ΑΛΙΑ ΖΑΕ

Οι περισσότεροι το γνωρίζουμε εξ όψεως, πολλοί έχουμε περιηγηθεί στο εσωτερικό του, αλλά πόσοι έχουν δει όσα κρύβονται στα βάθη του;

 

Ο λόγος για το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, το οποίο όχι μόνο φιλοξενεί πλήθος αριστουργημάτων του αρχαιοελληνικού κόσμου στις αίθουσές του, αλλά περιέχει και πολλά εξαιρετικά ευρήματα στις αποθήκες του, τα οποία δύσκολα θα δουν το φως της ημέρας στους κύριους χώρους του.

Πριν από 10 χρόνια, ωστόσο, εγκαινιάστηκε μία δράση η οποία προσφέρει στο κοινό την ευκαιρία να μάθει περισσότερα για τον θαυμαστό πολιτισμό που ήκμασε κάποτε στον ελλαδικό χώρο και να εντρυφήσει, με τη βοήθεια των αρχαιολόγων και των επιμελητών του Μουσείου, σε μερικά από τα μυστικά των τότε κοινωνιών.

Πρόκειται για το λεγόμενο «Αθέατο Μουσείο», την πρωτοβουλία του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου που ξεκίνησε να υλοποιείται τον Ιανουάριο του 2015, με στόχο να παρουσιάσει στο κοινό αντικείμενα που δεν είναι ενταγμένα στη μόνιμη έκθεση.

 

Ο Κώστας Πασχαλίδης, ένας από τους αρχαιολόγους του Μουσείου και τους επιμελητές του Αθέατου Μουσείου, είχε την καλοσύνη να μιλήσει εκτενώς στην Epoch Times για το Αθέατο Μουσείο, μάς ξενάγησε στην τελευταία έκθεση και μας σύστησε σε αυτήν που ετοιμάζεται για τον Ιούνιο.

Τι είναι το Αθέατο Μουσείο

Η έκθεση των αντικειμένων του Αθέατου Μουσείου γίνεται πάντα «στην καρδιά του Μουσείου, στην Αίθουσα 34, που λέγεται και Αίθουσα του Βωμού, λόγω του βωμού που φιλοξενεί», λέει ο κος Πασχαλίδης, με τα εκθέματα να αλλάζουν κάθε 2,5-3 μήνες, με αποτέλεσμα τέσσερις εκθέσεις κάθε χρόνο.

«Τα περισσότερα είναι αντικείμενα που βρίσκονται στις αποθήκες», εξηγεί ο κος Πασχαλίδης «και δεν έχουμε την ευκαιρία να τα δούμε. Κάποια μπορεί να βγαίνουν από τις αποθήκες και να ταξιδεύουν σε περιοδικές εκθέσεις, αλλά δεν ανήκουν στη μόνιμη δύναμη της συλλογής.»

 

Ένα κριτήριο για την επιλογή των εκθεμάτων αποτελεί το ενδιαφέρον που εμπνέει στους επιμελητές, καθώς και αυτό που μπορεί να εμπνεύσει δυνητικά στους επισκέπτες, δύο παράμετροι σε έναν βαθμό αλληλένδετοι.

«Υπάρχει μία ελευθερία και μία χαρά στην επιλογή των πραγμάτων. Δηλαδή, ο κάθε επιμελητής μπορεί να σκεφτεί και να προτείνει αυτό που τον συγκινεί και αυτό που θέλει να προσφέρει. Ακόμα κι αν αυτό είναι ενδιαφέρον με τα στενά ερευνητικά κριτήρια, αν τον συγκινεί μπορεί να γίνει ενδιαφέρον για όλον τον κόσμο. […] Εμείς οι επιμελητές είμαστε οι μεσολαβητές των πραγμάτων», λέει ο κος Πασχαλίδης.

Ύστερα, υπάρχουν τεχνικά κριτήρια, δηλαδή τα εκθέματα «να είναι συντηρημένα και στερεωμένα και να μπορούν να εκτεθούν. Αλλιώς, πρέπει να ενταχθεί στις εργασίες του μουσείου. […] Πολλά πράγματα πρέπει να περιμένουν τον καιρό τους», όπως στην περίπτωση υφάσματος που ανακαλύφθηκε μαζί με έναν μεταλλικό κρατήρα, που δεν μπόρεσαν να εκτεθούν μαζί λόγω των εκτεταμένων εργασιών που απαιτούσε η ανάταξη του κρατήρα.

 

Ένας άλλος παράγοντας είναι ενίοτε η επικαιρότητα, όπως έγινε με την επιλογή του «καθρέφτη της Ευρώπης, το καλοκαίρι του 2015, που είχαμε το δημοψήφισμα». Ή όταν, το 2022, με αφορμή τα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή, παρουσιάστηκαν εκθέματα από τη Μικρά Ασία. Αυτό, σύμφωνα με τον κο Πασχαλίδη, έφερε και ένα μεγάλο ερευνητικό ενδιαφέρον για τις συνθήκες των αρχαιολόγων στη Μικρά Ασία. Δύο μικροί Έρωτες, μία μαρμάρινη κεφαλή, ένα μυκηναϊκό αγγείο και μία σειρά αγαλματιδίων – ένα του Ηρακλή και δύο συμπλέγματα θεϊκών ζευγαριών, του Έρωτα με την Ψυχής και της Αφροδίτης με τον Άδωνι – ήταν τα έργα που ανέδειξε εκείνη τη χρονιά το Αθέατο Μουσείο. Συγκεκριμένα για το μυκηναϊκό αγγείο, ο κος Πασχαλίδης αφηγείται ότι «είχε κατασκευαστεί στην Αργολίδα, αλλά φέρεται να έχει βρεθεί στην περιοχή της Σμύρνης, σε τάφο της Μυκηναϊκής εποχής. Εκεί, το πούλησε ένας αρχαιοπώλης σε έναν συλλέκτη, ο οποίος το έφερε στην Αθήνα. Οπότε, έχουμε όλη την αντιμετάθεση: στην αρχαιότητα πήγε εκεί, και στους νεώτερους χρόνους γύρισε πίσω.»

 

Ορισμένα αντικείμενα έχουν καταλήξει στο Μουσείο από εφόδους και κατασχέσεις της Αστυνομίας, όπως τα τωρινά εκθέματα, ενώ υπάρχουν και αντικείμενα που έχουν φέρει στο Μουσείο απλοί άνθρωποι. Συγκινητική είναι η ιστορία ενός χάλκινου αγαλματίου της Αρτέμιδος, που βρέθηκε πριν χρόνια μεταξύ Μυκόνου και Άνδρου από έναν ψαρά, ο οποίος το παρέδωσε τότε στο Πολεμικό Ναυτικό. Αυτοί με τη σειρά τους το πήγαν στην Αστυνομία και η Αστυνομία στο έφερε στο Μουσείο, το 1957. «Όταν το εκθέσαμε», θυμάται ο κος Πασχαλίδης, «ήρθε ο αξιωματικός του Πολεμικού Ναυτικού που την είχε φέρει – τότε ήταν 25 χρονών, και το 2015 ήταν στα 80 του – λέγοντας: ‘Θέλω να την ξαναδώ, γιατί εγώ την έφερα εδώ’.»

 

Ακόμα, υπάρχει η στήλη των δίδυμων βρεφών, την οποία βρήκε ένας άστεγος στο ρέμα του Μενιδίου και την παρέδωσε στο Αρχαιολογικό Μουσείο – «ένα σπανιότατο πράγμα, να απεικονίζονται στα χέρια δίδυμα βρέφη». Για τον κο Πασχαλίδη, μεγαλύτερη σημασία έχει η αγάπη των ανθρώπων που αγαπούν τις αρχαιότητες χωρίς να είναι αρχαιολόγοι, και τις παραδίδουν, όπως φαίνεται να έγινε και στην περίπτωση του «Κούρου από την Κρήτη», που εκτέθηκε στο Αθέατο Μουσείο το 2023. «Αυτός εμφανίστηκε μία ωραία μέρα, το 1922 […] το έφερε κάποιος που έκανε κατάσχεση σε ένα πλοίο που το πήγαινε κάπου». Το αγαλματίδιο αποτελεί έναν αρχαιολογικό γρίφο, και αυτό ακριβώς στόχευε να αναδείξει η παρουσίασή του στο κοινό, όπου τονίστηκαν οι ιδιαιτερότητές του, που «το καθιστούν μοναδικό και εγείρουν αμφιβολίες για τη γνησιότητά του». Όπως μας είπε ο κος Πασχαλίδης, αυτό μένει να εξακριβωθεί, τόσο με αρχαιομετρικές μελέτες όσο και με εξέταση της πατίνας του χαλκού στην Γκρενόμπλ. «Αν η πατίνα του χαλκού είναι πραγματική, τότε μιλάμε για ένα αριστούργημα – ένα από τα μεγαλύτερα αριστουργήματα της μινωικής τέχνης σε λεπτομέρειες.»

 

Το πρώτο έκθεμα του Αθέατου Μουσείου, τον Ιανουάριο του 2015, ήταν το λεγόμενο «δαχτυλίδι του Θησέα», ένα χρυσό σφραγιστικό μινωικό δαχτυλίδι, που μετά την παρουσίασή του εντάχθηκε στη μόνιμη συλλογή και έπαψε να είναι ‘αθέατο’. Επειδή αναπαριστά σκηνή από τα ταυροκαθάψια, τον χορό με τους ταύρους που ήταν δημοφιλής στον μινωικό πολιτισμό, αλλά βρέθηκε κατά τύχη στα Αναφιώτικα στην Πλάκα, τη δεκαετία του 1950, συνδέει κατά κάποιον τρόπο την Κρήτη με την Αθήνα, παραπέμποντας στον Αθηναίο ήρωα που σκότωσε τον Μινώταυρο και λύτρωσε τους Αθηναίους από τον σκληρό ετήσιο φόρο σε ανθρώπινες ζωές που έπρεπε να αποδίδουν στους Κρήτες.

 

Άλλα εξέχοντα εκθέματα ήταν μία χάλκινη σαρκοφάγος γάτας από την Αίγυπτο, η «Αλεξανδρινή βασίλισσα» – ένα κομματάκι μαύρου λίθου που απεικονίζει την Αρσινόη, δεύτερη βασίλισσα της Θράκης – ένα αριστουργηματικό πορτρέτο του Αντίνοου, κλπ. Το Μουσείο έχει αναδείξει ακόμη και εκθέματα που είχε από την προϊστορία των γηγενών πληθυσμών της αμερικανικής ηπείρου, από την 8η χιλιετία π.Χ. μέχρι το 1000 μ.Χ. περίπου, τα οποία είχε δωρίσει το Μουσείο Τέχνης του Σινσιννάτι στο ελληνικό κράτος, το 1931.

Συνολικά 33 θέματα έχουν παρουσιαστεί μέχρι τώρα, με τελευταίο τους «Μυκηναίους Αλχημιστές», που αποτελούνταν από ένα έξι κεραμικά μυκηναϊκά αγγεία τα οποία φέρουν ίχνη επικασσιτέρωσης.

