Από τη Δευτέρα 26 Μαΐου, ξεκινά στη ΧΕΝ Αθηνών ένας κύκλος 6 μαθημάτων για την κατασκευή της υφασμάτινης κούκλας Tilda, υπό την καθοδήγηση της Ντολόρες Ορτίν Ντίαζ.
Η Tilda, 55 εκατοστών, έχει μία ιδιαίτερη αισθητική και δίνει την ευκαιρία για πειραματισμούς με διαφορετικά υφάσματα, σχέδια και τεχνικές, ώστε η κάθε κούκλα που προκύπτει να είναι ταυτόχρονα και προσωπική.
Το σεμινάριο, που θα ολοκληρωθεί σε 6 Δευτέρες, από τις 10 έως τις 12:30, θα λάβει χώρα στο κτίριο της ΧΕΝ, στο Σύνταγμα. Απαραίτητη η βασική γνώση χρήσης ραπτομηχανής.
Για περισσότερες πληροφορίες και δήλωση συμμετοχής, πατήστε εδώ.
Στην εποχή μας, ο όρος ‘καρτούν’ αναφέρεται γενικά σε χιουμοριστικά ή σατιρικά σχέδια και, στην Ελλάδα ιδίως, σε κινούμενα σχέδια. Ωστόσο, στην Αναγέννηση, η λέξη σήμαινε κάτι εντελώς διαφορετικό: προκαταρκτικά σκίτσα που χρησίμευαν ως μελέτες για ένα μελλοντικό έργο ή, εναλλακτικά, έργο που θα μεταφερόταν σε άλλο μέσο.
Τα καρτούν του Ραφαήλ, προσχέδια για ταπισερί τα συγκεκριμένα, είναι από τα σπουδαιότερα δείγματα τέχνης της Υψηλής Αναγέννησης που βρέθηκαν στην Ευρώπη εκτός Ρώμης. Τώρα, βρίσκονται στο Μουσείο Βικτωρίας και Αλβέρτου, στο Λονδίνο (Victori & Albert Museum – V&A).
Πρόκειται για ένα σύνολο επτά εικόνων σε πλήρη κλίμακα για ταπισερί, τα μόνο σωζόμενα κομμάτια από το αρχικό σύνολο των 10 εικόνων. Η ανάθεσή τους έγινε το 1515 από τον Πάπα Λέοντα Ι΄, ο οποίος γεννήθηκε ως Τζιοβάννι ντι Λορέντζο των Μεδίκων, γιος του μεγάλου προστάτη της τέχνης Λορέντζο του Μεγαλοπρεπούς.
Ραφαήλ, «Ο Παύλος κηρύττει στην Αθήνα», 1515. Εικόνα για ταπισερί. Gouache και κάρβουνο σε πολλά φύλλα χαρτιού, τοποθετημένa σε καμβά 3,8 x 4,5 μ. Βασιλική Συλλογή. Μουσείο Βικτωρίας και Αλβέρτου. (Public Domain)
Ο Πάπας τα ήθελε για το ιδιωτικό του παρεκκλήσι, την Καπέλα Σιξτίνα, στο Βατικανού. Τα στοιχεία δείχνουν ότι ο Ραφαήλ άρχισε να κάνει τα πρώτα σχέδια το 1514. Το έργο ολοκληρώθηκε μεταξύ του Ιουνίου του 1515 και του Δεκεμβρίου του 1516, όπως υποδηλώνουν η πρώτη και η τελευταία πληρωμή που έκανε το Βατικανό στον Ραφαήλ.
Έμφαση στη λεπτομέρεια
Ο Ραφαήλ, ο οποίος βρισκόταν τότε στο απόγειο της καριέρας του, ξεκίνησε με πρόχειρα σχέδια και σκίτσα μορφών, χρησιμοποιώντας μέλη του στενού του κύκλου ως μοντέλα. Γνώριζε καλά ότι αυτές τις ταπισερί θα τις έβλεπαν από κοντά τα εκλεκτά μέλη της κοινωνίας και είχε ύψιστη σημασία να επικεντρωθεί στην απόδοση και των μικρότερων λεπτομερειών. Γνώριζε ακόμη ότι ο αντίπαλός του, ο Μιχαήλ Άγγελος, επίσης θα έβλεπε το έργο.
Η εικόνα «Η θαυματουργή ψαριά» δείχνει άνδρες να ψαρεύουν στη λίμνη Γεννησαρέτ (επίσης γνωστή ως Θάλασσα της Γαλιλαίας ή Θάλασσα της Τιβεριάδας). Ανεβάζουν στο σκάφος τους μια πλούσια ψαριά, με σαρδέλες, χέλια, οστρακοειδή, ακόμη και έναν καρχαρία, ενώ κοράκια πετούν από πάνω τους ως απειλητικό σημάδι της ανθρώπινης αμαρτίας και γερανοί βρίσκονται στην ακτή. Ο Ιησούς, ο Πέτρος και ο αδελφός του Πέτρου, ο Ανδρέας, παρακολουθούν, όλοι φέροντες φωτοστέφανα. Ο Ιησούς σηκώνει το χέρι Του και, σύμφωνα με τη βιβλική αναφορά, δηλώνει: «Μη φοβάσαι – από τώρα και στο εξής θα πιάνεις ανθρώπους».
Στην εικόνα «Ο Παύλος κηρύττει στην Αθήνα», απεικονίζεται με κόκκινο καπέλο στα αριστερά του Παύλου μία μορφή που μπορεί να είναι είτε ο Πάπας Λέων Ι΄, αναθέτης του έργου, είτε ο ποιητής Τομάσο Φέντρα Ιντζιράμι, στενός φίλος του Ραφαήλ. Ένα άγαλμα του Άρη, του θεού του πολέμου, βρίσκεται στην άκρη δεξιά. Ο Ραφαήλ τοποθέτησε την πλάτη του Άρη απέναντι από τον Παύλο για να δείξει ότι η νέα θρησκεία του Χριστιανισμού εξουδετερώνει τις παλιές πεποιθήσεις του πολυθεϊσμού.
Όπως τα κομμάτια ενός ψηφιδωτού, κάθε σχέδιο έγινε σε πολλά τμήματα και, όταν ολοκληρώθηκε, τα σχέδια τυλίχθηκαν και μεταφέρθηκαν στο εργαστήριο του Πήτερ βαν Aλστ στις Βρυξέλλες. Από εκεί, οι τεχνίτες της ταπισερί τις έραβαν με μεταξωτές και χρυσές κλωστές, υφαίνοντας σε αργαλειούς με χαμηλό σκοινί. Το εργαστήριο του βαν Αλστ κατασκεύασε επίσης αντίγραφα των πρωτότυπων σχεδίων που χρησίμευαν ως οδηγοί. Οι υφάντρες δούλευαν από την πίσω πλευρά και δημιουργούσαν εικόνες που θα αντιστρέφονταν στην τελική μορφή.
Αυτή η επίπονη διαδικασία διήρκεσε τρία χρόνια και οι τελικές ταπισερί παραδόθηκαν στο Βατικανό μεταξύ Δεκεμβρίου του 1519 και Δεκεμβρίου του 1521. Είναι πιθανό ότι ο Ραφαήλ επέβλεψε και επιμελήθηκε την εγκατάσταση των ταπισερί στην Καπέλα Σιξτίνα.
Ραφαήλ, «Η θεραπεία του κουτσού», 1515. Εικόνα για ταπισερί. Gouache και κάρβουνο σε πολλά φύλλα χαρτιού, τοποθετημένα σε καμβά 3,5 x 3,5 μ. Βασιλική Συλλογή. Μουσείο Βικτωρίας και Αλβέρτου, Λονδίνο. (Public Domain)
Το μήνυμα των ‘καρτούν’
Το θέμα των ‘καρτούν’ και, τελικά, των ταπισερί είναι οι ζωές των αποστόλων Πέτρου και Παύλου. Οι ταπισερί «Η εντολή του Χριστού προς τον Πέτρο» και «Η θαυματουργή έλξη ψαριά» δείχνουν τη σχέση του Παύλου με τον Χριστό. Ο «Θάνατος του Ανανία» και η «Θεραπεία του κουτσού» απεικονίζουν θαύματα, ενώ η «Μεταστροφή του Προκόνσου», η «Θυσία στα Λύστρα» και ο «Παύλος κηρύττει στην Αθήνα» απεικονίζουν βασικά στοιχεία της ζωής του Παύλου.
Οι ταπισερί μετέδιδαν ένα ιδιαίτερο μήνυμα: Ο Πέτρος και ο Παύλος ίδρυσαν τη χριστιανική εκκλησία και η αποστολή τους ήταν να προσηλυτίσουν τον κόσμο στον χριστιανισμό.
Χρησιμοποιώντας τις γραφές ως οδηγό, ο Πάπας καθόρισε τα θέματα που έπρεπε να μεταφέρει ο Ραφαήλ. Η «Εντολή του Χριστού προς τον Πέτρο» ήταν από τα βιβλία του Ματθαίου και του Ιωάννη, η «Θαυματουργή ψαριά» προέρχεται από το βιβλίο του Λουκά, ενώ ο «Θάνατος του Ανανία», η «Θεραπεία του κουτσού», η «Μεταστροφή του Προκόνσου», η «Θυσία στα Λύστρα» και το «Κήρυγμα του Παύλου στην Αθήνα» προέρχονται από το βιβλίο των Πράξεων των Αποστόλων.
Υπάρχουν διχογνωμίες σχετικά με το πόσες από τις εικόνες ζωγράφισε ο ίδιος ο Ραφαήλ. Αν και η δημιουργία των εικόνων και των ταπισερί απαιτούσε τη συνεργασία πολλών τεχνιτών, όπως τα περισσότερα έργα μεγάλης κλίμακας που παρήχθησαν κατά την Αναγέννηση, ο Ραφαήλ ήταν αυτός που έκανε τα σχέδια και επέβλεψε την εκτέλεσή τους. Σύμφωνα με το Μουσείο Βικτώριας και Αλβέρτου, «είναι προφανές ότι ήταν άμεσα υπεύθυνος για τη συνολική σύνθεση και το μεγαλύτερο μέρος της εκτέλεσής τους, επιβλέποντας και εναρμονίζοντας τις περιστασιακές επεμβάσεις των βοηθών του».
Ο πρίγκιπας Κάρολος (ο μετέπειτα βασιλιάς Κάρολος Α΄) αγόρασε τα έργα στη Γένοβα της Ιταλίας και τα έφερε στην Αγγλία.
Μόλις οι εικόνες βρέθηκαν στην Αγγλία, στο εργοστάσιο ταπισερί του Μόρτλεϊκ, κατασκευάστηκαν αντίγραφά τους, που έφτασαν στα χέρια των ισχυρών, διασήμων και πλουσίων της Ευρώπης. Πολλά ήταν παραγγελία από αριστοκράτες για τα εξοχικά τους σπίτια ή από Ευρωπαίους συλλέκτες, βασιλείς και εκκλησιαστικούς αξιωματούχους.
Από τη βασιλική συλλογή στο μουσείο
Οι ταπισερί επέζησαν της εκτέλεσης του βασιλιά Καρόλου, το 1649, και παρέμειναν ανέπαφες στη Βασιλική Συλλογή. Φαίνεται ότι ο Κρόμγουελ, ο οποίος εκτέλεσε τον βασιλιά, είχε αδυναμία στην τέχνη και τις ταπισερί του Ραφαήλ. Φημολογείται ότι ο Κρόμγουελ ενδιαφέρθηκε για τα εργοστάσια ταπισερί στο Μόρτλεϊκ.
Μετά την αποκατάσταση της μοναρχίας, ο Γουλιέλμος Γ’ προσέλαβε τον αρχιτέκτονα Κρίστοφερ Ρεν για να σχεδιάσει μια νέα γκαλερί για τις ταπισερί, στο Χάμπτον Κωρτ. Οι ταπισερί μετακινήθηκαν μεταξύ των βασιλικών κατοικιών (παλάτι του Μπάκιγχαμ, κάστρο του Ουίνδσορ και Χάμπτον Κωρτ) μεταξύ 1763 και 1865.
