Μια ομάδα Ιαπώνων επιστημόνων ανακοίνωσε την ανάπτυξη ενός νέου τύπου πλαστικού που διαλύεται σε θαλασσινό νερό μέσα σε λίγες ώρες, μετατρέπεται σε θρεπτικά συστατικά και μπορεί να συμβάλει στην αποκατάσταση των θαλάσσιων οικοσυστημάτων. Η ανακάλυψη έγινε από ερευνητές του RIKEN Centre for Emergent Matter Science (Ινστιτούτου RIKEN για τις Αναδυόμενες Επιστήμες της Ύλης), σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο του Τόκιο.
Το υλικό χαρακτηρίζεται ως «υπερμοριακό πολυμερές» και, σύμφωνα με τους επιστήμονες, δεν αφήνει πίσω του μικροπλαστικά, ενώ διασπάται σε φωσφόρο και άζωτο – δύο στοιχεία που θεωρούνται ευεργετικά για τον θαλάσσιο φυτοπλαγκτόν. Όπως ανέφεραν οι δημιουργοί του, η πλήρης αποδόμηση της ύλης ολοκληρώνεται μέσα σε δύο έως τρεις ώρες.
Οι ερευνητές εξήγησαν ότι η συγκεκριμένη πλαστική ένωση περιλαμβάνει συστατικά που απαντώνται ακόμη και σε επεξεργασμένο τυρί, γεγονός που της προσδίδει, πέρα από τη βιοδιασπασιμότητα, και τη δυνατότητα να λειτουργεί ως λίπασμα για τον ωκεανό.
Ωστόσο, οι επιστήμονες αναγνωρίζουν και τους πιθανούς κινδύνους. Η υπερβολική χρήση του υλικού θα μπορούσε, όπως προειδοποίησαν, να οδηγήσει σε ανεξέλεγκτες ανθοφορίες φυκών, φαινόμενα που στερούν το οξυγόνο από το νερό και προκαλούν θανάτους ψαριών και άλλων θαλάσσιων οργανισμών. Παρόλα αυτά, υποστηρίζουν ότι, υπό ορθή διαχείριση, ο κίνδυνος παραμένει χαμηλός, καθώς οι ποσότητες που απελευθερώνονται στο περιβάλλον είναι μικρές.
Η νέα αυτή μορφή πλαστικού δεν περιορίζεται στη θαλάσσια χρήση. Οι δημιουργοί του επισημαίνουν ότι αποσυντίθεται επίσης σε αλμυρά εδάφη μέσα σε περίπου δέκα ημέρες, απελευθερώνοντας τα ίδια θρεπτικά συστατικά στο έδαφος. Ένα κομμάτι πέντε εκατοστών, σύμφωνα με τους ερευνητές, μπορεί να λιπάνει έναν λαχανόκηπο.
Το πλαστικό είναι επίσης ανακυκλώσιμο σε μεγάλο βαθμό – ποσοστά ανάκτησης φτάνουν το 91% για το ένα συστατικό και το 82% για το άλλο. Επιπλέον, είναι μη εύφλεκτο, δεν εκπέμπει διοξείδιο του άνθρακα κατά την αποδόμησή του και είναι αρκετά ανθεκτικό ώστε να χρησιμοποιείται σε συσκευασίες, δίχτυα αλιείας ή ακόμη και ιατρικά εμφυτεύματα. Ωστόσο, οι δημιουργοί του συνιστούν να μην έρχεται σε απευθείας επαφή με αλμυρές τροφές χωρίς ειδική προστασία, καθώς σε τέτοιο περιβάλλον διαλύεται γρήγορα.
Η ανακοίνωση έρχεται σε μια περίοδο κατά την οποία οι επιστήμονες προειδοποιούν ότι η πλαστική ρύπανση στους ωκεανούς αναμένεται να τριπλασιαστεί έως το 2040, φτάνοντας τους 23 έως 37 εκατομμύρια μετρικούς τόνους ετησίως.
Ο επικεφαλής ερευνητής Τακούζο Άιντα δήλωσε ότι τα παιδιά δεν μπορούν να επιλέξουν σε ποιον πλανήτη θα ζήσουν, προσθέτοντας πως είναι καθήκον των επιστημόνων να τους παραδώσουν ένα όσο το δυνατόν καλύτερο περιβάλλον.
Το κατά πόσο αυτό το νέο υλικό θα συμβάλει στη δημιουργία «υποβρύχιων κήπων» ή θα οδηγήσει σε υπερτροφικά οικοσυστήματα χωρίς ζωή, θα εξαρτηθεί από τις επιλογές και τη διαχείριση της ανθρωπότητας, σχολιάζουν οι ερευνητές.
Πριν από μια δεκαετία, ένα μικρό και ταπεινό δείγμα εγκεφάλου έφτασε στο εργαστήριο του Δρος Τζεφ Λίχτμαν στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ. Με διαστάσεις μικρότερες από έναν κόκκο ρυζιού, το ένα κυβικό χιλιοστό ιστού περιείχε 57.000 κύτταρα και 150 εκατομμύρια συνάψεις, καθεμία από τις οποίες αποτελούσε ζωτικό μέρος του περίπλοκου δικτύου επικοινωνίας του εγκεφάλου.
Τώρα, μετά από μια δεκαετία συνεργασίας με επιστήμονες της Google, ένα μνημειώδες σύνολο δεδομένων (1.400 terabyte) έχει μετατραπεί στον πιο λεπτομερή χάρτη του ανθρώπινου εγκεφάλου που έχει δημιουργηθεί μέχρι σήμερα.
«Ένα terabyte είναι, για τους περισσότερους ανθρώπους, γιγαντιαίο, όμως ένα κομμάτι του ανθρώπινου εγκεφάλου – ένα μικροσκοπικό, απειροελάχιστο κομμάτι του ανθρώπινου εγκεφάλου – είναι χιλιάδες terabyte», δήλωσε ο Λίχτμαν σε μια έκθεση των Εθνικών Ινστιτούτων Υγείας .
Η λεπτομερής τρισδιάστατη ανακατασκευή αποκαλύπτει όμορφες δομές στον εγκέφαλο. Νευρώνες που σχηματίζουν δεκάδες συνδέσεις, νευρωνικά ζεύγη με κατοπτρικά είδωλα και δίκτυα πολύ πιο πολύπλοκα από το αναμενόμενο, είναι μερικές μόνο από τις πρωτοποριακές ανακαλύψεις.
«Θυμάμαι αυτή τη στιγμή, να μπαίνω στο χάρτη και να κοιτάζω μια μεμονωμένη σύναψη από τον εγκέφαλο αυτής της γυναίκας και στη συνέχεια να κάνω ζουμ σε αυτά τα εκατομμύρια pixel», δήλωσε ο Βάιρεν Τζάιν, ανώτερος επιστήμονας της Google στο περιοδικό Nature. «Ήταν ένα είδος πνευματικής εμπειρίας.»
Ο χάρτης, που αποτελεί πλέον μέρος ενός συνόλου δεδομένων ανοικτής πρόσβασης στο διαδίκτυο, ανοίγει την πόρτα σε νέες αντιλήψεις για την ανθρώπινη νόηση, τις ψυχιατρικές διαταραχές και την αρχιτεκτονική του ανθρώπινου νοός.
«Υπάρχει η ρήση ότι ‘ένας χάρτης των συναπτικών συνδέσεων είναι απαραίτητος αλλά ανεπαρκής για την κατανόηση του εγκεφάλου’. Στην τρέχουσα μορφή του λείπουν ακόμη πολλές σημαντικές πληροφορίες, αλλά είναι ένα βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση», δήλωσε στην εφημερίδα The Epoch Times ο Ντάνιελ Μπέργκερ, επιστήμονας στο εργαστήριο του Λίχτμαν.
Όλες οι εικόνες που ακολουθούν προέρχονται από την Google Research και το εργαστήριο Λίχτμαν (Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ). Οι φωτογραφίες είναι του Ντ. Μπέργκερ (Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ).
Διεγερτικοί νευρώνες, χρωματικά κωδικοποιημένοι ανάλογα με το μέγεθος, με το κόκκινο να είναι ο μεγαλύτερος και το μπλε ο μικρότερος. Οι πυρήνες των κυττάρων κυμαίνονται από 15 έως 30 μικρόμετρα.
Ένας μοναδικός λευκός νευρώνας λαμβάνει σήματα από περισσότερους από 5.000 μπλε άξονες, με τις πράσινες συνάψεις να σηματοδοτούν τα σημεία όπου μεταφέρονται τα σήματα.
Νευρώνες με μακριούς δενδρίτες και σπονδυλική στήλη δενδριτών. Σε πολύ σπάνιες περιπτώσεις, ένας μεμονωμένος άξονας (μπλε) πραγματοποιεί επαναλαμβανόμενες συναπτικές συνδέσεις (κίτρινο) με έναν νευρώνα-στόχο (πράσινο).
Μια απροσδόκητη ανακάλυψη ήταν η παρουσία «σπειρών αξόνων» – μπλεγμένων βρόχων μπλε αξόνων – οι οποίοι συνήθως μεταδίδουν σήματα από τα νευρικά κύτταρα. Αυτές οι δομές ήταν σπάνιες στο δείγμα και μερικές φορές φαινόταν να στηρίζονται σε κίτρινα κύτταρα. Ο σκοπός τους παραμένει ασαφής.
Μια δέσμη νευρώνων σε σχέση με το μέγεθος μιας ανθρώπινης τρίχας.
Ένας μεμονωμένος νευρώνας (λευκό) λαμβάνει σήμα από τους άξονες. Οι πράσινοι άξονες μεταδίδουν σήματα που τον ενεργοποιούν, ενώ οι μπλε στέλνουν σήματα που αναστέλλουν την ενεργοποίηση.
Ο μέσος άνθρωπος αφιερώνει περίπου το ένα τρίτο της ζωής του στον ύπνο. Κατά τη διάρκεια αυτού του χρόνου, το μυαλό μας δημιουργεί ολόκληρους κόσμους – μερικοί λαμπροί και αξέχαστοι, άλλοι φευγαλέοι, που ξεγλιστρούν από το μυαλό μας αμέσως μόλις ξυπνάμε.
Το ότι κάποιοι άνθρωποι θυμούνται τα όνειρά τους μέχρι και τις παραμικρές λεπτομέρειες, ενώ άλλοι αδυνατούν να κρατήσουν στη μνήμη τους τίποτα, είναι κάτι που έχει προσελκύσει το ενδιαφέρον των επιστημόνων εδώ και καιρό. Νέες έρευνες σχετικά με το γιατί ονειρευόμαστε, ποιοι θυμούνται τα όνειρα περισσότερο και πώς μπορούμε να τα διατηρήσουμε στη μνήμη μας περισσότερο, απομυθοποιούν σιγά σιγά το ασύλληπτο φαινόμενο.
Τα όνειρα στην ιστορία
Τα όνειρα, η σημασία και η προέλευση τους γοητεύουν την ανθρωπότητα εδώ και χιλιάδες χρόνια. Για παράδειγμα, στον αρχαίο κινεζικό πολιτισμό, τα όνειρα θεωρούνταν μηνύματα από το πνευματικό βασίλειο, τα οποία προσέφεραν πληροφορίες για το μέλλον. Στην αρχαία Αίγυπτο, πάλι, οι ιερείς κρατούσαν βιβλία ονείρων από πάπυρο όπου καταγράφονταν συμβολικές ερμηνείες των ονείρων.
Η παράδοση της ανάλυσης των ονείρων εξελίχθηκε αργότερα σε πιο δομημένη έρευνα. Το 1893, η Μαίρη Κάλκινς, Αμερικανίδα φιλόσοφος και ψυχολόγος, διεξήγαγε ένα πείραμα κατά το οποίο ξυπνούσε ανθρώπους κάθε βράδυ, για έξι έως οκτώ εβδομάδες, για να τους ρωτήσει αν ονειρεύονται.
«Μερικές φορές, η μικρή κίνηση τού να πιάσει κανείς χαρτί και μολύβι ή να ανάψει το κερί του φαίνεται να διαλύει τη μνήμη του ονείρου και μένει με τη βασανιστική συνείδηση ότι έχει ζήσει μια ενδιαφέρουσα ονειρική εμπειρία για την οποία δεν έχει την παραμικρή ανάμνηση», έγραψε στην έκθεσή της.
Μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα, η έρευνα των ονείρων έγινε επίσημος νευροεπιστημονικός κλάδος. Η ανακάλυψη του ύπνου με ταχεία κίνηση των ματιών (REM), το 1953, υπέδειξε ότι η ανάμνηση των ονείρων μας είναι πιο ζωηρή όταν οι άνθρωποι ξυπνούν ενώ βρίσκονται σε ύπνο REM. Αν και αρχικά πιστευόταν ότι τα όνειρα έρχονταν μόνο κατά τη διάρκεια του ύπνου REM, έρευνες έχουν δείξει ότι ονειρευόμαστε σε πολλά στάδια του ύπνου – και ορισμένες ομάδες ανθρώπων περισσότερο.
Γιατί ονειρευόμαστε;
Τα όνειρα είναι απαραίτητα για τη συναισθηματική επεξεργασία, σύμφωνα με την Τζινγκ Ζανγκ, ερευνήτρια της Ιατρικής Σχολής του Χάρβαρντ και του Γενικού Νοσοκομείου της Μασσαχουσέττης. Η πρόσφατη έρευνά της, που δημοσιεύθηκε στο Nature Scientific Reports, δείχνει ότι τα όνειρα είναι κάτι σαν «νυχτερινή θεραπεία».
Στη μελέτη, η Ζανγκ και οι συνάδελφοί της ζήτησαν από τους συμμετέχοντες να δουν συναισθηματικά ενοχλητικές εικόνες – όπως σκηνές βίας ή καταστροφής – παράλληλα με ουδέτερες εικόνες, όπως καθημερινά αντικείμενα. Την επόμενη ημέρα, όσοι θυμήθηκαν τα όνειρά τους παρουσίασαν το εξής μοτίβο: Διατήρησαν μεν ισχυρότερες αναμνήσεις από τις συναισθηματικά ενοχλητικές εικόνες, αλλά έδειξαν λιγότερη συναισθηματική δυσφορία όταν τις είδαν ξανά. Εν τω μεταξύ, οι αναμνήσεις τους από τις ουδέτερες συναισθηματικά εικόνες είχαν εξασθενίσει.
Αυτή η επιλεκτική διατήρηση υποδηλώνει ότι τα όνειρα βοηθούν τον εγκέφαλο να ιεραρχεί και να επεξεργάζεται συναισθηματικά σημαντικές εμπειρίες. Χωρίς τα όνειρα, προτείνει η Ζανγκ, οι άνθρωποι θα μπορούσαν να «κολλήσουν στα γεγονότα», χωρίς να μπορούν να ξεπεράσουν δύσκολες συναισθηματικά εμπειρίες.