Κάθε έκθεμα είχε τη δική του ιστορία να αφηγηθεί, που μεταφέρεται μέσω των επιμελητών και αρχαιολόγων στο σύγχρονο κοινό, το οποίο έχει αγκαλιάσει τις δράσεις του Αθέατου Μουσείου. Μέχρι τώρα, οι παρουσιάσεις γίνονται κάθε Κυριακή και Τετάρτη, στις 13:00, στα ελληνικά.

 

Όλα τα έργα που έχουν παρουσιαστεί μέχρι τώρα στο Αθέατο Μουσείο υπάρχουν στην ιστοσελίδα του Μουσείου, μαζί με πληροφορίες και φωτογραφίες.

Οι «Μυκηναίοι αλχημιστές» και τα ταφικά έθιμα της εποχής τους

Αυτός ήταν ο τίτλος της τελευταίας παρουσίασης του Αθέατου Μουσείου, με διάρκεια από τις 27 Μαρτίου έως τις 26 Μαΐου 2025. Επρόκειτο για έξι αγγεία φαγητού και ποτού, από ένα σύνολο 13 αγγείων, προϊόντων λαθρανασκαφής, αδήλωτων, τα οποία κατασχέθηκαν από την Ελληνική Αστυνομία από το σπίτι γνωστού αρχαιοπώλη, τη δεκαετία του 1930. Για τα έξι που επιλέχθηκαν, ο κος Πασχαλίδης επισημαίνει ότι «δεν είχαν καμία πιθανότητα να ταξιδέψουν ή να εκτεθούν αλλιώς, αν δεν είχαν αυτήν τη μικρή ιδιαιτερότητα», αναφερόμενος στα στίγματα που έφεραν τα εν λόγω αγγεία στην επιφάνειά τους. «Εμείς οι αρχαιολόγοι αναγνωρίζουμε και μακροσκοπικά, με μία ματιά, ότι είναι τα υπολείμματα από την κάλυψη των αγγείων με κασσίτερο.»

 

Όπως εξηγεί, «η επικασσιτέρωση των κεραμικών αγγείων είναι κάτι που συμβαίνει στον μυκηναϊκό κόσμο και επανέρχεται στη Μακεδονία, στην ύστερη κλασική και στην ελληνιστική εποχή. Όχι όμως στον υπόλοιπο αρχαίο ελληνικό κόσμο. Και στην περίπτωση των μυκηναϊκών αγγείων – επειδή για αυτά μιλάμε εδώ – αφορά τον κόσμο των νεκρών.»

Πρόκειται δηλαδή με μία πρακτική που συνδέεται με τα ταφικά έθιμα των  Μυκηναίων, με τα αντικείμενα αυτά να βρίσκονται σε μυκηναϊκούς τάφους. «Δεν είναι πολύ συνηθισμένα, αλλά δεν είναι και άγνωστα», προσθέτει ο κος Πασχαλίδης.

Το ενδιαφέρον της επικασσιτέρωσης, τεχνικά, και ο λόγος που γινόταν σε κτερίσματα, είναι ότι προκαλεί μία ‘μεταμόρφωση’ των αντικειμένων, δημιουργώντας μία αργυρή επίφαση ή ακόμη και χρυσή, ανάλογα με την επεξεργασία.

Η τεχνική ήταν σχετικά εύκολη, και συνίστατο στην εφαρμογή λεπτών ταινιών κασσίτερου πάνω στην επιφάνεια του αντικειμένου, με χρήση κόλλας που μπορεί να ήταν ζωική ή φυτική. Το αποτέλεσμα ήταν μία αργυρή επιφάνεια, λαμπερή και αρκετά ανθεκτική. «Η πειραματική εργασία που έγινε στο Πανεπιστήμιο του Λουντ από την Κάρολ Γκίλλις, ήδη από τη δεκαετία του 1990, έδειξε ότι αν αυτά περάσουν από θερμική επεξεργασία, δηλαδή μπουν σε έναν κλίβανο, ακριβώς στους 232 βαθμούς, όλη η επιφάνεια από αργυρόχροη θα γίνει χρυσόχροη – δηλαδή, το αποτέλεσμα είναι χρυσό, και αυτό δεν αίρεται αφού κρυώσουν εκτός φούρνου. Οπότε, αμέσως έχει κανείς μία επίφαση χρύσωσης», αναφέρει ο κος Πασχαλίδης.

Η διαδικασία αυτή παρουσιαζόταν σε φωτογραφίες που συνόδευαν την έκθεση. Σύμφωνα με τον κο Πασχαλίδη, η καλύτερη μέθοδος επικασσιτέρωσης ήταν η επικόλληση φύλλων κασσίτερου σε μικρές ταινίες, αν και γίνεται επίσης και με εμβάπτιση και ψεκασμό. Ωστόσο, δεν ήταν μία γνήσια μεταμόρφωση, αλλά μία επιφανειακή, η οποία μάλιστα σε παρατεταμένο κρύο, δηλαδή σε θερμοκρασίες κάτω των 13 βαθμών Κελσίου και σε συνθήκες υγρασίας, αλλοιώνεται: ο κασσίτερος χάνει τη λευκή του δομή, γίνεται γκρίζος και κονιορτοποιείται, με αποτέλεσμα να αφήνει πίσω του μόνο μερικά μαύρα στίγματα. Αυτός είναι και ο λόγος που η επικασσιτέρωση γινόταν μόνο σε σκεύη που προορίζονταν για δώρα στους νεκρούς.

Για τους λόγους της ψευδοεπιχρύσωσης των κτερισμάτων, ο κος Πασχαλίδης προτείνει ότι γίνεται κυρίως σε συμβολικό επίπεδο: «Ο χρυσός και ο άργυρος έχουν μία πανανθρώπινη αξία. Όλοι οι άνθρωποι αναγνωρίζουν σε αυτά τα μέταλλα ότι αντέχουν στη φθορά και δεν μεταβάλλουν τη σύστασή τους, δεν μεταβάλλουν την εμφάνισή τους, δεν αποσυντίθενται. Λέγονται ‘ευγενή μέταλλα ακριβώς επειδή δεν οξειδώνονται. Αυτό έχει εκτιμηθεί σε διαφορετικούς πολιτισμούς και διαφορετικές χιλιετίες στον πλανήτη. […] Έτσι, λοιπόν, είναι σύμβολα αφθαρσίας.»

 

Ο χρυσός όμως συνδέεται και με την ανώτερη κοινωνική τάξη. Στους τάφους των ανδρών που ανήκαν στην ελίτ, βρίσκονται συνήθως δίπλα τους τα ξίφη τους και χρυσά κύπελλα, τα οποία ο κος Πασχαλίδης αποκαλεί ‘διαβατήρια’, αφού σηματοδοτούσαν τη θέση τους στην κοινωνία, ακόμα και τις συμμαχίες τους και τις φιλίες τους. Ακόμη, στον Ταφικό Κύκλο Α΄, στους πρώιμους μυκηναϊκούς χρόνους, επιχρύσωναν με φύλλα χρυσού το μέρος του σώματος στο οποίο ήθελαν να αποδώσουν τη μέγιστη σημασία. Σύμφωνα με τον κο Πασχαλίδη, πέντε άνθρωποι και ένα βρέφος έχουν βρεθεί με τα πρόσωπα καλυμμένα με χρυσά προσωπεία.

Στην περίπτωση των επικασσιτερωμένων αγγείων, λοιπόν, και βάσει των παραπάνω, εικάζεται, αν και δεν έχει γίνει στοχευμένη έρευνα για να καθοριστεί σε ποιους νεκρούς απευθύνονται, από άποψη φύλου, ηλικίας, κοινωνικής τάξης κ.ο.κ., ότι αφορούν τα μεσαία κοινωνικά στρώματα, που δεν είχαν μεν τη δυνατότητα να προσφέρουν χρυσά δώρα στους αποχωρήσαντες, αλλά μπορούσαν να προσφέρουν την ψευδαίσθηση του χρυσού, η οποία δίπλα στα περιποιημένα και όμορφα ενδεδυμένα σώματα ενίσχυε την αποχαιρετιστήρια εικόνα και τελετή με ένα παροδικό έστω μεγαλείο. «Οι άνθρωποι τότε δεν είχαν φωτογραφίες, δεν είχαν άλλον τρόπο να θυμούνται», επισημαίνει ο κος Πασχαλίδης. «Φαντάζομαι ότι έτσι έδιναν μία ευχή αιωνιότητας στους ανθρώπους που αποχαιρετούσαν.»

Για τις μυκηναϊκές ταφές, μάς πληροφορεί ότι αφορούσαν ως επί το πλείστον ανθρώπους σχετικά νέους και ότι ήταν δημόσια γεγονότα. «Οι άνθρωποι της μυκηναϊκής εποχής δεν έφευγαν ‘στην ώρα τους’ και σπάνια γερνούσαν. Αποχαιρετούσαν κατά κανόνα νέους ανθρώπους. Ο μέσος όρος ηλικίας ήταν 30-35 χρόνια. Οι άνδρες είχαν μεγαλύτερο προσδόκιμο ζωής λόγω πρόσβασης σε καλύτερη διατροφή. Ένα στα δύο παιδιά δεν ενηλικιωνόταν, ένα στα τρία δεν χρόνιζε. […] Σπάνια βλέπει κανείς σε μυκηναϊκά νεκροταφεία ανθρώπους άνω των 45 ετών. Και με τους όρους ακόμα της προβιομηχανικής εποχής έφευγαν ‘πριν της ώρας τους’». Έτσι, το έθιμο της ταφής ήταν μία πολύ μεγάλη στιγμή για τους ανθρώπους, και μετά τις προσφορές στον νεκρό, μετά το σφράγισμα του τάφου, συγκεντρωνόταν ο κόσμος που είχε ακολουθήσει τη νεκρική πομπή έξω από τον  τάφο και γινόταν ένα είδος δρώμενου, όπως έχει φανεί από τα αντικείμενα που βρίσκονται έξω από τους τάφους. Οι προσφορές των δώρων προς τους νεκρούς ήταν πλούσιες, και αποτελούνταν από πράγματα αξίας, χρήσιμα πράγματα, καθώς και προσωπικά αντικείμενα όπως δαχτυλίδια ή τα εργαλεία του επαγγέλματός τους ή τα ξίφη τους,  όπως ήδη αναφέρθηκε.

 

Τα αγγεία που παρουσιάστηκαν στην έκθεση του Αθέατου Μουσείου ανήκουν στην κατηγορία των χρηστικών αντικειμένων, αφού ήταν σκεύη βρώσης και πόσης. «Το 99% των επικασσιτερωμένων αντικειμένων που έχουν βρεθεί είναι αγγεία που πίνουν και σερβίρουν, κάτι που μας ανοίγει ένα παράθυρο στο να υποθέσουμε ότι επικασσιτερώνουν αυτά που έχουν να κάνουν με το συμπόσιο και όχι όλα τα πήλινα αντικείμενα του καθημερινού βίου», λέει ο κος Πασχαλίδης. Αναφέρει δε, συγκεκριμένα για τα εκθέματα του Μουσείου, ότι «ορισμένα δείχνουν να προέρχονται από το ίδιο εργαστήριο, και μάλιστα να έχουν γίνει και την ίδια ημέρα – αυτό το ξέρουμε από την ποιότητα του πηλού και τη βαφή, το χρώμα και τη μανιέρα». Μεταξύ αυτών και ένα παιδικό κύπελλο και ένα θήλαστρο. Ωστόσο, δεν μπορούμε με ασφάλεια να υποθέσουμε ότι επρόκειτο για προσωπικά αντικείμενα των νεκρών. Μία από τις ιδιαιτερότητες ορισμένων εκ των έξι είναι ότι είναι ζωγραφισμένα, κάτι που σημαίνει ότι είχαν ήδη μία χρήση στο σπίτι, κάτι που «δίνει μία κατεύθυνση στη σκέψη μας, αλλά δεν τεκμηριώνει αν ήταν ή όχι προσωπικά αντικείμενα», σημειώνει ο κος Πασχαλίδης, εξηγώντας ειδικά για τα παιδικά σκεύη ότι αν και παραπέμπουν σε κτερίσματα παιδιών ή βρεφών, δεν μπορούμε να αποκλείσουμε και ότι δεν ήταν για παιδιά.

