family

Συνήθως, μεγαλώνοντας, συνηθίζουμε τόσο πολύ τα θαύματα του κόσμου μας που παύουν να μας εκπλήσσουν.

Κουβαλάμε στην τσέπη μας μια αποθήκη πληροφοριών μεγαλύτερη από την Εθνική Βιβλιοθήκη και αυτό δεν μας συγκινεί καθόλου. Βάζουμε ένα κουτί κατεψυγμένων τροφίμων σε εκείνο το μαραφέτι πάνω από τη σόμπα, πατάμε μερικά κουμπιά και μετά από λίγο τρώμε ένα ζεστό γεύμα – και αυτό για εμάς είναι κάτι το ‘φυσιολογικό’.

Σε αυτόν τον κατάλογο των θαυμάτων που θεωρούμε δεδομένα, θα πρέπει να προσθέσουμε και τα σούπερ μάρκετ. Τα βασικά προϊόντα και οι λιχουδιές σε αυτά τα εμπορικά καταστήματα επισκιάζουν αυτά που κάποτε βρίσκονταν στα μεγάλα παζάρια της μεσαιωνικής Ευρώπης. Αδιαφορώντας για τους θησαυρούς που βρίσκονται στα χέρια μας, σέρνουμε τα καρότσια με τα ψώνια μας σε φωτεινούς διαδρόμους γεμάτους με τρόφιμα και ποτά που ξεπερνούν την πιο τρελή φαντασία ακόμη και των πρόσφατων προγόνων μας.

Αυτό το μεγάλο σημείο συγκέντρωσης αγαθών που αποκαλούμε σούπερ μάρκετ – υπεραγορά –  είναι παράλληλα και ένα τεράστιο πεδίο μάθησης για τα παιδιά, που τα βοηθά όχι μόνο να εξασκήσουν όσα μαθαίνουν στο σχολείο αλλά και να τα συνδέσουν με πρακτικές, καθημερινές δραστηριότητες.

Προετοιμασία

Όποιος έχει παιδιά ή εγγόνια στο Δημοτικό μπορεί να μετατρέψει μια βόλτα στο παντοπωλείο ή το σούπερ μάρκετ σε εκπαιδευτική εκδρομή, σε μια αποστολή που δεν απαιτεί σχεδόν καμία προετοιμασία. Το μόνο που χρειάζονται τα παιδιά είναι ένα στυλό ή μολύβι, ένα σημειωματάριο και λίγο ενθουσιασμό μπολιασμένο με καλούς τρόπους. Δηλαδή να μην τρέχουν, να μην φωνάζουν και να μην πειράζουν τα διάφορα εμπορεύματα.

Τώρα, είστε έτοιμοι να ξεκινήσετε.

Παντού αριθμοί!

Το παντοπωλείο σας είναι μια τεράστια αποθήκη αριθμών, γεμάτη με πρακτικά μαθήματα αριθμητικής. Οι τιμές του άρθρου είναι ενδεικτικές.

Με τα παιδιά προσχολικής ηλικίας, μπορείτε να ξεκινήσετε με το μέτρημα. Πόσα ρολά χαρτί υγείας υπάρχουν στη συσκευασία; Πόσα μπισκότα περιέχει αυτό το κουτί στο ράφι πώλησης;

Στα παιδιά των πρώτων τάξεων του δημοτικού, μπορείτε να διδάξετε την πρόσθεση και την αφαίρεση. Παραδείγματος χάριν, αν οι μπανάνες κοστίζουν 2 ευρώ το κιλό, πόσο θα κοστίσουν δύο κιλά; Αν τα μήλα πωλούνται προς 1,50 ευρώ το κιλό, πόσο θα κοστίσουν ένα κιλό μπανάνες και ένα κιλό μήλα; Πόσο πιο ακριβά είναι τα μήλα ανά κιλό από τις μπανάνες; Αν ένα κουτί δημητριακών των 500 γρ. της μάρκας Α κοστίζει 3,20 ευρώ, ενώ το αντίστοιχο κουτί της μάρκας Β κοστίζει 5,30 ευρώ, πόσα χρήματα θα εξοικονομήσετε αγοράζοντας τα φθηνότερα δημητριακά;

Ο πολλαπλασιασμός και η διαίρεση για τα μεγαλύτερα παιδιά λειτουργούν με τον ίδιο τρόπο. Αν ένα μήλο ζυγίζει περίπου 200 γρ, πόσο ζυγίζουν 14 μήλα; Αν ένα δοχείο βρώμης 500 γρ. περιέχει περίπου 30 μερίδες, πόσο καιρό θα διαρκέσει για μια τετραμελή οικογένεια που τρώει πρωινό βρώμης δύο φορές την εβδομάδα; Τα ποσοστά μπορούν επίσης να μελετηθούν. Ποια είναι η διαφορά σε ποσοστό στην τιμή των δύο κουτιών Α και Β δημητριακών;

Μπορείτε επίσης να διδάξετε συγκριτικές αγορές με βάση το μέτρο και την τιμή. Αυτό το μισό κιλό παγωτό βανίλια είναι σε έκπτωση, αλλά η αγορά δύο μισόκιλων θα είναι φθηνότερη από την αγορά ενός κιλού;

Βάλτε τα παιδιά να γράψουν τα προβλήματα στα τετράδιά τους και στη συνέχεια να επεξεργαστούν τις απαντήσεις, ενώ απολαμβάνουν μια λιχουδιά σε μια κοντινή καφετέρια.

Γεωγραφία και κυνήγι θησαυρού

Στην ίδια εξόρμηση στο κατάστημα, έψαξα για προϊόντα από ξένες χώρες. Σε λιγότερο από τέσσερα λεπτά – ήξερα γενικά πού να ψάξω – βρήκα το Alouette Brie από τη Γαλλία, το Van Kaas Gouda Style Goat Cheese από την Ολλανδία, τα Astor Italian Amaretto Cookies από την Ιταλία (έτυχε να βρίσκονται κοντά στα τυριά), το Mahi Mahi από το Περού και το Handy Jumbo Lump Crabmeat από την Ινδία.

Ο σκοπός αυτού του παιχνιδιού για τα παιδιά είναι απλός: να βρουν όσο το δυνατόν περισσότερα προϊόντα από ξένες χώρες μέσα σε ένα συγκεκριμένο χρονικό όριο και να καταγράψουν το εμπορικό σήμα, το προϊόν και τη χώρα προέλευσης, διατηρώντας παράλληλα οπτική επαφή μαζί σας.

Το παιχνίδι δεν τελειώνει εδώ. Επιστρέφοντας στο σπίτι, ανοίξτε τον υπολογιστή ή έναν άτλαντα και ζητήστε από τα παιδιά να εντοπίσουν στον χάρτη τις χώρες-εξαγωγείς που βρήκαν. Βάλτε τους να γράψουν την πρωτεύουσα κάθε χώρας και όποια άλλη πληροφορία τους αναθέσετε.

Επιστήμη και διατροφή

Όταν πάτε στον μανάβη, ζητήστε από τα παιδιά να επιλέξουν ένα αγαπημένο φρούτο ή λαχανικό. Επιστρέφοντας στο σπίτι σας, βάλτε τα να ψάξουν στο διαδίκτυο την επιλογή τους για να ανακαλύψουν τη διατροφική της αξία και τον αριθμό των θερμίδων που περιέχει. Ποια είναι τα οφέλη για την υγεία από την κατανάλωση σταφυλιών; Ποια θρεπτικά συστατικά υπάρχουν στο πεπόνι; Μπορεί πραγματικά ένα μήλο την ημέρα τον γιατρό να κάνει πέρα; Και τι γίνεται με το σπανάκι, που έγινε γνωστό ως υπερτροφή από τον χαρακτήρα κινουμένων σχεδίων Ποπάι; Ψάξτε στο διαδίκτυο και τα παιδιά σας θα μάθουν ότι αυτό που χάρισε στο σπανάκι τη φήμη του ως σούπερ-δυναμωτικό ήταν ένα λάθος δεκαδικό ψηφίο κάποιου Γερμανού επιστήμονα.

Ελέγξτε τα ράφια με τις βιταμίνες, συνθετικές και μη. Βάλτε τα παιδιά να καταγράψουν τα ονόματα αρκετών από αυτές και όταν φτάσουν στο σπίτι να αναζητήσουν τα οφέλη τους. Κάντε τους ερωτήσεις κατά τη διάρκεια της αναζήτησής τους, όπως: «Γιατί οι παιδικές βιταμίνες έχουν συχνά σχήμα ζώου;» ή «Είναι οι υπογλώσσιες βιταμίνες καλύτερες από τις συνηθισμένες;».

Η πορεία ενός προϊόντος

Το 1958, ο Λέοναρντ Ρηντ δημοσίευσε το βιβλίο «Εγώ, το μολύβι», το οποίο αφηγείται την ιστορία του ‘αόρατου χεριού’ που χρησιμοποιείται για την κατασκευή ενός απλού μολυβιού. Πρόκειται για μια λαμπρή απεικόνιση του τρόπου με τον οποίο οι ελεύθερες αγορές δημιουργούν τα αγαθά μας. Οι μεγαλύτεροι μαθητές του δημοτικού μπορούν να απολαύσουν ένα σύντομο ταινιάκι κινουμένων σχεδίων στο YouTube που βασίζεται σε αυτό το δοκίμιο.

