Το Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας Ηνωμένων Πολιτειών (ΕΙΥ) ανακοίνωσε στις 29 Απριλίου ένα νέο σχέδιο, το οποίο προβλέπει τη σταδιακή αντικατάσταση μέρους των πειραμάτων σε ζώα που διεξάγονται στο πλαίσιο κρατικά χρηματοδοτούμενης έρευνας, με εναλλακτικές μεθόδους όπως εργαστηριακά καλλιεργημένα όργανα.
Το ΕΙΥ, που αποτελεί τον βασικό χρηματοδότη έρευνας υγείας στις ΗΠΑ αλλά και διεθνώς, τόνισε σε επίσημη ανακοίνωση πως, αν και η χρήση ζώων παραμένει σημαντική για τη δοκιμή νέων τεχνολογιών, υπάρχουν πλέον εναλλακτικές που μπορούν να προσφέρουν αξιόπιστα και μεταφράσιμα αποτελέσματα είτε μόνες τους είτε σε συνδυασμό με ζωικά πρότυπα.
Μεταξύ αυτών βρίσκονται τα «οργανοειδή» — πλήρως λειτουργικά, απλοποιημένα όργανα που αναπτύσσονται τεχνητά σε εργαστήρια —, μοντέλα προσομοιώσεων σε υπολογιστές, καθώς και αναλύσεις πραγματικών δεδομένων.
Παρόμοια πρωτοβουλία ανακοίνωσε πρόσφατα και ο Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA), που επίσης υπάγεται στο Υπουργείο Υγείας των ΗΠΑ.
Το ΕΙΥ θα συστήσει ειδικό Γραφείο εντός της Διεύθυνσης του Οργανισμού, το οποίο θα έχει ως αποστολή τον συντονισμό των δράσεων για τη μείωση της χρήσης ζώων στην έρευνα. Επιπλέον, θα δοθεί εκπαίδευση στο προσωπικό που αξιολογεί τις ερευνητικές επιχορηγήσεις, ώστε να αναγνωρίζονται ενδεχόμενες προκαταλήψεις υπέρ των ζωικών πειραμάτων και να ενσωματώνονται ειδικοί στις εναλλακτικές μεθόδους στις επιστημονικές επιτροπές.
«Επί δεκαετίες, το βιοϊατρικό ερευνητικό μας σύστημα βασίστηκε έντονα σε ζωικά μοντέλα», δήλωσε ο διευθυντής του ΕΙΥ, δρ Τζέι Μπατατσάρια. «Μέσω αυτής της πρωτοβουλίας, το ΕΙΥ ανοίγει το δρόμο για μια νέα εποχή καινοτομίας».
Η στροφή προς μη ζωικές μεθόδους
Η υιοθέτηση εναλλακτικών μεθόδων είχε τεθεί στο επίκεντρο σχετικής ομάδας εργασίας του ΕΙΥ, η οποία το 2023 παρέδωσε έκθεση με συστάσεις για τη σταδιακή ενσωμάτωσή τους στην έρευνα. Η ομάδα εισηγήθηκε ως προτεραιότητα την ανάπτυξη και εφαρμογή τέτοιων μεθόδων, καθώς και την κατάρτιση των ερευνητών στη χρήση τους.
Θετικά στην ανακοίνωση του Οργανισμού εμφανίστηκαν πολλές οργανώσεις. Η Επιτροπή Γιατρών υπεύθυνης Ιατρικής Χρήσης, που προωθεί την αντικατάσταση των ζώων στα πειράματα, χαιρέτισε την πρωτοβουλία.
«Η ιστορική αυτή απόφαση του διευθυντή του ΕΙΥ, δρ Μπατατσάρια, να δοθεί προτεραιότητα στην επιστήμη που βασίζεται σε ανθρώπινα δεδομένα, αποτελεί σημαντική νίκη όχι μόνο για τα ζώα, αλλά και για την ανθρώπινη υγεία», δήλωσε η υπεύθυνη του προγράμματος έρευνας, Καθάριν Κρεμπς. «Γνωρίζουμε εδώ και καιρό ότι τα πειράματα σε ζώα δεν μεταφράζονται αξιόπιστα σε αποτελέσματα για τον άνθρωπο, με κόστος για τους ασθενείς, την καινοτομία και φυσικά τη ζωή των ζώων».
Στο ίδιο μήκος κύματος και η οργάνωση για την Ηθική Μεταχείριση των Ζώων (PETA), που τόνισε πως «η πολυαναμενόμενη αυτή στροφή στην αμερικανική έρευνα θα ανοίξει το δρόμο για πρωτοποριακές μεθόδους που μέχρι σήμερα παρέμεναν στάσιμες λόγω περιορισμένης χρηματοδότησης», σύμφωνα με την αντιπρόεδρο της, Κάθι Γκιγιέρμο.
Αντίθετα, το πρόγραμμα White Coat Waste εξέφρασε επιφυλάξεις, σημειώνοντας πως η δημιουργία νέου γραφείου και η μείωση — αντί της πλήρους κατάργησης — των πειραμάτων σε ζώα δεν αντιμετωπίζει το πρόβλημα συνολικά.
«Τα πειράματα σε ζώα είναι απάτη και αποτυχία», τόνισε ο πρόεδρός της, Άντονι Μπελότι, προσθέτοντας: «Δεν χρειάζεται να τα αντικαταστήσουμε, αλλά να τα σταματήσουμε χρηματοδοτικά».
Το Ουζμπεκιστάν συμφώνησε να καλύψει το κόστος για την απέλαση 131 μεταναστών χωρίς νόμιμα έγγραφα από το αμερικανικό έδαφος, σύμφωνα με ανακοίνωση του υπουργείου Εσωτερικής Ασφάλειας (DHS) των ΗΠΑ στις 30 Απριλίου. Πέρα από Ουζμπέκους, η πτήση επαναπατρισμού περιλάμβανε και πολίτες από το Καζακστάν και το Κιργιστάν, που επίσης ζούσαν παράνομα στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Η υπουργός Εσωτερικής Ασφάλειας, Κρίστι Νοέμ, συνεχάρη μέσω γραπτής της δήλωσης τον Ουζμπέκο πρόεδρο, Σαβκάτ Μιρζιγιάεφ, για τη συνεργασία στην επιστροφή των μεταναστών στις πατρίδες τους. «Αναγνωρίζουμε τη σημαντική ηγετική στάση του προέδρου Μιρζιγιάεφ, που στήριξε την επιστροφή 131 παράτυπων αλλοδαπών στη χώρα τους. Προσβλέπουμε σε ακόμη στενότερη συνεργασία για την ενίσχυση της κοινής ασφάλειας και την εδραίωση της νομιμότητας», ανέφερε χαρακτηριστικά.
Η συμφωνία αυτή εντάσσεται στο ευρύτερο πλαίσιο διμερών διαπραγματεύσεων που προωθεί η κυβέρνηση Τραμπ με ξένες χώρες, στοχεύοντας στην αυστηροποίηση της μεταναστευτικής πολιτικής. Πρόκειται για ακόμη μια συντονισμένη επιχείρηση στο πλαίσιο των εντατικών προσπαθειών της ομοσπονδιακής κυβέρνησης για την αντιμετώπιση της παράτυπης μετανάστευσης.
Ως παραδείγματα πετυχημένων συμπράξεων με τρίτες χώρες, το αμερικανικό υπουργείο Εσωτερικής Ασφάλειας επικαλέστηκε τη συμφωνία Τραμπ με την Κολομβία, η οποία πλέον αποδέχεται μετανάστες που απελαύνει η Ουάσιγκτον. Παράλληλα, η συνεργασία με το Ελ Σαλβαδόρ περιλαμβάνει τη μεταφορά και κράτηση ατόμων που φέρονται να ανήκουν σε εγκληματικές οργανώσεις ή και έχουν καταδικαστεί για σοβαρά αδικήματα. Η συμφωνία αυτή προέβλεπε μάλιστα οικονομική ενίσχυση 6 εκατ. δολαρίων από τις ΗΠΑ προς το Ελ Σαλβαδόρ για τη φιλοξενία των συγκεκριμένων κρατουμένων επί ένα έτος σε φυλακές υψίστης ασφαλείας. Μέχρι στιγμής, σχεδόν 300 ξένοι που η αμερικανική πλευρά συνέδεσε με τις εγκληματικές οργανώσεις Tren de Aragua και MS-13 – οι οποίες έχουν χαρακτηριστεί τρομοκρατικές – έχουν επιστραφεί στο Ελ Σαλβαδόρ.
Κατά τα στοιχεία του Υπουργείου Εσωτερικής Ασφάλειας, η τρέχουσα αμερικανική διοίκηση έχει ήδη πραγματοποιήσει πάνω από 142.000 απελάσεις. Παράλληλα, όπως ανακοινώθηκε, οι καθημερινές επαφές στα σύνορα έχουν μειωθεί κατά 95% από τότε που ανέλαβε καθήκοντα ο Τραμπ.
«Οι ενέργειες αυτές αποτυπώνουν το όραμα και τη στρατηγική του προέδρου Τραμπ για ισχυρή διπλωματική συνεργασία και επαναφορά της μεταναστευτικής τάξης, διασφαλίζοντας ότι όσοι διαμένουν παράνομα στις ΗΠΑ επιστρέφουν στις χώρες καταγωγής τους. Και βρισκόμαστε ακόμη στην αρχή», σχολίασε το αμερικανικό υπουργείο.
Τα μέτρα απέλασης έχουν πάντως προκαλέσει προσφυγές στα αμερικανικά δικαστήρια. Πρόσφατα, ένας ομοσπονδιακός δικαστής περιόρισε ουσιαστικά την ικανότητα της αμερικανικής διοίκησης να προχωρά σε άμεσες απελάσεις παρατύπων μεταναστών που κρατούνται στη ναυτική βάση του Γκουαντάναμο. Σύμφωνα με τη δικαστική απόφαση, οι κρατούμενοι θα πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να εκφράσουν πιθανούς φόβους για την προσωπική τους ασφάλεια πριν απελαθούν στο Ελ Σαλβαδόρ ή σε άλλες χώρες πέραν της καταγωγής τους. Η απόφαση αυτή ήρθε στον απόηχο καταγγελιών οργανώσεων προστασίας δικαιωμάτων ότι η κυβέρνηση Τραμπ παραβίασε προηγούμενη δικαστική εντολή αναφορικά με την απέλαση Βενεζουελάνων.
Έντονη κριτική εκφράζουν οι Δημοκρατικοί σχετικά με τη διαχείριση των απελάσεων. Σε μια χαρακτηριστική περίπτωση, ομάδα βουλευτών ταξίδεψε στο Ελ Σαλβαδόρ και απαίτησε την απελευθέρωση του Κιλμάρ Αμπρέγκο Γκαρσία, υποστηρίζοντας πως απελάθηκε παρανόμως, κατά παράβαση δικαστικής απόφασης.
Ανώτατοι αξιωματούχοι του Υπουργείου Εσωτερικής Ασφάλειας, πάντως, επεσήμαναν ότι ο Αμπρέγκο Γκαρσία ζούσε παράνομα στις ΗΠΑ πριν την απέλασή του, ήταν μέλος της MS-13 και αντιμετώπιζε κατηγορίες για διακίνηση ανθρώπων και ενδοοικογενειακή βία.
Στις αρχές Απριλίου, ομοσπονδιακός δικαστής διέταξε τη διοίκηση Τραμπ να διευκολύνει την επιστροφή του Αμπρέγκο Γκαρσία στις ΗΠΑ, όμως ο πρόεδρος του Ελ Σαλβαδόρ, Ναΐμπ Μπουκέλε, έχει δηλώσει δημοσίως ότι δεν προτίθεται να συναινέσει.
Με αυστηρό μήνυμα προς την Τεχεράνη συνόδευσε ο Αμερικανός υπουργός Άμυνας Πιτ Ηγεσέθ την εντατικοποίηση των αμερικανικών επιθέσεων στην Υεμένη, στο πλαίσιο της επιχείρησης «Rough Rider», καθώς πλησιάζει ο κρίσιμος νέος κύκλος διαβουλεύσεων για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν.
