσφόρος επιθυμεί απεγνωσμένα.

Ο Εωσφόρος, ωστόσο, χρησιμοποιεί την ελεύθερη βούλησή του για να διεκδικήσει και να αγωνιστεί για την απόλυτη ισότητα με τον Θεό, ανεξάρτητα από τη θέση του στη θεία ιεραρχία. Η θεϊκή του βαθμίδα είναι χαμηλότερη από του Θεού και του Ιησού, αλλά παρ’ όλα αυτά θεωρεί ότι πρέπει να του συμπεριφέρονται όπως σε εκείνους: Θέλει η εξουσία και ο έπαινος να είναι ισομερώς κατανεμημένα. Η ελεύθερη βούληση μπορεί να παρομοιαστεί με την ισότητα των ευκαιριών. Ο Εωσφόρος θέλει την ισότητα των αποτελεσμάτων και σχεδιάζει να καταστρέψει ό,τι βρεθεί στο δρόμο του για να το επιτύχει.

Σε όλο τον ναρκισσισμό του, ο Εωσφόρος δεν βλέπει ότι είναι υποδουλωμένος από την ίδια του την υπερηφάνεια, μια υπερηφάνεια που τον ακολουθεί παντού ως κόλαση από την οποία δεν μπορεί να ξεφύγει.

«παράλαβε/στ’ ανευλαβές λοφίο σου χαιρετισμό από μένα!»* (Βιβλίο ΣΤ΄, σελ. 243). Λεπτομέρεια του χαρακτικού του Γκυστάβ Ντορέ, από την εικονογράφησή του για το βιβλίο του Τζον Μίλτον «Ο απολεσθείς Παράδεισος», 1866. (Public Domain)

 

Ο Γκυστάβ Ντορέ [Gustav Doré, 1832-1883] ήταν ένας ιδιαίτερα παραγωγικός καλλιτέχνης του 19ου αιώνα. Εικονογράφησε με τα χαρακτικά του μερικά από τα σπουδαιότερα έργα της κλασικής Δυτικής λογοτεχνίας, περιλαμβανομένων της Βίβλου, του «Απολεσθέντα Παραδείσου» και της «Θείας Κωμωδίας». H σειρά «Ο ‘Απολεσθείς Παράδεισος’ μέσα από τα μάτια και τις εικόνες του Γκυστάβ Ντορέ» του Έρικ Μπες εμβαθύνει στις ιδέες του ποιήματος του Τζον  Μίλτον που ενέπνευσαν τον Ντορέ και στις εικόνες που φιλοτέχνησε.

Μέχρι τώρα στην Epoch Times έχουν ήδη δημοσιευθεί τα πρώτα 10 άρθρα του Έρικ Μπες για την εικονογράφηση του Γκυστάβ Ντορέ στο έργο του Τζον Μίλτον «Ο απολεσθείς Παράδεισος»:

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

* Η απόδοση των στίχων του Μίλτον στις λεζάντες των εικόνων είναι από τη μετάφραση του Αθανασίου Δ. Οικονόμου, εκδ. Οδός Πανός, τρίτη έκδοση, Αθήνα 2015.

Του Eric Bess

Επιμέλεια: Αλία Ζάε

Ένας Nέος Kόσμος ουράνιας τέχνης

Ω, ουρανοί! Σε έναν κυκλικό πίνακα του Μεξικανού καλλιτέχνη Αντόνιο ντε Τόρες (Antonio de Torres) του 18ου αιώνα, μια ένδοξη Παναγία αιωρείται στον ουρανό μέσα σε μια δίνη από παστέλ σύννεφα. Το κεφάλι της περιβάλλεται από ένα φωτοστέφανο από 12 αστέρια και στέκεται πάνω σε μια ημισέληνο, με έναν χαρούμενο ήλιο να ξεπροβάλλει πίσω της – όλα στοιχεία που παραπέμπουν στην Αποκάλυψη 12:1 της Βίβλου. Την περιβάλλουν άγιοι, μερικοί από τους οποίους την ατενίζουν με λατρεία, ενώ άλλοι κοιτάζουν εμάς, έξω από τον πίνακα, για να ενθαρρύνουν την πίστη μας.

Κονκάρδα  καλόγριας με την Άμωμη Σύλληψη και αγίους, Μεξικό, περ. 1720, που αποδίδεται στον ζωγράφο Αντόνιο ντε Τόρες. Λάδι σε χαλκό με διάμετρο 18 εκ. Αγοράστηκε με κεφάλαια που διατέθηκαν από το Bernard and Edith Lewin Collection of Mexican Art Deaccession Fund, Μουσείο Τέχνης της Κομητείας του Λος Άντζελες. (Public Domain)

 

Ο πανηγυρικός πίνακας του Ντε Τόρες είναι γεμάτος ευλαβικό νόημα, εξαίσιες λεπτομέρειες και μια μεγάλη έκπληξη: έχει διάμετρο μόλις 18 εκατοστά και είναι κονκάρδα Μεξικανής καλόγριας, από αυτές που οι καλόγριες του τάγματος της Σϋλληψης και οι Ιερωνυμίτισσες καρφίτσωναν στα ράσα τους, κάτω από τον λαιμό τους. (Οι μοναχοί καρφίτσωναν παρόμοια σήματα στις κάπες τους).

Οι κονκάρδες των μοναχών και των καλογριών είναι μια μοναδική μεξικανική παράδοση που ξεκίνησε τον 17ο αιώνα. Ωστόσο, οι ζωγραφιές των εμβλημάτων αυτών συνδέονται με πανάρχαιες ευρωπαϊκές παραδόσεις. Η κυκλική ζωγραφική του Ντε Τόρες παραπέμπει στη δημοφιλή φλωρεντινή αναγεννησιακή παράδοση της tondo (κυκλικής) ζωγραφικής, η οποία με τη σειρά της ανάγεται στα αρχαία μετάλλια. Ένας καλλιτέχνης έπρεπε να είναι ιδιαίτερα ικανός για να κατακτήσει την κυκλική σύνθεση.

Κονκάρδα μοναχού με τη Γέννηση του Χριστού, Μεξικό, περ. 1768, του Χοσέ ντε Πάες. Λάδι σε χαλκό, 11 x 9 εκ. Αγοράστηκε με κεφάλαια που διέθεσε το Ίδρυμα Joseph B. Gould, Μουσείο Τέχνης της Κομητείας του Λος Άντζελες. (Public Domain)

 

Οι επιφανείς καλλιτέχνες του Μεξικού δημιούργησαν κονκάρδες που απηχούσαν το μεγαλείο της τέχνης τους. Σε κάθε κονκάρδα, ο καλλιτέχνης ζωγράφιζε μια κεντρική βιβλική σκηνή, με δημοφιλείς επιλογές τον Ευαγγελισμό (όπου ο άγγελος Γαβριήλ ανακοίνωσε στη Μαρία ότι θα αποκτήσει γιο, τον Ιησού) ή την Άμωμη Σύλληψη (η καθολική πίστη ότι η μητέρα του Ιησού γεννήθηκε χωρίς αμαρτία). Στη συνέχεια, οι καλλιτέχνες γέμιζαν τις άκρες με λουλούδια, χερουβείμ, αγγέλους και αγίους, ανάλογα με την προτίμηση και τη θρησκευτική τάξη του κατόχου της κονκάρδας. Για παράδειγμα, ο Μεξικανός ζωγράφος Χοσέ ντε Πάες (José de Páez) δημιούργησε μια θαυμάσια ορθογώνια κονκάρδα μοναχού με θέμα τη Γέννηση του Χριστού, με τον Θεό να παρακολουθεί την Αγία Οικογένεια.

Αυτές οι κονκάρδες ήταν μία από τις νέες τέχνες που γεννήθηκαν από τον ισπανικό αποικισμό του Νέου Κόσμου.

Η τέχνη της Νέας Ισπανικής Αμερικής

Στα τέλη του 15ου αιώνα, η Ισπανία άρχισε να αποικίζει τον Νέο Κόσμο, επηρεάζοντας την τέχνη της Αμερικής. Οι ντόπιοι καλλιτέχνες, παραμένοντας πιστοί στις παραδόσεις τους, δέχτηκαν την επίδραση των ευρωπαϊκών, ασιατικών και αφρικανικών στοιχείων και τεχνοτροπιών, δημιουργώντας έτσι νέες μορφές και τύπους τέχνης.

Όταν οι Ισπανοί ήρθαν στον Νέο Κόσμο, οι θρησκευτικοί πίνακες και τα γλυπτά ήταν σημαντικά για τη μεταστροφή του ιθαγενούς πληθυσμού στον καθολικισμό. Όπου ήταν δυνατόν, οι Ισπανοί καλλιτέχνες μετέδωσαν τις δυτικές τεχνικές τους στους ντόπιους καλλιτέχνες, με αποτέλεσμα τα λατινοαμερικάνικα λατρευτικά έργα να αποκτήσουν ισπανικό ύφος.

«Η παρουσίαση της Παρθένου στον Ναό» (Τα Εισόδια της Θεοτόκου),  Μεξικό, 1720, του Χουάν Φρανσίσκο ντε Αγκιλέρα. Λάδι σε καμβά, 141 x 101 εκ. Αγοράστηκε με κεφάλαια που δόθηκαν από το Ταμείο Αποδιάθεσης της Συλλογής Μεξικανικής Τέχνης Bernard και Edith Lewin, Μουσείο Τέχνης της Κομητείας του Λος Άντζελες. (Public Domain)

 

Οι ευρωπαϊκές τεχνοτροπίες που μεταβιβάστηκαν ήταν αρκετές. Για παράδειγμα, στη δεκαετία του 1530, αφού οι Ισπανοί αποίκισαν το Κούσκο, ψηλά στα βουνά των Άνδεων του Περού, οι Ευρωπαίοι καλλιτέχνες μοιράστηκαν τις δεξιότητές τους με τους ντόπιους. Οι αυτόχθονες και οι Ευρωπαίοι καλλιτέχνες που εργάστηκαν στην πόλη από τον 16ο έως τον 18ο αιώνα έγιναν γνωστοί ως Σχολή του Κούσκο, η οποία εξαπλώθηκε σε όλες τις Άνδεις, στη Βολιβία και τον Ισημερινό.