Το παντοπωλείο διαθέτει μολύβια, αλλά μπορείτε να ακολουθήσετε μια δική σας εκδοχή της οδύσσειας του Ρηντ. Θα μπορούσατε, για παράδειγμα, να σκεφτείτε το «Εγώ, το πορτοκάλι». Από πού προέρχονται τα πορτοκάλια; Πώς ταξιδεύουν χιλιάδες μίλια χωρίς να χαλάνε; Πόσοι άνθρωποι εμπλέκονται για να φτάσει ένα πορτοκάλι από το Άργος, την Κρήτη ή τη Λακωνία σε ένα παιδί που ζει στην Αθήνα; Ψάξτε στο διαδίκτυο για το «πώς φτάνει ένα πορτοκάλι στο παντοπωλείο» και θα βρείτε βίντεο, όπως η ταινία του Curiosity Quest, και άρθρα που περιγράφουν αυτό το συναρπαστικό ταξίδι.

Το σπουδαιότερο μάθημα από όλα

Αυτή είναι μια τελευταία άσκηση για την οποία δεν χρειάζονται σημειωματάρια ή μολύβια.

Βρείτε ένα μέρος στο κατάστημα με καλή θέα. Ζητήστε από τα παιδιά να κοιτάξουν γύρω τους και να σας πουν τι βλέπουν. Μπορεί να είναι οτιδήποτε, από φραντζόλες ψωμιού και κουτιά γάλακτος μέχρι καρότσια για ψώνια και καταψύκτες. Όταν περάσει ένα λεπτό, πείτε τους να σταματήσουν. Μέχρι τότε, θα πρέπει να έχουν κατονομάσει 25-40 αντικείμενα.

Στη συνέχεια, επισημάνετε ότι τα πάντα σε αυτό το παντοπωλείο παράγονται από το μυαλό και τα χέρια των ανθρώπων. Από τους τοίχους και την οροφή μέχρι τη σακούλα με τα τζίντζερ – τα πάντα. Επισημάνετε, επίσης, ότι χιλιάδες άνθρωποι, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, βοήθησαν να γίνει δυνατή η λειτουργία αυτού του καταστήματος και ότι χιλιάδες εξαρτώνται από αυτό για την επιβίωσή τους. Όλοι όσοι με τη δουλειά τους δημιούργησαν και έφεραν αυτά τα αγαθά σε αυτό το μέρος αξίζουν τις ευχαριστίες και την ευλογία μας. Μιλήστε και για τους ανθρώπους σε άλλες χώρες που δεν έχουν ανάλογες ευκολίες και αφθονία.

Ανάλογα με την ηλικία και την ωριμότητα των παιδιών, μπορείτε να αναπτύξετε αυτό το θέμα προς διάφορες κατευθύνσεις. Βοηθήστε τα παιδιά να συνειδητοποιήσουν ότι τα αγαθά και οι ανέσεις μας δεν είναι δεδομένα.

Με λίγη τύχη, θα έχετε μόλις διδάξει ένα από τα μεγαλύτερα μαθήματα από όλα: την ευγνωμοσύνη.

Του Jeff Minick

Επιμέλεια: Αλία Ζάε

«Η αντιμετώπιση της εγκληματικότητας των ανηλίκων είναι εθνική υπόθεση και δεν πρόκειται να μείνουμε παρατηρητές επιτρέποντας την εξάπλωση αυτού του φαινομένου», τόνισε η υπουργός Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας Σοφία Ζαχαράκη, μιλώντας στο ΑΠΕ-MΠE για το φλέγον, όπως διαμορφώνεται, ζήτημα της εγκληματικότητας των ανηλίκων.

Όπως επεσήμανε, η ενδοσχολική βία και παραβατικότητα των ανηλίκων, που μπορεί να οδηγήσουν στην εγκληματικότητα, βρίσκονταν εξαρχής στην ατζέντα της κυβέρνησης, ενώ σημείωσε ότι «η µετα-COVID περίοδος, έβγαλε στην επιφάνεια πρωτόγνωρες συμπεριφορά, ιδίως στους εφήβους».

Επίσης, η κα Ζαχαράκη αναφέρθηκε στις πρωτοβουλίες της κυβέρνησης και ειδικά του υπουργείου που προΐσταται, για την αντιμετώπιση της παιδικής παραβατικότητας-εγκληματικότητας και εκτίμησε ότι η συνεργασία όλων μπορεί να φέρει απτά αποτελέσματα.

Το πλήρες κείμενο της συνέντευξης της υπουργού Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας Σοφίας Ζαχαράκη στο ΑΠΕ-ΜΠΕ είναι το εξής:

Ερ.: Η εγκληματικότητα των ανηλίκων, ένα φαινόμενο με παγκόσμιες διαστάσεις, διογκώνεται συνεχώς και στη χώρα μας. Ποιες είναι οι πρωτοβουλίες του υπουργείου και της κυβέρνησης γενικότερα, για την αντιμετώπιση του προβλήματος;

Απ.: Πρέπει να ορίσουμε με σαφήνεια τις έννοιες εγκληματικότητα, παραβατικότητα και ενδοσχολική βία μεταξύ ανηλίκων είτε αυτή διαπράττεται μεταξύ τους είτε από τους ανήλικους προς τους ενήλικες.

Η εγκληματικότητα μεταξύ των ανηλίκων αποτελεί ανησυχητικό παγκόσμιο φαινόμενο. Στη χώρα μας τα προβλήματα εντοπίζονται, κυρίως, στην παραβατικότητα των ανηλίκων εντός και εκτός σχολείου με κέντρο την (οπαδική και την ενδοσχολική βία). Συναντάμε, όμως, πολλά σοκαριστικά περιστατικά σε χώρες του δυτικού κόσμου. Αυτό που πρέπει να τονιστεί δεν είναι τόσο η γεωγραφική έκταση της εγκληματικότητας των ανηλίκων όσο το ότι έχει πολλές διαστάσεις με ιδιαίτερα αυξημένη ένταση. Για εμάς ως Πολιτεία δεν υπάρχει εφησυχασμός, η αντιμετώπιση της εγκληματικότητας των ανηλίκων είναι εθνική υπόθεση και δεν πρόκειται να μείνουμε παρατηρητές, επιτρέποντας την εξάπλωση αυτού του φαινομένου. Άλλωστε, τα συγκεκριμένα περιστατικά ενδοσχολικής βίας και παραβατικότητας που μπορεί να οδηγήσουν στην εγκληματικότητα βρίσκονται εξαρχής στην ατζέντα της κυβέρνησης, τόσο εντός των σχολείων, όπου απαιτείται διακριτός σχεδιασμός, όσο και έξω από αυτά, όπου το ζήτημα καθίσταται πιο περίπλοκο. Και ο ίδιος ο πρωθυπουργός ασχολείται προσωπικά με την πλήρη αποτύπωση και την αντιμετώπιση, αλλά κυρίως τις μεθόδους πρόληψης του φαινομένου.

Υπάρχουν πολλές πρωτοβουλίες που έχουν ελήφθησαν την προηγούμενη τετραετία με τριπλό στόχο: καταγραφή του φαινομένου, στήριξη της Σχολικής Κοινότητας, διαμόρφωση πλαισίου αποτελεσματικών πρακτικών για την αντιμετώπιση του. Σε νομοθετικό επίπεδο, αλλά και στο κομμάτι της εκπαίδευσης, όταν και ως υφυπουργός με την τότε υπουργό Νίκη Κεραμέως είχαμε πραγματοποιήσει την πρώτη εισαγωγή ψυχολόγων σε Γενικό Σχολείο και είχαμε διπλασιάσει τον αριθμό των ψυχολόγων-κοινωνικών λειτουργών σε 3.200. Νομοθετήθηκε νέο πλαίσιο για την αντιμετώπιση του σχολικού εκφοβισμού, ενώ έχει ενισχυθεί η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών στα ζητήματα αυτά με το πρόγραμμα «φιλία», συγχρόνως μέσω της ένταξης των Εργαστηρίων Δεξιοτήτων στο σχολικό πρόγραμμα που βοηθούν στην πρόληψη, μέσω των θεματικών του αλληλοσεβασμού και της διαφορετικότητας, της κατάρριψης στερεοτύπων και προώθησης της ισότητας, του σεβασμού των κανόνων και της θετικής συμπεριφοράς, και της αλληλεγγύης, των δημοκρατικών αξιών και της ενεργούς πολιτειότητας. Πολύ σημαντικές είναι και οι πρωτοβουλίες που έχουν ληφθεί για τη φιλική προς τα παιδιά δικαιοσύνη.

Με την υποστήριξη της Προεδρίας της Κυβέρνησης προχωράμε, όμως, άμεσα σε μια διυπουργική πρωτοβουλία, με τη μορφή Επιτροπής, την οποία θα συντονίζει το υπουργείο Κοινωνικής Συνοχής & οικογένειας.

Πέρα από τα συναρμόδια υπουργεία, όπως το Παιδείας, Αθλητισμού και Θρησκευμάτων, το Ψηφιακής Διακυβέρνησης, το Δικαιοσύνης, το Προστασίας του Πολίτη, το Μετανάστευσης και Ασύλου και το Εσωτερικών, πολύ βασικό ρόλο στο έργο της Επιτροπής θα διαδραματίσουν η επιστημονική κοινότητα, οι πολύ αξιόλογες οργανώσεις της Κοινωνίας των Πολιτών με τις καίριες παρεμβάσεις τους, καθώς και οι φορείς της τοπικής αυτοδιοίκησης με τις κοινωνικές τους υπηρεσίες.