Σε ανάρτησή του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης στις 30 Απριλίου, ο Ηγεσέθ ξεκαθάρισε: «Μήνυμα προς το ΙΡΑΝ: Βλέπουμε τη φονική σας υποστήριξη προς τους Χούθι. Γνωρίζουμε ακριβώς τι κάνετε. Ξέρετε πολύ καλά τι μπορεί να κάνει ο αμερικανικός στρατός – και έχετε προειδοποιηθεί. Θα πληρώσετε το ΤΙΜΗΜΑ στον χρόνο και τον τόπο που εμείς θα επιλέξουμε».
Οι ΗΠΑ εντείνουν τις στρατιωτικές τους επιχειρήσεις κατά των φιλοϊρανών ανταρτών Χούθι στη Υεμένη, ενώ παράλληλα, με τη μεσολάβηση του Ομάν, προετοιμάζονται για τον νέο γύρο συνομιλιών με το Ιράν στη Ρώμη στις 3 Μαΐου. Στόχος των διαπραγματεύσεων είναι να αποτραπεί η απόκτηση πυρηνικών όπλων από το ιρανικό καθεστώς, προσφέροντας σε αντάλλαγμα άρση ορισμένων αμερικανικών κυρώσεων.
Μέχρι στιγμής, οι δύο πλευρές έχουν λάβει μέρος σε τρεις γύρους έμμεσων επαφών, χωρίς οριστικά αποτελέσματα.
Το τεράστιο αμερικανικό στρατιωτικό αποτύπωμα στην περιοχή ενισχύεται, με τα αεροπλανοφόρα USS Harry S. Truman στην Ερυθρά Θάλασσα και USS Carl Vinson στη Θάλασσα του Ομάν να στηρίζουν τις αεροπορικές επιδρομές κατά των Χούθι. Σύμφωνα με την αμερικανική στρατιωτική διοίκηση Κεντρικής Διοίκησης (USCENTCOM), από την έναρξη της επιχείρησης έχουν πληγεί πάνω από 800 στόχοι.
Οι επιθέσεις επικεντρώνονται στους Χούθι –οι οποίοι λαμβάνουν στήριξη από το Ιράν– μετά τα επανειλημμένα πλήγματά τους κατά ισραηλινών σκοπών αλλά και εμπορικών πλοίων στην Ερυθρά Θάλασσα, από τα σημαντικότερα θαλάσσια περάσματα διεθνούς εμπορίου.
Παράλληλα, η νόμιμη κυβέρνηση της Υεμένης βρίσκεται σε διαρκή σύγκρουση με τους Χούθι που ελέγχουν πια μεγάλες περιοχές της χώρας, ακριβώς νότια της Σαουδικής Αραβίας, στον Κόλπο του Άντεν, με πληθυσμό περίπου 39 εκατομμυρίων κατοίκων.
Οι Χούθι δηλώνουν ανοιχτά πως στηρίζουν τη Χαμάς στη Γάζα και ότι οι επιθέσεις τους σε πλοία έχουν στόχο όποιους συνδέονται με το Ισραήλ. Το Ιράν έχει εξοπλίσει τους συμμάχους του στον λεγόμενο Άξονα της Αντίστασης, στους οποίους ανήκουν οι Χούθι και η Χεζμπολάχ του Λιβάνου, με τεχνολογία μη επανδρωμένων αεροσκαφών. Ενώ οι Χούθι στοχεύουν κυρίως πλοία σε Ερυθρά Θάλασσα και στη Στενή του Μπαμπ αλ-Μαντέμπ, η Χεζμπολάχ στρέφει τα drones της πιο συχνά κατά του Ισραήλ.
Παρ’ όλα αυτά, ο διοικητής των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης, Χοσέιν Σαλαμί, αρνήθηκε τον Μάρτιο κάθε εμπλοκή του Ιράν στις επιθέσεις κατά πλοίων, δηλώνοντας πως το καθεστώς της Τεχεράνης «δεν υπαγορεύει» πολιτικές στους συμμάχους του στη Μέση Ανατολή. Υποστήριξε, σε συνέντευξή του στο κρατικό πρακτορείο Tasnim, ότι «οποιαδήποτε απειλή κατά του Ιράν θα αντιμετωπιστεί με σκληρή και αποφασιστική απάντηση».
Στην κλιμάκωση της διεθνούς απάντησης κατά των Χούθι ήρθε να προστεθεί και το πλήγμα της βρετανικής Βασιλικής Πολεμικής Αεροπορίας, όπως ανέφεραν την 30ή Απριλίου βρετανοί αξιωματούχοι –η πρώτη συνεμπλοκή του Λονδίνου στη νέα φάση της αμερικανικής επιχείρησης.
Το βρετανικό υπουργείο Άμυνας επεσήμανε πως στόχος ήταν ένα συγκρότημα κτιρίων, περίπου 15 μίλια νότια της Σαναά, όπου οι Χούθι κατασκεύαζαν drones από αυτά που έχουν πλήξει πλοία στην Ερυθρά Θάλασσα και τον Κόλπο του Άντεν. Τα μαχητικά Typhoon FGR4, με υποστήριξη εναέριου ανεφοδιασμού, χρησιμοποίησαν καθοδηγούμενες βόμβες Paveway IV, αφού ολοκληρώθηκε λεπτομερής σχεδιασμός για τον περιορισμό του κινδύνου απωλειών μεταξύ αμάχων και ζημιών σε υποδομές μη στρατιωτικής φύσης. Η επιχείρηση έγινε νυχτερινές ώρες, προκειμένου να ελαχιστοποιηθεί η παρουσία αμάχων στη ζώνη στόχου.
Σε ανάρτηση του, ο υπουργός Άμυνας της Βρετανίας Τζον Χίλι σημείωσε ότι οι επιδρομές είχαν ως σκοπό τον περιορισμό των επιχειρησιακών δυνατοτήτων των Χούθι και την αποτροπή περαιτέρω επιθέσεων κατά βρετανικών και διεθνών πλοίων: «Ανταποκρινόμαστε στην επίμονη απειλή των Χούθι στην ελευθερία της ναυσιπλοΐας. Μείωση κατά 55% της διακίνησης στη Ερυθρά Θάλασσα έχει ήδη κοστίσει δισεκατομμύρια, τροφοδοτώντας αστάθεια και απειλώντας την οικονομική ασφάλεια οικογενειών στη Βρετανία» δήλωσε ο Χίλι, τονίζοντας τη δέσμευση της κυβέρνησης στην παγκόσμια σταθερότητα και την προστασία των εργασιακών συμφερόντων των Βρετανών πολιτών.
Οι βομβαρδισμοί λαμβάνουν χώρα ενόψει της προβλεπόμενης διέλευσης του ναυαρχίδας του βρετανικού στόλου, HMS Prince of Wales, από τα νερά της Ερυθράς Θάλασσας.
Αμερική και Ουκρανία ανακοίνωσαν, στις 30 Απριλίου, τη σύναψη συμφωνίας για την έρευνα και εκμετάλλευση σπάνιων μεταλλευμάτων, έπειτα από καθυστερήσεις που προκάλεσαν πολιτικές εντάσεις. Την ίδια στιγμή, η Κίνα ενισχύει τον έλεγχο στις αγορές κρίσιμων ορυκτών, διαδραματίζοντας κυρίαρχο ρόλο στην παραγωγή των σπάνιων γαιών — βασικό συστατικό για τεχνολογίες αιχμής από αυτοκίνητα και ανεμογεννήτριες μέχρι κινητά τηλέφωνα.
Τι πραγματικά γνωρίζουμε, όμως, για τα στρατηγικά αποθέματα της Ουκρανίας;
Σπάνιες, αλλά όχι τόσο σπάνιες
Η ουκρανική κυβέρνηση υποστηρίζει ότι στο υπέδαφος της χώρας κρύβονται ορυκτά ανεκτίμητης αξίας. Οι σπάνιες γαίες, ομάδα 17 στοιχείων ζωτικής σημασίας για τη σύγχρονη βιομηχανία, δίνουν ώθηση τόσο στην ηλεκτροκίνηση όσο και στην αμυντική τεχνολογία.
Παρά την ονομασία τους, στοιχεία όπως το δυσπρόσιο, το σαμάριο και το πρασεοδύμιο δεν σπανίζουν στον φλοιό της γης· ωστόσο, η εξόρυξη και κυρίως ο διαχωρισμός τους από άλλα μέταλλα απαιτούν ιδιαίτερα εξειδικευμένες και πολλές φορές τοξικές διεργασίες — τεχνογνωσία που πλέον ελέγχει σχεδόν αποκλειστικά η Κίνα.
Μετά την ανάδειξη της Κίνας σε υπερδύναμη των σπάνιων γαιών τις δεκαετίες του 1990, ο Ουκρανός πρόεδρος προσέφερε στις ΗΠΑ πρόσβαση στα — κατά τα λεγόμενα του Κιέβου — μεγαλύτερα ευρωπαϊκά αποθέματα τιτανίου και ουρανίου. Υπάρχει, ωστόσο, μια σοβαρή επιφύλαξη: περίπου το 20% των ορυκτών (συμπεριλαμβανομένων των μισών σπάνιων γαιών) βρίσκονται σε εδάφη υπό ρωσική κατοχή. Εν τω μεταξύ, η Ρωσία διαθέτει ακριβή καταγραφή των ουκρανικών κοιτασμάτων από τη σοβιετική περίοδο.
Άποψη ανοιχτού ορυχείου ιλμενίτη σε ένα φαράγγι στην κεντρική περιοχή Κιροβοχράντ της Ουκρανίας, στις 12 Φεβρουαρίου 2025. (Efrem Lukatsky/file/AP Photo)
Τι κρύβει το ουκρανικό υπέδαφος;
Παρότι οι ουκρανικές αρχές διατείνονται ότι διαθέτουν αξιόλογα κοιτάσματα, σημαντικές εμπορικές ερευνητικές εργασίες δεν έχουν πραγματοποιηθεί. Σύμφωνα με επίσημη καταγραφή, τα κύρια πεδία των σπάνιων γαιών εντοπίζονται σε περιοχή με υψίπεδα γνωστή ως «ουκρανική ασπίδα».
Έξι κοιτάσματα φέρονται να περιέχουν ταντάλιο, νιόβιο και βηρύλλιο —στοιχεία περιζήτητα στην αεροναυπηγική. Αν και λίθιο δεν εξορύσσεται, τα αποθέματα της χώρας αντιστοιχούν στο 30% των ευρωπαϊκών και 3% των παγκόσμιων κοιτασμάτων περίπου.
Σημαντικό μέρος αυτών, όμως, παραμένει σε ζώνες ελεγχόμενες από τη Ρωσία, όπως καταδεικνύουν οι χάρτες των ουκρανικών μεταλλευμάτων σε συνδυασμό με τη σημερινή γραμμή του μετώπου.
Χάρτης των ορυκτών πόρων της Ουκρανία, όπου είναι σχεδιασμένη και η τρέχουσα πρώτη γραμμή της ρωσικής κατοχής. Περίπου το 20% των ορυκτών πόρων της Ουκρανίας, συμπεριλαμβανομένων των μισών περίπου κοιτασμάτων σπάνιων γαιών, βρίσκονται σε περιοχές υπό ρωσική κατοχή. (Ουκρανικό Γεωλογικό Ινστιτούτο/Στιγμιότυπο μέσω The Epoch Times)
Άλλο ανακάλυψη, άλλο απόθεμα
Στην εξορυκτική βιομηχανία, ανακάλυψη σημαίνει αρχικός εντοπισμός κοιτάσματος, ενώ απόθεμα είναι η ποσότητα που δύναται να εξορυχθεί με οικονομικό όφελος.
Ο Τζακ Λίφτον, συνιδρυτής του Technology Metals Research, διατηρεί επιφυλάξεις για την πρακτική αξία των ουκρανικών σπάνιων γαιών. Η Αμερική, μόνο πέρυσι, εισήγαγε σπάνιες γαίες αξίας 170 εκατομμυρίων δολαρίων, κυρίως μέσω εξαρτημάτων από Κίνα και Ιαπωνία.