Συχνά στους πρώιμους πίνακες της Ισπανικής Αμερικής, υπάρχει μια αφέλεια στις τεχνικές των καλλιτεχνών. Ωστόσο, το θεϊκό μήνυμα που μεταφέρεται σε αυτούς τους πίνακες είναι τόσο ισχυρό όσο και στα πιο άρτια τεχνικά θρησκευτικά έργα της ακμής της Αναγέννησης. Είναι μια σημαντική υπενθύμιση ότι η πρόθεση του καλλιτέχνη πίσω από έναν πίνακα είναι ισχυρή.

«Η Αγία Οικογένεια», Μεξικό, τέλη 17ου με αρχές 18ου αιώνα, του Νικολάς Ροντρίγκες Χουάρες. Λάδι σε πάνελ, 33 x 43 εκ. Αγοράστηκε με πόρους που δόθηκαν από το Bernard and Edith Lewin Collection of Mexican Art Deaccession Fund, Μουσείο Τέχνης της Κομητείας του Λος Άντζελες. (Public Domain)

 

Μια μικρή εικόνα με τίτλο «Η Αγία Οικογένεια» του Μεξικανού καλλιτέχνη Νικολάς Ροντρίγκες Χουάρες (Nicolás Rodríguez Juárez) είναι χαρακτηριστική όσον αφορά αυτό το σημείο. Ο Χουάρες απεικονίζει τη Μαρία και το θείο Βρέφος να μας κοιτάζουν απευθείας, ενώ ο Ιωσήφ κοιτάζει τον μικρό Χριστό, ο οποίος σηκώνει το χέρι Του και μας ευλογεί. Και οι τρεις μορφές εκπέμπουν θεϊκό φως και η πρόσκληση να συνδεθούμε με την πίστη μας λάμπει έντονα. Ξεχνάμε ότι αυτές οι μορφές δεν είναι απόλυτα σωστές ανατομικά, με τα μεγάλα μάτια, τα παχουλά μάγουλα και τα παχουλά χέρια τους.

Οι ισπανόφωνοι καλλιτέχνες εμπνεύστηκαν από τις ευρωπαϊκές συνθέσεις παραμένοντας πιστοί στις δικές τους καλλιτεχνικές παραδόσεις. Για παράδειγμα, ένα μέλος της νεοσύστατης (1722) Ακαδημίας ζωγράφων του Μεξικού, ο καλλιτέχνης Νικολάς Ενρίκες (Nicolás Enríquez), αναζήτησε έμπνευση στο βιβλίο χαρακτικών των Ιησουιτών με τίτλο «Evangelicae Historiae Imagines» («Εικόνες της Ευαγγελικής Ιστορίας») του Ιερώνυμου Ναδάλ για να ζωγραφίσει τη «Λατρεία των Βασιλέων, με τον Αντιβασιλέα Πέδρο δε Κάστρο υ Φιγκερόα, Δούκα της Λα Κονκίστα». Στον ίδιο πίνακα, ο Ενρίκες κάνει αναφορά και σε ένα έργο στον καθεδρικό ναό της Πόλης του Μεξικού του Μεξικανού ζωγράφου Χουάν Ροντρίγκες Χουάρες.

«Η λατρεία των Βασιλέων, με τον Αντιβασιλέα Πέδρο δε Κάστρο υ Φιγκερόα, Δούκα της Λα Κονκίστα», Μεξικό, 1741, από τον Νικολάς Ενρίκες. Λάδι σε χαλκό, 105 x 83 εκ. Αγοράστηκε με κεφάλαια που διέθεσαν οι Κέλβιν Ντέιβις, Λίντα και Στιούαρτ Ρέσνικ, Κάθι και Φρανκ Μπάξτερ, Μπεθ και Τζος Φρίντμαν και Τζέιν και Τέρι Σέμελ μέσω της Επιτροπής Συλλεκτών 2012. Μουσείο Τέχνης της Κομητείας του Λος Άντζελες. (Public Domain)

 

Ένα εξαιρετικό παράδειγμα της σύγκλισης του ισπανικού στυλ με τις τοπικές ευαισθησίες είναι ο πίνακας του Ντε Τόρες «Ιερή συνομιλία με την Άμωμη Σύλληψη και τον Θεϊκό Ποιμένα». Στον πίνακα, μια μοναχή του τάγματος της Σύλληψης συνομιλεί με τον Ισπανό μυστικιστή Άγιο Ιωάννη του Σταυρού. Φοράει μια ιερή κονκάρδα στο ράσο της και υποκλίνεται καθώς προσφέρει τη θεϊκά αφυπνισμένη καρδιά της στον άγιο.

«Ιερή συνομιλία με την Άμωμη Σύλληψη και τον Θεϊκό Ποιμένα», Μεξικό, 1719, του Αντόνιο Ντε Τόρες. Λάδι σε καμβά, 58 x 84 εκ. Αγοράστηκε με πόρους που δόθηκαν από το Bernard and Edith Lewin Collection of Mexican Art Deaccession Fund, Μουσείο Τέχνης της Κομητείας του Λος Άντζελες. (Public Domain)

 

Στην αριστερή πλευρά του πίνακα, η Παναγία στέκεται πάνω σε έναν λευκό κρίνο, σύμβολο αγνότητας. Ο Χριστός, ως καλός ποιμένας, στέκεται στη μέση της γέφυρας, στο κέντρο του πίνακα. Σύμφωνα με την ιστοσελίδα του Μουσείου Τέχνης της Κομητείας του Λος Άντζελες (LACMA), η γέφυρα συνδέει και τις τέσσερις μορφές του πίνακα και συμβολίζει ότι η ιερή κοινωνία της μοναχής με τον άγιο πραγματοποιήθηκε μόνο χάρη στη θεία παρέμβαση της Παναγίας και του Χριστού.

Ο Ντε Τόρες ζωγράφισε τη γέφυρα από την οπτική γωνία του πουλιού, μια άποψη δημοφιλής στους φλαμανδικούς πίνακες του Πέτερ Μπρύγκελ του Πρεσβύτερου.

Θαυματουργές ζωγραφιές

Το γνωστό μοτίβο της «Παναγίας της Γουαδελούπης» που περιβάλλεται από τέσσερις βινιέτες έχει αναπαραχθεί πολλές φορές. Πολλοί από αυτούς τους πίνακες φαίνονται παρόμοιοι, αλλά οι τεχνοτροπίες τους διαφέρουν. Αυτό οφείλεται στο ότι οι καλλιτέχνες αντέγραφαν πίνακες διάσημων καλλιτεχνών. Για παράδειγμα, ο Μεξικανός καλλιτέχνης Χουάν Κορρέα (Juan Correa) είχε κατασκευάσει ένα κέρινο μοντέλο για να αντιγράφουν οι ζωγράφοι τα έργα του.

«Η Παναγία της Γουαδελούπης» , Μεξικό, 1691, των Μανουέλ ντε Αρεγιάνο και Αντόνιο ντε Αρεγιάνο. Λάδι σε καμβά, 182 x 123 εκ. Αγοράστηκε με κεφάλαια που διατέθηκαν από το Bernard and Edith Lewin Collection of Mexican Art Deaccession Fund, Μουσείο Τέχνης της Κομητείας του Λος Άντζελες. (Public Domain)

 

Σε παλιότερη έκθεση του LACMA, ο πίνακας «Η Παναγία της Γουαδελούπης» των Μανουέλ ντε Αρεγιάνο και Αντόνιο ντε Αρεγιάνο (Manuel de Arellano, Antonio de Arellano), του 1691, φέρει την υπογραφή «απευθείας από το πρωτότυπο» για να αναγνωριστεί το αρχικό αντίγραφο. Στον πίνακα, τέσσερις βινιέτες δείχνουν πώς η Παναγία εμφανίστηκε στον Ινδιάνο Χουάν Ντιέγκο το 1531 λέγοντάς του να ζητήσει από τον επίσκοπο να χτίσει μια εκκλησία στον λόφο προς τιμήν της. Ο θρύλος λέει ότι ο επίσκοπος δεν πίστεψε τον Ινδιάνο. Η Παναγία εμφανίστηκε στον Ντιέγκο τρεις φορές με το ίδιο αίτημα, αλλά ο επίσκοπος δεν πειθόταν. Στην τέταρτη επίσκεψή της, η Παναγία είπε στον Ντιέγκο να πάει στο λόφο, να μαζέψει τριαντάφυλλα Καστίλλης και να τα δώσει στον επίσκοπο. Ο Ντιέγκο μάζεψε τα τριαντάφυλλα στον μανδύα του και στη συνέχεια τα πήγε στον σοκαρισμένο επίσκοπο – τα τριαντάφυλλα Καστίλλης δεν φυτρώνουν στην περιοχή. Όταν ο Ντιέγκο άδειασε όλα τα τριαντάφυλλα από τον μανδύα του, ως εκ θαύματος αποτυπώθηκε στον μανδύα η εικόνα της Παναγίας. Η τελευταία βινιέτα του πίνακα δείχνει το θαύμα.