Ραφαήλ, «Η μεταστροφή του Προκόνσου», 1515. Εικόνα για ταπισερί. Gouache και κάρβουνο σε πολλά φύλλα χαρτιού, τοποθετημένα σε καμβά 3,8 x 4,5 μέτρα. Μουσείο Βικτωρίας και Αλβέρτου, Λονδίνο. (Public Domain)
Τελικά, οι ταπισερί έφτασαν στο V&A μέσω της βασίλισσας Βικτωρίας. Ο σύζυγός της, πρίγκιπας Αλβέρτος, είχε αφιερώσει πολύ χρόνο συλλέγοντας έργα του Ραφαήλ και πρωτοστάτησε στη δημιουργία μίας αξιόλογης συλλογής του αναγεννησιακού καλλιτέχνη. Το 1865, η Βικτωρία παραχώρησε με μακροχρόνιο δανεισμό τις ταπισερί στο V&A προς τιμήν του Αλβέρτου.
Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ δήλωσε στις 23 Μαΐου ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα επιβάλουν σύντομα δασμούς 50% στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
«Η Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία σχηματίστηκε με κύριο σκοπό την εκμετάλλευση των Ηνωμένων Πολιτειών στο ΕΜΠΟΡΙΟ, ήταν πολύ δύσκολη στην αντιμετώπιση», έγραψε ο Τραμπ στην πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης Truth Social.
Πρόσθεσε αργότερα ότι «οι συζητήσεις μας μαζί τους δεν οδηγούν πουθενά» και ότι ένας δασμός 50% έχει προγραμματιστεί να ξεκινήσει την 1 Ιουνίου.
Ο δασμός δεν θα ισχύει για προϊόντα που κατασκευάζονται στις Ηνωμένες Πολιτείες, σύμφωνα με τον Τραμπ.
Ήταν την περασμένη άνοιξη όταν το Ανώτατο Δικαστήριο άκουσε επιχειρήματα σχετικά με την ελευθερία του λόγου και τη λογοκρισία των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Οι λεπτομέρειες είναι λιγότερο σημαντικές από ό,τι αποκάλυψε η σκηνή στο δικαστήριο σχετικά με ένα μεγαλύτερο πρόβλημα στην αμερικανική ζωή σήμερα.
Έφτασα στη συγκέντρωση λίγο αργά αλλά εγκαίρως για να προλάβω την τελευταία από τις ανταλλαγές που γίνονταν μέσα στο δικαστήριο. Σταθήκαμε στο πεζοδρόμιο έξω, μεταδίδοντας ζωντανά τι έλεγαν οι δικαστές μέσα. Είχε ήδη γίνει σαφές ότι οι περισσότεροι δικαστές δεν καταλάβαιναν το εύρος του προβλήματος. Υπήρχαν μερικοί που δεν καταλάβαιναν καν τη σημασία και την ανάγκη της Πρώτης Τροπολογίας.
Ήταν μια συγκλονιστική στιγμή για μένα προσωπικά. Ήταν η πρώτη μου εμπειρία σαν κι αυτή. Ήμουν περιτριγυρισμένος από δικηγόρους, ακτιβιστές, τεχνολόγους και ειδησεογραφικά λαγωνικά. Γνώριζαν όλες τις αποδείξεις που είχαν προκύψει από την αποκάλυψη του δικαστηρίου. Είχαν ακούσει όλες τις καταθέσεις. Γνώριζαν τις λεπτομέρειες για το πώς είχαν εξελιχθεί τα τελευταία τέσσερα χρόνια λογοκρισίας και ποιος τη χρηματοδότησε. Μπορούσαν να αναφέρουν υπομνήματα, email, προϋπολογισμούς και να πλοηγηθούν σε 10.000 σελίδες τεκμηρίωσης.
Ήταν ειδικοί. Μεταξύ αυτών, ήξερα τι ήταν τι, αλλά όχι όπως πολλοί άνθρωποι εκεί στο πεζοδρόμιο μαζί μου. Αυτοί οι άνθρωποι ήταν απλά αξιοσημείωτοι.
Κανείς μας δεν είχε καμία δύναμη. Ήμαστε απλώς άνθρωποι — πολύ ενημερωμένοι, πολύ παθιασμένοι, πολύ εκλεπτυσμένοι σε γνώση και κατανόηση — αλλά χωρίς απολύτως καμία δύναμη και μόνο με την επιρροή που μας δίνουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και η αντιφρονούσα δημοσιογραφία. Εν τω μεταξύ, έπρεπε να στεκόμαστε εκεί και να ακούμε ανταλλαγές που αποκάλυπταν ένα μικρό κλάσμα της γνώσης που είχαμε.
Ακόμα και ο δικηγόρος του ενάγοντος φάνηκε να μην γνωρίζει, αλλά ήταν πολύ πιο συνειδητοποιημένος από τους ίδιους τους δικαστές. Κάποια στιγμή, ο ίδιος ο Πρόεδρος του Ανωτάτου Δικαστηρίου είπε κάτι του τύπου ότι δεν θα είχε κανένα πρόβλημα αν οι κυβερνητικοί αξιωματούχοι καλούσαν την New York Times για να διορθώσει το αρχείο: αυτό δεν είναι λογοκρισία.
Όταν όσοι από εμάς έξω ακούσαμε αυτό το σχόλιο, μείναμε άναυδοι. Αυτό το σενάριο δεν είχε καμία σχέση με το θέμα, το οποίο αφορούσε κυβερνητικές υπηρεσίες που συνεργάζονταν με τρίτες ΜΚΟ για να καταστείλουν ένα τεράστιο φάσμα απόψεων, συμπεριλαμβανομένων αληθινών πληροφοριών, με πίεση που ισοδυναμούσε με βία. Μείναμε όλοι έκπληκτοι που το άτομο που θα ασκούσε την κύρια επιρροή στην εξέλιξη της υπόθεσης μπορούσε να είναι τόσο απληροφόρητο.
Αυτή ήταν μια συναρπαστική στιγμή για μένα, καθώς στεκόμουν στο πεζοδρόμιο, κοιτάζοντας τις επιβλητικές σκάλες που ανέβαιναν σε γιγάντιες μαρμάρινες κολόνες, που οδηγούσαν τελικά στα δωμάτια μέγιστης εξουσίας, υπό την προεδρία ανδρών και γυναικών με μαύρες ρόμπες. Με χτύπησε σαν αστραπή: οι ειδικοί ήταν στο πεζοδρόμιο, ενώ οι άνθρωποι που θα αποφάσιζαν για την τύχη της ελευθερίας και κατείχαν όλη την εξουσία ήταν αρκετά αξιολύπητοι σε σημείο που αρχάριου.
Η άμεση σκέψη μου ήταν: αυτό δεν είναι βιώσιμο. Όπως ήταν αναμενόμενο, το δικαστήριο τάχθηκε εναντίον των εναγόντων σε αυτήν την υπόθεση και η δίκη επέστρεψε στα κατώτερα δικαστήρια για να αποφασιστεί οριστικά κάποια άλλη μέρα.
Εάν αυτή η κατάσταση αφορά την ελευθερία του λόγου και τις δικαστικές διαμάχες που την περιβάλλουν, ποια άλλα θέματα και ζητήματα στην αμερικανική ζωή επηρεάζονται παρόμοια; Υπάρχουν πολλά. Υπάρχει ένα τεράστιο χάσμα μεταξύ των κυβερνώντων και των κυβερνωμένων όσον αφορά τη γνώση και την επίγνωση, πιθανώς σε μέγεθος και έκταση που δεν έχει ξαναδεί ποτέ η ιστορία.
Αυτή η ιδιόμορφη κατάσταση είναι εν μέρει γενεαλογική — οι άνθρωποι στην εξουσία είναι γενικά αρκετά ηλικιωμένοι και διαμορφώθηκαν από τους επαγγελματικούς και πολιτικούς τους δεσμούς σε μια διαφορετική εποχή — αλλά σχετίζεται επίσης με την πανταχού παρουσία των τεχνολογιών της πληροφορίας.
Καθ’ όλη τη διάρκεια του 21ου αιώνα, οι απλοί άνθρωποι απολάμβαναν πρόσβαση σε ροές πληροφοριών που έχουν διευρυνθεί και βαθύνει, επιτρέποντας τη δημοκρατική πρόσβαση στη γνώση σχετικά με το δίκαιο, την ιατρική, την πολιτική, τα οικονομικά, τη φιλοσοφία, την ιστορία, την οικονομία, τη διατροφή και κάθε άλλο τομέα. Αυτό περιλαμβάνει άνευ προηγουμένου πρόσβαση σε ό,τι συμβαίνει στις αίθουσες της εξουσίας.
Αυτό ήταν διαθέσιμο σε όλους. Δεν χρειάζεται πλέον να είστε προνομιούχος εμπιστευτικός για να συλλέξετε πληροφορίες. Είναι μάλλον εκεί για όλους. Αυτό έχει επίσης προκαλέσει πανικό μεταξύ των κυβερνώντων ελίτ, οι οποίες άρχισαν να ανησυχούν ότι οι ροές πληροφοριών έβγαιναν εκτός ελέγχου. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η λογοκρισία έγινε εργαλείο. Η φιλοδοξία ήταν να μετατραπεί το Διαδίκτυο σε έναν ελεγχόμενο χώρο ενδιαφερομένων, εταιρειών και κυβερνήσεων.
Η πλοκή αποκαλύφθηκε μέσω της αποκάλυψης και των περικοπών στον προϋπολογισμό — ακόμη και ενός εκτελεστικού διατάγματος — και τώρα έχουμε μηχανές τεχνητής νοημοσύνης που έχουν προσθέσει ένα ακόμη επίπεδο στη ροή πληροφοριών και έχουν δώσει όλο και περισσότερη εξουσία στον λαό. Ως αποτέλεσμα, το χάσμα μεταξύ της γνώσης των ισχυρών και των υπολοίπων έχει μεγαλώσει ακόμα και τον τελευταίο χρόνο.
Η κυβέρνηση Τραμπ αντιμετωπίζει αυτό το πρόβλημα με μερικά σημαντικά βήματα για να εισαγάγει την πραγματικότητα στις κυβερνητικές δομές για την υγεία, την οικονομία και τις εξωτερικές υποθέσεις. Όλοι έχουμε παρακολουθήσει αυτό να ξετυλίγεται καθώς οι ελίτ των μέσων ενημέρωσης θρηνούν από πόνο για την τάση. Σε επίπεδο βάσης, υπάρχει επίμονη απογοήτευση όχι για τον γρήγορο ρυθμό της αλλαγής, αλλά μάλλον για το ότι δεν λαμβάνει χώρα αρκετά γρήγορα.
Σίγουρα το βλέπουμε αυτό στις δυσκολίες του προϋπολογισμού. Οι ψηφοφόροι που έφεραν τον Τραμπ και τους Ρεπουμπλικάνους στην εξουσία ήλπιζαν σε περικοπές 2 τρισεκατομμυρίων δολαρίων. Ήταν μια εξαιρετική προεκλογική γραμμή και όλοι επευφημούσαν, αλλά αυτό συνέχιζε να μειώνεται όλο και περισσότερο. Τώρα βλέπουμε τις πρώτες προτάσεις προϋπολογισμού να έρχονται από το Κογκρέσο και είμαστε σοκαρισμένοι που βλέπουμε ότι αντί για μειώσεις δαπανών, επιτρέπει περισσότερα ελλείμματα και χρέη και ουσιαστικά καθόλου συνολικές περικοπές.
Αυτή είναι η συνηθισμένη πρακτική στην Ουάσινγκτον. Η διαφορά τώρα είναι ότι έχουμε πρόσβαση σε επαληθεύσιμες πληροφορίες και τα μέσα για να σχολιάσουμε και να παραπονεθούμε για αυτά που βλέπουμε. Μπορείτε να είστε σίγουροι ότι οι ψηφοφόροι εκφράζονται στους εκπροσώπους τους αυτή τη στιγμή, χωρίς συστολή.
Χθες, ο FDA εξέδωσε νέες οδηγίες για το εμβόλιο COVID: το απομακρύνουν για πολλούς ανθρώπους, αλλά το αφήνουν σε ισχύ για άλλους ανθρώπους. Ήταν μερικά βήματα μπροστά, αλλά λιγότερο από αυτό που ήλπιζαν πολλοί ειδικοί από έξω. Σε πραγματικό χρόνο, παρακολούθησα τα εξαιρετικά ικανά σχόλια να καταφθάνουν, υποστηριζόμενα από τεράστια δεδομένα. Όλα αυτά έστρεψαν την προσοχή στους τρόπους με τους οποίους οι βελτιωμένες οδηγίες εξακολουθούσαν να μην ανταποκρίνονται στα στοιχεία που έχουμε τώρα.
