arts-featured

Σε αυτή τη σειρά άρθρων για την εικονογράφηση του Γκυστάβ Ντορέ στο επικό ποίημα του Τζον Μίλτον «Ο απολεσθείς Παράδεισος, βλέπουμε και πώς αντιλαμβάνεται ο συγγραφέας τον Σατανά: πατέρας της Αμαρτίας και του Θανάτου, ταυτίζεται με την υπερηφάνεια, τη ματαιοδοξία, την εξαπάτηση και την εκδίκηση. Αλλά η σύλληψη του Μίλτον δεν σταματά εδώ. Στο τελευταίο άρθρο, είδαμε πώς ο Σατανάς κορόιδεψε τον Αρχάγγελο Ουριήλ, για να μάθει πού βρίσκεται η Γη και να επιτεθεί στην καινούρια θεϊκή δημιουργία, τα ανθρώπινα όντα.

Το εσωτερικό μαρτύριο του Σατανά

Φτάνοντας στη Γη και πλησιάζοντας στον Κήπο της Εδέμ, ο Σατανάς γεμίζει αμφιβολίες και φόβο. Βλέπει την αλήθεια της σχέσης του με τον Θεό:

«Τρόμος κι αμφιβολία μαζί αποσπούν

τους ταραγμένους λογισμούς του κι από τα βάθη

μέσα του την Κόλαση ξυπνούν, γιατί αυτή εντός του

βρίσκεται κι ολόγυρά του, κι από την Κόλαση

ούτε βήμα δεν μπορεί να κάμει, όπως κι από τον εαυτό του

να απομακρυνθεί δε γίνεται σ’ άλλονε τόπο αν πάει:

Και η συνείδηση από τον ύπνο της ξυπνά

Μ’ απελπισία τώρα, με πίκρα όταν σκέπτεται τον πρότερο εαυτό της,

Τι είναι τώρα, αλλά και το χειρότερο που μέλλεται να γίνει…»

 (Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Τέταρτο)

 Κατά πρώτον, ο Μίλτον μας λέει ότι η Κόλαση ακολουθεί τον Σατανά όπου κι αν αυτός πηγαίνει. Παρόλο που βγήκε από τις πύλες της, ακόμα η παρουσία της τον βασανίζει. Η Κόλαση είναι πλέον μια υπαρξιακή κατάσταση για τον Σατανά. Δεν ήταν μονάχα ένα μέρος στο οποίο εκδιώχθηκε, αλλά και μέρος του εαυτού του.

Στο βαθύτερό του μαρτύριο, ο Σατανάς καλείται να αντιμετωπίσει την πραγματικότητα της κατάστασής του. Δεν είναι πια ένα λαμπερό, μεγαλειώδες ουράνιο ον. Με αυτήν τη διαπίστωση, ο ποιητής φανερώνει επίσης την άποψή του για την πηγή κάθε εσωτερικού μαρτυρίου και θλίψης: ο χωρισμός από τον Θεό.

Σε μια στιγμή βασανιστικής διαύγειας, ο Σατανάς ομολογεί το λάθος του απέναντι στον Θεό:

«Ω, ήλιε, άκουσε τις αχτίδες σου πόσο μισώ,

Τις αναμνήσεις που ξυπνούν αυτού που ήμουν,

Πόσο ψηλότερα από τη σφαίρα σου έλαμπα,

Μέχρι που η περφάνια μου και η χειρότερη φιλοδοξία

κι ο ουράνιος πόλεμος ενάντια στον Βασιλέα τ’ Ουρανού

Με ρίξαν κάτω – Αχ!, δεν Του άξιζε μια τέτοια πληρωμή

Εκ μέρους μου, που μ’ έφτιαξε τόσο λαμπρόν, χωρίς να μ’ επιπλήττει.

Κι ούτε βαριά ήτανε τα καθήκοντά μου, τι μόνο να υμνώ

Και να ευχαριστώ Αυτόν, τούτο έπρεπε! Κι όμως,

Η καλοσύνη Του με χάλασε εμένα και το κακό εγέννησε

Και την υποταγή αρνούμενος, θέλησα να ανέβω

Ψηλότερα, ψηλότερ’ απ’ τον Ύψιστο,

Να ξεπληρώσω μονομιάς πεθύμησα

Το χρέος το απέραντο και την ευγνωμοσύνη,

Που τόσο με εβάραινε, συνέχεια να πληρώνω και να χρωστώ ακόμα…»

 (Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Τέταρτο)

 Ο Σατανάς εκδιώχθηκε από τον Παράδεισο, γιατί φιλοδόξησε να φτάσει σε μεγαλείο τον Θεό, κάτι αδύνατον και τώρα μισεί τις ακτίνες του ήλιου, που του θυμίζουν την πάλαι ποτέ λαμπρότητά του. Λέει πόση δόξα είχε στον Παράδεισο και παραδέχεται ότι δεν άξιζε στον Θεό το ανεξέλεγκτο μίσος του. Τι είναι αυτό που αξίζει στον Θεό; Μόνο ευγνωμοσύνη και αίνος. Ο Σατανάς λέει ότι η ευγνωμοσύνη και ο αίνος είναι το ελάχιστο που μπορούμε να δώσουμε στον Θεό.

Όμως ο Σατανάς, και αυτό είναι το πρόβλημά του, δεν θέλει να νιώθει ότι οφείλει να υμνεί τον Θεό. Ο Θεός είναι τόσο μεγάλος που Του αξίζουν ατελείωτοι ύμνοι και ευγνωμοσύνη. Αυτό ο Σατανάς δεν θέλει να το κάνει, γιατί το νιώθει σαν ένα χρέος που το χρωστά αιώνια, νιώθει σαν ένας οφειλέτης αιώνια χρεωμένος στον πιστωτή του. Για τον Σατανά, αυτό ισούται με σκλαβιά και ο ίδιος αισθάνεται πολύ σπουδαίο τον εαυτό του για να είναι σκλάβος οποιουδήποτε, ακόμα και του ίδιου του Θεού.

Ο Σατανάς αρνείται να μετανοήσει

Ωστόσο, συλλογίζεται τη μετάνοια:

«Ω, ας υποχωρήσω λοιπόν: να μετανιώσω δεν μπορώ

Και να συγχωρεθώ; Μονάχα να υποταχθώ,

Μα αυτή τη λέξη ανάξιά μου θεωρώ και μου απαγορεύω…

Μα ας υποθέσουμε πως μετανοώ και χάρη παίρνω

Και ξαναγίνομαι αυτός που κάποτε ήμουν.

Δεν θα ξανάρχονταν οι υψιπετείς οι σκέψεις

Εκεί ψηλά που θά ’μουνα; […]

Και εύκολα τους όρκους που ’δωσα με τόση δυσκολία

Θα απαρνιόμουνα, ως βάναυσους και άδειους…

Κι αυτό ο τιμωρός μου ξέρει, γι’ αυτό αποκλείεται τη χάρη

Να μου δώσει, κι εγώ το ίδιο αποκλείεται ειρήνη να ικετέψω…»

 (Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Τέταρτο)

 Η αποκοπή από τον Θεό και το μαρτύριο της Κόλασης εντός του κάνουν τον Σατανά να σκέπτεται τη μετάνοια. Όμως, ταυτίζει τη μετάνοια με την υποταγή και αρνείται να υποταχθεί στον Θεό. Παραδέχεται ότι ακόμα κι αν μετανοούσε, θα ήταν μόνο εξαιτίας του πόνου που νιώθει και όχι επειδή πιστεύει πραγματικά στην αξία της μετάνοιας. Μόλις ο πόνος υποχωρήσει, θα χαθεί και η διάθεσή του να μετανοήσει.

Ο Σατανάς σκέφτεται ότι ο Θεός γνωρίζει ότι η μετάνοιά του θα ήταν ψεύτικη κι έτσι δεν θα τη δεχόταν. Υπαινίσσεται ότι το να του δώσει ο Θεός χάρη για μια ψευδή μετάνοια είναι το ίδιο με το να ικετεύει για ειρήνη, κάτι που η υπερηφάνειά του του απαγορεύει.