Ο Μιγκέλ Γκονζάλες απεικόνισε επίσης τον θρύλο, χρησιμοποιώντας το «enconchado», μια νέα τεχνική που έφτασε στο ζενίθ της γύρω στα 1680 με 1700, στην οποία ενθέσεις από φίλντισι εμπλούτιζαν τον πίνακα. Η ιριδίζουσα φύση του σιντεφιού προσθέτει μια επιπλέον πινελιά υπερβατικότητας στον πίνακα «Παρθένος της Γουαδελούπης».

LACMA
«Η Παναγία της Γουαδελούπης», Μεξικό, περ. 1698, του Μιγκέλ Γκονζάλες. Λάδι σε καμβά πάνω σε ξύλο επενδεδυμένο με φίλντισι (πίνακας enconchado), 99 x 70 εκ. Αγοράστηκε με κεφάλαια που διατέθηκαν από το Bernard and Edith Lewin Collection of Mexican Art Deaccession Fund, Μουσείο Τέχνης της Κομητείας του Λος Άντζελες. (Public Domain)

 

Λατρευτικά γλυπτά

Στον ισπανόφωνο κόσμο, τα ιερά γλυπτά είναι πολυχρωματικά, δηλαδή, ζωγραφισμένα με πολλά χρώματα.

Συχνά, έργα του ίδιου γλύπτη μπορεί να φαίνονται πολύ διαφορετικά λόγω της συμμετοχής διαφορετικών τεχνιτών. Οι αναθέτες συχνά έπαιρναν τα αγάλματα που είχαν παραγγείλει άβαφα. Ήταν στο χέρι τους να κανονίσουν να βρουν έναν ζωγράφο για να διακοσμήσει τα έργα και να τα κάνει όσο το δυνατόν πιο αληθοφανή. Για να τους προσδώσουν φυσικότητα, οι καλλιτέχνες συχνά προσέθεταν στα γλυπτά γυάλινα μάτια, δόντια από ελεφαντόδοντο και αληθινές βλεφαρίδες. Σε ορισμένες περιπτώσεις μάλιστα, τα έργα ήταν ντυμένα με κοστούμια.

Ένα μικρό, από τα τέλη του 18ου αιώνα, ιδιωτικό λατρευτικό γλυπτό της «Παναγίας του Ροζαρίου» από τη Γουατεμάλα, ζωγραφισμένο από τον Φελίπε ντε Εστράδα (Felipe de Estrada), φέρει την υπογραφή του ζωγράφου, κάτι ασυνήθιστο για την εποχή. Επιπλέον, ο Εστράδα διακόσμησε τα ενδύματα της Παναγίας με λεπτό ύφασμα – τέτοια έργα τέχνης ονομάζονταν «estofados».

«Η Παναγία του Ροζαρίου», Γουατεμάλα, περ. 1750-1800, από άγνωστο γλύπτη. Χρωματισμένο από τον Φελίπε ντε Εστράδα. Επιχρωματισμένο και επιχρυσωμένο γλυπτό από ξύλο και γυαλί, 29 x 14 εκ. Αγοράστηκε με κεφάλαια που δόθηκαν από το Bernard and Edith Lewin Collection of Mexican Art Deaccession Fund, Μουσείο Τέχνης της Κομητείας του Λος Άντζελες. (Public Domain)

 

Οι ισπανόφωνοι καλλιτέχνες προσάρμοσαν κάποιες ισπανικές διακοσμητικές τεχνικές και τα γλυπτά απέκτησαν ένα χαρακτηριστικό τοπικό ύφος. Για παράδειγμα, στην Ισπανία ο χρυσός χρησιμοποιούνταν συνήθως ως υπόστρωμα, ένα βασικό στρώμα στα γλυπτά πάνω στο οποίο εφαρμόζονταν τα χρώματα. Στη συνέχεια, οι καλλιτέχνες χάραζαν σχέδια πάνω στη βαμμένη επιφάνεια, αποκαλύπτοντας τον χρυσό από κάτω. Μέρος του χρυσού παρέμενε κρυμμένο κάτω από το χρώμα, ενισχύοντας περαιτέρω τις χρωστικές ουσίες του χρώματος. Οι καλλιτέχνες στο Κίτο του Εκουαδόρ χρησιμοποιούσαν χρυσές και ασημένιες βάσεις στα αγάλματά τους. Η πρακτική αυτή υπήρχε στην Ισπανία, αλλά οι γλύπτες του Εκουαδόρ τη χρησιμοποιούσαν με πιο δραματικό τρόπο, συχνά αντιπαραβάλλοντας τη με χρυσό.

Οι ιεροί πίνακες και τα γλυπτά της ισπανικής Αμερικής λειτουργούσαν ως όργανα πίστης: προορίζονταν να εμπνεύσουν τη λατρεία. Οι πιστοί ανέπτυσσαν στενές σχέσεις με αυτά τα μεγαλειώδη έργα. Το να τα ξαναζωγραφίζουν οι καλλιτέχνες για να ευθυγραμμιστούν με τις λαϊκές ευαισθησίες ήταν κάτι συνηθισμένο και στη γλυπτική και στη ζωγραφική. Οι ισπανόφωνοι καλλιτέχνες εμφυσούσαν σε κάθε έργο τους έντονα συναισθήματα, χειρονομίες και ζωτικότητα – ήταν όλα σαφώς σχεδιασμένα για να διδάξουν τις Γραφές και να εμπνεύσουν τον στοχασμό και τη λατρεία του Θεού.

Της Lorraine Ferrier

Επιμέλεια: Αλία Ζάε

Γου Νταοζί: Ο σοφός της ζωγραφικής με τη ρέουσα καλλιγραφική γραμμή

Για τον αρχαίο Κινέζο ζωγράφο Γου Νταοζί (Wu Daozi, περ. 685-758 μ.Χ.), η ομορφιά της ρέουσας γραμμής ήταν ίσως το πιο ισχυρό εκφραστικό του μέσο.

Γεννημένος κατά τη διάρκεια της ακμής της δυναστείας Τανγκ (618-907 μ.Χ.), ο καλλιτέχνης ξεκίνησε την καριέρα του ως ταπεινός τεχνίτης, αλλά σταδιακά έφτασε να θεωρείται ο «σοφός της ζωγραφικής». Όταν η φήμη για το ταλέντο του έφτασε στην αυτοκρατορική Αυλή, ο Γου κλήθηκε στο παλάτι για να εργαστεί για τον αυτοκράτορα. Επίσης, φιλοτέχνησε εκατοντάδες τοιχογραφίες για βουδιστικά και ταοϊστικά μοναστήρια.

Σχεδόν κανένα από αυτά δεν γλίτωσε από τη φθορά του χρόνου, αλλά ζωγραφικά αντίγραφα και λογοτεχνικές περιγραφές μάς δίνουν μια ιδέα του αριστοτεχνικού του στυλ που προκαλούσε δέος στους σύγχρονούς του, όπως και σε πολλές μετέπειτα γενιές.

Πλήρες χειρόγραφο, που αποδίδεται στον Γου Νταοζί. (Public Domain)

 

Ο Γου φημιζόταν περισσότερο για τις ανθρώπινες μορφές του, ενώ πολλά από τα έργα του απεικονίζουν βουδιστικές θεότητες που κατείχαν κεντρική θέση στην πνευματική ζωή των Τανγκ. Ένας πίνακας, που βρίσκεται στο Μουσείο Καλών Τεχνών της Οσάκα, ο οποίος αποδίδεται στον Γου, αν και κατ’ άλλους είναι κατοπινό αντίγραφο από την εποχή της Δυναστείας Σονγκ (960-1279), έχει ακριβώς αυτό το θέμα.

Ο τίτλος του «Η Γέννηση του Σακιαμούνι» αναφέρεται στην τελευταία σκηνή, στα αριστερά της εικόνας, η οποία δείχνει τον νεογέννητο Βούδα να παρουσιάζεται από τους βασιλικούς γονείς του – τον Ινδό βασιλιά Σουντοντάνα και τη βασίλισσά του Μάγια – σε μια δευτερεύουσα θεότητα, η οποία με τη σειρά της λατρεύει το θεϊκό παιδί.

Σύμφωνα με τις βουδιστικές γραφές, ο Σακιαμούνι γεννήθηκε σε ένα εξαιρετικά πλούσιο περιβάλλον, γεμάτο λεπτές απολαύσεις, αλλά ένιωσε ότι όλα τα εγκόσμια πράγματα ήταν κενά μπροστά στο θάνατο και τον πόνο. Έτσι, εγκατέλειψε το σπίτι του αναζητώντας τη φώτιση, μέχρι που τελικά ένιωσε την επιθυμία να σώσει όλα τα αισθανόμενα όντα από την ανθρώπινη δυστυχία.

Ο Βουδισμός ιδρύθηκε πέντε αιώνες πριν από τη γέννηση του Χριστού στη σημερινή Ινδία και το Νεπάλ και διαδόθηκε στην Κίνα κατά τη διάρκεια της Βόρειας και της Νότιας δυναστείας (386-581 μ.Χ.), φτάνοντας στο απόγειό του κατά τη διάρκεια της Δυναστείας Τανγκ. Πολλά από τα θρησκευτικά έργα του Γου Νταοζί δημιουργήθηκαν στην ευημερούσα και κοσμοπολίτικη πρωτεύουσα της Αυτοκρατορίας, την Τσανγκ’αν.

Το τελευταίο τμήμα του έργου «Η απελευθέρωση του Βούδα Σακιαμούνι», μεταξύ 680-740 μ.Χ., που αποδίδεται στον Γου Νταοζί. ( Public Domain)

 

Σε αυτό το συγκεκριμένο τμήμα του πίνακα, δεσπόζει μια έντονη αντίθεση μεταξύ της γονατιστής θεότητας και της μικρής ομάδας ανθρώπων.