Ωστόσο, δεν πιστεύουν όλοι ότι τα όνειρα παρέχουν έναν μηχανισμό για ψυχολογική θεραπεία. Η Κάτια Βάλλι, διδάκτωρ ψυχολογίας και αναπληρώτρια καθηγήτρια γνωστικής νευροεπιστήμης στο Πανεπιστήμιο του Σκόβντε, στη Σουηδία, έχει αντίθετη άποψη.
Όπως δήλωσε στην Epoch Times, αν και τα όνειρα αντικατοπτρίζουν τη συναισθηματική και ψυχολογική ευεξία των ανθρώπων, το τραύμα μπορεί να διαταράξει αυτή τη διαδικασία, προκαλώντας όνειρα που αναπαράγουν ακατάπαυστα τις τραυματικές εμπειρίες, διατηρώντας τη μνήμη «ενεργή και φρέσκια» αντί να τη θεραπεύει.
Η έρευνα της Βάλλι υποστηρίζει τη «θεωρία προσομοίωσης απειλών» – ότι τα όνειρα λειτουργούν ως εξελικτικός μηχανισμός που μας προετοιμάζει για πιθανούς κινδύνους. Όπως οι πιλότοι εκπαιδεύονται σε προσομοιωτές πτήσης πριν αντιμετωπίσουν πραγματικές καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, έτσι και τα όνειρά μας δημιουργούν ρεαλιστικά σενάρια που μας βοηθούν να προβάρουμε νοητικά τις απειλές. Αυτές οι νυχτερινές ‘ασκήσεις’ μάς προετοιμάζουν, τρόπον τινά, για να αντιμετωπίσουμε ανάλογες προκλήσεις όταν προκύψουν στην πραγματικότητα – ο εγκέφαλός μας ουσιαστικά εκτελεί ασκήσεις πυρόσβεσης ενώ κοιμόμαστε.
Μερικοί θυμούνται
Αν και όλοι οι άνθρωποι ονειρευόμαστε κάθε νύχτα, μόνο ορισμένοι θυμούνται τα όνειρά τους όταν ξυπνούν.
Μελέτη του 2025, από τη Σχολή Προηγμένων Σπουδών IMT της Λούκκα, στην Ιταλία, υποδηλώνει ότι η ανάκληση ονείρων αντανακλά μια αλληλεπίδραση μεταξύ γνωστικών χαρακτηριστικών, προσωπικής στάσης και δυναμικής του ύπνου.
Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι η ικανότητα ανάκλησης των ονείρων καθορίζεται από διάφορα στοιχεία – από περιβαλλοντικούς παράγοντες έως ατομικά χαρακτηριστικά.
Η μελέτη κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι συμμετέχοντες που ήταν επιρρεπείς στην ονειροπόληση και θετικοί απέναντι στα όνειρα είναι πιο πιθανό να θυμούνται τα όνειρά τους.
Η Βάλλι, η οποία δεν συμμετείχε στη μελέτη, σχολίασε: «Άνθρωποι πιο ανοιχτοί στις εμπειρίες, πιο δημιουργικοί και λιγότερο επιφυλακτικοί […] έχουν ισχυρότερη ικανότητα ανάκλησης ονείρων, ενώ οι νευρώσεις σχετίζονται με υψηλότερη συχνότητα ανάκλησης εφιαλτών».
Επιπλέον, οι νεαρότεροι συμμετέχοντες και όσοι κοιμόντουσαν ελαφρά για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα είχαν υψηλότερα ποσοστά ανάκλησης ονείρων. Οι μεγαλύτεροι σε ηλικία συμμετέχοντες ξυπνούσαν συχνά με την αίσθηση ότι είχαν ονειρευτεί, αλλά έχαναν τη μνήμη του ονείρου καθεαυτού – ένα φαινόμενο που ονομάζεται «λευκό όνειρο».
Οι εποχές παίζουν επίσης ρόλο. Οι συμμετέχοντες θυμόντουσαν λιγότερα όνειρα το χειμώνα απ’ ό,τι την άνοιξη και το φθινόπωρο, οδηγώντας τους ερευνητές να εικάσουν ότι αυτό μπορεί να οφείλεται σε διακυμάνσεις στους κύκλους του ύπνου, στην έκθεση στο φως ή στη διάθεση.
Τα όνειρα ως πύλες προς το μέλλον
Ο αρχαίος κινεζικός πολιτισμός δεν ήταν ο μόνος πολιτισμός που πίστευε ότι τα όνειρα προλέγουν το μέλλον.
«Τα προγνωστικά όνειρα είναι μια πολύ συνηθισμένη πτυχή της ανθρώπινης εμπειρίας», δήλωσε στους Epoch Times ο Έρικ Γουάργκο, επιστημονικός συγγραφέας με διδακτορικό στην ανθρωπολογία από το Πανεπιστήμιο Έμορυ. Σημείωσε ότι το ένα τρίτο έως το ήμισυ των ανθρώπων που συμμετείχαν στην έρευνα ανέφεραν ότι βλέπουν προγνωστικά όνειρα και σχεδόν όλοι οι πολιτισμοί πιστεύουν ότι αυτά τα όνειρα περιέχουν αλήθειες.
Για τον Γουάργκο, οι πιο πειστικές αποδείξεις περί αυτού βρίσκονται όχι στα εργαστήρια ψυχολογίας, αλλά στην αναδυόμενη έρευνα της φυσικής που διερευνά την «αναδρομικότητα» – την ιδέα ότι μελλοντικά γεγονότα επηρεάζουν το παρελθόν. Πράγματι, οι πρόσφατες ανακαλύψεις στην κβαντική πληροφορική, την κβαντική βιολογία και την κβαντική φυσική μπορεί να συγκλίνουν σε πιθανούς μηχανισμούς για το πώς η πληροφορία μπορεί να ταξιδέψει προς τα πίσω στον χρόνο.
Οι κβαντικές διεργασίες προσφέρουν πιθανές ερμηνείες τού πώς ο εγκέφαλός μας επεξεργάζεται τις πληροφορίες κατά τη διάρκεια του ύπνου. Όταν ονειρευόμαστε κατά τη διάρκεια του ύπνου REM, οι νευρώνες επανασυνδέονται καθώς σχηματίζονται και εδραιώνονται οι αναμνήσεις. Αυτή η διαδικασία εξαρτάται από μικροσωληνίσκους – μικροσκοπικές σωληνοειδείς δομές μέσα στα εγκεφαλικά κύτταρα που ορισμένοι ερευνητές πιστεύουν ότι μπορεί να λειτουργούν σαν κβαντικοί υπολογιστές.
Αν οι μικροσωληνίσκοι είναι πράγματι μικροσκοπικοί κβαντικοί υπολογιστές, σημειώνει ο Γουάργκο, θα μπορούσαν να στέλνουν πληροφορίες προς τα πίσω στον χρόνο, επιτρέποντας σε μελλοντικές εμπειρίες να μας επηρεάζουν διακριτικά – εκδηλώνοντας όνειρα, δημιουργικότητα ή ασυνείδητα μοτίβα σκέψης.
«Νομίζω ότι η πρόγνωση είναι πιθανώς μια πτυχή της μνήμης – ‘μνήμη για πράγματα [του] μέλλοντος’», δήλωσε ο Γουόργκο. «Τα όνειρα κωδικοποιούν ‘αναμνήσεις από το μέλλον’, καθώς και πρόσφατα (παρελθοντικά) γεγονότα».
Ενισχύοντας την ικανότητα ανάκλησης των ονείρων
Αμέτρητες μελέτες έχουν δείξει ότι η τήρηση ενός ημερολογίου ονείρων βελτιώνει την ικανότητα ανάκλησης, όπως και η συνειδητή αλλαγή της στάσης σας απέναντι στη μνήμη των ονείρων.
Η αρτεμισία (ή λεβιθόχορτο) είναι κατά παράδοση γνωστή για την ικανότητά της να ενισχύει τα όνειρα και την ανάκλησή τους.
Οι Ζανγκ, Βάλλι και Γουάργκο συνιστούν συνεπή εξάσκηση για να θυμάστε καλύτερα τα όνειρά σας. Καταγράφετε λεπτομερώς τα όνειρά σας σε ένα ημερολόγιο και ξαναδιαβάζετέ τα πριν πάτε για ύπνο – αυτό, σύμφωνα με τον Γουάργκο, είναι ένα κρίσιμο βήμα για την καλλιέργεια της ικανότητας ανάκλησης, το οποίο οι άνθρωποι συνήθως παραλείπουν και το οποίο σας βοηθά να συνδέσετε τα όνειρα που έχετε καταγράψει με τις εμπειρίες που έχετε όταν είστε ξύπνιοι.
Ο Γουάργκο συνιστά επίσης τον διαλογισμό σε καθημερινή βάση για την ανάπτυξη της ενσυνειδητότητας και του μυός της προσοχής που βοηθά τον νου να διατηρεί τη συγκέντρωση του αντί να παρασύρεται σε έναν εσωτερικό μονόλογο ή από περισπασμούς. Η αποσύνδεση από συσκευές μπορεί επίσης να βοηθήσει στην ανάπτυξη αυτής της εστίασης, προσθέτει ο Γουάργκο. Ομοίως, η Ζανγκ συμβουλεύει να ξυπνάτε χωρίς ξυπνητήρι, επειδή η αύξηση της κορτιζόλης, που προκαλείται από τον ξαφνικό θόρυβο, διώχνει την ανάμνηση του ονείρου.
Είτε φευγαλέα είτε ζωντανά, είτε ξεχασμένα είτε προσεκτικά καταγεγραμμένα, τα όνειρα διαμορφώνουν το μυαλό και τη ζωή μας με τρόπους που μόλις αρχίζουμε να κατανοούμε. Μας βοηθούν να επεξεργαστούμε τα συναισθήματα, να εξερευνήσουμε νέες ιδέες, να αντιδράσουμε πιο αποτελεσματικά σε κινδύνους και – ίσως – να ‘δούμε’ και το μέλλον. Με την κατάλληλη προσοχή, μπορεί να ξεκλειδώσουμε περισσότερα από τον δικό μας ονειρικό κόσμο.
Όλες οι κοινωνίες, σε όλες τις εποχές και μήκη και πλάτη της γης, περνάνε από κρίσεις. Οι κρίσεις αυτές εμφανίζονται ως κοινωνικά προβλήματα που θέτουν σε κίνδυνο την κοινωνία και σπέρνουν άγχος και φόβο στα μέλη της. Είναι όμως αυτά τα γεγονότα ή άτομα που προκαλούν αυτές τις κρίσεις πάντα υπαρκτά; Εδώ εμφανίζεται η θεωρία του Στάνλεϋ Κοέν (Stanley Cohen, 1942-2013) για τον ηθικό πανικό.
Ο Κοέν υπήρξε καθηγητής εγκληματολογίας στο πανεπιστήμιο του Έσσεξ. Στη διδακτορική διατριβή του ανέλυσε την αντίδραση της βρετανικής κοινωνίας στις συμπλοκές νεαρών ατόμων οι οποίοι ανήκαν σε νεανικές υποκουλτούρες, τους mods και τους rockers, σε παραλιακές περιοχές της Βρετανίας, το 1964. Ο Κοέν, επηρεασμένος από τη θεωρία της ετικέτας του Χάουαρντ Σ. Μπέκερ (Howard S. Becker, 1928-2023) μελέτησε το πώς η ετικετοποίηση των μελών αυτών των δύο ομάδων ως παραβατικά μπορούσε να οδηγήσει σε περαιτέρω παραβατικές συμπεριφορές.
Επίσης, παρατήρησε τον αυξανόμενο φόβο και ανησυχία των μελών της κοινωνίας για αυτές τις δύο ομάδες και διαπίστωσε πως τα αισθήματα ήταν υπερβολικά και παράλογα. Ύστερα, έστρεψε την προσοχή του στο πώς και ποιος μπορεί να τα είχε προκαλέσει.
Ο Κοέν διαπίστωσε ότι το φαινόμενο προσωρινού κοινωνικού πανικού είναι επαναλαμβανόμενο και έχει την τάση είτε να «φουσκώνει» ένα γεγονός είτε να δημιουργεί ένα φανταστικό, το οποίο μέσα από την κοινωνική αντίδραση και το στίγμα της ετικέτας μπορεί να γίνει αληθινό, φτάνοντας ενδεχομένως το επίπεδο κινδύνου που παρουσιάζεται αρχικά. Το γεγονός αυτό έρχεται να σπείρει φόβο και αμφιβολία στην κοινωνία, η οποία με τη σειρά της μπορεί να πιέσει για την υιοθέτηση κάποιων πολιτικών προστασίας και τη θέσπιση νέων νόμων, μέχρι και την αλλαγή της εξουσίας. Η σκέψη του Κοέν επηρέασε αρκετούς κοινωνικούς επιστήμονες, όπως τους Εριχ Γκουντ και Νάχμαν Μπεν-Γεχούντα.
Οι τέσσερις παράγοντες του ηθικού πανικού
Ο Κοέν διαπίστωσε τέσσερις παράγοντες υπεύθυνους για τη δημιουργία και εξάπλωση ηθικού πανικού: τα ΜΜΕ, τους «εργολάβους της ηθικής», τον επίσημο κοινωνικό έλεγχο και τέλος την ίδια την κοινωνία.
Αρχικά, ξεκαθάρισε τις τρεις διαδικασίες που διακρίνουν τα ΜΜΕ: α) Εμφανίζουν υπερβολικά ή διαστρεβλωμένα το ποιος είπε ή έκανε τι, β) παρουσιάζουν τις αποτυχημένες δράσεις που έχουν γίνει για την επίλυση του προβλήματος που προκαλεί τον ηθικό πανικό και τα αποτελέσματα της αποτυχίας αυτής, επεκτείνοντας τις διαστάσεις που έχει πάρει το γεγονός, γ) δημιουργούν σύμβολα και δαιμονοποιούν άτομα, ομάδες και καταστάσεις. Έτσι όταν κάποιος ακούει το όνομα της συγκεκριμένης ομάδας ή ατόμου, το μυαλό του θα πηγαίνει στο κακό ή στο ανήθικο. Τέλος, τα ΜΜΕ, μέσα από κωδικοποιημένες εικόνες και λανθασμένη ή υπερβολική φρασεολογία, κατευθύνουν τα συναισθήματα του κοινού προς μία ορισμένη κατεύθυνση.
Στη δεύτερη κατηγορία, στους «εργολάβους της ηθικής», ανήκουν τα άτομα που δημιουργούν και βάζουν τις ετικέτες «παραβατικός», «κακός» κλπ, και επιχειρούν τον προσεταιρισμό της κοινωνίας με το μέρος τους.
Τέλος, στην κατηγορία του επίσημου κοινωνικού ελέγχου, όπως η δικαστηριακή πρακτική, η αστυνομία, οι τοπικοί και εθνικοί πολιτικοί, είναι αυτοί που «ευαισθητοποιούνται» και καλούνται να μπούνε μπροστά, να θέσουν τα όρια και να αντιμετωπίσουν το προβεβλημένο κοινωνικό πρόβλημα με τη θέσπιση νόμων και πολιτικών πολλές φορές αυστηρότερων από ό,τι πριν. Εδώ, ο Κοέν αναφέρει σαρκαστικά ότι το κοινό καλείται να αποφασίσει ποιανού το μέρος θα πάρει.