Έτσι, ο Σατανάς συνεχίζει το δρόμο του προς το κακό. Αρνείται να υποταχθεί στον δρόμο της μετάνοιας που οδηγεί πίσω στον Θεό και προτιμά να υποταχθεί στα χαρακτηριστικά της Κόλασης και σε ό,τι αντιτίθεται στον Θεό:

«Άθλιος εγώ! Προς τα πού να πετάξω,

Ατέλειωτη οργή κι ατέλειωτη απελπισιά;

Όπου κι αν πετώ, η Κόλαση. Εγώ ο ίδιος Κόλαση…

Κι έτσι, χαμένη πάσα ελπίδα…

Αντίο ελπίδα, αντίο φόβοι, πάτε με την ελπίδα,

Αντίο μετάνοια: πάει από μέσα μου όλο το καλό.

Εσύ, τώρα, κακό θα είσαι το καλό μου…»

 (Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Τέταρτο)

 Το μαρτύριο του Σατανά του Μίλτον

 

Ο Ντορέ απεικονίζει τον Σατανά σε μια στάση που μαρτυρά την αγωνία του. Είναι από τις πρώτες φορές που τον βλέπουμε χωρίς τη συνηθισμένη του πόζα ισχύος. Αντιθέτως, γέρνει στον βράχο, αρπάζοντας τα μαλλιά του, έτσι όπως είναι απορροφημένος από τον διάλογο που έχει με τον εαυτό του. Το άγριο τοπίο μοιάζει σαν να πλέει σε μια άδεια σκοτεινιά, δυναμώνοντας τη συναισθηματική ένταση της εικόνας.

Ο λόγος που υποφέρει ο Σατανάς είναι η εκούσια απόσχισή του από τον δημιουργό του, τον Θεό. Παρά το μεγαλείο της θεϊκής καλοσύνης και τη δόξα των ουρανών, ο Σατανάς προτιμά να έρθει αντιμέτωπος με τον Θεό, παρά να δείξει ταπεινότητα και ευγνωμοσύνη.

Ποια σχέση υπάρχει ανάμεσα στη σκέψη του Μίλτον και τη σύγχρονη αύξηση της κατάθλιψης; Μπορεί η απομάκρυνσή μας από την καλοσύνη του Θεού να μας κάνει να ζούμε ως θύματα, βρίσκοντας περισσότερους λόγους να παραπονούμαστε παρά να νιώθουμε ευγνωμοσύνη;

Στην εικόνα του Ντορέ, εντούτοις, πέφτει ακόμα λίγο φως πάνω στον Σατανά. Είναι θεϊκό φως; Είναι μήπως σημάδι που στέλνει ο Θεός στον Σατανά για να τον βοηθήσει να μετανιώσει, να αφήσει το μαρτύριό του και να επιστρέψει στον Παράδεισο;

Όταν εγκαταλείπουμε τον Θεό, εγκαταλείπουμε και την ταπεινότητα και την ευγνωμοσύνη προς το θείον. Και είναι η υπερηφάνειά μας που μας έχει οδηγήσει σε αυτό τον δρόμο. Άραγε υπάρχει για εμάς ελπίδα, μας φωτίζει ακόμα λίγο θεϊκό φως για να μπορέσουμε να επιστρέψουμε;

 

Ο Γκυστάβ Ντορέ [Gustav Doré, 1832-1883] ήταν ένας ιδιαίτερα παραγωγικός καλλιτέχνης του 19^ου αιώνα. Εικονογράφησε με τα χαρακτικά του μερικά από τα σπουδαιότερα έργα της κλασικής Δυτικής λογοτεχνίας, περιλαμβανομένων της Βίβλου, του «Απολεσθέντα Παραδείσου» και της «Θείας Κωμωδίας». Στη σειρά «Ο ‘Απολεσθείς Παράδεισος’ μέσα από τα μάτια και τις εικόνες του Γκυστάβ Ντορέ» θα εμβαθύνουμε στις ιδέες του ποιήματος του Τζον  Μίλτον που ενέπνευσαν τον Ντορέ και στις εικόνες που φιλοτέχνησε.

 

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

* Η απόδοση των στίχων του Μίλτον στη λεζάντα είναι από τη μετάφραση του Αθανασίου Δ. Οικονόμου, εκδ. Οδός Πανός, τρίτη έκδοση, Αθήνα 2015.

Μετάφραση: Αλία Ζάε

Κατά γενική ομολογία, ο Πλάτων είναι ένας από τους μεγαλύτερους φιλοσόφους που έζησαν ποτέ.

Για τον Α. Ν. Ουάιτχεντ, μαθηματικό και φιλόσοφο του 20^ου αιώνα, όλη η Δυτική φιλοσοφία είναι απλά «σημειώσεις πάνω στον Πλάτωνα».

 

Προς το τέλος της «Πολιτείας» του, ο Πλάτων αφηγείται τον μύθο του Ηρός, γιου του Αρμενίου. Μύθος όχι με την έννοια της μυθοπλασίας, της φανταστικής ιστορίας, αλλά με την έννοια της αφήγησης. Μιας αφήγησης γύρω από τη δομή της πραγματικότητας, όπως την αντιλαμβάνεται ένας φιλόσοφος.

Αναλογιζόμενοι ότι πρόκειται για έργο ενός από τους σπουδαιότερους αρχαίους στοχαστές, δεν μπορούμε παρά να το σεβαστούμε βαθύτατα και να το αντιμετωπίσουμε με την ανάλογη σοβαρότητα.

Τι μας λέει αυτός ο εσχατολογικός μύθος;

Ο μύθος του Ηρός

 

Ο Ηρ ήταν ένας άντρας που σκοτώθηκε στη μάχη. Περνώντας μαζί με τους άλλους νεκρούς το σύνορο της ζωής, βρέθηκαν σε ένα θαυμάσιο μέρος. Εκεί, υπήρχαν δικαστές που έκριναν τον κάθε νεκρό και αποφάσιζαν πού θα πήγαινε στη συνέχεια. Δύο πόρτες οδηγούσαν στον ουρανό (μία είσοδος και μία έξοδος) και δύο πόρτες στη γη (πάλι, μία είσοδος και μία έξοδος). Οι καλές ψυχές έβγαιναν από την πόρτα που οδηγούσε προς τον ουρανό, ενώ οι κακές επέστρεφαν στη γη.

Εκείνον, όμως, δεν τον έστειλαν ούτε στο ένα ούτε στο άλλο μέρος, αλλά του είπαν να παραμείνει εκεί για να παρακολουθήσει τη διαδικασία της κρίσης και, επιστρέφοντας στη ζωή, να γνωστοποιήσει στους ανθρώπους όσα είδε κι έμαθε.

Τι είδε, λοιπόν, ο Ηρ; Όσοι πήγαιναν στον ουρανό, γύριζαν πίσω καθαροί και χαρούμενοι, μιλώντας για μέρη ασύλληπτης ομορφιάς. Όσοι, όμως, γύριζαν από τη γη, ήταν βρώμικοι και εξαθλιωμένοι. Για την ακρίβεια, οι δεύτεροι έπρεπε, για να εξιλεωθούν, να πληρώσουν δεκαπλάσια κάθε αμαρτία τους. Αλλά και οι ανταμοιβές για τις καλές πράξεις, δεκαπλάσιες ήταν και αυτές.

Υπήρχαν και ορισμένοι πολύ κακοί – όπως ο τύραννος, πατροκτόνος και αδελφοκτόνος Αρδιαίος- που δεν μπορούσαν να γυρίσουν καθόλου. Οι ψυχές τους θα βασανίζονταν αδιάκοπα.

Για όσους, όμως, μπορούσαν να επιστρέψουν, εκείνο ήταν μόνο το πρώτο στάδιο του ταξιδιού. Μετά από επτά ημέρες, συγκεντρώθηκαν όλοι μαζί σε ένα λιβάδι, μαζί με την Αναγκαιότητα, τις κόρες της τις Μοίρες και τις Σειρήνες.