Στο δεξί μέρος, ο καλλιτέχνης αποδίδει προσεκτικά την ηρεμία της βασιλικής συνοδείας. Αποδίδει σχολαστικά τα χαρακτηριστικά των προσώπων και τα καλύμματα των κεφαλιών με λεπτές γραμμές και ανοιχτό μελάνι, ενώ οι μακριές, απαλές και συγκρατημένες πινελιές στα πτυχωτά ενδύματά τους υποδηλώνουν τον χαριτωμένο βηματισμό τους προς τα εμπρός.

Απέναντι τους βλέπουμε τη μορφή της ελάσσονος θεότητας, η οποία χαρακτηρίζεται από πολύ πιο έντονες και εκφραστικές πινελιές. Οι σύντομες, σπαστές και κυματιστές καμπύλες του προσώπου και των μυών του αναδεικνύουν τη μεγάλη συναισθηματική ένταση που νιώθει αναγνωρίζοντας τον μεγάλο Βούδα, ενώ οι δυνατές και δραματικά φορτισμένες συστροφές του υφάσματος αποδίδουν την ταραχή που του προκαλεί η μεγαλειώδης παρουσία του θείου.

Αυτού του είδους οι γραμμές ήταν που καθιέρωσαν τον Γου Νταοζί και έγιναν κατά κάποιον τρόπο η υπογραφή του.

«Τα υφάσματα του Γου πετάνε στον αέρα», έλεγαν οι σύγχρονοί του.

Στον συγκεκριμένο πίνακα, ο καλλιτέχνης χρησιμοποιεί πιο σκούρο μελάνι για να τονίσει τη ρευστή κίνηση του υφάσματος και μεταβάλλει το πάχος της πινελιάς του σαν να δημιουργεί έργο καλλιγραφίας. Πράγματι, η ζωγραφική πινελιά του Γου ήταν στενά συνδεδεμένη με την κίνηση της κινεζικής γραφής και θύμιζε ιδιαίτερα ένα στυλ «άγριας, ρέουσας καλλιγραφίας» που είχε μελετήσει.

Ωστόσο, χρησιμοποιούσε με φειδώ αυτά τα στιλιστικά στοιχεία, τονίζοντας τη συναισθηματική έκφραση μόνο όταν ήταν απαραίτητο.

Αιώνες αργότερα, ο μεγάλος λογοτέχνης Σου Σι (Su Shi, 1037-1101) θαύμασε το πώς ο Γου «καινοτομούσε μέσα στις υπάρχουσες νόρμες» και πώς το «τολμηρό και ασυγκράτητο πνεύμα του ανέπτυσσε πρωτότυπες ιδέες».

Δείγμα γραφής από τον καλλιγράφο της Δυναστείας Τανγκ, Τζανγκ Σου (8ος αιώνας). Διαδικτυακό Μουσείο της Κίνας. (Public Domain)

 

Από τη Δυναστεία Τανγκ μέχρι σήμερα, η εκφραστική χρήση της καλλιγραφικής γραμμής από τον Γου Νταοζί θεωρείται ως η τέλεια ενσάρκωση του ιδανικού του «τσίγιουν σένγκντονγκ», μιας έννοιας της κινεζικής θεωρίας της τέχνης που μπορεί να μεταφραστεί κατά προσέγγιση ως «η κίνηση του πνεύματος μέσα από το ρυθμό των πραγμάτων».

Η τέχνη των διανοούμενων, χρησιμοποιώντας ορατές μορφές για να μεταφέρει το εσωτερικό πνεύμα των ζωντανών όντων, την ανάσα των ομιχλωδών τοπίων και την αύρα των συνηθισμένων πραγμάτων, θεωρεί αυτό ως το απόλυτο ιδανικό της.

Θα θέλατε να δείτε άλλα είδη άρθρων για τις τέχνες και τον πολιτισμό; Στείλτε μας με email τις ιδέες ή τα σχόλιά σας.

Του Da Yan

Επιμέλεια: Αλία Ζάε

Η Τέχνη της Αλήθειας, Καλοσύνης, Ανεκτικότητας στην Εύβοια για 2η συνεχή χρονιά

Από την Τρίτη 1η Αυγούστου έως και την Κυριακή 6 Αυγούστου, οι κάτοικοι και οι επισκέπτες της Αιδηψού θα έχουν την ευκαιρία να δουν από κοντά ένα μέρος της έκθεσης «Η Τέχνη της Αλήθειας, Καλοσύνης, Ανεκτικότητας», την οποία φιλοξενεί για 2ο καλοκαίρι ο Δήμος Ιστιαίας-Αιδηψού στα Λουτρά Αιδηψού.

Πρόκειται για μια διεθνή έκθεση έργων δημιουργημένων με νεο-αναγεννησιακή τεχνοτροπία, που στόχο έχει αφενός την ανάδειξη της ομορφιάς της πνευματικής άσκησης Φάλουν Γκονγκ και αφετέρου την αποκάλυψη της πολυετούς βάναυσης δίωξης που υφίσταται η συγκεκριμένη ομάδα, μαζί με πολλές άλλες, στην Κίνα.

Οι διώξεις του ΚΚΚ κατευθύνονται γενικά κατά ομάδων και μεμονωμένων ατόμων που διαφωνούν ή έστω ασκούν κριτική στο κόμμα. Ωστόσο, δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στη δίωξη των πνευματικών ομάδων, όπως είναι οι Χριστιανοί, οι Θιβετιανοί, οι Ουιγούροι και οι ασκούμενοι του Φάλουν Γκονγκ, οι οποίοι αποτελούν και την πολυπληθέστερη ομάδα, με την αιτιολογία ότι η πίστη τους αποτελεί ένδειξη «παραφροσύνης». Όλα αυτά τα χρόνια, το κινεζικό καθεστώς εργάζεται συστηματικά σε παγκόσμιο επίπεδο προκειμένου να δυσφημήσει και να καταστείλει τις προαναφερόμενες ομάδες.

Με την ελπίδα ότι η αλήθεια θα υπερισχύσει και με την πεποίθηση ότι ο κόσμος πρέπει να γνωρίζει, καλλιτέχνες ασκούμενοι του Φάλουν Γκονγκ ανέλαβαν την πρωτοβουλία να εργαστούν για την εν λόγω έκθεση, χαρίζοντας στο κοινό εικόνες απαράμιλλης ομορφιάς και ψυχικού σθένους.

«Τραγωδία στην Κίνα» του Λι Γιουάν, 2004. Λάδι σε καμβά, 117 x 91 εκ. Μία γυναίκα θρηνεί δίπλα στον άντρα της, ο οποίος βασανίστηκε μέχρι θανάτου σε κέντρο πλύσης εγκεφάλου. Στο χέρι του κρατά ένα έγγραφο που υποχρεώθηκε να υπογράψει, το οποίο δυσφημεί το Φάλουν Γκονγκ. (The Art of Zhen-Shan-Ren)

 

Σχετικά με την έκθεση

Η «Τέχνη της Αλήθειας, Καλοσύνης, Ανεκτικότητας» (The Art of Zhen Shan Ren) είναι μια διεθνής έκθεση που ξεκίνησε τον Ιούλιο του 2004 και έχει περιοδεύσει σε περισσότερες από 40 χώρες και 200 πόλεις ανά τον κόσμο με σκοπό να ευαισθητοποιηθεί το κοινό για μια από τις πιο τραγικές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων της εποχής μας, τη δίωξη του Φάλουν Γκονγκ στην Κίνα, δείχνοντας παράλληλα τη δύναμη της ομορφιάς στην τέχνη.

Οι καλλιτέχνες που συμμετέχουν με τα έργα τους είναι ασκούμενοι του Φάλουν Γκονγκ, μιας αρχαίας πνευματικής εξάσκησης για την καλλιέργεια νου και σώματος. Από το 1992 που το Φάλουν Γκονγκ δημοσιοποιήθηκε στην Κίνα, έφτασαν να το ασκούν πάνω από 70 εκατομμύρια άνθρωποι μέσα σε λίγα χρόνια και η κοινωνία της Κίνας άρχισε να αλλάζει προς το καλύτερο. Παρ’ όλα αυτά, το κινεζικό καθεστώς (ΚΚΚ) δεν μπορούσε να δεχτεί ότι εκατομμύρια άνθρωποι αφοσιώνονταν σε κάτι που ήταν έξω από την γραμμή του κόμματος, με αποτέλεσμα τον Ιούλιο του 1999 να ξεκινήσει τη δίωξή τους, η οποία συνεχίζεται μέχρι και σήμερα.

An Orphan's Sorrow
«Η θλίψη ενός ορφανού» του Ντονγκ Σιτσιάνγκ, 2006. Λάδι σε καμβά, 122 x 122 εκ. Ένα μικρό κορίτσι κρατάει ό,τι απέμεινε από τους γονείς της – τις στάχτες τους. Το σακάκι του πατέρα της καλύπτει το μικρό της σώμα και είναι πιθανότατα η μόνη της προστασία από τον επερχόμενο χειμώνα.Εμπνευσμένος από καταγεγραμμένα γεγονότα, ο πίνακας αναδεικνύει ό,τι αγνό υπάρχει στο βασανισμένο βλέμμα του παιδιού.Η γραφή στον τοίχο προσδιορίζει το στρατόπεδο καταναγκαστικής εργασίας, όπου οι γονείς της πιθανότατα σκοτώθηκαν. (The Art of Zhen Shan Ren)

 

Όλα τα έργα της έκθεσης είναι εμπνευσμένα από αληθινές εμπειρίες των ίδιων των καλλιτεχνών. Ακόμη και τα πιο «σκληρά» από αυτά εκπέμπουν φως, λεπτότητα, πνευματικότητα και έναν σπάνιο πλούτο συναισθημάτων. Η τεχνοτροπία των έργων είναι νεο-αναγεννησιακή, ενώ το υψηλό επίπεδο και η θεματολογία τους αντανακλά το ενάρετο μονοπάτι των καλλιτεχνών και την ομορφιά της εσωτερικής καλλιέργειας του ανθρώπου. Σε αυτό το βίντεο μπορείτε να γνωρίσετε τους καλλιτέχνες.