Το φαινόμενο αυτό χρήζει άμεσης παρέμβασης και δεν πρόκειται να το αντιμετωπίσουμε γραφειοκρατικά. Και βέβαια είναι σημαντικό να προσθέσουμε ότι δεν χωράνε κομματικά στεγανά. Θα απασχολήσουμε και τις αντίστοιχες Επιτροπές στη Βουλή και με χαρά είμαστε διατεθειμένοι να πραγματοποιήσουμε και μια Ολομέλεια για το ζήτημα αυτό. Η σύνθεση απόψεων μεταξύ των κομμάτων θα είναι ωφέλιμη.

Στόχος μας είναι η πρόληψη τέτοιου είδους περιστατικών, η καταγραφή όλων των ήδη ληφθέντων μέτρων, η εκπόνηση νέων για την αντιμετώπιση του φαινομένου, καθώς και η επανένταξη στην κοινωνία των παιδιών µε παραβατική συμπεριφορά. Στόχος είναι μια κοινωνία που να αγκαλιάζει το παιδί, να νοιώθει ότι υπάρχει προστασία και οι γονείς να γνωρίζουν ότι μπορεί να υπάρξει συμβουλευτική και καθοδήγηση από ειδικούς.

Ερ.: Το πρόβλημα της παιδικής παραβατικότητας, σύμφωνα με μελέτες και ειδικούς, ξεκινά από την οικογένεια. Τα περιστατικά παιδικής παραβατικότητας-εγκληματικότητας έχουν αυξηθεί κατακόρυφα έπειτα από τα περιοριστικά μέτρα για την πανδημία του κορονοϊού. Συμμερίζεστε την άποψη αυτή; Θα υπάρξει κάποια θεσμική παρέμβαση;

Απ.: Δεν είναι σωστό να αδιαφορούμε απέναντι στην πραγματικότητα, που είναι η αύξηση των περιστατικών παιδικής παραβατικότητας. Υπάρχουν άλλωστε και επίσημα στοιχεία από την Ελληνική Αστυνομία, που καταδεικνύουν την ανησυχητική έκταση του φαινομένου. Μόνο τον μήνα Σεπτέμβριο, συνελήφθησαν συνολικά 1.353 ανήλικοι για διάφορα αδικήματα, ενώ συνολικά σχηματίστηκαν 1.201 δικογραφίες για ισάριθμες υποθέσεις. Μόνο ανησυχία μπορούν να προκαλέσουν αυτά τα δεδομένα, τα οποία δείχνουν ότι η βία μεταξύ των ανηλίκων είναι πλέον ένα καθημερινό φαινόμενο. Τα αίτια αυτής της μεγάλης έντασης μπορούν να αναζητηθούν στα περιοριστικά μέτρα λόγω της πανδημίας, κάτι που συνομολογεί και η επιστημονική κοινότητα. Ειδικότερα, η µετα-COVID περίοδος έβγαλε στην επιφάνεια πρωτόγνωρες συμπεριφορά, ιδίως σε ό,τι αφορά τους εφήβους. Κυρίαρχο ρόλο έπαιξε ο εγκλεισμός τους, διότι κλήθηκαν να αποξενωθούν από τον ιστό της γειτνίασης και της κοινότητας, που διαμορφώνει την κοινωνικοποίησή τους και ταυτόχρονα έπρεπε να μάθουν να λειτουργούν σε ένα ατομικό περιβάλλον.

Παράλληλα, είδαμε ότι η πανδημία επηρέασε και τον παραδοσιακό θεσμό της οικογένειας. Έκανε πιο έντονο το στοιχείο της αποξένωσης ανάμεσα στα μέλη της, το οποίο με τη σειρά του ενθάρρυνε τα περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας, αλλά και την έλλειψη του ελέγχου των γονέων απέναντι στα παιδιά τους. Η έλλειψη του ελέγχου, καθώς και του πολύτιμου στοιχείου της επικοινωνίας μέσα στην οικογένεια ευνόησε την παραβατικότητα και την ανεξέλεγκτη δράση από μέρους των ανηλίκων.

Συνεπώς, η δική μας στόχευση πρέπει να εστιάσει σε πρωτοβουλίες για την πρόληψη του φαινομένου. Να υιοθετήσουμε καλές πρακτικές από το εξωτερικό, αλλά και να ενθαρρύνουμε την εφαρμογή δράσεων που θα ευνοήσουν την ενίσχυση του θεσμού της οικογένειας από τη βάση της, την ευρύτερη κοινωνική ένταξη των ανηλίκων που έχουν προβεί ήδη σε κάποια εγκληματική συμπεριφορά ώστε να λειτουργήσει στο μέλλον υπέρ της προστασίας της κοινωνικής αρμονίας. Η ενίσχυση της οικογένειας προφανώς αγγίζει τη λήψη πολλών μέτρων με οικονομικό και κοινωνικό χαρακτήρα, μέτρα που θα ενδυναμώσουν την αίσθηση της ασφάλειας και της αισιοδοξίας στους πολίτες και θα αντικατοπτρίζεται στις υγιείς σχέσεις. Η οικογένεια είναι ο θεμέλιος λίθος της διαμόρφωσης της προσωπικότητας ενός ανθρώπου και συνδέεται βαθιά με την εξέλιξή του. Είναι προτεραιότητα να αντιμετωπίσουμε το ζήτημα από τη ρίζα του για να φέρουμε αποτελέσματα.

Ερ.: Η αστυνομική καταστολή θα έπρεπε να είναι, λογικά, η τελευταία παρέμβαση της Πολιτείας για την παιδική εγκληματικότητα. Ποιες πιστεύετε ότι πρέπει να είναι οι πρωτοβουλίες της Πολιτείας πριν φτάσουμε στην επέμβαση της αστυνομίας;

Απ.: Αρχικά, οφείλουμε να αναγνωρίσουμε το σημαντικό και πολυδιάστατο έργο που επιτελούν τα στελέχη της Ελληνικής Αστυνομίας στον τομέα της αντιμετώπισης των παραβατικών φαινομένων των ανηλίκων. Δεν περιορίζονται μόνο στον τομέα της καταστολής του φαινομένου, που είναι μάστιγα για την εποχή μας, αλλά με την πολύτιμη συνεισφορά των ειδικών παιδοψυχολόγων προχωράμε στην καλύτερη καταγραφή και ανάλυση των περιστατικών, προκειμένου να εφαρμόσουμε τις βέλτιστες δυνατές πρακτικές.

Η καταστολή ναι μεν συνδέεται με την αντιμετώπιση της παραβατικότητας, προγενέστερα όμως οφείλουμε να εμβαθύνουμε στις πρακτικές της προστασίας των ανηλίκων από παραβατικές συμπεριφορές, αλλά και στην ενσωμάτωση των παραβατών, ώστε να τους καταστήσουμε συμμάχους μας στην εθνική αυτή στρατηγική της αντιμετώπισης της βίας. Με οργανωμένο πλαίσιο, με συστηματική συνεργασία όλων των αρμοδίων υπουργείων, με την ενεργοποίηση της Κοινωνίας των Πολιτών και με την ενίσχυση του ανθρωπίνου δυναμικού, καθώς και των κεντρικών κοινωνικών υπηρεσιών ανά περιοχή. Εάν θέλουμε να πετύχουμε και να μη βρισκόμαστε αμιγώς στο στάδιο της καταστολής, οφείλουμε να μην πορευόμαστε με γνώμονα την επικαιρότητα, αλλά με μεσοπρόθεσμο και μακροπρόθεσμο σχεδιασμό, ο οποίος θα μας οδηγήσει στο να βρισκόμαστε ένα βήμα μπροστά από τις εξελίξεις.

Ερ.: Πολλά περιστατικά σημειώνονται και μέσα στα σχολεία. Θα βοηθούσε η αύξηση μαθημάτων που θα είχαν σχέση με τις τέχνες, το περιβάλλον, τον αθλητισμό ή άλλες δραστηριότητες που θα βοηθούσαν στην άμβλυνση του προβλήματος; Υπάρχει κάποια συνεργασία με το αρμόδιο υπουργείο;

Απ.: Είναι πολύ εύστοχη η διαπίστωσή σας, καθώς πράγματι, το σχολείο έχει κομβικό ρόλο στην αποτροπή εκδήλωσης τέτοιων φαινομένων. Ως χώρος ουσιαστικής κοινωνικής ενσωμάτωσης, άμβλυνσης ανισοτήτων και καλλιέργεια ενσυναίσθησης, μπορεί και πρέπει να αποτελέσει την ασπίδα όχι μόνο στην εξάπλωση του φαινομένου, αλλά και στη ριζική εξάλειψη του. Αρχικά, πρέπει να αναφέρουμε ότι ένα σημαντικό ποσοστό των περιστατικών λαμβάνει χώρα με τη μορφή του σχολικού εκφοβισμού (bullying). Αυτό που πρέπει να μας προβληματίσει, πέρα από τη μεγέθυνση του ίδιου του φαινομένου, είναι ότι ένα μεγάλο ποσοστό των θυμάτων σιωπά. Πολύ μικρό ποσοστό θυμάτων εκφοβισμού απευθύνονται σε ενήλικους, ενώ περίπου το 97% των παιδιών εκτιμάται ότι φοβούνται να αναφέρουν περιστατικά σχολικού διαδικτυακού εκφοβισμού στους εκπαιδευτικούς.