Σε αυτό το σημείο, κάθε ψυχή τραβούσε έναν λαχνό, που όριζε τη μοίρα της. Στην ουσία, κάθε ψυχή έκανε μια επιλογή, που έδειχνε ότι είχε διδαχθεί από τις εμπειρίες της, τόσο τις γήινες όσο και τις επουράνιες.

Η μια επιλογή ήταν να ενσαρκωθεί και πάλι ως άνθρωπος ή ζώο. Πριν συμβεί αυτό, έπρεπε να πιει από το νερό της Λήθης, για να ξεκινήσει την καινούρια της ζωή χωρίς αναμνήσεις από την παλιά.

Ο Ηρ, εντούτοις, δεν πίνει από το νερό της Λήθης και τη δέκατη ημέρα επιστρέφει στον κόσμο, ξυπνώντας πάνω στην νεκρική του πυρά λίγο πριν την ανάψουν. Μετά, διηγείται όσα είδε.

Γιατί να θεωρήσουμε όμως αυτό τον μύθο σημαντικό ή επίκαιρο; Ή ότι είναι κάτι παραπάνω από τη φαντασία ενός, εξαιρετικού κατά τα άλλα, φιλοσόφου;

Η αθανασία της ψυχής

 

Η ιστορία είναι σημαντική για τέσσερεις λόγους. Ο πρώτος και κυριότερος είναι ότι, συνάδοντας με τη σοφία των αιώνων, πραγματεύεται και συνηγορεί υπέρ της αθανασίας της ψυχής.

Αυτό είναι κάτι που όλοι οι πολιτισμοί του παρελθόντος γνώριζαν και τιμούσαν, από τους Σουμέριους, τους Βαβυλώνιους, τους Αιγύπτιους, τους Έλληνες, τους Ρωμαίους, τους Κέλτες και τους Σκανδιναβούς της αρχαιότητας μέχρι τις κατοπινές θρησκείες όπως ο Χριστιανισμός,  το Ισλάμ, ο Ιουδαϊσμός, ο Ινδουισμός και ο Βουδισμός. Μάλιστα, οι αντιλήψεις των δύο τελευταίων για τη μετενσάρκωση βρίσκονται αρκετά κοντά σε όσα αφηγείται ο πλατωνικός μύθος.

Μιλώντας για τη μετενσάρκωση, θα μπορούσαμε σαφώς να τη δούμε και ως μια μορφή κόλασης, καθώς, όπως παρατηρεί ο Ηρ, δεν διαλέγουν όλες οι ψυχές με σοφία τη νέα τους ζωή.

Ας μη βιαστούμε να απορρίψουμε τον μύθο και τα διδάγματά του ως απηρχαιωμένα ή άσχετα με τις σημερινές ζωές μας. Παρόλο που ζούμε σε υλιστικές κοινωνίες, απομακρυσμένοι από το θείον, είναι μεγάλη αλαζονεία εκ μέρους μας να κοροϊδεύουμε τις αρχαίες και σύγχρονες θρησκευτικές και μεταφυσικές πεποιθήσεις ως σκοταδιστικές και πρωτόγονες. Η αλαζονεία, άλλωστε, ή ύβρις, είναι ένα από τα μεγαλύτερα αμαρτήματα, το οποίο τιμωρείται πάντα αναλόγως.

Και αυτό μας φέρνει στο δεύτερο δίδαγμα του μύθου.

Θα κριθούμε

 

Η ύπαρξη μιας αιώνιας ψυχής συνεπάγεται και την κρίση της. Ο Δυτικός κόσμος έχει χάσει την πίστη του και αποστρέφεται και τα δύο.

Το τελευταίο πράγμα που θέλουμε είναι να μας θυμίζουν ότι είμαστε υπεύθυνοι για τις πράξεις και τις αποφάσεις μας. Αν και η συνείδησή μας μας προειδοποιεί για τα λάθη ή τις αδικίες που διαπράττουμε, πολλές φορές επιλέγουμε να κάνουμε ότι δεν ακούμε. Η ενοχή, η ντροπή, η μετάνοια και άλλα παρόμοια αισθήματα συχνά καταλήγουν καλά κλεισμένα σε ένα συρταράκι στο βάθος του μυαλού μας.

Ένας τρόπος για να υποβαθμίσουμε την κρίση είναι να διαφθείρουμε τη γλώσσα:

«Όταν η μοντέρνα κουλτούρα προσπαθεί να υποκαταστήσει την έννοια της αμαρτίας με ιδέες όπως «λάθος» και «αναισθησία» ή καταργεί λέξεις όπως «αρετή», «χαρακτήρας», «κακό» και «ανηθικότητα», αυτό δεν κάνει τη ζωή λιγότερο ηθική. Απλά δείχνει ότι θολώνουμε την αναπόφευκτη ηθικότητά της με ρηχή γλώσσα… Επιπλέον, η έννοια της αμαρτίας είναι ολωσδιόλου απαραίτητη, γιατί είναι και αληθινή.» (Ντέηβιντ Μπρουκς, «Ο δρόμος προς τον χαρακτήρα»)

Το βασικό λεξιλόγιο της ηθικής

 

Το τρίτο σημείο που πρέπει να προσέξουμε στον μύθο του Ηρ είναι το ζήτημα της προσωπικής ευθύνης. Αν έχουμε χάσει τις βασικές λέξεις της ηθικής, όπως το «καλό» και το «κακό», τότε είναι πολύ δυσκολότερο να τα αναγνωρίσουμε και κατ’ επέκταση να αναλάβουμε τις ευθύνες μας. Τη δεκαετία του 1950, η χριστιανή ουμανίστρια Ντόροθυ Λ. Σέγιερς είχε πει: «Η πεποίθησή μας σε λειτουργίες όπως η θέληση και η κρίση έχει υπονομευθεί. Με την κατάρρευσή της, έχουμε πάψει σε πολύ μεγάλο βαθμό να θέλουμε να είμαστε υπεύθυνοι άνθρωποι».

Επιλέγοντας τη μοίρα μας

 

Το τέταρτο και τελευταίο σημείο είναι συνέπεια του τρίτου: η σημασία των επιλογών μας. Γιατί αυτές, εν τέλει, θα καθορίσουν τη μοίρα μας.

Έχει ενδιαφέρον στον μύθο το ότι στο τράβηγμα των λαχνών παρίστανται οι Μοίρες. Όπως λέμε και σήμερα, οι επιλογές έχουν συνέπειες, όσο κι αν δεν θέλουμε να το παραδεχτούμε. Η συγγραφέας και φιλόσοφος Άυν Ραντ είχε γράψει έναν εξαιρετικό αφορισμό, που συμπυκνώνει τέλεια το ζήτημα:

«Μπορούμε να αγνοήσουμε την πραγματικότητα, αλλά δεν μπορούμε να αγνοήσουμε τις συνέπειες του ότι αγνοήσαμε την πραγματικότητα.»

Η ζωή έχει νόημα επειδή η ζωή είναι ηθική. Υπάρχει το σωστό και υπάρχει το λάθος και η «Άτρακτος της Αναγκαιότητας» -ή αλλιώς, το Σύμπαν- διατηρεί αυτή τη δομή. Και αυτό μας γυρίζει στο δεύτερο σημείο, αυτό της Κρίσης.

Το να πιστεύουμε στην κρίση και την αθανασία της ψυχής είναι ένα ισχυρό αντίδοτο στον σύγχρονο τρόπο σκέψης, ασχέτως των θρησκευτικών μας πεποιθήσεων. Πολλές φορές, η ανταπόδοση έρχεται στην τρέχουσα ζωή μας. Όπως λένε και οι Βουδιστές: «Δεν τιμωρείσαι για τον θυμό σου. Τιμωρείσαι από τον θυμό σου.»

Είμαστε όντα υπεύθυνα για τις πράξεις μας και οι συνέπειες των επιλογών μας είναι αναπόφευκτες είτε σε αυτήν είτε στη μεταθανάτια ή την επόμενη ζωή. Η πίστη σε αυτές τις αρχές ανυψώνει την ανθρώπινη σκέψη, γιατί, όπως το έθεσε η Πρου Σω, «όταν μόνο τα ένστικτα καθοδηγούν τις πράξεις μας δεν είμαστε τίποτα περισσότερο από δίποδα ζώα». Η ηθική είναι το αντίδοτο σε αυτό.