Μιλώντας γενικότερα για τα ταφικά έθιμα, επεσήμανε ότι «είναι το πιο δύσκολο πράγμα να αλλάξει»: «Το πιο συντηρητικό πράγμα που έχουν οι άνθρωποι είναι ο άυλος πολιτισμός τους – οι παραδόσεις τους είναι οι τελευταίες που φεύγουν, και από όλες αυτές περισσότερο αντιστέκονται όσες έχουν να κάνουν με τις πεποιθήσεις του θανάτου. Γιατί έχοντας τον φόβο του θανάτου, το τελευταίο πράγμα που θα έκαναν θα ήταν να μην ακολουθήσουν αυτά τα οποία τους κάνουν να νιώθουν την παρηγοριά που δίνει η παράδοση.»

«Πιο εύκολα μπορεί να αλλάξουν τη γλώσσα τους παρά τα έθιμα της ταφής τους», λέει χαρακτηριστικά.

Ο κρατήρας από το Λευκαντί

Ο κος Πασχαλίδης είχε την καλοσύνη να μιλήσει, αλλά και να δείξει και το επόμενο έκθεμα του Αθέατου Μουσείου, το οποίο επί του παρόντος βρίσκεται στο εργαστήριο, σε διαδικασία ανάταξης. Πρόκειται για ένα πραγματικά εντυπωσιακό αντικείμενο, έναν μεγάλο μεταλλικό κρατήρα συμποσίου, ο οποίος βρέθηκε στο Λευκαντί της Ερέτριας, στην Εύβοια.

 

«Είναι ένα μεγάλο στοίχημα, γιατί βρίσκεται [εδώ] από το 1982, από τότε που ήρθε από την ανασκαφή. Είναι ένα αντικείμενο της Εφορείας Αρχαιοτήτων Χαλκίδας Ευβοίας και [μετά από την παρουσίασή του εδώ] θα εκτεθεί στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αρέθουσα, στη Χαλκίδα. […] Ήρθε εδώ προκειμένου να αναταχθεί, γιατί ήταν ένα εξαιρετικά δύσκολο αντικείμενο και ήθελε την αρωγή των συντηρητών του Μουσείου». Όπως επισημαίνει, «είναι μεγάλη ευκαιρία να έχουμε πρεμιέρα στο Αθέατο Μουσείο ενός εκθέματος που προορίζεται για το Μουσείο της Χαλκίδας, αλλά έχει γίνει με όλον τον κόπο, την εμπειρία και την επιστημοσύνη των συντηρητών αρχαιοτήτων του Μουσείου.»

Σε αυτό το έργο συμμετείχαν ο Γεράσιμος Μακρής, ο οποίος έκανε τη μελέτη για τη στήριξη του αντικειμένου, η Γεωργία Καλαμαριού, ο Παντελής Φελέρης, που συνέδραμε στη μελέτη στήριξης, και η συντηρήτρια Μαρία Κοντάκη, η οποία, όντας παρούσα στο εργαστήριο, περιέγραψε λεπτομερώς τις διαδικασίες που ακολουθήθηκαν.

Αυτές περιλαμβάνουν «μία τρισδιάστατη εκτύπωση ενός ψηφιακού μοντέλου, όπως θα ήταν το αγγείο στην αρχική του μορφή, και πάνω σε αυτό θα τοποθετηθούν τα δύο μεγάλα κομμάτια του αγγείου, τα θραύσματα, και αργότερα στο μέλλον ίσως και τα υπόλοιπα μικρότερα, γιατί έχουμε πάρα πολλά κομμάτια στους δίσκους», είπε η κα Κοντάκη. Τα κενά σημεία θα συμπληρωθούν με ένα υλικό το οποίο θα βαφτεί σε χρώμα παραπλήσιο με το χρώμα του αγγείου, ώστε να δίνει μία ενιαία εικόνα, με ένα μικρό κενό μεταξύ των γνήσιων κομματιών και του συμπληρώματος για να φαίνεται ο διαχωρισμός τους. Τα βαθουλώματα που φέρει, όμως, δεν μπορούν να αλλάξουν γιατί, με την πάροδο των χρόνων, «έχει οριστικοποιηθεί σε μία συγκεκριμένη κατάσταση, έχει γίνει σαν πέτρα και δεν έχει πλέον τα στοιχεία του μετάλλου – δεν μπορεί να επανέλθει», εξήγησε η κα Κοντάκη. Όπως προσθέτει, αυτή η μέθοδος δεν έχει ξαναχρησιμοποιηθεί, «θα είναι κάτι πρωτοποριακό».

 

Η σημασία του κρατήρα είναι ότι προέρχεται από τον τύμβο του Λευκαντίου, «ένα μοναδικό ταφικό μνημείο των μέσων του 10ου αιώνα π.Χ., της Εποχής του Σιδήρου δηλαδή. Είναι η εποχή για την οποία γράφει ο Όμηρος, αυτό που λέγανε παλιά ‘σκοτεινοί αιώνες’. Ο τύμβος δημιουργήθηκε πάνω στα ερείπια ενός σπιτιού τεραστίων διαστάσεων, 45 μέτρων μήκους, το οποίο κατεδαφίστηκε για να θάψει στο εσωτερικό του έναν νεκρό ηγεμόνα». Τα οστά του βρέθηκαν σε έναν λάκκο του δαπέδου μαζί με τη σύζυγό του, και το μαχαίρι με το οποίο της έκοψαν τον λαιμό. Τα υφάσματα, που σώθηκαν σε άριστη κατάσταση, βρίσκονται στο Μουσείο της Χαλκίδας. Ένα μεγάλο κομμάτι υφάσματος, ένας χιτώνας με ιδιαίτερη κροσσωτή ύφανση, συντηρήθηκε στο ΕΑΜ και ήταν το πρώτο έκθεμα του Αθέατου Μουσείου για το 2019. Αυτό το κομμάτι βρέθηκε μέσα στον κρατήρα που ετοιμάζεται τώρα και αναμένεται να είναι το επόμενο έκθεμα.

 

Αν αναρωτηθεί κανείς γιατί αυτά τα δύο αντικείμενα δεν παρουσιάστηκαν ταυτόχρονα, ο κος Πασχαλίδης εξηγεί ότι μερικές φορές «πρέπει να λαμβάνει κανείς υπ’ όψιν και τη βούληση των ίδιων των αντικειμένων», υπονοώντας την απαιτητική εργασία ανάταξης που απαιτούσε ο κρατήρας σε σχέση με το ύφασμα. Ενδιαφέρουσα είναι και η ιστορία των δύο αντικειμένων, τα οποία, όπως διαπιστώθηκε, ανάγονται στον 12ο αιώνα, 200 χρόνια δηλαδή πριν τη χρήση τους στον τάφο του 10ου αιώνα. Ο κρατήρας προέρχεται από την Κύπρο, ενώ το ύφασμα είναι αγνώστου προελεύσεως.

Για την πρωθύστερη χρήση του εικάζεται ότι είναι ένας κρατήρας συμποσίου, και όπως προαναφέρθηκε, στα συμπόσια καλεί ο ηγεμόνας, ο οποίος έχει και τον κρατήρα. Αυτές οι συνευρέσεις είχαν σημαντικό χαρακτήρα για τους Μυκηναίους, αφού μόνον οι φίλοι και οι σύμμαχοι συνέτρωγαν και συνέπιναν – ήταν, λοιπόν, ένα είδος πιστοποίησης, διαβεβαίωσης και αναγνώρισης ως εταίρου η συμμετοχή κάποιου σε ένα συμπόσιο, εξηγεί ο κος Πασχαλίδης αναφερόμενος στη σημασία του κρατήρα κατά τη μυκηναϊκή εποχή, προσθέτοντας ότι αργότερα, «στον κόσμο του Πλάτωνα, ο κρατήρας γίνεται μία αλληγορία του σύμπαντος, όπου εκεί αναμιγνύεται ο γαλαξίας.»

«Αλλά αυτές είναι θεωρίες των φιλοσόφων.»

 

Η κατασκευή της κιθάρας είναι μία τέχνη που χρειάζεται τα εξής συστατικά κυρίως: αγάπη για το όργανο, επικοινωνία με το ξύλο και μεγάλη υπομονή.

Αυτό τουλάχιστον υποστηρίζουν οι 4 Tone (Four Tone), μία ομάδα τεσσάρων κιθαροποιών που καινοτομεί κατασκευάζοντας κιθάρες από κοινού.

Οι Γιάννης Σεϊντουλάς, Νικόλας Βαλακάς, Γιάννης Δημόκας και Μιχάλης Μπανταλούκας είναι μαζί τα τελευταία δύο χρόνια ως ομάδα, τελειοποιώντας τις μεθόδους κατασκευής και το προϊόν τους, ώστε να δώσουν ένα αξιόλογο όργανο στην αγορά. Μετά από πολλές δοκιμές στο εργαστήριο αλλά και στη σκηνή, έχουν φτάσει στο σημείο να είναι έτοιμοι να παρουσιάσουν τη δουλειά τους στο κοινό, συμμετέχοντας και στην 1η Έκθεση Κατασκευαστών Μουσικών Οργάνων (Athens Music Instrument Show – ΑΜΙS), που διοργανώνει ο Κώστας Φονταλής και θα λάβει χώρα στις 24 & 25 Μαΐου στο Σεράφειο του δήμου Αθηναίων, στην οδό Πειραιώς.

Με αφορμή την επικείμενη έκθεση, η Epoch Times συναντήθηκε και συζήτησε με τους 4 Tone για την τέχνη της κιθαροποιίας, τα μυστικά και τις απαιτήσεις της, αλλά και για τη δημιουργία της ομάδας τους.

4 Tone

Αφετηρία για τη σύσταση του κουαρτέτου ήταν το όραμα του Γιάννη Σεϊντουλά, χρόνια κιθαροποιού: «Από όταν ξεκίνησα να φτιάχνω όργανα, είχα στο μυαλό μου ότι θα φτιάξω κάτι τέτοιο, ότι θα κάνω μαθήματα και θα φτιάξω μια ομάδα που θα μεγαλώνει συνέχεια», λέει. Είχε κάνει κάποιες απόπειρες στο παρελθόν, οι οποίες όμως δεν ευοδώθηκαν. Αυτή τη φορά, η χημεία ήταν η κατάλληλη. Ο Νικόλας, ο Γιάννης και ο Μιχάλης, μαθητές του, γνωρίστηκαν και αποφάσισαν να εξελίξουν τη μαθητεία τους, μαζί, σε κάτι μεγαλύτερο. «Είχαν δουλέψει μεμονωμένα μαζί μου – αυτό κάνει την επιτυχία [της συνεργασίας] ακόμα πιο μαγική», λέει ο Γιάννης. «Ο κάθε ένας έχει να προσφέρει το δικό του λιθαράκι.»