Οφείλουμε, με την πρωτοβουλία και την καθοδήγηση του υπουργείου Παιδείας να δώσουμε ιδιαίτερη βαρύτητα στο πλαίσιο. Η κατάρτιση ενός ορθολογικού πλαισίο, ενός οδικού χάρτη αντιμετώπισης του προβλήματος στο επίπεδο του σχολείου βοηθά στην αποτελεσματικότερη διαχείριση του φαινομένου. Ο πρόσφατος νόμος «Ζούμε Αρμονικά Μαζί – Σπάμε τη Σιωπή» είναι ακριβώς προς αυτή την κατεύθυνση.

Με την επεξεργασία του πλαισίου αυτού, μπορούμε να ενεργοποιήσουμε ακόμα περισσότερες δυνάμεις, που θα λειτουργήσουν προληπτικά, όπως ο Σύμβουλος Σχολικής Ζωής, ένας εκπαιδευτικός δηλαδή που θα εμπιστεύονται ευκολότερα οι μαθητές για θέματα που δημιουργούν «σκηνικό» εκφοβισμού στη σχολική κοινότητα, ο οποίος θα συνεργάζεται στενά με τον διευθυντή του εκάστοτε σχολείου για την αντιμετώπιση των κρουσμάτων βίας, όπως και οι Ομάδες Δράσης σε επίπεδο διεύθυνσης εκπαίδευσης στις οποίες συμμετέχουν ψυχολόγοι και κοινωνικοί λειτουργοί, ενώ σε κεντρικό επίπεδο συγκροτείται επιτροπή εμπειρογνωμόνων.

Εμφανέστατα θα βοηθήσει και η ενίσχυση των μαθημάτων μέσα στα εργαστήρια δεξιοτήτων στα δημοτικά σχολεία, αλλά και των μαθημάτων επιλογής που υιοθετούν σπουδαία μηνύματα για τον αλληλοσεβασμό, τη βοήθεια και τη συμμετοχή, τρεις αξίες που καλλιεργούν τον ψυχισμό των παιδιών και διδάσκουν την αποδοχή και την ανιδιοτελή προσφορά. Και βέβαια η ενθάρρυνση δράσεων που προβάλλουν τον εθελοντισμό, μια πολύτιμη αξία, η οποία άπαξ και αφομοιωθεί από ένα παιδί τότε μπορεί να μειώσει τις συμπεριφορές βίας.

Ένα μεγάλο στοίχημα είναι όμως και να παροτρύνουμε τα θύματα να «σπάνε τη σιωπή τους». Και εκτιμώ ότι οι σημαντικές πρωτοβουλίες του υπουργού Κυριάκου Πιερρακάκη και της υφυπουργού Δόμνας Μιχαηλίδου θα αποτελέσουν μια πολύ ουσιαστική βάση. Τα σχολεία πρέπει να λειτουργούν ως κοιτίδα γνώσης και δημιουργίας καλών προσωπικοτήτων και όχι ως ορμητήρια παραβατικών συμπεριφορών κι αυτό είναι υπόθεση όλων μας.

Ερ.: Η παιδική εγκληματικότητα συνδέεται εντόνως και με την οπαδική βία. Η κατανόηση του αθλητικού πνεύματος και του ευ αγωνίζεσθαι θα βοηθούσε. Μήπως θα βοηθούσε και η εξάπλωση του ερασιτεχνικού αθλητισμού;

Απ.: Είναι θλιβερό το γεγονός ότι ο αθλητισμός, που επικοινωνεί τόσο σπουδαία μηνύματα για την ευγενή άμιλλα και την αξία της συμμετοχής και της προσπάθειας, μολύνεται από τα φαινόμενα της οπαδικής βίας. Η κοινωνία μας έχει γίνει μάρτυρας πολλών τραγικών περιστατικών, δράστες των οποίων ήταν και ανήλικα άτομα, όπως συνέβη με την δολοφονία του Άλκη Καμπανού.

Τα τελευταία χρόνια ελήφθησαν αυστηρά μέτρα για την αντιμετώπιση του φαινομένου. Έγιναν ακόμα πιο αυστηρές οι ποινές για τους παραβάτες και έγινε πιο εύκολος ο έλεγχος. Παρότι υπήρξε βελτίωση, βλέπουμε ότι η βία είναι ακόμα εδώ. Γι’ αυτό και ο πρωθυπουργός ανακοίνωσε τη λήψη μιας σειράς μέτρων για τον περιορισμό του φαινομένου, που περιλαμβάνουν τον ουσιαστικό έλεγχο της νόμιμης ύπαρξης των λεσχών φιλάθλων, την ενίσχυση του ρόλου της Αστυνομίας, τον εκσυγχρονισμό των γηπέδων με συστήματα ασφαλείας, αλλά και τη συνεργασία του Κράτους με τους διεθνείς φορείς και τις ίδιες τις ομάδες. Στον σκοπό αυτό μπορεί να συμβάλει και ο ερασιτεχνικός αθλητισμός. Παροτρύνοντας τα παιδιά στην ενασχόληση με τον αθλητισμό, μπορούμε να πετύχουμε την υιοθέτηση μιας υγιούς κουλτούρας, στην οποία θα κυριαρχήσουν η αλληλεγγύη κι ο σεβασμός στον συνάνθρωπο, μειώνοντας τις βίαιες και τοξικές αντιλήψεις.

Δεν θέλουμε απλά να περιορίσουμε το φαινόμενο της βίας. Θέλουμε να το εξαλείψουμε. Ώστε τα αθλητικά γεγονότα να έχουν γεμάτες κερκίδες και οι οικογένειες να απολαμβάνουν το θέαμα, χωρίς να τίθεται σε κίνδυνο η σωματική ακεραιότητα κανενός.

Ερ.: Υπάρχει τρόπος να καταπολεμηθεί η βία, η τοξικότητα, τα αρνητικά πρότυπα, που διαχέονται μέσω του διαδικτύου και των κοινωνικών δικτύων, τα οποία μιμούνται οι ανήλικοι;

Απ.: Δυστυχώς, είναι γεγονός ότι και το διαδίκτυο έχει συμβάλει στην έξαρση του φαινομένου, ιδιαίτερα κατά την περίοδο της πανδημίας, όταν αποτέλεσε το βασικότερο μέσο επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης μεταξύ των ανηλίκων, και αποδεικνύει την πολυποικιλότητα του προβλήματος. Η υπέρμετρη χρήση του διαδικτύου, σε συνδυασμό με την περιορισμένη γνώση της χρήσης του από τους γονείς, αλλά και την έλλειψη ουσιαστικού ελέγχου προς τα παιδιά, καταλήγει σε μια ανεξέλεγκτη έκφραση μηνυμάτων μίσους, τα οποία πολλές φορές λαμβάνουν διαστάσεις λεκτικής βίας. Εκτός από τα αρνητικά πρότυπα, που διαχέονται μέσω του διαδικτύου έχουμε παρατηρήσει στις τάξεις των εφήβων μια τάση αποενεχοποίησης των λέξεων και των παραβατικών συμπεριφορών μέσα από διάφορες μουσικές προτιμήσεις.

Το φαινόμενο μπορεί να αντιμετωπιστεί μόνο αν ενώσουμε δυνάμεις και στοχεύσουμε κυρίως στο να καλλιεργήσουμε στα παιδιά ισχυρές ηθικές αξίες, που θα τα καταστήσουν ανθεκτικά απέναντι σε κάθε είδους μήνυμα που εκ των πραγμάτων οι γονείς δεν μπορούν να ελέγξουν, ιδιαίτερα μέσα σε αυτό το διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον που επιφέρουν οι νέες τεχνολογίες.

Ερ.: Πιστεύετε ότι πρόκειται για μία «μόδα» που θα περάσει στο άμεσο μέλλον ή ένα φαινόμενο που θα έχει διάρκεια και μπορεί να εξαπλωθεί περαιτέρω, με αρκετά δυσμενείς συνέπειες για τη χώρα;

Απ.: Η εγκληματική συμπεριφορά των ανηλίκων, παρά την ανησυχητική έξαρση που έχει λάβει μετά την πανδημία, δεν παύει να αποτελεί ένα ιστορικό φαινόμενο. Οπωσδήποτε, ένα τόσο πολυπαραγοντικό ζήτημα δεν μπορεί να λυθεί από τη μια μέρα στην άλλη. Απαιτείται συνέπεια στην εφαρμογή όσο το δυνατόν περισσότερων μέτρων και αρμονικός συντονισμός μεταξύ των κατά τόπων και καθ’ ύλην φορέων. Καθώς o πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης έχει αναγάγει το ζήτημα αυτό σε εθνική υπόθεση, έχω την πεποίθηση ότι η συνεργασία όλων μας μπορεί να φέρει απτά αποτελέσματα στον τομέα της πρόληψης του φαινομένου, της ενδυνάμωσης των παιδιών, της ευρύτερης κοινωνικής ένταξης όσων ανηλίκων είχαν εκδηλώσει παραβατική συμπεριφορά, αλλά και στην ενδυνάμωση, μετά από καιρό, του οικογενειακού πυρήνα, όπως και στην αποκατάσταση της εμπιστοσύνης των συμπολιτών μας προς τον κοινωνικό ρόλο του σχολείου. Για να πετύχουμε, όμως, [τους παραπάνω στόχους] πρέπει να απαγκιστρωθούμε από τη νοοτροπία των επικοινωνιακών πολιτικών και να εστιάσουμε στην ουσιαστική διασύνδεση των πρωτοβουλιών μας με την αποτελεσματική αντιμετώπιση αυτού του φαινομένου. Σε κάθε περίπτωση η Πολιτεία, η οικογένεια και το σχολείο πρέπει να εστιάσουν και στην αντιμετώπιση των «θυτών», έτσι ώστε να υπάρχει η ένταξη τους, στην κανονικότητα όταν τα προβλήματα εντοπίζονται στο αρχικό στάδιο: Πρόληψη – Αντιμετώπιση – Ένταξη.