 

Μετάφραση και επιμέλεια: Αλία Ζάε

Η Μεγάλη Εβδομάδα είναι μια περίοδος κατά την οποία ακόμα και όσοι δεν πηγαίνουν τακτικά στην εκκλησία, είναι πολύ πιθανόν να πάνε. Η ομορφιά των ύμνων, όπως το τροπάριο της Κασσιανής, τα Δώδεκα Ευαγγέλια, τα Εγκώμια, το Ω, Γλυκύ μου Έαρ, το Ιδού ο Νυμφίος έρχεται, το Χριστός Ανέστη κ.ά. και η κατανυκτική ατμόσφαιρα της εκκλησίας έλκουν τον κόσμο να γίνει μέρος του εκκλησιάσματος, αποτίοντας έτσι τον δέοντα σεβασμό σε Αυτόν που θυσιάστηκε για τη σωτηρία μας.

 

Στην Καθολική και Προτεσταντική Εκκλησία, πολλοί μεγάλοι συνθέτες έχουν εμπνευστεί από τα θεία Πάθη και έχουν αναλάβει να συνθέσουν για την Εκκλησία ύμνους και ορατόρια, ορισμένα από τα οποία έχουν παραμείνει διαχρονικά αγαπημένα χορωδιακά κομμάτια.

Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ

Ένας από τους εξέχοντες κλασικούς συνθέτες χορωδιακής μουσικής είναι ο Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ. Τα δύο του έργα για τα Πάθη του Σωτήρος – τα “Κατά Ματθαίον Πάθη” και τα “Κατά Ιωάννην Πάθη” – είναι μνημειακές συνθέσεις και παραμένουν από τα καλύτερα έργα του δυτικού πασχαλινού ρεπερτορίου.

Ο Μπαχ ήταν πιστός Λουθηρανός και, αν και δεν είχε μια τόσο λαμπερή καριέρα όσο ο σύγχρονος του Χέντελ, αφιέρωσε σχεδόν το σύνολό της στην υπηρεσία της Εκκλησίας.

Ένα από τα καθήκοντα του όσο ήταν Kapellmeister (μουσικός διευθυντής) στη Λειψία ήταν να συνθέτει από μια καντάτα την εβδομάδα για τη λειτουργία. Στην καντάτα που συνέθεσε για τη Μεγάλη Παρασκευή, αφηγήθηκε όλη την πασχαλινή ιστορία δημιουργώντας ένα έργο 2,5 ωρών. Μπορούμε να φανταστούμε πόσο μεγάλη ήταν η λειτουργία, που περιελάμβανε, εκτός από το μουσικό κομμάτι, και το κήρυγμα, που θα έγινε μάλλον στο διάλειμμα ανάμεσα στα δύο μέρη της καντάτας.

Σύμφωνα με τα πιστεύω του Λουθηρανισμού, το λιμπρέτο είναι γραμμένο στην καθομιλουμένη (εν προκειμένη, στα γερμανικά), με απλό και άμεσο λόγο, ώστε να γίνεται εύκολα κατανοητό από το ποίμνιο που παρακολουθούσε τη λειτουργία. Ο Μπαχ ήθελε να είναι σίγουρος ότι ακόμα και ο πιο απλός άνθρωπος θα μπορούσε να καταλάβει και να βιώσει την ιστορία του μεγαλύτερου δράματος που αφηγούνταν. Τα “Κατά Ματθαίον Πάθη” έχουν έναν στοχαστικό και μεγαλειώδη χαρακτήρα, ενώ τα “Κατά Ιωάννη Πάθη” είναι πιο δραματικά και αγωνιώδη.

 Γκέοργκ Φρήντριχ Χέντελ

Ο Χέντελ μάς χάρισε μια άλλη μεγαλειώδη σύνθεση για την πασχαλινή περίοδο, το δεύτερο και τρίτο μέρος του “Μεσσία”, του πιο γνωστού ορατορίου του που πρωτοπαίχτηκε το 1742. Το παράδοξο είναι ότι, στην εποχή μας, ο “Μεσσίας” παίζεται περισσότερο την περίοδο των Χριστουγέννων, ενώ κατά το μεγαλύτερο μέρος του πραγματεύεται τα Πάθη και την Ανάσταση του Κυρίου.

Κοντά στα 1740, οι μεγάλες οπερετικές παραγωγές είχαν αρχίσει να φθίνουν, καθώς το ενδιαφέρον του κοινού για τα ακριβά υπερθεάματα ατονούσε. Ο Χέντελ ακολούθησε την τάση της εποχής και στράφηκε στα ορατόρια.

Ο “Μεσσίας” είχε από την αρχή τεράστια επιτυχία, κάτι που συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Στις 13 Απριλίου 1742, όλος ο καλός κόσμος του Δουβλίνου είχε συγκεντρωθεί για την πρεμιέρα του αριστουργήματος του αγαπημένου τους συνθέτη, σε σημείο να δημιουργηθούν ανησυχίες για το πού θα χωρέσουν. Για να μπορέσουν να βολευτούν όλοι, η διεύθυνση του θεάτρου παρακάλεσε τους κυρίους να αφήσουν τα σπαθιά τους έξω από την αίθουσα και τις κυρίες να αφαιρέσουν τα στεφάνια από τα φορέματα τους. Με αυτό τον τρόπο, μπόρεσαν να στριμωχτούν στην αίθουσα 100 επιπλέον θεατές.

Το 1857 στη Βρετανία, έγινε το “Μεγάλο Φεστιβάλ Χέντελ, στο Crystal Palace, στο οποίο παίχτηκαν ο “Μεσσίας” και πολλά ακόμα ορατόρια του μεγάλου συνθέτη, από μια ορχήστρα 500 μουσικών και μια χορωδία 2.000 τραγουδιστών. Η εικονογράφηση είναι από το London News. (Public Domain)

Η χρυσή εποχή

Η χρυσή εποχή της εκκλησιαστικής μουσικής στην Αγγλία ήταν η ταραγμένη ελισσαβετιανή περίοδος, όταν η θρησκεία ήταν κυριολεκτικά ζήτημα ζωής και θανάτου. Ο Τόμας Τάλις, συνθέτης του γνωστού 40μερούς μικρού ύμνου “Spem in Alium” (“Ελπίδα σε κάθε άλλον”), έγραψε τους “Θρήνους του Ιερεμία” όχι για το ευρύ κοινό, αλλά για ιδιωτική λατρεία των αντιφρονούντων Καθολικών. Αυτό δίνει στην πλούσια πολυφωνία, με τις αναστολές και τις αντιφωνίες της, ένα συναισθηματικό βάθος και νόημα πέρα από αυτό της πασχαλινής περιόδου.

Στο επίκεντρο των Παθών, βρίσκεται μαζί με τον Ιησού και η μητέρα Του, η αγωνία της οποίας εκφράζεται με τις λέξεις του 13ου αιώνα του “Stabat Mater” (“Στεκότανε η Μάνα”), που έχουν εμπνεύσει τόσους και τόσους συνθέτες. Κάθε ένας έχει εκφράσει τον πόνο Της σύμφωνα με την εποχή και την προσωπικότητά του. Ο Βιβάλντι απέφυγε τα συνηθισμένα του ‘πυροτεχνήματά’, που δικαίως τον έκαναν διάσημο, και παρουσίασε ένα απογυμνωμένο κοντσέρτο για σόλο άλτο και έγχορδα. Από την άλλη, ο Πολωνός Κάρολ Συμαννόφσκι μας έδωσε ένα μισάωρο έργο 6 μερών για σολίστ, χορωδία και πλήρη ορχήστρα, γήινο και γεμάτο χρώμα.

Ενοχή και πόνος

Αν θέλετε να ακούσετε κάτι έξω από την πεπατημένη της αναστάσιμης περιόδου, υπάρχουν μερικά κομμάτια που θα σας συγκινήσουν.