Μέσα από την έρευνα του, ο Στάνλεϋ Κοέν κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τα ΜΜΕ έχουν όντως τη δύναμη να μεταβάλουν τις απόψεις του κοινού για το τι είναι λάθος και τι σωστό, ανεκτό ή μη ανεκτό και τι αποτελεί κοινωνικό κίνδυνο ώστε να πρέπει να παρθούν μέτρα για την εξάλειψη του.
Τα χαρακτηριστικά του ηθικού πανικού των Εριχ Γκουντ και Νάχμαν Μπεν-Γεχούντα
Αυτά που χαρακτηρίζουν τον ηθικό πανικό είναι: η ανησυχία, η εχθρικότητα, η ομoφωνία, η δυσαναλογία και η αστάθεια.
Ανησυχία
Αρχικά θα πρέπει να υπάρχει ένας υψηλός βαθμός κοινωνικής ανησυχίας για τη συμπεριφορά ενός ατόμου ή ομάδας, η οποία να είναι φανερή και μετρήσιμη. Για παράδειγμα μέσω προτεινόμενης νομοθεσίας, ανάρτηση δημόσιων σχολίων, κοινωνικών κινημάτων κλπ.
Εχθρότητα
Θα πρέπει να υπάρχει το κατάλληλο επίπεδο εχθρικότητας ως προς την ομάδα ή το άτομο που «απειλεί» την κοινωνική τάξη. Μπαίνει ένας κοινωνικός διαχωρισμός, οι «κακοί» που απειλούν τα θεμέλια της ίδιας της κοινωνίας μας και εμείς, οι «καλοί», που προσπαθούμε να την προστατέψουμε. Αυτή η διχοτόμηση περιλαμβάνει λαϊκούς ήρωες και διαβόλους.
Ομοφωνία
Για την ύπαρξη ηθικού πανικού θα πρέπει να υπάρχει και ουσιαστική ή ευρεία συναίνεση ενός σημαντικού πληθυσμού της κοινωνίας που να αποδέχεται ότι η απειλή είναι πραγματική και σοβαρή, ότι προέρχεται από την κακή συμπεριφορά των μελών της συγκεκριμένης ομάδας και ότι χρειάζεται να γίνει κάτι για αυτό. Όμως υπάρχουν διαφορετικά μεγέθη ηθικών πανικών, έτσι δεν είναι αναγκαίο το μεγαλύτερο ποσοστό του πληθυσμού, για παράδειγμα μίας χώρας, να μοιράζεται αυτή την ανησυχία. Επιπλέον, είναι σπάνιο σε μία κοινωνία να μην υπάρχει και η αντίθετη άποψη. Σε κάποιους ηθικούς πανικούς η αντίθετη άποψη είναι δυνατή και οργανωμένη, ενώ σε άλλους αδύναμη και ανοργάνωτη.
Δυσαναλογία
Για να υπάρχει ηθικός πανικός, πρέπει να υπάρχει δυσαναλογία ανάμεσα στην πραγματική έκταση του γεγονότος και του φόβου και πανικού που προκαλεί.
Αστάθεια
Από την ίδια τη φύση τους οι ηθικοί πανικοί είναι ασταθείς. Εκδηλώνονται ξαφνικά (είναι πιθανό να προϋπάρχουν αλλά να βρίσκονται σε αδράνεια, μέχρις ότου κάτι τους ενεργοποιήσει) και σχεδόν εξίσου ξαφνικά υποχωρούν.
Πατημασιές από τον πασίγνωστο αγκυλόσαυρο — γνωστό ως νοδόσαυρο αγκυλόσαυρο — είναι διάσπαρτες γύρω από την περιοχή Τάμπλερ Ριτζ στη Βρετανική Κολομβία. Ωστόσο, ερευνητές εντόπισαν ένα νέο είδος αποτυπωμάτων, εντελώς διαφορετικό από οποιοδήποτε είχε εντοπιστεί έως τώρα. Όπως επισημαίνουν, πρόκειται για μια ανακάλυψη χωρίς προηγούμενο.
Οι νοδόσαυροι, μολονότι λιγότερο εντυπωσιακοί από τους συγγενείς τους, τους αγκυλόσαυρους με τη χαρακτηριστική ουρά-ρόπαλο, φαίνεται πως ζούσαν επίσης στην περιοχή. Μέχρι σήμερα, ωστόσο, δεν υπήρχε καμία ένδειξη της εκεί παρουσίας τους.
Παρά ταύτα, η ομάδα παλαιοντολόγων που μελέτησε τα ασυνήθιστα αποτυπώματα εκτιμά ότι ανήκουν πράγματι στο γένος των αγκυλοσαυρίδων. Ο επιστημονικός σύμβουλος του Μουσείου του Τάμπλερ Ριτζ, Τσαρλς Χελμ, υπενθύμισε ότι από το 2000, όταν δύο παιδιά ανακάλυψαν τα πρώτα ίχνη αγκυλόσαυρου στην περιοχή, το Τάμπλερ Ριτζ έχει συνδεθεί άρρηκτα με αυτά τα προϊστορικά ζώα.
Όπως εξήγησε, αποτυπώματα νοδοσαύρων, τα οποία χαρακτηρίζονται από τέσσερα δάχτυλα, έχουν εντοπιστεί σε διάφορα σημεία της Βόρειας Αμερικής. Αυτά τα αποτυπώματα έχουν καταχωριστεί με το όνομα Tetrapodosaurus borealis. Παράλληλα, ο Χελμ ανέφερε ότι τα τελευταία χρόνια είχαν εντοπιστεί και τριδάκτυλα ίχνη κοντά στο Τάμπλερ Ριτζ — γεγονός περίεργο, αφού οι νοδόσαυροι είχαν τέσσερα δάχτυλα, ενώ οι αγκυλόσαυροι τρία.
Τα τριδάκτυλα ίχνη έλαβαν τελικά την επιστημονική ονομασία Ruopodosaurus clava.
(Αριστερά) Οι ερευνητές εξάγουν και μεταφέρουν πλάκες πέτρας με τις πατημασιές των δεινοσαύρων. (Δεξιά) η Βικτώρια Άρμπουρ εξετάζει τις πατημασιές των αγκυλοσαύρων. (Ευγενική παραχώρηση του Royal B.C. Museum)
Οι ερευνητές εκτιμούν ότι τα συγκεκριμένα ίχνη χρονολογούνται περί τα 100–94 εκατομμύρια έτη πριν, δηλαδή στη μέση Κρητιδική περίοδο. Η χρονολόγηση αυτή έχει ιδιαίτερη σημασία, καθώς έως τώρα πιστευόταν ότι οι αγκυλόσαυροι είχαν εξαφανιστεί από τη Βόρεια Αμερική περίπου 100-84 εκατομμύρια έτη πριν.
Η νέα ανακάλυψη ανατρέπει αυτή την εκτίμηση.
Ακόμη πιο εντυπωσιακό είναι το γεγονός ότι δεν είχαν εντοπιστεί ποτέ ξανά, πουθενά στον κόσμο, αποτυπώματα αγκυλόσαυρων με ουρά-ρόπαλο μέχρι σήμερα.
Ο Χελμ τόνισε πως είναι συναρπαστικό το ότι μέσω της νέας έρευνας επιβεβαιώνεται η συνύπαρξη δύο διαφορετικών τύπων αγκυλοσαύρων στην περιοχή, ενώ σημείωσε ότι ο Ruopodosaurus έχει εντοπιστεί αποκλειστικά σε αυτήν τη γωνιά του Καναδά.
Μετά την ανακάλυψη των αποτυπωμάτων, ο Χελμ επικοινώνησε με τη Βικτώρια Άρμπουρ, επιμελήτρια παλαιοντολογίας στο Βασιλικό Μουσείο της Βρετανικής Κολομβίας, για να συνεργαστούν στη μελέτη, μαζί με τον επιμελητή του Μουσείου του Τάμπλερ Ριτζ, Άιμον Ντράισντεϊλ, και τον γεωεπιστήμονα Ρόι Ρουλ.
Ένας συγγενής του αγκυλόσαυρου: αυτή η εικόνα απεικονίζει έναν Gobisaurus που βρέθηκε στην Κίνα. (Ευγενική παραχώρηση του Royal B.C. Museum/Sydney Mohr)
Οι ερευνητές θεωρούν πως οι συγκεκριμένοι δεινόσαυροι ζύγιζαν δύο έως τρεις τόνους και έφεραν φυσική θωράκιση και μια ουρά που θύμιζε μεσαιωνικό ρόπαλο. Δεν είναι λοιπόν περίεργο το ότι τα ίχνη τους αποτυπώθηκαν βαθιά στις περιοχές γύρω από τον ποταμό Πις, όπου λίμνες και παραποτάμιες πεδιάδες διαμορφώνονται συνεχώς από κανάλια και ρεύματα.
Η Άρμπουρ ανέφερε πως οι αγκυλόσαυροι είναι η αγαπημένη της ομάδα δεινοσαύρων και ότι η αναγνώριση νέων αποτυπωμάτων τους στη Βρετανική Κολομβία αποτελεί σημαντικό βήμα. Αν και, όπως είπε, δεν γνωρίζουμε με ακρίβεια την εξωτερική όψη του δεινοσαύρου που άφησε τα ίχνη του ως Ruopodosaurus, εκτιμάται ότι είχε μήκος 5–6 μέτρα, έφερε αγκάθια και φυσική θωράκιση και πιθανώς μια σκληρή ουρά ή ακόμη και πλήρες ρόπαλο στην άκρη της.
Τα ίχνη βρέθηκαν σε μικρούς παραπόταμους και ρυάκια κοντά στο Τάμπλερ Ριτζ. Οι πλάκες με τα αποτυπώματα ανασύρθηκαν με ελικόπτερο και ψηφιοποιήθηκαν με τη μέθοδο της φωτογραμμετρίας, ώστε να δημιουργηθούν τρισδιάστατα μοντέλα. Οι επιστήμονες μέτρησαν κάθε διάσταση: μήκος, πλάτος, μήκος και πλάτος των δακτύλων, μήκος βηματισμού και γωνία πορείας.
Εικόνες από πατημασιές Ruopodosaurus που βρέθηκαν κοντά στο Τάμπλερ Ριτζ της Βρετανικής Κολομβίας. (Ευγενική παραχώρηση του Royal B.C. Museum)
Όπως ανέφεραν στη μελέτη τους, που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Journal of Vertebrate Paleontology, διενήργησαν και συγκριτική ανάλυση για να διερευνήσουν την πιθανότητα διαφορετικές ομάδες αγκυλοσαύρων να ευθύνονται για τα ίχνη.
Σύμφωνα με τα ευρήματα, τα ίχνη του Ruopodosaurus διαφέρουν από τα κλασικά του Tetrapodosaurus, καθώς είναι μικρότερα, με πιο μικρά δάκτυλα και φτέρνες. Σε συνδυασμό με απολιθώματα που έχουν εντοπιστεί σε γεωλογικούς σχηματισμούς της βόρειας Αλμπέρτα και Βρετανικής Κολομβίας, η ομάδα κατέληξε σε θετική ταυτοποίηση: τα νέα αποτυπώματα ανήκουν σε αγκυλόσαυρους.
Φωτογραμμετρικές εικόνες που δείχνουν τις πατημασιές του Ruopodosaurus που βρέθηκαν κοντά στο Τάμπλερ Ριτζ της Βρετανικής Κολομβίας. (Ευγενική παραχώρηση του Royal B.C. Museum)
Η Άρμπουρ υπογράμμισε πως η μελέτη αυτή αναδεικνύει τη σημασία της περιοχής Πις στη μελέτη της εξέλιξης των δεινοσαύρων στη Βόρεια Αμερική και επεσήμανε ότι υπάρχουν ακόμη πολλά που μένουν να αποκαλυφθούν.
Ο ελληνορωμαϊκής καταγωγής Πτολεμαίος Κλαύδιος, ο σπουδαίος αστρονόμος, μαθηματικός και γεωγράφος της αρχαιότητας, έζησε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου τον 2ο αιώνα μ.Χ. Οι μελέτες του επηρέασαν σημαντικά τους συγχρόνους του και τον ανέφεραν ως αυθεντία περίπου μέχρι και την εποχή της Αναγέννησης. Πολλές από τις θεωρίες του από την Αναγέννηση και μετά διαψεύστηκαν, αλλά η συνεισφορά του τόσο στον κλάδο των μαθηματικών με την εισαγωγή της τριγωνομετρίας όσο και στους κλάδους της γεωγραφίας και της αστρονομίας παραμένει μέχρι σήμερα.
Σχεδόν τίποτα δεν είναι γνωστό για τη ζωή του Πτολεμαίου, εκτός από όσα μπορούν να συγκεντρωθούν από τα γραπτά του.
Αστρονομία
Το σπουδαιότερο έργο του είναι η «Μαθηματική Σύνταξις» (ευρέως γνωστό με την αραβική του ονομασία «Αλμαγέστη»), που αποτελείται από 13 βιβλία. Η «Μαθηματική Σύνταξις» ήταν μία σύνθεση όλων των μέχρι τότε αστρονομικών γνώσεων, ειδικά των ευρημάτων του Ιππάρχου. Σε αυτήν, ο Πτολεμαίος αναπτύσσει τη θεωρία των σχετικών κινήσεων του ήλιου, της σελήνης και των πλανητών γύρω από τη Γη, που τη θεωρούσε ακίνητη.
Ο Πτολεμαίος υποστήριξε ότι η Γη βρίσκεται στο κέντρο μίας μεγάλης κρυσταλλικής ουράνιας σφαίρας (του Σύμπαντος), γύρω από την οποία τα αστέρια και οι πλανήτες περιστρέφονται σε έναν διευρυνόμενο ένθετο κύκλο από σφαίρες. Για να εξηγήσει αυτές τις κινήσεις ο Πτολεμαίος ανέπτυξε το σύστημα των έκκεντρων κύκλων και επικύκλων, το οποίο επινοήθηκε αρχικά από τον Απολλώνιο τον Περγαίο και τον Ίππαρχο. Έμεινε γνωστό ως πτολεμαϊκό σύστημα.
Σε άλλους τόμους της «Μαθηματικής Συντάξεως» περιγράφονται η καθημερινή ανατολή και δύση των ουράνιων σωμάτων, η κίνηση του Ήλιου μέσα από τον ζωδιακό κύκλο και η κίνηση της Σελήνης.
Ο Πτολεμαίος, εμπνευσμένος από το έργο του Ιππάρχου, επιχείρησε να υπολογίσει τα μεγέθη και τις αποστάσεις μεταξύ του Ήλιου και της Σελήνης. Μπόρεσε να διαπιστώσει ότι ο Ήλιος ήταν σημαντικά μεγαλύτερος από τη Γη, παρόλο που εξακολουθούσε να θεωρεί τον πλανήτη μας ως το κέντρο του Σύμπαντος.