* * * * *

1-6 Αυγούστου, πλατεία Θερμοποτάμου
Λουτρά Αιδηψού, Εύβοια
Εγκαίνια: 1η Αυγούστου, ώρα 19:00
Ώρες λειτουργίας: 19:00 – 23:00

Είσοδος ελεύθερη

Διοργάνωση: Δήμος Ιστιαίας-Αιδηψού

Ο «Απολεσθείς Παράδεισος» μέσα από τα μάτια και τις εικόνες του Γκυστάβ Ντορέ, μέρος ι΄

Σε έναν κόσμο που επιβραβεύει το να έχεις δίκιο, είναι πολύ δύσκολο να μην κυνηγάμε και να μην παπαγαλίζουμε έτοιμες απαντήσεις. Συνήθως, νιώθουμε και υπερήφανοι όταν έχουμε δίκιο, όταν έχουμε τη «σωστή» απάντηση. Κάποιοι από εμάς μάλιστα χρησιμοποιούν αυτό που πιστεύουν ότι είναι σωστό για να εκφοβίζουν και να χτυπούν αυτούς που πιστεύουν ότι κάνουν λάθος: Εξάλλου, γιατί να υιοθετήσουμε ιδέες και πεποιθήσεις που δεν είναι σωστές; Και αφού έχουμε δίκιο, πώς θα μπορούσε κάποιος να είναι τόσο ανόητος ώστε να σκέφτεται διαφορετικά από ό,τι εμείς; Μας αρέσει να λιθοβολούμε τους άλλους.

Το να πιστεύουμε ότι έχουμε τη μία και μοναδική απάντηση συχνά εξελίσσεται στο χειρότερο είδος φανατισμού, το είδος του φανατισμού που οδηγεί στην καταδίκη, στην Ιερά Εξέταση, ακόμη και στη γενοκτονία. Αν δίναμε την ανάλογη έμφαση στη διατύπωση καλών ερωτήσεων, ο κόσμος μας θα ήταν πολύ διαφορετικός.

Σε αυτή τη σειρά, συνεχίζουμε την αναζήτηση των ερωτήσεων εκείνων που μπορούν να συμβάλλουν καθοριστικά στη διαμόρφωση της ζωής μας.

Ο Σατανάς παρεισφρύει στο όνειρο της Εύας

Στο έργο του Τζον Μίλτον «Ο απολεσθείς Παράδεισος», αφότου ο Γαβριήλ αντιμετωπίζει τον Σατανά στον Κήπο της Εδέμ, οι δύο τους χωρίζουν. Την προηγούμενη νύχτα, ο Σατανάς, με τη μορφή βατράχου αρχικά, είχε φέρει στην Εύα ένα ενοχλητικό όνειρο: την έκανε να δει «κάποιον με σχήμα και φτερά σαν αυτά που βλέπουμε συχνά από τον ουρανό» (Βιβλίο Ε΄, σσ. 195-197*).

Ο Σατανάς, μεταμφιεσμένος σε άγγελο, οδηγεί την Εύα στο Δέντρο της Γνώσης του Καλού και του Κακού και της λέει να φάει από αυτό για να γίνει σαν τα όντα του ουρανού. Ο Σατανάς την πλησιάζει, την αρπάζει και πετάει στον ουρανό, απ’ όπου μπορεί να δει τη γη από ψηλά. Στη συνέχεια εξαφανίζεται και εκείνη πέφτει πίσω στη γη. Ξυπνά φοβισμένη και είναι ευτυχισμένη που ήταν μόνο ένα όνειρο.

Ο Αδάμ καθησυχάζει τους φόβους που προκάλεσε στην Εύα το όνειρό της. Της λέει ότι οι ψυχές μας είναι πολύπλοκες και ότι επειδή ονειρεύτηκε κάτι σκοτεινό ή κακό δεν σημαίνει ότι είναι η ίδια σκοτεινή ή κακιά. Η Εύα δακρύζει, αλλά ικανοποιείται από τα λόγια του συντρόφου της. Παρακολουθώντας την ανατολή του ήλιου, τραγουδούν μαζί ύμνους προς τον Δημιουργό τους, ζητώντας Του να διαλύσει το κακό και να προσφέρει το καλό:

«Χαίρε του κόσμου Κύριε, με γενναιοδωρία δίνε μας
Το αγαθό μονάχα – κι αν τύχει η νύχτα
Το κακό να κρύψει ή να μαζέψει
Διώξε το, όπως το φως διαλύει το σκοτάδι.
Έτσι οι αθώοι δεήθηκαν και μες στους λογισμούς τους
Ειρήνη και γαλήνη σύντομα επανήλθαν.»

(Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Πέμπτο)

«ανάμεσα στα δέντρα, έρχεται εξ ανατολών/και κατά ’δώ κινείται μια ενδοξώτατη μορφή»* (Βιβλίο Ε’, σελ. 206).  Χαρακτικό του Γκυστάβ Ντορέ, από την εικονογράφησή του για το βιβλίο του Τζον Μίλτον «Ο απολεσθείς Παράδεισος», 1866. (Public Domain)

 

Το μεγαλείο του αγγελικού Ραφαήλ

Εν τω μεταξύ, ο Θεός παρακολουθεί την όλη σκηνή να εκτυλίσσεται και καλεί τον Αρχάγγελό του Ραφαήλ να βοηθήσει τον Αδάμ και την Εύα με ουράνιες συμβουλές.

Ο Ραφαήλ πετάει στην Εδέμ. Σε ένα υπέροχο απόσπασμα, ο Μίλτον περιγράφει το ταξίδι του Ραφαήλ. Ο Ραφαήλ πετάει μέσα από τους ύμνους που ψάλλονται στον Ουρανό και εκατέρωθέν του, η ουράνια χορωδία τραγουδά τους ύμνους του θελήματος του Θεού. Καταφέρνει να φτάσει στις πύλες του Ουρανού και αυτές ανοίγουν μόνες τους για να μην εμποδίσουν την πτήση του.

Ο Ραφαήλ πετάει στον ουρανό χωρίς τίποτα να τον εμποδίζει, και τα χρώματα των φτερών του και το φως που εκπέμπει τον κάνουν να φαίνεται σαν να είναι ένας φοίνικας σε πτήση. Τελικά, προσγειώνεται στην Εδέμ, μοιάζοντας με εξαπτέρυγο σεραφείμ – άγγελο της υψηλότερης τάξης των εννέα επιπέδων του ουρανού. Κουνάει τα φτερά του, απελευθερώνοντας ένα άρωμα που γνωστοποιεί σε όλους τον βαθμό του και ότι έφτασε.

Ο Αδάμ βλέπει τον Ραφαήλ να έρχεται από μακριά και λέει στην Εύα να έρθει να κοιτάξει:

«Βιάσου, Εύα, τρέξε να δουν τα μάτια σου μεγαλειώδες θάμα,
Στα ανατολικά, από τα δέντρα μέσα, κοίταξε τη μορφή
Την ένδοξη που πλησιάζει – σαν ένα δεύτερο πρωινό
Μέσα στο μεσημέρι ν’ ανατέλλει . Κάποιος σπουδαίος θά ‘ναι αυτός
Πού ‘ρχετ΄απ’ τον Παράδεισο κι ίσως με μας τη μέρα
Του να θέλει να περάσει. Τρέξε, λοιπόν, και φέρε μπρος
Ό,τι καλούδια έχεις, πλήθια τον ξένο να τιμήσουμε
Που ‘ρχεται απ’ τα Ουράνια…»

(Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Πέμπτο)

Ο Αδάμ συγκρίνει τη φωτεινότητα του Ραφαήλ με ένα δεύτερο πρωινό κατά τη διάρκεια του μεσημεριού. Στην εικόνα του Γκυστάβ Ντορέ για τη φράση «ανάμεσα στα δέντρα, έρχεται εξ ανατολών/και κατά ’δώ κινείται μια ενδοξώτατη μορφή», ο Αδάμ απεικονίζεται να σκύβει προς την Εύα στην κάτω αριστερή περιοχή της σύνθεσης. Δείχνει προς τα πάνω τον Ραφαήλ, ο οποίος αναπαρίσταται σαν μια λευκή σιλουέτα. Κρατήστε στο μυαλό σας το γεγονός ότι ο Αδάμ δείχνει εδώ, διότι θα έχει σημασία όταν θα δούμε την επόμενη εικόνα.

Η εικόνα κατά τα άλλα είναι σκοτεινή. Αυτό το σκοτάδι δεν υποδηλώνει ότι ο Κήπος της Εδέμ είναι σκοτεινός, αλλά ότι το φως του ήλιου είναι αδύναμο σε σύγκριση με τη λαμπρότητα ενός ουράνιου όντος. Ο μόνος τρόπος με τον οποίο ο Ντορέ μπορεί να το εκφράσει αυτό είναι να σκοτεινιάσει το περιβάλλον, ώστε να ξεχωρίζει η φωτεινότητα του Ραφαήλ.

Είναι επίσης ενδιαφέρον ότι ο Αδάμ και η Εύα βγάζουν τον καλύτερό τους εαυτό προκειμένου να τιμήσουν τον Αρχάγγελο. Θέλουν να δείξουν τη φιλοξενία τους στον αγγελιοφόρο που έρχεται, γι’ αυτό και κάνουν προετοιμασίες ώστε να μοιραστούν την αφθονία του κήπου μαζί με τον Ραφαήλ.