Αν και ο Κάρλο Τζεζουάλντο είναι ένα αφανής συνθέτης, όσοι τον ανακαλύπτουν συνήθως τον ακολουθούν. Το παράξενο γράψιμό του και οι βασανισμένες δυσαρμονίες του ίσως σας δώσουν την εντύπωση ότι ακούτε ατονική μουσική του 20ου αιώνα. Όμως ο Τζεζουάλντο ήταν ένας πρίγκιπας που έζησε από το 1566 μέχρι το 1613. Οι αβάν-γκαρντ συνθετικές του εκλάμψεις οφείλονται στα βασανιστικά συναισθήματα ενοχής που κουβαλούσε όλη του τη ζωή για τη δολοφονία της συζύγου του και του εραστή της, όταν τους έπιασε ‘στα πράσα’.

Λόγω της πριγκιπικής του ιδιότητας, απέφυγε την τιμωρία, αλλά αυτό έβλαψε τον νου του. Από εκεί ίσως πηγάζουν τα εντυπωσιακά άλματα και γυρίσματα της μουσικής του. Το έργο του “Tristis est Anima Mea” (“Θλίβεται η ψυχή μου βαθιά”) είναι ένα καλό παράδειγμα του βασανισμένου του στυλ, που ταιριάζει ιδανικά με το πένθιμο κλίμα της Μεγάλης Εβδομάδας.

“Θεέ μου, Λυπήσου με” τον αμαρτωλό Μότσαρτ

 

Ο ψαλμός 51, “Miserere Mei Deus” (“Θεέ μου, Λυπήσου με”), όπως τον μετέγραψε ο Γκρεγκόριο Αλέγκρι, είναι άμεσα αναγνωρίσιμος από τους περισσότερους ακροατές. Η σόλο σοπράνο ανεβαίνει και ανεβαίνει, φτάνοντας μέχρι μια ανατριχιαστική κορύφωση του Ντο, που αντηχούσε σίγουρα ιδιαίτερα αποτελεσματικά στην οροφή της Καπέλα Σιστίνα, όπου και προοριζόταν να ακουστεί, το 1638 περίπου.

Ανάλογα με το εξαιρετικό σκηνικό φόντο του μουσικού αυτού έργου είναι και τα μυστήρια και οι θρύλοι που το περιβάλλουν, όπως η φήμη για την ποινή του αφορισμού που περίμενε όποιον διέδιδε το κομμάτι εκτός Βατικανού. Το ‘εμπάργκο’ έσπασε ο 14χρονος τότε Μότσαρτ, σύμφωνα με την ιστορία, ο οποίος άκουσε το κομμάτι στην εκκλησία και μόλις έφυγε το κατέγραψε από μνήμης. Το ότι το έργο περιέχει πολλές επαναλήψεις ίσως μειώνει λίγο το μέγεθος αυτού του κατορθώματος του παιδιού-θαύματος

Η πιο ενδιαφέρουσα ιστορία, όμως, είναι για το πώς μπήκε αρχικά στη σύνθεση η διάσημη κορύφωση του Ντο, μέσα από μια αλληλουχία παράδοξων λαθών, που έγιναν αφότου το κομμάτι είχε βγει πια στον κόσμο.

Μπορούμε να πούμε ότι η θρησκευτική μουσική είτε των κλασικών συνθετών είτε της Βυζαντινής παράδοσης είναι ένα απαραίτητο συμπλήρωμα της αναστάσιμης περιόδου, που θρέφει και γεμίζει την ψυχή μας όπως τα πασχαλινά κουλουράκια και τα υπόλοιπα εδέσματα ικανοποιούν τον ουρανίσκο και την κοιλιά μας.

Το παρόν άρθρο αναδημοσιεύτηκε από το TheConversation.

Μετάφραση: Αλία Ζάε

Ορθόδοξοι, Ρωμαιοκαθολικοί και Προτεστάντες, εορτάζουν πάντα τη Μ. Εβδομάδα και το Πάσχα χρονικά μαζί από το 1583. Οι εκκλησιαστικές εκδηλώσεις, «βγαίνουν και έξω από τους Ναούς», δημιουργώντας μία βιωματική ατμόσφαιρα για τον καθένα με πολλούς συμβολισμούς. Τα πολιτιστικά δρώμενα, έχουν τη δική τους θέση στο κατανυκτικό και συνάμα εορταστικό γίγνεσθαι του τόπου. Αυτή είναι και η μοναδικότητα της κορυφαίας εορτής της Χριστιανοσύνης στην Κέρκυρα.

Τη δική του θεώρηση καταθέτει ο Δημήτρης Μεταλληνός, δρ Ιστορίας- Διδάσκων στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο και πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου Κέρκυρας.

«Η Μεγάλη Εβδομάδα αποτελεί το κεντρικό σημείο ολόκληρου του Χριστιανικού Κόσμου. Όχι μόνον των Ορθοδόξων, αλλά και των Ρωμαιοκαθολικών και των Προτεσταντών. Στο νησί, το Πάσχα ανάλογα με τη χριστιανική ομολογία που επιλέγει ο κάθε πιστός, έχει συγκεκριμένα δρώμενα. Βέβαια, το πιο πλούσιο τυπικό, το διαθέτει η Ορθόδοξη Εκκλησία, που είναι και η αρχαιότερη ιστορικά. Μπορεί στον υπόλοιπο χριστιανικό κόσμο οι Χριστιανοί να εορτάζουν εφέτος μια εβδομάδα νωρίτερα, όμως στην Κέρκυρα εορτάζουμε μαζί, αφού έτσι θεσμοθετήθηκε επί Ενετοκρατίας».

Ο κ. Μεταλληνός αναπτύσσει την ιδιαίτερη διάσταση και τα μηνύματα που εκπέμπουν οι εορταστικές εκδηλώσεις στην Κέρκυρα. «Τόσο στην πόλη, όσο και στα χωριά, καταγράφεται μία συγκινητική “έξοδος” των δρώμενων από τους ιερούς ναούς, στο ευρύ κοινό. Έτσι λοιπόν, εάν κάποιος στην υπόλοιπη Ελλάδα συνηθίζει “για το καλό” να προσέρχεται στην Εκκλησία τη νύχτα της Αναστάσεως για το “Χριστός Ανέστη” και τα πυροτεχνήματα, προκειμένου να αποχωρήσει στη συνέχεια, στην Κέρκυρα από το Σάββατο του Λαζάρου μέχρι και το Πάσχα έχει την ευκαιρία να παρακολουθήσει μια σειρά από εκκλησιαστικές, αλλά και πολιτιστικές εκδηλώσεις και εκτός του ναού. Εξάλλου ολόκληρο το Μεγαλοβδόμαδο παράλληλα με τα εκκλησιαστικά δρώμενα, πραγματοποιούνται πολλές εκδηλώσεις από τα δεκάδες πολιτιστικά σωματεία που δραστηριοποιούνται στην Κέρκυρα. Συγκεκριμένα, γίνονται συναυλίες των σημαντικότερων Φιλαρμονικών και Χορωδιών κατά τις πρώτες ημέρες του Μεγαλοβδόμαδου. Τη Μ. Πέμπτη η περιφορά του, ενώ τη Μ. Παρασκευή οι περιφορές των Επιταφίων, όπου ο ένας διαδέχεται ή συναντά τον άλλο, δημιουργούν μια ατμόσφαιρα χαρμολύπης».

«Τιμούμε τον νεκρό Ιησού, γνωρίζοντας ότι μετά από τρεις ημέρες ακολουθεί η Ανάστασή Του», σημειώνει ο κ. Μεταλληνός και συνεχίζει: «Συγκινητική η περιφορά του Επιταφίου του ναού του Αγίου Σπυρίδωνα το Μ. Σάββατο το πρωί, αλλά και η λιτάνευση του εδώ και 1.700 έτη του άφθαρτου και θαυματουργού σκηνώματός του, όπου ο Άγιος λιτανεύεται σε θέση Επισκόπου. Η Τάξη αυτή, μας υπενθυμίζει ότι μπορεί η Κέρκυρα επί δυτικών κυριαρχιών να μη διέθετε Ορθόδοξο Επίσκοπο, για 532 χρόνια, διέθετε όμως τον μόνιμο Επίσκοπο και Πνευματικό Προστάτη της».