Αυτό συνεχίζει να συμβαίνει σε κάθε θέμα. Το συντριπτικό πρόβλημα στην αμερικανική ζωή σήμερα είναι ότι η απόσταση μεταξύ του λαού και των ηγεμόνων επιτράπηκε να γίνει πολύ μεγάλη. Η εμπιστοσύνη έχει χαθεί και είναι απίθανο να επιστρέψει. Οι αληθινοί ειδικοί εκτός εξουσίας είναι απλώς πολύ ενήμεροι για την επιστήμη, τα γεγονότα, την πραγματικότητα της διαφθοράς, τον τρόπο λειτουργίας του κορπορατιστικού μηχανισμού που έχει καταλάβει τον έλεγχο των συστημάτων διακυβέρνησής μας.
Αυτό το πρόβλημα αφορά τα πάντα, ακόμη και θέματα επιστήμης. Η Γερουσία δημοσίευσε μια έκθεση που περιγράφει λεπτομερώς όλους τους τρόπους με τους οποίους οι κυβερνητικές υπηρεσίες είχαν πλήρη γνώση των κινδύνων των εμβολίων από νωρίς. Το έκρυψαν από το κοινό. Άνθρωποι αρρώστησαν. Κάποιοι πέθαναν. Αυτό είναι ουσιαστικά απαράδεκτο. Δεν ξεχνιέται εύκολα. Οι άνθρωποι το γνώριζαν τότε και το γνωρίζουν τώρα.
Η υπόθεση από την αρχαιότητα είναι ότι μόνο μια ελίτ μπορεί πραγματικά να κατέχει επιστημονική κατανόηση υψηλού επιπέδου. Ακόμα και αυτό έχει αλλάξει σε σημείο που λαμβάνουμε πιο αξιόπιστη επιστήμη από τον λαό και τους ανεξάρτητους ερευνητές παρά από πάνω. Από όσο μπορώ να καταλάβω, αυτή είναι μια ακόμη άνευ προηγουμένου μετατόπιση στις δυτικές βιομηχανικές δημοκρατίες.
Η εποχή κατά την οποία ο λαός εμπιστευόταν τα κέντρα εξουσίας για να παρέχουν έγκυρη, ακριβή και επιστημονική καθοδήγηση σε θέματα δημόσιας ζωής έχει τελειώσει. Η δυσπιστία εξαπλώθηκε με την υστερία για την κλιματική αλλαγή που σταδιακά έλιωσε σε διάστημα 20 ετών. Ο πανικός των μολυσματικών ασθενειών του 2020 και μετά σκότωσε ό,τι είχε απομείνει από εμπιστοσύνη. Τώρα ακόμη και η επιστήμη — που πάντα ήταν μια ανησυχία της ελίτ — θεωρείται ότι φυλάσσεται πιο υπεύθυνα από τον λαό.
Πράγματι, όπως είδα εκείνη την ημέρα πέρυσι μπροστά στο Ανώτατο Δικαστήριο, οι πραγματικοί ειδικοί βρίσκονται απ’ έξω, στα πεζοδρόμια, και η γνώση και η κρίση όσων βρίσκονται μέσα στα ανάκτορα της εξουσίας ωχριούν σε σύγκριση.
Οι απόψεις που εκφράζονται σε αυτό το άρθρο είναι απόψεις του συγγραφέα και δεν αντικατοπτρίζουν απαραίτητα τις απόψεις της Epoch Times.
Οι κοινωνιολόγοι Τζέημς Κ. Ουίλσον και Τζορτζ Λ. Κέλλινγκ μετά από πειραματική έρευνα, έγραψαν σε ένα άρθρο τους στο Atlantic Monthly, το 1982, τη θεωρία των «σπασμένων παραθύρων».
Σύμφωνα με τη θεωρία τους, τα ορατά σημάδια του εγκλήματος και των παραβατικών συμπεριφορών ενθαρρύνουν και επιδεινώνουν την εγκληματικότητα. Όταν υπάρχει ένα σπασμένο παράθυρο σε ένα κτίριο είναι πολύ πιθανό να σπάσουν και τα υπόλοιπα, εάν αυτό δεν επισκευαστεί σύντομα.
Απαρχές της θεωρίας
Η θεωρία στηρίχθηκε σε ένα πείραμα. Το 1969, πήραν δύο πανομοιότυπα αυτοκίνητα και τα τοποθέτησαν σε δύο διαφορετικές μεταξύ τους περιοχές. Το ένα αμάξι τοποθετήθηκε στο Μπρονξ, μία υποβαθμισμένη περιοχή της Νέας Υόρκης, ενώ το άλλο στο Πάλο Άλτο, έναν οικισμό της Καλιφόρνιας με εύπορους κατοίκους.
Το αμάξι στο Μπρονξ μέσα σε λίγες ώρες είχε καταστραφεί και βανδαλιστεί. Αντίθετα, το αμάξι στο Πάλο Άλτο παρέμεινε άθικτο. Οι ερευνητές αποφάσισαν να πάνε το πείραμα ένα βήμα παραπέρα, έτσι μία εβδομάδα μετά αποφάσισαν να σπάσουν ένα από τα παράθυρα του αυτοκινήτου του Πάρο Άλτο. Μέσα σε λίγες μόνο ώρες, το αμάξι βανδαλίστηκε.
Αφού επανέλαβαν το ίδιο πείραμα και άλλες φορές, αμφισβήτησαν την αρχική τους άποψη ότι η εγκληματικότητα είναι αποτέλεσμα κυρίως της φτώχειας. Αυτοί που βανδάλισαν το αυτοκίνητο στο Πάλο Άλτο ήταν ντόπιοι, άτομα καλής οικονομικής κατάστασης.
Σε πανομοιότυπα πειράματα, όπως ένα σπασμένο παράθυρο σε ένα κτίριο ή ένα γκράφιτι σε ένα τοίχο, παρατηρήθηκαν παρόμοια αποτελέσματα. Επίσης, περιοχές που φαίνονταν παραμελημένες εμφάνιζαν υψηλότερα επίπεδα εγκληματικότητας.
Οι δύο κοινωνιολόγοι κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι όταν το αίσθημα πως δεν υπάρχει νόμος και τάξη είναι ισχυρό, παρατηρείται αύξηση των παραβατικών συμπεριφορών. Όσο περισσότερο μία περιοχή ανέχεται τον βανδαλισμό τόσο περισσότερο θα τον έχει. Όταν μία πράξη που επιχειρεί να βλάψει την κοινωνία δεν δέχεται κριτική, τότε είναι το ίδιο με το να δίνεται η συγκατάθεση για την πράξη αυτή. Έτσι, όταν κάποιος σπάσει, για παράδειγμα, ένα παράθυρο, αν δεν υπάρξει κάποια κύρωση είναι σαν να δίνεται το ελεύθερο στους άλλους να σπάσουν και τα υπόλοιπα.
Παραδείγματα εφαρμογής της θεωρίας
Στην εφαρμογή της θεωρίας προτάθηκαν κυρίως μέτρα τυπικού κοινωνικού ελέγχου, με έμφαση σε μέτρα μηδενικής ανοχής, δηλαδή περισσότερη αστυνόμευση, περισσότερες προσαγωγές για μικροεγκλήματα, βανδαλισμούς κλπ, αλλά και κάποια μέτρα άτυπου κοινωνικού ελέγχου.
Το 1985, ο Τζορτζ Λ. Κέλλινγκ, ένας από τους συγγραφείς των «Σπασμένων παραθύρων» προσελήφθη ως σύμβουλος από την Αρχή Συγκοινωνιών της Νέας Υόρκης και αργότερα ως σύμβουλος στα αστυνομικά τμήματα της Βοστώνης και του Λος Άντζελες, για να βοηθήσει στη μείωση της εγκληματικότητας. Ένα από τα σημαντικότερα εγχειρήματα του εκεί, ήταν η εκστρατεία κατά των γκράφιτι στο μετρό της Νέας Υόρκης.
Το 1993, ο νεοεκλεγείς δήμαρχος Ρούντυ Τζουλιάνι μαζί με τον Ουίλλιαμ Μπράττον, εμφανώς επηρεασμένοι από τη θεωρία των «σπασμένων παραθύρων», εφάρμοσαν αυστηρότερους νόμους κατά των λαθρεπιβατών του μετρό, της ούρησης στους δημόσιους χώρους και των γκράφιτι. Σημειώθηκε σημαντική μείωση της εγκληματικότητας, πτώση που συνεχίστηκε για περίπου δέκα με δεκαπέντε χρόνια, με τη μείωση της ανεργίας κατά 39% στη Νέα Υόρκη, από το 1992 έως το 1999, να λειτουργεί ενισχυτικά. Από τότε, παρά τη χαλάρωση της αστυνόμευσης και τις διακυμάνσεις της οικονομίας, δεν έχει εμφανιστεί αισθητή επιδείνωση.
Το 2007 και το 2008, στην Ολλανδία, ο Κις Κάιζερ και οι συνεργάτες του από το Πανεπιστήμιο του Groningen διεξήγαγαν μία σειρά ελεγχόμενων πειραμάτων για να προσδιορίσουν εάν τα σκουπίδια ή τα γκράφιτι ευνοούσαν την κλοπή, τη ρύπανση ή άλλες μορφές αντικοινωνικής συμπεριφοράς. Επέλεξαν τοποθεσίες που επικρατούσε ένα υγιές κλίμα και τοποθεσίες που είχαν «διαταραγμένο» περιβάλλον και σύγκριναν τις διαφορές στη συμπεριφορά των κατοίκων. Τα αποτελέσματα της έρευνας τους δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό Science και επιβεβαιώνουν τη θεωρία των «σπασμένων παραθύρων».
Κριτική
Η αποτελεσματικότητα και η ηθική των μέτρων μηδενικής ανοχής συζητείται μέχρι σήμερα. Μέτρα όπως η αστυνόμευση και η αυστηροποίηση της νομοθεσίας ως τρόποι αντιμετώπισης της εγκληματικότητας εγείρουν κάποια ζητήματα, όπως το ότι η αυξημένη αστυνόμευση μπορεί να προκαλέσει περισσότερο φόβο στους έννομους πολίτες παρά στους παραβάτες. Επιπλέον, η αυστηροποίηση της νομοθεσίας, έστω και αν γίνεται για την προστασία των πολιτών, δεν λειτουργεί πάντα θετικά, ενώ πολλές φορές έχει αποτύχει στην πράξη.
Επίσης, η εστίαση σε μία περιοχή που παρουσιάζει προβλήματα με τον νόμο μπορεί, αντί να οδηγήσει σε μείωση της εγκληματικότητας, να προκαλέσει απλά την μετατόπιση της.
Τέλος, για να έχει θετικό αντίκτυπο η εφαρμογή αυτής της θεωρίας θα πρέπει να δοθεί περισσότερη εστίαση στην κοινοτική αστυνόμευση (άτυπος κοινωνικός έλεγχος) από ό,τι στην αστυνομική (τυπικός κοινωνικός έλεγχος), να γίνονται διάφορες δράσεις που να ενισχύουν το αίσθημα της κοινότητας, οι περιοχές να είναι καθαρές και να γίνεται προσπάθεια άμεσης επισκευής όταν υπάρχει ζημιά. Επομένως, θα πρέπει να χρησιμοποιούνται μέτρα πρόληψης, τα οποία να μειώνουν τις ευκαιρίες διάπραξης εγκλήματος και όχι να τις μετατοπίζουν.
Το ελληνικό παράρτημα του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος των ΗΠΑ διοργάνωσε, στις 22 Μαΐου 2025, ημερίδα με τίτλο «Η γέννηση και η άνοδος της woke ατζέντας», φέρνοντας στο ίδιο βήμα ακαδημαϊκούς, πολιτικούς και δημοσιογράφους. Οι ομιλητές επιχείρησαν μια εις βάθος προσέγγιση των ιστορικών διαδρομών της λεγόμενης «woke ατζέντας», ιχνηλατώντας τις ιδεολογικές της ρίζες, την εξέλιξή της και τις επιπτώσεις που έχει προκαλέσει στη Δύση, με ιδιαίτερη αναφορά στην ελληνική πραγματικότητα.