Υπάρχουν μερικά απλά, βασικά πράγματα που όταν τα εφαρμόζουμε στην καθημερινότητά μας η ποιότητα των σχέσεών μας, τόσο με τους οικείους μας όσο και με τους τρίτους, αναβαθμίζεται με έναν διακριτικό αλλά πολύ αποτελεσματικό τρόπο.

Στον πυρήνα της στοιχειώδους ευγένειας βρίσκεται πάντα η σκέψη για τους άλλους και το πώς να τους βοηθήσουμε ή να τους κάνουμε να νιώσουν πιο όμορφα. Όταν σε μια κοινωνία αυτή η σκέψη υπάρχει στην πλειοψηφία των μελών της, οι καθημερινές μας επαφές γίνονται πιο αρμονικές και αποδοτικές.

Αν και οι βασικοί καλοί τρόποι συμπεριφοράς θα έπρεπε να μας είναι δεύτερη φύση, στην πραγματικότητα ξεχνιόμαστε μερικές φορές, ιδίως τώρα που η καθημερινή ευγένεια σπανίζει. Μια υπενθύμιση ποτέ δεν βλάπτει. Οι κινήσεις δεν χρειάζεται να είναι εξεζητημένες – η αληθινή ευγένεια είναι απλή, εύκολη και δεν κοστίζει τίποτα, εκτός μόνο από το να σκεφτόμαστε λιγότερο τον εαυτό μας και περισσότερο τους άλλους.

Κρατώντας ή ανοίγοντας την πόρτα για τους άλλους

Κατά την είσοδο ή την έξοδο από ένα κτίριο ή δωμάτιο, το να κρατάτε την πόρτα για όποιον έρχεται από πίσω σας ή πρόκειται να μπει, είναι μια απλή αλλά ευγενική κίνηση που εκτιμάται. Ακόμα καλύτερα είναι όταν ανοίγετε την πόρτα και αφήνετε τον άλλον να περάσει πρώτος. Η πράξη αυτή εκτιμάται περισσότερο όταν το άλλο άτομο είναι φορτωμένο ή κρατά ένα μικρό παιδί από το χέρι ή το λουρί του σκύλου. Όταν κρατάμε ή ανοίγουμε την πόρτα για τον άλλον, δείχνουμε ότι τον αναγνωρίζουμε. Όταν δε αυτή η κίνηση συνοδεύεται από ένα χαμόγελο, μπορεί να γίνει πηγή πραγματικής ευφορίας για εκείνον.

Ακούτε περισσότερο, μιλάτε λιγότερο

Είναι ιδιαιτέρως ενοχλητικό, ακόμα και αγενές εκ μέρους σας, αν σε μια συζήτηση δεν αφήνετε τον συνομιλητή σας να πει μια λέξη. Είναι σημαντικό να κρατάμε τις ισορροπίες στις κοινωνικές συναναστροφές μας και να φροντίζουμε να κάνουμε παύσεις στην κουβέντα μας, ώστε να επιτρέπουμε στο άλλο μέρος να μιλήσει εάν θέλει χωρίς να χρειαστεί να μας διακόψει. Με αυτό τον τρόπο, ακόμα και τα ντροπαλά άτομα θα αισθανθούν πιο άνετα και θα μπορέσουν να συμμετάσχουν στη συζήτηση. Δοκιμάστε το και δείτε τους να ανθίζουν – ίσως μάλιστα κερδίσετε και έναν νέο φίλο έτσι.

Οι δύο «μαγικές» λέξεις

Ας μην είμαστε φειδωλοί με τις δύο κατεξοχήν λέξεις ευγενείας, το «παρακαλώ» και το «ευχαριστώ». Όντας ευγενικοί με τον υπάλληλο στο σούπερ μάρκετ, με έναν συνάδελφο ή με τους συνεπιβάτες μας στα μέσα μαζικής μεταφοράς, δίνουμε ένα καλό παράδειγμα που δεν αποκλείεται να γίνει μεταδοτικό.

Κοιτάζοντας τους άλλους στα μάτια

Η οπτική επαφή είναι δείγμα καλής ανατροφής και επίσης ένας πολύ αποτελεσματικός τρόπος για να δημιουργήσετε και να διατηρήσετε έναν στενότερο δεσμό με τους άλλους. Είτε πρόκειται για μια τυχαία συνάντηση με έναν εντελώς άγνωστο στο εμπορικό κέντρο είτε για μια συνομιλία με ένα οικείο σας πρόσωπο, κοιτάζοντας τον στα μάτια τον διαβεβαιώνετε ότι τον προσέχετε και ότι ενδιαφέρεστε για αυτά που σας λέει και δημιουργείτε μια γέφυρα ανάμεσά σας και ένα καλό κλίμα.

Δείξτε σεβασμό

Δεν υπάρχει καμία δικαιολογία για να αγγίξετε κάτι που δεν σας ανήκει, εκτός αν έχετε ρητή άδεια να το κάνετε.

Αυτός ο κανόνας ισχύει τόσο στον χώρο εργασίας, όπου ένας συνάδελφος μπορεί να έχει ένα ενδιαφέρον στυλό ή ένα μπιχλιμπίδι πάνω στο γραφείο του όσο και στο σπίτι κάποιου. Επίσης, οι ευγενικοί άνθρωποι δεν επαναλαμβάνουν τα κουτσομπολιά όσο ενδιαφέροντα κι αν είναι. Τέλος, όταν βρίσκεστε στο χώρο κάποιου άλλου, αποφύγετε να τον αναστατώσετε ή έστω φροντίστε πριν φύγετε να τα αφήσετε όλα όπως τα βρήκατε.

Του Bill Lindsey

Επιμέλεια: Αλία Ζάε

«Σε όποια ερώτηση, η αγάπη είναι η απάντηση» είναι τα λόγια της Βαρβάρας Τέτη, όταν τη ρωτούν για την απόφασή της να γίνει ανάδοχη μητέρα σε συνολικά πέντε παιδιά!

Η κα Τέτη ήταν 32 χρονών όταν αποφάσισε να προχωρήσει σε τεκνοθεσία για ένα κοριτσάκι μόλις λίγων μηνών, με προβλήματα υγείας και από τότε δεν σταμάτησε να έχει ανοικτή την αγκαλιά της για τα παιδιά των ιδρυμάτων. Σήμερα, στα 71 της χρόνια, υπήρξε ανάδοχη μητέρα για πέντε παιδιά, έχει ένα βιολογικό παιδί και έχει οριστεί δικαστική συμπαραστάτις για ένα παιδί με αναπηρίες.

Σε παιδιά των ιδρυμάτων άνοιξαν το σπίτι τους στη Θεσσαλονίκη η Βαρβάρα και ο Θωμάς Τέτης, οι οποίοι αγκάλιασαν κυρίως εκείνα που δεν θα ήταν «ευνοημένα» σε τυχόν υιοθεσίες καθώς είχαν προβλήματα υγείας.

«Ήμουν 32 χρονών και εργαζόμουν ως διοικητική υπάλληλος στο νοσοκομείο “ Ιπποκράτειο”, όταν έμαθα για ένα νεογνό κοριτσάκι που γεννήθηκε με θρομβοπενία και καρδιοπάθεια, εγκαταλείφθηκε από τους γονείς του και θα πήγαινε σε ίδρυμα. Έχοντας ως τότε ήδη δύο αποβολές, αποφάσισα να το υιοθετήσω χωρίς δεύτερη σκέψη. Μετά από λίγο καιρό έμεινα έγκυος και γέννησα ένα κοριτσάκι, το οποίο προήλθε από δίδυμη κύηση, στην οποία απέβαλα το άλλο έμβρυο», εξιστορεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η κα Τέτη.

Έχοντας πλέον δύο κόρες και αμείωτο ενεργό ενδιαφέρον για τα παιδιά των ιδρυμάτων, μετά από λίγους μήνες γίνεται ανάδοχη μητέρα σε ένα αγοράκι λίγων μηνών με καρδιοπάθεια το οποίο υιοθετείται τελικά από ένα ζευγάρι μετά από έναν χρόνο.
«Όταν έφυγε ο Χρήστος, γιατί έτσι λεγόταν το μωράκι, πήρα στο σπίτι μου με αναδοχή ένα άλλο αγοράκι, επίσης με το όνομα Χρήστος, το οποίο ήταν 7 χρονών και βρέθηκε σε ίδρυμα μετά από κακοποίηση. Έμεινε στην οικογένειά μου περίπου δύο χρόνια και στη συνέχεια τον διεκδίκησε και τον πήρε ο πατέρας του», λέει η κα Τέτη. Στη συνέχεια, ένα άλλο αγοράκι λίγων μηνών, ο Οδυσσέας, βρίσκει «καταφύγιο» στο σπίτι της οικογένειας Τέτη, όπου παραμένει για 2 χρόνια μέχρι να δοθεί τελικά για τεκνοθεσία.