Τοπικά έθιμα συμπληρώνουν τα δρώμενα. Οι «μπότηδες», έθιμο που έλκει τις ρίζες του στην αρχαιότητα και αποκτά χριστιανικό συμβολισμό από το σχετικό αγιογραφικό χωρίο «…ίνα συντρίψω αυτούς ως σκεύη κεράμεως…». Ωστόσο, δεν σημαίνει πως ο Χριστός είναι εκδικητικός ή τιμωρός. Ο Αναστάς Χριστός ως Αυτοφωτία και Πηγή του Ακτίστου Φωτός, διαλύει όλα τα κοσμικά σκοτάδια, ως «φώτα ολόφωτα» κατά τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη. Το μήνυμα «της αγάπης προς την πλησίον», εκπέμπεται με το έθιμο της «Μαστέλας». Πρόκειται, για ένα μεγάλο ξύλινο βαρέλι γεμάτο με νερό, όπου οι πιστοί καθ’ όλη τη Μ. Εβδομάδα ρίχνουν κέρματα. Με την πρώτη Ανάσταση, όπως άλλοτε έκαναν οι αχθοφόροι, όποιος βουτήξει πρώτος στο βαρέλι λαμβάνει και τα κέρματα. Στα ζαχαροπλαστεία και τους φούρνους όλοι φτιάχνουν, ένα ιδιαίτερο τσουρέκι με ένα κόκκινο αυγό να το διακοσμεί, που προέρχεται από την Ενετοκρατία, την «κολομπίνα»,που στα ιταλικά σημαίνει περιστέρι. Ένα γλύκισμα που έχει τον δικό του συμβολισμό, υπενθυμίζοντας ότι πλησιάζει η Ανάσταση.

«Υπάρχουν συνάνθρωποί μας που μπορεί να μην εισέρχονται στην Εκκλησία, αλλά κατορθώνουν να ψηλαφίσουν τα μηνύματα της Μ. Εβδομάδας είτε εικονικά και εικαστικά, είτε ηχητικά και ακουστικά λόγω των μουσικών δρώμενων, είτε ακόμη και εκφραστικά ως ποίηση ή λογοτεχνία, μέσα από εκδηλώσεις που πραγματοποιούνται μέχρι την Μ. Τετάρτη το βράδυ» επισημαίνει ο Δημήτρης Μεταλληνός.

Μ. Τζώρα

Το πιο τραγικό θέαμα που μπορεί να φανταστεί κανείς είναι μια μητέρα που έχει χάσει το παιδί της. Βλέποντας κάτι τέτοιο, οι περισσότεροι δειλιάζουν από την αίσθηση της απώλειας, το κενό του πένθους. Ωστόσο, όταν ο Μιχαήλ Άγγελος αποκάλυψε την Πιετά του -την εικόνα της Παναγίας που θρηνεί τον άψυχο Χριστό- αποκάλυψε πώς η θλίψη μπορεί να νικηθεί από την ελπίδα.

Το 1497, ο καρδινάλιος Bilhères de Lagraulas ανέθεσε στον άγνωστο τότε 23χρονο Μιχαήλ Άγγελο Μπουοναρότι να κατασκευάσει μια σειρά γλυπτών, το πρώτο δημόσιο έργο του νεαρού Φλωρεντινού προοριζόταν για το ταφικό παρεκκλήσι του καρδινάλιου στη Βασιλική του Αγίου Πέτρου στη Ρώμη, που τότε ήταν ένα πολύ μικρότερο κτίριο από την τωρινή τεράστια σύγχρονη εκκλησία, και θα τοποθετούνταν πάνω από έναν βωμό όπου οι μελλοντικές γενιές θα μπορούσαν να προσευχηθούν για την ψυχή του καρδινάλιου.

Ο Μιχαήλ Άγγελος ξόδεψε ένα χρόνο για την εξεύρεση και μεταφορά του μοναδικού μαρμάρινου όγκου από την Καρράρα και έκανε τα αποκαλυπτήρια του ολοκληρωμένου έργου κατά τη διάρκεια του επετειακού έτους 1500, προκαλώντας την έκπληξη όλων. Το Έτος του Ιωβηλαίου εορταζόταν κάθε 50 χρόνια, ακολουθώντας τους επτά κύκλους των σαββατικών ετών, και εορταζόταν ως έτος απελευθέρωσης και ανάπαυσης.

Οι σύγχρονοι θεατές πρέπει να κοιτάξουν το γλυπτό πίσω από έναν γυάλινο τοίχο, όπου στεγάστηκε μετά την επίθεση που δέχτηκε με σφυρί το 1972. Τα σημάδια και τα σπασίματα επιδιορθώθηκαν, αλλά η προστατευτική ασπίδα αμβλύνει την καλλιτεχνική φωνή αυτού του επιβλητικού αγάλματος.

Το θέμα με μια νέα ματιά

Ο νεαρός Μιχαήλ Άγγελος ήταν ο πρώτος Ιταλός που φιλοτέχνησε το θέμα της Πιετά, ένα θέμα που αναπτύχθηκε από Γερμανούς καλλιτέχνες τον 14ο αιώνα και αργότερα υιοθετήθηκε από τους Γάλλους που του έδωσαν το όνομά του, που σημαίνει “λυπάμαι”.

Η σύνθεση, που δείχνει τη Μαρία να κρατά τον νεκρό Χριστό πριν από την ταφή, δεν είχε καμία βιβλική βάση και οι καλλιτέχνες του Βορρά προσπάθησαν να προκαλέσουν οίκτο δίνοντας έμφαση στις πληγές του Ιησού και στη θλίψη της Μαρίας. Με τρύπες στα χέρια, στα πόδια και το πλευρό του Χριστού, ένα σώμα άκαμπτο με το ακάνθινο στεφάνι ακόμα δεμένο γύρω από το μέτωπό του, οι παλαιότερες εκδοχές είχαν σκοπό να κάνουν τον θεατή να ανατριχιάσει.

Αλλά ο Φλωρεντινός γλύπτης είχε άλλες ιδέες. Απέδωσε το σώμα του Ιησού με τις τέλειες αναλογίες ενός Έλληνα θεού. Έκανε τις πληγές ελάχιστα ορατές και το πρόσωπο γαλήνιο. Οι μόνες ενδείξεις του θανάτου βρίσκονταν στις προσεκτικά επεξεργασμένες λεπτομέρειες του σώματος: ο ώμος είναι μαζεμένος, οι μύες του μηρού είναι χαλαροί και το αίμα που φαίνεται συγκεντρωμένο στο κρεμασμένο χέρι του· όλα για να υποδηλώσουν τη βαρύτητα του θανάτου.

Αναπροσανατολίζοντας τη θλίψη μας

Ο Μιχαήλ Άγγελος θέλησε να ανακατευθύνει την προσοχή του κοινού από τον Χριστό, του οποίου τα βάσανα έχουν προ πολλού τελειώσει, στο πρόσωπο της Μαρίας, της οποίας η θλίψη πρέπει να είναι πιο έντονη. Ατενίζοντας το νεανικό της πρόσωπο, δεν διακρίνουμε κανένα συνοφρύωμα αγανάκτησης ή αμφιβολίας και καμία κραυγή θλίψης. Το ήρεμο, σοβαρό πρόσωπό της θυμίζει τη νεαρή Μαρία που, στο Ευαγγέλιο του Λουκά, ως έφηβη κοπέλα είπε στον άγγελο Γαβριήλ: «Εγώ είμαι η δούλη του Κυρίου. Ας γίνει σε μένα σύμφωνα με το λόγο σου».