Την έναρξη της ημερίδας κήρυξε ο δημοσιογράφος Κωνσταντίνος Μπογδάνος, ο οποίος ανέλαβε και τον συντονισμό. Στην εισαγωγική του τοποθέτηση, ο κος Μπογδάνος τόνισε πως το ελληνικό παράρτημα του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος είναι «εξαιρετικά δραστήριο», χαρακτηρίζοντας την εκδήλωση ως μια προσπάθεια για «την ψηλάφηση, την ιχνηλάτηση και τον προσδιορισμό της γενεαλογίας της ατζέντας». Παρουσιάζοντας τους ομιλητές, προανήγγειλε μια σειρά από διεισδυτικές αναλύσεις, με στόχο, όπως είπε, «να ενισχύσουμε όλοι μαζί το οπλοστάσιό μας… σε έναν κόσμο που θέλει να καταργήσει το επιχείρημα και τη λογική, εμείς να έχουμε βάση και στα δύο». Ο λόγος δόθηκε αρχικά στον πρόεδρο του ελληνικού παραρτήματος, Τζόναθαν Κωνσταντίνου, ο οποίος στην εισαγωγική του παρέμβαση τόνισε πως η εκδήλωση ασχολείται με ένα «θέμα ταμπού», και αφιέρωσε την ημερίδα στον αείμνηστο πατέρα του. Αναφέρθηκε επίσης στις δράσεις του παραρτήματος και στην εγγραφή 60.000 Ελληνοαμερικανών ψηφοφόρων.
Κώστας Μαρκόπουλος: «Η woke κουλτούρα εμφανίζεται σήμερα σαν μια νέα πνευματική τρομοκρατία»
Πρώτος ομιλητής του πάνελ ήταν ο ιατρός και τέως βουλευτής της Νέας Δημοκρατίας, Κώστας Μαρκόπουλος, ο οποίος εστίασε την ανάλυσή του στις πολιτικές διαστάσεις και τις επιπτώσεις της woke ατζέντας στο σύγχρονο πολιτικό τοπίο, τόσο στην Ελλάδα όσο και στην ευρύτερη Ευρώπη.
Ο κος Μαρκόπουλος τόνισε πως, αν και η woke ατζέντα είχε ως αρχική αφετηρία την αντιμετώπιση των φυλετικών διακρίσεων στην Αμερική, σήμερα έχει μετεξελιχθεί σε «ένα ιδεολόγημα που έχει στόχο την εξόντωση, την ακύρωση των πλέον ισχυρών συστατικών αξιών του ανθρώπινου πολιτισμού». Ιδιαίτερη βαρύτητα έδωσε στην πεποίθησή του ότι η woke κουλτούρα υπονομεύει τρεις θεμελιώδεις πυλώνες: «Της οικογένειας που είναι θεσμός κοινωνικής οργάνωσης, της χριστιανικής θρησκείας ανεξαρτήτου δόγματος, και των εθνικών κρατών που περιλαμβάνουν την ιστορία τους, τις παραδόσεις, το σεβασμό στους προγόνους και το ίδιο μας το μέλλον».
Με αιχμηρό λόγο, ο κος Μαρκόπουλος χαρακτήρισε τη woke κουλτούρα ως «μια νέα πνευματική τρομοκρατία που αναδύεται στις δυτικές κοινωνίες στο όνομα τάχα της καταπολέμησης των διακρίσεων». Ολοκληρώνοντας την τοποθέτησή του, αναφέρθηκε στις σύγχρονες γεωπολιτικές προκλήσεις για την Ελλάδα, υποστηρίζοντας ότι η χώρα δεν πρέπει να ακολουθήσει την woke ατζέντα, αλλά να υιοθετήσει μια αντίθετη στάση: «Η χώρα χρειάζεται ένα διαφορετικό μείγμα. Δεν θέλει woke ατζέντα, θέλει το ακριβώς ανάποδο. Θέλει αντι-woke ατζέντα άμεσα και δυνατά, αξιόπιστους εξοπλισμούς, πατριωτική οικονομία για τους πολλούς, ελευθερία και ασφάλεια για τους πολίτες».
Τζόναθαν Κωνσταντίνου: «Η αμερικανική εξωτερική πολιτική είναι βασικά τροτσκιστική και μπορεί να χαρακτηριστεί από τις ιδεολογικές καταβολές της συνεχούς πάλης»
Στη συνέχεια, ο Τζόναθαν Κωνσταντίνου, πρόεδρος του ελληνικού παραρτήματος του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος των ΗΠΑ, ανέλαβε να παρουσιάσει την ιστορική διάσταση της woke ατζέντας, εστιάζοντας στη σύνδεσή της με τον τροτσκισμό και τις μεθόδους του.
Στο επίκεντρο της ανάλυσής του βρέθηκε η έννοια του «εισοδισμού», την οποία περιέγραψε ως «μια πολιτική στρατηγική στην οποία ένας οργανισμός ή ένα κράτος ενθαρρύνει τα μέλη του ή τους υποστηρικτές του να ενταχθούν ενεργά σε έναν άλλο οργανισμό, συνήθως μεγαλύτερο, σε μια προσπάθεια να επεκτείνει την επιρροή του». Ο κος Κωνσταντίνου υποστήριξε ότι τέτοιες τακτικές υιοθετήθηκαν από την αμερικανική CIA κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, με στόχο την αντιμετώπιση της Σοβιετικής Ένωσης, αλλά, όπως ισχυρίστηκε, οι ιδέες αυτές μακροπρόθεσμα συνέβαλαν στον ιδεολογικό μετασχηματισμό των ίδιων των Ηνωμένων Πολιτειών.
«Η αμερικανική εξωτερική πολιτική είναι βασικά τροτσκιστική και μπορεί να χαρακτηριστεί από τις ιδεολογικές καταβολές της συνεχούς πάλης και αμερικάνικης επαναστατικής υποχρέωσης», ανέφερε χαρακτηριστικά ο ομιλητής, παραθέτοντας και αποχαρακτηρισμένα έγγραφα της CIA προς ενίσχυση των θέσεών του. Ο κος Κωνσταντίνου συνέδεσε αυτές τις ιστορικές διεργασίες με σύγχρονα πολιτικά κινήματα στις ΗΠΑ, όπως οι Δημοκρατικοί Σοσιαλιστές της Αμερικής, εκφράζοντας την άποψη ότι «οι τροτσκιστικές τάσεις» έχουν πλέον αφομοιωθεί από το Δημοκρατικό Κόμμα. Παρά την εκτίμησή του ότι «τώρα που μιλάμε βρισκόμαστε σε μια ιστορική φάση επανόδου στην κανονικότητα, δηλαδή κοινωνικής σταθερότητας και συνοχής», ο κος Κωνσταντίνου κατέληξε με την επισήμανση ότι «όμως ακόμα δεν έχει τελειώσει η υπόθεση».
Κωνσταντίνος Μπογδάνος: «Η woke ατζέντα έχει πλέον γίνει το απόλυτο κυρίαρχο αφήγημα που επιβάλλεται με όρους ολοκληρωτισμού»
Ο δημοσιογράφος Κωνσταντίνος Μπογδάνος, στην κύρια ομιλία του, εμβάθυνε στις ακαδημαϊκές καταβολές της woke κουλτούρας, με αφετηρία τη Σχολή της Φρανκφούρτης.
Ανέλυσε πώς διανοητές, κυρίως εβραϊκής καταγωγής και μαρξιστικών πεποιθήσεων, διαμόρφωσαν την «κριτική θεωρία» στη Γερμανία του μεσοπολέμου. «Η σχολή της Φρανκφούρτης τρέφει έναν βαθύ εχθρικό κόσμο, ο οποίος θέλει να διαλύσει συνολικά τη δυτική κληρονομιά», ανέφερε ο κος Μπογδάνος, εξηγώντας πως οι διώξεις από το ναζιστικό καθεστώς οδήγησαν αυτούς τους στοχαστές στις Ηνωμένες Πολιτείες, μεταφέροντας εκεί τις ιδέες τους.
Στη συνέχεια, ο ομιλητής παρακολούθησε την πορεία αυτών των ιδεών μέσα από το έργο επιδραστικών προσωπικοτήτων όπως οι Χορκχάιμερ, Αντόρνο, Μαρκούζε και Χάνα Άρεντ, και την μετέπειτα επιστροφή και αφομοίωσή τους στην Ευρώπη, κυρίως μέσω Γάλλων μεταμοντέρνων φιλοσόφων όπως ο Φουκώ, ο Ντεριντά και ο Λιοτάρ. Ο κος Μπογδάνος ολοκλήρωσε την τοποθέτησή του με την παρατήρηση ότι «Είμαστε σήμερα εδώ διότι αντιλαμβανόμαστε ότι είμαστε οι επαναστάτες της εποχής μας», τονίζοντας την πεποίθησή του ότι η woke ατζέντα έχει πλέον εξελιχθεί σε «απόλυτο κυρίαρχο αφήγημα» που επιβάλλεται «με όρους ολοκληρωτισμού».
Μετά τις αρχικές τοποθετήσεις που έθεσαν το πλαίσιο της συζήτησης, η ημερίδα προχώρησε στο δεύτερο πάνελ ομιλητών. Οι ακαδημαϊκοί Κώστας Θεολόγου και Κωνσταντίνος Γρίβας, μαζί με τον οικονομικό αναλυτή Γιώργο Αδαλή, ο οποίος συμμετείχε μέσω μαγνητοσκοπημένης ομιλίας, προσέφεραν περαιτέρω αναλύσεις στις φιλοσοφικές, πολιτισμικές και οικονομικές διαστάσεις της woke ατζέντας.
Κώστας Θεολόγου: «Η πολιτική ορθότητα… μάλλον έχει υπνωτίσει το ανθρώπινο ‘ον’, τη σχεσιακή υπόστασή μας»
Ο καθηγητής του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, Κώστας Θεολόγου, ανέλυσε τη «μεταμοντέρνα προέλευση της εννοιολογικής σύγχυσης» που, κατά την άποψή του, χαρακτηρίζει την εποχή μας και ευνοεί ολοκληρωτικές τάσεις., και εξήγησε πώς ένας «καινοφανής δικαιωματισμός», προερχόμενος από τις ΗΠΑ, ευδοκίμησε στον δυτικό κόσμο υπό την ονομασία «French Theory».
Ο κος Θεολόγου ιχνηλάτησε την πορεία του όρου «woke», από τις ρίζες του στον Τζαμαϊκανό φιλόσοφο Μάρκους Γκάρβεϋ και το σύνθημά του «Ξύπνα, Αιθιοπία, ξύπνα, Αφρική» (1923), μέχρι τη σύγχρονη χρήση του ως έκφραση της πολιτικής ταυτότητας και της διευρυμένης κοινωνικής δικαιοσύνης. Σημείωσε πως, ενώ αρχικά συνδεόταν με την αφύπνιση της μαύρης κοινότητας απέναντι στις διακρίσεις, ο όρος εξελίχθηκε περιλαμβάνοντας ένα ευρύ φάσμα κοινωνικών κινημάτων και κατέστη «trendy».
Ο ομιλητής επεσήμανε ότι η κουλτούρα αφύπνισης «επικεντρώνεται πλέον στην πολιτική ορθότητα και στην πολιτική ταυτότητας, απορρίπτοντας κατηγορηματικά οποιονδήποτε διαφωνεί». Ανέλυσε πώς η γλώσσα, σύμφωνα με αυτή την προσέγγιση, όχι απλώς αντικατοπτρίζει αλλά κατασκευάζει την πραγματικότητα, παρουσιάζοντας νεολογισμούς όπως «cancel culture», «cultural appropriation» και «gender spectrum». Εντόπισε τις φιλοσοφικές ρίζες της woke κουλτούρας στον Διαφωτισμό, τη μαρξιστική παράδοση και τον μεταμοντερνισμό, τονίζοντας όμως ότι η «French Theory» υπήρξε εν πολλοίς μια αμερικανική ακαδημαϊκή κατασκευή.
Ο κος Θεολόγου εξέφρασε την ανησυχία του για μια «αξιακή αποσάθρωση» που οδηγεί στην «απώλεια του συνανθρώπου από το οπτικό μας πεδίο», καθώς και στην παρακμή της κριτικής σκέψης. «Σε ένα περιβάλλον όπου έννοιες και θεσμοί έχουν θεμελιωθεί στον θρόνο τού περίπου και του σχετικού, όλοι μας και ιδιαίτερα οι νέοι αδυνατούμε να διακρίνουμε το σωστό από το περίπου σωστό», ανέφερε χαρακτηριστικά, κάνοντας λόγο για μια «νέα βαρβαρότητα της σύγχρονης μεταμοντέρνας εποχής».