«Το έκτο παιδί που μπήκε στο σπίτι μας ήταν ένα τρίχρονο κορίτσι το οποίο επέστρεψε στην οικογένειά του μετά από δύο χρόνια. Στη συνέχεια, η  Καρολάιν  ήρθε και έμεινε μαζί για 10 χρόνια». Όπως εξηγεί η κα Τέτη, η Καρολάιν γεννήθηκε στο ταξίδι της προσφυγιάς που έκανε η μητέρα της από χώρα της Αφρικής, αλλά αποφάσισε να την αφήσει σε ίδρυμα στη Θεσσαλονίκη απ’ όπου και την παρέλαβε.

«Μεγάλωσε στην οικογένειά μας και περίπου στα 12 της χρόνια πήγε να ζήσει με την μητέρα της ενώ τώρα πλέον, μένει μαζί της στη Γαλλία και είναι 23 χρονών».

Το ταξίδι της αναδοχής για την κα Τέτη τελείωσε με τον Νικόλα, ένα παιδί που έβαλε στην οικογένειά της από 4 μηνών χωρίς να πτοηθεί από τη βαριά αναπηρία του καθώς πάσχει από νοητική υστέρηση, σύνδρομο Ντάουν και αυτισμό. Σήμερα ο Νικόλας μου είναι 22 ετών και δυστυχώς αναγκάζομαι να τον “μοιράζομαι” με τον Αγιο Δημήτριο γιατί ο σύζυγός μου είναι βαριά άρρωστος και δεν μπορώ να διαχειριστώ τις μεγάλες ανάγκες του Νικόλα. Πηγαίνω και τον βλέπω στο ίδρυμα, όπως και οι κόρες μου, αλλά το μεγάλο μου άγχος είναι τι θα γίνει όταν πεθάνω. Ζω γι’ αυτό το παιδί, με κάνει απίστευτα ευτυχισμένη και ανησυχώ πολύ για το μέλλον του», λέει με έντονη συγκινησιακή φόρτιση.

«Ήθελα να δώσω αγάπη»

Η Βαρβάρα Τέτη πήρε όπως λέει, πολλή αγάπη από τη μητέρα της και ήθελε κι αυτή με τη σειρά της να δώσει αγάπη, γι’ αυτό και έστρεφε το βλέμμα της πάντα στα παιδιά και ειδικά σ’ αυτά με αναπηρίες. Απεχθάνεται να την αποκαλούν «ηρωίδα» για το έργο της και όταν τη ρωτούν, ειδικά για τον Νικόλα, για ποιον λόγο έγινε ανάδοχη μητέρα αφού δεν μπορούσε να τον κάνει χρήσιμο στην κοινωνία λόγω της αναπηρίας του, απαντά: «Χρήσιμο δεν τον έκανα, τον έκανα ευτυχισμένο».

Παροτρύνει όλους να γίνουν ανάδοχοι, να προσφέρουν αγάπη σε παιδιά που ζουν σε ιδρύματα και δεν έχουν την αποκλειστικότητα της αγκαλιάς μιας μητέρας και ενός πατέρα. Η ίδια δεν θα σταματήσει να δίνει από το απόθεμα ψυχής της μέχρι να φύγει από τη ζωή. Άλλωστε, συμμετέχει ενεργά στο Δίκτυο Αναδόχων Γονέων και Εθελοντών για την εξωιδρυματική κοινωνική φροντίδα των ανηλίκων «Δικαίωμα στην Οικογένεια», στο ίδρυμα Αγιος Δημήτριος και στο Εργαστήρι Ειδικής Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης Θεσσαλονίκης.

«Έχεις να δώσεις αγάπη; Δώστην!» καταλήγει.

Της Νατάσας Καραθάνου

Ο μέχρι τώρα κανόνας της ιστορίας της τέχνης αναγνωρίζει ως αρχαιότερα καλλιτεχνικά δείγματα τα γλυπτά των παλαιολιθικών «Αφροδιτών», τη ζωγραφική, τα χαράγματα και τα ανάγλυφα στις παρειές των σπηλαίων, με πιο γνωστά τα σπήλαια του Λασκώ και της Αλταμίρα, όλα έργα του είδους μας, του homo sapiens.

Ωστόσο, αρκετές εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια πριν από την εμφάνιση του homo sapiens, προγονικά είδη κατασκεύαζαν εργαλεία ακολουθώντας την Αχελαία τεχνική παράδοση και επεδίωκαν τη συμμετρία δημιουργώντας δακρυόσχημα και σφαιρικά σχήματα. Κάποιες φορές επέλεγαν εντυπωσιακά πετρώματα, ενίοτε δημιουργούσαν κοφτερές ακμές γύρω από ένα κεντρικό σημείο αναφοράς, εγγενές στην πρώτη ύλη, για παράδειγμα ένα απολίθωμα ή μια κρυσταλλική ατέλεια ή επεδίωκαν τον γιγαντισμό των εργαλείων. Άλλα είδη αναγνώριζαν ανθρωπόμορφες ή ζωόμορφες απεικονίσεις σε πετρώματα και τα μετέφεραν στους καταυλισμούς τους.

Η έκθεση «Οι απαρχές της γλυπτικής. Αρχαιολογικά ευρήματα από τον Παλαιό Κόσμο και τη Λέσβο 2,5 εκατομμύρια έως 50.000 χρόνια πριν από σήμερα»  περιλαμβάνει λίθινα αντικείμενα από εκείνα τα χρόνια και υποστηρίζει ότι η αισθητική αφύπνιση εμφανίζεται στην ιστορία του πολιτισμού πολύ νωρίτερα από ό,τι ήταν μέχρι σήμερα αποδεκτό. Εργαλεία, αλλά και «μορφές σε λίθο» που εικονίζουν πτηνά, πρόσωπα και σώματα και προέρχονται από διάφορες θέσεις της Ευρώπης, της Αφρικής και της Μέσης Ανατολής, παρουσιάζονται για πρώτη φορά στην Ελλάδα. Το αρχαιότερο έχει ηλικία γύρω στα 2,5 εκατ. χρόνια και το πιο πρόσφατο είναι μόλις 50.000 ετών.

Η έκθεση βασίζεται στην αντίστοιχη με τίτλο «First Sculpture: From Handaxe to Figure Stone» που διοργανώθηκε από το Nasher Sculpture Center στο Ντάλλας το 2018. Στην αθηναϊκή εκδοχή της έχει εμπλουτιστεί με παλαιολιθικά ευρήματα από τη Λέσβο, την Αφρική και την Ευρασία. Στα εκθέματα περιλαμβάνονται σπάνια παλαιολιθικά εργαλεία και μορφές σε λίθο από τη συλλογή του Tony Berlant στο Ντάλλας, το Ινστιτούτο Ανθρώπινης Παλαιοντολογίας στο Παρίσι, το Μουσείο της ‘Ανω Γαλιλαίας και την αρχαιολογική συλλογή του Εβραϊκού Πανεπιστημίου της Ιερουσαλήμ στο Ισραήλ, το Μουσείο Ανθρωπολογίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ, το Ευρωπαϊκό Κέντρο Προϊστορικής Έρευνας στο Τοταβέλ και το Μουσείο του Βιτβάτερσραντ στο Γιοχάνεσμπουργκ, στη Νότια Αφρική. Δίπλα σε αυτά παρουσιάζονται, για πρώτη φορά στο ελληνικό και παγκόσμιο κοινό, εργαλεία από τη σημαντική θέση στα Ροδαφνίδια της Λέσβου, που ανασκάπτει συστηματικά το Πανεπιστήμιο Κρήτης από το 2012.

Η συνομιλία των ελληνικών ευρημάτων με ευρήματα από άλλα μέρη της Ευρώπης, της Ασίας και της Αφρικής αναδεικνύει τη σημασία του Αιγαίου ως πύλη εισόδου των πρώτων κατοίκων της Ευρώπης. Ταυτόχρονα, τεκμηριώνει το ειδικό βάρος της ατελώς γνωστής παλαιολιθικής κληρονομιάς του Αιγαιακού Αρχιπελάγους στην ιστορία της τέχνης, του πολιτισμού και των ανθρώπινων ροών στα βάθη της προϊστορίας, σε μια περίοδο πριν από τη γραφή, κατά τη διάρκεια της οποίας τα τεχνολογικά επιτεύγματα και οι αισθητικές αναζητήσεις εγγράφονται στον λίθο.

Την έκθεση επιμελούνται επιστημονικά η Νένα Γαλανίδου, Καθηγήτρια Προϊστορικής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και ο Τhomas Wynn, Καθηγητής Γνωσιακής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Κολοράντο, ενώ καλλιτεχνικά ο Tony Berlant, εικαστικός καλλιτέχνης. Φιλοξενείται στο Μουσείο Μπενάκη Ελληνικού Πολιτισμού και συνοδεύεται από κατάλογο σε δύο γλώσσες (ελληνικά, αγγλικά), ξεναγήσεις για το κοινό, ομιλίες ειδικών από όλο τον κόσμο, εκπαιδευτικά προγράμματα απευθυνόμενα σε σχολικά και ειδικά ακροατήρια, παραγωγή κινηματογραφικού υλικού και μια πρωτότυπη απτική εμπειρία για τη διάχυση της γνώσης στο ευρύ κοινό.

Η έκθεση άνοιξε για το κοινό χθες Τετάρτη 27 Σεπτεμβρίου 2023 και θα διαρκέσει έως την Κυριακή 7 Ιανουαρίου 2024.  Εγκαινιάστηκε την Τρίτη 26 Σεπτεμβρίου από την Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου.