Οι επόμενοι τόμοι αφιερώθηκαν στις ηλιακές και σεληνιακές εκλείψεις, στην κίνηση των αστεριών και στη μετάπτωση των ισημεριών.
Ο Πτολεμαίος έγραψε επίσης μία λίστα αστεριών, βασισμένη σε αυτή του Ιππάρχου, η οποία είχε γραφτεί αιώνες νωρίτερα. Αύξησε τον αριθμό των αστεριών από 850 σε 1.022 και τα χώρισε σε 48 διαφορετικούς αστερισμούς, οι οποίοι αποτελούν τη βάση αυτών που αναγνωρίζουμε μέχρι σήμερα.
Στους τελευταίους τόμους της «Μαθηματικής Συντάξεως» ο Πτολεμαίος μοντελοποίησε τις κινήσεις των πλανητών με μεγαλύτερη ακρίβεια.
Αφιέρωσε τον τελευταίο τόμο του σε αυτό που ονόμασε κίνηση σε γεωγραφικό πλάτος, παρακολουθώντας την φαινομενική τροχιά του Ήλιου σε σχέση με τα αστέρια.
Ο Πτολεμαίος πρότεινε επίσης ότι οι πλανήτες είναι πιο κοντά στη Γη από τους σταθερούς αστέρες και η σφαίρα τους δεν αποτελεί τα εξωτερικά όρια του σύμπαντος, αλλά ότι το σύμπαν συνεχίζεται επ’άπειρον.
Παρά το ότι το μοντέλο του σύμπαντος που εισήγαγε ο Πτολεμαίος στο έργο του «Μαθηματική Σύνταξις» ήταν λανθασμένο, περιείχε μία συλλογή αστρονομικών πινάκων που βοήθησε τους αστρονόμους να υπολογίσουν τις κινήσεις των ουράνιων σωμάτων.
Άλλες συνεισφορές του
Ο Πτολεμαίος έγραψε επίσης το έργο «Γεωγραφική Υφήγησις», με πολλά στοιχεία για την Κύπρο, το οποίο για αιώνες αποτελούσε το βασικότερο γεωγραφικό εγχειρίδιο. Στο γεωγραφικό του έργο παρουσιάζει πίνακες με τις θέσεις των κυριότερων τόπων τού τότε γνωστού κόσμου, συνοδευόμενους από χάρτες.
Συνεισέφερε και σε άλλους κλάδους, όπως στην οπτική και τη μουσική, και ανέπτυξε σημαντικά τον κλάδο της γεωμετρίας.
Η θεωρίες του Πτολεμαίου άσκησαν μεγάλη επιρροή για εκατοντάδες χρόνια, ανεξαρτήτως της μεταγενέστερης απόρριψής τους. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο Πτολεμαίος ήταν μπροστά από την εποχή του σε πολλούς τομείς.
Πηγές
Jane Green, The story of Ptolemy, the ancient astronomer who shaped our view of the cosmos for centuries, Sky at Night Magazine, 2024
Ο Λέων, γνωστός στην εποχή του ως Λέων ο φιλόσοφος ή Λέων ο Μαθηματικός, ασχολήθηκε με πολλούς κλάδους της επιστήμης και τα επιτεύγματά του αναγνωρίστηκαν και τιμήθηκαν τόσο από τους Βυζαντινούς όσο και από τους Άραβες.
Γεννήθηκε γύρω στα 790 μ.Χ. στη Θεσσαλία και μεγάλωσε στην Άνδρο. Έζησε στην Κωνσταντινούπολη για ένα χρονικό διάστημα όπου και διδάχτηκε γραμματική και προσωδία (κλάδοι του trivium – στα μεσαιωνικά πανεπιστήμια, το trivium αποτελείται από τρία αντικείμενα μελέτης. Στα ελληνικά μεταφράζεται ως «οι τρεις δρόμοι»). Στη συνέχεια, επέστρεψε στο νησί του και μελέτησε ρητορική, μαθηματικά και αστρονομία, υπό την καθοδήγηση ενός μοναχού-δασκάλου.
Ο Λέων αγαπούσε τη γνώση και γύριζε σε μοναστήρια και σε βιβλιοθήκες αποφασισμένος να συλλέξει όσο περισσότερη μπορούσε. Εμβάθυνε σε πολλές επιστήμες, όπως στα μαθηματικά (συγκεκριμένα στην αριθμητική και στη γεωμετρία), στην αστρονομία και στη μουσική (κλάδοι που αποτελούσαν το quadrivium – τους «τέσσερις δρόμους»). Το 835, πήγε πάλι στην Κωνσταντινούπολη και άρχισε να παραδίδει ιδιαίτερα μαθήματα.
Η πορεία του Λέοντα
Εκείνη την εποχή, ο Λέων δεν είχε γίνει ακόμα γνωστός. Μία από τις απόψεις που επικρατούν μεταξύ των ιστορικών είναι ότι ένας από τους πρώην μαθητές του, τον οποίο είχε διδάξει γεωμετρία και ο οποίος είχε γίνει γραμματέας ενός στρατηγού, συνελήφθη από τους Άραβες κατά τη διάρκεια μίας μάχης.
Έγινε σκλάβος στο παλάτι του χαλίφη αλ Μαμούν στη Βαγδάτη, εκπλήσσοντας τον με τις γνώσεις του στη γεωμετρία και ακόμα περισσότερο γνωστοποιώντας του ότι στο Βυζάντιο υπήρχαν χιλιάδες άνθρωποι με ανώτερη μόρφωση. Όταν ρωτήθηκε πού είχε μορφωθεί, μίλησε για τον Λέοντα. Ο χαλίφης αλ Μαμούν ελευθέρωσε τον μαθητή και τον έστειλε πίσω μαζί με μία σειρά από μαθηματικά προβλήματα. Ο μαθητής τα έδωσε στο δάσκαλό του, και ο Λέων τα έλυσε χωρίς δυσκολία.
Όταν ο χαλίφης τα είδε λυμένα, ενθουσιάστηκε και έγραψε δύο επιστολές: μία στον Λέοντα και μία στον αυτοκράτορα Θεόφιλο, όπου ισχυριζόταν ότι θα του προσέφερε τεράστιες ποσότητες χρυσού και αιώνια ειρήνη εάν ο αυτοκράτορας δεχόταν να στείλει τον Λέοντα για να διδάξει στη Βαγδάτη. Ο Θεόφιλος αρνήθηκε και διόρισε τον Λέοντα δημόσιο διδάσκαλο, παραχωρώντας του τον ναό των Αγίων Σαράντα, όπου γίνονταν δωρεάν επιστημονικές διαλέξεις. Το 840, τον έκανε και Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης, όμως τρία χρόνια μετά – έναν χρόνο μετά τον θάνατο του αυτοκράτορα – καθαιρέθηκε ως εικονομάχος.
Η ιστορία του, όμως, δεν τελειώνει εκεί. Το 855, με την αμέριστη συμπαράσταση της αυτοκράτειρας Θεοδώρας (η οποία τον είχε καθαιρέσει από τον επισκοπικό θρόνο της Θεσσαλονίκης), του γιου της αυτοκράτορα Μιχαήλ Γ΄ (του Μέθυσου) και του Καίσαρα (πρωθυπουργού) Βάρδα, ανασυγκροτεί το «Πανδιδακτήριον» της Μαγναύρας, και το 855 μ.Χ. αναγορεύεται σε «ύπατο των φιλοσόφων», δηλαδή σε ένα είδος πρύτανη. Ξεκινάει να διδάσκει μαθηματικά (άλγεβρα και γεωμετρία), μουσική και αστρονομία. Μαθητές του υπήρξαν μεγάλες προσωπικότητες όπως ο Φώτιος ο Μέγας, ο Αρέθας, ο Κύριλλος και ο Μεθόδιος (οι διαφωτιστές των Σλάβων) και ο αστρονόμος Θεοδήγιος. Λίγα είναι γνωστά για τη λειτουργία αυτού του σχολείου.
Η επιστημονική συνεισφορά του
Ο Λέων ήταν ο πρώτος παγκοσμίως που εισήγαγε τα γράμματα αντί των αριθμών τόσο στη θεωρητική αριθμητική όσο και στην άλγεβρα (π.χ. στις εξισώσεις). Διέσωσε όλα τα συγγράμματα των μεγάλων Ελλήνων επιστημόνων, όπως του Απολλωνίου του Περγαίου, του Θεωνά του Αλεξανδρέως, του μεγάλου Ευκλείδη (με ερμηνευτικά σχόλια του ιδίου), του Αρχιμήδη και του Πτολεμαίου και φρόντισε για τη μεταφορά πολλών εξ αυτών των έργων στην αυλή του χαλίφη.
Επίσης, συνέταξε αστρονομικούς πίνακες και διόρθωσε ένα λάθος του αστρονόμου Πορφυρίου σχετικά με την κίνηση των πλανητών. Δυστυχώς, από το μεγάλο συγγραφικό του έργο σώζονται πολύ λίγα.
Ο Λέων έμεινε περισσότερο γνωστός για την τελειοποίηση του αρχαίου συστήματος τηλεπικοινωνίας, του οπτικού τηλεγράφου. Οι φρυκτωριανοί πύργοι χρησιμοποιούταν από την αρχαιότητα για να προειδοποιούν για επικείμενες επιδρομές. Οι αλυσίδες όμως των φρυκτωριών είχαν μήκος μόνο μερικών δεκάδων χιλιομέτρων. Ο Λέων δημιούργησε μία αλυσίδα επτά φρυκτωρικών πύργων-σταθμών, μήκους περίπου δύο χιλιάδων χιλιομέτρων, που ξεκινούσε από την Κωνσταντινούπολη και έφτανε ως την Ταρσό της Κιλικίας, τους οποίους και έκτισε στις ψηλότερες κορυφές των οροσειρών που μεσολαβούσαν μεταξύ των δύο πόλεων, ώστε η φωτιά τους να είναι ορατή από εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά. Το σύστημα μετέδιδε όχι ένα αλλά δώδεκα διαφορετικά μηνύματα (όπως επιδρομή, νίκη ή ήττα, υποχώρηση του εχθρού, πυρκαγιά, σεισμό ή πλημμύρα κ.ά.).
Αυτό ήταν δυνατό χάρη σε δύο τέλεια συγχρονισμένα μηχανικά ρολόγια, τα πρώτα μηχανικά ρολόγια στην ιστορία, τοποθετημένα στα δύο άκρα της φρυκτωρικής αλυσίδας, που λειτουργούσαν με βάση μία διαίρεση της ημέρας σε σταθερές ώρες με αντίστοιχα συμφωνημένα 12 μηνύματα.
Με το παραπάνω σύστημα, το αυτοκρατορικό επιτελείο στην Κωνσταντινούπολη μπορούσε να πληροφορηθεί για το τι συνέβαινε στο καίριας σημασίας ανατολικό μεθοριακό μέτωπο από μία έως το πολύ έντεκα ώρες.
Ο Λέων, ως γνώστης της αλεξανδρινής τεχνολογίας, δημιούργησε ακόμη διάφορες «αυτόματες» μεταλλικές κατασκευές για τα βυζαντινά ανάκτορα, αξιοποιώντας την υδροστατική και αεροστατική πίεση. Ένα από τα σημαντικότερα υπήρξε, κατά το «Περί βασιλείου τάξεως», έργο του Κωνσταντίνου Ζ΄ Πορφυρογέννητου (912-949), το «μηχανικόν σάρωθρον», δηλαδή μια μηχανική χελώνη που καθάριζε τους δρόμους της Βασιλεύουσας, κάτι παρόμοιο με τους οδοκαθαριστές.
Λέων ο αστρολόγος
Τέλος, ο Λέων υπήρξε και αστρολόγος και του αποδίδονται πολυάριθμες προβλέψεις όπως: μια καλή σοδειά στη Θεσσαλονίκη, η άνοδος του Βασιλείου Α΄ του Μακεδόνα και ο σεισμός του 869 στην Κωνσταντινούπολη – πρόβλεψη η οποία του επέτρεψε να φύγει εγκαίρως. Δεν προφήτευε όμως μόνο μέσω των αστεριών: σύμφωνα με τρεις χρονικογράφους, είδε την πτώση ενός αγάλματος ως οιωνό της δολοφονίας του Καίσαρα Βάρδα. Αρκετά αστρολογικά γραπτά έχουν διατηρηθεί με το όνομά του.
Δυστυχώς δεν μπορούν να επαληθευτούν όλες οι λεπτομέρειες για την ζωή του Λέοντα, με τους ιστορικούς να διαφωνούν για ορισμένα ζητήματα.
Πηγές
Δημήτριος Ντούρτας, Λέων ο Μαθηματικός: ο μεγαλύτερος επιστήμονας του Βυζαντίου, Αντίβαρο, 2008
Μάριος Νοβακόπουλος, Λέων ο μαθηματικός: Βυζαντινός επιστήμονας και εφευρέτης, mnovakopoulos.blogspot.gr, 2018
Hrothsige Frithowulf, Leo the mathematician: The logician of Byzantinen Philosophy, Malevus, 2023
Φανταστείτε δύο εγκεφάλους: ο ένας βουίζει από δραστηριότητα, με συνδέσεις να πυροδοτούνται σε διάφορες περιοχές σαν σε συγχρονισμένο νευρωνικό χορό. Ο άλλος παρουσιάζει μόνο διάσπαρτες αναλαμπές – απομονωμένες νησίδες ηλεκτρικής ενεργοποίησης.
Και οι δύο ανήκουν σε φοιτητές πανεπιστημίου που κάθονται στην ίδια διάλεξη και προσπαθούν να συλλάβουν τις ίδιες ιδέες. Η διαφορά μεταξύ τους δεν είναι η νοημοσύνη, η διάρκεια της προσοχής ή το ενδιαφέρον για το θέμα – αλλά τα εργαλεία που κρατούν στα χέρια τους.
Ο ένας κρατάει ένα στυλό κι ένα τετράδιο, ενώ τα δάχτυλα του άλλου αιωρούνται πάνω από το πληκτρολόγιο ενός φορητού υπολογιστή.
Αυτή η νευρωνική αντίθεση, που παρουσιάζεται σε μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Frontiers in Psychology, είναι ένα μόνο κομμάτι των αυξανόμενων στοιχείων που υποδηλώνουν ότι η τάση μας προς την ψηφιακή ευκολία μπορεί να ενέχει σημαντικό γνωστικό κόστος. Από τα εργαστήρια των νευροεπιστημών μέχρι τις αίθουσες διδασκαλίας, οι έρευνες που συγκρίνουν τα παραδοσιακά και τα ψηφιακά εργαλεία μάθησης, διαπιστώνουν ότι τα στυλό δεν είναι ακόμη παρωχημένα.