 

Το ένα κίνητρο για την απόφαση να δουλέψουν ομαδικό ήταν οικονομικό: να πέσει το κόστος κατασκευής. Ενώ χρειάζονται 250-300 ώρες δουλειάς από ένα άτομο, όπως εξηγεί ο Νικόλας, για να φτιαχτεί μία κιθάρα, οι τέσσερις μαζί μπορούν να την τελειώσουν σε πολύ λιγότερο χρόνο. Αυτό κάνει το τελικό προϊόν πολύ πιο προσιτό, κάτι που είναι σημαντικό, ιδίως για ανθρώπους που δεν έχουν επαγγελματική σχέση με τη μουσική.

 

Παρά την καλύτερη αγορά και άλλες ευκολίες στο εξωτερικό, ο ίδιος δεν θέλησε να φύγει, παρόλο που έχει κάνει συνεργασίες. «Προτίμησα να μείνω εδώ, παρά τις δυσκολίες, να προσπαθήσω να υποστηρίξω τα πράγματα εδώ. Μπορούμε να έχουμε και στην Ελλάδα τη δική μας παράδοση.»

«Υπάρχουν πολλοί καλοί Έλληνες κατασκευαστές», προσθέτει, «και σολίστ, υψηλότατου επιπέδου, αλλά οι περισσότεροι φεύγουν έξω.»

Παρόλα αυτά, το επάγγελμα είναι βιώσιμο – κι αν και η λέξη ‘επάγγελμα’ τού φαίνεται αταίριαστη με τη χαρά που λαμβάνει από αυτό που κάνει, δεν είναι ακατάλληλη για την ποιότητα της δουλειάς του και τις απαιτήσεις που έχει από τον εαυτό του και τους συνεργάτες του.

 

Ένα δεύτερο κίνητρο για τη σύσταση των 4 Tone ήταν η ώθηση που δίνει η ομαδική δουλειά και ένα τρίτο η διάθεση των πρώην μαθητών να συνεχίσουν σε αυτήν την τέχνη, σε συνδυασμό με τη διάθεση του πρώην δασκάλου τους να τους βοηθήσει σε αυτό, να τους βάλει στον ‘κύκλο’.

«Όσο περισσότερο ασχολείσαι και φτιάχνεις τόσο καλύτερος γίνεσαι. Πόσο μάλλον όταν είμαστε τέσσερις άνθρωποι αντί για ένας και μοιραζόμαστε ιδέες και πράγματα που μπορεί εγώ να μην είχα σκεφτεί στην κατασκευή. Όλο αυτό βοηθάει», λέει ο Γιάννης.

Ο Νίκος, ο Γιάννης και ο Μιχάλης έφτασαν στο εργαστήριό του καθείς από τον δικό του δρόμο, έχοντας όμως σαν κοινό παρονομαστή το μεράκι να φτιάχνουν πράγματα και φυσικά την αγάπη για την κιθάρα. Χωρίς να έχουν κάνει όλοι σπουδές σε ωδείο, είχαν μάθει να παίζουν κλασική ή ηλεκτρική, και επιζητούσαν να κατασκευάσουν ή να τελειοποιήσουν τη δική τους κιθάρα. Έχοντας παλέψει και απελπιστεί με τα βίντεο και τα βιβλία οδηγιών, έψαχναν για κάποιον γνώστη της τέχνης.

Ένα καλά φυλαγμένο μυστικό

Ο Γιάννης Σεϊντουλάς είναι από τους λίγους οργανοποιούς που ανοίγει την πόρτα του σε μαθητές. «Κανείς δεν δέχεται», θυμάται ο Νικόλας. «Πήρα πολλά τηλέφωνα και όλοι αρνιόντουσαν», αναφέρει και οι υπόλοιποι συμφωνούν μαζί του. «Όταν ο Γιάννης συμφώνησε, δεν το περίμενα». Τα μυστικά της τέχνης φυλάσσονται ζηλότυπα, ιδίως από τους παλιούς μαστόρους, οι οποίοι, «σκέπαζαν τα πράγματά τους, όταν έμπαινε κανείς στο εργαστήριο, για να μην φανεί πώς δουλεύουν. Τώρα έχει αρχίσει να αλλάζει αυτό λίγο λίγο, οι νέοι δεν είναι έτσι», λέει ο Γιάννης, «κι αυτό είναι καλό, γιατί δεν έχουν όλοι την ευχέρεια να πάνε στην Ισπανία για να μάθουν.»

Τα μαθήματα γίνονται κατά κανόνα ατομικά, αφού η δουλειά είναι λεπτή και ο δάσκαλος πρέπει να έχει τον νου του συνεχώς και να εξηγεί πολλά. «Όταν πας να φτιάξεις τη δεύτερη κιθάρα μόνος σου», λέει ο Νικόλας, «καταλαβαίνεις ότι ακόμα δεν μπορείς χωρίς βοήθεια. Παίρνεις συνέχεια τηλέφωνο». «Έχει πολλά τεχνικά σημεία», συμπληρώνει ο Μιχάλης, «πολλά στάδια, δεν μπορείς να τα θυμάσαι όλα.»

 

«Όταν φτάσεις στη δέκατη κιθάρα θα λυθούν όλα», έλεγε στον Γιάννη ο δικός του δάσκαλος, Παύλος Γύπας, και πράγματι έτσι ήταν, θυμάται.

Η μαθητεία του ξεκίνησε όταν του πρότεινε ο δάσκαλός του της κλασικής κιθάρας στο Ωδείο, ο Μιχάλης Σουρβίνος, να μάθει. Εκείνος τον πήγε στον Γύπα, όπου έμεινε 4,5 χρόνια περίπου. «Στην αρχή, απλώς παρατηρούσα. Δηλαδή, πήγαινα στο εργαστήριό του, καθόμουν σε μια γωνιά και τον παρατηρούσα.»

«Ο Πάυλος Γύπας είναι από τους πρώτους Έλληνες κατασκευαστές κλασικής κιθάρας και από τους πιο παλιούς», επισημαίνει ο Γιάννης για τον άνθρωπο που τον βοήθησε να γίνει κατασκευαστής. «Μου έμαθε τα πάντα. Μου τα έδειξε όλα, χωρίς να μου κρύψει τίποτα. Συνεργαστήκαμε κιόλας. Με βοήθησε πάρα πολύ ο Παύλος και τον ευχαριστώ για αυτό.»

Ο ίδιος ο Γύπας, όπως λέει ο Γιάννης, ήταν αυτοδίδακτος. Όπου και να πήγε για να μάθει, του έκλειναν την πόρτα, είχε πει στον μαθητή του. Τελικά, με υπομονή και μεγάλη επιμονή, κατάφερε μόνος του να φτιάξει την πρώτη του κιθάρα.

Η σύγχρονη κλασική κιθάρα

Οι 4 Tone ακολουθούν την παράδοση στην κιθαροποιία τους, βαδίζοντας στα βήματα και τους κανόνες που έχουν εξελιχθεί σταδιακά με την πάροδο των ετών και μέσα από τις ανάγκες της κάθε περιόδου.

«Για να φτάσει εκεί που είναι πέρασε πολύς καιρός… Διαφορετικοί άνθρωποι έβαλαν τις διαφορετικές ιδέες τους, λίγο λίγο. Αν πας να το κάνεις μόνος σου – να πειραματιστείς και να τα βάλεις όλα από το μυαλό σου – νομίζω θα είναι πολύ χαοτικό. Δεν θα στηθεί ποτέ ομαλά», εξηγούν.

«Δεν θέλεις να επανεφεύρεις τον τροχό. Θέλεις να φτιάξεις μία κιθάρα. Την έχουν φτιάξει άλλοι. Οk.»

Η παράδοση της σύγχρονης κλασικής εξάχορδης κιθάρας ξεκινά από την Ισπανία, από το 1800 περίπου, με τον Μανουέλ Τόρρες να δίνει στο όργανο τη μορφή που ξέρουμε σήμερα, μεγαλώνοντας το σώμα του και αλλάζοντας το μέσα του, τις ακτίνες στήριξης του καπακιού ή καμάρια, στη γλώσσα των κιθαροποιών. Η ανάγκη αυτή, όπως εξηγεί ο Γιάννης, προήλθε από τη διεύρυνση του κοινού και τη χρήση του οργάνου σε μεγαλύτερες αίθουσες, όπου η παλιότερη, η λεγόμενη ρομαντική κιθάρα με το μικρότερο σώμα δεν επαρκούσε. Χρειαζόταν δυνατότερος ήχος, κατ’ επέκταση μεγαλύτερο σώμα, δηλαδή ηχείο.

 

Η ανάγκη για δυνατότερο ήχο συνεχίζεται, όμως, και οι κιθαροποιοί πρέπει να βρουν τρόπους να ανταποκριθούν στις νέες απαιτήσεις. Αυτό το πετυχαίνουν λεπταίνοντας το πάχος του καπακιού, ώστε να επιτυγχάνεται μεγαλύτερη ταλάντωση, άρα δυνατότερος ήχος. Το λεπτότερο καπάκι όμως σπάει και ευκολότερα, και έπρεπε να βρεθεί μία λύση και για αυτό. Σε αυτό το σημείο, μπήκαν στο παιχνίδι συνθετικά υλικά όπως το ανθρακόνημα, που ενσωματώνεται μεταξύ δύο πολύ λεπτών φύλλων ξύλου, αυξάνοντας σημαντικά την αντοχή του οργάνου.

Ωστόσο, υπάρχει πάντα ένα αντίτιμο – στην προκειμένη, η ποιότητα του ήχου που, σύμφωνα με τον Γιάννη, υποβαθμίζεται σε έναν βαθμό: «Οι doubletop μπορεί να έχουν χίλια δυο καλά, όμως τη χροιά και τον χαρακτήρα της παραδοσιακής κιθάρας δεν τον έχουν. Όσο αφαιρώ ξύλο, χάνω από την ποιότητα του ήχου. Άλλο να έχουμε υλικό, να έχουμε ξύλο 3 mm και άλλο να έχουμε 1 mm. […] Είναι αυτό που λέμε ένας ζωντανός οργανισμός.»

«Γνωρίζω πολλούς σολίστ, μεγάλα ονόματα, οι οποίοι παίζουν παγκόσμια, σε ρεσιτάλ, με doubletop ή με μοντέρνες κιθάρες. Όταν όμως μελετάνε στο σπίτι τους ή όταν πηγαίνουν να γράψουν έναν δίσκο, θα το κάνουν με παραδοσιακή», προσθέτει.

Μιλώντας με το ξύλο

«Όπως του μιλήσεις, έτσι θα σου μιλήσει και αυτό», λέει ο Γιάννης για το υλικό από το οποίο φτιάχνονται οι κιθάρες. «Κάτι που έμαθα από τον δάσκαλό μου, τον Γύπα, ήταν να ακούω το ξύλο, να μιλάω με αυτό.»