* * * * *

Πού: Μουσείο Μπενάκη Ελληνικού Πολιτισμού, Κουμπάρη 1, Κολωνάκι

Πότε:  27 Σεπτεμβρίου 2023 – 7 Ιανουαρίου 2024.

Ώρες λειτουργίας:

Δευτέρα, Τετάρτη, Παρασκευή: 10:00-18:00

Πέμπτη: 10:00-μεσάνυχτα

Κυριακή: 10:00-16:00

Τρίτη: κλειστά

Εισιτήρια: € 9, € 7

Τηλέφωνο επικοινωνίας: 210 367 1000

Διοργάνωση: Πανεπιστήμιο Κρήτης, Μουσείο Μπενάκη και Περιφέρεια Κρήτης, με τη συμβολή της Γενικής Γραμματείας Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής, της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου και του Δήμου Δυτικής Λέσβου.

Ειδικοί της εκπαίδευσης αποδίδουν την αύξηση της διασπαστικής συμπεριφοράς των Αυστραλών μαθητών στη μη ικανοποιητική διαχείριση της τάξης από τους εκπαιδευτικούς.

Κατά τη διάρκεια έρευνας του κοινοβουλίου σχετικά με την αναστάτωση στις τάξεις, ο Γκλεν Φάχι, διευθυντής του εκπαιδευτικού προγράμματος του Κέντρου Ανεξάρτητων Μελετών, δήλωσε ότι στις αυστραλιανές αίθουσες διδασκαλίας παρατηρείται η μεγαλύτερη αναστάτωση παγκοσμίως.

Σύμφωνα με τον δείκτη πειθαρχικού κλίματος του ΟΟΣΑ, η Αυστραλία κατατάσσεται στην 69η θέση μεταξύ 76 χωρών.

«Αυτό μας τοποθετεί ουσιαστικά στον πάτο της κλίμακας, ιδίως όταν εξετάζουμε άλλες ανεπτυγμένες οικονομίες και σχολικά συστήματα», δήλωσε ο κος Φάχι.

Ο διευθυντής δήλωσε ότι τα υψηλά επίπεδα αναστάτωσης στην τάξη ανακλώνται και στην πτώση των επιδόσεων των μαθητών της Αυστραλίας.

«Σε επίπεδο τάξης, η αναστάτωση επηρεάζει τόσο την ποσότητα όσο και την ποιότητα του διαθέσιμου χρόνου μάθησης», επεσήμανε.

«Όταν υπάρχει αναστάτωση μέσα στην τάξη, ο χρόνος μαθήματος που χάνεται είναι σημαντικός . Ακόμα και φαινομενικά χαμηλού επιπέδου διαταραχές, όπως το χτύπημα του θρανίου, η διάσπαση της προσοχής των μαθητών ή οι προσπάθειες απόσπασης της προσοχής των συμμαθητών τους, ισοδυναμούν με σημαντικό χαμένο χρόνο μάθησης. Κάθε λεπτό είναι πολύτιμο μέσα σε μια τάξη.»

Ο κος Φάχι σημείωσε ότι φαίνεται να υπάρχει ένα διδακτικό κενό στη γνώση και την πρακτική της διαχείρισης μιας τάξης στα σχολεία της Αυστραλίας, το οποίο συντελεί στη διασπαστική συμπεριφορά των μαθητών.

Οι εκπαιδευτικοί δεν διδάσκονται να ελέγχουν την τάξη

Η Τζέννυ Ντόνοβαν, διευθύνουσα σύμβουλος του Αυστραλιανού Οργανισμού Εκπαιδευτικής Έρευνας, δήλωσε στην έρευνα ότι μελέτες έδειξαν ότι η διαχείριση της τάξης ήταν η λιγότερο εφαρμοσμένη πρακτική μεταξύ των εκπαιδευτικών.

Η διευθύνουσα σύμβουλος δήλωσε ότι ενώ το 60% των εκπαιδευτικών του Δημοτικού εφάρμοζαν δίκαια και με συνέπεια τους κανόνες του σχολείου τους στο περιβάλλον της τάξης, μόνο το 38% των εκπαιδευτικών του Γυμνασίου το έκαναν αυτό.

«Η έρευνά μας δείχνει ότι οι εκπαιδευτικοί είναι πολύ πρόθυμοι να εφαρμόσουν τεκμηριωμένες προσεγγίσεις , αλλά τους λείπει ο χρόνος και τους λείπει η αυτοπεποίθηση», δήλωσε.

Επιπλέον, η κα Ντόνοβαν δήλωσε ότι υπάρχει έλλειψη εκπαιδευτικού περιεχομένου σχετικά με τη διαχείριση της τάξης στο πρόγραμμα σπουδών των υποψήφιων εκπαιδευτικών.

«Σε έρευνες σε φοιτητές αρχικής εκπαίδευσης εκπαιδευτικών, ένα από τα πράγματα που διαπίστωσαν ότι απουσιάζει από την εκπαίδευση σε πάρα πολλές περιπτώσεις είναι η έμφαση στη διαχείριση της τάξης», είπε.

«Εν ολίγοις, δεν προετοιμάζουμε τους εκπαιδευτικούς να είναι έτοιμοι για την τάξη με την ολοκλήρωση των σπουδών τους.»

Εν τω μεταξύ, ο κος Φάχι δήλωσε ότι υπάρχει η τάση να αφήνονται οι δάσκαλοι να αυτοσχεδιάζουν όσον αφορά τη διαχείριση της συμπεριφοράς, αντί να λαμβάνουν τυπική εκπαίδευση.

«Ένα πρόγραμμα σπουδών σχετικά με τη συμπεριφορά στην τάξη θα ήταν ένας αποδοτικός τρόπος, ώστε να τεθούν συνεπή πρότυπα και προσδοκίες σε όλο το σύστημα σχετικά με το τι μπορούμε να περιμένουμε από όλα τα 10χρονα παιδιά να μπορούν να κάνουν με αυτοπεποίθηση χωρίς περαιτέρω καθοδήγηση και τι πράγματα μπορούμε να περιμένουμε από όλα τα 5χρονα παιδιά να μπορούν να κάνουν», είπε.

«Νομίζω ότι θα ήταν χρήσιμο να ορίσουμε στους εκπαιδευτικούς τι είναι πραγματικά σημαντικό για τα παιδιά αναλόγως της ηλικίας τους.»

Ορίζοντας την αποδεκτή συμπεριφορά

Ο κος Φάχι είπε ότι τα πραγματικά αποτελεσματικά σχολεία είχαν σπουδαία διδακτικά μοντέλα για την παροχή δεξιοτήτων διαχείρισης της τάξης, τα οποία με τη σειρά τους οδηγούσαν σε γενικά καλές μαθητικές επιδόσεις.

Επεσήμανε το Ηνωμένο Βασίλειο, όπου όλα τα παιδιά διδάσκονται ποια είναι η συμπεριφορά που αναμένεται από αυτά, ακόμη και για τα πιο απλά πράγματα, όπως το πώς να παραταχθούν ή πώς να μεταβούν από τη μία τάξη στην άλλη.

«Τα υψηλής αποτελεσματικότητας σχολεία δεν αφήνουν τίποτα στην τύχη, όταν πρόκειται για συνήθειες, διαδικασίες και προσδοκίες σχετικά με τη συμπεριφορά, τη διαγωγή και τον τρόπο με τον οποίο οι συμμαθητές αλληλεπιδρούν μεταξύ τους», είπε.

Όσον αφορά την εκπαίδευση των διδασκόντων, ο κος Φάχι είπε ότι η Αυστραλία θα μπορούσε να διδαχθεί από το Ηνωμένο Βασίλειο, όπου οι εκπαιδευτικές αρχές διόρισαν έναν σύμβουλο συμπεριφοράς για να διασφαλίσει ότι όλοι οι εκπαιδευτικοί λαμβάνουν την κατάλληλη εκπαίδευση.

«Αυτού του είδους η έμφαση και η αποτίμηση της συμπεριφοράς στη διαχείριση της τάξης δεν έχει λάβει ακόμη επαρκή προσοχή στην προετοιμασία των εκπαιδευτικών ή την επαγγελματική ανάπτυξη στην Αυστραλία», είπε.

Εν τω μεταξύ, οι επιδόσεις των μαθητών της Αυστραλίας μειώνονται σταθερά.

Μια εθνική ανασκόπηση της σχολικής μεταρρύθμισης έδειξε ότι η προσοχή στην τάξη μειώθηκε από πάνω από 80% σε 76% μεταξύ 2015 και 2019 για τους μαθητές του Δημοτικού και από 74% σε 68% για τους μαθητές του Γυμνασίου.

Η σχολική φοίτηση μειώθηκε επίσης κατά 4% για τους μαθητές της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης και κατά 10% για τους μαθητές Γυμνασίου.

Εν τω μεταξύ, τον Αύγουστο, η αυστραλιανή Αρχή Προγραμμάτων Σπουδών, Αξιολόγησης και Αναφοράς αποκάλυψε ότι 1 στους 3 μαθητές που συμμετείχαν στις αξιολογικές εξετάσεις NAPLAN (National Assessment Program-Literacy and Numeracy – Εθνικό Πρόγραμμα Αξιολόγησης των γλωσσικών και των μαθηματικών γνώσεων) απέτυχε να ανταποκριθεί στα νέα κριτήρια αναφοράς στην ανάγνωση και την αριθμητική.