Η δημιουργία ορυχείου απαιτεί πρόσβαση σε νερό, υποδομές και — φυσικά — ειρήνη. Εν μέσω πολέμου, τα εμπόδια πολλαπλασιάζονται, με το οικονομικό κόστος να ανέρχεται συχνά σε μισό δισεκατομμύριο δολάρια.
«Ανακαλύψεις γίνονται παντού, ελάχιστες όμως μετατρέπονται σε εκμεταλλεύσιμα αποθέματα», δηλώνει ο Λίφτον.
Οι περιβαλλοντικοί εμπειρογνώμονες Γιούλια Ζαζερίνα και Αλίνα Ταταρτσούκ της CDM Engineering Ukraine ελέγχουν τα επίπεδα των υπόγειων υδάτων στο κοίτασμα λιθίου Polokhivske, που πρόκειται να αναπτυχθεί από την Ukrlithium Mining, στο Κίροβογκράντ. Ουκρανία, 27 Φεβρουαρίου 2025. (Thomas Peter/File Photo/Reuters)
Εξόρυξη σε ζώνη σύρραξης
Η δημιουργία ορυχείων — από την ανακάλυψη έως την παραγωγική λειτουργία — ενδέχεται να διαρκέσει δεκαετίες. Όπως σημειώνει ο αναλυτής Χαβιέρ Μπλας του Bloomberg, η επίσημη λίστα των ΗΠΑ δεν καταγράφει στην Ουκρανία ενεργά εκμεταλλεύσιμα αποθέματα.
Η συνολική παγκόσμια ετήσια αξία της παραγωγής σπάνιων γαιών αγγίζει τα 15 δισ. δολάρια. Όποια και αν είναι η μελλοντική παραγωγική δυνατότητα της Ουκρανίας, δεν έχουν και τόσο μεγάλη αξία, σε επίπεδο οικονομικής γεωγραφίας.
Σύμφωνα με αναφορά της S&P στις 13 Φεβρουαρίου, τα στοιχεία της Ουκρανίας στηρίζονται σε σοβιετικές καταγραφές για δύσκολα προσβάσιμα κοιτάσματα και όχι σε νέα εμπορική έρευνα ή σύγχρονη αξιολόγηση. Ο Μόργκαν Μπαζίλιαν, διευθυντής του Payne Institute, σχολιάζει: «Δεν γνωρίζω για αξιόλογα κοιτάσματα σπάνιων γαιών στην Ουκρανία. Είναι φαντασίωση ότι μία χώρα σε εμπόλεμη κατάσταση μπορεί να λύσει τα παγκόσμια προβλήματα των στρατηγικών μεταλλευμάτων. Πρόκειται για υπερβολή αντίστοιχη με τους θεωρούμενους ‘θησαυρούς’ του ορυκτού πλούτου του Αφγανιστάν».
Πλημμυρισμένο ανοιχτό ορυχείο, κληρονομιά της βιομηχανίας ουρανίου της Σοβιετικής Ένωσης, στο Ζόβντι Βόντι. Ουκρανία, 24 Απριλίου 2025. (Thomas Peter/Reuters)
Οι σπάνιες γαίες των ΗΠΑ
Οι ΗΠΑ διαθέτουν τις τεχνικές και τις πλουτοπαραγωγικές πηγές για να εξορύξουν σπάνιες γαίες. Παρ’ όλα αυτά, η μεταφορά της παραγωγής ξανά εντός αμερικανικών συνόρων δεν προχώρησε, λόγω του χαμηλού κόστους εργασίας στο εξωτερικό και του σοβαρού περιβαλλοντικού αντικτύπου.
Το Mountain Pass στην Καλιφόρνια συγκαταλέγεται στα δύο μεγαλύτερα ορυχεία του κόσμου. Έως το 2022, παρήγε το 15% της παγκόσμιας προσφοράς, καλύπτοντας και μέρος των κινεζικών αναγκών.
Ο Λίφτον τονίζει πως μέσω πολιτικής απόφασης και νομοθετικών ρυθμίσεων η εκμετάλλευση θα μπορούσε να παραμείνει εντός ΗΠΑ.
Άποψη του ανοιχτού ορυχείου σπάνιων γαιών MP Materials στο Mountain Pass της Καλιφόρνια, στις 30 Ιανουαρίου 2020. (Steve Marcus/File Photo/Reuters)
Κινεζικό μονοπώλιο, από το υπέδαφος έως το εργοστάσιο
Η Κίνα, μέσω κρατικών επενδύσεων και σκληρών ρυθμίσεων στην εξαγωγή, κυριαρχεί σχεδόν ολοκληρωτικά στην αλυσίδα σπάνιων γαιών. Έχοντας το 90% περίπου της παγκόσμιας μεταποιητικής δυναμικότητας και έχοντας χαρακτηρίσει τις σπάνιες γαίες ως «στρατηγικούς πόρους» ήδη από το 1990, το Πεκίνο επιβάλλει αυστηρό έλεγχο.
Το πραγματικό μέγεθος της κινεζικής παραγωγής παραμένει άγνωστο, καθώς, πέραν του επίσημου τομέα, ανθεί και η παράνομη εξόρυξη. Τα τελευταία χρόνια, απαγορεύτηκε η εξαγωγή τεχνολογίας κατασκευής μαγνητών από σπάνιες γαίες, καθώς και η τεχνογνωσία διαχωρισμού και εκχύλισης.
Γραμμή παραγωγής σπάνιων γαιών στην Κίνα. (Reuters)
Το μυστικό κρύβεται στην τεχνολογία εκχύλισης
Η μετατροπή των κοιτασμάτων σε χρήσιμα προϊόντα απαιτεί πολύπλοκες και δαπανηρές διεργασίες. Από την εξόρυξη τεράστιων όγκων ακατέργαστου προϊόντος έως την τελική εκχύλιση μέσω μαγνητικών ή ηλεκτροστατικών μεθόδων, η αξιοποίηση σπάνιων γαιών είναι έργο για ειδικούς.
Τα βαρέα στοιχεία δυσπρόσιο και τέρβιο, απαραίτητα στους μαγνήτες των ηλεκτρικών οχημάτων, σήμερα διατίθενται αποκλειστικά μέσω κινεζικών εταιριών. «Δεν έχουμε πρόσβαση παρά μόνο αν το εγκρίνει το Πεκίνο — και αυτό δεν συμβαίνει», αναφέρει ο Λίφτον.
Εκτός Κίνας, δεν υπάρχει εμπορική παραγωγή, καθώς τα τεχνικά και περιβαλλοντικά εμπόδια θεωρούνται ανυπέρβλητα. Ανακτώνται μόνο από μοναδικά προσβάσιμα «κοιτάσματα», γνωστά ως ιοντικές άργιλοι προσρόφησης, τα οποία υπάρχουν και στη Βραζιλία. Ωστόσο, αν και έχουν συσταθεί στη χώρα νέες εταιρείες παραγωγής, καμία δεν έχει ξεκινήσει εργασίες.
Ελεγχόμενη έκρηξη σε λατομείο γραφίτη, στη Ζαβάλλια. Ουκρανία, 23 Απριλίου 2024. (Reuters)
Μια βιομηχανία με βαρύ περιβαλλοντικό κόστος
Η βιομηχανική κλίμακα των εξορύξεων προκαλεί σοβαρή μόλυνση. Ο συνδυασμός ανοιχτών ορυχείων και επεξεργασίας με υδρομεταλλουργικές μεθόδους συχνά καταλήγει σε τοξικά απόβλητα που πλήττουν έδαφος, νερά και ατμόσφαιρα.
Στο Μπάγιαν Όμπο, στην Κίνα, το μεγαλύτερο ορυχείο σπανίων γαιών παγκοσμίως, η μόλυνση έχει επηρεάσει τόσο τον Κίτρινο Ποταμό όσο και τις τοπικές κοινωνίες. Η εξόρυξη επιφέρει και τη δημιουργία ραδιενεργών αποβλήτων, κυρίως θορίου, το οποίο θεωρείται «ενοχλητικό κατάλοιπο».
Εργασίες στο ανοιχτό ορυχείο Southern Iron Ore JV, κοντά στο Kριβί Ριχ. Ουκρανία, 23 Απριλίου 2025. (Thomas Peter/File Photo/Reuters)
Στη Μαλαισία, οι εξορύξεις και άλλες σχετικές με τις σπάνιες γαίες δραστηριότητες παράγουν ετησίως μισό εκατομμύριο τόνους ραδιενεργών αποβλήτων, δημιουργώντας τεράστιο περιβαλλοντικό βάρος για τη χώρα.
Ο Έλον Μασκ, επικεφαλής της Tesla, παραδέχθηκε ότι το πρόγραμμα Government Efficiency (DOGE) δεν υπήρξε τόσο αποτελεσματικό όσο θα επιθυμούσε ο ίδιος, ωστόσο άφησε ανοιχτό το ενδεχόμενο να συνεχιστεί μέχρι τη λήξη της προεδρικής θητείας του Ντόναλντ Τραμπ.
Μιλώντας σε συνέντευξη στο Axios την Τετάρτη, ο Μασκ ανέφερε πως το DOGE είχε αρχικά δρομολογηθεί να ολοκληρωθεί στις 4 Ιουλίου 2026, αν και δεν αποκλείεται να παραταθεί έως τα τέλη του 2028, δηλαδή μέχρι τη λήξη της παρούσας προεδρικής θητείας. Σχετική απόφαση που υπέγραψε ο Τραμπ στις 20 Ιανουαρίου όριζε πως η προσωρινή Υπηρεσία του DOGE των ΗΠΑ «θα πρέπει να λήξει» στις 4 Ιουλίου της επόμενης χρονιάς.
Αναφερόμενος στο ενδεχόμενο επέκτασης του DOGE, ο Μασκ δήλωσε: «Νομίζω πως ναι. Εξαρτάται από τον πρόεδρο».
Σύμφωνα με τον ίδιο, το πρόγραμμα DOGE έχει εξοικονομήσει μέχρι στιγμής περίπου 160 δισ. δολάρια από τις ομοσπονδιακές δαπάνες. Πάντως, επισήμανε ότι τα αποτελέσματα δεν ανταποκρίθηκαν πλήρως στις προσδοκίες του.
«Σε γενικές γραμμές, ήμασταν αποτελεσματικοί. Όχι όμως όσο θα ήθελα… όμως προχωράμε», επισήμανε χαρακτηριστικά.
«Ο δρόμος είναι μακρύς ακόμα. Είναι αρκετά δύσκολο… Το ερώτημα είναι: Πόσο “πόνο” είναι διατεθειμένο να αντέξει το υπουργικό συμβούλιο και το Κογκρέσο; Μπορεί να γίνει. Αλλά προϋποθέτει να δεχτούμε πολλές ενστάσεις».
Λόγω της ιδιότητάς του ως ειδικού κρατικού υπαλλήλου, ο Μασκ οφείλει να αποχωρήσει από την κυβέρνηση εντός 130 ημερών από τη σχετική του τοποθέτηση. Δημοκρατικοί βουλευτές της Βουλής υπενθύμισαν προσφάτως το σχετικό χρονοδιάγραμμα, με σχετική επιστολή που αναφέρει τη λήξη της προθεσμίας στις 30 Μαΐου. Ο ίδιος έχει δηλώσει ότι η συμμετοχή του στο DOGE θα περιοριστεί εντός του Μάη.
Την αποστασιοποίηση του Μασκ από τα δρώμενα της κυβέρνησης επιβεβαίωσε άλλωστε και η επικεφαλής του προσωπικού του Λευκού Οίκου, Σούζι Γουάιλς, η οποία παραδέχθηκε ότι ο ισχυρός άνδρας της Tesla εμφανίζεται πλέον λιγότερο συχνά στον Λευκό Οίκο, αν και παραμένει ενεργός.
«Δεν έχει αποσυρθεί εντελώς. Απλώς δεν είναι πια τόσο συχνά παρών», σημείωσε η Γουάιλς. Από την πλευρά του, ο Μασκ άφησε ανοιχτό το ενδεχόμενο να περιορίσει την ενασχόλησή του με το DOGE σε μία ή δύο ημέρες την εβδομάδα.