Ο αργός κερδίζει τον αγώνα
Ήδη από το 1979, μελέτες κατέληγαν στο συμπέρασμα ότι η τήρηση σημειώσεων είχε πολύ καλύτερο αντίκτυπο στη μάθηση και τη μνήμη από την απλή παθητική ακρόαση – το στυλό ήταν αναμφίβολα πανίσχυρο. Ωστόσο, με μια πληθώρα βολικών ψηφιακών εργαλείων στη διάθεσή μας, εξακολουθεί το στυλό να υπερέχει;
Σε μια σημαντική μελέτητου 2014, με τίτλο «Η πένα είναι ισχυρότερη από το πληκτρολόγιο», οι ερευνητές Παμ Μιούλλερ και Ντάνιελ Όππενχάιμερ διεξήγαγαν τρία πειράματα για να συγκρίνουν τις χειρόγραφες με τις δακτυλογραφημένες σημειώσεις.
Στη μελέτη Α, προπτυχιακοί φοιτητές του Πανεπιστημίου Πρίνστον παρακολούθησαν ομιλίες TED ενώ κρατούσαν σημειώσεις είτε με το χέρι είτε σε φορητούς υπολογιστές.
Όταν εξετάστηκαν στη συνέχεια, οι μαθητές που κρατούσαν χειρόγραφες σημειώσεις πέτυχαν 12 έως 20% υψηλότερη βαθμολογία στις ερωτήσεις εννοιολογικής κατανόησης – αν και οι δύο ομάδες είχαν παρόμοιες επιδόσεις στην ανάκληση γεγονότων.
Οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι λόγω της ευκολίας της πληκτρολόγησης, οι χρήστες φορητών υπολογιστών είχαν την τάση να μεταγράφουν τις διαλέξεις λέξη προς λέξη, ενώ όσοι έγραφαν με στυλό έπρεπε να επεξεργάζονται και να συνοψίζουν τις πληροφορίες.
«Η μεταγραφή λέξη προς λέξη δεν απαιτεί βαθιά σκέψη», δήλωσε ο Όππενχάιμερ στην Epoch Times. Με το στυλό, αυτό που φαίνεται σαν μειονέκτημα – η μικρή ταχύτητα – στην πραγματικότητα γίνεται πλεονέκτημα, απαιτώντας πραγματική εννοιολογική κατανόηση πριν χύσετε μελάνι.
Στη μελέτη Β, οι χρήστες φορητών υπολογιστών έλαβαν ρητή οδηγία να μην κρατούν αυτολεξεί σημειώσεις. Παρά τις οδηγίες, οι χρήστες φορητών υπολογιστών εξακολουθούσαν να μεταγράφουν περισσότερο περιεχόμενο λέξη προς λέξη, οδηγώντας και πάλι σε χαμηλότερες επιδόσεις.
Εν τω μεταξύ, στη μελέτη Γ δόθηκε χρόνος και στις δύο ομάδες μαθητών να αναθεωρήσουν τις σημειώσεις τους πριν από την εξέταση για να διαπιστωθεί αν η αναθεώρηση θα μπορούσε να αντισταθμίσει τα μειονεκτήματα που παρατηρήθηκαν κατά την καταγραφή σημειώσεων με φορητό υπολογιστή. Ωστόσο, ακόμη και όταν δόθηκε χρόνος για επανεξέταση, όσοι χρησιμοποίησαν στυλό σημείωσαν σταθερά καλύτερες επιδόσεις από τους χρήστες φορητών υπολογιστών.
(Γράφημα: The Epoch Times)
«Σίγουρα, δεν υπάρχει πανάκεια, ακόμα και στην καταγραφή σημειώσεων», δήλωσε ο Όππενχάιμερ, αναγνωρίζοντας ότι σε ορισμένες περιπτώσεις, η γρήγορη καταγραφή σημειώσεων μπορεί να είναι επωφελής, ενώ σε άλλες, ιδιαίτερα όταν εμπλέκονται αφηρημένες έννοιες, γραφικά ή εξισώσεις, η πληκτρολόγηση μπορεί να είναι λιγότερο αποτελεσματική.
Τι συμβαίνει στον εγκέφαλο
Όταν η εργασία του Όππενχάιμερ δημοσιεύτηκε το 2014, τράβηξε την προσοχή των Νορβηγών ερευνητών Αντρέα βαν ντερ Μέερ και του συζύγου της, Φρεντερίκους Ρουντ βαν ντερ Βέελ.
Ως νευροεπιστήμονες, ήταν φυσικό να είναι περίεργοι για τους υποκείμενους μηχανισμούς. «Τι συμβαίνει στον εγκέφαλο όταν οι άνθρωποι γράφουν με το χέρι και τι όταν πληκτρολογούν;»
Αυτό το ερώτημα τούς οδήγησε στη διεξαγωγή πειραμάτων, τα οποία δημοσιεύτηκαν για πρώτη φορά το 2017 στο Frontiers in Psychology.
«Αρχικά δεν περιμέναμε να δούμε διαφορά», αφηγείται η βαν ντερ Μέερ στην Epoch Times.
Ο σκεπτικισμός ήταν εύλογος και προσέφερε έναν πιθανό αντίλογο στα ευρήματα του Όππενχάιμερ. Τι θα συνέβαινε αν τα οφέλη της γραφής δεν ήταν καθόλου νευρολογικά, αλλά απλώς περιστασιακά;
Εξάλλου, σε σύγκριση με όσους γράφουν με το χέρι, είναι πολύ πιο πιθανό να αποσπάται η προσοχή όσων πληκτρολογούν. Μελέτες δείχνουν ότι οι προπτυχιακοί φοιτητές ξοδεύουν περίπου το μισό έως τα δύο τρίτα του χρόνου τους στην τάξη απασχολούμενοι με άλλα θέματα, όταν χρησιμοποιούν φορητούς υπολογιστές, με αποτέλεσμα να έχουν χειρότερες επιδόσεις. Επιπλέον, αυτή η τεχνολογική απόσπαση της προσοχής δεν είναι μόνο προσωπική – είναι ακούσια μεταδοτική. Έρευναπου δημοσιεύθηκε στο Computers & Education διαπίστωσε ότι οι μαθητές που απλά κάθονταν πίσω από τους συμμαθητές τους που έκαναν πολλές εργασίες παράλληλα σε φορητούς υπολογιστές σημείωσαν 17% χαμηλότερη βαθμολογία στα τεστ σε σύγκριση με εκείνους που κάθονταν πίσω από συμμαθητές τους χωρίς συσκευές.
Για να διαπιστωθεί αν η γραφή με το χέρι παρείχε πράγματι ένα νευρολογικό πλεονέκτημα, η βαν ντερ Μέερ χρησιμοποίησε ένα ‘σκουφάκι’ ηλεκτροεγκεφαλογραφήματος (ΗΕΓ) υψηλής πυκνότητας, εξοπλισμένο με 256 ηλεκτρόδια, για τη μέτρηση της εγκεφαλικής δραστηριότητας. Το ΗΕΓ μετρά τα ηλεκτρικά σήματα που παράγονται όταν τα εγκεφαλικά κύτταρα επικοινωνούν, επιτρέποντας στους ερευνητές να παρατηρήσουν ποια νευρωνικά δίκτυα ενεργοποιούνται κατά τη διάρκεια διαφορετικών εργασιών και πώς οι περιοχές αυτές συντονίζουν τη δραστηριότητά τους.
Στο πείραμα, προβάλλονταν στους φοιτητές εικόνες, όπως π.χ. το εικονίδιο μιας ομπρέλας. Εκείνοι έπρεπε να τη γράψουν αρχικά με το χέρι και στη συνέχεια να την πληκτρολογήσουν.
Πειραματικός σχεδιασμός. (Γράφημα: The Epoch Times, Shutterstock. Ευγενική παραχώρηση του Νορβηγικού Πανεπιστημίου Επιστήμης και Τεχνολογίας )
«Τελικά διαπιστώσαμε ότι ο εγκέφαλος λειτουργεί εντελώς διαφορετικά όταν χρησιμοποιούμε το χέρι μας για να σχεδιάσουμε ή να γράψουμε, από όταν χρησιμοποιούμε το πληκτρολόγιο», λέει η βαν ντερ Μέερ.
Το γράψιμο με το χέρι διεγείρει ευρεία, συγχρονισμένη εγκεφαλική δραστηριότητα σε περιοχές που συνδέονται με τη μνήμη και τη μάθηση, ενώ η δακτυλογράφηση παράγει σημαντικά ασθενέστερα μοτίβα νευρικής εμπλοκής.
Πιο συγκεκριμένα, οι μαθητές που έγραφαν με το χέρι παρουσίασαν διασυνδεδεμένες ταλαντώσεις χαμηλής συχνότητας θήτα και άλφα σε ολόκληρο τον εγκέφαλο – συνδέσεις που απουσίαζαν σημαντικά κατά τη διάρκεια της δακτυλογράφησης. Αυτές οι χαμηλές συχνότητες παίζουν χαρακτηριστικές γνωστικές λειτουργίες: τα κύματα θήτα βοηθούν στην επεξεργασία νέων πληροφοριών και υποστηρίζουν τη μνήμη εργασίας, ενώ τα κύματα άλφα βοηθούν στον σχηματισμό της μακροπρόθεσμης μνήμης.
Γράφημα εγκεφάλου που δείχνει τις εκτεταμένες συνδέσεις που σχηματίζονται κατά τη διάρκεια του γραψίματος με το χέρι. Οι ροζ γραμμές δείχνουν τις συνδέσεις των κυμάτων θήτα και οι μπλε γραμμές τις συνδέσεις των κυμάτων άλφα. Οι συνεχείς γραμμές αντιπροσωπεύουν τις ισχυρότερες συνδέσεις, ενώ οι διάσπαρτες και οι διακεκομμένες γραμμές δείχνουν προοδευτικά ασθενέστερες (αλλά και πάλι σημαντικές) συνδέσεις. Αυτά τα εκτεταμένα δίκτυα συνδέσεων εμφανίζονται όταν γράφουμε με το χέρι, αλλά όχι όταν δακτυλογραφούμε. (Γράφημα: The Epoch Times, Shutterstock. Ευγενική παραχώρηση του Νορβηγικού Πανεπιστημίου Επιστήμης και Τεχνολογίας )
Η βαν ντερ Μέερ εξήγησε ότι ο ακριβής συντονισμός της λεπτής κινητικότητας που απαιτείται για το γράψιμο με το χέρι ενεργοποιεί πιο σύνθετες, πολυαισθητηριακές νευρικές οδούς, δημιουργώντας ισχυρότερα αποτυπώματα μνήμης. Αντίθετα, οι απλές κινητικές ενέργειες της πληκτρολόγησης, της κύλισης ή του πατήματος αποτυγχάνουν να ενεργοποιήσουν αυτά τα νευρωνικά δίκτυα, με αποτέλεσμα την ασθενέστερη διατήρηση.«Είναι δελεαστικό να πληκτρολογείτε όλα όσα λέει ένας λέκτορας, αλλά πληκτρολογείτε κυριολεκτικά στα τυφλά», δήλωσε η ίδια. «Οι πληροφορίες εισέρχονται από τα αυτιά και εξέρχονται από τα δάχτυλά σας, χωρίς να τις έχετε επεξεργαστεί καθόλου.»
Ο γραφικός χαρακτήρας δημιουργεί ένα μοναδικό γνωστικό αποτύπωμα. «Αν χάσετε το μάθημα και δανειστείτε τις σημειώσεις ενός συμμαθητή σας, δεν βγάζουν εύκολα νόημα, επειδή είναι εξατομικευμένες ως προς εκείνον», επεσήμανε.
Λαμβάνοντας υπ’ όψιν τα ευρήματά της σχετικά με τις ισχυρές επιδράσεις της χειρόγραφης γραφής στην εγκεφαλική διέγερση σε νεότερους ενήλικες, η βαν ντερ Μέιερ πιστεύει ότι τα οφέλη αυτά μπορεί να επεκταθούν και σε ηλικιωμένους πληθυσμούς. Επί του παρόντος διερευνά κατά πόσον η τήρηση ενός χειρόγραφου ημερολογίου μπορεί να συμβάλει στην προστασία από τη γνωστική εξασθένηση σε ηλικιωμένους.
Πιστεύει ότι εφόσον η γραφή ωφελεί τη γνωστική λειτουργία, η παραμέληση αυτών των νευρικών οδών θα μπορούσε να έχει το αντίθετο αποτέλεσμα, επιταχύνοντας ενδεχομένως τη γνωστική παρακμή.
«Ο εγκέφαλος χρησιμοποιεί την αρχή: ή το χρησιμοποιείς ή το χάνεις. Φοβάμαι ότι μακροπρόθεσμα, ο εγκέφαλός μας μπορεί να συρρικνωθεί αν δεν τον χρησιμοποιούμε σωστά», δήλωσε η βαν ντερ Μέερ.
Η συμβουλή της; «Πάρτε ένα στυλό όσο πιο συχνά μπορείτε κατά τη διάρκεια της ημέρας» και «να έχετε μολύβια, κραγιόνια, στυλό και χαρτί διαθέσιμα για τα παιδιά». Τόνισε ότι ο γραφικός χαρακτήρας είναι ιδιαίτερα σημαντικός για τα παιδιά καθώς αναπτύσσουν τη νευρολογική τους υποδομή.
Στοιχεία που υποστηρίζουν τη συμβουλή της εμφανίζονται σε μελέτες για όλες τις ηλικιακές ομάδες. Μελέτη με παιδιά προσχολικής ηλικίας 5-6 ετών έβαλε τα παιδιά να μάθουν οκτώ γερμανικά γράμματα είτε γράφοντάς τα με το χέρι είτε πληκτρολογώντας τα σε πληκτρολόγιο. Σε μεταγενέστερα τεστ ανάγνωσης λέξεων, γραφής και αναγνώρισης γραμμάτων, η ομάδα που έγραφε με το χέρι είχε σταθερά καλύτερες επιδόσεις από την ομάδα που δακτυλογραφούσε, σε όλες τις μετρήσεις, σημειώνοντας σημαντικά υψηλότερη βαθμολογία.
Τα οφέλη αυτά επεκτείνονται και στη μάθηση ενηλίκων. Σε μελέτη του 2021 στο Psychological Science, οι ενήλικες που μάθαιναν αραβικά και εξασκούνταν με το χέρι όχι μόνο κατέκτησαν τις λέξεις γρηγορότερα, αλλά ήταν πολύ καλύτεροι στην ανάγνωση και την ορθογραφία – παρά το γεγονός ότι δεν είχαν εξασκηθεί ειδικά σε αυτές τις δεξιότητες.
Η συνήθεια των μαθητών με τις καλύτερες επιδόσεις
Μετά τη μελέτη των Μιούλλερ και Όππενχάιμερ, οι μεταγενέστερες έρευνες παρήγαγαν ανάμεικτα αποτελέσματα. Μια μελέτη του 2021 με τίτλο «Μην ξεφορτωθείτε ακόμη το λάπτοπ» αμφισβήτησε ακόμη και τα συμπεράσματα: «Στο σύνολό τους, τα αποτελέσματα δεν υποστηρίζουν την ιδέα ότι οι χειρόγραφες σημειώσεις βελτιώνουν την άμεση μάθηση μέσω της καλύτερης κωδικοποίησης των πληροφοριών».