Το φως της ελπίδας μετά το σκοτάδι

Το επιδέξιο σμίλεμα του Μιχαήλ Άγγελου τονίζει την τραγικότητα αυτής της ζοφερής στιγμής. Η πυραμιδοειδής δομή του αγάλματος ενισχύει την αίσθηση της σταθερότητάς της. Το πέπλο της κρέμεται ελαφρά γύρω από το πρόσωπό της, δημιουργώντας μια λωρίδα σκιάς ή οποία γίνεται πιο έντονη στο πλάι του λαιμού της. Πέρα από τις έντονες σκιάσεις, τα μάτια της είναι καθηλωμένα από το φως που ακτινοβολεί το σώμα του γιου της – ένα διαχρονικό μάθημα για τα εκατομμύρια που έχουν σταθεί μπροστά στο έργο ανακαλώντας τους δικούς τους πόνους και τις θλίψεις βλέποντας τη Μαρία να επωμίζεται το βαρύτερο φορτίο που θα μπορούσε να κληθεί να σηκώσει ένας άνθρωπος, αλλά η ελπίδα της την αγκυροβολεί στις πιο θυελλώδεις στιγμές.

Εν μέσω όλης αυτής της καλλιτεχνικής τελειότητας, υπάρχει μια ασυμμετρία που υπεισέρχεται στη σκηνή: Το κάτω μέρος του σώματος της Μαρίας είναι δυσανάλογα μεγάλο σε σύγκριση με το πάνω μέρος του σώματός της. Ο φαρδύς μανδύας μετατρέπει την αγκαλιά της σε φωλιά για το σώμα του Χριστού, θυμίζοντας τη μήτρα που τον κράτησε για εννέα μήνες.

Όμως ο Ιησούς, απλωμένος στα πόδια της Μαρίας, δεν φαίνεται να βρίσκεται σταθερά στην αγκαλιά της, αλλά γέρνει προς τα κάτω, σαν να είναι έτοιμος να πέσει στο βωμό από κάτω. Με το ένα χέρι η Μαρία κρατά τον γιο της κοντά της. Το άλλο χέρι της κάνει προς τον θεατή μια χειρονομία προσφοράς. Το φως και η ελπίδα που ήταν η πηγή της δύναμης της Μαρίας δεν κρατιέται για τον εαυτό της, αλλά προσφέρεται πρόθυμα σε όποιον έρχεται αναζητώντας παρηγοριά σε σκοτεινές στιγμές.

Της Elizabeth Lev

Του Louis Makiello

Εκτός από την ψυχαγωγία, θα μπορούσε να υπάρχει κάτι περισσότερο στη μουσική του Μότσαρτ; Επιστήμονες σε όλο τον κόσμο έχουν υποστηρίξει ότι η μουσική του κάνει τους ανθρώπους πιο έξυπνους και βελτιώνει την υγεία. Αρέσει ακόμα και στις αγελάδες και στα φυτά. Τώρα, μια γερμανική εταιρεία λέει ότι πρέπει να παίζεται η μουσική του Μότσαρτ στα λύματα! Ας ρίξουμε μια ματιά σε διάφορες μελέτες και έρευνες σχετικά με το λεγόμενο φαινόμενο Μότσαρτ.

Νοημοσύνη

Ο όρος “φαινόμενο Μότσαρτ” επινοήθηκε το 1995 από επιστήμονες του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας, οι οποίοι διαπίστωσαν ότι οι φοιτητές σημείωναν καλύτερες επιδόσεις στα τεστ IQ αφού άκουσαν τη μουσική του Μότσαρτ. Οι επιστήμονες δοκίμασαν επίσης μουσική trance, μινιμαλιστική μουσική, ακουστικά βιβλία και οδηγίες χαλάρωσης, καμία από τις οποίες δε λειτούργησε.

Οι Frances Rauscher, Gordon Shaw και Katherine Ky από το Κέντρο Νευροβιολογίας της Μνήμης και της Μάθησης έγραψαν στην εργασία τους, που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Neuroscience Letters, ότι «τριάντα έξι προπτυχιακοί φοιτητές άκουσαν 10 [λεπτά] της Σονάτας για δύο πιάνα του Μότσαρτ, K. 448, και σημείωσαν 8 έως 9 μονάδες υψηλότερη βαθμολογία στο υποτέστ IQ της Κλίμακας Νοημοσύνης Stanford-Binet από ό,τι όταν άκουσαν μαγνητοσκοπημένες οδηγίες χαλάρωσης».

Η πενθήμερη μελέτη, στην οποία εξετάστηκαν 79 μαθητές, σημείωσε επίσης «δραματική αύξηση από την 1η στην 2η ημέρα κατά 62% για την ομάδα Μότσαρτ έναντι 14% για την ομάδα χαλάρωσης και 11% για τη μικτή ομάδα [η ομάδα που άκουγε διάφορα άλλα είδη μουσικής]».

Παραγωγή γάλακτος

Όπως αναφέρεται σε άρθρο του 2007 από το ισπανικό μέσο ενημέρωσης El Mundo, οι αγελάδες σε μια φάρμα στο Villanueva del Pardillo της Ισπανίας παράγουν 30 έως 35 λίτρα γάλα την ημέρα, σε σύγκριση με μόνο 28 λίτρα που παράγονται σε άλλες φάρμες. Σύμφωνα με τον ιδιοκτήτη Hans-Pieter Sieber, αυτό οφείλεται στο Κοντσέρτο για φλάουτο και άρπα σε ρε μείζονα του Μότσαρτ, το οποίο ακούνε οι 700 αγελάδες την ώρα του αρμέγματος. Ισχυρίζεται επίσης ότι το γάλα έχει πιο γλυκιά γεύση.

Οι μοναχοί στη Βρετάνη της Γαλλίας λέγεται ότι είναι οι πρώτοι που ανακάλυψαν την προτίμηση των αγελάδων στον Μότσαρτ, σύμφωνα με το ABC news. Τώρα, αγρότες από το Ισραήλ μέχρι την Αγγλία παίζουν κλασική μουσική στις αγελάδες τους.

Υγεία των πρόωρων μωρών

Τον Ιανουάριο του 2010, το περιοδικό Pediatrics δημοσίευσε μια μελέτη ισραηλινών επιστημόνων που έδειξε ότι ο Μότσαρτ βοηθούσε τα πρόωρα μωρά να πάρουν γρηγορότερα βάρος. Οι ερευνητές έπαιξαν 30 λεπτά Μότσαρτ σε 20 πρόωρα βρέφη στο Ιατρικό Κέντρο Sourasky του Τελ Αβίβ σε δύο διαδοχικές ημέρες και συνέκριναν την αύξηση του βάρους τους με μια άλλη ομάδα που δεν άκουγε μουσική.

Οι γιατροί παρατήρησαν ότι τα μωρά που άκουγαν τη μουσική ήταν πιο ήρεμα, μειώνοντας έτσι την ενεργειακή δαπάνη ηρεμίας (REE).

«Η έκθεση σε μουσική Μότσαρτ μειώνει σημαντικά την REE σε υγιή πρόωρα βρέφη. Υποθέτουμε ότι αυτή η επίδραση της μουσικής στην REE μπορεί να εξηγήσει, εν μέρει, τη βελτιωμένη αύξηση του βάρους που προκύπτει από αυτό το “φαινόμενο Μότσαρτ”, κατέληξαν οι ερευνητές στο άρθρο τους.

Επεξεργασία λυμάτων

Το 2010, μια μονάδα επεξεργασίας λυμάτων κοντά στο Βερολίνο της Γερμανίας δοκίμασε δοκιμαστικά τη μουσική του Μότσαρτ στα λύματα. Η μουσική από το “Μαγεμένο φλάουτο” παίχτηκε στα μικρόβια που έτρωγαν τη βιομάζα. Αρχικά, το εργοστάσιο παραλίγο να ακυρώσει το πείραμα μετά από λίγους μήνες. Αλλά μετά από ένα χρόνο, όταν ήρθε η ώρα να καθαρίσει τη λάσπη, το εργοστάσιο διαπίστωσε ότι έπρεπε να μεταφέρει μόνο 6.000 κυβικά μέτρα λυμάτων μακριά, αντί για τα συνηθισμένα 7.000 κυβικά μέτρα.

Ο Detlef Dalichow, ειδικός στη διαχείριση λυμάτων, δήλωσε στην εφημερίδα Märkische Allgemeine: «Έχουμε σημαντικά λιγότερη λυματολάσπη για να μεταφέρουμε». Η εταιρεία εκτιμάται ότι εξοικονόμησε 10.000 ευρώ από το κόστος μεταφοράς.