Ο Ραφαήλ συνομιλεί με τον Αδάμ και την Εύα

«Κι ο πτερωτός πρωθιερεύς/τού απαντά και λέει: Αδάμ, εις Παντοδύναμος/έστι κι όλα τα όντα αρχή λαμβάνουν απ’ Αυτόν»* (Βιβλίο Ε’, σελ. 213).  Χαρακτικό του Γκυστάβ Ντορέ, από την εικονογράφησή του για το βιβλίο του Τζον Μίλτον «Ο απολεσθείς Παράδεισος», 1866. (Public Domain)

 

Ο Αδάμ και η Εύα ξεκινούν έναν γόνιμο διάλογο με τον Ραφαήλ. Ο Αδάμ, ως πατριάρχης της ανθρωπότητας, αγνός ακόμα στο πνεύμα, δεν υποθέτει ότι έχει απαντήσεις, αλλά θέτει ερωτήματα:

«Στον Αδάμ, την ευκαιρία να μην αφήσει να χαθεί…
Η μέγιστη συνάντηση που πρόσφερε να μάθει
Για πράγματα πάνω απ’ τον κόσμο του και πάνω από τους ίδιους,
Για όντα τον Ουρανό που κατοικούν .»

(Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Πέμπτο)

Ο Αδάμ ρωτά για τα πράγματα στον Ουρανό σε σύγκριση με τα πράγματα στη γη κι ο Ραφαήλ τού απαντά:

«Ω, Αδάμ, είν’ ένας Παντοδύναμος, από τον Οποίον
Όλα τα πράγματα αρχινούν, πίσω σ’ Αυτόν γυρίζουν,
Αν δεν χαλάσουν και τ’ αγαθό κρατήσουν,
τα πάντα δημιούργησε τέτοια και στην εντέλεια…
Ίσως τα σώματά σας μετατραπούν σε Πνεύμα, στην πάροδο του χρόνου, και βελτιωμένα, φτερωτά, ν’ ανέβουν,
αιθέρια, όπως εμείς ή αλλοιώς μπορεί να επιλέξετε
εδώ ή σε ουράνιους παραδείσους να κατοικήσετε,
Υπάκουοι αν φανείτε και διατηρήσετε
ακέρια και ακλόνητη Εκείνου την αγάπη
απ’ τον Οποίον προήλθατε.»

(Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Πέμπτο)

Ο Ραφαήλ λέει στον Αδάμ ότι ο Θεός δημιούργησε όλα τα πράγματα τέλεια. Πρέπει μόνο να διατηρήσουν την τελειότητά τους, παραμένοντας υπάκουοι στον Θεό και απόλυτα αφοσιωμένοι στην αγάπη Του. Με τον τρόπο αυτό, μπορούν να έρθουν κοντά στον Θεό όπως οι αρχάγγελοι και να μετακινούνται μεταξύ των Ουράνιων Παραδείσων και της γης όπως επιθυμούν.

Στην προηγούμενη εικόνα, ο Αδάμ δείχνει τον Ραφαήλ. Ο Μίλτον βάζει τον Αδάμ να στραφεί προς την Εύα και να τη ρωτήσει τι βλέπει να έρχεται προς το μέρος τους. Ωστόσο, ας φανταστούμε ότι ο Αδάμ δεν ρώτησε, αλλά υπέθεσε ότι η Εύα γνωρίζει και ότι η κίνησή του ήταν ενδεικτική μιας οριοθετημένης διδασκαλίας αντί μιας απεριόριστης μάθησης: Πόσο διαφορετικό θα ήταν το υπόλοιπο αυτού του κεφαλαίου;

Στην εικονογράφηση του Ντορέ «Κι ο πτερωτός πρωθιερεύς/τού απαντά και λέει: Αδάμ, εις Παντοδύναμος/έστι κι όλα τα όντα αρχή λαμβάνουν απ’ Αυτόν», ο Ραφαήλ παρουσιάζεται να δείχνει προς τα πάνω απαντώντας στην ερώτηση του Αδάμ. Εφόσον ο Αδάμ αναγνωρίζει την άγνοιά του και κάνει ειλικρινείς ερωτήσεις, ο Ραφαήλ βοηθά στην εμβάθυνση της κατανόησής του για τον Θεό, για τον οποίο όλες οι γνώσεις μας είναι περιορισμένες. Εδώ, η επικοινωνία μεταξύ ουράνιων όντων και γήινων αρχίζει με μια ειλικρινή ερώτηση.

Με αυτό το δεδομένο, αυτό το κεφάλαιο μου ενέπνευσε αυτές τις ερωτήσεις: Πρέπει να αμφισβητούμε όχι για να επιτεθούμε, αλλά για να εμβαθύνουμε στην κατανόηση του Θεού και της δημιουργίας του Θεού; Πρέπει να προετοιμάσουμε το πνεύμα μας για να δεχτούμε τα θεία μηνύματα; Πρέπει να κάνουμε τις καρδιές και το μυαλό μας φιλόξενα στον Θεό και σε όλη τη δημιουργία;

Ο Γκυστάβ Ντορέ [Gustav Doré, 1832-1883] ήταν ένας ιδιαίτερα παραγωγικός καλλιτέχνης του 19ου αιώνα. Εικονογράφησε με τα χαρακτικά του μερικά από τα σπουδαιότερα έργα της κλασικής Δυτικής λογοτεχνίας, περιλαμβανομένων της Βίβλου, του «Απολεσθέντα Παραδείσου» και της «Θείας Κωμωδίας». H σειρά «Ο ‘Απολεσθείς Παράδεισος’ μέσα από τα μάτια και τις εικόνες του Γκυστάβ Ντορέ» του Έρικ Μπες εμβαθύνει στις ιδέες του ποιήματος του Τζον  Μίλτον που ενέπνευσαν τον Ντορέ και στις εικόνες που φιλοτέχνησε.

Μέχρι τώρα στην Epoch Times έχουν δημοσιευθεί τα πρώτα 9 άρθρα του Έρικ Μπες για την εικονογράφηση του Γκυστάβ Ντορέ στο έργο του Τζον Μίλτον «Ο απολεσθείς Παράδεισος»:

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

* Η απόδοση των στίχων του Μίλτον στις λεζάντες των εικόνων είναι από τη μετάφραση του Αθανασίου Δ. Οικονόμου, εκδ. Οδός Πανός, τρίτη έκδοση, Αθήνα 2015.

 

Επιμέλεια: Αλία Ζάε

Ψηφιακή Φωτογραφία: Οι καλύτερες λήψεις του Γαλαξία μας για το 2023

Αστέρια, αστέρια και ακόμα περισσότερα αστέρια!

Η ψηφιακή τεχνολογία έχει αλλάξει τα δεδομένα για τους επίδοξους αστροφωτογράφους ανά τον κόσμο, που στρέφουν τους φακούς τους προς τον ουρανό τη νύχτα για να απαθανατίσουν το μεγαλείο του γαλαξία μας.

Στην πρότερη περίοδο της φωτογραφίας, η έλλειψη ευαισθησίας του φιλμ στο σκοτάδι περιόριζε τους φωτογράφους που ήθελαν να απαθανατίσουν αυτό το αμυδρά φωτισμένο θέαμα. Η ψηφιακή τεχνολογία που αναπτύχθηκε κατόπιν ξεπέρασε αυτό το εμπόδιο, αναδεικνύοντας τον Γαλαξία μας με μια ευαισθησία στο χρώμα που κάποτε διέθεταν μόνο τα τηλεσκόπια υψηλών προδιαγραφών και οι παραγωγές της NASA.

«Το τοπίο που ήθελα να δω» του Μιτσουχίρο Οκάμπε. (ευγενική παραχώρηση του Mitsuhiro Okabe)

 

Νέες τεχνικές και καινοτομίες στο λογισμικό επέτρεψαν επίσης στους φωτογράφους να συνδυάζουν ξεχωριστά φόντα και στοιχεία πρώτου πλάνου για να δημιουργήσουν καλλιτεχνικές συνθέσεις, άγνωστα μέχρι σήμερα έξω από τα σύνορα των στούντιο ειδικών εφέ του Χόλιγουντ. Η μαγεία μπήκε και στους οικιακούς υπολογιστές.

Καθώς οι επαγγελματικές φωτογραφικές μηχανές πολλαπλασιάζονταν όλο και περισσότερο και δινόταν η ευκαιρία σε περισσότερους ανθρώπους να τις αποκτήσουν, οι αστροφωτογράφοι αυξήθηκαν εκθετικά σε όλο τον κόσμο. Το μεγαλείο του Γαλαξία μας δεν ήταν ποτέ άλλοτε τόσο εύκολα διαθέσιμο. Κυριολεκτικά, αρκεί το κλικ ενός ποντικιού.

«Η πύλη των μπουκαλόδεντρων» του Μπέντζαμιν Μπαρακάτ. (ευγενική παραχώρηση του Benjamin Barakat)

 

Χάρη στο διαδίκτυο και τους διαγωνισμούς φωτογραφίας που διοργανώνονταν με θέμα την αποκάλυψη της ομορφιάς του γαλαξία μας, οι καλλιτέχνες που ειδικεύονταν στη φωτογράφιση των αστεριών προβλήθηκαν σε δημόσιους κόμβους και παρουσίασαν στο ευρύ κοινό την αφρόκρεμα της δουλειάς τους.