«Μας περνάνε για τρελούς, εμάς της οργανοποιίας, γιατί μιλάμε στα ξύλα.  Μας μιλάνε και αυτά, συνεννοούμαστε. Οι απ’ έξω λένε ‘Πάει, το ‘χασε αυτός’. Αλλά ό,τι μας μιλάει, το χρησιμοποιούμε.»

 

Για τα περισσότερα μέρη της κιθάρας η επιλογή γίνεται από μία μεγάλη γκάμα ξύλων. Μόνο στο καπάκι υπάρχουν περιορισμοί, γιατί πρέπει να είναι μαλακό το ξύλο, ώστε να πάλλεται εύκολα.

«Στο καπάκι μπαίνει κατά κανόνα έλατο ή κέδρος. Για τα πλαϊνά και την πλάτη, υπάρχουν πάρα πολλά είδη, οτιδήποτε είναι πιο σκληρό από το καπάκι: δρυς, τριανταφυλλιά, μαόνι, σφένδαμνος, καρυδιά, κυπαρίσσι… Το κυπαρίσσι είναι το μόνο ελληνικό [ξύλο] που χρησιμοποιούμε στις κιθάρες. Υπάρχουν άπειρα είδη και δεν μας ενδιαφέρει να φτιάχνουμε κάτι συγκεκριμένο πάντα. Οτιδήποτε μας μιλάει, θα του απαντήσουμε και… θα προχωρήσει η συζήτηση.»

Οι 4 Tone συμφωνούν ότι τελικά η κιθάρα θα πάρει τον χαρακτήρα της από αυτόν που την παίζει, όχι από αυτόν που την έφτιαξε. «Η κιθάρα είναι, κατ’ αρχήν, γυναίκα. Θέλει τον τρόπο της, να της μιλάς, να της φέρεσαι… και αυτή θα απαντήσει ανάλογα. Θα το αποδώσει. Είναι μία σχέση», υποστηρίζει ο Γιάννης, αναφέροντας: «Έχω δει κιθάρες μου τη μία δίπλα στην άλλη, να αλλάζουν τελείως.»

 

Δουλεύοντας με τα χέρια, το μυαλό, την ψυχή

Κατά κοινή παραδοχή της ομάδας, η αγάπη για την κιθαροποιία ξεκινά από την αγάπη για το συγκεκριμένο μουσικό όργανο.

«Ένας ξυλουργός μπορεί να φτιάξει μία κιθάρα πολύ εύκολα, ίσως πιο εύκολα κι από εμένα, όμως δεν θα μπορέσει να της βγάλει ήχο», λέει ο Γιάννης. «Επειδή δεν έχει την αγάπη για την κιθάρα, δεν θα το πάει ένα βήμα παραπάνω.»

«Θα το μεταχειριστεί σαν έπιπλο», συμπληρώνει ο Μιχάλης. «Θα δώσει το σχήμα, αλλά όχι την πνοή. Δεν θα έχει ψυχή.»

Μετά, είναι και η ανάγκη να φτιάχνεις πράγματα με τα χέρια σου. Κάθε κατασκευή είναι και ένα επίτευγμα.

Ο Νικόλας λέει πως αποφάσισε να φτιάξει τη δική του κιθάρα, όταν κατάφερε να βγάλει μόνος του τον «Κεμάλ», του Χατζηδάκι: «Είχα πει στη δασκάλα μου στο ωδείο ότι θέλω να το μάθω και μου έστειλε την παρτιτούρα, κανονίζοντας το πρώτο μάθημα για να το δουλέψουμε μαζί μετά από μία εβδομάδα. Ε, μέχρι τότε εγώ κατάφερα και το έβγαλα μόνος μου. Τότε σκέφτηκα: ‘Γιατί να μην φτιάξω και μία κιθάρα;’»

 

Παραδέχεται ότι όταν έψαχνε να αγοράσει μία καλή κιθάρα είχε αφιερώσει πάρα πολύ χρόνο στην επιλογή του, μένοντας ανικανοποίητος παρόλα αυτά. Αργότερα, πήρε μία σχετικά φτηνή και της έκανε τρύπες με το τρυπάνι για να δει πώς είναι από μέσα. Το ‘σαράκι’ τον οδήγησε να συνεχίσει το ψάξιμο πέρα από τα βιντεάκια στο YouTube, να βρει κάποιον άνθρωπο να τον διδάξει.

Αντίστοιχα και ο Μιχάλης και ο Γιάννης, που ‘έπιαναν’ τα χέρια τους και τους άρεσε να πειράζουν τα πράγματα και να τα φέρνουν στα μέτρα τους όταν κάτι δεν τους πήγαινε.

Για τον Γιάννη, αυτό που κάνουμε με τα χέρια μας επηρεάζει άμεσα και το μυαλό μας. «Έχω φίλους ψυχολόγους και άλλους που πηγαίνουν σε ψυχολόγους και όλοι λένε ότι αυτό που απασχολεί τα χέρια σου αυτόματα απασχολεί και το μυαλό σου. Αν βρεις ένα τέτοιο χόμπι, δεν χρειάζεται να ξαναπάς στον ψυχολόγο.»

 

«Είναι η φύση αυτών των εργασιών. Σε θέλουν ψυχή τε και σώματι εκεί. Κοιτάς μη φας το ένα δέκατο του χιλιοστού, οπότε ξεχνιέσαι – ξεχνάς την εφορία, ξεχνάς τα οικογενειακά σου, τα ξεχνάς όλα. Συγκεντρώνεσαι και ξεχνάς το άγχος σου», λέει ο Μιχάλης χαρακτηριστικά.

«Δεν μπορούμε να είμαστε όλη την ημέρα με το κινητό. Χρειάζεται κι αυτό, αλλά πρέπει να κάνουμε κι άλλα πράγματα», επισημαίνει ο Γιάννης. «Τα παλιά επαγγέλματα έχουν χαθεί, αλλά πρέπει να ξανάρθουν. Έχουν μια μαγεία.»

 

Η κατασκευή κιθάρας είναι με τον τρόπο της ένα είδος καλλιέργειας του χαρακτήρα και το πρώτο που καλλιεργεί είναι η υπομονή.

«Αν κάτι έμαθα από την οργανοποιία είναι η παρατήρηση, η υπομονή δηλαδή. Τεράστια υπομονή σε όλους τους κλάδους», παρατηρεί ο Γιάννης. Οι υπόλοιποι συμφωνούν και παραδέχονται ότι είναι κάτι που έχει αλλάξει τη ζωή τους και τον τρόπο που αντιμετωπίζουν τα πράγματα γενικά.

«Είναι η φύση αυτής της τέχνης να παρατηρείς και να μη μιλάς.»

 

1η Έκθεση Κατασκευαστών Μουσικών Οργάνων

Αυτό το Σαββατοκύριακο, 24-25 Μαΐου, οι 4 Tone θα βρίσκονται στο Σεράφειο, συμμετέχοντας στην 1η Έκθεση Κατασκευαστών Μουσικών Οργάνων (Athens Music Instrument Show – ΑΜΙS).

Η έκθεση, που είναι η πρώτη του είδους και του μεγέθους της στην Ελλάδα, θα περιλαμβάνει ό,τι έχει να κάνει με την κατασκευή μουσικών οργάνων γενικά, όχι μόνο κιθάρας. Πιάνα, βιολιά, μπουζούκια, ζουρνάδες, τύμπανα, αλλά και πετάλια, μαγνήτες κ.ο.κ.

Την έκθεση οργανώνει ο Κώστας Φονταλής, ένας άνθρωπος με όραμα και αγάπη για τη μουσική, όπως λένε οι 4 Tone, οι οποίοι πιστεύουν ότι το εγχείρημα θα πάει πολύ καλά και ότι θα μεγαλώσει στο μέλλον. «Αφορά κυρίως Έλληνες κατασκευαστές, αλλά ελπίζουμε ότι στο μέλλον θα έρθουν και από έξω, θα πάμε κι εμείς έξω… Είναι μία πολύ ωραία απόφαση», σχολιάζουν. «Το να είμαστε τόσοι κατασκευαστές σε έναν χώρο δεν έχει ξαναγίνει στην Ελλάδα.»

Το σχήμα τους θα παρουσιάσει το Σάββατο 24/5, στις 18:00, ο μουσικός Γιώργος Μαστρογιαννόπουλος, με τη συνοδεία κιθάρας από τον Χρήστο Σέλα.

Επιπλέον, την Κυριακή 25/5, στις 14:00, ο Γιάννης Σεϊντουλάς θα δώσει μία ομιλία για τα σεμινάρια κατασκευής οργάνων.

Τα εισιτήρια για την έκθεση είναι διαθέσιμα online, αλλά και στην είσοδο της έκθεσης, τις μέρες και ώρες λειτουργίας της.

 

 

 

 

 

 

Η μόνη βεβαιότητα που μπορεί να έχει ο άνθρωπος σε αυτήν τη ζωή είναι ο θάνατος. Αυτός είναι ο προορισμός μας. Κι όμως, παρά το δεδομένο της κατάληξής μας, το γεγονός δεν παύει να μας θλίβει, ενίοτε να μας εκπλήσσει, σαν να μην το περιμέναμε, και ακόμα και μας συνταράσσει, ιδίως αν πρόκειται για την απώλεια ενός ιδιαίτερα προσφιλούς προσώπου.

Ως υπενθύμιση του εφήμερου της ύπαρξής μας έχει τη δύναμη να μας ωθήσει να στοχαστούμε, να κοιτάξουμε μέσα μας και να αντιληφθούμε τι είναι πραγματικά σημαντικό.

Για τον Ρένο-Νεκτάριο Παυλάκη, συγγραφέα του βιβλίου Ο πλους. Μια συζήτηση για τη ζωή και τον θάνατο (εκδόσεις Ακρίτας 2025), τα πράγματα είναι ξεκάθαρα: στη ζωή, όπως και στον θάνατο, το Α και το Ω είναι η αγάπη.

Με σπουδές στη Θεολογία, την Ψυχολογία και τη Φιλοσοφία, η ματιά του κου Παυλάκη είναι διεισδυτική και συγκρητική. Με γνήσιο ενδιαφέρον και κατανόηση για τον άνθρωπο σκύβει πάνω σε αυτά που προβληματίζουν τον βίο μας και μας βοηθούν ή μας εμποδίζουν να προοδεύσουμε πραγματικά, εισερχόμενοι σε ένα πνευματικό μονοπάτι που θα μας ανακαινίσει.

Το βιβλίο αυτό, όπως είπε στην Epoch Times, αποτελεί προϊόν συζήτησης που έγινε μετά τη λήξη σεμιναρίου της Αρχιεπισκοπής για πενθούντες. Η συζήτηση ηχογραφήθηκε από έναν εκ των συνομιλητών, ο οποίος συνήθιζε να ηχογραφεί ομιλίες και διαλέξεις, και μεταφέρθηκε απο τον κο Παυλάκη στο χαρτί σχεδόν αυτούσια. Σύμφωνα με τον ίδιο, «είναι ωφέλιμο, γιατί οτιδήποτε μας αφυπνίζει, οτιδήποτε μας κάνει σκεπτόμενους, μάς βοηθάει. Μας βοηθάει πνευματικά.»