Κωνσταντίνος Γρίβας: «Ο πυρήνας [της woke κουλτούρας] είναι το κοσμοείδωλο του ανθρωποθεού»
Ο καθηγητής Κωνσταντίνος Γρίβας εμβάθυνε στις πολιτισμικές ρίζες της woke κουλτούρας, συνδέοντάς τες με βαθύτερες παθογένειες του δυτικού πολιτισμού και θέτοντας το ζήτημα των νεοσυντηρητικών. Για τον κο Γρίβα, η woke κουλτούρα συνιστά «ένα μείγμα μίσους, αντίληψης περί παντοδυναμίας, άρνησης της ταυτότητας και δαιμονοποίησης κάποιου σκοτεινού άλλου».
Ο πυρήνας αυτού του φαινομένου, σύμφωνα με τον ομιλητή, βρίσκεται στην έννοια του «ανθρωποθεού», μιας αυτοθέωσης του δυτικού ανθρώπου που, όμως, δεν τον απελευθέρωσε από την ενοχικότητα και τη δαιμονοποίηση του «άλλου». Ανέλυσε πώς ο δυτικός Χριστιανισμός, αποκομμένος από την Ορθοδοξία, έδωσε έμφαση στην ανθρώπινη βούληση και τη νοησιαρχία, ενσωματώνοντας μανιχαϊστικά και γνωστικιστικά στοιχεία που οδήγησαν σε μια «λατρεία της Ισχύος και της Βουλήσεως».
Ο κος Γρίβας υποστήριξε ότι ο Διαφωτισμός και ο ουμανισμός, αποκόπτοντας αυτή την αυτολατρεία από το θεολογικό της υπόβαθρο, οδήγησαν στην ιδέα του «θανάτου του Θεού» και στην πλήρη αυτοθέωση του ανθρώπου, με κορύφωση τον μαρξισμό και την πίστη στην επίτευξη ενός επίγειου παραδείσου. Αυτή η αντίληψη περί παντοδυναμίας, αν και αμφισβητήθηκε από την ιστορική πραγματικότητα της Σοβιετικής Ένωσης, επιβίωσε, κατά τον ομιλητή, στον δυτικό μαρξισμό και ιδιαίτερα στους τροτσκιστές.
Παράλληλα, ο δυτικός άνθρωπος, μετά τους παγκόσμιους πολέμους, άρχισε να βιώνει φόβο και αυτοαπέχθεια, με την ενοχή να επανέρχεται στο προσκήνιο. «Ο ανθρωποθεός αρχίζει να φοβάται τον εαυτό του και να απεχθάνεται τον εαυτό του», σημείωσε, κάνοντας λόγο για την εμφάνιση ενός «ενοχοκεντρικού παγανισμού», όπως η αντίληψη περί τιμωρίας από τη φύση στο πλαίσιο της κλιματικής αλλαγής. Η άρνηση των συλλογικών ταυτοτήτων και ο ατομισμός, σε συνδυασμό με την αίσθηση παντοδυναμίας και την ενοχικότητα, δημιουργούν, σύμφωνα με τον κο Γρίβα, ένα «τοξικό μείγμα» που απαιτεί τη δαιμονοποίηση ενός «σκοτεινού άλλου» για την αυτοεπιβεβαίωση του ατόμου. Αυτό το μείγμα, προειδοποίησε, είναι εξαιρετικά επικίνδυνο και για τη γεωπολιτική συμπεριφορά της Δύσης.
Ο κος Γρίβας κατέληξε τονίζοντας τον πιθανό ρόλο της Ελλάδας και της Ορθοδοξίας ως «θεραπευτή» αυτών των δυτικών παθογενειών, καλώντας τη χώρα να «αποδεχτεί το ρόλο της ως πολιτισμική υπερδύναμη».
Γιώργος Αδαλής: «Θυσιάζουμε την ενεργειακή ασφάλεια και την ενεργειακή επάρκεια στο βωμό μιας ιδέας»
Ο οικονομικός αναλυτής Γιώργος Αδαλής, σε μαγνητοσκοπημένη ομιλία του από τη Θεσσαλονίκη, επικεντρώθηκε στη σύνδεση της woke ατζέντας με τις πρακτικές DEI (Diversity, Equity, Inclusion) και ESG (Environmental, Social, Governance), κάνοντας λόγο για έναν «Woke Καπιταλισμό».
Ο κος Αδαλής υποστήριξε ότι η woke ατζέντα, το κίνημα ESG και η λεγόμενη πράσινη ανάπτυξη δεν αποτελούν μεμονωμένα ζητήματα, αλλά «είναι επί της ουσίας ένα ενιαίο». Ανέφερε ότι ενώ η woke ατζέντα ξεκίνησε με καλές προθέσεις για κοινωνικά και περιβαλλοντικά θέματα, από τις αρχές της δεκαετίας του 2010 άρχισε να εξελίσσεται σε εργαλείο που «καταδυνάστευσε όχι μόνο επιχειρήσεις αλλά και κράτη γενικότερα».
Παρουσίασε αναλυτικά τους στόχους του ESG (μείωση εκπομπών CO2, ισότητα, διαφάνεια), σημειώνοντας ότι μέχρι το 2024 διαχειριζόταν κεφάλαια ύψους 43 τρισεκατομμυρίων δολαρίων παγκοσμίως, και η μη συμμόρφωση με τα πρότυπά του δυσχέραινε την πρόσβαση σε χρηματοδότηση. Ωστόσο, από το καλοκαίρι του 2024, παρατήρησε μια ανακοπή αυτής της πορείας και την άνοδο ενός «αντίπαλου δέους» που αμφισβητεί τους πραγματικούς στόχους του ESG.
Ο ομιλητής ανέφερε παραδείγματα εφαρμογής πολιτικών ESG σε χώρες όπως η Αυστραλία, η Κένυα, η Πολωνία και η Ελλάδα (με πρωτοβουλίες των WWF και ActionAid), επισημαίνοντας ότι παρότι συχνά ξεκινούσαν με θετικές προθέσεις, οδηγούσαν σε κοινωνική πόλωση, οικονομικά προβλήματα και αμφισβητήσιμα αποτελέσματα. Ειδικά για την Ελλάδα, έκανε λόγο για προτάσεις ΜΚΟ που συνδέουν την υιοθέτηση δικαιωμάτων, όπως την υιοθεσία παιδιών από ομόφυλα ζευγάρια, με υποσχέσεις για αύξηση του ΑΕΠ, τις οποίες χαρακτήρισε «ερασιτεχνικές» και παραπλανητικές, καθώς δεν προσθέτουν νέα αξία στην οικονομία.
Ένα κομβικό σημείο της ανάλυσής του ήταν η «κοσμογονική αλλαγή» το καλοκαίρι του 2024, όταν ο διευθύνων σύμβουλος της Saudi Aramco, Αμίν Νάσερ, τοποθετήθηκε στο ΔΣ της BlackRock. «Καταλαβαίνετε λοιπόν ότι όταν υπήρχε αυτό το πρότυπο και ξαφνικά ο ίδιος ο Λάρι Φινκ ανακοινώνει ότι στο ΔΣ της εταιρείας μπαίνει μέσα ο Αμίν Νάσερ της Saudi Aramco… καταλαβαίνετε ότι εκεί κάπου είχε αλλάξει το παιχνίδι», σχολίασε ο κος Αδαλής, υπονοώντας μια πιθανή στροφή των μεγάλων επενδυτικών κεφαλαίων.
Η ημερίδα ολοκληρώθηκε με ένα τρίτο πάνελ ομιλητών, το οποίο εστίασε στις πιο άμεσες κοινωνικές και πολιτισμικές εκφάνσεις της woke κουλτούρας, καθώς και στην αλληλεπίδρασή της με τον εθνομηδενισμό. Ο ψυχοθεραπευτής και συγγραφέας Γιώργος Πανόπουλος, ο πρόεδρος του Δικτύου Ελλήνων Συντηρητικών Ραφαήλ Καλυβιώτης και ο πολιτικός επιστήμων και ιστορικός Μελέτης Μελετόπουλος μοιράστηκαν τις αναλύσεις και τις ανησυχίες τους.
Γιώργος Πανόπουλος: «Αν δεν σταματήσουμε αυτόν τον εκφοβισμό, το μόνο που θα απομείνει είναι μια κοινωνία αλυσοδεμένη από τον φόβο να εκφραστεί»
Ο ψυχοθεραπευτής και συγγραφέας Γιώργος Πανόπουλος, γνωστός για το βιβλίο του «Woke Culture: Η βαρβαρότητα της “σωστής πλευράς” της Ιστορίας», ξεκίνησε την ομιλία του χαρακτηρίζοντας την προσφώνηση «κυρίες και κύριοι» ως «επαναστατική εισαγωγή» στη σημερινή εποχή. Περιέγραψε τον σύγχρονο κόσμο ως «αλλόκοτο, παράλογο, εκτός πραγματικότητας», όπου η woke ατζέντα έχει πλέον εξελιχθεί σε «ιδεολογία».
Ο κος Πανόπουλος ανέφερε δύο περιστατικά που τον ώθησαν να ερευνήσει βαθύτερα το φαινόμενο: τη στοχοποίηση της συγγραφέως Τζ.Κ. Ρόουλινγκ, επειδή δήλωσε ότι «κάποτε τα άτομα με έμμηνο ρύση τα λέγαμε γυναίκες», και την αναγκαστική παραίτηση της καθηγήτριας Καθλήν Στοκ από το Πανεπιστήμιο του Σάσσεξ λόγω παρόμοιων απόψεων. Τόνισε ότι και οι δύο γυναίκες υποστηρίζουν τα δικαιώματα των τρανς ατόμων, αλλά θεωρούν επικίνδυνο α) να επιτρέπεται σε άτομα με ανδρικό σώμα να εισέρχονται σε γυναικείους χώρους απλώς επειδή αυτοπροσδιορίζονται ως γυναίκες, και β) την έναρξη θεραπειών φυλομετάβασης σε πολύ μικρά παιδιά.
«Διαπίστωσα ότι κάτω από το προσωπείο της προόδου θεριεύει ένας νέος δογματισμός. Πιο ύπουλος, γιατί φοράει ηθικό προσωπείο. Μια woke, αμείλικτη, αυταρχική ιδεολογία», δήλωσε ο κος Πανόπουλος. Συνέδεσε την πολιτική ορθότητα με τις ιδέες του Αντόνιο Γκράμσι περί πολιτιστικής ηγεμονίας και την παρατήρηση του Τζορτζ Όργουελ ότι «εάν η σκέψη καταστρέφει τη γλώσσα, τότε η γλώσσα μπορεί επίσης να καταστρέψει τη σκέψη».
Παρουσίασε τις «δέκα εντολές της woke θρησκείας», όπως τις αντιλαμβάνεται, οι οποίες περιλαμβάνουν την άρνηση των βιολογικών φύλων, την καταστροφή των επιτευγμάτων του δυτικού πολιτισμού, τον επαναπροσδιορισμό λέξεων ώστε να σημαίνουν το αντίθετό τους, και την πεποίθηση ότι «αν δεν είσαι θύμα είσαι προνομιούχος». Ο κος Πανόπουλος έκλεισε την ομιλία του εκφράζοντας την ελπίδα ότι η άνοδος του Ντόναλντ Τραμπ και πρόσφατες δικαστικές αποφάσεις, όπως αυτή του ανωτάτου Βρετανικού Δικαστηρίου για την αναγνώριση των βιολογικών φύλων, σηματοδοτούν μια υποχώρηση αυτού του «τσουνάμι».
Ραφαήλ Καλυβιώτης: «Δεν θα γονατίσω ποτέ σε καμία νέα πανθρησκεία που με θέλει έναν αριθμό, ένα ρομπότ χωρίς συναισθήματα»
Ο Ραφαήλ Καλυβιώτης, πρόεδρος του Δικτύου Ελλήνων Συντηρητικών, παρουσίασε μια καυστική κριτική της woke κουλτούρας, περιγράφοντάς την ως μια προσπάθεια μετατροπής «των λευκών ετεροφυλόφιλων ανδρών της Δύσης σε καρικατούρες, σε απολογούμενους για την ίδια τους την ύπαρξη».
Ξεκινώντας με μια αυτοσαρκαστική «απολογία» για την ταυτότητά του ως λευκός, ετεροφυλόφιλος άνδρας, ο κος Καλυβιώτης καυτηρίασε την τάση να αποδίδονται συλλογικές ενοχές και να καταδικάζονται ιστορικές προσωπικότητες και πολιτισμικά επιτεύγματα. «Το αρχαιολογικό μουσείο του Κέιμπριτζ βάζει πινακίδες για να εξηγήσει την ενοχλητική λευκότητα των αρχαίων γλυπτών. Λες και ο Παρθενώνας χρειάζεται υπότιτλους», ανέφερε χαρακτηριστικά.