Ο διαγωνισμός «Capture the Atlas» (Συλλαμβάνοντας τον Άτλαντα) είναι ένας διαδικτυακός ετήσιος διαγωνισμός αστροφωτογραφίας. Φέτος, είχε περισσότερες από 3.000 συμμετοχές, από τις οποίες μόλις 25 από 16 διαφορετικές χώρες επιλέχθηκαν ως νικητές. Οι φωτογράφοι προέρχονταν από πολύ διαφορετικά μέρη: από τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Αυστραλία, τη Νέα Ζηλανδία, τη Μαδαγασκάρη, τη Χιλή, την Αργεντινή, τη Ναμίμπια, την Ελβετία, τη Βουλγαρία, την Ισπανία, τη Σλοβενία, την Ιαπωνία, το Ιράν, το Περού, την Υεμένη και την Ινδονησία.

Τα λόγια υπολείπονται των εικόνων – πρέπει να τις δείτε με τα ίδια σας τα μάτια. Οι μεγαλειώδεις αστρικές αψίδες που αποτύπωσαν, μας δίνουν την ευκαιρία να αναλογιστούμε τη δική μας μικροσκοπική ύπαρξη μέσα σε αυτό το απέραντο σύμπαν.

«Νότια της πατρίδας» του Λορέντζο Ρανιέρι Τέντι. (ευγενική παραχώρηση του Lorenzo Ranieri Tenti)

 

«Ουράνια ασπίδα» του Ιβάν Φερέρο. (ευγενική παραχώρηση του Iván Ferrero)

 

«Τα μάτια του σύμπαντος» του Μιχαήλ Μίνκοφ. (ευγενική παραχώρηση του Mihail Minkov)

 

Η ουράνια αψίδα που στέκεται πάνω από το Καστίγιο δε Αουνκεοσπέσε στην Ισπανία κάνει το κάστρο του 12ου αιώνα να φαίνεται σχεδόν καινούριο συγκριτικά.

Ο νυχτερινός ουρανός με τα διαμάντια πάνω από το μυστηριακό νησί Σόκοτρα στην Υεμένη θυμίζει ένα εξωγήινο τοπίο με τα παράξενα δέντρα με το αίμα του δράκου που φτάνουν προς τον ουρανό σαν κεραίες κάποιας παράξενης μορφής ζωής.

Το ίδιο μπορεί να ειπωθεί και για τα αστέρια που τρεμοπαίζουν πάνω από τους κοκκινωπούς βραχώδεις σχηματισμούς του Καφαγιάτε Σάλτα στη βορειοδυτική Αργεντινή, οι σουρεαλιστικοί πύργοι και οι πύλες του οποίου ονομάστηκαν εύστοχα «εργοστάσιο αστεριών» από τον φωτογράφο.

Αυτά είναι μερικά μόνο από τα τοπία που θα δείτε στον φετινό διαγωνισμό. Υπάρχουν πολύ περισσότερα. Ας αφήσουμε όμως τα μάτια μας να απολαύσουν τη μεγαλοπρέπεια των έναστρων τοπίων.

Συγκεντρώνοντας τόσα καλλιτεχνικά ταλέντα και έργα μαζί, το «Συλλαμβάνοντας τον Άτλαντα» επιτυγχάνει τον στόχο του: να προσφέρει αφενός στους νέους αστροφωτογράφους μια στέρεη βάση από την οποία μπορούν να ξεκινήσουν το δικό τους φωτογραφικό ταξίδι και παράλληλα να φέρει «τον γαλαξία μας πιο κοντά, ώστε να μπορέσουμε όλοι να τον δούμε και να τον γνωρίσουμε καλύτερα».

«Ο γαλαξίας ανατέλλει πάνω από τον Πετροπόταμο και το όρος Ταρανάκι» του Μπρένταν Λάρσεν. (ευγενική παραχώρηση του Brendan Larsen)

 

«Εξωγήινο δάσος» του Μαρσίν Ζάζατς. (ευγενική παραχώρηση του Marcin Zając)

 

«Φυσικοί σχηματισμοί» του Ούρος Φινκ. (ευγενική παραχώρηση του Uroš Fink)

 

«Νύχτες του ποταμού του ανέμου» του Μπραντ Ράιντερ. (ευγενική παραχώρηση του Brandt Ryder)

 

«Χειμερινή λάμψη» του Λάριν Ρέι. (ευγενική παραχώρηση του Larryn Rae)

 

«Νύχτα κάτω από τα μπαομπάμπ» της Στέφι Λίμπερμαν. (ευγενική παραχώρηση της Steffi Lieberman)

 

«Η αστροεμπειρία της La Palma» του Γιάκομπ Ζάχνερ. (ευγενική παραχώρηση του Jakob Sahner)

 

«Τα φώτα του Καθεδρικού» της Ροξολιάνα Χίλεβιτς. (ευγενική παραχώρηση της Roksolyana Hilevych)

 

«Η Τζίτζι Χίου λάμπει στο σκοτάδι» του Γκάρι Μπαζτάρα. (ευγενική παραχώρηση του Gary Bhaztara)

 

«Το νυχτερινό τρένο» του Αλεξάντερ Φορστ. (ευγενική παραχώρηση του Alexander Forst)

 

«Διαστρικός» του Χοσέ Λουίς Κανταμπράνα Γκαρθία. (ευγενική παραχώρηση του Jose Luis Cantabrana Garcia)

 

«Η κοιλάδα των κάκτων» του Πάμπλο Ρουίθ Γκαρθία. (ευγενική παραχώρηση του Pablo Ruiz García)

 

«O γαλαξίας πάνω από τα βράχια της Κουένκα» του Λουίς Καχέτε. (ευγενική παραχώρηση του Luis Cajete)

 

«Το εργοστάσιο αστεριών του Καφαγιάτε» του Γκονζάλο Σαντίλε. (ευγενική παραχώρηση του Gonzalo Santile)

 

«Η λάμψη της ερήμου Λουτ» της Ιζαμπέλα Ταμπάκι. (ευγενική παραχώρηση της Isabella Tabacchi)

 

Με τη συμβολή της ομάδας Epoch Inspired

Επιμέλεια: Αλία Ζάε

Τζιαν Λορέντζο Μπερνίνι: Ο μπαρόκ διάδοχος του Μιχαήλ Άγγελου

Αν καλλιτέχνες τόσο λαμπροί όσο ο Μιχαήλ Άγγελος και έργα τέχνης τόσο καθοριστικά όσο ο «Δαυίδ» του σπανίζουν, τη χρονιά που συμπληρώθηκαν 120 χρόνια από τα αποκαλυπτήρια αυτού του γλυπτού συνέβη ένα γεγονός σχεδόν ανεπανάληπτο στην ιστορία της τέχνης. Για πρώτη και ίσως τελευταία φορά, υπήρξε ένας καλλιτέχνης που μπορούσε να ανταγωνιστεί τον Μιχαήλ Άγγελο τόσο ως γλύπτης όσο και ως δεξιοτέχνης πολλαπλών μέσων τέχνης. Και το 1624, αυτός ο καλλιτέχνης – ο Τζιαν Λορέντζο Μπερνίνι – αποκάλυψε έναν δικό του «Δαυίδ».

Γεννημένος το 1598, ο Μπερνίνι επωφελήθηκε από έναν συνδυασμό ιδιοφυΐας και εξαιρετικής καλλιτεχνικής βάσης. Ο πατέρας του Πιέτρο ήταν από τους καλύτερους γλύπτες της γενιάς του. Όπως και ο Μιχαήλ Άγγελος, ο Πιέτρο καταγόταν από τη Φλωρεντία και έμαθε το επάγγελμά του στην πόλη αυτή. Το 1606 μετέβη στη Ρώμη για να εκπληρώσει μια παπική παραγγελία και παρέμεινε εκεί για το υπόλοιπο της ζωής του.

Τα θεμέλια της Ρώμης

«Αυτοπροσωπογραφία σε νεαρή ηλικία”, του Τζιαν Λορέντζο Μπερνίνι, 1623. Λάδι σε καμβά, 38 x 30 εκ. Πινακοθήκη Μποργκέζε, Ρώμη. (Public Domain )

 

Τον 17ο αιώνα, η Ρώμη ήταν το ιδανικό μέρος για να εκπαιδευτεί ο νεαρός Μπερνίνι στην τέχνη. Έναν αιώνα νωρίτερα, οι δάσκαλοι της Αναγέννησης εξακολουθούσαν να τελειοποιούν τις τεχνικές τους, να μαθαίνουν από πρόσφατα ανακαλυφθέντα αρχαία κειμήλια και να δημιουργούν έργα που θα χρησίμευαν ως πρότυπα για την επόμενη γενιά δασκάλων. Στην εποχή του Μπερνίνι, τα έργα αυτά βρίσκονταν στην κορυφή του καλλιτεχνικού κανόνα.

Ωστόσο, όλο και περισσότερο, οι καλλιτέχνες έχτιζαν πάνω σε αυτά τα θεμέλια με δημιουργικούς και πρωτότυπους τρόπους, αντί να μιμούνται απλώς τα προγενέστερα έργα. Οι πίνακες του Καραβάτζιο και του Ρούμπενς πραγματοποίησαν ακόμη και το σχεδόν ακατόρθωτο κατόρθωμα να συγκριθούν με εκείνους των δασκάλων της Αναγέννησης. Στη γλυπτική, ο Μιχαήλ Άγγελος συνέχιζε να δεσπόζει, μέχρι που εμφανίστηκε στη σκηνή ο Μπερνίνι.

Οι καλλιτέχνες και οι προστάτες δεν άργησαν να θεωρήσουν τον Μπερνίνι, σύμφωνα με τα λόγια του Πάπα Παύλου Ε’, ως «τον Μιχαήλ Άγγελο της εποχής του». Κάποια στιγμή ο καρδινάλιος Μαφέο Μπαρμπερίνι, ο μετέπειτα Πάπας Ουρβανός Η’, σκέφτηκε ακόμη και να προσλάβει το 19χρονο παιδί-θαύμα για να ολοκληρώσει ένα γλυπτό που είχε αφήσει ημιτελές ο ίδιος ο Μιχαήλ Άγγελος – το οποίο κανείς δεν είχε τολμήσει προηγουμένως να αγγίξει. Δυστυχώς, δεν έχουμε καμία καταγραφή για το ποιο ήταν το γλυπτό ή αν ο Μπερνίνι το ολοκλήρωσε ποτέ.