Ο ίδιος οδηγήθηκε στο σεμινάριο εξαιτίας του θανάτου του αδελφού του, που του προκάλεσε συναισθήματα όχι μόνο θλίψης αλλά και ενοχής, και την ανάγκη για ένα εξωτερικό στήριγμα, παρά τα εφόδιά του – την παιδεία, την κατάρτιση και τις καταβολές του, τη βιωματική σχέση με την Εκκλησία και την Ψυχοθεραπεία. «Δεν είναι κακό. Άλλος μπορεί να το αισθανθεί και να το εισπράξει μέσα από την εξομολόγηση, άλλος μέσα από την ψυχοθεραπεία και άλλος μέσα από ένα σεμινάριο, όπως εγώ», είπε στην Epoch Times.

Τη Δευτέρα 19 Μαΐου, στις 19:00, θα γίνει η παρουσίαση του βιβλίου στη Βιβλιοθήκη της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών, με ομιλητές τον Επίσκοπο Θεσπιών κο Παύλο, τον κο Ιωάννη Σκέλλα, ομότιμο καθηγητή Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής, την κα Αναστασία Σοφού, δημοτική σύμβουλο δήμου Αγίας Παρασκευής, καθώς και τον ίδιο τον συγγραφέα.

Ο θάνατος ως ερέθισμα

Αφετηρία για τον κο Παυλάκη είναι η πεποίθησή του ότι ο άνθρωπος είναι δισυπόστατο ον, κατά την αριστοτελική θεώρηση, αποτελείται δηλαδή από σώμα και ψυχή, όπου η ψυχή εμπεριέχει και το πνεύμα. Ως τέτοιο ον ταξιδεύει μέσα από τη ζωή, με απώτερο προορισμό την ένωση με τον Θεό, μετά θάνατον. Η διαδρομή, η πορεία προς τη θέωση, εκκινά σε αυτήν τη ζωή, αλλά ολοκληρώνεται στην επομένη. Είναι μία δύσκολη πορεία, γιατί κατά τη διάρκειά της ο άνθρωπος καλείται να απελευθερωθεί από τα δεινά που τον κατατρέχουν, από τους φόβους του, από τις αγκυλώσεις του. Για να τα καταφέρει είναι απαραίτητη η συνέργεια με τον Θεό.

Δεδομένης της δυσκολίας, η καλλιέργεια αυτού του είδους είναι κάτι που τείνουμε να αποφεύγουμε. Ωστόσο, έρχονται στη ζωή μας συμβάντα που μας αναγκάζουν να εγκαταλείψουμε την άνεση της καθημερινότητας και των συνηθειών μας – σε συμπεριφορά και σκέψη – και να στοχεύσουμε ψηλότερα. Σύμφωνα με τον κο Παυλάκη, ο θάνατος είναι ένα από αυτά, παρόλο που μας φοβίζει.

Ερωτηθείς για αυτόν τον φόβο, εξηγεί ότι «για να μπορέσει ο άνθρωπος να τον ξεπεράσει, χρειάζεται αρκετή δουλειά με τον εαυτό του και αρκετή δουλειά με τους άλλους, αφού δεν μπορούμε μόνοι μας να πετύχουμε αυτόν τον στόχο». Καίριο ρόλο εδώ παίζει η αγάπη, η αγάπη χωρίς όρια, η θυσιαστική αγάπη.

Την απώθηση που αισθάνονται οι περισσότεροι για τα ερωτήματα που αναδύονται και συνοδεύουν την πνευματική πορεία του ανθρώπου τη θεωρεί ως έναν βαθμό φαινόμενο της σύγχρονης εποχής, που εξοικειώνει τους ανθρώπους με την ταχύτητα και την ευκολία – το αντίθετο δηλαδή από αυτό που απαιτεί «μία φιλοσοφική συζήτηση, μία υπαρξιακή αναζήτηση, ένας θεολογικός προβληματισμός”. Αντίθετα, στην αρχαιότητα και τα μεταγενέστερα χρόνια, οι άνθρωποι  «είχαν περισσότερο φόβο, με την έννοια του σεβασμού που δείκνυαν. [Στον θάνατο] περισσότερο τους φόβιζε και τους στενοχωρούσε ο αποχωρισμός παρά αυτό που θα συναντήσουν μετά. Αλλά τώρα μάς φοβίζει το άκουσμα του θανάτου, η θέα του θανάτου.»

Ο θάνατος μάς υπενθυμίζει ότι «είμαστε πολύ περιορισμένοι – χρονικά – σε αυτόν τον κόσμο, ότι είμαστε θνητοί». Η σημαντικότερη απόρροια αυτού, για τον κο Παυλάκη, είναι η μεταμέλεια και, ακόμα περισσότερο, η μετάνοια: «Η μετάνοια όχι ως πράξη ενός καταναγκαστικού κοινωνικού ηθικισμού αλλά ως μια συνειδητοποιημένη μεταστροφή του νοός».

Όπως λέει, «αυτήν την πνευματική αφύπνιση την εμπεριέχουν όλα τα θρησκευτικά κινήματα, όλες οι θρησκείες. Δεν είναι τυχαίο αυτό. Ίσως να υπάρχει και στο ανθρώπινο γονιδίωμα καταχωρισμένο κάτι τέτοιο, και με κάποια αφορμή ξυπνάει».

Εκκινώντας το ταξίδι

Η μετάνοια και η επιθυμία για αλλαγή και βελτίωση είναι η απαραίτητη μαγιά για την επιτυχία της πορείας του ανθρώπου στο μονοπάτι προς τη θέωση. Δεν είναι κάτι που το επιθυμούν όλοι. Υπάρχουν πολλοί που αποφεύγουν αυτόν τον δρόμο. Σε αυτό το σημείο υπεισέρχεται και το ζήτημα της ελευθερίας, ένα «προνόμιο που έδωσε ο Θεός στον άνθρωπο», σύμφωνα με τον κο Παυλάκη. Η ελευθερία μας όμως περιορίζεται, όχι τόσο από εξωτερικούς παράγοντας όσο από τις αγκυλώσεις μας, τα κλισέ, τα ταμπού, κυρίως όμως από το ‘εγώ’ μας, που είναι η «μεγαλύτερη τροχοπέδη» όλων:

«Από τη στιγμή της γέννησης μας είμαστε ελεύθεροι. Στην πραγματικότητα, όμως, υπάρχουν στεγανά που δεν μας επιτρέπουν να είμαστε ελεύθεροι. Είναι χαρακτηριστική η φράση του Επίκουρου, που λέει ότι ‘ελεύθερος είναι όποιος έχει κατάκτησει την αυτάρκεια’. Ποιος όμως είναι αυτάρκης; […] Η ελευθερία ξεκινά πρώτα από μέσα μας. Κατά πόσο το αντιλαμβανόμαστε και πόσο το συνειδητοποιούμε, ώστε να έχουμε μία πορεία ένθεη, είναι αρκετά συζητήσιμο.»

Η ελευθερία ως κατάσταση είναι καθοριστική για τον άνθρωπο. Πέρα από την ελευθερία της έκφρασης, που οφείλει να μην προσβάλει την προσωπικότητα του άλλου, τα πιστεύω του και όσα θεωρεί ως πραγματικότητα, υπάρχει η ελευθερία από τον ίδιο μας τον εαυτό, δηλαδή από το ‘εγώ’.

Σε αυτό το σημείο, ο κος Παυλάκης θέτει το ενδιαφέρον ερώτημα: «Πόσο ελεύθερος είναι ένας ερωτευμένος άνθρωπος;», στο οποίο απαντά (για τον αμφίδρομο έρωτα):

«Όταν υπάρχει αμοιβαιότητα, τι έχουμε; Έχουμε αντίδοση των ιδιωμάτων, δηλαδή ένα όμορφο δούναι και λαβείν. Άρα, στην πραγματικότητα, ο έρωτας μάς απελευθερώνει: μας απελευθερώνει από το ‘εγώ’ μας και μας εισάγει σε μία κοινωνία του ‘εμείς’.»

Η κοινωνία του ‘εμείς’, όπως εξηγεί ο συγγραφέας, αποτελείται από πρόσωπα όχι από άτομα. «Το πρόσωπο είναι αυτό που δείχνει αγάπη», τονίζει. «Αντίθετα, το άτομο είναι αυτό που περικλείεται πέριξ του ‘εγώ’. Δεν μπαίνει στην κοινωνία του ‘εμείς’, δεν είναι ‘πρόσωπο’.»

Η σημαντικότερη διαφορά μεταξύ του προσώπου και του ατόμου είναι το άνοιγμα που κάνει το πρώτο, που περικλείει τους άλλους. Το κορυφαίο άνοιγμα έγινε από τον Χριστό, υπενθυμίζει ο κος Παυλάκης, και «περικλείει τους πάντες – δεν αποκλείει κανέναν». Για εμάς τους ανθρώπους, το να επιτύχουμε αυτό το επίπεδο είναι δύσκολο, αφού οι προκαταλήψεις μας μάς κάνουν και αποκλείουμε κάποιους. «Στην πραγματικότητα, όμως», αντιτείνει, «όλοι μπορούμε να οδεύσουμε σε αυτό το μονοπάτι, ο καθένας με την ιδεολογία του και τα πιστεύω του. Αρκεί να βρούμε ερεθίσματα.»

Τι συμβαίνει όμως με εκείνους που δεν είναι ένθεοι, που δεν πιστεύουν; Κατά πόσο μπορούν να βαδίσουν σε ένα πνευματικό μονοπάτι;

Για τον κο Παυλάκη, σχεδόν όλοι οι άνθρωποι πιστεύουν σε κάτι – ακόμα και όσοι δηλώνουν μηδενιστές – θεοποιώντας ιδεολογίες, την επιστήμη, την ύλη, μία σαρκική απόλαυση κ.ο.κ. Λέει επ’ αυτού: «Όταν οι άνθρωποι ταυτίζονται με αυτά τα οποία έχουν κατακτήσει, είναι σχεδόν αδύνατον να αποκολληθούν από αυτά. Είναι πάρα πολύ έντονο το συναίσθημα” – γι’ αυτό χρειάζονται κάποια αντίμετρα. «Η προσκόλληση», επισημαίνει, «δεν σε αφήνει να λειτουργήσεις, δεν σε αφήνει να εκκινήσεις, δεν σε αφήνει να ανακαινιστείς ως άνθρωπος.»

Εγκαταλείποντας τις προσκολλήσεις

Η εξάρτηση, τονίζει ο κος Παυλάκης, είναι ψυχογενής. Γι’ αυτό και χρειάζεται πολλή δουλειά κάποιος. Η ψυχοθεραπεία βοηθά μεν, αλλά χρειάζεται και η μεταστροφή του νοός, δηλώνει.

Κατά την άποψή του, η μετάνοια που θα επιφέρει την ανακαίνιση επιτυγχάνεται μόνο μέσα από την εμπειρία με το θείο, αφού πρόκειται για ένα μακρύ και δύσκολο μονοπάτι: «Έχεις να κάνεις με τον ίδιο σου τον εαυτό.»