Νωρίτερα μέσα στον μήνα, ο Μασκ είχε ενημερώσει επενδυτές της Tesla πως πλέον πρόκειται να αφιερώσει σαφώς περισσότερο χρόνο στην εταιρεία, καθώς το βασικό έργο για το DOGE έχει ολοκληρωθεί. Παράλληλα, δεν παρέλειψε να εκφράσει τον προβληματισμό του για τη σημαντική πτώση της μετοχής της Tesla, η οποία έχει επηρεάσει αισθητά τους μετόχους.
Από τις αρχές του έτους, η μετοχή της Tesla έχει καταγράψει πτώση περίπου 23%, αν και σε ετήσια βάση εμφανίζει άνοδο 60%.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, ο Μασκ υπογράμμισε τη δέσμευσή του να μην επιτρέψει επανάκαμψη φαινομένων σπατάλης και διαφθοράς στη δημόσια διοίκηση.
Αν και πολλοί δεν έχουν ακούσει ποτέ το όνομα Πιερ-Ζοζέφ Ρεντουτέ, οι περισσότεροι γνωρίζουν τη δουλειά του. Οι εικόνες του, με θέμα πάντα από το φυτικό βασίλειο, έχουν τυπωθεί και κυκλοφορήσει ευρέως σε τσάντες, καρτ-ποστάλ, υφάσματα και άλλα παρόμοια προϊόντα.
Κάθε είδους λουλούδια και άλλα φυτά αποτυπώνονταν με θαυμαστή ακρίβεια, αλλά και ευαισθησία από το πινέλο και τη γραφίδα του Γάλλου καλλιτέχνη. Οι δημιουργίες του διακρίνονταν τόσο για την επιστημονική τους τεκμηρίωση όσο και για την καλαισθησία τους.
Πιερ-Ζοζέφ Ρεντουτέ, «Μπουκέτο λουλουδιών με έντομα». 25 × 17 εκ, ακουαρέλα με χρυσό σε περγαμηνή. Ίδρυμα Άιλσα Μέλλον Μπρους. Εθνική Πινακοθήκη, Ουάσιγκτον. (Public Domain)
Ο Πιερ-Ζοζέφ Ρεντουτέ (Pierre-Joseph Redouté, 1759–1840) διέπρεψε και στα τρία είδη εικαστικής αναπαράστασης της χλωρίδας: τη ζωγραφική, την εικονογράφηση και τη βοτανική τέχνη. Κάθε είδος έχει έναν ξεχωριστό σκοπό. Η βοτανική τέχνη απαιτεί την ίδια ακρίβεια με την εικονογράφηση, αλλά δημιουργείται για καθαρά αισθητικούς λόγους. Οι ζωγραφικές απεικονίσεις λουλουδιών αγγίζουν το φανταστικό και δεν χρειάζεται να είναι απόλυτα ακριβείς.
Πιερ-Ζοζέφ Ρεντουτέ, «Μπουκέτο λουλουδιών». 70 x 56 εκ., ακουαρέλα σε περγαμηνή. Ιδιωτική συλλογή. (Public Domain)
Ο σκοπός των βοτανικών εικονογραφήσεων είναι επιστημονικός. Ακριβή και λεπτομερή σχέδια δημιουργούνται από ζωντανά φυτά ή δείγματα και συνήθως περιλαμβάνουν τον κύκλο ζωής και όλα τα μέρη του φυτού. Ένα καλό παράδειγμα αποτελεί η ακουαρέλα του Ρεντουτέ της ερείκης Erica fulgida, που συνοδεύεται από σκίτσα των επιμέρους τμημάτων του λουλουδιού στο κάτω μέρος της εικόνας, αριθμημένα από το ένα έως το πέντε.
Πιερ-Ζοζέφ Ρεντουτέ, «Erica Fulgida», 1813. 43 x 27 εκ., ακουαρέλα και γραφίτης σε περγαμηνή. Εικονογράφηση για το βιβλίο «Description des Plantes Rares Cultivées à Malmaison et à Navarre» («Περιγραφή σπάνιων φυτών που καλλιεργούνται στη Μαλμαιζόν και τη Ναβάρρα»). Δωρεά της Άννας Χ. Μπας (2015), Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης, Νέα Υόρκη. (Public Domain)
Οι βοτανολόγοι σήμερα βασίζονται περισσότερο στις βοτανικές εικονογραφήσεις παρά στις φωτογραφίες. Η Άλις Ταντζερίνι, εικονογράφος στο τμήμα βοτανικής του Εθνικού Μουσείου Φυσικής Ιστορίας του Ιδρύματος Σμιθσόνιαν, εξήγησε ότι οι βοτανικές εικονογραφήσεις «απεικονίζουν αυτό που περιγράφει ένας βοτανολόγος, επικυρώνοντας την επιστημονική ανάλυση. Η ψηφιακή φωτογραφία, αν και χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο, δεν μπορεί να αναδείξει τις λεπτομέρειες των μερών του φυτού που ένας επιστήμονας μπορεί να θέλει να τονίσει, και μια φωτογραφική μηχανή δεν μπορεί να ανακατασκευάσει ένα ρεαλιστικό βοτανικό δείγμα από αποξηραμένο, συμπιεσμένο υλικό.»
Η βοτανική τέχνη τον 18ο αιώνα
Η καλλιέργεια, η μελέτη και η συλλογή εξωτικών φυτών και λουλουδιών ήταν ιδιαίτερα δημοφιλείς τον 16ο αιώνα. Οι πρώτοι βοτανολόγοι έκαναν εικονογραφήσεις στην ύπαιθρο ή προσλάμβαναν καλλιτέχνες για να τους συνοδεύουν στις εξορμήσεις τους, αντί να διακινδυνεύουν να καταστρέψουν τα δείγματα μεταφέροντάς τα.
«Ο σκοπός της τέχνης της φυσικής ιστορίας είναι να βοηθήσει τους επιστήμονες στο έργο τους να αναγνωρίσουν, να περιγράψουν, να ταξινομήσουν και να ονομάσουν τα είδη», λέει σε ένα βίντεο η Τζούντιθ Μαγκή, επιμελήτρια σπάνιων βιβλίων, χειρογράφων και έργων τέχνης στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Λονδίνου. Ένας συλλέκτης θα έκανε λεπτομερείς εικονογραφήσεις των φυτών και θα τις δημοσίευε ως χαρακτικά ή γκραβούρες σε ένα άλμπουμ που ονομάζεται «florilegium», που μεταφράζεται από τα λατινικά ως «Φυτολόγιο».
Τον 18ο αιώνα, οι βοτανολόγοι άρχισαν να χρησιμοποιούν τις νέες ταξινομήσεις του Σουηδού ταξινομητή Καρόλου Λινναίου για τον φυσικό κόσμο (σε βασίλεια και τάξεις), όπως αναφέρονται στο έργο του «Systema Naturae» του 1735, ένα σύστημα ταξινόμησης που χρησιμοποιούμε μέχρι σήμερα.
Λουί-Λεοπόλντ Μπουαγί, «Πορτρέτο του Πιερ-Ζοζέφ Ρεντουτέ», περ. 1800. Λάδι σε καμβά, 15 × 20 εκ. (Public Domain)
Κατά τη διάρκεια της ζωής του (και μετά), ο βοτανογράφος Ρεντουτέ αναγνωρίστηκε ως ο κορυφαίος καλλιτέχνης στον τομέα του, αγαπημένος των βασιλέων και των αριστοκρατών, με τη Μαρία Αντουανέτα και την Ιωσηφίνα Βοναπάρτη να αποτελούν τις δύο πιο γνωστές προστάτιδες και μαθήτριές του.
Ζυλί Ριμπώ, «Η Σχολή Βοτανικής Ζωγραφικής του Πιερ-Ζοζέφ Ρεντουτέ στην Αίθουσα Μπουφόν του Κήπου των Φυτών», 1830. Γραφίδα και ακουαρέλα, 27 × 35 εκ. Μουσείο Φιτζγουίλιαμ, Κέιμπριτζ, Αγγλία. (Public Domain)
Δημιούργησε πάνω από 2.100 εικόνες λουλουδιών, που καλύπτουν περισσότερα από 1.800 είδη, μερικά από τα οποία δεν είχαν καταγραφεί ποτέ πριν, ενώ άλλα έχουν εξαφανιστεί από τότε.
«Πιστεύω ότι κατάφερα να επιτύχω τον τριπλό συνδυασμό ακρίβειας, σύνθεσης και χρώματος, η ένωση των οποίων είναι το μόνο μέσο για να φτάσει η βοτανογραφία στην τελειότητα», είχε πει ο Ρεντουτέ για την τέχνη του το 1817, σύμφωνα με το βιβλίο του συγγραφέα Ντ. Γουόλτερ Λακ με τίτλο «Ρεντουτέ: Το βιβλίο των λουλουδιών».
Εκτός από τα πιο γνωστά έργα του «Les Roses» και «Les Liliacées», ο Ρεντουτέ απεικόνισε και άλλα είδη φυτών. Για παράδειγμα, ζωγράφισε εντυπωσιακά παχύφυτα και κάκτους, όπως ο Heliocereus speciosus σε πλήρη άνθιση (προπαρασκευαστικό σχέδιο με ακουαρέλα σε περγαμηνή, που φυλάσσεται στο Μουσείο Τέχνης του Λος Άντζελες). Ο Ρεντουτέ δημιούργησε επίσης μονοχρωματικές μελέτες δέντρων της Βόρειας Αμερικής για το έργο του Αντρέ Μισώ «Ιστορία των δρυών της Αμερικής» («Histoire des Chênes de l’Amérique», 1801), που είχε ως στόχο να αναδείξει τα δέντρα που θα μπορούσαν να αναδασώσουν τη γαλλική ύπαιθρο.
Πιερ-Ζοζέφ Ρεντουτέ, «Ένας ανθισμένος κάκτος: Heliocereus Speciosus», 1831. Ακουαρέλα σε περγαμηνή. 70 x 57 εκ. Δωρεά της Επιτροπής Συλλεκτών του 2003. Μουσείο Τέχνης του Λος Άντζελες. (Museum Associates/LACMA)
Ο δρόμος προς την τελειότητα
Γεννημένος στο Σαιντ Υμπέρ της Αρδέννης, στο σημερινή Βέλγιο, ο Ρεντουτέ έμαθε να ζωγραφίζει από τον πατέρα του, ο οποίος είχε μάθει από τον δικό του πατέρα. Σε ηλικία 6 ετών, δημιουργούσε μικρά έργα και όταν ήταν 13 ετών έφυγε από το σπίτι για να κερδίσει τα προς το ζην ως περιπλανώμενος καλλιτέχνης. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, σπούδασε με Φλαμανδούς δασκάλους στη Φλάνδρα και τις Κάτω Χώρες και ανακάλυψε τα έργα των Ολλανδών ζωγράφων λουλουδιών Ράχελ Ρούις και Γιαν βαν Χούισουμ.
Στο Παρίσι, σχεδίαζε σκηνικά μαζί με τον μεγαλύτερο αδελφό του. Στον ελεύθερο χρόνο του, έμαθε την έγχρωμη εκτύπωση και παρακολούθησε διαλέξεις του Γκέραρντ φαν Σπάντονκ, Ολλανδού ζωγράφου και επίσημου βασιλικού καθηγητή ζωγραφικής της γαλλικής Αυλής.
Επίσης, σχεδίαζε και ζωγράφιζε σπάνια φυτά στα θερμοκήπια του Βασιλικού Κήπου Φαρμακευτικών Φυτών (Le Jardin Royal des Plantes Médicinales). Σε ένα ταξίδι του στα θερμοκήπια, γνώρισε τον αριστοκράτη, βιολόγο και άπληστο συλλέκτη φυτών Σαρλ Λ’ Εριτιέ, ο οποίος τού δίδαξε ανατομία των φυτών, ανάλυση και πώς να δημιουργεί εικονογραφήσεις για βοτανολόγους. Ο Λ’ Εριτιέ ανέθεσε αρχικά στον Ρεντουτέ να δημιουργήσει 50 σχέδια για χαρακτικά στο έργο του «Stirpes Novae» («Νέα Φυτά», 1784–1785).