Αν ο Μπερνίνι ολοκλήρωσε πράγματι εκείνο το γλυπτό, θα είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον, όχι μόνο ως κοινό έργο δύο μεγάλων καλλιτεχνών αλλά και λόγω των διαφορών μεταξύ τους. Και οι δύο καλλιτέχνες διέθεταν παρόμοια αισθητική ιδιοφυΐα και αμφότεροι είχαν την ικανότητα να ζωντανεύουν την πέτρα με την ικανότητα να εκφράζουν την απαλότητα και την ελαστικότητα της σάρκας και του υφάσματος. Με σημείο αναφοράς τα πολλά γλυπτά του Μιχαήλ Άγγελου στη Ρώμη, συμπεριλαμβανομένης της «Πιετά», ο Μπερνίνι πήρε ως στυλιστικό παράδειγμα τους πρώιμους ζωγράφους του μπαρόκ, ιδίως τον Καραβάτζιο.

Οι δύο Δαυίδ

«Δαυίδ», του Τζιαν Λορέντζο Μπερνίνι, 1623-1624. Μάρμαρο, 170 εκ. Πινακοθήκη Μποργκέζε, Ρώμη. (wjarek/Shutterstock)

 

Η κλασική αναγεννησιακή τέχνη, όπως εκφράζεται από τον Μιχαήλ Άγγελο και τον Ραφαήλ, κλίνει προς τη διάνοια και τα συγκρατημένα συναισθήματα, ενώ η τέχνη του Μπαρόκ του Καραβάτζιο και του Μπερνίνι κλίνει περισσότερο προς τη συναισθηματική ένταση. Στα αφηγηματικά έργα, οι κλασικοί απεικόνιζαν φιγούρες σε στάση, πριν ή μετά την εκδήλωση μιας δράσης. Οι καλλιτέχνες του μπαρόκ προτιμούσαν γενικά να παρουσιάζουν τις μορφές εν ώρα έντονης δράσης.

Ακόμη πιο έντονες διαφορές χαρακτηρίζουν τις προσεγγίσεις των σχολών σε θρησκευτικές και ιστορικές μορφές παλαιότερων εποχών. Οι κλασικιστές χρησιμοποιούσαν τις μορφές για να αναφερθούν μέσω της σωματικής τελειότητας στις ηθικές ιδιότητες, χρησιμοποιώντας μεταφορικά τα θέματά τους ως αρχέτυπα των αρετών. Οι καλλιτέχνες του μπαρόκ, αντιθέτως, αντιμετώπιζαν τις κεντρικές φιγούρες τους ως άτομα, προσπαθώντας να αποτυπώσουν με ακρίβεια τα συναισθήματά τους.

(Alberto Pizzoli/Getty Images)

 

Εξίσου όμορφες και αριστοτεχνικά δουλεμένες, οι δύο εκδοχές του «Δαυίδ» που έδωσαν πρώτα ο Μιχαήλ Άγγελος και κατόπιν ο Μπερνίνι, εκφράζουν χαρακτηριστικά αυτές τις αντιθέσεις. Ο «Δαυίδ» του Μιχαήλ Άγγελου είναι στατικός, με μυώδες σώμα που ανταποκρίνεται στις ελληνικές και ρωμαϊκές αντιλήψεις περί τελειότητας, συμβολίζοντας τον ηρωισμό του. Ο Μπερνίνι απεικονίζει έναν κάπως μικροκαμωμένο Δαυίδ σε κίνηση, που τρέχει να πετάξει μια πέτρα με τη σφεντόνα του, με τα σηκωμένα μαλλιά του να υποδηλώνουν ότι χρησιμοποιεί τον άνεμο στην πλάτη του για να βοηθήσει την προώθηση της πέτρας και με το πρόσωπό του να δείχνει συγκέντρωση, αποφασιστικότητα και, ίσως, ελεγχόμενη ανησυχία.

Μπερνίνι και Καραβάτζιο

«Ο Δαυίδ με το κεφάλι του Γολιάθ», του Καραβάτζιο, 1600-1601. Λάδι σε ξύλο λεύκας, 91 x 116 εκ. Μουσείο Ιστορίας της Τέχνης, Βιέννη. (Public Domain)

 

Οι ομοιότητες μεταξύ του αγάλματος του Μπερνίνι και του πίνακα του Καραβάτζιο «Ο Δαυίδ με το κεφάλι του Γολιάθ» είναι τόσο αξιοσημείωτες όσο είναι και οι διαφορές μεταξύ των δύο γλυπτών Δαυίδ. Ο πίνακας του Καραβάτζιο απεικονίζει τη στιγμή αμέσως μετά το θάνατο του Γολιάθ και το πρόσωπο του Δαυίδ υποδηλώνει ανακούφιση και ψυχική ανάκαμψη. Μπορεί ακόμη και να φαίνεται σαν ο Δαυίδ να σηκώνει το κεφάλι του Γολιάθ αντί να το κρατά ακίνητο – εντύπωση που θα συμφωνούσε με τα περισσότερα έργα του Καραβάτζιο. Και αν αυτές οι ομοιότητες παραμένουν εντός του γενικού πλαισίου της μπαρόκ τέχνης, η σχέση μεταξύ των τεχνοτροπιών των δύο καλλιτεχνών γίνεται σαφέστερη όταν συγκρίνουμε περισσότερα έργα τους.

Λεπτομέρεια από την «Έκσταση της Αγίας Τερέζας» του Τζιαν Λορέντζο Μπερνίνι, 1647-1652. Παρεκκλήσι Κορνάρο, Σάντα Μαρία ντέλα Βιτόρια, Ρώμη. (Public Domain)

 

Ο πίνακας του Καραβάτζιο «Ο Άγιος Φραγκίσκος της Ασίζης σε έκσταση» και το γλυπτό του Μπερνίνι «Η έκσταση της Αγίας Τερέζας» έχουν στενή θεματική σχέση. Και τα δύο έργα τέχνης απεικονίζουν αγίους να καταρρέουν μέσα σε έκσταση παρουσία ενός αγγέλου, και διαθέτουν αμφότερα έντονες συναισθηματικές ποιότητες: στο έργο του Καραβάτζιο επικρατεί η τρυφερότητα, ενώ στον Μπερνίνι η δραματική ένταση. Ο Άγιος Φραγκίσκος είδε σε όραμα έναν άγγελο τη στιγμή που έλαβε τα στίγματα: πέντε πληγές στα χέρια, τα πόδια και στο πλάι κοντά στην καρδιά του, τα μέρη του σώματος όπου ο Χριστός καρφώθηκε στο σταυρό και τρυπήθηκε με μια λόγχη. Κατά τη διάρκεια του οράματος της Αγίας Τερέζας, ένας άγγελος χρησιμοποίησε μια λόγχη για να τρυπήσει την καρδιά της αρκετές φορές.

«Ο Άγιος Φραγκίσκος της Ασίζης σε έκσταση» του Καραβάτζιο, περ. 1594. Λάδι σε καμβά, 92 x 127 εκ. Wadsworth Atheneum, Χάρφορντ, Κονέκτικατ. (Public Domain)

 

Ακόμα μεγαλύτερες ομοιότητες υπάρχουν μεταξύ της τέχνης του Καραβάτζιο και του συχνά ξεχασμένου έργου του Μπερνίνι ως ζωγράφου. Το έργο του Καραβάτζιο «Η κλήση των Αγίων Πέτρου και Ανδρέα» και το έργο του Μπερνίνι «Ο Άγιος Ανδρέας και ο Άγιος Θωμάς» θα μπορούσαν να θεωρηθούν κατά λάθος ως πίνακες του ίδιου καλλιτέχνη. Έχουν την ίδια ρεαλιστική απεικόνιση των χαρακτηριστικών των μορφών τους, μαλλιά δοσμένα με λεπτομέρειες και τενεβρισμό (έντονη αντίθεση μεταξύ φωτός και σκιάς).

(α) «Η κλήση των Αγίων Πέτρου και Ανδρέα», του Καραβάτζιο, περ. 1602-1604. Λάδι σε καμβά, 140 x 175 εκ. Βασιλική Συλλογή, Ηνωμένο Βασίλειο. (δ) «Ο Άγιος Ανδρέας και ο Άγιος Θωμάς», του Τζιαν Λορέντζο Μπερνίνι, περ. 1627. Λάδι σε καμβά, 61,5 x 78 εκ. Εθνική Πινακοθήκη, Λονδίνο. (Public Domain)

 

Αν και ο Μπερνίνι ακολούθησε το στυλιστικό πρότυπο του Καραβάτζιο, θα συγκρίνεται πάντα με τον Μιχαήλ Άγγελο. Ο Μιχαήλ Άγγελος και ο Μπερνίνι ήταν και οι δύο οι μεγαλύτεροι γλύπτες της ιστορίας και οι μόνοι γνωστοί καλλιτέχνες που έχουν επιτύχει την ύψιστη τελειότητα και στους τρεις τομείς της τέχνης: αρχιτεκτονική, ζωγραφική και γλυπτική. Σε αυτόν τον συνδυασμό ύψους, εύρους επιτευγμάτων και λαμπρότητας, ο Μπερνίνι είναι ο μοναδικός διάδοχος του Μιχαήλ Άγγελου.

 

Του  James Baresel

Επιμέλεια: Αλία Ζάε