Η πορεία δεν είναι ομαλή. «Πότε θα ανεβαίνεις και πότε θα κατεβαίνεις», λέει. «Ως αρωγή, μπορείς να έχεις την ψυχοθεραπεία, τον σύζυγο, τη σύζυγο, τη φίλη, τον συμμαθητή, αλλά δεν είναι αυτά ικανά να σε ανατάξουν. Γι’ αυτό στην Εκκλησία λένε ‘η συνέργεια του ανθρωπίνου και του θείου παράγοντα’».

Ωστόσο, δεν περιορίζει τη σωτήρια οδό αποκλειστικά στην Ορθόδοξη Εκκλησία. «Συμφωνώ, υπάρχει όμως κι ένα ‘αλλά’. Γιατί τόσα δισεκατομμύρια άνθρωποι σε όλον τον κόσμο δεν οδεύουν στην απώλεια. Αν θεωρήσουμε ότι και αυτοί θα κριθούν, θα κριθούν κατά συνείδηση και μπορεί να απολαμβάνουν τον Παράδεισο μαζί μας στη μέλλουσα ζωή.»

Υπάρχει μέλλουσα ζωή; Και πού είναι ο Παράδεισος;

Για τον συγγραφέα του Πλου το μετά είναι δεδομένο και συνδέεται με το τώρα. Κατ’ αυτόν, η παρούσα ζωή μας είναι μία πρόγευση της μελλοντικής: «Προγευόμαστε. Όταν ένας άνθρωπος δείχνει αγάπη σε αυτόν τον κόσμο, θα τη δείχνει και μετά. Όταν δείχνει κακία σε αυτόν τον κόσμο, τι μπορεί να κάνει μετά;»

Επισημαίνει δε ότι ο Παράδεισος δεν πρέπει να εκλαμβάνεται ως τόπος, «δεν λειτουργεί γεωγραφικά. Είναι μία βιούμενη κατάσταση, όπως και η κόλαση.»

Δεν μιλάει εξ ιδίας πείρας, αλλά πιστεύει ότι «από όλη τη σοφία που έχει συσσωρευθεί τόσες χιλιάδες χρόνια, μπορούμε να καταλήξουμε σε κάποια μικρά, ανθρώπινα συμπεράσματα».

Στο βιβλίο του περιλαμβάνονται αναφορές σε μεταθανάτιες εμπειρίες, καθώς και περιγραφές που έχουν προκύψει από ανθρώπους που «έχουν πάει κι έχουν έρθει», μεταξύ αυτών και μία μαρτυρία από πρώτο χέρι. Μάλιστα, από τότε έχει μιλήσει και με δεύτερο πρόσωπο, το οποίο παρακάλεσε να παρευρεθεί στην παρουσίαση του βιβλίου.

Αξιοσημείωτο είναι ότι πολλές μεταθανάτιες εμπειρίες ομοιάζουν, ενώ υπάρχει εκτεταμένη βιβλιογραφία πάνω στο θέμα και πολλές έρευνες έχουν γίνει και δημοσιευθεί σε έγκριτα περιοδικά.

Πολλές είναι και οι εμφανίσεις των κεκοιμημένων σε ζωντανούς, όπως επίσης αναφέρεται στο βιβλίο του. Αποδίδει τις περιπτώσεις αυτές στη χάρη του Θεού, ο οποίος τους επιτρέπει να «περνούν το κρύσταλλο». Ωστόσο, για να γίνει εφικτό το πέρασμα, πρέπει να ισχύουν κάποιες προϋποθέσεις. Η κυριότερη αυτών, γράφει, είναι η αγάπη.

Αγάπη, η μεγαλύτερη δύναμη

«Η πρώτη και βασική προϋπόθεση είναι η αγάπη. Η αγάπη μπορεί να κάνει πολλά. Η αγάπη δημιουργεί ένα απίστευτο, μοναδικό και πρωτόγνωρο δέσιμο μεταξύ των ανθρώπων, αλλά και του ανθρώπου με το θείο. Άνθρωποι που μπορούν και αγαπούν με απλότητα και ανιδιοτέλεια αγαπούν βαθιά. Η αγάπη αυτή μπορεί να νικήσει και ξεπεράσει πολλά εμπόδια. […] Η αγάπη είναι η απόλυτη ενεργειακή δύναμη μέσα στη δημιουργία, μέσα στο σύμπαν.»

Στο παραπάνω απόσπασμα από τον Πλου, εξαίρεται η αγάπη και αναδεικνύεται ως ισχυρότατη συμπαντική δύναμη και άκτιστη θεϊκή ενέργεια. Στον ανθρώπινο κόσμο, η αγάπη βιώνεται και μεταδίδεται με ποικίλους τρόπους. Η ανώτατη μορφή αγάπης, η δίχως όρια, είναι και αυτή που μπορεί να μας καταστήσει ικανούς για την υπέρβαση του ‘εγώ’, που είναι και η πραγματική ελευθερία.

Η πιο κοινά προσβάσιμη οδός είναι, όπως επισημαίνει ο συγγραφέας, η γονεϊκότητα, καθώς «κάθε γονιός, κατά συνθήκη, θα μπορούσε να θυσιαστεί για το παιδί του. […] Με αυτόν τον τρόπο υπερβαίνουμε το σκοτάδι του ‘εγώ’ και μπαίνουμε έως έναν βαθμό στην κοινωνία του ‘εμείς’.»

Όσοι μάχονται για μία ιδέα ή για να υπερασπιστούν άλλους, διευρύνουν τον κύκλο: «Ο μαχητής που πηγαίνει και πολεμά για να υπερασπιστεί την πατρίδα του, την οικογένειά του, τους φίλους, τους γνωστούς, την ιδέα της σημαίας, αυτός μεγαλώνει τον κύκλο. Γιατί μάχεται για μένα, για σένα, για τον άλλον – αυτή είναι μία πραγματικά μεγάλη υπέρβαση.»

Χαρακτηριστικό της θυσιαστικής αγάπης είναι η ταπείνωση. Να μπορούμε να χαμηλώνουμε τον εαυτό μας και να προσφέρουμε με ανιδιοτέλεια τη βοήθειά μας όπου αυτή χρειάζεται, κάνοντας ακόμα και δουλειές ‘κατώτερες’ του επιπέδου μας, της μόρφωσής μας, της κοινωνικής μας θέσης.

Μεγάλη εντύπωση είχε κάνει στον κο Παυλάκη η πρώτη του επίσκεψη στο Άγιο Όρος, όπου είδε αυτό το «περίσσευμα αγάπης, στη συμπεριφορά και στη σχέση [των μοναχών], ακόμα και με ανθρώπους που δεν ήταν πιστοί». Στην εμβέλεια αυτής της αγάπης, «αρχίζεις και βλέπεις διαφορετικά και τον ίδιο σου τον εαυτό».

Πόσο εύκολο είναι όμως να δείξουμε αυτού του είδους την αγάπη στις συναναστροφές μας, στον χώρο της οικογένειας, στον επαγγελματικό χώρο; Ουσιαστικά, είναι μικρόκοσμοι αντίστοιχοι με αυτόν μίας μονής. Ωστόσο, «η καθημερινότητα πολλές φορές μάς ‘τρώει’, και εκεί είναι η δυσκολία αλλά και η πρόκληση: να μπορούμε να έχουμε στην άκρη του μυαλού μας το πρώτο και τελευταίο πράγμα που πρέπει να στοχεύει ο άνθρωπος – την αγάπη».

Ανατρέχοντας στην εμπειρία του ως ψυχοθεραπευτής, ο κος Παυλάκης λέει πως οι δυσκολότερες συνεδρίες ήταν αυτές με ζευγάρια που προσπαθούσαν να βελτιώσουν τη σχέση στον γάμο τους. «Ουσιαστικά, το μόνο που τους έλειπε ήταν η αγάπη. Όταν δεν υπάρχει αγάπη, ό,τι και να κάνει ένας τρίτος, δεν μπορεί να προσφέρει τίποτα. Η αγάπη είναι το συστατικό. […] Για να βελτιώσεις κάτι, πρέπει να είναι ο άλλος δεκτικός. Όχι μόνο στα ερεθίσματα αλλά και στην παρουσία σου. Να σε βλέπει ως το αγαπώμενο πρόσωπο. Μ’ αυτόν τον τρόπο εξελίσσεσαι.» Υπό αυτό το πρίσμα, μία σχέση «μπορεί να σε ανυψώσει, αλλά μπορεί και να σε καθηλώσει ή να σε υποβιβάσει κιόλας.»

Καίρια είναι η παρουσία (ή η απουσία) της αγάπης και όταν υπάρχουν παιδιά. Όταν δεν υπάρχει αγάπη, όταν υπάρχει τοξικότητα στο σπίτι, τα παιδιά είναι οι ευάλωτες ψυχές που δέχονται όλο το βάρος. «Γονιός είναι αυτός που μεγαλώνει, που διαπαιδαγωγεί και αγαπά ένα παιδί, όχι αυτός που το φέρνει στον κόσμο», παραθέτει από τον Σωκράτη ο κος Παυλάκης, πατέρας μίας κόρης και ο ίδιος.

Ουσιώδες μέρος της διαπαιδαγώγησης είναι η οριοθέτηση, η οποία είναι επίσης μία πράξη αγάπης. «Χωρίς οριοθέτηση, δεν υπάρχει κατεύθυνση. Χωρίς οριοθέτηση θα πέσουμε στον γκρεμό». Όταν όμως ένα παιδί οριοθετείται με αγάπη, «θα είναι μία αυτόφωτη πηγή αγάπης στο μέλλον».

Η αγάπη εκπέμπεται. Είναι μία εσωτερική ποιότητα, ένα εσωτερικό κάλλος, το οποίο αποτυπώνεται στην ομιλία μας, στις χειρονομίες μας, σε κάθε μας κίνηση, κάνοντας την παρουσία του αισθητή. Αν και η καλαισθησία της μορφής παρέρχεται, το εσωτερικό κάλλος παραμένει.

Ως παράδειγμα κορύφωσης της αγάπης, ο κος Παυλάκης υπενθυμίζει την παραβολή του καλού Σαμαρείτη, ο οποίος προσφέρει τη βοήθειά του, τον χρόνο του, τα χρήματά του σε έναν άνθρωπο που του ήταν ολότελα άγνωστος. Και ύστερα, «η αποκορύφωση της αγάπης, με την ενανθρώπιση, τη σταύρωση και την ανάσταση του Χριστού».

«Αυτά τα τρία γεγονότα, ακόμα και συμβολικά ή σημειολογικά να τα δει κάποιος, δεικνύουν κάτι. Δεικνύουν την αγάπη, την απίστευτη αγάπη του Θεού για τον άνθρωπο. […] Άλλωστε, υποστηρίζουμε ότι ο Θεός από αγάπη μάς δημιούργησε!»

* * * * *

Ο πλους

Μία συζήτηση για τη ζωή και τον θάνατο

Συγγραφέας: Ρένος-Νεκτάριος Παυλάκης

Εκδόσεις Ακρίτας 2025

ISBN: 978-618-5573-45-4

Διαστάσεις: 13 x 20 εκ.

Σελίδες: 136

Βάρος: 200 γρ.