Ωστόσο, μια πρόσφατη μετα-ανάλυσητου 2024 του Αβραάμ Φλάνιγκαν και των συνεργατών του, εξέτασε 24 μελέτες με περισσότερους από 3.000 συμμετέχοντες και διαπίστωσε μια σαφή υπεροχή των χειρόγραφων σημειώσεων στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι ανεξάρτητα από το μαθησιακό υλικό, «η γραφή [είναι] ακόμα ο πρωταθλητής», δήλωσε ο Φλάνιγκαν στην Epoch Times.
Η ανάλυση έδειξε ότι οι χειρόγραφες σημειώσεις είχαν σημαντικό πλεονέκτημα: σχεδόν το 40% των φοιτητών που έγραψαν τις σημειώσεις τους, πέτυχαν βαθμούς Α ή Β, σε σύγκριση με μόλις το 30% των φοιτητών που τις δακτυλογράφησαν.
Για να δείξει τον αντίκτυπο στον πραγματικό κόσμο, ο κος Φλάνιγκαν μοιράστηκε μια ιστορία για μία εξαιρετική φοιτήτρια, που ήταν πολύ επιμελής: ερχόταν νωρίς, καθόταν μπροστά και υπέβαλε τις εργασίες στην ώρα τους.
Ο κος Φλάνιγκαν παρατήρησε ότι πάντα δακτυλογραφούσε τις σημειώσεις της κατά τη διάρκεια του μαθήματος. «Δακτυλογραφούσε τόσο γρήγορα που πιθανότατα να έκανε μια θαυμάσια καριέρα ως γραμματέας δικαστηρίου», είπε. Ωστόσο, κάποια στιγμή τον πλησίασε με ένα πρόβλημα που δεν μπορούσε να λύσει: δεν συγκρατούσε τίποτα από τις διαλέξεις.
«Όσο προσεκτικά κι αν παρακολουθούσε, μόλις τελείωνε το μάθημα οι πληροφορίες είχαν περάσει από το ένα αυτί και είχαν βγει από το άλλο, παρόλο που είχε καταγράψει άφθονες σημειώσεις στον φορητό της υπολογιστή», αφηγείται ο κος Φλάνιγκαν.
Της πρότεινε μια απλή αλλαγή: να στραφεί στις χειρόγραφες σημειώσεις. Όταν το έκανε, διαπίστωσε ότι πρόσεχε περισσότερο, επεξεργαζόταν τις πληροφορίες πιο συνειδητά και έφευγε από κάθε διάλεξη έχοντας κατανόηση της ύλης.
Το γλυκόπικρο τίμημα της μάθησης
Ο Αριστοτέλης είχε πει: «Οι ρίζες της εκπαίδευσης είναι πικρές, αλλά ο καρπός είναι γλυκός». Αυτή η παροιμία αντικατοπτρίζει την αρχή: «Χωρίς απώλεια, κανένα κέρδος».
Όσο δελεαστικά και αν φαίνονται τα νέα εργαλεία – από τις συσκευές σημειώσεων μέχρι την τεχνητή νοημοσύνη – επιταχύνοντας ή να αυξάνοντας την παραγωγικότητα, «η ευκολία δεν ενισχύει πάντα τη μάθηση», δήλωσε ο κος Φλάνιγκαν.
Σύμφωνα με τον Όππενχάιμερ, «η γραφή υποστηρίζει το είδος της βαθιάς σκέψης που βοηθάει στη μάθηση» – αλλά δεν είναι ο μόνος τρόπος.
Προτείνει να αναζητούν άνθρωποι «επιθυμητές δυσκολίες» στη μάθηση – όπου τα άτομα αναγκάζονται να ασχοληθούν σοβαρά με το υλικό. Αυτό περιλαμβάνει την αναδιαμόρφωση των πληροφοριών με δικά σας λόγια ή τη συζήτηση όσων έχετε μάθει με άλλους. «Οι περισσότεροι άνθρωποι αποφεύγουν αυτές τις διαδικασίες επειδή είναι πιο δύσκολες και τείνουμε να προτιμούμε την ευκολία από τη δυσκολία – αλλά το να σκεφτόμαστε περισσότερο είναι συνήθως καλό για τη μάθηση», είπε.
Είναι ενδιαφέρον ότι ακόμη και το είδος της γραφής έχει σημασία. Μια μελέτη στο Περιοδικό για τη Νόσο Αλτσχάιμερ διαπίστωσε ότι οι ηλικιωμένοι, με ήπια γνωστική εξασθένιση που ασχολήθηκαν με την κινεζική καλλιγραφία – επίσημη, δουλεμένη και πειθαρχημένη γραφή – για οκτώ εβδομάδες παρουσίασαν βελτιώσεις στη μνήμη εργασίας και στον έλεγχο της προσοχής.
Οι συμμετέχοντες που ασχολήθηκαν με την καλλιγραφία παρουσίασαν πάνω από 30% βελτίωση στις εργασίες της μνήμης εργασίας σε σύγκριση με μόλις 11,8 % της ομάδα iPad, που δεν ασχολήθηκε με την καλλιγραφία. Τα οφέλη της καλλιγραφίας ήταν παρόντα μέχρι και έξι μήνες μετά το τέλος της εξάσκησης, γεγονός που υποδηλώνει μακροχρόνιες γνωστικές βελτιώσεις. (Γράφημα: The Epoch Times)
Όπως και η δακτυλογράφηση, τα ψηφιακά μέσα – όπως τα ηλεκτρονικά βιβλία – φαίνονται βολικά, αλλά έχουν επίσης ένα μεγάλο κόστος: τη μειωμένη κατανόηση.Επομένως, το περισσότερο δεν είναι πάντα καλύτερο, σύμφωνα με τη Ναταλία Κουτσίρκοβα, καθηγήτρια ανάγνωσης και ανάπτυξης κατά την πρώιμη παιδική ηλικία στο Ανοικτό Πανεπιστήμιο.
Η Κουτσίρκοβα δήλωσε στην Epoch Times ότι αν και τα ψηφιακά μέσα έχουν τα πλεονεκτήματά τους, η προσπάθεια για περισσότερο περιεχόμενο, προσβασιμότητα και αλληλεπίδραση οδηγεί συχνά σε αναπόφευκτη απώλεια στο πεδίο της μάθησης.Έτσι, ακόμη και αν η τεχνολογία μάς ωθεί προς τα εμπρός, αυτά τα φαινομενικά αρχαϊκά εργαλεία – στυλό και χαρτί – διαμορφώνουν θεμελιωδώς τον τρόπο με τον οποίο τα παιδιά και οι ενήλικες μαθαίνουν να διαβάζουν, να γράφουν και να σκέπτονται.
Η βαν ντερ Μέερ θρηνεί ότι οι δάσκαλοι συναντούν σήμερα μαθητές της πρώτης τάξης που μόλις και μετά βίας ξέρουν πώς να κρατούν ένα μολύβι. «Είναι τόσο κρίμα», λέει.Η βαν ντερ Μέερ ελπίζει ότι οι μελλοντικές γενιές θα ανακαλύψουν ξανά την αξία της γραφής – μέσα από ποιήματα, ερωτικές επιστολές ή ακόμη και απλές λίστες με ψώνια.
Μας θυμίζει ότι, παραδοσιακά, ο γραφικός χαρακτήρας έχει διαποτιστεί με προσωπικότητα και ατομική ταυτότητα.
«Δεν είναι απλώς μια δεξιότητα», λέει. «Ο γραφικός χαρακτήρας είναι μέρος της πολιτιστικής μας κληρονομιάς – είναι μέρος του να είσαι άνθρωπος.»
Η ηθική σκέψη καθορίζει το τι είναι λάθος και τι σωστό. Κοινοί κανόνες ηθικής διέπουν την κάθε κοινωνία, αντικατοπτρίζοντας τις αξίες της. Το τι κρίνει ο κάθε άνθρωπος ατομικά ως ηθικό εξαρτάται από την ανάπτυξη της ηθικής του σκέψης.
Ερωτήματα όπως πώς αναπτύσσουν οι άνθρωποι την ηθική τους, ποιοι φορείς βοηθάνε στην ανάπτυξη της, πώς μπορούμε να καλλιεργήσουμε την ηθική ενός παιδιού και εάν αναπτύσσεται με τον ίδιο τρόπο σε όλους, απασχολούν την ανθρωπότητα μέχρι σήμερα.
Ο Αμερικανός ψυχολόγος Λώρενς Κόλμπεργκ (Lawrence Kohlberg, 1927-1987), επηρεασμένος από την θεωρία του Ζαν Πιαζέ της ηθικής ανάπτυξης δύο σταδίων, επικεντρώνεται στην ερμηνεία της λογικής με την οποία τα άτομα αναπτύσσουν ηθική συνείδηση.
Ο Κόλμπεργκ επέκτεινε τη θεωρία του Πιαζέ, προτείνοντας ότι η ηθική ανάπτυξη είναι μία συνεχής διαδικασία που συμβαίνει σε όλη τη διάρκεια της ζωής.
Βάσισε τη θεωρία του σε μία σειρά από ηθικά διλήμματα που παρουσίασε στα υποκείμενα της μελέτης του, εξετάζοντας τη λογική που τους ώθησε στις αποφάσεις τους στο κάθε σενάριο. Το διασημότερο από αυτά είναι το «Heinz Steals the Drug» (Ο Χάινζ κλέβει το φάρμακο). Σε αυτό το σενάριο, οι γιατροί λένε σε μία γυναίκα που έχει καρκίνο πως υπάρχει μόνο ένα φάρμακο που μπορεί να τη σώσει. Το φάρμακο αυτό υπάρχει μόνο σε ένα φαρμακείο και η κάθε δόση κοστίζει πολύ ακριβά. Ο άντρας της γυναίκας πηγαίνει στο φαρμακείο με την ελπίδα να διαπραγματευτεί την τιμή ή να πείσει τον φαρμακοποιό να τον αφήσει να πληρώσει σε δόσεις. Όταν ο φαρμακοποιός αρνείται, εκείνος κλέβει τελικά το φάρμακο για να σώσει τη γυναίκα του. Το ενδιαφέρον του Κόλμπεργκ δεν ήταν ως προς την απάντηση εάν η πράξη του Χάινζ ήταν σωστή ή όχι, αλλά ποια ήταν η λογική του κάθε συμμετέχοντα πίσω από την απάντηση που έδωσε.
Τα τρία επίπεδα ηθικής ανάπτυξης του Κόλμπεργκ
Η θεωρία του Κόλμπεργκ χωρίζετε σε τρία βασικά επίπεδα, με δύο στάδια στο κάθε επίπεδο, δηλαδή συνολικά έξι στάδια.
Προσυμβατική ηθική
Η προσυμβατική ηθική διαρκεί περίπου μέχρι την ηλικία των 9 ετών. Μέχρι αυτή την ηλικία, οι αποφάσεις των παιδιών διαμορφώνονται κατά κύριο λόγο από τις προσδοκίες των ενηλίκων και τις συνέπειες της παραβίασης των κανόνων όταν τους παραβιάζουν. Υπάρχουν δύο στάδια σε αυτό το επίπεδο:
α) Υπακοή και τιμωρία: Οι κανόνες θεωρούνται ως υποχρεωτικοί και απόλυτοι. Η τήρηση τους είναι σημαντική για την αποφυγή της τιμωρίας. Το στάδιο αυτό είναι κοινό σε μικρές ηλικίες παιδιών.
β) Ατομικότητα και ανταλλαγή: Το άτομο κοιτάζει την εκπλήρωση του προσωπικού του συμφέροντος, αλλά αναγνωρίζοντας παράλληλα ότι διαφορετικά άτομα έχουν διαφορετικές απόψεις. Στο δίλημμα του Χάινζ, τα παιδιά υποστήριξαν ότι η καλύτερη πορεία δράσης ήταν η επιλογή που εξυπηρετούσε καλύτερα τις ανάγκες του Χάινζ.
Συμβατική ηθική
Αυτό το επίπεδο ηθικής ανάπτυξης χαρακτηρίζεται από την αποδοχή των κοινωνικών κανόνων. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, οι έφηβοι και οι ενήλικες εσωτερικεύουν τα ηθικά πρότυπα που έχουν μάθει από την κοινωνία. Τα στάδια αυτού του επιπέδου είναι:
γ) Καλές διαπροσωπικές σχέσεις: Το άτομο δείχνει ενδιαφέρον για τη σημασία της επίδειξης καλής συμπεριφοράς, εστιάζοντας παράλληλα και στην επίτευξη της κοινωνικής αποδοχής. Συνειδητοποιεί πως οι επιλογές που κάνει επηρεάζουν τις διαπροσωπικές του σχέσεις.
δ) Διατήρηση της κοινωνικής τάξης: Σε αυτό το στάδιο τα άτομα αρχίζουν και βλέπουν την κοινωνία ως σύνολο και αναγνωρίζουν ότι οι αποφάσεις που παίρνουν μπορούν να την επηρεάσουν. Εστιάζουν στη διατήρηση του νόμου και της κοινωνικής τάξης, τηρώντας τους κανόνες, κάνοντας καλά τη δουλειά τους και δείχνοντας σεβασμό στην εξουσία.
Μετασυμβατική ηθική
Σε αυτό το επίπεδο οι άνθρωποι αναπτύσσουν κατανόηση των αφηρημένων αρχών της ηθικής. Υπάρχουν δύο στάδια:
ε) Κοινωνικό συμβόλαιο και ατομικά δικαιώματα: Το άτομο βλέπει ότι οι κανόνες, παρόλο που είναι αναγκαίοι για την ύπαρξη της κοινωνίας, δεν εξυπηρετούν το συμφέρον όλων και θεωρεί ότι τα ατομικά δικαιώματα έχουν προτεραιότητα έναντι των νόμων.
στ) Οικουμενικές αρχές: Τέλος, σε αυτό το στάδιο το άτομο ακολουθεί κάποιες εσωτερικευμένες αρχές δικαιοσύνης, ακόμα και αν έρχονται σε αντίθεση με τους νόμους και τους κανόνες. Το άτομο εστιάζει στην υπεράσπιση των αρχών της παγκόσμιας δικαιοσύνης και της ηθικής.
Σύμφωνα με τις έρευνες του Κόλμπεργκ, οι περισσότεροι άνθρωποι φτάνουν μέχρι το τέταρτο στάδιο ηθικής, με μόνο το 10 με 15% του πληθυσμού να φτάνει μέχρι το τέλος.
Εφαρμογές της θεωρίας του Κόλμπεργκ
Αρχικά, η θεωρία του Κόλμπεργκ μπορεί να εφαρμοστεί από τους γονείς στα παιδιά. Οι γονείς μπορούν να διδάξουν στα μικρά παιδιά την υπακοή στους κανόνες, ενώ στα μεγαλύτερα τις κοινωνικές προσδοκίες.
Επίσης, πολύ σημαντικό ρόλο μπορούν να παίξουν οι εκπαιδευτικοί. Για παράδειγμα, ένας νηπιαγωγός θα μπορούσε να ενισχύσει την ηθική ανάπτυξη, θέτοντας τους κανόνες που πρέπει να τηρούνται σε μία τάξη και τις συνέπειες της παραβίασής τους. Αυτό θα βοηθούσε τα παιδιά στο πρώτο στάδιο της ηθικής ανάπτυξης.