Υποστήριξε ότι οι λεγόμενες «ιδεολογίες πολυτελείας» υιοθετούνται από τις ελίτ ως ένας τρόπος επίδειξης κοινωνικής υπεροχής, ενώ οι αρνητικές συνέπειές τους πλήττουν κυρίως τα χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα. «Όταν οι εύποροι υπερασπίζονται με πάθος την απελευθέρωση των ναρκωτικών, τα ανοιχτά σύνορα ή την κριτική στο λευκό προνόμιο, δεν το κάνουν από αλτρουισμό, είναι μια παράσταση κύρους», δήλωσε.
Ο κος Καλυβιώτης αναφέρθηκε στο Brexit ως ένα σημείο καμπής, μια αντίδραση των «ανθρώπων τού κάπου» ενάντια στις «ελίτ τού οπουδήποτε». Κατηγόρησε συστημικά μέσα ενημέρωσης και τεχνολογικούς κολοσσούς για συντονισμένη προπαγάνδα και λογοκρισία, ενώ εξήρε την αντίσταση που προέβαλαν προσωπικότητες μέσω εναλλακτικών καναλιών. Αναφέρθηκε επίσης στην υπόθεση των φορτηγατζήδων στον Καναδά ως παράδειγμα του πώς η ταυτότητα χρησιμοποιείται για να επισκιάσει ταξικά ζητήματα και να κατηγοριοποιήσει τους διαφωνούντες.
Ο ομιλητής έκλεισε την ομιλία του με μια προσωπική δήλωση πίστης στις παραδοσιακές αξίες: «Είμαι ο Ραφαήλ Καλυβιώτης, είμαι ένας λευκός, ετεροφυλόφιλος άνδρας με οικογένεια και γονατίζω μόνον στη σημαία του ελληνικού έθνους, στους νεκρούς μας και στον Θεό».
Μελέτης Μελετόπουλος: «Ο εθνομηδενισμός είναι η πόρτα που οδηγεί στη δουλεία»
Ο πολιτικός επιστήμων, ιστορικός και εκπαιδευτικός Μελέτης Μελετόπουλος εστίασε τη δική του ανάλυση στη σχέση μεταξύ της woke κουλτούρας και του εθνομηδενισμού. Υποστήριξε ότι το ιδεολογικό σχήμα της woke κουλτούρας «αποσκοπεί στο να μεταβάλει τους ανθρώπους σε έναν πολτό ατόμων, οντοτήτων χωρίς συλλογικές αναφορές, χωρίς ταυτότητα… μια μάζα καθοδηγούμενη, ελεγχόμενη, χειραγωγήσιμη».
Σε αυτό το πλαίσιο, εντάσσεται, κατά τον κο Μελετόπουλο, και η προσπάθεια αποδόμησης του έθνους, της «ανθεκτικότερης και ισχυρότερης συλλογικής οντότητας». Αναφέρθηκε στη θεωρία της αποδόμησης, όπως διαμορφώθηκε στη Γαλλία τη δεκαετία του ’70, και στη θεωρία του Έρνεστ Γκέλνερ περί εθνογένεσης, η οποία, αν και ο ίδιος ο Γκέλνερ εξαιρούσε αρχαία έθνη όπως το ελληνικό, χρησιμοποιήθηκε ευρέως στην Ελλάδα για την αμφισβήτηση της ελληνικής εθνικής συνείδησης.
«Φτάσαμε στο σημείο ένα μέρος της ελληνικής ελίτ… να εκπέμπει ανοησίες του τύπου ότι η ελληνική επανάσταση δημιούργησε το ελληνικό έθνος», δήλωσε ο κος Μελετόπουλος, παραθέτοντας παραδείγματα αμφισβήτησης της ιστορικής συνέχειας του ελληνισμού από πανεπιστημιακούς και πολιτικούς. Αυτή η «λυσσαλέα ιδεολογική επίθεση», όπως τη χαρακτήρισε, συνοδεύεται, κατά τον ομιλητή, από την εκποίηση της εθνικής περιουσίας και την αλλοίωση της πληθυσμιακής σύνθεσης, ιδίως στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου και τη Θράκη.
«Ο εθνομηδενισμός τι σκοπό έχει; Έχει σκοπό να εξουδετερώσει τα αντανακλαστικά των Ελλήνων ώστε χωρίς κανένα πρόβλημα και καμία αντίρρηση να ξεπουληθούμε», τόνισε, προειδοποιώντας ότι «αυτός που το έθνος του υιοθετεί τον εθνομηδενισμό, στην ουσία ανοίγει την πόρτα για τον εθνικισμό του γείτονά του». Ο κος Μελετόπουλος επεσήμανε ότι οι εκπρόσωποι της woke ατζέντας και του εθνομηδενισμού στην Ελλάδα συχνά ταυτίζονται.
Ολοκληρώνοντας, ο κος Μελετόπουλος εξέφρασε την αισιοδοξία του ότι, παρά την επιρροή αυτών των ιδεολογιών σε επίπεδο ελίτ, «ο ελληνικός λαός παραμένει προσηλωμένος στην έννοια της πατρίδας, στην έννοια της θρησκείας», καθώς οι αξίες αυτές «άντεξαν από τον Όμηρο… δεν κάμπτονται έτσι εύκολα». Το μεγάλο πρόβλημα, κατέληξε, είναι η αναντιστοιχία μεταξύ του πολιτικού σκηνικού και της κοινωνίας.
Η εκδήλωση του ελληνικού παραρτήματος του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος των ΗΠΑ ολοκληρώθηκε αφήνοντας στο ακροατήριο πλούσιο υλικό για σκέψη και περαιτέρω συζήτηση. Οι παρεμβάσεις των ομιλητών, καλύπτοντας ένα ευρύ φάσμα από τη φιλοσοφία και την ιστορία μέχρι την πολιτική και την οικονομία, κατέδειξαν την πολυπλοκότητα της «woke ατζέντας» και τις ανησυχίες που εγείρει σε όσους την προσεγγίζουν από μια κριτική, συντηρητική σκοπιά, αναδεικνύοντας την ανάγκη για συνεχή διάλογο γύρω από τα κυρίαρχα πολιτισμικά αφηγήματα.
Η ημερίδα μεταδόθηκε σε livestream από το κανάλι youtube : ilovepatrida.com
Για χρόνια, η Σάρα βαν Νίκερκ πίστευε ότι το καθημερινό ποτήρι κόκκινο κρασί που συνήθιζε να πίνει ωφελούσε την καρδιά της. Όπως ανέφερε, μόλις διαγνώστηκε με καρκίνο του μαστού και ένας ογκολόγος της υπαινίχθηκε διακριτικά τον κίνδυνο, συνειδητοποίησε ότι ακόμη και χαμηλά επίπεδα κατανάλωσης αλκοόλ μπορούν να αυξήσουν τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου. Εξέφρασε την απογοήτευσή της, λέγοντας ότι ουδείς την είχε προειδοποιήσει.
Ενώ το κάπνισμα σε δημόσιο χώρο μπορεί να προκαλέσει αντιδράσεις, η κατανάλωση κρασιού συχνά θεωρείται ακίνδυνη — ακόμη και ωφέλιμη από ορισμένους. Εντούτοις, λίγοι γνωρίζουν ότι το αλκοόλ κατατάσσεται από τη Διεθνή Υπηρεσία Έρευνας για τον Καρκίνο (IARC) στην Ομάδα 1 καρκινογόνων ουσιών, δηλαδή στις ουσίες για τις οποίες υπάρχουν επαρκή στοιχεία ότι προκαλούν καρκίνο στους ανθρώπους — στην ίδια κατηγορία με τον καπνό και τον αμίαντο.
Το αλκοόλ και ο καρκίνος
Η συσχέτιση μεταξύ αλκοόλ και καρκίνου δεν είναι καινούργια· έχει αναγνωριστεί εδώ και σχεδόν 40 χρόνια. Σήμερα, το αλκοόλ συνδέεται με τουλάχιστον επτά μορφές καρκίνου: της στοματικής κοιλότητας, του φάρυγγα, του λάρυγγα, του οισοφάγου, του παχέος εντέρου, του ήπατος και του μαστού στις γυναίκες. Σε παγκόσμιο επίπεδο, η κατανάλωση αλκοόλ εκτιμάται ότι σχετίζεται με περίπου 740.000 νέες περιπτώσεις καρκίνου κάθε χρόνο, με τον καρκίνο του μαστού, του οισοφάγου και του ήπατος να εμφανίζουν τη στενότερη συσχέτιση.
Ο βασικός παράγοντας είναι η αιθανόλη — η καθαρή μορφή αλκοόλ που περιέχεται σε όλα τα οινοπνευματώδη ποτά. Όταν ο οργανισμός διασπά την αιθανόλη, παράγεται ακεταλδεΰδη, μια τοξική ουσία που μπορεί να προκαλέσει βλάβες στο DNA. Η αιθανόλη και η ακεταλδεΰδη επηρεάζουν τα κύτταρα και το γενετικό υλικό, ενδέχεται να αλλοιώσουν τον κυτταρικό πολλαπλασιασμό και να εμποδίσουν την αποκατάσταση των βλαβών.
Η Καρίνα Φερέιρα-Μπόρχες, σύμβουλος του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) σε θέματα δημόσιας υγείας και αλκοόλ, δήλωσε στην εφημερίδα The Epoch Times ότι όλα τα οινοπνευματώδη — μπύρα, κρασί και αποστάγματα — περιέχουν αιθανόλη και συνεπώς ενέχουν κίνδυνο. Παράλληλα, ανέφερε ότι το αλκοόλ ενισχύει το οξειδωτικό στρες και τις φλεγμονές, επιδεινώνοντας τις βλάβες στο DNA, ενώ μπορεί να επηρεάσει και τα επίπεδα ορμονών όπως τα οιστρογόνα, αυξάνοντας περαιτέρω τον κίνδυνο καρκίνου του μαστού.
Καμία ασφαλής ποσότητα
Η έρευνα έχει καταδείξει ότι το αλκοόλ αποτελεί αιτιολογικό παράγοντα καρκίνου, ακόμη και σε χαμηλές ποσότητες κατανάλωσης. Ειδικότερα, έχει παρατηρηθεί ότι ακόμη και γυναίκες που καταναλώνουν λιγότερο από ένα ποτό ημερησίως διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του μαστού, σε σύγκριση με όσες δεν πίνουν καθόλου.
Η ελαφριά έως μέτρια κατανάλωση — δηλαδή λιγότερα από 20 γραμμάρια καθαρής αιθανόλης την ημέρα — εκτιμάται ότι συνδέθηκε με περίπου 23.000 νέες περιπτώσεις καρκίνου στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 2017. Πάνω από το ένα τρίτο αυτών των περιπτώσεων αποδόθηκαν σε ακόμη χαμηλότερη κατανάλωση, κάτω των 10 γραμμαρίων ημερησίως.
H ενημέρωση του κοινού παραμένει περιορισμένη
Παρά τα σαφή επιστημονικά ευρήματα, η ενημέρωση του κοινού για τη σχέση μεταξύ αλκοόλ και καρκίνου παραμένει περιορισμένη. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, το ποσοστό των ερωτηθέντων που γνώριζαν ότι το αλκοόλ αυξάνει τον κίνδυνο καρκίνου ήταν υψηλότερο για τα αποστάγματα (31%) και χαμηλότερο για την μπύρα και το κρασί. Μερικοί, μάλιστα, πίστευαν ότι το αλκοόλ προσφέρει προστασία ή τουλάχιστον δεν προκαλεί βλάβη.
Ως απάντηση στο έλλειμμα ενημέρωσης, η Φερέιρα-Μπόρχες υποστήριξε την ανάγκη για σαφείς και ορατές προειδοποιήσεις στις ετικέτες των αλκοολούχων ποτών, ανάλογες με εκείνες των προϊόντων καπνού. Τόνισε επίσης την ανάγκη για αυστηρότερη ρύθμιση της επιρροής της βιομηχανίας αλκοόλ στη χάραξη πολιτικής και την επιστημονική έρευνα, επισημαίνοντας ότι οι κυβερνήσεις οφείλουν να θέσουν την υγεία των πολιτών πάνω από τα οικονομικά συμφέροντα.