Ο Ρεντουτέ δημιούργησε συνολικά 500 σχέδια για τον Λ’ Εριτιέ, συμπεριλαμβανομένων σπάνιων φυτών που φύονταν στους Κήπους Κιου. Τα σχέδια αυτά δημοσιεύτηκαν το 1788 με τον τίτλο «Sertum Anglican».
Ο Ρεντουτέ έμαθε να ζωγραφίζει με ακουαρέλα σε περγαμηνή από τον βασιλικό ζωγράφο λουλουδιών βαν Σπάντονκ, ο οποίος επέβλεπε τα έργα του Ρεντουτέ για το «Les Vélins du Roi» («Οι περγαμηνές του βασιλιά»), ένα έγγραφο με σχεδόν 7.000 πίνακες που καταγράφουν τη βασιλική συλλογή χλωρίδας και πανίδας. Ο βασιλικός χαράκτης Ζιλ Ντεμαρτώ δίδαξε στον Ρεντουτέ την τεχνική χάραξης με κουκκίδες, και το 1790 ο Ρεντουτέ έμαθε την τεχνική της έγχρωμης εκτύπωσης με κουκκίδες από τον Ιταλό χαράκτη Φραντσέσκο Μπαρτολότσι στους Κήπους Κιου, στην Αγγλία. Σε αυτήν την τεχνική, οι καλλιτέχνες χαράσσουν κουκκίδες διαφορετικής πυκνότητας, αντί για γραμμές, για να αποδώσουν τον τόνο και τις αποχρώσεις.
Όταν η Μαρία Αντουανέτα ανέθεσε την εργασία στον Ρεντουτέ, αυτός είχε στη διάθεσή του ολόκληρο το νέο Μικρό Τριανόν και τους κήπους του, που ο βασιλιάς Λουδοβίκος ΙΣΤ΄ είχε χαρίσει στη βασίλισσα του με τη διάσημη φράση: «Σε σένα που αγαπάς τόσο τα λουλούδια, σου προσφέρω αυτό το μπουκέτο».
Πρωτοποριακές εκτυπώσεις
Ο Ρεντουτέ επιχρωμάτιζε με ακουαρέλα τις εκτυπώσεις του, που αρχικά γίνονταν σε χαρτί και αργότερα σε περγαμηνή. Στα πρώτα του έργα, χρησιμοποιούσε τη γραμμική χαρακτική, ενώ αργότερα τελειοποίησε την έγχρωμη χαρακτική με κουκκίδες, η οποία του επέτρεπε να αποδίδει πιο λεπτές τονικές διαβαθμίσεις και σκιές. Ήταν αυτός που εισήγαγε τη χαρακτική με κουκκίδες στη Γαλλία και στη βοτανική τέχνη.
Πιερ-Ζοζέφ Ρεντουτέ, «Ρόδο των λιβαδιών» (Rosa Carolina Corymbosa), 1817–1824. Ακουαρέλα σε περγαμηνή. Δωρεά εκ μέρους του Γουόρεν Χ. Κόρνινγκ από τη σύζυγό του και τα παιδιά του, Μουσείο Τέχνης του Κλήβελαντ. (Public Domain)
Ο Ρεντουτέ εκτύπωνε πρώτα μερικά αντίτυπα με μαύρο μελάνι στις καινούργιες πλάκες. Αυτό αφαιρούσε την αιχμηρότητα των εκτυπώσεων που γίνονταν με τις παρθένες πλάκες. Επέλεγε χαρτί με ωχροκίτρινη απόχρωση για τις μαύρες εκτυπώσεις, ώστε να αναδείξει τους λεπτούς τόνους της χάραξης με κουκκίδες, οι οποίοι θα υποβαθμίζονταν στο λευκό χαρτί. Δημοσίευσε αυτές τις μονόχρωμες εκτυπώσεις σε ειδικές εκδόσεις των βιβλίων του.
Η χρονοβόρος τεχνική που χρησιμοποιούσε ο Ρεντουτέ για να απεικονίσει τα χρωματιστά φυτά απαιτούσε την προσθήκη όλων των χρωμάτων μελάνης ταυτόχρονα. Αυτό συνεπαγόταν τη χρήση ενός μικροσκοπικού δερμάτινου σφουγγαριού ή βαμβακερού σφουγγαριού σε μια πλάκα με κουκκίδες, επιτρέποντας στους λεπτούς απαλούς τόνους και τα καμπύλα σχήματα των φυτών να αναδυθούν. Μετά την εκτύπωση, ο Ρεντουτέ χρωμάτιζε με το χέρι τις εικόνες και στη συνέχεια κατέστρεφε τις πλάκες για να αποτρέψει την παραγωγή περαιτέρω αντιτύπων.
Πιερ-Ζοζέφ Ρεντουτέ, «Ornithogalum Longibracteatum», 1802–1816. Χαρακτικό με κουκκίδες και γραμμές, επιχρωματισμένο στο χέρι για το «Les Liliacées». Δωρεά του Κλαμπ Εκτυπώσεων του Κλήβελαντ προς τιμήν του Άρνολντ Μ. Ντέηβις, Μουσείο Τέχνης του Κλήβελαντ. (Public Domain)
Τριαντάφυλλα και κρίνοι
Το 1798, η σύζυγος του Ναπολέοντα, η αυτοκράτειρα Ιωσηφίνα, ανέθεσε για πρώτη φορά στον Ρεντουτέ να ζωγραφίσει μερικές ακουαρέλες για την κρεβατοκάμαρά της στη Μαλμαιζόν, περίπου 15 χιλιόμετρα από το κέντρο του Παρισιού. Οι επόμενες παραγγελίες δημοσιεύτηκαν στο βιβλίο του βοτανολόγου Ετιέν Πιερ Βεντενά «Jardin de la Malmaison» («Κήπος της Μαλμαιζόν») και στο βιβλίο του βοτανολόγου Αιμέ Ζακ Αλεξάντρ Μπονπλάν «Description des Plantes Rares Cultivées à Malmaison et à Navarre» («Περιγραφή των σπάνιων φυτών που καλλιεργούνται στη Μαλμαιζόν και τη Ναβάρρα»).
Ως ένθερμη συλλέκτρια λουλουδιών, η Ιωσηφίνα είχε κάθε γνωστό είδος τριαντάφυλλου στους κήπους της Μαλμαιζόν. Ο πόλεμος δεν την εμπόδισε να επεκτείνει τους κήπους της – το αντίθετο μάλλον συνέβη, καθώς ο Ναπολέων διέταξε τους ναυάρχους του να ψάχνουν κάθε πλοίο για φυτά για τον κήπο της. Ακόμη και όταν η Γαλλία και η Αγγλία ήταν σε εμπόλεμη κατάσταση, η Ιωσηφίνα εισήγαγε τριαντάφυλλα μέσω του Άγγλου φυτοκόμου της. Και ο Σερ Τζόζεφ Μπανκς, διευθυντής των Βασιλικών Βοτανικών Κήπων Κιου, της έστελνε τριαντάφυλλα.
Στον πρόλογό του «Jardin de la Malmaison» (1803), ο Βεντενά απευθύνεται στην Ιωσηφίνα και στην αγάπη της για τη συλλογή λουλουδιών. Τα φυτά της ήταν «τα σπανιότερα φυτά της γαλλικής γης [και] το πιο γλυκό ενθύμιο των κατακτήσεων του επιφανούς συζύγου της».
Ο Ρεντουτέ δημιούργησε τα πιο γνωστά έργα του υπό την αιγίδα της Ιωσηφίνας: «Les Roses» και «Les Liliacées». Δημιούργησε τους τρεις τόμους του «Les Roses» μεταξύ 1817 και 1824, δημοσιεύοντας τις 168 πλάκες σε 30 συνέχειες. Ο βοτανολόγος Κλωντ Αντουάν Τορύ έγραψε επιστημονικές περιγραφές για κάθε δείγμα.
Πιερ-Ζοζέφ Ρεντουτέ, «Rosa Centifolia Simplex», 1817–1824. Ακουαρέλα σε περγαμηνή. Δωρεά εκ μέρους του Γουόρεν Χ. Κόρνινγκ, από τη σύζυγό του και τα παιδιά του, Μουσείο Τέχνης του Κλήβελαντ. (Public Domain)
Οι ειδικοί πιστεύουν ότι οι πλάκες του «Les Roses» έχουν καλλιτεχνική, βοτανική και τεκμηριωτική αξία, τόσο για τα είδη και τις ποικιλίες που εξακολουθούν να υπάρχουν όσο και για εκείνα που έχουν εξαφανιστεί. Η Ιωσηφίνα δεν είδε ποτέ το αριστούργημα του Ρεντουτέ, καθώς πέθανε πριν ολοκληρωθεί το έργο.
Πιερ-Ζοζέφ Ρεντουτέ, «Αυτοκράτειρα Ιωσηφίνα ή Τριανταφυλλιά της Φρανκφούρτης (Rosa Turbinata)», 1817–1824. Έγχρωμο χαρακτικό με κουκκίδες για το «Les Roses»· 48 × 71 εκ. Δωρεά των Κάθυ και Μάικλ Μουρόν, προς τιμήν του Γ. Γκράχαμ Αράντερ Γ΄ (2018), Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης, Νέα Υόρκη. (Public Domain)
Το «Les Liliacées» ήταν το μεγαλύτερο έργο του Ρεντουτέ, με οκτώ τόμους και 503 πλάκες, που εκδόθηκε σε 80 τεύχη μεταξύ 1802 και 1816. Τα έργα δεν περιέχουν μόνο κρίνα, αλλά και λουλούδια εκτός της οικογένειας των κρίνων, όπως ίριδες, ορχιδέες, ελικόνιες, αγαύες, αμαρυλλίδες και βρομελιές, συμπεριλαμβανομένων του ανανά και της μπανάνας. Ο Redouté χρωμάτισε με το χέρι 18 μεγάλα αντίγραφα του «Les Liliacées» σε χαρτί.
Πιερ-Ζοζέφ Ρεντουτέ, «Limodorum Purpureum», 1802–1816. Επιχρωματισμένο χαρακτικό με γραμμές και κουκκίδες από το «Les Lilacées». Δωρεά του Print Club of Cleveland προς τιμήν του Arnold M. Davis, The Cleveland Museum of Art. (Public Domain)
Πιερ-Ζοζέφ Ρεντουτέ, «Scilla Amaena», 1802–1816. Επιχρωματισμένο χαρακτικό με γραμμές και κουκκίδες από το «Les Lilacées». Δωρεά του Print Club of Cleveland προς τιμήν του Arnold M. Davis, The Cleveland Museum of Art. (Public Domain)
Προς τιμήν της Ιωσηφίνας μετονόμασε έναν κρίνο: τον Brunsvigia josephinae, κοινώς γνωστό ως κρίνος της Ιωσηφίνας ή κρίνος κηροπήγιο, ο οποίος χρειάζεται πάνω από μια δεκαετία για να αναπτύξει το ριζικό του σύστημα πριν ανθίσει. Η Ιωσηφίνα αγόρασε έναν βολβό στην Ολλανδία, αφού είχε ανθίσει για πρώτη φορά μετά από 20 χρόνια. Ο Ρεντουτέ σημείωσε ότι με τη φροντίδα της Ιωσηφίνας ξαναάνθισε δύο φορές, και γι’ αυτό τον μετονόμασε.
Πιερ-Ζοζέφ Ρεντουτέ, «Amaryllis Josephinae» (γνωστή και ως «Brunsvigia Josephinae» ή «κρίνος της Ιωσηφίνας»), περίπου 1809–1812. Ακουαρέλα πάνω από γραφίτη σε περγαμηνή, 48 × 71 εκ. Δωρεά του Ίρα Μπριντ, στη μνήμη της Μύρνα Μπριντ και προς τιμήν του Ντέηβιντ Μπριντ (2012), Μουσείο Τέχνης της Φιλαδέλφειας. (Public Domain)
Μετά το θάνατο του Ρεντουτέ, ένας φίλος του δημοσιογράφος έγραψε για το «Les Liliacées»:
«Αυτή η λαμπερή και κομψή οικογένεια των κρίνων, με την τόσο δύσκολη γενεαλογία και τα διάφορα είδη που αναμειγνύονται και συγχωνεύονται τόσο καλά, χρειαζόταν έναν ιδιοφυή άνθρωπο για να την περιγράψει.»