Του Alfred Bui, με τη συμβολή της Rebecca Zhu

Επιμέλεια: Αλία Ζάε

Είναι Τρίτη, ένα ζεστό καλοκαιρινό απόγευμα στη Βιρτζίνια, και η Σίσι με ξεναγεί στη βιβλιοθήκη της. Πάνω στο γραφείο βρίσκονται τα δύο βιβλία που διαβάζει αυτή τη στιγμή, το «Betsy-Tacy and Tib» της Μωντ Χαρτ Λάβλεϊς και το «Happy Little Family» της Ρεμπέκα Κώντιλ. «Αυτό εδώ μιλάει για πέντε παιδιά και τη μητέρα και τον πατέρα τους», λέει και στη συνέχεια διαβάζει δυνατά το κείμενο στο οπισθόφυλλο, γλιστρώντας αβίαστα πάνω σε λέξεις όπως φαντασία, αιχμές βελών και κροταλίας.

Στη συνέχεια, με οδηγεί σε ένα άλλο ράφι, που φιλοξενεί μια συλλογή με ιστορίες για λίγο μεγαλύτερους αναγνώστες, μεταξύ των οποίων και αρκετές από τον εκδοτικό οίκο εκλεκτής λογοτεχνίας για νέους Bethlehem Books. Στη συνέχεια μπαίνουμε στην κρεβατοκάμαρα για τους ξένους, όπου ένα ράφι της βιβλιοθήκης είναι αφιερωμένο στη σειρά «Η παιδική ηλικία διάσημων Αμερικανών», μυθιστορηματικές βιογραφίες που αποτελούσαν και δικό μου αγαπημένο ανάγνωσμα πριν από πολύ καιρό στο δημοτικό σχολείο. Είναι και μερικές από τις αγαπημένες της Σίσι, επίσης. «Μου αρέσουν γιατί είναι αληθινές», λέει, «και μου μαθαίνουν πολλά πράγματα που δεν ξέρω και μπορώ να μάθω την ιστορία της Αμερικής. Η πρώτη που διάβασα ήταν της Άμπιγκεϊλ Άνταμς. Είναι πολύ διασκεδαστικό να μαθαίνεις γι’ αυτήν». Όταν αναρωτιέμαι φωναχτά πόσες από αυτές τις βιογραφίες έχει στην κατοχή της – και τις έχει διαβάσει όλες – λέει «Αφήστε με να τις μετρήσω» και μετράει 20 τίτλους με τον δείκτη του χεριού της.

Η Σίσι είναι 6 ετών – «Του χρόνου θα πάω στη δευτέρα», μου λέει – και διδάσκεται στο σπίτι. «Η μαμά μου άρχισε να μου μαθαίνει να διαβάζω όταν ήμουν τεσσάρων ετών.»

Τι λέει η μαμά

«Χρησιμοποιήσαμε το βιβλίο “Μάθε το παιδί σου να διαβάζει σε 100 εύκολα μαθήματα”», λέει η μητέρα της Σίσι, η Μπέκκα, μια ευχάριστη, δραστήρια μητέρα τεσσάρων παιδιών. «20 λεπτά την ημέρα ήταν το μόνο που χρειαζόταν. Προς το τέλος, τα μαθήματα έγιναν μεγαλύτερα, οπότε τα χωρίσαμε στη μέση». Κάνει μια παύση για λίγο, και στη συνέχεια προσθέτει ότι συμπλήρωσαν αυτά τα μαθήματα με μερικά από τα βιβλία εργασιών «Explode the Code», τα οποία «τα παιδιά μπορούν να χρησιμοποιούν μόνα τους πολύ εύκολα”. Ακόμα και πριν η Σίσι τελειώσει τα «100 Εύκολα Μαθήματα», μου λέει η Μπέκκα, μπορούσε να διαβάσει τα πρώτα αναγνωστικά, όπως τα βιβλία «Βάτραχος και Φρύνος».

Όταν τη ρωτάω αν η Σίσι διαβάζει ποτέ φωναχτά, η Μπέκκα απαντά καταφατικά. «Μου διαβάζει από τα βιβλία της ιστορίας και των θρησκευτικών για να εξασκηθεί στην προφορά της». Και στη συνέχεια, προσθέτει: «Και είτε ο Σαμ είτε εγώ διαβάζουμε στα παιδιά. Αυτή τη στιγμή διαβάζουμε το ‘Νησί των γαλάζιων δελφινιών’».

Σε κάποιο σημείο της συζήτησής μας, η Μπέκκα παρατηρεί: «Δεν βλέπουμε πολύ τηλεόραση». Εννοείται ότι τα παιδιά δεν παίζουν παιχνίδια στο τηλέφωνο ή στον υπολογιστή της μαμάς.

Αν και το τελευταίο σχόλιο της Μπέκκα ήταν τυχαίο, επισφραγίζει τη φόρμουλα για τη δημιουργία ενός αναγνώστη. Μοιραστείτε βιβλία και ιστορίες που διαβάζονται δυνατά με τα παιδιά, βρείτε και χρησιμοποιήστε ένα πρόγραμμα ανάγνωσης στο οποίο ανταποκρίνονται καλά, αφιερώστε λίγα λεπτά κάθε μέρα για να βάλετε σε εφαρμογή αυτό το πρόγραμμα και περιορίστε την πρόσβαση στην τηλεόραση και τις ηλεκτρονικές συσκευές: αυτός είναι ο δρόμος που θα οδηγήσει το παιδί σας στην ανάγνωση.

Πρόσθετα οφέλη

Όταν ρωτάω τη Σίσι τι της αρέσει στο διάβασμα, μου λέει ότι είναι διασκεδαστικό και στη συνέχεια λέει: «Είναι κάτι που μπορούν να κάνουν τα χέρια μου και κάτι που μπορώ να κάνω όταν βαριέμαι». Η παρατήρησή της για τα χέρια της ήταν εντελώς καινούργια για μένα, ένα χαρακτηριστικό της ανάγνωσης που δεν είχα ακούσει ποτέ πριν να αναφέρεται και το νόημα του οποίου ακόμα απασχολεί σποραδικά τις σκέψεις μου. Το σχόλιό της για την καταφυγή στα βιβλία όταν βαριέται, ωστόσο, αξίζει κάποια προσοχή.

Όταν η Σίσι έγινε αναγνώστρια, όχι μόνο άνθισε μπροστά της ένας ατελείωτος κήπος από λουλούδια, αλλά το νέο της ταλέντο αποδείχθηκε σπουδαία βοήθεια για τους πολυάσχολους γονείς της. Δεν χρειάζεται συνεχή ψυχαγωγία ή προσοχή εκ μέρους τους – έχει τα βιβλία. Ενώ η μητέρα της βοηθάει την 4χρονη αδελφή της με τις σχολικές εργασίες, η Σίσι διαβάζει μόνη της. Επιπλέον, μερικές φορές διαβάζει στην αδελφή της ή στον 2χρονο αδελφό της, απελευθερώνοντας τη μαμά για να ασχοληθεί με τις δουλειές του σπιτιού και να φροντίσει τις ανάγκες του μωρού της οικογένειας.

Φυσικά, το διάβασμα χαρίζει επίσης το δώρο της αυτομάθησης. Από τα βιβλία «Παιδική ηλικία διάσημων Αμερικανών», η Σίσι δηλώνει μεν ότι δεν θυμάται όλα όσα έμαθε από αυτά, αλλά τα ονόματά τους – Άμπιγκεϊλ Άνταμς, Ρόμπερτ Η. Λη, Μπέτσυ Ρος και οι υπόλοιποι – έχουν κατατεθεί στην τράπεζα μνήμης της. Σιγά σιγά, όπως συμβαίνει με κάθε εκπαίδευση, θα συσσωρεύονται περισσότερα γεγονότα και εντυπώσεις για αυτές τις μορφές της ιστορίας.

Ξεκινώντας

Όπως πολλοί άλλοι, η Μπέκκα χρησιμοποιεί τα δοκιμασμένα στο χρόνο «100 Εύκολα Μαθήματα». Η εταιρεία ταχυδρομικών παραγγελιών για το σπίτι που κάποτε είχαμε εγώ και η σύζυγός μου, η Saints and Scholars, παρουσίαζε αυτό το βιβλίο καθώς και άλλους παρόμοιους οδηγούς, αυτούς που είχαμε χρησιμοποιήσει με τα δικά μας παιδιά ή που είχαν συστηθεί από άλλους γονείς. Ψάξτε στο διαδίκτυο για ένα «πρόγραμμα σπουδών ανάγνωσης και φωνητικής» και θα βρείτε πληθώρα επιλογών και κριτικές πελατών.

Εκτός αν ένα παιδί πάσχει από κάποια διαταραχή των αναγνωστικών του ικανοτήτων, όπως είναι π.χ. η δυσλεξία, οι γονείς, οι παππούδες, οι γιαγιάδες κλπ. διαθέτουν την ικανότητα να διδάξουν ανάγνωση ή να βοηθήσουν τους νέους τους με τα μαθήματα ανάγνωσης από το σχολείο. Τα εργαλεία υπάρχουν και η προσπάθεια, ο χρόνος και το κόστος είναι αμελητέα – η ανταμοιβή, ωστόσο είναι ένα δώρο που διαρκεί για μια ολόκληρη ζωή.

Του Jeff Minick

Επιμέλεια: Αλία Ζάε