Πρόσθεσε, τέλος, ότι και οι επαγγελματίες υγείας θα πρέπει να ενημερώνουν το κοινό για τους κινδύνους της ακόμη και μέτριας κατανάλωσης, με την προϋπόθεση ότι έχουν την απαραίτητη καθοδήγηση και υποστήριξη.
Η άνοδος των εναλλακτικών επιλογών
Καθώς αυξάνεται η ευαισθητοποίηση για τις βλαβερές επιπτώσεις του αλκοόλ στην υγεία, πολλοί στρέφονται πλέον σε εναλλακτικές λύσεις χωρίς αλκοόλ. Η Φερέιρα-Μπόρχες σημείωσε ότι η αγορά προσφέρει πλέον όλο και περισσότερες επιλογές, όπως ροφήματα χωρίς ζάχαρη, αφεψήματα, ανθρακούχο νερό με αρώματα, φυσικούς χυμούς, τσάι ή καφέ χωρίς προσθήκη γλυκαντικών και mocktails.
Η Άμι Μπραγκαγκνίνι, κλινική διαιτολόγος-ογκολόγος και εκπρόσωπος της Academy of Nutrition and Dietetics (Ακαδημίας Διατροφής και Διαιτολογίας) των ΗΠΑ, ανέφερε ότι βλέπει ήδη πληθώρα τέτοιων προϊόντων σε καταστήματα και ότι πολλοί από τους φίλους της τα προτιμούν στις κοινωνικές τους συναναστροφές. Όπως είπε, τα προτιμούν όχι μόνο για τη γεύση τους, αλλά και επειδή αποφεύγουν τις αρνητικές επιπτώσεις του αλκοόλ, όπως η θολούρα του μυαλού, η κακή ποιότητα ύπνου και οι πεπτικές διαταραχές.
Ανάμεσα στις προσωπικές της προτιμήσεις περιλαμβάνονται το ανθρακούχο νερό με χυμό κράνμπερι και λάιμ, τα κρασιά χωρίς αλκοόλ και οι ανθρακούχοι χυμοί, ενώ πρότεινε επίσης ροφήματα όπως το τσάι μάτσα και η μπύρα από τζίντζερ.
Συμβουλές για μια πιο εύκολη μετάβαση
Η επιλογή ενός τρόπου ζωής χωρίς οινοπνευματώδη μπορεί να αποδειχθεί δύσκολη, ακόμη και με την πληθώρα διαθέσιμων εναλλακτικών. Η Μπραγκαγκνίνι πρότεινε την αλλαγή καθημερινών συνηθειών: αν κάποιος συνηθίζει να συναντά φίλους σε μπαρ, θα μπορούσε να δοκιμάσει άλλες δραστηριότητες όπως η γιόγκα, ο κινηματογράφος ή ο περίπατος.
Για όσους καταφεύγουν σε ένα ποτήρι κρασί για να χαλαρώσουν το βράδυ, πρότεινε εναλλακτικές όπως ένα ζεστό μπάνιο, ένα φλιτζάνι τσάι ή λίγα λεπτά διαλογισμού.
Τέλος, επισήμανε ότι η κοινωνική πίεση, ιδιαίτερα στους νέους, μπορεί να δυσκολέψει την προσπάθεια. Όπως είπε, πολλά κοινωνικά περιβάλλοντα εξακολουθούν να περιστρέφονται γύρω από το αλκοόλ, ενώ είναι συχνό το φαινόμενο της πίεσης να «ανήκουμε» σε μια ομάδα. Συνέστησε να περιβάλλεται κανείς από άτομα που μοιράζονται παρόμοιες αξίες και, όταν δέχεται πίεση, να υπερασπίζεται τη στάση του με σταθερότητα και σαφήνεια.
Καταλήγοντας, υπογράμμισε πως δεν θα κατανοήσουν όλοι την απόφαση κάποιου να μην πίνει, αλλά αυτό είναι ευθύνη των άλλων — και πως είναι σημαντικό να νιώθει κανείς σίγουρος για την επιλογή του να παραμείνει υγιής και διαυγής.
Η Κίνα δεν έχει το δικαίωμα να καθορίσει αν η Ταϊβάν είναι χώρα, καθώς το νησί επιλέγει μόνο του την κυβέρνησή του, δήλωσε ο υπουργός Εξωτερικών Λιν Τζια-λούνγκ την Τετάρτη. Παράλληλα, εξέφρασε την πρόθεσή του να ανταλλάξει χειραψία φιλίας με τον Κινέζο ομόλογό του, εφόσον υπάρξει σχετική ευκαιρία.
Το κομμουνιστικό καθεστώς της Κίνας εξακολουθεί να θεωρεί την Ταϊβάν, η οποία κυβερνάται δημοκρατικά, ως δικό του έδαφος, παρότι στην πράξη πρόκειται για ένα ανεξάρτητο κράτος, με δικό του στρατό, σύνταγμα και εκλεγμένη κυβέρνηση. Το Κομμουνιστικό Κόμμα Κίνας (ΚΚΚ) έχει εντείνει τις στρατιωτικές και πολιτικές πιέσεις προκειμένου να υποστηρίξει τις διεκδικήσεις του, αυξάνοντας μεταξύ άλλων την ένταση των στρατιωτικών ασκήσεων και επιμένοντας ότι το νησί αποτελεί επαρχία του χωρίς δικαίωμα αναγνώρισης ως κράτος.
Ο πρόεδρος της Ταϊβάν, Λάι Τσινγκ-τε, και η κυβέρνησή του απορρίπτουν κατηγορηματικά αυτήν τη θέση, ενώ έχουν επανειλημμένως προσκαλέσει το Πεκίνο σε διάλογο — προσκλήσεις που έχουν απορριφθεί. Ερωτηθείς από το Reuters τι θα έλεγε στον υπουργό Εξωτερικών της Κίνας, Γουάνγκ Γι, σε περίπτωση συνάντησης, ο Λιν σημείωσε ότι θα ήταν διατεθειμένος να του σφίξει το χέρι.
Όπως επεσήμανε σε συνέντευξη Τύπου με αφορμή τη συμπλήρωση ενός έτους από την ανάληψη καθηκόντων της κυβέρνησης Λάι, οι διακρατικές σχέσεις ανάμεσα στις δύο πλευρές του Στενού της Ταϊβάν μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο συζήτησης, ωστόσο, όπως είπε, πάνω απ’ όλα είναι όλοι άνθρωποι και η φιλική προσέγγιση αποτελεί το πρώτο βήμα. Αν, όπως είπε χαρακτηριστικά, του σφίξει το χέρι, αυτό θα ήταν μια καλή αρχή — αν όχι, το πρόβλημα θα είναι του ίδιου του Γουάνγκ.
Η επίσημη ονομασία της Ταϊβάν είναι «Δημοκρατία της Κίνας» — η κυβέρνηση που κατέφυγε στο νησί το 1949, έπειτα από τον εμφύλιο πόλεμο με τους κομμουνιστές του Μάο Τσετούνγκ, οι οποίοι ίδρυσαν τη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας. Σύμφωνα με τον Λιν, το αν η Ταϊβάν είναι χώρα δεν είναι ζήτημα που αφορά ούτε τον Γουάνγκ Γι, ούτε τη ΛΔΚ, ενώ πρόσθεσε ότι η διεθνής κοινότητα αντιμετωπίζει την Ταϊβάν ως χώρα και ότι οι κυβερνήσεις στο νησί εκλέγονται δημοκρατικά — κάτι που, όπως είπε, αφορά αποκλειστικά τον ίδιο τον λαό της Ταϊβάν.
Το κινεζικό υπουργείο Εξωτερικών δεν απάντησε άμεσα σε αίτημα σχολιασμού.
Οι πιθανότητες να συναντηθούν οι δύο υπουργοί θεωρούνται περιορισμένες. Οι κυβερνήσεις τους δεν αναγνωρίζουν η μία την άλλη, οι αξιωματούχοι τους δεν ανταλλάσσουν επισκέψεις, ενώ η Ταϊβάν δεν συμμετέχει στα περισσότερα διεθνή φόρουμ λόγω των κινεζικών αντιρρήσεων.
Ο πρόεδρος Λάι επανέλαβε την Τρίτη την πρόθεση της κυβέρνησής του να ξεκινήσει διάλογο με το Πεκίνο, σημειώνοντας ότι επιδιώκει την ειρήνη, αλλά ταυτόχρονα υπογράμμισε την ανάγκη ενίσχυσης της άμυνας του νησιού.
Η κυβέρνηση της Ταϊβάν έχει προειδοποιήσει ότι το Πεκίνο ενδέχεται να σηματοδοτήσει την επέτειο με νέες στρατιωτικές ασκήσεις.
Η ύπαρξη του τεμένους, το οποίο λειτουργούσε διακριτικά επί επτά χρόνια, άνοιξε δημόσια συζήτηση για τον θρησκευτικό χαρακτήρα της χώρας, με επίκεντρο το ερώτημα αν οι Νήσοι Κουκ θα πρέπει να θεωρούνται «χριστιανικό έθνος».
Η διαδικασία κορυφώθηκε αυτή την εβδομάδα με την απόρριψη της πρότασης από κοινοβουλευτική επιτροπή, η οποία απέρριψε την τροποποίηση του συντάγματος για την επίσημη κατοχύρωση του χριστιανικού χαρακτήρα του κράτους.
Το τέμενος Masjid Fatimah Rarotonga άνοιξε το 2018 σε οικία στην περιοχή Τιτικαβέκα, στη νοτιοανατολική πλευρά της Ραροτόνγκα. Λειτουργούσε χωρίς προβλήματα, μέχρι τη δημοσιοποίηση της ύπαρξής του το προηγούμενο έτος, που προκάλεσε έντονες αντιδράσεις και εκκλήσεις για απαγόρευση των μη αναγνωρισμένων θρησκειών μέσω συνταγματικής αναθεώρησης.
Από το 1975, ο Νόμος περί Περιορισμού Θρησκευτικών Οργανώσεων επιτρέπει την εισαγωγή νέων θρησκειών μόνο εφόσον ανήκουν σε τέσσερις αναγνωρισμένες εκκλησίες: τη Χριστιανική Εκκλησία των Νήσων Κουκ, τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, την Εκκλησία των Αντβεντιστών της Έβδομης Ημέρας και την Εκκλησία του Ιησού Χριστού των Αγίων των Τελευταίων Ημερών.
Το σύνταγμα επιτρέπει την ατομική άσκηση της θρησκευτικής πίστης, ωστόσο η ίδρυση επίσημου θρησκευτικού οργανισμού απαιτεί έγκριση από το Συμβούλιο Θρησκευτικής Αρχής. Αυτή τη στιγμή, τρεις σχετικές αιτήσεις εκκρεμούν.
Ο επικεφαλής της μουσουλμανικής κοινότητας στη Ραροτόνγκα, Μοχάμεντ Αζάμ, είχε δηλώσει πέρυσι στην εφημερίδα Cook Islands News ότι το τέμενος εξυπηρετεί εκατοντάδες μουσουλμάνους του νησιού, ανάμεσά τους Ινδονήσιους, Φιλιππινέζους, Ινδούς και μερικούς κατοίκους των Νήσων Κουκ, καθώς και μουσουλμάνους τουρίστες. Είχε επισημάνει ότι «οι προσευχές γίνονται πέντε φορές την ημέρα, κάθε μέρα, και δεν πραγματοποιείται καμία άλλη δραστηριότητα».
Οι εκκλησίες έχουν σημαντική επιρροή
Ωστόσο, εκκλησίες της χώρας αντέδρασαν έντονα και ξεκίνησαν εκστρατεία ώστε οι Νήσοι Κουκ να ανακηρυχθούν επίσημα χριστιανικό έθνος, ενώ πρότειναν την απαγόρευση άλλων θρησκειών. Η επιρροή των εκκλησιών οδήγησε το Κοινοβούλιο στη σύσταση Ειδικής Επιτροπής Θρησκευτικών Οργανώσεων, η οποία συγκέντρωσε απόψεις και πραγματοποίησε επισκέψεις σε νησιά πέραν της Ραροτόνγκα.
Η Χριστιανική Εκκλησία των Νήσων Κουκ ηγήθηκε της προσπάθειας, προτείνοντας συνταγματική τροποποίηση ώστε να διασφαλίζεται η «προστασία και προώθηση της χριστιανικής πίστης ως θεμελίου του νομικού και διοικητικού συστήματος».