Ανάπτυξη φυτών

Από τη δεκαετία του 1970 τα φυτά έχουν γίνει ικανά να ακούν κάθε είδους μουσική. Κάποια μουσική τους άρεσε, ενώ κάποια άλλη τα έκανε να πεθάνουν. Η μουσική του Μότσαρτ, ωστόσο, ήταν η αγαπημένη τους.

Ένα από τα πρώτα πειράματα με φυτά και μουσική πραγματοποιήθηκε το 1973, όταν η προπτυχιακή φοιτήτρια Dorothy Retallack του Κολεγίου Colorado Woman’s College έβαλε στα φυτά να ακούνε δύο διαφορετικά ήδη μουσικής από το ραδιόφωνο. Στον ένα θάλαμο, τα φυτά άκουγαν ροκ μουσική για τρεις ώρες την ημέρα. Στον άλλο θάλαμο ελαφρά μουσική για τρεις ώρες την ημέρα.

Τα φυτά που άκουγαν την ελαφρά μουσική αναπτύχθηκαν υγιώς και οι μίσχοι τους άρχισαν να γέρνουν προς το ραδιόφωνο. Τα φυτά που άκουγαν ροκ μουσική, ωστόσο, είχαν μικρά φύλλα και έγερναν μακριά από το ραδιόφωνο. Μεγάλωσαν ψηλά και δύσμορφα, και τα περισσότερα από αυτά πέθαναν σε 16 ημέρες.

Η Retallack συνέχισε να πειραματίζεται με διάφορα είδη μουσικής. Τα φυτά έτειναν μακριά από τους Led Zeppelin και τον Jimi Hendrix, αλλά έδειχναν να εκτιμούν τη μουσική του Μπαχ και την τζαζ. Διαπίστωσε ότι η αγαπημένη τους ήταν η κλασική μουσική της Βόρειας Ινδίας που παιζόταν με σιτάρ. Έδειχναν πλήρη αδιαφορία για την κάντρι μουσική.

Αμπελώνες

Το 2001, αναζητώντας έναν οικολογικό τρόπο για να κρατήσει τα παράσιτα μακριά από τα αμπέλια του, ο μουσικόφιλος Carlo Cignozzi εγκατέστησε ηχεία σε όλο τον αμπελώνα των 24 στρεμμάτων της Τοσκάνης, Il Paradiso di Frassina. Άρχισε να παίζει στα φυτά μια επιλογή κλασικής μουσικής, συμπεριλαμβανομένου του Μότσαρτ, 24 ώρες την ημέρα και παρατήρησε ότι τα αμπέλια έμοιαζαν να ωριμάζουν γρηγορότερα. Ο Cignozzi είπε ότι τα αμπέλια που βρίσκονταν πιο κοντά στα ηχεία ωρίμαζαν πιο γρήγορα και επέμενε να παίζει κλασική μουσική και όχι ποπ ή ροκ.

Το 2006, μια ερευνητική ομάδα από το Πανεπιστήμιο της Φλωρεντίας διερεύνησε περαιτέρω το φαινόμενο αυτό.

Σύμφωνα με τον καθηγητή γεωργίας Stefano Mancuso, τα αμπέλια που τους έπαιζαν κλασσική μουσική ωρίμασαν ταχύτερα από εκείνα που δεν άκουγαν τη μουσική. Η μουσική είχε επίσης θετικές επιδράσεις στην ανάπτυξη των αμπελιών και στη συνολική επιφάνεια των φύλλων.

Αρουραίοι σε λαβύρινθους

Η Frances Rauscher, μία από τις επιστήμονες που συμμετείχαν στην αρχική μελέτη για το «φαινόμενο Μότσαρτ» το 1995, συνέχισε να μελετά την επίδραση σε αρουραίους το 1998. Μια ομάδα αρουραίων εκτέθηκε σε μουσική του Μότσαρτ ενώ ήταν στη μήτρα και για άλλες 60 ημέρες μετά τη γέννηση. Διαπιστώθηκε ότι οι αρουραίοι αυτοί ήταν καλύτεροι στην πλοήγηση σε λαβύρινθους από τις άλλες ομάδες αρουραίων που δεν άκουγαν μουσική ή είχαν άκουγαν λευκούς ήχους ή τη μινιμαλιστή μουσική του συνθέτη Philip Glass.

Η μελέτη, που έγινε στο Πανεπιστήμιο του Ουισκόνσιν μαζί με τους Desix Robinson και Jason Jens και δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Neurological Research, ανέφερε: «Μέχρι την 3η ημέρα, οι αρουραίοι που εκτέθηκαν στη μουσική του Μότσαρτ ολοκλήρωσαν τον λαβύρινθο πιο γρήγορα και με λιγότερα λάθη από τους αρουραίους που είχαν ενταχθεί στις άλλες ομάδες. Η διαφορά αυξήθηκε σε μέγεθος μέχρι την 5η ημέρα. Αυτό υποδηλώνει ότι η επαναλαμβανόμενη έκθεση σε σύνθετη μουσική προκαλεί βελτιωμένη χωροχρονική μάθηση στους αρουραίους, που μοιάζει με τα αποτελέσματα που βρέθηκαν στους ανθρώπους».

Από τον James H Smith

Στο 1504 χλμ βορειοδυτικά της Ρώμης, ο μελλοντικός πάπας καρδινάλιος Αλεσάντρο Φαρνέζε ίδρυσε την τοποθεσία στην Καπραρόλα της Ιταλίας, όπου χτίστηκε ένα κάστρο για την άμυνα κατά των εισβολών, αλλά οι οχυρώσεις δεν ολοκληρώθηκαν ποτέ. Αφού έμεινε αδρανής η τοποθεσία μέχρι τα μέσα του 16ου αιώνα, πήρε νέα ζωή από τον εγγονό του Αλεσάντρο.

Όταν η οικογένεια έχασε την εύνοια με την αλλαγή του παπισμού, η τοποθεσία επανασχεδιάστηκε ως καταφύγιο σε βίλα με κήπο.

Για το έργο επιλέχθηκε ο αρχιτέκτονας της ύστερης Αναγέννησης Τζιάκομο ντα Βινιόλα ο οποίος είχε εργαστεί στο παρελθόν σε σημαντικά έργα στη Ρώμη, συμπεριλαμβανομένης της Βασιλικής του Αγίου Πέτρου.

Η βίλα είναι χτισμένη στην κορυφή μιας ηφαιστειακής οροσειράς ψηλά πάνω από την πόλη. Ο κεντρικός δρόμος ανεβαίνει σε μια περίτεχνη είσοδο που ξεκινά με μια καμπυλωτή διπλή σκάλα που οδηγεί σε ένα προαύλιο και στη συνέχεια σε μια άλλη διπλή σκάλα πριν φτάσει στην κύρια είσοδο.

Μια πενταγωνική εξωτερική πρόσοψη και μια κυλινδρική εσωτερική αυλή ορίζουν το κτίριο. Η βίλα έχει πέντε ορόφους, με τα κύρια δωμάτια στους κάτω ορόφους να βλέπουν σε μια αυλή. Τα διαμερίσματα τις οικογένεια Φαρνέζε βρίσκονται στους μεσαίους ορόφους, με θέα στην αυλή και έχουν άμεση πρόσβαση στους κήπους στο πίσω μέρος.

Οι κήποι προσφέρουν ένα μέρος αναψυχής και είναι προσβάσιμοι από τα διαμερίσματα μέσω δύο γεφυρών που διασχίζουν μια τάφρο. Οι κήποι που είναι σε αναγεννησιακό στυλ, εμπνευσμένο από τα κλασικά ιδανικά της τάξης και της ομορφιάς συνεχίζουν τη συμμετρία των πίσω όψεων. Ένα μονοπάτι οδηγεί από αυτούς τους κήπους κατά μήκος της κορυφογραμμής στον “giardino segreto”, ή μυστικό κήπο, και σε ένα μεγάλο καλοκαιρινό σπίτι στον κήπο, γνωστό ως καζίνο.