Ένας καθηγητής στο γυμνάσιο μπορεί να επικεντρωθεί περισσότερο στο τρίτο στάδιο (ανάπτυξη καλών διαπροσωπικών σχέσεων) και στο τέταρτο στάδιο (διατήρηση της κοινωνικής τάξης). Αυτό θα μπορούσε να επιτευχθεί με τη συμμετοχή των μαθητών στον καθορισμό των κανόνων που πρέπει να ακολουθούνται στην τάξη, βάζοντας τους με αυτόν τον τρόπο μέσα στη συλλογιστική διαδικασία που απαιτείται για τη θέσπιση των κανόνων.
Οι αδυναμίες της θεωρίας
Παρόλο που η θεωρία του Κόλμπεργκ έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της ηθικής ψυχολογίας, εισέπραξε και αρνητική κριτική.
Μία ένσταση εκφράστηκε ως προς το ότι ο ηθικός συλλογισμός δεν είναι το ίδιο με την ηθική συμπεριφορά, είναι διαφορετικό το να γνωρίζουμε τι πρέπει να κάνουμε και το να το κάνουμε πράξη.
Δεύτερον, ο Κόλμπεργκ φαίνεται να υπερτονίζει την έννοια της δικαιοσύνης στις επιλογές που σχετίζονται με ζητήματα ηθικής, αφήνοντας απ’ έξω διαπροσωπικά συναισθήματα, όπως αυτό της συμπόνιας, καθώς και άλλων που μπορεί να παίξουν εξίσου σημαντικό ρόλο στον ηθικό συλλογισμό.
Επίσης, αγνοεί το ότι οι διαφορετικές πολιτισμικές κουλτούρες επηρεάζουν την ανάπτυξη της ηθικής.
Τέλος, φαίνεται ότι το δείγμα που πήρε δεν μπορεί να είναι αντιπροσωπευτικό, καθώς τα υποκείμενα μελέτης του ήταν κυρίως παιδιά κάτω από 16 ετών, τα οποία δεν είχαν εμπειρία με τον γάμο (εδώ θυμόμαστε το δίλημμα που τους έθεσε, σχετικά με τον σύζυγο που έκλεψε το φάρμακο για την άρρωστη γυναίκα του), και επιπλέον ήταν μόνο αγόρια.
Το παρόν αποτελεί το τέταρτο και τελευταίο μέρος μίας σειράς άρθρων με θέμα τις επιστημονικές έρευνες που έχουν γίνει για να βρεθούν απαντήσεις σε ερωτήματα που αφορούν τη συνείδηση, την ύπαρξη και αυτό που υπάρχει παραπέρα.
Ο Δρ Έμπεν Αλεξάντερ βρισκόταν στο απόγειο της καριέρας του ως νευροχειρουργός. Με διδακτορικό στην ιατρική από το Πανεπιστήμιο Duke και ειδικότητα από το Χάρβαρντ, πίστευε ότι κατανοούσε τη συνείδηση και τον εγκέφαλο. Ωστόσο, στις 10 Νοεμβρίου 2008, μια σπάνια και σοβαρή βακτηριακή λοίμωξη έπληξε τον εγκέφαλό του, αλλάζοντας όλα όσα γνώριζε.
Έπεσε σε κώμα και επτά ημέρες αργότερα ξύπνησε σε πλήρη σωματική ανάρρωση. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια εκείνων των επτά ημερών, το μυαλό του δεν ήταν αδρανές. Θυμάται ότι η συνείδησή του είχε μεταβεί σε μια άλλη διάσταση – ένα μέρος με σύννεφα, ακτινοβόλα όντα και αιθέρια τοπία.
«Βρισκόμουν σε ένα μέρος με σύννεφα. Μεγάλα, φουσκωτά, λευκορόδινα, που ξεχώριζαν έντονα στον βαθύ μπλε ουρανό. Πιο ψηλά από τα σύννεφα – πολύ πιο ψηλά – [πετούσαν] σμήνη από διαφανείς σφαίρες, αστραφτερά όντα που διέγραφαν τόξα στον ουρανό, αφήνοντας πίσω τους μακριές, λαμπερές γραμμές», έγραψε ο Αλεξάντερ στο βιβλίο του «Μια απόδειξη του ουρανού».
«Είδα αυτό το βασίλειο σε όλο του το μεγαλείο», αφηγήθηκε ο Aλεξάντερ κατά τη διάρκεια μιας συνέντευξης στην Epoch Times. «Αν και δεν ήξερα πού ήμουν ούτε καν τι ήμουν, ήμουν απολύτως σίγουρος για ένα πράγμα: αυτό το μέρος στο οποίο είχα ξαφνικά βρεθεί ήταν απολύτως πραγματικό», τόνισε.
Παρομοίως, ο Δρ Σαμ Πάρνια, ιατρός και ερευνητής, παρατήρησε ότι το 7% των ασθενών που επέστρεψαν στη ζωή είπαν ότι βρέθηκαν σε μια απόκοσμη διάσταση κατά τη διάρκεια της επιθανάτιας εμπειρίας τους – εμπειρία που οι άνθρωποι θυμούνται συνήθως πολύ καλά όταν επανέρχονται. Ο Δρ Πιμ βαν Λόμμελ, καρδιολόγος από την Ολλανδία, ανέφερε ότι το 29% των ανθρώπων που είχαν μία επιθανάτια εμπειρία περιγράφουν την είσοδο σε ένα τεράστιο, όμορφο βασίλειο πέρα από τον φυσικό μας κόσμο.
(Γράφημα: The Epoch Times)
Αυτά τα κοινά στοιχεία έχουν κινήσει το ενδιαφέρον των ειδικών σχετικά με την προέλευση της συνείδησης. Μπορεί η συνείδησή μας να συνδεθεί και να ταξιδέψει σε μια διάσταση απρόσιτη στα ανθρώπινα μάτια; Αν και οι θρήσκοι άνθρωποι λένε ότι γνωρίζουν ήδη αυτές τις απαντήσεις, οι γιατροί εξακολουθούν να ερευνούν και οι φυσικοί ισχυρίζονται ότι βρίσκονται κοντά στην απάντηση.
Πολλαπλές διαστάσεις
Οι φυσικοί αναγνωρίζουν ότι μπορεί να υπάρχουν πολλές διαστάσεις. Η σύγχρονη φυσική αποδέχεται την έννοια του πολυδιάστατου χώρου και των παράλληλων συμπάντων ως σοβαρή επιστημονική ιδέα.
Οι κορυφαίες θεωρίες περιλαμβάνουν τη θεωρία των χορδών και τη θεωρία Μ. Η θεωρία των χορδών υποστηρίζει ότι τα θεμελιώδη δομικά στοιχεία του σύμπαντος δεν είναι σωματίδια αλλά μικροσκοπικά, δονούμενα νήματα ή «χορδές».
Φανταστείτε να αναλύετε ένα μήλο. Καθώς το μεγεθύνετε, ανακαλύπτετε στρώματα δομής μέχρι τα κύτταρα, τα μόρια και τα άτομα. Οι συμβατικές θεωρίες συνήθως σταματούν στα υποατομικά σωματίδια. Η θεωρία των χορδών υποστηρίζει ότι τα απειροελάχιστα μικρά υποατομικά σωματίδια είναι στην πραγματικότητα χορδές ενέργειας που δονούνται σε διαφορετικά μοτίβα, όπως οι χορδές ενός βιολιού. Κάθε ξεχωριστή δόνηση παράγει μοναδικά σωματίδια, δημιουργώντας μια κοσμική συμφωνία που αποτελεί όλη την ύλη.
Η θεωρία των χορδών κερδίζει την εμπιστοσύνη μας επειδή παρέχει ένα πλαίσιο για την ενοποίηση των θεμελιωδών δυνάμεων της φύσης – της βαρύτητας, της ηλεκτρομαγνητικής δύναμης και της πυρηνικής δύναμης – σε μια συνεπή θεωρία. Ωστόσο, η θεωρία χορδών προϋποθέτει ένα σύμπαν με τουλάχιστον δέκα διαστάσεις ως αναπόσπαστο στοιχείο της διατύπωσης και της μαθηματικής της συνέπειας.
Η θεωρία Μ είναι μια έννοια της φυσικής που συνδυάζει διαφορετικές θεωρίες για μικροσκοπικές χορδές, οι οποίες θεωρείται ότι αποτελούν τον ιστό του σύμπαντος. Προτείνει έντεκα διαστάσεις αντί των τεσσάρων που βιώνουμε (τρεις διαστάσεις του χώρου – πλάτος, ύψος και βάθος – και μία του χρόνου), επιδιώκοντας να εξηγήσει πώς οι δυνάμεις της φύσης, συμπεριλαμβανομένης της βαρύτητας, λειτουργούν μαζί σε ένα ενιαίο πλαίσιο, καθιστώντας την μια πιθανή «θεωρία των πάντων».
Ενώ και οι δύο αυτές θεωρίες είναι κομψά, μαθηματικά πλαίσια που βοηθούν στην εξήγηση ορισμένων πτυχών της σωματιδιακής φυσικής και της βαρύτητας, δεν έχουν εμπειρικά επαληθεύσιμες προβλέψεις.
Παρ’ όλα αυτά, στο σύνολό τους, τα φαινόμενα αυτά ανοίγουν την πόρτα στην ιδέα των πολλαπλών διαστάσεων: άλλες διαστάσεις, αν και αόρατες, μπορεί να υπάρχουν ταυτόχρονα ανάμεσά μας.
Έξω από τον «πίνακα»
Ο Τζον Μπερκ, ο οποίος έχει πτυχίο μηχανικού και είναι συγγραφέας πολλών βιβλίων σχετικά με τις επιθανάτιες εμπειρίες, προσέφερε μια αναλογία: φανταστείτε ότι ζούμε μέσα σε έναν επίπεδο, δισδιάστατο ασπρόμαυρο πίνακα. Σε ένα τέτοιο σενάριο, θα βιώναμε μόνο το μήκος και το πλάτος – πάνω και κάτω και από άκρη σε άκρη – αλλά όχι το βάθος.
«Δεν θα μπορούσαμε καν να το συλλάβουμε», είπε στην Epoch Times σε συνέντευξή του.
Ο Μπερκ πρότεινε ότι οι επιθανάτιες εμπειρίες μπορεί να είναι σαν η δισδιάστατη συνείδησή μας να ξεκολλάει από αυτόν τον επίπεδο πίνακα και να εισέρχεται σε έναν τρισδιάστατο κόσμο, ένα βασίλειο που πάντα υπήρχε, πέρα από την αντίληψή μας. Από αυτή τη νέα οπτική γωνία, θα μπορούσαμε να κατανοήσουμε τον επίπεδο κόσμο μας ως μέρος μιας μεγαλύτερης διαστατικής πραγματικότητας.
Όταν η συνείδησή μας εγκαταλείπει το σώμα, είναι πιθανό να εισέλθει σε αυτούς τους ευρύτερους, πολυδιάστατους χώρους, δήλωσε στην Epoch Times ο Μιχαήλ Πραβίκα, ο οποίος έχει διδακτορικό στη φυσική συμπυκνωμένης ύλης από το Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ και είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Νεβάδα στο Λας Βέγκας.
Η σήραγγα
Τα άτομα που είχαν μία επιθανάτια εμπειρία συχνά περιγράφουν ότι περνούν μέσα από κάτι που μοιάζει με σήραγγα φωτεινή στην άκρη, πριν εισέλθουν στην άλλη διάσταση.
Ο Νεντ Ντόχερτυ, πρώην διευθυντής της Διεθνούς Ένωσης για τη Μελέτη Επιθανάτιων Εμπειριών, έγραψε για την προσωπική του εμπειρία σε αυτή τη σήραγγα στο βιβλίο του «Fast Lane to Heaven» («Ο γρήγορος δρόμος για τον Παράδεισο»). Σε αυτό εξηγεί ότι αφού έχασε τη φυσική του συνείδηση, τον τράβηξε μια τεράστια σήραγγα. Στο μακρινό άνοιγμα της σήραγγας, είδε ένα άλλο σύμπαν.
«Αναλογίστηκα τον σκοπό της σήραγγας. Φαινόταν να εκτείνεται από τη Γη στο σύμπαν σε μια απόσταση που μετριέται σε έτη φωτός», έγραψε ο Ντόχερτυ.
Είναι ενδιαφέρον ότι οι σήραγγες που περιγράφουν οι άνθρωποι που είχαν επιθανάτιες εμπειρίες παρουσιάζουν εκπληκτική ομοιότητα με μια έννοια που διερευνάται στη θεωρία των χορδών: τις ‘σκουληκότρυπες‘ που συνδέουν διαφορετικές διαστάσεις.
Επιπλέον, όπως συζητήθηκε στο α΄ μέρος αυτής της σειράς, ο φυσικός Ρότζερ Πένροουζ και ο αναισθησιολόγος Στούαρτ Χάμεροφ πρότειναν ότι οι μικροσωληνίσκοι στον εγκέφαλο μπορεί να χρησιμεύουν ως κβαντικοί δέκτες της συνείδησης. Αυτοί οι μικροσωληνίσκοι έχουν επίσης μια μοναδική δομή, παρόμοια με αυτή των πραγμάτων που μοιάζουν με σήραγγες.
(Γράφημα: The Epoch Times)
Σε μελέτη του 2022, που δημοσιεύθηκε στα Annals of the New York Academy of Sciences, ο Σαμ Πάρνια και μια ομάδα ιατρικών εμπειρογνωμόνων από διακεκριμένα πανεπιστήμια παρείχαν την πρώτη ολοκληρωμένη ιατρική συμφωνία που τεκμηριώνει την πραγματικότητα των επιθανάτιων εμπειρίων.
Ειδικότερα, η ομάδα προσδιόρισε τις εμπειρίες στη σήραγγα ως ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά των επιθανάτιων εμπειριών.
Η σήραγγα, σύμφωνα με τη μελέτη, φαίνεται να παρέχει μια σύνδεση με μια άλλη διάσταση, στην οποία οι άνθρωποι βλέπουν υπέροχα, φωτεινά όντα και ξαναζούν ολόκληρη τη ζωή τους με τρόπο που δεν περιορίζεται από τον χρόνο – ένα φαινόμενο που ονομάζεται «ανασκόπηση ζωής».
Μια «ολόκληρη ζωή» έξω από τον χρόνο
Από τις 617 επιθανάτιες εμπειρίες που συλλέχθηκαν από το Ίδρυμα Έρευνας για τις Επιθανάτιες Εμπειρίες, που δημοσιεύθηκε σε μελέτη του 2014, το 14% των ατόμων που είχαν μία επιθανάτια εμπειρία είδαν τη ζωή τους, σαν να βλέπουν μία στερεοσκοπική ταινία.