Μια νέα σειρά ντοκιμαντέρ που στοχεύει στην ευαισθητοποίηση σχετικά με τη δεινή θέση των απειλούμενων ζώων σε όλον τον κόσμο έρχεται στο Apple TV+ αυτό το καλοκαίρι.
Το πρόγραμμα έξι επεισοδίων, με τίτλο «The Wild Ones», θα κάνει πρεμιέρα στην υπηρεσία streaming στις 11 Ιουλίου. Ακολουθεί «ένα τρίο ελίτ ειδικών στην άγρια ζωή καθώς ξεκινούν αποστολές υψηλού κινδύνου σε όλο τον κόσμο για να εντοπίσουν και να προστατεύσουν τα πιο απειλούμενα είδη του πλανήτη», σύμφωνα με δελτίο τύπου στις 22 Απριλίου.
Στην εκπομπή, η οποία «συνδυάζει την τραχιά περιπέτεια πεδίου με την πρωτοποριακή επιστήμη και τη διατήρηση», πρωταγωνιστεί ο Άλντο Κέιν, πρώην σκοπευτής κομάντο των Βασιλικών Πεζοναυτών, ανέφερε το δελτίο.
Η 47χρονη τηλεοπτική προσωπικότητα ηγείται της αποστολής για την εκπαιδευτική σειρά ντοκιμαντέρ, συνεργαζόμενος με τους κινηματογραφιστές άγριας ζωής Ντίκλαν Μπάρλεϋ και Βιανέτ Τζενγκιουέ, οι οποίοι συμμετείχαν και οι δύο στη μίνι σειρά του 2022 “A Year on Planet Earth”.
Ο Μπάρλεϋ είναι επίσης γνωστός για τη δουλειά του στο “Hostile Planet” (2019) και στο “Frozen Planet II” (2022), ενώ τα έργα του Τζενγκιουέ περιλαμβάνουν το “Animal” (2022) και το “Planet Earth III” (2023).
Στο “The Wild Ones”, οι τρεις άνδρες ταξιδεύουν σε έξι χώρες — Μαλαισία, Μογγολία, Αρμενία, Ινδονησία, Καναδά και Γκαμπόν — για να απαθανατίσουν σπάνια πλάνα από μια σειρά από απειλούμενα είδη, όπως η τίγρη της Μαλαισίας, η αρκούδα Γκόμπι, η λεοπάρδαλη του Καυκάσου, ο ρινόκερος της Ιάβας, η φάλαινα του Βόρειου Ατλαντικού και ο γορίλας των Δυτικών πεδιάδων.
«Η παρατήρηση αυτών των μυστηριωδών πλασμάτων είναι μόνο η αρχή», μοιράστηκε ο Τζενγκιουέ σε μια ανάρτηση στο Instagram στις 22 Απριλίου. «Καθώς οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις απειλούν αυτά τα είδη, ξεκινάμε ένα ταξίδι για να ρίξουμε φως στην ύπαρξή τους και, με αυτόν τον τρόπο, να μάθουμε πώς να τα σώσουμε».
Ο Κέιν είπε ότι αυτός και η ομάδα του πέρασαν δύο χρόνια καταγράφοντας αυτά τα πλάσματα, αποκαλώντας τη σειρά «μια επική σειρά περιπέτειας με σκοπό στον πυρήνα της».
Ο κυνηγός της περιπέτειας, που έχει καταρρίψει παγκόσμια ρεκόρ, είναι γνωστός για τις εκπληκτικές εμφανίσεις του στην οθόνη, έχοντας εργαστεί σε δεκάδες τηλεοπτικές και κινηματογραφικές παραγωγές για το BBC, το Discovery Channel, το PBS, το History Channel και άλλα δίκτυα.
Ο Κέιν ήταν επικεφαλής αποστολής για τη σειρά ντοκιμαντέρ του National Geographic το 2018 “One Strange Rock”, με παρουσιαστή τον ηθοποιό Γουίλ Σμιθ, και αργότερα εντάχθηκε στο πρόγραμμα του δικτύου το 2024 “Arctic Ascent With Alex Honnold”. Την ίδια χρονιά, εργάστηκε ως ειδικός ασφαλείας στη μίνι τηλεοπτική σειρά του Τζέιμς Κάμερον “OceanXplorers”.
Ο Κέιν είχε περιγράψει προηγουμένως την αποχώρηση από τους Βασιλικούς Πεζοναύτες ως «μία από τις πιο δύσκολες μεταβάσεις» που έχει βιώσει ποτέ.
«Αλλά αυτά που έμαθα στην υπηρεσία μου — πράγματα όπως η ανθεκτικότητα, η ηγεσία, η επίλυση προβλημάτων και η ομαδική εργασία — έγιναν τα μεγαλύτερα πλεονεκτήματά μου», μοιράστηκε μέσω Instagram στις 4 Απριλίου. «Χρησιμοποίησα τα δυνατά σημεία του χαρακτήρα μου για να χαράξω μια καριέρα στον κόσμο των αποστολών και της περιπέτειας, όπου βρίσκεται το πραγματικό μου πάθος.»
Αποτροπιασμό προκαλεί η επίθεση πρωτοφανούς αγριότητας κουκουλοφόρων στη Νομική Αθηνών κατά τη διάρκεια εκδήλωσης με τίτλο «Ημέρες Καριέρας», το βράδυ της Τετάρτης 30 Απριλίου.
Οι άγνωστοι προκάλεσαν επεισόδια και τραυμάτισαν σοβαρά με πυροσβεστήρα έναν φοιτητή, ο οποίος νοσηλεύεται στον Ερυθρό Σταυρό.
Ο καθηγητής Ιωάννης Μάζης, που ήταν παρών στην εκδήλωση ως ομιλητής, περιέγραψε με λεπτομέρειες την καταδρομική επίθεση στην εκπομπή LiveYou του ΣΚΑΪ: «Ξαφνικά είδαμε από το κλιμακοστάσιο να εμφανίζονται ακαριαία και με καταδρομικό στυλ γύρω στα οκτώ άτομα, μαυροντυμένοι. Κατάμαυρη ενδυμασία, με μαύρα full face κράνη. Ο πρώτος από αυτούς κρατούσε κι έναν πυροσβεστήρα.»
Από την επίθεση των κουκουλοφόρων τραυματίστηκε και ο καθηγητής Κωνσταντίνος Γρίβας, στην προσπάθειά του να προστατεύσει τον φοιτητή. Στην εκδήλωση συμμετείχαν επίσης οι καθηγητές Ιωάννης Μάζης και Γιώργος Φίλης.
«Δεν μας είπαν τίποτα. Ούτε καλημέρα ούτε καλό μήνα, φυσικά. Αφού ψέκασαν εμάς πρώτα με τον πυροσβεστήρα, μπήκαν μέσα στην αίθουσα από την πίσω πόρτα και ψέκασαν τις πίσω σειρές», συμπλήρωσε ο κος Μάζης, τονίζοντας ότι «το 90% του κοινού ήταν νεαρές φοιτήτριες».
«Άρχισαν να απειλούν λέγοντας ‘θα πεθάνετε ρε, τελειώσατε’»
Σύμφωνα με τον καθηγητή Μάζη, η κατάσταση έγινε ακόμη πιο επικίνδυνη καθώς οι κουκουλοφόροι άρχισαν να απειλούν: «Άρχισαν να απειλούν λέγοντας ‘θα πεθάνετε ρε, τελειώσατε’. Και μέσα είχαμε έγκυο φοιτήτρια, την οποία πραγματικά την προλάβαμε για να μην λιποθυμήσει.»
Για τον φοιτητή που τραυματίστηκε, ο κος Μάζης αναφέρει με συγκίνηση: «Αυτό το παιδί, το οποίο έδειξε έναν απαράμιλλο ηρωισμό αισθανόμενος ότι πρέπει να υποστηρίξει τις συμφοιτήτριες του μέσα που απειλούνται, μπήκε μπροστά και τους έσπρωξε με γυμνά χέρια. Τους έσπρωξε να τους βγάλει έξω. Κατάφερε να τους βγάλει έξω από την πόρτα και εκεί άρχισαν να τον χτυπάνε ανηλεώς. Τον χτυπούσαν με τα κράνη τους, τον χτυπούσαν με κάτι γκλομπ πτυσσόμενα.»
Ο καθηγητής Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών του ΕΚΠΑ, Γιάννης Σαριδάκης, ο οποίος ήταν αυτόπτης μάρτυρας στο περιστατικό μίλησε στον τηλεοπτικό σταθμό Action24, σχετικά με την εισβολή των κουκουλοφόρων: «Ήταν μια εκδήλωση ‘Ημέρας Καριέρας’, η οποία γινόταν με πρωτοβουλία των φοιτητών. Είχαμε προσκληθεί συνάδελφοι, 6-7 ομιλητές. Η συζήτηση εξελισσόταν ομαλά, σε ένα διάλειμμα, περίπου λίγο μετά το μισό της συζήτησης, είχε τελειώσει η δική μου παρέμβαση και άλλων 3-4 ομιλητών [και] βγήκαμε από την αίθουσα για να συζητήσουμε.
»Και εκεί, ξαφνικά, έγινε μια καταδρομική επίθεση, έχω πολλά χρόνια στα πανεπιστήμια, έχουν δει πολλά τα μάτια μου αλλά τέτοιο πράγμα δεν έχω ξαναδεί. Ήταν 8-10 άτομα, όλοι κουκουλοφόροι και με κράνη, ανέβηκαν τις σκάλες της Νομικής και του Μεγάρου Θεωρητικών Επιστημών πολύ γρήγορα, έκαναν μια επίθεση σε εμάς, πρωτίστως σε μένα, αδειάζοντάς μας κάτι πυροσβεστήρες και μετά προσπάθησαν να μπουν μέσα στην αίθουσα όπου μέσα βρίσκονταν κυρίως φοιτήτριες, υπήρχαν και έγκυες γυναίκες, ηλικιωμένοι άνθρωποι, αλλά και 40-50 παιδιά.»
Η επίθεση ήταν σχεδιασμένη και καλά οργανωμένη
Ο καθηγητής Μάζης υπογράμμισε τον οργανωμένο χαρακτήρα της επίθεσης: «Και μόνο το θέμα της οργάνωσης και της καταδρομικής αυτής δράσης απαιτεί οργάνωση. Και μόνο το ενδυματολογικό απαιτεί οργάνωση. Ο εφοδιασμός απαιτεί οργάνωση και ο εξοπλισμός απαιτεί οργάνωση. Όλα αυτά απαιτούν οργάνωση.»
Ο κος Μάζης περιέγραψε επίσης τη σοβαρότητα του τραυματισμού του φοιτητή: «Είχε ένα τραύμα τουλάχιστον 7 εκατοστών», ανέφερε, λέγοντας ότι περιποιήθηκε προσωρινά τον φοιτητή μέχρι να έρθει το ΕΚΑΒ.
Ερωτώμενος αν κατάλαβε και αν μπορούσε να προσδιορίσει τι τύπου άτομα ήταν αυτά που εισέβαλαν στη Νομική, ο κος Σαριδάκης είπε: «Δεν μπορώ να ξέρω τι πολιτική τοποθέτηση είχαν ή αν είχαν ή από που είχαν σταλεί. Αυτό που μπορώ να ξέρω είναι ότι ήξεραν ακριβώς πού κινήθηκαν και τον χώρο και πού θα χτυπούσαν και πώς, ήταν προσχεδιασμένο. Βεβαίως, η εκδήλωση δεν είχε κανέναν πολιτικό χαρακτήρα.»