Κατά τη διάρκεια των δημόσιων διαβουλεύσεων, προτάθηκε επίσης η ανατροπή νόμου του 2023 που νομιμοποιούσε τις ομοφυλοφιλικές σχέσεις. Ο προσωρινός γραμματέας του Χριστιανικού Κινήματος των Νήσων Κουκ, Ουίλλιαμ Φράμχαϊμ, ανέφερε ότι επρόκειτο για μια «δυτική έννοια» που μπορεί να είναι αποδεκτή αλλού, αλλά όχι στις Νήσους Κουκ.
Η Τατιάνα Κάουταϊ, εκπρόσωπος της μουσουλμανικής κοινότητας, αμφισβήτησε μέσω επιστολής στην εφημερίδα την «αγάπη και συμπόνια» που επικαλείται το Χριστιανικό Κίνημα, σχολιάζοντας δηλώσεις του αντιπροέδρου του, πάστορα Κλερκ Τουρούα, ο οποίος είχε πει πως σκοπός του κινήματος είναι να ενώσει τους πιστούς και να υπηρετεί την κοινότητα με αγάπη και συμπόνια.
Η κυβέρνηση, ήδη από την έναρξη της διαμάχης, φαινόταν απρόθυμη να επιβάλει περιορισμούς στην ελευθερία πίστης, επισημαίνοντας ότι κάτι τέτοιο θα παραβίαζε διεθνείς συμβάσεις στις οποίες συμμετέχουν οι Νήσοι Κουκ. Ωστόσο, βουλευτές της αντιπολίτευσης είχαν ταχθεί υπέρ αυστηρότερων περιορισμών.
Απόρριψη λόγω διακρίσεων
Η επιτροπή τελικά απέρριψε την πρόταση, κρίνοντας ότι θα αποτελούσε διάκριση και παραβίαση θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, καθώς και του ίδιου του συντάγματος της χώρας. Πρότεινε μάλιστα την κατάργηση του Νόμου περί Περιορισμού Θρησκευτικών Οργανώσεων, κάτι που αναμένεται να προκαλέσει νέες αντιδράσεις από τις καθιερωμένες εκκλησίες.
Στην έκθεσή της, η επιτροπή συμφώνησε με την Ένωση Δικηγόρων των Νήσων Κουκ ότι οι νόμοι πρέπει να εφαρμόζονται ισότιμα και χωρίς διακρίσεις, ανεξαρτήτως θρησκευτικών πεποιθήσεων. Τόνισε ότι είναι υποχρεωμένη να προτείνει μέτρα που προάγουν την ένταξη, την ισότητα και τις θεμελιώδεις ελευθερίες, ώστε να διασφαλίζεται η εναρμόνιση με τα εσωτερικά και διεθνή πρότυπα.
Η έκθεση επεσήμανε ακόμη ότι το Συμβούλιο Θρησκευτικής Συμβουλευτικής (Religious Advisory Council – RAC), το οποίο θεωρείτο ότι έχει συμβουλευτικό ρόλο απέναντι στην κυβέρνηση για θέματα όπως η ίδρυση εκκλησιών, η μετανάστευση ή η εκμετάλλευση θαλάσσιων πόρων, δεν είναι νομικά κατοχυρωμένος φορέας και, κατά συνέπεια, δεν διαθέτει επίσημο ή νομικό κύρος.
Η επιτροπή κατέληξε ότι το προοίμιο του Συντάγματος αποτυπώνει ήδη επαρκώς τη σημασία των χριστιανικών αρχών για τη χώρα. Το προοίμιο αναφέρει:
«Εν τω Αγίω Ονόματι του Θεού, του Παντοδύναμου, του Πανάγαθου και του Αιωνίου. Εμείς, ο λαός των Νήσων Κουκ, αναγνωρίζοντας την κληρονομιά των χριστιανικών αρχών, των εθίμων των Νήσων Κουκ και του κράτους δικαίου, ενθυμούμαστε να τηρούμε άγια την Ημέρα του Σαββάτου, κατά την πεποίθηση και τη συνείδηση του κάθε ατόμου, ως ημέρα του Κυρίου.»
Σε νέα έξαρση βρίσκεται η COVID-19 στην Κίνα, με ασθενείς να αναφέρουν ιδιαίτερα επώδυνο κάψιμο στον λαιμό, σύμπτωμα που περιγράφεται από τους ίδιους ως την αίσθηση κατάποσης θρυμματισμένου γυαλιού ή ξυραφιού.
Ο Ζονγκ Νανσάν, από τους πλέον διακεκριμένους πνευμονολόγους και επιδημιολόγους της χώρας, δήλωσε σε συνέντευξή του σε κινεζικά μέσα ενημέρωσης στις 19 Μαΐου ότι το συγκεκριμένο σύμπτωμα παρουσιάζεται πιο έντονα στο τρέχον κύμα της επιδημίας και συνοδεύεται από αυξημένα περιστατικά βήχα. Ο Δρ Λι Τονγκτσένγκ, διευθυντής του Τμήματος Λοιμωδών Νοσημάτων στο Νοσοκομείο Γιουάν του Πεκίνου, ανέφερε ότι η παρούσα έξαρση, η οποία ξεκίνησε τον Μάρτιο, αναμένεται να κορυφωθεί στα τέλη Μαΐου.
Σύμφωνα με τον Ζονγκ, η κυρίαρχη παραλλαγή του ιού είναι η Omicron XDV, η οποία χαρακτηρίζεται από υψηλή μεταδοτικότητα, αλλά σχετικά χαμηλότερη σφοδρότητα. Στα πρώιμα συμπτώματα περιλαμβάνονται πυρετός, πονοκέφαλοι, κόπωση, κάψιμο στον λαιμό και έντονος βήχας.
Ο ίδιος εκτίμησε ότι η επιδημία βρίσκεται ακόμη σε ανοδική φάση και αναμένεται να διαρκέσει έξι έως οκτώ εβδομάδες, με τάση υποχώρησης έως τα τέλη Ιουνίου. Σε αναρτήσεις τους στο Weibo, κινεζικό μέσο κοινωνικής δικτύωσης το οποίο τελεί υπό στενή παρακολούθηση από τις αρχές, χρήστες περιέγραψαν με γλαφυρό τρόπο τις εμπειρίες τους από τη νέα αυτή έξαρση.
Ορισμένα από τα σχόλια που αναρτήθηκαν ανέφεραν περιπτώσεις εργαζομένων που παρουσίαζαν έντονο και επίμονο βήχα, ενώ το κυρίαρχο σύμπτωμα περιγραφόταν συχνά ως «σαν να καταπίνεις ξυράφια». Άλλοι χρήστες έγραψαν πως ένιωθαν εντελώς εξαντλημένοι, ενώ υπήρξαν και μαρτυρίες που περιέγραφαν την κατάσταση μετά την ανάρρωση ως ιδιαίτερα οδυνηρή, με πρήξιμο και δυσκολία στην ομιλία.
Γυναίκα που νοσούσε για περίπου δέκα ημέρες, περιέγραψε στην κινεζική έκδοση της εφημερίδας The Epoch Times ότι εμφάνισε πυρετό, πονόλαιμο, κίτρινα πτύελα με ίχνη αίματος, ρινορραγίες, βήχα, φτάρνισμα, καταρροή, ζάλη και πλήρη εξάντληση. Η ίδια φέρεται να δήλωσε πως η εμπειρία ήταν τρομακτική, καθώς με ένα φτάρνισμα ξεκίνησε η αιμορραγία από τη μύτη, γεγονός που την πανικόβαλε, και εκτίμησε ότι η νέα έξαρση του ιού είναι εξαιρετικά σοβαρή.
Απόκρυψη επίσημων στοιχείων
Οι κινεζικές αρχές εξακολουθούν να δέχονται επικρίσεις για απόκρυψη επιδημιολογικών δεδομένων, κυρίως όσον αφορά τα ποσοστά θνησιμότητας. Παρότι το θέμα της αύξησης των κρουσμάτων απασχόλησε τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ο κρατικός Τύπος επιχείρησε να υποβαθμίσει τη σοβαρότητα της κατάστασης, με αρκετούς ειδικούς να επισημαίνουν ελλιπή ή ασαφή στοιχεία από τις αρμόδιες αρχές.
Ο Δρ Τζόναθαν Λιου, καθηγητής στο Καναδικό Κολέγιο Παραδοσιακής Κινεζικής Ιατρικής και διευθυντής της κλινικής Kang Mei, εμφανίστηκε επιφυλακτικός έναντι των δεδομένων που δημοσιοποίησε το Κινεζικό Κέντρο Ελέγχου Νοσημάτων (Chinese Center for Disease Control and Prevention-CCDC). Όπως είπε στην Epoch Times, το CCDC ανέφερε για τον Μάρτιο μόλις επτά θανάτους από COVID-19, αριθμός που, όπως σχολίασε, φαντάζει μη ρεαλιστικός με βάση τη δυναμική της πανδημίας. Συγκριτικά, ανέφερε ότι στον Καναδά –μια χώρα με πιο αραιό πληθυσμό και καλύτερες υγειονομικές συνθήκες– καταγράφηκαν 1.915 θάνατοι από τον Αύγουστο έως και τον Μάιο, δηλαδή πάνω από 200 μηνιαίως.
Σύμφωνα με τα επίσημα κινεζικά στοιχεία, τα περιστατικά σε εξωτερικά ιατρεία και επείγοντα αυξήθηκαν από 7,5% σε 16,2%, ενώ τα σοβαρά περιστατικά αναπνευστικής λοίμωξης που απαιτούν νοσηλεία ανήλθαν από 3,3% σε 6,3%.
Ο Σιαοσού Σον Λιν, επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Βιοϊατρικών Επιστημών του Feitian College της Νέας Υόρκης και συνεργάτης της Epoch Times, υποστήριξε ότι το CCDC απέτυχε να δημοσιεύσει τα πιο κρίσιμα δεδομένα. Σύμφωνα με τον ίδιο, τα επίσημα στατιστικά περιορίζονται στα ποσοστά θετικότητας του ιού, παραλείποντας τέσσερις βασικούς δείκτες: αριθμό επιβεβαιωμένων κρουσμάτων, ποσοστά νοσηλείας, ποσοστά σοβαρών περιστατικών και ποσοστά θνησιμότητας. Όπως σημείωσε, οι δείκτες αυτοί είναι απαραίτητοι για τη σωστή κατανόηση της πραγματικής διάστασης της επιδημίας και εκτίμησε ότι το κινεζικό καθεστώς εξακολουθεί να αποκρύπτει κρίσιμες πληροφορίες.
Αύξηση κρουσμάτων σε άλλες ασιατικές χώρες
Σημαντική άνοδο παρουσιάζουν τα κρούσματα και σε άλλες χώρες της Ασίας, όπως η Σιγκαπούρη, η Ταϊλάνδη, η Μαλαισία, η Ταϊβάν και το Χονγκ Κονγκ.
Σύμφωνα με την Αρχή Υγείας του Χονγκ Κονγκ, στις 8 Μαΐου αναφέρθηκε ότι βασικοί επιδημιολογικοί δείκτες έφθασαν σε υψηλό 12μήνου, με 31 θανάτους ενηλίκων το τελευταίο τετράμηνο. Στη Σιγκαπούρη, οι υγειονομικές αρχές ανέφεραν στις 13 Μαΐου ότι την εβδομάδα 27 Απριλίου έως 3 Μαΐου τα κρούσματα αυξήθηκαν κατά περίπου 28%, φθάνοντας τις 14.000, με τις καθημερινές νοσηλείες να αυξάνονται κατά 30%.
Η υγειονομική υπηρεσία της Ταϊβάν ανακοίνωσε ότι από τις αρχές Μαΐου παρατηρείται σημαντική αύξηση των κρουσμάτων, με κορύφωση να αναμένεται τον Ιούνιο.
Ο Ζονγκ Νανσάν εκτίμησε ότι, από παθογενετικής σκοπιάς, ο ιός ενδέχεται να μειώνει την παθογένειά του ώστε να εξασφαλίσει τη μακροπρόθεσμη επιβίωσή του, σημείωσε ωστόσο ότι είναι νωρίς για να κριθεί αν θα εξελιχθεί σε εποχιακή ίωση τύπου γρίπης. Τόνισε, πάντως, ότι ένα πράγμα είναι βέβαιο: ο ιός της COVID-19 δεν πρόκειται να εξαφανιστεί.