Συνολικά, το 50% των επιζώντων με επιθανάτια εμπειρία από τον σεισμό της Τανγκσάν, το 1976, στην Κίνα, ανέφεραν ότι είδαν τη ζωή τους.
Σύμφωνα με τον Μπέρναρντ Καρ, ομότιμο καθηγητή μαθηματικών και αστρονομίας στο Πανεπιστήμιο Queen Mary του Λονδίνου, πολλά στοιχεία των επιθανάτιων εμπειριών, όπως το φαινόμενο της σήραγγας, το έντονο φως και η ανασκόπηση, ευθυγραμμίζονται με την ιδέα της μετάβασης ή της αλληλεπίδρασης με ανώτερες διαστάσεις. Ερμηνεύει αυτές τις εμπειρίες όχι ως παραισθήσεις ή εγκεφαλικά φαινόμενα, αλλά ως ματιές στην αληθινή, πολυδιάστατη φύση της πραγματικότητας.
Στο βιβλίο του «Αποδείξεις της μεταθανάτιας ζωής» ο Δρ Τζέφρυ Λονγκ, εν ενεργεία ογκολόγος ακτινοβολίας και ερευνητής που μελετά τις επιθανάτιες εμπειρίες για περισσότερα από 25 χρόνια, κατέγραψε την περίπτωση ενός άνδρα ονόματι Ρότζερ, ο οποίος επιστρέφοντας από το Κεμπέκ είχε μια εξωσωματική εμπειρία, μετά από ένα τροχαίο δυστύχημα.
«Άρχισα να βλέπω ολόκληρη τη ζωή μου να ξεδιπλώνεται μπροστά μου σαν ταινία που προβάλλεται σε οθόνη, από τη βρεφική ηλικία μέχρι την ενήλικη ζωή. Ήταν τόσο αληθινό!», θυμάται ο Ρότζερ.
Είπε ότι η εμπειρία ήταν πιο ρεαλιστική από μια τρισδιάστατη ταινία, καθώς μπορούσε να νιώσει τα συναισθήματα των ανθρώπων τους οποίους συνάντησε μέσα σε όλα αυτά τα χρόνια, καθώς και τα καλά ή άσχημα συναισθήματα που τους προκάλεσε.
Όσοι βλέπουν τη ζωή τους να περνά μπροστά από τα μάτια τους κατά τη διάρκεια μιας επιθανάτιας εμπειρίας, την αφηγούνται με μια βαθιά αίσθηση ρεαλισμού. Ξεχασμένα από καιρό γεγονότα βιώνονται εκ νέου, συνοδευόμενα από μια βαθιά κατανόηση των σκέψεων και των συναισθημάτων των άλλων κατά τη διάρκεια όλων των παρελθοντικών αλληλεπιδράσεων.
Σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Missouri Medicine, οι ανασκοπήσεις ζωής είναι σταθερά ακριβείς.
Επιπλέον, φαίνεται να συμβαίνουν σε μια διάσταση όπου όλα τα γεγονότα καταγράφονται στο σύνολό τους και ο χρόνος λειτουργεί διαφορετικά, επιτρέποντας στο άτομο να επανεξετάσει ολόκληρη τη ζωή του άμεσα.
Το βιβλίο «Μαθήματα από το φως», με συγγραφέα τον Κέννεθ Ρινγκ, ομότιμο καθηγητή ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Κονέκτικατ, ο οποίος δημοσίευσε σχεδόν 100 εργασίες σχετικά με τις επιθανάτιες εμπειρίες, κατέγραψε την περίπτωση ενός άνδρα που ανέφερε ότι ξαναέζησε κάθε γεγονός των 22 χρόνων της ζωής του.
«Η φωτεινότητα μού έδειξε κάθε δευτερόλεπτο όλων αυτών των ετών, με εξαιρετικές λεπτομέρειες, σε αυτό που φαινόταν να είναι μόνο μια στιγμή», είπε.
«Είναι μια αναβίωση των γεγονότων, όχι απλώς μια ανάμνηση των γεγονότων», δήλωσε ο Αλεξάντερ. Ο ίδιος εξηγεί ότι κατά τη διάρκεια της ανασκόπησης της ζωής σας, αν είχατε ενεργήσει εγωιστικά απέναντι στους άλλους κατά τη διάρκεια της ζωής σας, θα βιώσετε ξανά αυτά τα γεγονότα, αλλά τώρα από τη σκοπιά των ανθρώπων που βίωσαν τον πόνο.
Πιστεύει ότι από εδώ προέρχεται η έννοια της «κόλασης» – εκείνοι που προκάλεσαν πόνο και δυστυχία κατά τη διάρκεια της ζωής τους θα πρέπει να αντιμετωπίσουν και να βιώσουν τον ίδιο πόνο κατά τη διάρκεια της ανασκόπησης της ζωής τους. Αυτό πρέπει να ωθήσει τους ανθρώπους να συνειδητοποιήσουν ότι «είμαστε πραγματικά όλοι μαζί και πρέπει να φροντίζουμε ο ένας τον άλλον και να τα πηγαίνουμε καλά», είπε.
Αναμνήσεις πριν από τη γέννηση
Καθώς οι επιθανάτιες εμπειρίες εμπεριέχουν ενδείξεις για άλλες διαστάσεις, οι μελέτες σχετικά με τις αναμνήσεις πριν από τη γέννηση έχουν επίσης δώσει ενδιαφέρουσες πληροφορίες.
Ο Δρ Ακίρα Ικεγκάβα είναι μαιευτήρας-γυναικολόγος στην Ιαπωνία. Μεταξύ 2002-2003, εξέτασε 3.061 ζευγάρια γονέων και παιδιών στο Ναγκάνο της Ιαπωνίας. Η έρευνά του σχετικά με τις προγεννητικές αναμνήσεις είχε ως στόχο την παροχή κατευθυντήριων γραμμών για την προγεννητική φροντίδα και εκπαίδευση. Κατά τη διάρκεια των ερευνών του, πήρε συνεντεύξεις από πολλά παιδιά και γονείς από όλη την Ιαπωνία, συλλέγοντας αναμνήσεις από την προγεννητική περίοδο. Ανακάλυψε ότι το 33% των παιδιών που έδωσαν συνέντευξη θυμόντουσαν ότι βρίσκονταν στη μήτρα πριν από τη γέννησή τους, ενώ το 20,7% θυμόντουσαν την εμπειρία της γέννησής τους. Τα περισσότερα παιδιά που θυμόντουσαν ήταν ηλικίας 2-3 ετών, με τις αναμνήσεις να ξεθωριάζουν στις μεγαλύτερες ηλικίες, ενώ παιδιά άνω των 6 ετών δεν είχαν σχεδόν καμία ανάμνηση.
Προς έκπληξή του, ένα επαναλαμβανόμενο θέμα των προγεννητικών αναμνήσεων ήταν ότι τα παιδιά περιέγραφαν ότι προέρχονταν από ένα μέρος «πάνω από τα πολύχρωμα σύννεφα», όπου συνυπήρχαν με αγγέλους και νεράιδες.
Ο Ικεγκάβα κατέγραψε αυτά τα ευρήματα στα βιβλία της έρευνάς του, όπως το «Όταν βλέπω τη μαμά μου στα σύννεφα».
Τα παιδιά θυμόντουσαν ότι βρίσκονταν σε ένα σύννεφο σε μια ανώτερη διάσταση, μαζί με αγγέλους και νεράιδες. Όταν έβρισκαν τις μητέρες τους, άφηναν τα σύννεφα και πετούσαν στη μήτρα εκείνων των γυναικών.
Για παράδειγμα, ένα αγόρι ονόματι Γιουίτσι ήταν τριών ετών όταν κοίταξε μια γαμήλια φωτογραφία των γονιών του και είπε στη μαμά του: «Το έβλεπα από τον ουρανό».
Το αγόρι πρόσθεσε ότι είδε τη μαμά και τον μπαμπά του να είναι μαζί και στην παραλία τότε. Η μητέρα του επιβεβαίωσε ότι μετά τη γαμήλια τελετή είχαν πάει στην παραλία.
Ένα κορίτσι με το όνομα Νατσούμι αφηγήθηκε ότι πριν γεννηθεί, ήταν ένα από τα αγγελάκια που πετούν πάνω από τα σύννεφα, αναζητώντας τη μελλοντική τους μητέρα.
«Είμασταν έξι», είπε. «Η μαμά που είδα τότε περπατούσε στο πεζοδρόμιο φορώντας ένα σκούρο μπλε φόρεμα με λευκές πιτσιλιές». Η μαμά της Νατσούμι επιβεβαίωσε ότι όντως είχε ένα φόρεμα εγκυμοσύνης με αυτό το χρώμα και σχέδιο.
Υψηλότερες διαστάσεις
Ο Δρ Πήτερ Τ. Ουόλινγκ, από το Ιατρικό Κέντρο του Πανεπιστημίου Baylor, δήλωσε στην Epoch Times ότι για να κατανοήσουμε πραγματικά την ανθρώπινη συνείδηση, «θα πρέπει να εξετάσουμε τις υψηλότερες διαστάσεις».
Παρομοίως, ο Πραβίκα υποστηρίζει επίσης την ιδέα ότι η εξέταση υψηλότερων διαστάσεων είναι ένας λογικός τρόπος για να κατανοήσουμε τη συνείδηση.
«Μπορώ να εξηγήσω σχεδόν τα πάντα σε αυτό το σύμπαν με μία εξαίρεση, και αυτή είναι η συνείδηση». Διευκρίνισε ότι ενώ οι φυσικές αρχές μπορούν να περιγράψουν μεγάλο μέρος της πραγματικότητάς μας, αποτυγχάνουν να εξηγήσουν την ταυτόχρονη επίγνωση του παρελθόντος, του παρόντος και του μέλλοντος.
Σύμφωνα με τον Πραβίκα, μπορούμε επίσης να κατανοήσουμε την έννοια των πολλών διαστάσεων μέσω μιας άλλης προσέγγισης.
«Το μυαλό είναι η παιδική χαρά του απείρου», δήλωσε ο Πραβίκα στην Epoch Times. «Η ικανότητά μας να αντιλαμβανόμαστε υψηλότερες διαστάσεις – πέραν των τεσσάρων που βιώνουμε – υποδηλώνει την ύπαρξή τους. Αν μπορούμε να σκεφτούμε αυτές τις διαστάσεις, πιθανότατα έχουν μια βάση στην πραγματικότητα, ακόμη και αν δεν μπορούμε να τις αντιληφθούμε άμεσα.»
Ο Πραβίκα υποστηρίζει ότι μπορούμε να αντιληφθούμε την έννοια των πολλαπλών διαστάσεων μέσω διεπιστημονικών προσεγγίσεων, συμπεριλαμβανομένων των μαθηματικών, της φιλοσοφίας και του στοχασμού.
Αν και αυτό μπορεί να ακούγεται καθαρά θεωρητικό, ένας συγκεκριμένος τύπος εμπειρικής μέτρησης του εγκεφάλου υποδηλώνει τη σύνδεση μεταξύ της συνείδησης και των ανώτερων διαστάσεων.
Κύματα γάμμα
Το ηλεκτροεγκεφαλογράφημα (ΗΕΓ) του ανθρώπινου εγκεφάλου έχει πέντε κοινούς τύπους κυμάτων, από τα οποία τα κύματα γάμμα έχουν την ταχύτερη συχνότητα (έως 32-100 Hz) και το μικρότερο πλάτος.
Τα κύματα γάμμα σχετίζονται με γνωστικές λειτουργίες υψηλότερου επιπέδου, όπως η αντίληψη, η επίλυση προβλημάτων και η συνείδηση. Εμφανίζονται συχνά όταν ένα άτομο βρίσκεται σε μια ιδιαίτερα συγκεντρωμένη κατάσταση βαθιάς ψυχικής γαλήνης και ηρεμίας.
Μελέτη που δημοσιεύθηκε στο PNAS από την Τζίμο Μπόρτζιγκιν, συνεργαζόμενη καθηγήτρια στο Τμήμα Νευρολογίας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν, ανέφερε μια απροσδόκητη αύξηση των κυμάτων γάμμα στον ετοιμοθάνατο εγκέφαλο δύο ασθενών – γεγονός που συνέβη μετά την απόσυρση της αναπνευστικής τους υποστήριξης.
Αξίζει να σημειωθεί ότι και οι δύο ασθενείς εμφάνισαν εκρήξεις εγκεφαλικής δραστηριότητας σε διαφορετικά μήκη κύματος σε μια συγκεκριμένη περιοχή στο πίσω μέρος του εγκεφάλου, η οποία θεωρείται απαραίτητη για τη συνειδητή μας επίγνωση.
(Γράφημα: The Epoch Times)
Ωστόσο, η προέλευση αυτών των κυμάτων γάμμα δεν μπορεί να εξηγηθεί από την εγκεφαλική δραστηριότητα, καθώς τα σώματα των ασθενών πέθαιναν και οι εγκέφαλοί τους ήταν υποξικοί – στερημένοι από οξυγόνο.
Κατά την άποψη του Δρος Αλεξάντερ, ο εγκέφαλος «λειτουργεί ως πομποδέκτης», λαμβάνοντας σήματα από μια άλλη διάσταση με την οποία συνδέεται η συνείδηση. Η έξαρση των κυμάτων γάμμα που παρατηρείται όταν οι άνθρωποι πεθαίνουν, υποδηλώνει μια αλλαγή στη διάσταση με την οποία συνδέεται η συνείδηση.
Τα κύματα γάμμα είναι συνηθισμένα σε ταλαντούχους μουσικούς, κορυφαίους αθλητές και άλλους ανθρώπους με υψηλές επιδόσεις. Μελέτες έχουν επίσης δείξει ότι όσοι κάνουν διαλογισμό για καιρό εμφανίζουν σημαντικά περισσότερα κύματα γάμμα, τα οποία κυριαρχούν στις μετρήσεις του ΗΕΓ τους.
Ωστόσο, σύμφωνα με τη θεωρία των μικροσωληναρίων του Χάμεροφ, οι πληροφορίες που σχετίζονται με τη συνείδηση μεταδίδονται από ένα κβαντικό πεδίο σε συχνότητες πολύ υψηλότερες από τις ακτίνες γάμμα (βλ. α΄μέρος).
Όλες αυτές οι αναφορές και μελέτες προσφέρουν πολύτιμες πληροφορίες για την προέλευση της συνείδησης, η οποία φαίνεται να συνδέεται στενά με έναν ανώτερο προορισμό.
Στη μελέτη του 2022 που δημοσιεύθηκε στα Χρονικά της Ακαδημίας Επιστημών της Νέας Υόρκης, εκτός από τη σήραγγα και την ανασκόπηση της ζωής, πολλοί άνθρωποι με επιθανάτιες εμπειρίες ανέφεραν ότι επέστρεφαν «στο σπίτι» – ένα μέρος που συχνά περιγράφεται ως μέρος με ουράνιες οντότητες και ουράνια τοπία.
«Επέστρεφα στην αρχή μου και στην αρχή των πάντων», ανέφερε ένας συμμετέχων στη μελέτη.