Για το πώς έζησε αυτό το περιστατικό, ο καθηγητής επεσήμανε: «Είναι αδιανόητο, και είναι και η εικόνα του αίματος μέσα στον χώρο. Ήταν φόβος, φόβος για τους ανθρώπους, φόβος για τη ζωή των ανθρώπων. Σας λέω, ήταν φοιτήτριες 22-25 [χρονών], ήταν παιδιά στο πτυχίο ή λίγο μετά το πτυχίο. Κάποιοι ήταν με τις οικογένειες τους. Μια φοιτήτρια ήταν έγκυος και κόντεψε να λιποθυμήσει. Υπήρχε φόβος γιατί ήμουν μερικά βήματα έξω, υπήρχε τρόμος για τη ζωή των ανθρώπων και αν είναι όλα καλά, και ειδικά όταν πήραμε τον παιδί – τον υποψήφιο διδάκτορα – από τις σκάλες, από το πάτωμα, μέσα στα αίματα. Η αστυνομία άργησε να έρθει και λυπάμαι που το λέω, αλλά δεν είχε καθόλου συντονισμό.»
Ο Παναγιώτης Χριστοδουλάκης, πρόεδρος του Πανελλήνιου Κέντρου Οικολογικών Ερευνών (ΠΑΚΟΕ), αποτελεί μια εμβληματική μορφή στον αγώνα για την προστασία του περιβάλλοντος στην Ελλάδα.
Η πορεία του ξεκίνησε πριν από 55 χρόνια, όταν, σε ηλικία 25 ετών, εκπόνησε το διδακτορικό του με θέμα την ατμοσφαιρική ρύπανση από μόλυβδο στο κέντρο της Αθήνας. « Τότε ήταν τα αυτοκίνητα που χρησιμοποιούσαν μολυβδούχο βενζίνη, τη σούπερ και την απλή. Οι συγκεντρώσεις του μολύβδου, που είναι πολύ επικίνδυνο μεταλλικό στοιχείο, στην ατμόσφαιρα ήταν πάρα πολύ υψηλές», ανέφερε χαρακτηριστικά.
Η προσπάθειά του να αναδείξει το πρόβλημα της ρύπανσης τον έφερε αντιμέτωπο με τις αρχές. «Πήγα να περάσω το διδακτορικό μου εδώ στην Αθήνα κι επειδή τάραξα τα νερά της εξουσίας με την έκδοση δύο δελτίων που είχα βγάλει τότε, δεν το πέρασαν εδώ στο πανεπιστήμιο της Αθήνας και αναγκάστηκα να πάω στο Λάνκαστερ και να το περάσω μέσα σε δύο μήνες, με άριστα βέβαια εκεί στην Αγγλία», σημείωσε.
Το ΠΑΚΟΕ, μια ανάγκη, ένας αγώνας
Το 1979, νιώθοντας την ανάγκη να προβάλει τα περιβαλλοντικά ζητήματα, ίδρυσε στις 16 Ιουνίου του 1979 το ΠΑΚΟΕ μαζί με άλλους δέκα συνεργάτες και καθηγητές. «Βασικός ιδρυτής είμαι εγώ και άλλοι 10 συνεργάτες μου, καθηγητές και αυτοί στο πανεπιστήμιο της Αθήνας – μαζευτήκαμε και ιδρύσαμε το Πανελλήνιο Κέντρο Οικολογικών Ερευνών», ανέφερε.
Σήμερα, το ΠΑΚΟΕ συνεχίζει το έργο του με δράσεις όπως εκδηλώσεις για την Παγκόσμια Ημέρα Νερού και ελέγχους ποιότητας νερού σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας, την εξυγίανση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, τη θαλάσσια ρύπανση, μετρήσεις για τις κατάλληλες και ακατάλληλες παραλίες εντός και εκτός Αττικής, την παιδική παχυσαρκία κ.ά. Έχει καταγράψει εκατοντάδες παραβάσεις, έχει ασκήσει πίεση σε κρατικούς μηχανισμούς, έχει εκδώσει πολυσέλιδες εκθέσεις και έχει διοργανώσει δράσεις ενημέρωσης του κοινού. Όπως λέει ο ίδιος: «Το ότι ασχολούμαι ακόμα με πείσμα οφείλεται στο ότι δυστυχώς δικαιώνομαι συνεχώς…»
Στο μηνιαίο περιοδικό που εκδίδει, «ΟΙΚΟνομία για το περιβάλλον», αναφέρει χαρακτηριστικά: «Είμαστε ένας μη κερδοσκοπικός ιδιωτικός οργανισμός που λάβαρό του έχει κάνει την ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης απέναντι σε κάθε είδους έγκλημα. Και όχι μόνο οικολογικό. 46 χρόνια τώρα καταγγέλλουμε τα εγκλήματα κατά του περιβάλλοντος. Τώρα πια δεν θα περιοριστούμε σε μετρήσεις ρύπανσης, διαχείρισης δασών, απόβλητα, τοξικές ουσίες και εφαρμογές εναλλακτικών πηγών ενέργειας. Θα υψώσουμε τη φωνή μας απέναντι σε κάθε ανομία. Και μέσα από την εφημερίδα μας και μέσα από εκστρατείες ενημέρωσης και μέσα από δελτία Τύπου και μέσα από ραδιοφωνικές ή τηλεοπτικές εκπομπές. ΓΙΑΤΙ ΑΞΙΖΟΥΜΕ ΜΙΑ ΚΑΛΥΤΕΡΗ ΕΛΛΑΔΑ.»
«Το ΠΑΚΟΕ προσφέρει κοινωνικό έργο, λειτουργώντας ως μοχλός πίεσης προς την κυβέρνηση και τους θεσμικούς φορείς για να αντιλαμβάνονται καλύτερα και πιο γρήγορα τα θέματα του περιβάλλοντος» είναι το μήνυμα που έχει στείλει η κυβέρνηση στο Πανελλήνιο Κέντρο Οικολογικών Ερευνών.
Ο ίδιος ο κύριος Χριστοδουλάκης έχει δηλώσει: «Μετά από 46 χρόνια συνεχούς αγώνα και δράσης σαν ΠΑΚΟΕ, εγώ και οι συνεργάτες μου δεν δίνουμε το δικαίωμα σε κανέναν που δεν έχει σχέση με την ποιότητα ζωής και το περιβάλλον να νομίζει ότι έχει σχέση. Όταν δεν έχει σχέση, κάθεται στην άκρη και παρακολουθεί… Τα δικαστήρια και ο λόγος στους πολίτες είναι ο πρωταρχικός παράγοντας που εμείς υιοθετούμε.»
Η αλήθεια πίσω από τη βιτρίνα του Πειραιά
Ο Πειραιάς αποτελεί μια από τις περιοχές που έχουν δεχθεί έντονη κριτική από τον κο Χριστοδουλάκη για την περιβαλλοντική του κατάσταση. «Πέρα από το 1,5 εκατομμύριο πολίτες που υπάρχουν στον Δήμο Πειραιά, οι οποίες με τις δραστηριότητές τους ρυπαίνουν, έχουμε και τις βιομηχανίες που είναι στη βιομηχανική ζώνη της Ελευσίνας και του Περάματος και στο Κερατσίνι, τον βιολογικό καθαρισμό στο Πέραμα, τις δεξαμενές του πετρελαίου, στη Δραπετσώνα είναι γύρω στα 10 εργοστάσια που ρυπαίνουν συνεχώς, και η Ελευσίνα που είναι η βιομηχανική ζώνη της δυτικής Αττικής – όλα αυτά συνθέτουν ένα παζλ, που δυστυχώς στον Πειραιά γίνεται μια κατάσταση που δεν περιγράφεται. Στο λιμάνι ελλιμενίζονται καθημερινά γύρω στα 50 με 70 πλοία που με τα φουγάρα τους ρυπαίνουν ασύστολα, με το πετρέλαιο μαζούτ που καίνε οι περισσότεροι. Τα αιωρούμενα σωματίδια στον Πειραιά πριν μια εβδομάδα ήταν 10 φορές πάνω από τα ανεκτά όρια [όπως τα έχει καθορίσει] ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας. Ο Πειραιάς θεωρείται μια χαβούζα ατμοσφαιρικής ρύπανσης και όχι μόνο.»
Η παρουσία της Cosco στον Πειραιά επίσης προκαλεί ανησυχία. Η Cosco, σύμφωνα με τον κο Χριστοδουλάκη, επιβαρύνει επιπλέον την περιοχή. «Η Cosco είναι κράτος εν κράτει, είναι βασικός μέτοχος στον ΟΛΠ, έχει το management του λιμανιού του Πειραιά [… ] Έχει δημιουργήσει ένα τεράστιο νομικό πρόβλημα: εκεί που είναι η προβλήτα αυτή δεν έπρεπε να είναι, απαγορεύεται, έχει βγει έξω από τον λιμενοβραχίονα 45 μέτρα», υπογράμμισε. «Έχει και μια ναυπηγοεπισκευαστική βάση στο Πέραμα, άλλη ιστορία και αυτή, το κράτος τη στηρίζει γιατί βγάζει λεφτά από αυτό.»
Οι μεγάλες μάχες – και οι χαμένες και οι κερδισμένες
Ο Παναγιώτης Χριστοδουλάκης έχει ζήσει καταστάσεις που θα τρόμαζαν και τον πιο ψύχραιμο ακτιβιστή. «Μου είχαν δώσει πληροφορία για ένα κινεζικό πλοίο που έφτασε στο λιμάνι του Πειραιά και μετέφερε ανθρώπινα όργανα μέσα σε κατεψυγμένα ψωμιά. Οι τρεις Κινέζοι που το αποκάλυψαν εξαφανίστηκαν μετά. Δεν ξέρω αν τους εξαφάνισαν ή αν φοβήθηκαν.»
Όμως δεν είναι μόνο τα μεγάλα και «σκοτεινά». Είναι και η καθημερινότητα που πονάει: «Πριν μια εβδομάδα, είδα μπροστά μου έναν άνθρωπο να σκοτώνει δυο μικρά σκυλάκια με όπλο. Κανείς δεν αντέδρασε. Ήρθε το 100 και πάλι τίποτα. Διέφυγε.»
«Τα τρία μεγάλα κακά της μοίρας μας»
Ο πρόεδρος του ΠΑΚΟΕ δεν διστάζει να μιλήσει ευθέως. Επισημαίνει τρεις κύριους κινδύνους για την υγεία και το περιβάλλον: «Ο πρώτος είναι τα νανοσωματίδια των πλαστικών: υπάρχουν ακόμα και μέσα στη μήτρα της εγκύου. Ο δεύτερος είναι το νερό: έχουμε λειψυδρία και κακή ποιότητα. Και ο τρίτος η ατμοσφαιρική ρύπανση: πεθαίνουν κάθε χρόνο 300.000 άνθρωποι στην ΕΕ εξαιτίας της.»
Ο Έλληνας σήμερα: αδιάφορος ή αφυπνισμένος;
«Ο σύγχρονος Έλληνας είναι κουρασμένος… κατηγοριοποιημένος. Ο φτωχός δεν προλαβαίνει να σκεφτεί αν το νερό είναι καθαρό ή αν το γάλα είναι μολυσμένο και ο πλούσιος ενδιαφέρεται μόνο να κάνει κανένα πρόγραμμα να ‘κονομήσει. Αλλά κάτι αλλάζει. Σε σχέση με πριν 10 χρόνια, βλέπω περισσότερο ενδιαφέρον.»
Και συνεχίζει: «Το πρόβλημα είναι ότι όλα γίνονται για το θεαθήναι. Στη Μάνδρα είχαμε 27 νεκρούς. Στο Μάτι, 107. Και τους αθώωσαν όλους. Τώρα τα Τέμπη. Αυτά δεν ξεχνιούνται.»
Ένα μήνυμα, μια τελευταία λέξη
Κλείνοντας τη συζήτηση, όταν τον ρωτήσαμε ποιο είναι το βαθύτερο «γιατί» σε όλα όσα έχει κάνει μέχρι σήμερα, απάντησε με απλότητα:
«Το περιβάλλον είναι το σπίτι μας. Αν δεν αρχίσουμε να το φροντίζουμε, δεν θα υπάρχει τίποτα για να ζήσουμε. Να προβληματιστούν οι πολίτες. Αυτό θέλω.»