Χαρτόδετο

 

Στις 2 Απριλίου γιορτάζουμε την Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου, η οποία καθιερώθηκε από τη Διεθνή Οργάνωση Βιβλίων για τη Νεότητα (International Board on Books for Young People – IBBY), το 1966, προς τιμήν του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν, του μεγάλου Δανού παραμυθά, που είχε γεννηθεί στις 2 Απριλίου 1805.

Είναι μία ημέρα αφιερωμένη στη φιλαναγνωσία, δεδομένης της σημασίας που έχει η επαφή με τη λογοτεχνία κατά την παιδική ηλικία. Στην Ελλάδα όπως και στο εξωτερικό, φορείς οργανώνουν εκδηλώσεις και δράσεις με στόχο την καλλιέργεια της αγάπης για το διάβασμα και τον κόσμο των βιβλίων.

Τι προσφέρει η λογοτεχνία στα παιδιά

Η ανάγνωση θεωρούνταν ύψιστης σημασίας για τη διαμόρφωση του χαρακτήρα του ανθρώπου και την εκλέπτυνση του πνεύματος και της ψυχής του ήδη από τα αρχαία χρόνια, με τον Αριστοτέλη να την εντάσσει στους τέσσερις πυλώνες της εκπαίδευσης, μαζί με τη γυμναστική, τη ζωγραφική και τη μουσική.

Πέραν της ευχαρίστησης, που μπορεί να είναι βαθύτατη όπως γνωρίζουν καλά οι λάτρεις των βιβλίων, η ανάγνωση παρέχει το θεμέλιο για μία στέρεη ανάπτυξη της προσωπικότητας σε πολλαπλά επίπεδα και σε βαθμό υψηλό. Είναι ένα εργαλείο θαυμαστό που μας βοηθά να γνωρίσουμε τον εαυτό μας αλλά και τον κόσμο, και να δομήσουμε δημιουργικές και γόνιμες σχέσεις με την κοινωνία και τους άλλους.

Αντίληψη

Εκτός από την όξυνση του πνεύματος, με την πρακτική εξάσκηση της αναγνώρισης των συμβόλων και της αντιστοίχισής τους με τους σωστούς φθόγγους, ο παιδικός νους διδάσκεται να συγκροτείται, οργανώνοντας τις πληροφορίες που λαμβάνει από το περιβάλλον σε ένα συνεκτικό σύνολο. Αυτή η διαδικασία είναι ουσιώδης για τη διαμόρφωση και την εξέλιξη της κριτικής σκέψης, και συνεπακόλουθα της αντίληψης και της συνειδητότητας σε προσωπικό αλλά και κοινωνικό επίπεδο.

Επικοινωνία

Η ανάγνωση είναι μία πράξη επικοινωνίας, αν και αυτό ίσως δεν είναι φανερό με την πρώτη ματιά.

Κατ’ αρχάς, υπάρχει η επικοινωνία με τον συγγραφέα του έργου που διαβάζουμε, ανώνυμο ή επώνυμο. Δεν έχει σημασία αν γνωρίζουμε ή όχι το όνομα και το βιογραφικό του. Το μήνυμα που μας στέλνει με την ιστορία του που κρατάμε στα χέρια μας είναι ζωντανό και ενσταλάζεται μέσα μας. Ίσως γίνεται κατανοητό μόνο εν μέρει, αλλά αυτό είναι και μέρος της γοητείας ενός βιβλίου: είναι πάντα στη διάθεσή μας να το φυλλομετρήσουμε, να επανέλθουμε, να διαβάσουμε μία παράγραφο που μας συγκίνησε εκατό φορές, να το ανακαλύψουμε εκ νέου όταν θα έχουμε αποκτήσει περισσότερες εμπειρίες και γνώσεις και κατανοούμε τα πράγματα διαφορετικά. Ακόμα και η σκέψη ότι πάντα κάτι θα κρύβει, πάντα κάτι θα μας διαφεύγει, προσθέτει στη γοητεία του βιβλίου…

Ειδικά για το παιδικό βιβλίο, η ανάγνωση στις μικρές ηλικίες προσφέρει και την ευκαιρία για την ξεχωριστή εμπειρία που μοιράζεται το παιδί με τον γονιό που του διαβάζει όταν εκείνο δεν έχει μάθει ακόμα καλά. Γονείς, μην χάσετε αυτή την ευκαιρία! Αγκαλιά με το μικρό σας και το βιβλίο με τα παραμύθια στα γόνατα, θα ζήσετε θαυμάσιες στιγμές, που μπορεί να σταθούν αφορμή και για πολύ ενδιαφέρουσες συζητήσεις. Βοηθήστε το παιδί σας να μάθει να διαβάζει ανάμεσα στις γραμμές, να συμπληρώνει τα κενά με τη φαντασία του, να συνδέει τον φανταστικό κόσμο της ιστορίας με την πραγματικότητα και να αντλεί καλά διδάγματα σε κάθε περίπτωση.

Αυτή είναι μία διαδικασία που όταν τη διδαχθεί το παιδί και την αγαπήσει, θα μπορεί να την αναπαράγει με φίλους, μέσα στη σχολική τάξη και αλλού, χρησιμοποιώντας το βιβλίο ως γέφυρα που το συνδέει με τους άλλους, ως κοινή εμπειρία όπου συναντά τους άλλους, και όχι ως μία εμπειρία αυστηρά προσωπική που απομονώνει.

Κοινωνική ένταξη

Τα παιδικά βιβλία είναι φορείς ιδεών, σκέψεων και απόψεων που αντικατοπτρίζουν τις εκάστοτε αξίες και αρχές της κοινωνίας, της εκπαίδευσης και γενικότερα της Πολιτείας. Μέσω της επαφής με τη σύγχρονη παιδική λογοτεχνία, το παιδί συνδέεται με το κοινωνικό του περιβάλλον και τα ζητήματα που απασχολούν και χαρακτηρίζουν την κοινότητα και την εποχή του. Διαπλάθεται από αυτά και μαθαίνει να τα αναγνωρίζει, με συνέπεια την πιο ομαλή ενσωμάτωσή του στην κοινότητα.

Φορέας ταυτότητας και πολιτισμικής κληρονομιάς

Η ανάπτυξη ενός ανθρώπου, αλλά και ενός λαού συνολικά, κάθε καινοτομία και κάθε βήμα προς τα εμπρός, χρειάζεται τη δύναμη και τη σοφία της παράδοσης.

Η σημασία του παιδικού βιβλίου εκτείνεται και στη μετάδοση του υλικού εκείνου που υφαίνει μία πολιτιστική και εθνική ταυτότητα. Συγκρατώντας στις σελίδες τους τις παραδόσεις και τις γνώσεις των προγόνων, ώστε να τις παραλάβουν οι επόμενες γενιές, τα βιβλία αποτελούν τον συνδετικό ιστό με το παρελθόν ενός λαού, την ιστορία και τους μύθους του, τα οποία μπορεί να μεταφέρει σε τεράστιο χωρικό και χρονικό βάθος.

Για να ψηλώσει και να αναπτύξει πλούσιο φύλλωμα ένα δέντρο, πρέπει να έχει βαθιές ρίζες, λένε. Αυτές τις ρίζες τρέφουν τα βιβλία.

Η ανάπτυξη του παιδικού βιβλίου

Από τους πιο γνωστούς και παλιούς συγγραφείς παιδικών παραμυθιών είναι οι αδελφοί Γκριμ (Γιάκομπ και Λούντβιχ), οι οποίοι έζησαν στα τέλη του 18ου αιώνα, στη Γερμανία. Το έργο τους βασίστηκε κυρίως στη συλλογή λαϊκών παραδοσιακών παραμυθιών και στη λογοτεχνική μεταγραφή και έκδοση τους.

Έναν αιώνα πριν, το 1697, στη Γαλλία, ο Σαρλ Περρώ είχε εκδώσει το δικό του βιβλίο με παραμύθια, με τίτλο «Ιστορίες της μαμάς μου της χήνας» (Contes de ma mère l’Oye). Λίγο πριν, το 1668, ο Ζαν ντε Λα Φονταίν, επίσης Γάλλος, είχε εκδώσει τους γνωστούς «Μύθους» του, αντλώντας το υλικό του κυρίως από τους μύθους του Αισώπου. Ωστόσο, είναι γραμμένοι με τέτοια θαυμαστή ποικιλία ύφους και ψυχολογικό βάθος, με τόσο ζωντανούς χαρακτήρες και εύστοχα ηθικά διδάγματα, που έχουν κερδίσει τη δική τους θέση στην ιστορία και τις καρδιές των αναγνωστών.

Ο ίδιος ο Χανς Κρίστιαν Άντερσεν έζησε τον 19ο αιώνα και άφησε πλούσιο συγγραφικό έργο πίσω του, ιδίως παραμύθια. Χαρακτηρίζονται από τρυφερότητα, συμπόνια, οξυδέρκεια και βαθιά θρησκευτική πίστη. Για τον Άντερσεν το υψηλό, το καλό, το θεϊκό είναι στοιχεία απτά και πάντα παρόντα στα έργα του.

Ως είδος, η παιδική λογοτεχνία  άρχισε να αναπτύσσεται στις αρχές του 20ου αιώνα στις ΗΠΑ και την Ευρώπη, και κατά τη δεκαετία του ’70 στην Ελλάδα.

Κινητήριος δύναμη ήταν κυρίως η σημασία που άρχισε να αποδίδεται στην παιδική ηλικία και η αναγνώριση της σπουδαιότητάς της στη διαμόρφωση της κατοπινής ζωής του ανθρώπου. Η στάση της κοινωνίας και η σταδιακή αλλαγή του κοινωνικού ρόλου του παιδιού συνέτειναν προς την ανάπτυξη του τομέα του παιδικού βιβλίου, μέχρι τη σημερινή του εξέλιξη σε ανθηρή ‘βιομηχανία’.

Ψυχολόγοι όπως ο Έριχ Φρομ και ο Βίλχελμ Ράιχ, ο Πιαζέ και ο Βιγκότσκι, έπαιξαν κρίσιμο ρόλο στην εμβάθυνση της αντίληψής μας για την παιδική ηλικία, τις ανάγκες της και τον καθοριστικό της ρόλο στη διαμόρφωση της ενήλικης προσωπικότητας.

Φορείς

Το 1994, ιδρύθηκε στην Ελλάδα το ΕΚΕΒΙ (Εθνικό Κέντρο Βιβλίου), με σκοπό να συμβάλει στην ενίσχυση και την προώθηση του βιβλίου στην Ελλάδα.

Το ΕΚΕΒΙ απορροφήθηκε από το ΕΙΠ (Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού), το 2014, με το πρώτο να διατηρεί την ευθύνη για την εφαρμογή της εθνικής πολιτικής για την προώθηση του βιβλίου, και να αναλαμβάνει τη διοργάνωση της Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου της Θεσσαλονίκης (ΔΕΒΘ).

Τον Απρίλιο του 2024, το  ΕΙΠ καταργήθηκε και αντικαταστάθηκε από το ΕΛΙΒΙΠ (Ελληνικό Ίδρυμα Βιβλίου και Πολιτισμού), Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου που εποπτεύεται από τον υπουργό Πολιτισμού και λειτουργεί χάριν του δημοσίου συμφέροντος.

Η Αλία Ζάε εικονογραφεί παιδικά βιβλία από το 1998.