Τα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας έλαβαν την 41η Έκθεση του Γενικού Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών για την εφαρμογή του ψηφίσματος 1559 (2004), το οποίο επικεντρώνεται στις εχθροπραξίες μεταξύ του Ισραήλ και της Χεζμπολάχ, την πολιτική σταθεροποίηση στον Λίβανο και τις προσπάθειες ενίσχυσης της κυριαρχίας του κράτους στο σύνολο της επικράτειάς του. Η έκθεση καλύπτει τις εξελίξεις στην περιοχή μέχρι τις 28 Μαρτίου 2025.
Στις παρατηρήσεις του, ο Γενικός Γραμματέας καλωσόρισε τη διατήρηση της κατάπαυσης του πυρός και τη «νέα δυναμική» για την πλήρη εφαρμογή των ψηφισμάτων 1559, 1680 και 1701. Παράλληλα, κάλεσε τον Λίβανο να εντείνει τις προσπάθειές του για την αποτροπή παράνομης διακίνησης όπλων και την ενίσχυση του κρατικού μονοπωλίου επί της ασφάλειας.
«Συνεχίζω να παροτρύνω την κυβέρνηση και τις δυνάμεις ασφαλείας να λάβουν όλα τα απαραίτητα μέτρα ώστε να αποτραπεί η Χεζμπολάχ και άλλες ομάδες από το να αποκτούν όπλα και να οικοδομούν παραστρατιωτικές ικανότητες εκτός κρατικού ελέγχου, κατά παράβαση των ψηφισμάτων 1559 (2004) και 1701 (2006). Καταδικάζω απερίφραστα την εκτόξευση ρουκετών και άλλων βλημάτων από τη Χεζμπολάχ κατά του Ισραήλ», ανέφερε.
Ιδιαίτερη ανησυχία εκφράστηκε για την παρουσία ισραηλινών δυνάμεων σε λιβανικό έδαφος, με τον Γενικό Γραμματέα να ζητά «την άμεση αποχώρησή τους».
«Η συνεχιζόμενη παρουσία του Ισραήλ σε τμήματα της λιβανικής επικράτειας και οι παραβιάσεις της κυριαρχίας του Λιβάνου, συμπεριλαμβανομένων αεροπορικών επιδρομών, προκαλούν ανησυχία. Καταδικάζω απερίφραστα όλες τις παραβιάσεις της κυριαρχίας και της εδαφικής ακεραιότητας του Λιβάνου», ανέφερε ο κ. Γκουτέρες.
Επίσης, ο κ. Γκουτέρες τόνισε ότι «η παρούσα συγκυρία προσφέρει μοναδική ευκαιρία για τον Λίβανο να επιτύχει την πλήρη κυριαρχία και ανεξαρτησία του», επισημαίνοντας ότι η πλήρης απόσυρση των μη κρατικών ενόπλων ομάδων παραμένει προϋπόθεση για την ασφάλεια και τη σταθερότητα της χώρας.
«Οι χώρες της περιοχής που διατηρούν στενούς δεσμούς με τη Χεζμπολάχ πρέπει να ενθαρρύνουν τον αφοπλισμό της και τη μετατροπή της σε αποκλειστικά πολιτικό κόμμα, προς όφελος της ειρήνης και της ασφάλειας στον Λίβανο και την περιοχή», τόνισε.
Ο κ. Γκουτέρες επεσήμανε ότι οι φωνές του λιβανικού λαού «που ζητούν την πλήρη εφαρμογή του ψηφίσματος 1559 (2004) και απορρίπτουν την ύπαρξη όπλων εκτός κρατικού ελέγχου, ενώ άλλες κοινότητες υπερασπίζονται την ανάγκη ένοπλης αντίστασης, δείχνουν ότι το ζήτημα παραμένει ανοιχτό».
«Ενθαρρύνω τα εμπλεκόμενα μέρη στον Λίβανο να εντείνουν τις προσπάθειες για την επανενεργοποίηση ενός περιεκτικού εθνικού διαλόγου για τα εκκρεμή θέματα», σημείωσε.
Το περιεχόμενο της Έκθεσης
Σύμφωνα με την Έκθεση σημειώθηκε δραματική κλιμάκωση των συγκρούσεων κατά μήκος της Μπλε Γραμμής. Στις 23 Σεπτεμβρίου 2024, το Ισραήλ ξεκίνησε την επιχείρηση «Northern Arrows», με χερσαίες επιχειρήσεις εντός του Λιβάνου από 1η Οκτωβρίου. Οι μαζικοί βομβαρδισμοί, ακόμη και στη Βηρυτό, προκάλεσαν «σοβαρές ανθρώπινες απώλειες, μαζικούς εκτοπισμούς και εκτεταμένες καταστροφές», ενώ παράλληλα οι καθημερινές επιθέσεις της Χεζμπολάχ προκάλεσαν θύματα και ζημιές στο Ισραήλ. Σύμφωνα με τον Γενικό Γραμματέα ΟΗΕ, «οι εχθροπραξίες κατέδειξαν εκ νέου τους πολύ πραγματικούς κινδύνους από τη συνέχιση της ύπαρξης ένοπλων μη κρατικών ομάδων».
Σημαντικό επεισόδιο αποτέλεσε η επίθεση στις 17-18 Σεπτεμβρίου 2024, όταν μαζικές εκρήξεις σε συσκευές χειρός, που χρησιμοποιούνταν από τη Χεζμπολάχ, προκάλεσαν 40 θανάτους και χιλιάδες τραυματισμούς, μεταξύ αυτών και ο Πρέσβης του Ιράν στον Λίβανο. Το Ιράν χαρακτήρισε την ενέργεια «κατάφωρη παραβίαση του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου» και απάντησε με πυραυλικά πλήγματα την 1 Οκτωβρίου 2024.
Η συμφωνία κατάπαυσης του πυρός
Όπως αναφέρεται στην έκθεση μετά από δύο μήνες έντονων συγκρούσεων, στις 27 Νοεμβρίου 2024 τέθηκε σε ισχύ κατάπαυση του πυρός, κατόπιν μεσολάβησης των ΗΠΑ και της Γαλλίας.
Το Ισραήλ, αναφέρεται, συμφώνησε να αποσύρει τις δυνάμεις του νότια της Μπλε Γραμμής», ενώ ο Λιβανικός Στρατός (LAF) ανέλαβε την ανάπτυξη δυνάμεων και την απομάκρυνση «μη εξουσιοδοτημένων θέσεων και οπλισμού.
Η Συμφωνία αναγνώρισε την ανάγκη πλήρους εφαρμογής του Ψηφίσματος 1701 (2006) και των προηγούμενων σχετικών ψηφισμάτων, συμπεριλαμβανομένου του 1559 (2004).
Παρά ταύτα, μέχρι τον Μάρτιο του 2025, το Ισραήλ διατηρούσε παρουσία σε πέντε σημεία και δύο ζώνες ασφαλείας στον νότιο Λίβανο, γεγονός που ώθησε τη λιβανική ηγεσία να ζητήσει από το Συμβούλιο Ασφαλείας την «άμεση αποχώρηση» των ισραηλινών δυνάμεων.
Πολιτικές εξελίξεις στον Λίβανο
Ο Λίβανος κατέγραψε αξιοσημείωτη πρόοδο στην πολιτική του σταθεροποίηση. Στις 9 Ιανουαρίου, ο Διοικητής των Ενόπλων Δυνάμεων, στρατηγός Τζόζεφ Αούν, εξελέγη Πρόεδρος με 99 ψήφους.
Λίγες μέρες αργότερα, ο Ναουάφ Σαλάμ διορίστηκε Πρωθυπουργός και δεσμεύτηκε να εργαστεί για την «πλήρη εφαρμογή του Ψηφίσματος 1701 και την αποκατάσταση της κρατικής εξουσίας σε ολόκληρη την επικράτεια».
Η κατάσταση στα σύνορα και οι σχέσεις με τη Συρία
Μετά την πτώση του καθεστώτος ‘Ασαντ στη Συρία, διαμορφώθηκαν νέες συνθήκες για τη συνεργασία με τη Βηρυτό. Ο Πρόεδρος Αούν τόνισε την ανάγκη «οριοθέτησης των συνόρων και αμοιβαίου σεβασμού της κυριαρχίας». Στις 28 Μαρτίου, η κυβέρνηση του Λίβανου με τις προσωρινές αρχές της Συρίας, υπέγραψαν Συμφωνία για την ενίσχυση της ασφάλειας των συνόρων και της στρατιωτικής συνεργασίας.
Η παρουσία της Χεζμπολάχ
Η έκθεση υπογραμμίζει ότι «παρά τη μερική πρόοδο, η πλήρης εφαρμογή του Ψηφίσματος 1559 παραμένει εκκρεμής». Η Χεζμπολάχ εξακολουθεί να διατηρεί σημαντικό στρατιωτικό οπλοστάσιο εκτός κρατικού ελέγχου, ενώ χρησιμοποίησε προηγμένα όπλα κατά τις συγκρούσεις με το Ισραήλ.
Η δολοφονία του Γενικού Γραμματέα της Χεζμπολάχ, Χασάν Νασράλα, και άλλων ανώτερων στελεχών από το Ισραήλ, είχε σοβαρές επιπτώσεις στην οργάνωση. Παρά το πλήγμα, ο νέος Γενικός Γραμματέας, Ναΐμ Κάσεμ, δήλωσε ότι «η Χεζμπολάχ ανασυγκροτήθηκε, διατηρεί τη συνοχή της και είναι ισχυρή».
Επίσης, σύμφωνα με την έκθεση η Χεζμπολάχ σε αρκετές περιπτώσεις αναγνώρισε τον ηγετικό ρόλο του λιβανέζικου κράτους στην αντιμετώπιση της ισραηλινής παρουσίας στο Λίβανο, αλλά επιβεβαίωσε την αυτονομία της να λαμβάνει αποφάσεις.
Σημειώνεται στην έκθεση ότι αρκετά μέλη του λιβανικού κοινοβουλίου και ηγέτες κομμάτων εξέφρασαν την επιθυμία -κατά την περίοδο που συντάχθηκε η έκθεση – να δουν τη Χεζμπολάχ να γίνεται αποκλειστικά πολιτικό κόμμα, ισότιμο με τα άλλα κόμματα.
Σύμφωνα με το Ισραήλ, «η Χεζμπολάχ προσπαθεί να επανεξοπλιστεί με τη βοήθεια του Ιράν», γεγονός που προκαλεί έντονες ανησυχίες για την περιφερειακή σταθερότητα.
Η δράση του Λιβανικού Στρατού
Η ανάπτυξη του Λιβανικού Στρατού στον νότιο Λίβανο, μετά τη συμφωνία κατάπαυσης του πυρός, υπήρξε αποφασιστική και καθοριστική. Μέχρι τον Μάρτιο 2025, ο στρατός είχε αναπτύξει δυνάμεις σε όλες τις περιοχές νοτίως του ποταμού Λιτανί, εκτός από τις πέντε τοποθεσίες βόρεια της Μπλε γραμμής και των περιοχών με ισραηλινή παρουσία.
Στο πλαίσιο των σχεδίων του Λιβάνου να αναπτύξει πάνω από 4.500 επιπλέον στρατιώτες στο νότο, 1.500 νεοσύλλεκτοι αναμένεται να ολοκληρώσουν την εκπαίδευση τους και να είναι έτοιμοι να ενταχθούν έως τα τέλη Απριλίου 2025. Στις 13 Μαρτίου, ο ταξίαρχος Ρούντολφ Χαϊκάλι διορίστηκε διοικητής των λιβανικών ενόπλων δυνάμεων.
Παράλληλα, ο λιβανικού στρατός διεξήγαγε επιχειρήσεις για την κατάσχεση οπλισμού και την διάλυση υποδομών της Χεζμπολάχ. Επιπλέον, η κυβέρνηση προχώρησε στην κατεδάφιση όλων των στρατιωτικών βάσεων παλαιστινιακών οργανώσεων εκτός προσφυγικών καταυλισμών.
